Skip to main content

Full text of "S.r.e. cardinalis s. Bonaventurae.."

See other formats 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/srecardinalissbo14bona 


OPERA  OMNIA 


SANCTI  BONAVENTUR.E 


HESANtON.  —  IMPRIMERIE   r>'0€THENlN  CHALANDRE  FII.S. 


S.  R.  E.  GARDINALIS 

S.  BONAVENTUR^ 

EX   ORDINR   MINORUM 

EPISCOPI  ALBANENSIS,  DOCTORIS  ECCLESI/E  SERAPHICI 

OPERA  OmiA 

SIXTI  V.  PONTIFICIS  MAXIMI  JIJSSIJ  mLIGENTISSIMK  EMKNDATA 

ACCEDUNT 

SELECTA    MULTA    TUM    EX    POSTREMA    VENETA    EDJTIONE,    TUM    EX    fRODROMO    ERUDITISSIMO 
FR.  BENEDICTI  A  CAVALESIO  ORDINIS  MINORUM   REFORMATI 

EDITIO  ACCURATE  RECOGNITA 

AD    FDRAM     ET     VEKIOBEM     TESTIMONIORDM     BIBLICORDM     EMENDATIONEH     DENDO  RBDDCTA 

CDRA    ET    STDDIO 


A.   C.   PELTIER 


CANO^tlCI       ECCLESI>E       REMENSIS 


TOMUS  DECIMUS  QUARTUS 


PARISIIS 
LUDOVIGUS  VIVES,  BIBLIOPOLA  EDITOR 

VIA     DELAMBRE,     9 


M    DCCC    LXVIII 


Hl  INSTITUTE  OF  HJCDIAPML  SIUUILS 


PRiEFATIONIS  LOCO 

EXAMEN   OPKUUM   QU^   IIOC   ULTIMO   TOMO   CONTINENTUR, 

NoTA.  — Ad  Sermones  de  Sanctis  in  commuui  quod  atlinel,  recollige  dicta  in  antecessum  tomi  XIII, 

prffisertim  pag.  vii. 


§  I.  —  De  QtiNQCE  FESTiviTATiBus  PUERi  Jesu.  (Prodrom.,  col.  574.) 

Ad  hujusopusculitestificalionem^  prseter  Marianum  Florentinum^  Trithemium,Forestum^ 
Anonymum  Pistoriensem,  Guhelmum  Eysengrenium,  Ludovicum  Granatensem,  etc,  praeter 
editiones  ab  anno  saltem  1486,  atque  manuseriptos  codices  Bibl.  monast.  Pollingani  Ord. 
Can.  Reg.  S.  Aug.  in  Bavaria,  et  Bibl.  S.  Mar.  Gratiarum  Minorum  Observ.  apud  Mantuam, 
illud  eliam  facit,  quod  ipsius  auctor  praebeat  sese  nedum  contemplativum,  sed  eliam  de 
scBCiilo  ad  vitam  religiosam  vocatum,  nec  quserentem  Pmlationis  laudem,  sed  Dei  hono- 
rem,  cujus  uniusintuitu  diei  pondus  et  cestus  sustinebat :  quodque  de  occupatione  familiari 
ita  doleat,  ut  tamen  fateatur  a  caritate  dilecti  non  recessisse :  quse  quidem  omnia  D.  Bona- 
venturse  apprime  conveniunt.  Accedit  in  Prsefatione  Auctoris  modestia,  simiUima  ejus, 
quam  Bonaventura  noster  in  suorum  Opusculorum  Prologis  significare  consueverat. 

Becet  quoque  Seraphici  Doctoris  sapientiam,  quod  dein  sequitur,  saluberrimum  moni- 
tum  :  ((  0  anima  devota,  quando  novis  illustrationibus  et  revelationibus  illustraris,  etc.  ^  » 
Item  illud  :  «  Esto  domina  sensuum,  carnalium  concupiscentiarum ,  ^  »  etc.  Tum  illud 
maxime  :  a  In  ipsum  (Deum)  igitur  refunde  omnia  opera  tua,  »  ^  etc. 

Repetitio  vocum  superlativarum,  ac  similiter  cadentium^  uti  etiam  adverbium  mundia- 
liter{\e[  ab  ipso  Tertulliano  usurpatum),  a  Bonaventurse  stylo  nihil  abludit;  eique  pluri- 
mum  congruit  phrasis  illa  :  «  Flecte  humiUter  mentis  genua  in  supernse  civitatis  palatia. 
Ibi  ante  thronum  aeternitatis,  »  etc,  cum  in  Prologo  etiam  Soliloquii  dixerit :  «  Flectat 
igituranimadevota...genuamentisante  thronum*, »  etc  Nequidem  insolens Doctori  nostro 
citatio  Gregorii  ac  Isidori.  Quisquis  demum  animo  praejudiciis  vacuo  perlegerit  hoc  Opu- 
sculum,  et  cum  aliis  certis  coiitulerit,  clare  perspiciet  vanissima  esse  ea  omnia,  quae  contra 
illud  objectantur. 

§  II.  —  Passio  Christi  breviter  collecta.  {Prodrom.,  col.  567.) 
Vid.  ea  quse  retulimus,  tom.  XII,  §  10,  pag.  xn. 

§  III.  —  De  passione  Dominica  officium.  {Prodrom.,  col.  586.) 

Prseter  Jacobum  Perusinum ,  Franciscum  Samsonem^  Octavianum  de  Martinis,  Alexan- 
drum  Ariostum,  Marianum  Florentinum,  et  alios,  fidenter  aCferimus  Chronica  manuscripta 
nedum  viginti  quatuor,  sed  etiam  vetustiora  et  fere  coaeva  quindecim  primorum  Genera- 
lium  Ministrorum,  quae  hujuscemodi  Officium  a  nostro  Bonaventura  in  gratiam  S.  Ludovici 

'  Vid.  pag.  142,  col.  1.  —  «  Vid.  ibid.,  col.  2.  —  »  Vid.  pag.  150,  col.  2.  —  ♦  Vid.  tom.  XII,  pag.  83. 
TOM.  xiv.  a 


II 

Francorum  rej,'is  concinnatum  liiisse  testantur,  ac  extra  dubium  ponunt.  llorum  auctori- 
talem  positivam  negativai  JoannisStiltingi  in  ViYaejusdem  S.Ludovici  ',longe  praevalere, 
nemo  non  videt.  llabetur  in  coUectione  Argentinensi  an.  iAQl>,  ac  subsequentibus,  necnon 
inter  manuscriptos  codices  Ribl.  Bodleianai  Oxonia',  Bibl .  (jollianai  in  Thuringia,  et  in  Tabel- 
lario  Ikuedictiuorum  Lunailaci  in  Austria.  Scribit  Oudinus  «  in  utrisque  Vesperis  hujus 
Officii  de  Passione  Dominifieri  rliythmicam  commemorationem  Compassionis  B.  M.  V.  *;  » 
sed  errat  :  Officium  enim  istud  caret  primis  Yesperis,  incipitque  a  Matutino.  Itaque  Cotnme- 
moratiode  B.  Yirgine  fit  duntaxat  post  Laudes,  et  in  secundis  Yesperis.  Non  errat  tamen 
Oudinus,  dum  fatelur  praefidum  Officium  ex  propriis  Scripturce  verbis  comimitum.Quai  ex 
confessione,  prono  veluti  alveo  fluit,  nihil  abjectum,censuraque  dignum  prae  se  ferre,  acBo- 
naventuriano  calamo,  divinae  Scripturse  verbis  admiscendis  assueto,  prorsus  convenire. 

§  IV.  —  PuiLOMELA.  {Prodrom.,    col.  660.) 

Sutrragantur  manuscripti  codices  Bibl.  Corsendoncanae  Canonicorum  Regularium  _, 
monast.  Lovaniensis  Canonicor.  Regular.  in  Yalle  S.  Martini,  et  monast.  Alnensis  Ord. 
Cisterc.  prope  Leod.  in  Belgio;  Bibl.  S.  Spiritus  Minor.  Reform.  Feltrise;  Bibl.-Regis  Gall. 
(Qunc  imperialis)  cod.  5G63  membr.  olim  Philiberti  de  la  Mare,  saeculi ,  ut  videtur,  xv ; 
Bibl.  S.  Apollinaris  Minor.  Observ.  Ravennae;  Bibl.  S.  Joseph,  Minor.  Discalceat.  Salman- 
ticte  in  Hispania,  et  Bibl.  Caesareae  Yiennae  in  Austria;  editiones  quoque  ab  anno  1195,  ac 
inler  nomenclatores  antiquos  Pavinus,  inter  recentiores  vero  Franciscus  Xaverius  Quadrius 
societatis  Jesu  ^  Perperam  id  scriptum  a  Quadrio  censent  novissimi  editores,  cum  id  genus 
poesim  Scriptori  sceculi  xni,  et  quod  pejus  est,  gravissimo  Doctori  nostro  adtribuit  *.  Sed 
perperam  ipsi  potius  sic  arbitrantur.  Cum  enim  verum  habeant,  quod  refert  Joannes  Alber- 
tus  Fabricius,  nempe  aBaleo  tribui  Joanni  nescio  cui  Hovedano  dicto,  natione  Anglo  ^jam 
non  perperam., sedvere Scriptori  sceculi  xinadtribuitur.  QuippeOudinus,  cujus  testimonium 
praedictis  Editoribus  minime  potest  esse  suspectum,  inquit:  «  Joannes  de  Oveden,  natione  An- 
glus,  anno  1260  mihi  claruisse  videtur;  sacellanus  enim  extitit  Eleonorse  Reginae,  matris 
Eduardi  I,  qui  regnum  Angliae  anno  1274  non  sine  contentione  obtinuit  ^  »  Neque  perpe- 
ram  gravissimo  Doctori  nostro  adtribuitur ;  ubi  enim  Philomela  Ovedana  apud  citatum 
Oudinum  est  quseddim  meditatio  denativitate,passione  et  resurrectione  Domini  Salvatoris, 
eaque  ad  Alionoram  Reginam  Anglice,  matrem  regis  Eduardi  directa,  Philomela  Bonaven- 
turiana  est  aptata  passioni  Domini  per  septem  horas  canonicas,  uti  praefert  titulus  manu- 
scriptorum  codicum  monast.  Alnensis  et  Ravennatensis,  eaque  secundum  Pavinum  directa 
non  ad  reginam,  sed  ad  suam  sororem.  Profecto  in  ipsa  ne  verbum  quidem  est  de  Regina, 
sed  de  fratre  et  sorore.  Hinc  Oudinus  loquens  de  Philomela  Bonaventuriana,  ipsam  Hove- 
deno  praedicto  adscribere  non  est  ausus. 

§  Y. —  Opus  Contemplatioms. —  §  VI.  Laudismus  de  Sancta  Cruce.  {Prodrom.,  col.  661-662,  et  177.) 
De  his  seque,  ac  de  praefata  Philomela,  iiecnon  de  Laude  B.  Marice  Virginis^  et  de  Psal- 

1  Vid.  BoUand.  Act.  Sanctor.,  tom.  V,  Aug.  —  2  Tom.  111,  col.  408.  —  '  In  Opere  inscripto  :  Della  Storia, 
della  Ragione  d'ogni  Poesia,  voj.  II,  lib.  I,  dist.  I,  c.  vi,  pag.  101,  edit.  Mediolao.,  1741,  ia-4.  —  "  Diatrib., 
pag.  134,  hujus  vero  nostrae  edit.  tom.  1,  pag.  lxsxi.—  *  Ibid.  Joannes  Baleus  apud  Fabricium  habet  Hove- 
denum.  —  «  Tom.  111,  col.  498. 


III 
terio  minon  ejusdem,  inquit  Oudinus  :  «  Rhythmica  hsec  quinque  opuscula  defectus  suos 
habent,  nec  certum  est,  ad  quem  pertinere  possiiit,  cum  nullus  veterum  illa  spectare  ad 
D.  Bonaventuram  dicat,  in  cujus  opusculo  fortuito  a  Fratribus  Franciscanis  nihil  distinguen- 
libus  conjecta  sunt '.  »  Sed  Fratres  Franciscanos  per  summam  injuriam  traduci  tanquam 
nihil  distinguentes,  quasi  vero  in  Bonaventuriana  opera  fortuito  conjecta  sint  ab  ipsis 
hujuscemodi  Rhythmica,  satis  per  se  patet.  In  iisdem  Rhythmicis  ahos  non  deprehendi 
defectus,  quam  saecuh,  ad  cujus  gustum  concinnata  suiit,  perinde  compertum  est.  Veteres 
inter  Bonaventurae  scripta  recensuisse  Philomelam  constat  ex  iis  quae  supra  diximus,  §  IV. 
Laus  beatce  Virginis,  VsaUerium  minus,  Opus  Contemylationis,  et  Laudismus  Crucis,  refe- 
runtur  a  Mariano  Fiorentino,  cui  quoad  tria  posteriora  suffragatur  Anonymus  Pistoriensis. 
Favent Psa^^mo  wimon  Codices  Bibl.  monast.  PoUingani  Ord.  Can.  Reg.  S.  Aug.  in  Bavaria, 
et  Bibl.  regiffi  Taurinensis,  ac  forte  ahi,  de  quibus  non  constat,  num  majus,  vel  minus 
contineant ;  Operi  Contemplationis  codex  Bibl.  S.  Maria^  Gratiarum  Minor.  Observ.  apud 
Mantuam,  ac  Laudismo  sanctce  Crucis  codex  Bibl.  S.  Apollinaris  Minor.  Observ.  apud  Ra- 
vennam;  omnibus  autem  hisce  opusculis  editiones  plurimae,  et  quidem  vetustissimae,  inter 
quas  una  absque  nota  temporis  et  loci,  ac  nomine  typographi,  cujus  exstabat  volumen 
gothici  characteris  in  Bibhoth.  Rebdorffensi  S.  Joannis  Baptistae  Can.  Reg.  S.  Aug.,  prope 
Ejstadium,  ■j^ro  Laudismo  de  sancta  Cruce;  altera  an.  I^Si-,  quae  servabatur  in  canonia 
S.  Nicolaiprope  Passavium,  gothicis  htteris  similiter  impressa,  pro  eodem;  editio  Colonien- 
sis  an.  148C_,  etiam  pro  eodem;  editio  Argentinensis  an.  1405,  tum  pro  Laudismo,  tum  pro 
Laude  B.  Marice  Virginis,  et  Fsalterio  minori ;  editio  Parisiensis  an.  1499,  iterum  pro  Lau- 
dismo  de  Sancta  Cruce;  editio  Veneta  an.  1504,  pro  Laudismo  Crucis,  Opere  Contempla- 
tionis,  Laude  B.  Virginis  et  Psalterio  minori,  etc. 

Rhythmica  de  Jesu  contenta  in  Opere  Contemplationis  non  absimiUa  sunt  Rhythmicis,  quae 
in  Ligno  vitce  leguntur.  Neque  obstat,  quod  inibi  legere  sit  Marice  mirahilem  conceptionem 
ahsque  inquinatione ,  tum  quia  id  non  satis  declarat  fuisse  in  primo  instanti  ab  omni  labe 
praeservatam,  tum  quia  probavimus  ^  celebrationem  festi  Conceptionis  B.  M.  V.  a  Bona- 
ventura  fuisse  adoptatam,  atque  statutam. 

Quid  de  Laudismo  sanctce  Crucis  senserit  P.  Sbaralea,  discere  quisque  potest  ex  scriptis 
ipsius.  Scripsit  enim  :  «  Dignus  est  S.  Doctore,  siquidem  rhythmus  est  bonis  sensibus,  ap- 
tisque  verbis  compactus,  ac  simiUimus  illi  de  corpore  Domini  :  Lauda  Sion  Salvato- 
rem  (a),  etc._,  ut  non  sit  mirum  exstitisse  qui  traderent  et  hunc  rhythmum  ad  [S.  Bonaven- 
turam  pertinere.  »  Audire  pariter  lubet  Franciscum  Lamatam,  Doctorem  Theologum,  et 
unum  ex  Vaticanis  Editoribus,  de  eodem  Laudismo  in  haec  verba  loquentem  :  «  Laus  ista  de 
Cruce^»  etc.  (uti  legere  poteris  inargumento,  huj.  tom.  pag.  172). 

§  VII.  —  De  sEPTEiM  VERBis  DojiiNi  iN  CRucE.  [Prodrom.,  col.  662-663.) 

Siteste  Oudino  ferendum  idem  judicium.,  quod  de  prcecedentihus ',  hoc  quoque  rhythmi- 
cum  Opusculum  ab  incertis  ac  supposititiis  eximendum,  et  vindicandum.  Certe  P.  Sbaralea 
Opusculum  Bonaventura  dignum  existimat.  Facile  quidem  fuit  novissimis  Editoribus  in 

'  Tom.  IH,  col.  409.  —  =  Hujus  edit.  tom.  HI,  col.  408.  —  *  Tom.  HI,  col.  409. 

(a)  Verius  videlur  dicendum,  rhythmum  eumdem  esse  ac  prosae  Stabat  Matei'  dolorosa,  cujus  etiam  plures 
versus  Laudismus  Crucis  vel  imitatur,  vel  potius  otTett  posteris  imitaudos. 

13  8 


IV 

eodem  Opusculo  perinde  ac  in  praecedentibus  contenta  carmma  abjicere  tanqaam  insulsa, 
hiidca,  frigitla,  incompta  ' ;  sed  hoc  opus,  hic  labor,  taha  habita  eo  sseculo,  guo  scripta 
sunt,  demonstrare.  Quot  enim  recentiori  saeculo  exolevere,  quae  antiquiori  in  deliciis  fue- 
runt !  Igitur  quie  nunc  judicantur  insulsa,  hiulca,  frigida,  incompta,  potuerunt  aUis  ve- 
tustioris  aetalis  sapere,  ac  i^erplacere.  Adde  in  rhythmicis  nostri  Bonaventurae  Opuscuhs 
magis  devotionem,  quam  concinnitatem  esse  speclandam. 

Laudatus  P.  Sbaralea  de  hoc  Opusculo  disserens  ait,  quod  in  eo  «  solum  in  quibusdara 
versicuUs  error  amanuensium  deprehenditur,  qui  facile  tamen  dilui  potest,  nempe  :  in 
^rlmo  wevho  tutum  refugium,  corrig-atur  :  tutum  nostrum  refugium.  In  secundo  verbo  : 
hodie  mecum  eris  in  Paradiso,  corrigatur  :  hodie  mecum  eris  lcetus  in  Paradiso.  In  tertio 
verbo :  dicens  Matri :  Mulier,  ecce  Filius  tuus;  deinde  disciputo :  ecce  Mater  tua,  corrigatur : 
Dlcenshccc  Matri  :  Mulier,  ecce  nunc  Filius  tuus;  et  deinde  discipulo  :  ecce  nunc  hoec 
Matertua.  In  quarto  verbo  :  nec  dictam  potentiam,  corrigatur  :  necprcBdictampotentiam. 
Illud  etiam  :  Bely,  Hely,  lamasahactani,  hoc  est  Deus,  Deus  meus,  ut  quid  dereliquisti  me^ 
corrjgatur  :  ad  Patrem  tuum  Heloi,  Heloi,  lamasabactani,  etc.  lUud  insuper  :  qui  mihi 
prcemialis,  corrigatur :  qui  mihi  prcemiahilis.  h\  quinto  verbo  :  dicens :  Pater  in  manus 
tuas,  corrigatur  sic  :  Pater  mi,  in  manus  tuas.  Forsanhoc  est  iUud  opusculum,  quod  Fran- 
ciscus  Pavinus  vocavit  Enchiridion,  seu  Cumulum  orationum,  cum  septem  verbis,  ac 
totidem  orationibus  constet.  » 

Prodiit  cum  aUis  sancti  Doctoris  OpuscuUs  in  editione  Argentinensi  an.  1995,  laudatur- 
que  ab  Anonymo  Pistoriensi. 

§  vni.  —  Officium  de  corona  beaT/E  Marle  ViRGiNis.  {Prodrom.,  col.  587-588.) 

HocOfficium  ad  D.  Bonaventuram  pertinere  testantur  Marianus  Florentinus,  et  Anonymus 
Pistoriensis.  Idipsum  firmant  editiones  plures,  quas  inter  Argentinensis  an.  1495.  Neque  ut 
iUud  abjiciamus,  cogit  Oudinij  novissimorumque  Editorum  censura.  Ait  quidem  Oudinus  • 
«  Hae  preces  Coronarum,  etc.,temporum  novissimorura  sunt,  nempe  saeculi  xv  inchoantis, 
unde  ad  D.  Bonaventuram  nuUatenus  spectant  *.  »  Concinunt  praedicti  Editores  :  «  In  hoc 
plane  conveniunt  eruditi,  ut  generishujuspreces  incoeperint  saeculo  ineunte  xv.  Peritiores 
viderint,  ad  quos  Corona  ista  pertineat  ^  »  Sed  Romani  Editores,  viri  certe  eruditi,  praemo- 
nuere  :  «  Modus  iste  recitandi  coronam,  »  'etc  (uti  legere  poteris  in  arguraento,  huj. 
tom.  pag.  179).  Insuper  a  P.  Jacobo  Echardo,  qui  utique  peritior  habendus,  inter  opera 
B.  Jordani  refertur :  «  Corona  B.  Virginis,  ex  his  constans,  primo  hyrano  Ave  Maris  stella, 
tum  quinque  psalmis  Magnificat,  Ad  te  Domine  levavi,  Retrihue,  In  convertendo,  Adte 
levavi,  adjecta  singuUs  Salutatione  Angelica.  Quam  in  usu  ei  fuisse  legitur  in  Yit.  ^Fratr., 
part.  ni,  cap.  23.  Sub  ejus  nomine,  sed  antiphonis  et  orationibus  auctam,  editam  Placentiae 
Joan.  Bazachii  1599,  in-12,  testatur  AUamura.  Sed  hujus  erga  B.  Yirginem  cuUus  Jorda- 
num  primum  non  esse  auctorem  ferunt.  Vid.  Cantirapratanum,  De  Apibus,  Ub.  II,  c.  29, 
§  15,  et  notas  ibidem  ColvenerU,  etMalvendam,  pag.  562,  a  *.  » 

Accedit  vir  plane  eruditus,  oppidoque  peritus  P.  Sbaraiea,  de  hac  Corona  partim  prosa, 

1  Diatrib.,  pag.  134,  hujus  vero  editionis  toiu.  l,  pag.  lxxxi.  —  «  Tom.  III,  col.  408.  —  *  Diatrib.,  pag.  135, 
nostrae  vero  editionis  tom.  1,  pag.  Lxxxi.  —  *  Scrip.  Ord.  prcBd.,  toin.  1,  pag.  98  et  seq.,  u.  5. 


V 

partimque  versii  composita,  iiiquiens  :  «  Neqnaquam  iudif^na  estsancto  Bouaventura,  ut  ut 
repugnet  Ouclinus.  Nara  primum  falsum  est,  preces  Coronarum  temporum  novissimorum, 
sive  saeculi  xv,  esse,  quoniam,  ut  omitlam  Rosarium,  et  ea,  quae  de  eo  dicuntur,  Mabillo- 
nius  in  Praefatione  Soeculi  quinti  Benedictini,  n.  125,  ostendit  initium  CoroncB  B.  \.  ab 
ineunte  saeculo  xn  repeteudum  esse.  Deinde  titulum  Coronce  huic  opusculo  non  Auctor 
indidit,  sed  Collectores.  Auctor  enim  in  fme  ait,  se  laudum  pia  precamina  ad  honorem 
quinque  vulnerum  Filii  Virginis,  et  laudum  sancti  nominis  V.  M.  decantasse  :  quinque 
scilicet  psalmis,  orationibus  et  rhythmis,  antiphonisciue.  Rhythmus  incipit :  Gaude  Virgo 
mater  Christi,  quce  per  aurem  concepisti,  Gabriele  nuntio  :  eodem  quidem  versus  modu- 
lamine,  qno  Laudismus  S.  Crucis.  Potius  dici  debet  Officium  de  quinque  gaudiis  D.  M.  V., 
nempe  in  conceptione  filii,  in  partu  filii,  in  resurrectione  filii,  in  ascensione  fihi,  et  in  sua 
ad  ccelura  assumptione,  juxta  quinque  litteras  nominis  Mariae  :  quibus  duobus  ahis 
rhythmis,  seu  gaudiis  additis  in  adventu,  ac  adoratione  Magorum^  et  in  descensu  Spiritus 
Sancti,  sine  tamen  antiphonis,  psalmis  et  precibus,  quibus  ah*a  gaudia  concinnantur^  indi- 
toque  titulo  de  septem  gaudiis  B.  V.  Opusculum  vulgatum  est  in  libello  piarum  precum 
Venetiis  an.  1592,  in-16.  Nosiraprecamina  dixit  etiam  Urbanus  IV  in  Epistola  data  principi 
Achaiae  an.  1263,  etClemens  IV  in  BuUa  Domnabili  perfidia  an.  1267.  » 

Ecce  an  in  hoc  Eruditi  plane  conveniant,  ut  generis  hujus  preces  incoeperint  Sceculo  xv. 
Antiquiorem  S.  Bonaventura  B.  Jordanum  nego  negaverit.  Si  ergo  per^Yiom  consulamus, 
sicut  una  ex  ilhs  Coronis  B.  Jordano  altribuenda,  ita  altera,  de  qua  in  praesentia  loquimur, 
S.  Bonaventurae.  Coronam  etiam  conflatam  ex  Pater  noster  fuisse  usitatam  tempore 
S.  Bonaventurae,  patet  ex  Vita  cooeva  S.  Clarae  Assisiensis  apud  BoUandianos '. 

§  IX.  —  Laus  nEMJE  MARiyE  ViRGiNis.  {Prodrom.,  col.  661-662.) 

Laus  beatce  Virginis  sic  inscribitur  dictata  a  sancto  Bonaventura ,  secundum  litteras 
Salutationis  Angelicce,  sicque  m,idtis  sacrce  Scripturce  locis  figurata  ostenditur,  ut  ipsam 
devote  legenti,  Doctorem  Seraphicum  dedecere  non  videatur.  Certe  contra  eam  nihil  op- 
ponendum  habuere  novissimi  Editores,  ut  mirum  sit,  absque  ulla  adjecta  censura  illam  ad 
supposititiorum  quisquilias  abjecisse  ^  Quod  Maria  in  hoc  opusculo  semel  iterumque  voca- 
tur  Deitatis  triclinium,  elogium  est  simile  illi,  quo  a  Bonaventura  celebratur  Trinitatis 
triclinium  lib.  tertio  Sententiarum  ^  et  in  Commentario  Apocalypsis  *.  Jn  Scripturis  figu- 
rata  ostenditur  ab  eodem  Bonaventura  eliam  in  Ecclesiastica  Hierarchia  ^. 

Caetera  require  in  §  v  et  vi. 

§  X.  —  PsALTERiwi  MiNUS  BEAT^  Mari^  Virginis.  {Prodrom.,  col.  662.) 

Psalterio  minori  non  officit,  quod  Psalterium  majus  infra  dicturi  sumus  incertum  Bona- 
venturae  fcetum,  quanquam  pro  eo  stent  monumenta  similia  eorum,  quibus  idem  Psalterium 
minus  fulcitur.  Plus  enim  exigitur,  ut  probabile  fiat  difficiUus  (quale  est  Psalterium  majus), 
quam  creditu  facilius.  Quod  utriusque  auctor  unus  non  sit,  inde  quoque  argui  posse  videtur, 

•  Cap.  I,  n.  4.  —  -  Diatrib.,  pag.  135,  nostrae  vero  editionis,  tom.  I,  pag.  Lxxxii.  —  ^  Dist.  nr,  part.  I, 
art.  2,  q.  1,  toin.  IV,  pag.  69,  col.  1.  —  *  Cap.  V.  Vid.  Supplementum  sub  Clemente  Papa  XIV  editum 
Trideuti,  1174.  —  =  Vid.  toui.  VII,  pag.  493  et  seq. 


VI 

quia  in  editionibus  allerum  ab  altero  longius  separatur,  neque  ullam  inter  se  affmitatem 
praeferunt. 
Caetera  item  require  §  v  et  vi. 

§  XI.  —  Carmi!Sa  in  f,A?iTir.uM  Salve  Regina.  [Prodrom.,  col.  663-664.) 

Cum  nihilsolidi  contra  baic  protulerint  post  Oudiuumsaepe  dicti  Editores,  voxque  Draco- 
nina  in  eisdem  Carminibus  usurpata,  neque  inaudita  sit,  neque  homine  bardo  digna  {a), 
nibil  profecto  est,  quod  cogat  boc  opusculum  ceu  mole  quidem  exiguum^  sed  ineptiis 
maximum  '  repudiare.  Nec  video  quei  catbolico  ulU,  et  maxime  religioso  viro  efficere 
queant,  ut  bilem  effundant ',  metra  ilia  : 

Salve  lux  fidelium  fulgcns  ut  aurora, 
Quae  es  super  lilium  pulchra  et  decora, 
Omne  quod  est  noxium  tolle  sine  mora, 
Et  Dei  auxilium  pro  uobis  implora. 

Nequidem  viro  orthodoxo  bilem  movere  possunt  illa  metra : 

Et  spes  nostra  solida  es  Virgo  Maria, 
Virga  Jesse  florida  ut  in  Isaia, 
Rore  coeli  madida  dicit  prophetia, 
Pulchra  ut  nix  candida  Mater  Dei  pia. 

hi  hujusmodi  metris  (iterum  dico)  uon  tam  quaerendus  est  concentus  et  elegantia,  quam 
unctio  et  devotio.  Quo  vero  ad  spetn  nostram  soUdam  in  Yirgine  Maria  ponendam,  facit 
illud  ejusdem  D.  Bonaventurae  :  «  De  beata  Yirgine  cantatur  vita,  dulcedo,  et  spes,  ab 
Ecclesia  quae  non  errat''.  »  Tandem  ne  hujusmodi  carminum  auctorem  Bonaventura  recen- 
tiorem  existimes,  animadverto,  in  principio  hujus  Cantici  Salve  Regina  misericordice  deesse 
ly  Mater,  et  in  fme  dici :  0  dulcis  Maria,  sine  ly  Virgo,  quae  absunt  ab  antiquis  codicibus 
manuscriptis,  teste  Jac.  Echardo  ^  Praefata  Carmina  Bonaventurse  nostro  attribuuntur  ab 
Editoribus  Argentinensibus  an.  1495,  ab  Anonymo  Pistoriensi,  et  a  manuscripto  codice 
Ravennatensi  Bibl.  S.  ApolUnaris  Min.  Observantium. 

*  Diairib.,  pag.  135,  nostrae  vero  edit.  tom.  I ,  pag.  Lxxxii.  —  Mn  I  Sent.,  dist.  i,  dub.  9,  tom.  I,  pag.  32, 
col.  1.  —  3  Scriptor.  Ord.  Prced.,  tom.  I,  pag.  97,  col.  1. 

(«)  Diatrib.,  pag.  135,  nostrtE  vero  edit.,  tom.  I,  pag.  lxxxii.  Quod  ita  refellit  noster  :  «  Ego  tamen  bardum 
hominetn  nequidem  dixerim  eum  censorem,qui  ipnoraverit  exstare  Iiortensem  herbam  quamdam  medicam, 
quiE  sicut  apud  Pliuium  dracunculus  dicitur  i,  apud  Isidorum  drucoidea  ^,  et  apud  Papiam  draconeia  ',  ita  vocari 
potuit  draconina ,  a  poeta  prsesertim.  Eam  pharmacopolte  post  Apuleium  *  Serpenturiam  appellant,  cujus 
imago  exhibelur  in  Herbario  novo  Castoris  Durantis,  de  eaque  cantatur  : 

Siccat  et  iQcidit,  resecat  draounculris,  inde 

Calfacit  hortensis ,  mulcet  dentumque  dolores ,  ^ 

Digerit,  atque  ciet  lotium,  viresque  coquendi 

Adjuyat,  etc, '. 

De  eadem  videri  quoque  potest  Petrus  Andreas  Matthiolus  ^  :  adeo  vox  draconina  inaudita  nou  est,  neque 
homine  bardo  digna,  censuraque  ejus,  qui  tale  iu  ipsam  judicium  tuUt,  haud  videtur  erudito  homine  digaa. 
Nequidem  Oudiuo  videatur  insoleus  saeculo  xiii,  vox  peccaminum;  namque  Gregorius  IX,  in  Eulla  :  Quoniam 
ut  ait  Apostolus,  data  an.  1230,  die  17  martii,  ac  lunoceutius  IV,  aliique  Romani  Ponlifices  in  simiUbus  bullis 
dixerunt  pec:a»izna  pro  peccata.  Prodrom.,  col.  176. 

'  Lib.  XXIV,  c.  XVI,  et  lib.  XXV,  c.  ii.  — '  EtymoL,  lib.  XVII,  c.  ix.  —  »  In  Elcmentario  doctrinas  Erudimento,  seu  Glossario, 
edit.  Venet.  liSJ,  verbj  Draconitcs.  —  <  De  virt.  herb.,  c.  v.  —  ^  Pag.  149,  edit.  Ven.  1667,  apud  Jac.  Hertz.  —  «  Dioscorid. 
lih.  II,  pag.  363,  edit.  Ven.  1621,  apud  Marcum  Ginamium. 


VII 

§  XII.  —  PsALTERiuM  MAJUS  BEAT^.  Mari^,  Virginis.  {Prodrom.,  col.  681  et  seq.) 

Habet  raliones,  ut  credatur  Bonaveuturianum ;  liabet  e  conlrario  alias,  ne  tale  credatur. 
Habet,  ut  credatur  Bonaventurianum,  quia  sub  Bonaventurae  nomine  illi  sufTragantur 
etiam  antiquce  editiones,  inter  quas  neJum  Argentinensisau.  1495,  sedet  Veueta  an.  1-47G. 
Non  caret  manuscriptis  codicibus,  quos  inter  videri  possunt  codices  Bibl.  Monast.  Pollin- 
gani  Ord.  Can.  Reg.  S.  Aug.  iu  Bavaria,  Parisienses  Bibl.  reg.  (nunc  imper.),  distincti 
n.  458  et  KK,  7,  et  Taurinensis  Bibl.  reg.  u.  757.  Hujusmodi  Psalterium  ex  Prologo  apud 
citatam  editionem  Argentinensem  directum  fuisse  videtur  ad  sacras  virgines.  In  eo  enim 
Auctor  sic  ait :  «  Igitur,  charissimae,  »  etc.  *.  In  corpore  autemejusdem  Psalterii  sic  inquit : 
«  Imitamini  eam,  sanctai  virgines  Dei,  ut  imitatae  sunt  Agnes^  Barbara,  Dorothea  et  Ga- 
tharina.  » 

Neque  officit  Doctoris  Seraphici  modestise  ly  o  carissimce,  quandoquidem  prcedilectam, 
dilectissimam,  ac  etiam  charissimam  appellaverat  idem  Bonaventura  sanctae  Clarae  Soro- 
rem  in  opusculo  indubio  de  Perfectione  vitce^.  Modestiam  tamen  desiderari  putat  Oudinus 
in  dicti  Prologi  verbis  :  «  Assignat  autem  vobis  assecutura  quatuor  dona  mirifica,  si  tam 
praeclara  puella  nexu  spiriluali  vobis  fuerit  conjuncta,  et  brachils  desideriorum  ferventium 
a  vobis  cum  magna  reverentia  et  devotione  fuerit  amplexata,  »  etc.  «  Unde  rogo,  charis- 
simae,  et  desideratissimae,  ne  tam  nobilem,  et  speciosissimam  Virginem  repellatis,  ne  tam 
admirandam  reverendissimam  Reginam  Virginem  Mariam  vilipendatis.  »  Ad  haec  enim 
infert  Oudinus  :  «  Voces  istae  horainem  gravem  et  pudicum  non  prae  se  ferunt,  qui  ad  pul- 
chritudinem  corporis  nullatenus  attendere  debet.  » 

Sed  numquid,  dixerim  ego,  vir  gravis  et  pudicus  Oudinus,  qui  ad  pulchritudinem  cor- 
poris  attendit,  vel  ubi  mentio  est  apertissima  nexus  spiritualis  ?  Vis  nosse  in  laudato  Pro- 
logo  virumgravem  etpudicum  ad  pulchritudinemcorporis  nullaienus  attendentem?  redde 
verba  ejus,  quai  mox  subjungit,  et  evanescet  calumnia  tua.  Audi  ergo  quam  subnectit 
praefatorum  verborum,  in  quae  censoriam  virgam  distringis ,  causam  viro  gravi  et  pudico 
plane  dignam :  «  Constat  enim  (ait),  quod  ex  ipsius  accessu  remanebitis  devotiores,  ex 
ipsius  tactu  mundiores,  ex  ipsius  amplexu  virtute  et  gratia  profusiores,  et  nitidiores.  »  Ne 
vero  aliud,  quam  spiritualem  amplexum  suspiceris,  noveris  Mariae  Virgini  aptari  verba  a 
Salomone,  Prouerft.  iv,  de  sapientia  prolata :  «  Arripe  illam,  et  exaltabit  te,  et  glorifica- 
beris  ab  ea,  cum  illam  fueris  amplexatus.  Dabit  capiti  tuo  augmenta  gratiarum,  et  corona 
inclyta  proteget  te. »  Consuevisse  Bonaventuram  a  divinae  Scripturai  textibus  sua  Opuscula 
pluries  exordiri,  certum  est.  Nemo  etiam  non  agnoscat  modestiam  Bonaventurianae  simi- 
lem  in  eo  quod  auctor  inquit  :  «  Mitto  vobis  ipsius  Virginis  sacratissimae  Psalterium  ex 
scintillula  meae  pauculae  intelligentiae,  gratia  iUius  conditum  et  compactum.  » 

Neque  objectet  Oudinus  tanquam  voces  maxime  barbaras,  epitheta  infantilia,  Doctore- 
que  gravi  et  seraphico  indigna,  puta  periclitationem  pro  periculo,  cruciamen  pro  cruciatu, 
necnon  sancta  Maria  fluvius  sapientialis,  sancta  Maria  codi  fenestra  crystallina,  etc.  Quippe 
cruciamen  pro  cruciatu  habet  Prudentius',  periclitatio  pro  periculo  accipitur  ab  ipso 
Tulho  \  Epitheton  quoque  sapientialis  audivimus  a  Bonaventurausurpatum  in  Breviloquio, 

'  Vid.  pag.  200,  col.  2.  —  =  Vid.  tom.  XII,  pag.  214,  215,  223,  226.-  3  Hymn.  Exeq.,  v.  9.—  *  De  Nat.  Deor., 
lib.  11,  e.  64. 


Vlll 

crystallina  in  Ecdesiaslica  Ilierarchia.  Non  etiam  repetat :  a  Multa  garrlt  Arturus  du 
Monstier,  ut  hoc  opusculura  sancto  Doctori  asserat,  ex  nube  modernorum  auctorum  allata, 
qui  rem  nunquam  discusserunt,  imo  forsitan  Opusculum  nunquam  legerunt,  ut  legitime  de 
illo  pronuntiare  possent;  »  alioquin  uti  mihi  Ucebit  ejus  amarulenta  phrasi,  quam  ahas 
non  probo,  ac  retorquere,  Oudinum  potius  mulla  garrire ;  nam  Coiffetelus,  Massiliensis 
episcopus,  et  cardinaUs  Bellarminus  ab  eodem  Arturo  laudati',  quibus  addiderim  ego 
Petrum  Canisium',  et  Scipionem  Agnellum  MafTeium  episcopum  Casalensem  »_,  certe  non 
fuerunt  ejusmodi,  qui  aiit  rem  nunquam  discusserint,  imo  forsitan  Opusculum  nunquam 
legerint,  iit  legitime  de  illopronuniiare  possent.  Forf ene  nunquam  legerit  velipse  vir  praecla- 
rissimusP.  Gabriel  Gerberonius,  quitom.  I  Operum  S.Anselmi,  in  censiira.  Psalterii  B.Vir- 
ginis^  inter  eadem  opera,  post  abs  se  relata  duo  manuscripta,  pronuntiavit :  «  Sed  duo  haec 
prorsus  aha  suntab  eo,  quod  hic  editum  est,  etabeoquod  sanctusBonaventura  composuit?  » 
Aut  itidem  forsitan  nunquam  legerit  Januarius  de  Mata,  qui  in  Expositione  mystica  de 
B.  Maria  in  versum  primum  psalmi  cni,  fatetur  ex  Psalterio  Seraphici  D.  Bonaventurae  de 
beatissima  Dei  Genitrice  mutuatum  fuisse  initium  primi  sui  versus  illius  Marianse  para- 
phrasis :  Benedic,  anima  mea,  Bonmice  ? 

Nulla  quoque  sunt,  quae  novissimi  Editores  post  eumdem  Oudinum  urgent  adversus 
illud  :  Quicumque  vult  salvus  esse,  ante  omnia  opus  est,  ut  teneat  de  Maria  firmam  fidem: 
Cum  enim  Symbolum  hujusmodi  concinnatum  dicaim  instar  illius,  quod  inscribitur  Atha- 
nasio,  vel  hinc  facile  intelligitur,  quod  post  catholicam  fidem  sanctissimae  Trinitatis 
expressam  in  eodeni  Symbolo  Athanasiano  incipiente :  Quicumque  vult  salvus  esse,  ante 
omnia  opus  est,  ut  teneat  catholicam  fidem,  requiritur  ante omniaei  de  Maria  firma  fides: 
siquidem  ipsa ,  eodem  Bonaventura  auctore  * ,  mediatrix  est  inter  nos  et  Christum,  sicut 
Christus  inter  nos  et  Deum,  ipsaque  est,  in  qua  B.  Franciscus  ^  posi  Christum  prcecipue 
fidens,eam  constituerat  sui  et  suorum  advocatam.  Certe  piissiraus  hujusce  Psalterii  Auctor 
per  ante  omnia  tara  longe  fuit,  ut  eas  laudes  Virgini  Marice  tribueret,  quce  uni  et  soli  Deo 
referendcB  sunt^  ut  satis  exphcuerit  suam  orthodoxam  mentem  circa  Dei  Matrem  omnibus 
infra  Deum,  Deique  Fihum,  vel  ipsis  angeUs  atque  archangehs  pra^ferendam,  dum  de  ipsa 
inquit :  «  Universas  fceminas  vincis  pulchritudinc  carnis ,  superas  angelos  atque  archan- 
gelos  excellentia  sanctitatis.  »  Post  hanc  praemissam  declarationem,  ab  omni  erroris  su5- 
picione  oppido  ahenam,  quis  adeo  delicalus  fuerit ,  ut  adhuc  ejus  aures  per  ly  ante  omnia 
nimis  aspere  feriantur,  cum  tamen  aUum  sensum  non  reddat,  quam  eum,  quo  idem  Bona- 
ventura  dixit  ad  fraem  Ubri  primi  Sententiarum  :  «  Haec  ergo  praicipue  est  amanda  et 
veneranda  post  Trinitatem  summara,  etejus  prolem  beaUssimam  Dominum  nostrum  Jesum 
Christum*?  »  Quo  eUam  sensu  ex  Bernardo  ideni  sanctus  Doctorin  Soliloquio  dixit:  «  Jam 
nunc  secure  prophetas  et  reges  imploro  :  jara  nunc  apostolos  et  martyres  invocabo  :  con- 
fessores,  et  virgines^  et  viduas  constanter  interpeUo.  Sed  tamen  prae  omnibus  his  Dei  geni- 
tricem  sacraUssiraara  Virginem  Mariam  confidentius  adorabo^  »  Accedit,  quod  in  hujus- 
modi  PsaUerio  appropriantur  B.  Virgini  Psalmorum  orationes,  aUoqui  ad  Deum  directae, 
in  sensu  duntaxat  cathoUco  per  modura  intercessionis;  nam  dicitur:  «  Propter  honorem 

'  In  Marlyr.  Franc,  ii  Jul.,  §  10  et  seq.,  edit.  li.  —  ^  De  Beat.  Viig.,  lib.  V,  c.  xxvi.  —  ^  iu  Mariali.  — 
»  lli  Sent.,  dist.  iii,  part.  i,  art.  1,  q.  ii,  lom.  iV,  pag,  63  -64.  —  » lu  Legenda  S.  Francisci,  c.  ix.  —  « Tom.  II, 
pag.  230,  col.  2.  —  ^  Tom.  XII,  pag.  90,  col.  2. 


IX 

nominis  tui,  Domiua,  propitietur  nobis  fructus  ventris  tui.  De  porta  inferi,  et  de  ventre 
abyssi,  tuis  sanctis  precibus  libera  nos...  Deus,  repulisti  nos  propter  peccata  nostra,  et  mi- 
sertus  es  nobis  propter  Virginem  IMariam.  Intercede  pro  nobis,  salutifera  Mater  Dei...  Deus 
raisereatur  nostri,  et  beiiedicat  nobis  per  illam_,  quai  eum  genuit.  Miserero  nostri,  Domina, 
et  ora  pro  nobis...  Intercede  pro  me,  Domina,  apud  Christum  tuum,  »  etc. 

Jam  prajslat  Arturum  ipsuin,  non  garrientem,  sed  erudite  ac  scite  de  hoc  Psalterio  dis- 
serentem  audire  :  «  Cum  ipse  sanctus  Bonaventura  prius  Joannes  vocatus  fuerit,  et 
B.  Alexandri  Alensis  nonnunquam  discipulus  creditus  sit;  de  eo  Simlerus  in  Epitom. 
Biblioth.  Gnesneri  impune  locutus  est :  «  Joannes  de  Ales  scripsit  Psalterium  Virginis,  in 
»  quo  omnes  Psalmos  corrupit,  et  ad  Virginem  Mariam  convertit :  impressum  nuper  cum 
»  Praifatione  Joannis  Brentii  *.  »  Ilinc  scio  Jacobum  Magnae  Britannia?  regem,  in  libro  cui 
titulus  est :  TripUci  nodo  triplex  cuneus,  id  opus  multa  indignatione  condemnasse,  et  tan- 
qiiam  quid  nefandum  reprobasse  :  quem  postea  secuti  sunt  eodem  invidiae  livore  frementes 
nonnulli  haeretici ;  quibus  tamen  strenue  obviarunt  illustrissimus  cardinalis  Perronus,  Seno- 
nensis  archiepiscopus,  in  Replicatione  ad  Responsionem  Magnse  Britanniae  Regis :  CoifFe- 
telus  Marsiliensis  episcopus  in  Responsione  ad  eumdem  Regem  :  et  R.  P.  Ignatius  de  Gault, 
nunc  vicarius  generalis  et  commissarius  apostolicus  omnium  Recollectorum  Galliae,  libro 
de  Sanctis  Eccl.  Rom.,  cap.  2,  sect.  7,  versus  fm.  Nusquam  enim  depravatum  est  Psalte- 
rium  Davidicum  per  D.  Bonaventuram,  nec  hujusmodi  Psalterium  Mariale  a  S.  Bonaven- 
tura  editum,  inter  libros  sacrae  Scripturae  canonicos  recensitum  est,  aut  pro  canonico  a  fide- 
libus  acceptum,  uti  advet^sarii  perperam  autumant.  Nam  neque  Trilhemius,  neque  Gnes- 
nerus,  illius  unquam  meminere.  At  quam  futilis  sit  haec  ratio,  exinde  perspicuum  erit  intueri, 
quod  nec  rejicere  teneamur,  quae  a  Trithemio  et  Gnesnero  omissa,  seuintacta  sunt,  cum  ab 
aliis  praestautissimis  viris  fuerint  commemorata.  Quapropter  illustrissimus  CardinaHs  Bel- 
larminus  ingenue  fatetur,  id  Opus  esse  ipsius  sanctissimi  Doctoris  Seraphici,  dum  in  sua 
erudita  Apologiapro  responsione  ad  librum  supradicti  Angliae  Regis,  cap.  xi,  tom.  VII,  sic 
ait :  «  Quarto,  dicit  a  S.  Bonaventura  sacrilege  corruptum  esse  Psalterium,  cum  Dominam 
»  pro  Bomino  in  toto  Psalterio  posuerit  :  at  S.  Bonaventura  Psalterium  Davidis,  quod  ad 
»  Scripturam  canonicara  pertinet,  omnino  non  tetigit,  sed  ad  similitudinem  Psalterii  Da- 
»  vidis,  aliud  Psalterium  ipse  composuit,  ex  pio  ad  B.  Virginem  afTectu.  »  Cui  consentit 
CoifTetelus,  loc.  supracitato  K  Hoccine  estergoaut  garrire,  aut  nubemmodernorum  aucto- 
rwn  afferre,  qui  rem  nunquam  discusserunt,  imo  forsitan  opusculum  nunquam  legerunt, 
ut  legitime  de  illo  pronuntiare  posseni  ? 

Censent  quidem  Editores  novissimi  ad  retundendas  haereticorum  calumnias  satius  esse 
respondere,  hujusmodi  Psalterium  ad  simplicem  hominem  potius,  quam  ad  egregium  Doc- 
torem  pertinere.  Unde  reprehensione  dignos  aiunt  Editores  Romanos,  quod  obloquendi 
ansam  prcebuerint  Martino  Kemnitio,  etc,  putantque  in  hanc  rem  consulendum  Joannem 
cognomento  Wogt.  Sed  ut  ab  hoc  ultimo  occipiam,  haud  aequiorem  ipse  prsebuit  animum 
caeteris  heterodoxis,  quos  minime  audiendos  catholicus  quisque  facile  intelligit.  Quod  si 

1  i^on  scriptor,  sive  auctor,  sed  impressor  hujus  Psalterii  fuit  quidein  Joannes  de  Hallis,  Venetiis,  an.  1476, 
ut  fidem  faciunt  Lucas  Osiander  in  Enchiridio  controv.  religionis,  p.  234,  edit.  Witebergse,  1607,  iu-8, 
Hermannus  Erapsychovius  in  sua  Apologia,  pag.  65,  edit.  Tremoniae  1610,  ac  Joannes  Jacobus  Becks, 
Lutherthumb  voii  Lulhero,  pag.  219,  Fraucof.  1658.  —  '  Artur.,  loc.  cit. 


X 

ratio  eorum  habenda  sit,  audiendus  potius  Gulielmus  Cave,  ut  qui  inter  Bonaventuriana 
retulit  uedum  Psalteriurn  B.  Marue  minus,  sed  et  Vsalterium  B.  Marice  majus,  absque 
ulla  censura,  et  solitis  heterodoxorum  maledictis*;  Neque  video,  quo  jure  sint  reprehen- 
dendi  Uomani  Editores,  cum  longe  ante  illos  sub  D.  Bonaventura^  noniine  idem  Psalterium 
phirles  in  vulgus  exierit.  Certe  Martinus  Kemnitius  respicere  non  potuit  ad  Romanam  edi- 
tionem,  sed  ad  antiquiores,  nempe  Parisiensem,  Yenetam  et  Lipsicam'%  cum  Romana,  in 
quaPsalterium  continetur,  prodierit  an.  159G,  Kemnilius  autem  mortuus  fueritdie8  April. 
an.  4r)86  '.  Adeoque  falsissimum  est,  quod  confidenter  aiunt  praifati  Editores  contra  Edi- 
tores  Romanos,  hos  videlicet  esse  eo  dignos  reprchensi07ie,  quod  obloquendi  ansamprcebue- 
rint  Martino  Kemnitio.  Non  etiam  capio,  quei  omnino  solvatur  nodus,  illud  simplici  ho- 
mini  tribuendo,  cum  negari  minime  possit,  inter  cathohcos  dignum  fuisse  habitum,  quod 
egregio  Doctori  adscriberetur.  Cumque  iidem  novissimi  Editores  victas  dederint  manus 
Oudino  heterodoxo,  ipsi  viderint,  num  rite  per  hoc  cathoUcorum  cum  heterodoxis  causae 
prospexerint. 

Hactenus  de  rationibus  faventibus  Psalterio  Mariano,  prout  sub  Bonaventurae  nomine 
inter  edita  continetur.  Gontrariae  rationes  sunt  istae :  1.  quia  manuscripti  codices,  si  sermo 
sit  de  Bavaricis,  haud  satis  antiqui  sunt,  ut  praevalere  possint  objectis  difficultatibus ;  de 
Taurinensibus  non  constat,  quod  prima  manu  Bonaventurae  nomen  in  fronte  gerant ;  Pari- 
sienses  autem  certe  non  praeferunt  manu  prima  Bonaventurae  nomen,  carent  Prologo  illo, 
qui  exstat  in  editis,  et  in  altero  ex  dictis  codicibus  substituilur  ahus  Prologus,  qui  credi 
potest  alterius  a  Bonaventura  auctoris,  necnon  in  plerisque  aliis  ab  impressis  difTerunt. 
Mariauus  quoque  Florentinus  memorat  idem  Psalterium  absque  ullo  Prologo,  incipiendo 
a  Beaius  vir^  quod  ipsum  fit  in  uno  ex  praedictis  Codicibus  Parisiensibus.  Prologus  vero 
editionis  Lipsiensis  an.  1509,  ut  pote  sic  incipiens  :  «  Cum  juxta  altiloqui  Jesu  Christi  sen- 
tentiam,  in  luce  ambulare  jubemur,  ut  altivolus  ccelestium  ille  contemplator  beatus 
Joannes  XXII  ipsius  capitulo  atramentarizavit,  »  etc. ,  a  Bonaventuriano  stylo  prorsus  vide- 
tur  abludere.  Secunda  ratio  est,  quia  auctoritati  Bellarmini,  Canisii,  CoifTetelli,  Maffeii,  etc, 
putantium  id  Opus  vere  Bonaventurianum,  opponitur  auctoritas  secus  sentieutium  Perronii, 
P.  Le  Gault,  P.  Sbaraleae,  pluriumque  recentiorum  illud  supposititium  existimantium. 
Tertia :  quia  bulla  Sixti  IV,  ad  preces  Francisci  ducis  Britanniae  Armoricae,  ac  Margaritae 
conjugis  ejus,  conferentis  an.  1479  indulgentias  recitantibus  Marianum  Psalterium,  prout 
legere  est  apud  Waddingum  ad  an.  1479,  et  apud  Emmanuelem  Rodericum,  BuIIarii  tom.  I, 
non  loquitur,  uti  censet  Arturus,  de  Psalterio  Bonaventuriano,  sed  de  aho  :  nec  desunt 
Psalteria  Mariana  aliorum  Scriptorum,  puta  Joannis  Anglici  Psalterium  in  laudem  Bei- 
parce  semper  Virginis  laudatum  a  Petro  de  Alva  apud  Joannem  Suarez,  Bibliothecae  Fran- 
ciscanaetom.  III,  in  appendice;  Psalterium  B.  Mari(B  Virginis  editum  a  Mag.  NicoIaoTor- 
nacensi  inter  manuscriptos  Codices  Biblioth.  Monast.  S.  Martini  Tornacensis,  apud  Sanderum; 
Psalterium  Meditationum  B.  M.  Joannis  Pechami  0.  M.  Archiep.  Cantuar.,  inter  manu- 
scriptos  codices  Biblioth.  Yatic.,forsan  idem  cum  Psalterio  Joannis  Anglici  laudati;  Psalte- 
rium  Marianum  per  Fr.  Michaelem  Franciscanum  compositum,  inter  mss.  codices  monas- 

»  Hist.  liit.  seec.  schol.,  pag.  m.  637.—  2  in  Exam.  Conc.  Trid.,  part.  111,  lib,  111,  pag.  828,  edit.  Francof.  1707, 
ia-fol.  —  '  la  Diction.  Lud.  Morerii,  edit.  Paris.  1732  ac  1744,  et  ia  alio  Dictioa.  liistor.  portatili  edit. 
Neapol.  1754. 


XI 

terii  Novae  Cellae  in  Bavaria,  etc.  Quarta  ratio  est,  quia  suspicari  licet  ex  stylo  unum 
eumdemque  esse  auctorem  saepe  dicti  Psalterii  B.  M.  Virg.  inter  Bonaventuriana,  ac 
Speculi  B.  M.  V.  inter  eadem  Bonaventuriana,  videlicet  Conradum  Saxoncm  Minoritam. 
Hinc  sicut  hic  auctor  in  eodem  Speculo,  capite  primo,  Mariam  nuncupat  reverendissimam, 
ita  eadem  Maria  vocalur  reverendissima  in  edito  Prologo  Psalterii ;  et  sicut  dictum  Specu- 
lum  totum  versetur  circa  Salutationem  Angelicam,  ita  circa  eamdem  totus  Prologus  Psal- 
terii  apud  codicem  Yictorino-Parisiensem.  Quapropter  etsi  concedere  Oudino  nequeamus 
Speculi  auctorem  esse  Bouaventuram  Baduarium,  admittere  tamen  possumus  hoc  Opuscu- 
lum,  nempe  Psalterium  majus  B.  M.  V.,  ejusdem  temporis  esse  posse,  cujus  prcecedens, 
videlicet  Speculum  B.  M.  V.,  de  quo  infra. 

§  XIII.  —  Officium  de  Compassione  BEATiE  Marle  Virginis.  {Prodrom.,  col.  686-688.) 

Oudinus  loquens  nedum  de  hoc  Officio,  sed  etiam  de  alio,  quod  inscribitur  :  Officium  de 
Dominica  Passione,  consentientibus  novissimis  Editoribus  asseverat  :  «  Utrumque  Officium 
unius  atque  ejusdem  auctoris  est  *,  »  etc.  Quamvis  autem  ipsi  inde  colligant  «  neutrum 
spectare  ad  sanctum  Bonaventuram ;  »  qua  tamen  facilitate  id  ab  eis  adseritur,  eadem  ad 
hominem  inferri  contrarium  potest.  Profecto  nihil  ex  primo  producere  potuerunt,  quod 
D.  Bonaventuram  dedeceat,  nosque  eodem  Seraphico  Doctore  dignum  evicimus  ^.  Cum 
igitur  unus  sit,  si  ipsos  audiamus,  utriusque  Officii  auctor,  quis  credat  hunc  adeo  versatihs 
ingenii,  ut  primum  quidem  ediderit  ab  omni  censura  eximium^  secundum  e  conlrario  in- 
dignum  prorsus,  quod  viro  gravi  et  prudenti  trihuatur? 

Ex  prima  lectione  secundi  Officii  afferunt  quidem  praefati  Editores  haec  verba  :  Prolem 
in  cruce  pendentem  moista  mater  aspiciens,  lacrymatur  incessanter,  etc,  eaque  absurda 
vocant,  ac  ita  respuunt :  «  Quis  credat  Bonaventuram  in  Scripturis  tam  peregrinum,  tam- 
que  leviter  versatum  fuisse,  ut  haec  de  Yirgine  legi  duntaxat  nescierit :  Stabatjuxta  crucem 
Jesu  mater  ejus  ^?  »  Sed  repono  ego :  Ecclesia,  quse  canit  :  Stahat  mater  dolorosa,  juxta 
crucem  lacrymosa,  etc,  nesciane  est  divinae  Scripturae  duntaxat  dicentis :  Stahat  juxta 
crucem  Jesu  mater  ejus  ?  Addunt :  «  Sed  et  nihil  sane  videtur  absurdius,  quam  quod  in 
Responsorio  primae  ejusdem  lectionis  subnectit  Auctor  :  Consolari  mater  non  potuit,  sic 
tractatum  videns  quem  genuit.  Hcec  dolorem  ma^orem  hahuit^  quam  Salvator,  qui  tot  susti- 
nuit.  Dictum  certe  extra  modum  absonum,  ineptum^  a  Scripturis,  a  Patribus  prorsus  ahe- 
num.  »  Ita  quidem  visum  ipsis,  sed  animum  non  adverterunt  suum,  sive  ad  illa  quae 
praecedunt,  sive  ad  ea,  quse  sequuntur.  Ilaec  praecedunt :  Sic  dum  plorat  mortem  prolis,  etc 
Sequuntur  autem  :  Mortem  Dei  videns,  quem  aluit,  etc  Eatenus  ergo  dolorem  majorem 
hahuit,  quam  Salvator,  quatenus  dolor  ipsius  fuit  productior,  quatenus  scihcet  perduravit 
etiam  posteaquam  per  mortem  desierat  in  Salvatore  :  in  quo  dicto  hocce  sensu  accepto  nihil 
plane,  quod  rejici  mereatur  tanquam  extra  modum  ahsonum,  ineptum,  a  Scripturis,  a  Pa- 
trihus  alienum,  deprehendi  potest;,  nisi  ab  eo,  qui  nodum  in  scirpo  quaerens  vitilitigare 
amat.  Quapropterilludipsissimum  laudavit  Thomas  Antonius  Barbarus,  habuitque  tanquam 

1  Tom.  III,  col.   407.  —  2  Supra,  §.  III,  pag.  i-ii.  —  '  Diairib.,  pag.  130,  nostrae  vero  edit.  toin.  I, 
pag.  Lxxviii. 


XII 

verum  dictum  Seraphici  Uoctoris  S.  Bouaventurae,  uihil  veritus  Editorum  novissimorum 


censuram '. 


Perguut  iidem  Editores  :  «  Nec  vero  miiuis  inepta  sunt  ea,  quae  cum  in  secunda,  tum  in 
tertia  Lectioue  simplex  comminiscitur  Scriptor.  Sibi  haud  constat  bonus  homo,  sed  uno 
eodemque  loco  in  contraria  abit.  Lngito  Responsorium  Leclionis  tertiae  :  Cum  mderet  Mater , 
qnocl  dauso  tumulo  'pricaretur  tam  dulci  speculOj  pnedilecto  stans  cum  discipulo,  corde 
plorat  magis  quam  oculo.  Tum  sui  oblitus  stutim  subdit  :  Lacrymarum  fluente  rivulo^ 
fletum  movit  astanti  populo.  Modo  ait,  modo  negat.  Nunc  infixus  animo  haeret  dolor, 
uunc  lamentis  muliebribus  et  lacrymis  se  dat  Yirgo.  »  Ad  haec  multa  verba  hocbreve  cla- 
rumque  esto  responsum  :  vel  grammaticse  tyrunculum  non  ignorare  ly  :  Corde  plorat 
magis,  quam  oculo,  non  lacrymas  negare  foras  erumpentes,  sed  majorem  duntaxat  cordis 
ploratum  significari,  adeo  ut  vehementior  sit  dolor  intus  latenS;,  quam  per  lacrymas  foris 
apparens.  Haud  moror  prosopopoeias  ejusdem  Officii,  quas  pueriles  ac  ridiculas  dicit  Ou- 
dinus,  cum  hujusmodi  argumentum  ita  ueglectui  habendum  praedicti  Editores  crediderint, 
ut  eidem  minime  insliterint. 

Sane  hujuscemodi  objectiunculas  prseoccuparunt  Editores  Vaticani  dicentes  in  argu- 
mento  istius  secundi  Officii :  «  Dum  sanclus  Bonaventura  B.  Yirginis  matris,  etc.  (Yid. 
argumentum  ipsum,  pag.  226). 

Haec  quidem  satis  esse  crediderim,  ne  dictum  Officium,  tanquam  prorsus  indignum, 
velutque  a  Scripturis,  a  Patribus  prorsus  alienum  habeatur;  non  vero  ut  certum  credatur 
haud  secus  quam  Officium  de  Passione  Dominica.  Enimvero  longe  dispar  est  inter  utrum- 
que  ratio,  quum  ipso  Oudino  fatente,  «  Officium  de  Passione  Christi  Bomini  non  sit  equi- 
dem  tantae  abjectionis,  aut  censurae,  quia  nimirum  ex  propriis  sacrae  Scripturae  verbis 
compositum.  »  Itaque  incertum  ac  dubium  habemus  hoc  de  Compassione  Virginis  Offi- 
cium,  tum  quia  Nomeuclatores  antiqui  ipsum  non  referunt,  tum  quia  exaggerationes,  sive 
hyperbolicae  locutiones  in  eo  adhibit»,  nequaquam  in  altero  de  Passione  Domini,  ansam 
praebere  videntnr  dubitandi,  quod  diversus  sit  illorum  auctor;  tum  quia  plures  difficultates 
patitur  hoc  secundum  de  Compassione,  quam  primum  de  Passione.  Hinc  P.  Sbaralea  pri- 
mum  uti  legitimum  admittit,  non  vero  secundum. 

§  XIV.  —  Speculim  beat^  Mari.e  Virginis.  {Prodrom.,  col.  706-707.) 

Si  alia  non  obessent,  quam  quae  opponit  Oudinus,  aliique  censores,  genuinum  Bonaven- 
turae  nostri  Opus  nullo  negotio  defenderemus.  Nam  Oudinus  inquit :  «  Sub  nomine  Bona- 
venturae  Baduarii  de  Peraga  Ord.  Eremit.  U.  Augustini,  qui  anno  4380  floruit,  impressum 
dicitur  Norimbergae  et  Argentorati  an.  4476  *.  »  Rursus,  praetermissa  Norimbergensi,  illud 
ipsum  adscribit  Baduario  secundum  editiones  Augustae  Yindelicorum  4476 ,  et  Argen- 
torati  4476  ^  Gulielmus  quoque  Cave  pro  eodem  Bonaventura  Baduario  refert  editionem 
Augustanam  4476  *;  ac  Joannes  Albertus  Fabricius  editiones  Augustanam  et  Argentinen- 
sem  an.  4476  ^  Novissimi  Editores  Oudinum  sequuntur  quoad  utramque  editionem  Norim- 

•  la  Tractatu  iuscriplo  :  Lilanie  della  Beata  Vergine  Maria  esposte,  edit.  Venet.  1757,  in-8 ,  pap;.  539.  — 
2Tom.  III,  col.  409.  --  *  Ibid.,  col.  -se?.  —  *  Hist.  litt.  scec.  Wiclil.  pag.  m.  50,  col.  1.  Sed  et  pro  Bona- 
ventura  Franciscano  laudat  edilionem  Argentinensem  anni  1476,  pag.  637^  Ssec.  Schol.  —  *  Bibl.  Lat.  med. 
et  inf.  cetatis,  lib.  11,  pag.  m.  694. 


XIII 

bergae  et  Argentorati  '.  Hos  tamen  omnes  veliementer  errare,  ac  ea  testari  quae  minime 
viderunt,  certum  est,  1.  quia  «  exemplar  unum  edltionis  Augustance  an.  1476,  in-fol.  parv. 
goth.  charact.,  labente  saiculo  xviii,  adhuc  servabatur  in  Biblioth.  Novacellensi  apud 
Brixinam  Can.  Beg.  Lateran.  S.  Aug.,  cum  hoc  titulo  :  Speculum  beatce  Marice  Virginis 
compilatum  ab  humili  Fratre  Bonaventura ;  et  in  fme  hhri  legebatur  :  «  Devotissimi  ac 
praestantissimi  Doctoris  fr.  Bonaventurse  Tractatus  super  gaudiosa  ambasiata  per  archan- 
gelum  Gabrielem  ad  excellentissimam,  atque  gloriosissimam  Virginem  Mariam  annuntiata, 
Speculum  Marice  vocitatus,  explicit  fehciter.  Non  quidem  cyrographatus  (a),  sed  per  fide 
dignum  virum  Anthonium  Sorg  concivem  Augustensem,  quam  diHgenter  impressus. 
Anno  salutiferae  Incarnat.  Christi  MCCCCLXXVI,  pridie  kalendis  Marciis.  »  Exemplar  ilhid 
ad  Fr.  Benedictum  a  Cavalesio,  per  A.  R.  D.  Philippum  Nerium  Puellium  ibidem  Cano- 
nicum,  ut  cum  editis  ahis  conferret,  suo  tempore  transmissum  est.  Porro  lituli  illi  devo- 
tissimi  ac  prcestantissimi  Doctoris  ea  ipsa  tempestate  tribui  consueverunt  non  Bonaven- 
turse  de  Peraga,  sed  Bonaventurae  de  Balneoregio.  Per  ly  etiam  ah  humili  Fratre 
Bonaventura  satis  indicatur  fuisse  humilis  instituti  miiioritici. 

2.  In  veteri  ms.  catalogo  hbrorum  Episcopi  et  Cardinahs  Tridentini  Bernardi  Clesii , 
subn.  96,  Theologicorum ,  referturceu  typis  excusum  Speculwn  B.  M.  V.  sancti  Bona- 
venturce. 

3. '  In  Pollingana  etiam  Canonia  servabatur  exemplar,  cui  titulus  :  Speculum  B.  Y.  Ma- 
rice  compilatum  ab  humili  Fratre  Bonaventura,  Augustae  per  Antonium  Sorg  1477  in-fol. 
charact.  goth.  In  hujus  fine  legebatur  :  «  Devotissimi  ac  praestantissimi  Doctoris  Fratris 
Bonaventurae  Tractatus  super  gaudiosa,  »  etc.  ut  supra,  usque :  ot  Anno  salutiferae  incar- 
nationis  Christi  MCCCCLXXVII,  vigesima  die  mensis  septembris.  »  Circa  editionem  hanc 
accepit  Fr.  Benedictus  a  Cavalesio  longe  locupletissimum  sequens  testimonium  ab  111""°  et 
Rev"""  D""  Francisco  Tcepselio  Can.  Reg.  Later.  Abbate,  ac  PraepositoPolhngae  in  Bavaria,  per 
humanissimas  litteras  ad  se  datas  ex  Polhnga,  xxiv  Januar.  MDCCLXIV  :  «  Quod  attinet 
Speculum  B.  M.  V.  compilatum  ab  humili  Fratre  Bonaventura,  et  Augustae  Vindelicorum 
an.  1477,  in-fol.,  ut  vocant,  minore  per  Antonium  Sorg  editum,  rem  ita  se  habere  nuUus 
dubita.  Ipse  propriis  oculis  inspexi  omnia,  et  dum  haec  scribo,  librum  praj  manibus  habeo. 
Editionem  hanc  una  cum  titulo  humilis  Fratris  pugnare  potius  pro  auctore  Bonaventura 
Balneoregio  Ord.  Min.,  quam  pro  Patavino  Ord.  Eremitarum,  iterum  tecum  totus  con- 
sentio,  »  etc.  «  Caeterum  hoc  Speculum  B.  M.  V.  non  esset  opus  indignum,  quantum 
mihi  videtur,  Divo  Bonaventura, »  etc.  Ita  doctissimus  ille  Praepositus.  Laudatam  editionem 
haberi  quoque  Bulsani  in  Bibliotheca  PP.  Dominicanorum,  testis  Auclori  Prodromi  hujus 
oculatus  erat  Rev.  P.  Jo.  Ignatius  Tudeschius  dc  Roboreto  Lector  Theologus  0.  M.  Ref. 
provinciae  Tirolensis. 

*  Favent  itaque  soU  Bonaventurae  nosiro  vel  antiquiores  editiones.  Decet  quoque  potius 
vetustiora  ejusdem  Bonavenlurae  tempora,  quam  recentiora  Bonaventurae  Baduarii,  doc- 
trina  illa  uudecimae  lectionis  hujuscemodi  Speculi  de  Virgine  Maria,  non  solum  ab  origi- 

«  Diatrib.,  pag.  133,  nostrce  vero  edit.  tom.  I,  pag.  Lxxx.  —  -  Prodrom.,  col.  338-339.  —  »  Prodrom., 
col.  358-35J.  —  *  Ibid.,  col.  "07-708. 

(a)  Leg.  chirographatus. 


xrv 

nali,  sed  etkwi  a  fomitis  miseria  liberata  per  ejns  sunctificatiunem  ab  utero  \  Clarius  patet 
ex  LectLonexiv,  ejusdem  Speculi  auctorem  vixisse  lertiodecimo  saeculo;  in  ea  quippe  dici- 
tur  :  a  Priur  MariaB  misericordia  luit,  quam  exhil)uit,  dum  adliuc  viveret  in  mundo ;  poste- 
rior  ejus  misericordia  est,  quam  jam  amplius,  quam  per  mille  ducentos  unnos  exhibuit  de 
cffilo  *.  »  Profecto  si  ejusdera  Speculi  auctor  fuisset  Bonaventura  Buduarius,  quem  obilsse 
ferunt  non  procul  a  fine  quartidecimi  sceculi  ',  dixissetne  ipsam  de  ccelo  exbibuisse  miseri- 
cordiam  jam  amplius,  quam  per  mille  ducentos  annos,  et  non  potius  jam  amplius,  quam 
per  mille  trecentos  annos  ?  Mirum  ad  id  animum  non  adverlisse  suum  vei  ipsos  Editores 
novissimos,  quumlibet  oculatiores.  Quae  etiam  dicuntur  Lectione  xvui  *,  suspicari  potius 
faciunt  auctorem  Ligni  Vitce  S  id  est  Bonaventuram  nostrum,  quaiu  IJaduarium  :  uti  et 
titulus  Speculi,  quum  Bonaventura  noster  Mariam  appellaverit  virtutum  Speculum  in 
Opusculo  de  Perfectione  vit(S,  capite  iv  '.  Si  ratio  insuper  habendasit  eorum,  qui  citantur 
in  eodem  Speculo,  nempe  Ambrosii,  Joannis  Chrysostomi,  Hieronymi,  Augustini,  Bedae, 
Joannis  Damasceni,  llaymonis,  Anselmi,  Bernardi,  Ilugonis  de  S.  Yictore,  ac  etiam  Josephi, 
ii  ipsi  sunt,  quorum  testimoniis  noster  Bonaventura  in  suis  operibus  uti  consuevit.  Prae- 
terea  superlativorum  in  ipso,  ac  similiter  cadentium  repetitio,  eidem  Seraphico  Doctori  non 
infrequens  est,  neque  vocum  plerarumque  illatinarum  et  barbararum  usus,  qui  in  eodem 
Opusculo  deprehenditur,  laudato  nostro  Bonaventurae  insolens,  quemadmodum  jam  satis 
ostendimus :  tamque  non  dedecet  Bonaventuram  usurpare  adverbia  llla  conjugaliter,  vi- 
dualiter,  virginaliter,  quam  adverbium  co?y  (/gfa^iYerproconjugummore  adhibuit  magnus 
Auguslinus\  Idem  dixerim  de  \ocejudicialis,  quae  idem  sonat  ac  judiciaria  penes  Cice- 
ronem  *.  Nihil  etiam  supervacaneum  exstare  in  ejusdem  Speculi  Lectionibus  iv,  et  xv, 
probatum,  et  solide  in  eo  Mariae  temperantiam  esse  deductam,  et  comprobatam,  confiteatur 
necessum  est  quisquis  alteram  cum  altera  lectione  contulerit .  integrumque  textum  perle- 
gerit.  Quicumque  autem  fuerit  illius  auctor,  habendus  certe  homo  valde  zelosus  erga  cultum 
et  honorem  B.  Marice  Virginis,  neque  ambigendum  hujusmodi  Speculum  continere  mul- 
tam  unctionem,  et  multam  doctrinam.  Ex  his  omnia  Oudini,  aliorumque  Censorum  objecta 
sicut  fumus  evanescunt. 

Quodsi  teste  Oudino,  Scriptor  hujusmodi  Opusculi  fuerit  Germanus  aliquis,  cur,  rogo, 
illud  ipsemet  affmxit  Bonaventurse  Baduario,  neutiquam  Germano,  sed  Italo?  Ast  et  ego 
ejusdem  Scriptorem  Germanum  puto,  non  quidem  ob  ea,  quibus  Oudinus  in  Germanorum 
contemptum  nugari  (a)  mihi  videtur,  sed  ob  gravissimum  testimonium  Joannis  de  Turre- 
cremata  Ordinis  Praedicatorum,  quae  in  suo  Tractatu  de  veritate  Conceptionis  B.  Y.  pro 
facienda  relatione  coram  Patribus  Concilii  Basileensis,  an.  1437,  menseJulio,  demandato 
Sedis  Apostolicce  Legatoruw.  eidem  sacro  Concilio  proesidentium  compilato,  ipsum^  cum 
eodem  initio  tribuit  Fratri  Conrado  Saxoni  Minoritae,  dicens  :  «  Frater  Conradus  Saxon., 
cognomento  Holxingarius,  in  Opusculo  notabih  et  devotissimo  super  Salutatione  Angelica, 
cujus  principium  est  :  Qmniam,  ut  ait  Hieronymus,  nulli  dubium  est,  etc,  dicit  sic  : 

1  Vid.  pag.  -236,  col.  1.—  '-  Vid.  pag.  273,  col.  1.  —  » Vid.  tom.  XIII,  Prcef.,  pag.  iii,  n.  5.  —  "  Vid.  hujus 
tomi,  pag.  288-292.—  s  Yid.  tom.  XII,  pag.  68,  col.  1.  —  «  Vid.  ibid.,  pag.  217,  col.  1.  —  '  August.,  ad  Hi- 
larium,  Epist.  lxxxix,  al.  CLVii,  c.  iv,  n.  39.  —  *  Cic,  pro  Cluentio;  item,  llietVI  Verr.;  necnon  De  Invent., 
lib.  I,  n.  17;  de  Divin.,  lib.  II,  et  in  Pison.;  ad  Attic,  epist.  i. 

(a)  Prodrom.  negari. 


XV 

Nox  cui  malediocitJoh,  nox  est,  in  qua  conceptus  est  lionio  contrahens  peccatum  orifjinate, 
in  quo  onmes  concipiuntur  \  »  etc.  Qux  quidem  verba  habentur  Leclioiie  undecima  ejus  Spe- 
culi  ^.  Testimonio  hujusmodi  magis  magisque  firmando  accedit  Fr.  Petrus  de  Alva  apud 
Echardum,  utnihil  dicam  de  Francisco  Gonzaga,  Luca  Waddingo,  Joanne  Suaresio,  et  aUis, 
quitradunt  Conradum  de  SaxoniaMinoritam  scripsisse  swper  Salutatione  Angelica.  Undeet 
P.  Sbaralea  eidem  Conrado  tale  Speculuni  altribuendum  putavit.  Exstabat  sane  idem  Specu- 
lum  inmss.  codicibus  Bibl.  monast.  Dunensis  in  Belgio,  Ord.  Cisterciensis ,  tit.  S.  Bonaven- 
turce  Specuium  B.  V.;  Bibl.  monast.  Ahiensis,  oUm  ditionisLeod.,  Ord.  Cisterc,  et  Bibl.  Ilal- 
berstadii  in  Saxonia,  Min.  KecoUect.  absque  nomine  aucloris;  sed  de  eorum  antiquitate, 
deque  Bonaventurae  nomine  manu  prima  scripto  nobis  non  constat.  Vid.  dicta  §  xu,  quibus 
etiam  addi  potest ',  in  hoc  Opusculo  legi,  Lectione  xui  *  :  «  Yere  Regina  est  Maria,  testante 
B.  AugustinO;  qui  ait,  »  etc.  Sequitur  :  «  Sed  de  hac  regina  disserui  in  Sermone  :  Astitit 
Regina.  »  Porro  Sermo  iUe  non  reperitur  nisi  inter  Sermones  desumptos  ex  manuscripto 
Codice  Dunensi,  in  quo  nomen  pra3  se  ferunt  nostri  Bonaventurai ,  quique  sub  eodem 
nomine  prodierunt  typis  Parisiensibus  an.  1521,  atque  Brixiensibus  an.  1596  etl597.  Atqui 
Sermones  iUi  videntur  potius  Fr.  Conradi  de  Saxonia  Ordinis  Minorum,  nedum  Auctori 
Prodromi,  sed  et  Auberto  Mirajo  *,  et  Luca;  Waddingo  %  ac  Petro  de  Alva  apud  Joannem 
Suarez  de  S.  Autonio  \  Inio,  teste  Maraccio,  Joannes  Trithemius  eidem  Conrado  adscribit 
Sermones  de  Tempore,  ac  aUos  de  Sanctis,  quales  in  dictis  editionibus  et  codice  exhiben- 
tur  *.  Diximus  teste  Maraccio;  nam  in  Trilhemiano  libro  de  Scriptoribus  Ecclesiasticis 
editionis,  qua  utebatur  Auctor  Prodromi,  a  Joanne  Alberto  Fabricio  procuratae,  nihU 
prorsus  inveniri  potuit  de  laudato  Conrado.  De  auctoris  tamen  fide  niliil  dubitans,  id  a 
Maraccio  ex  aUo  Tritheiiiii  Ubro  de  illustribus  Germanicn  viris ,  seu  Scriptoribus 
desumptum  conjicit.  His  adde,  quod  cum  in  allegatis  ediUonibus  Parisiensi,  et  Brixiensi 
nedum  ponantur  Sermones  de  SancUssimaTrinilate  in  Octava  Pentecostes,  sed  etiam  viginti 
septem  Bominicw  sequentes  prsenotentur  post  Trinitatem,  videntur  iidem  Sermones 
spectare  ad  tempora,  in  quibus  Joannes  XXII  speciale  festum  sanctissimse  Trinitatis  statuit 
celebrandum ;  quam  quidem  solemnem  festivitatem  plures  Alemanni  coeperunt  sequi,  uti 
habet  Meratus  *.  Porro  haec  non  Divo  Bonaventurse,  sed  Conrado  Germano  convenire  pos- 
sunt,  qui  usque  ad  laudati  Joannis  XXII  tempora  vitam  producere  potuit.  Sed  quidquid  sit 
de  ejus  aetate,  auctor  Prodromi  hoc  pro  certo  habet,  ipsi  restituendos  omnino  esse  hos 
Sermones.  Laudata  enim  testimonia  Suaresii,  Alvse,  Waddingi,  Mirsei,  ac  Trithemii,  robo- 
rantur,  inquit,  confessione  ipsiusmet  Conradi,  qui  unum  ex  his  Sermonibus,  primum 
sciUcet  de  Assumptione  B.  Marice  Virginis^  incipientem  :  Astitit  Regina,  et  haec  circa 
initium  verba  continentem  :  Vere  regina  est  Maria,  Augustinus  :  Hanc  vere  fatemur  regi- 
nam  esse  pro  eo,  quod  Regem  peperit  angelorum^  tanquam  suum  aUegat  in  Speculo  B.  Marice 
Virginis.  Hucusque  Fr.  Benedictus. 

'  Part.  VI,  c.  XXXII,  pag.  123,  edit.  Rom.  1547,  typis  Anl.  Bladii  {de  Asnla),  ia  4.  —  »  Huj.  tonii  pag.  263, 
col.  1.  —  »  Prodrom.,  col.  718.  —  "  Huj.,  tom.  pag.  270,  col.  \.  —  ^  De  Scriptor.  sac.  xvi,  cap.  28,  edil.  Fa- 
bricii.  —  «  De  Scriptor.  0.  M.,  pag.  93,  verbo  Conradus  de  Saxonia.  —  '  Bibl.  Francisc,  tom.  I,  pag.  276.  — 
*  Apud  cit.  Suarez,  ibid.—  *  In  Observ.  et  Addition.  ad  Thesaurum  Sacrorum  rituum,  Barlb.  Gavanti,  part.  IV, 
tit,  12,  de  fest.  Trinit.,  n.  1,  edit.  Venet.,  1740. 


XVI 

In  tres  ftrcemissos  paragraphos  xii,  xin  et  xiv,  animadversio  una. 

Rationes  a  Cavalesio  mox  allatae  pro  nostro  Bonavenlura  atleo  graves,  contrariae  vero  tam 
leves  nobis  videntur,  ut  consentire  ipsi  nequeamus,  dum  duo  ex  tribus,  de  quibus  sermo 
est,  opusculis,  pro  dubiis  et  incertis,  tertium  vero  eliam  pro  supposititio,  ex  solafere  Sba- 
raleae  sui  auctoritate  habenda  esse  decernit.  Ouod  enim  spectat  ad  piimum  illud,  quod 
Psalterium  majus  B.  M.  iuscribitur,  ex  rationibus  in  contrariam  partem  allatis  inferri 
tantum  potest  Prologum  Opusculi  non  esse  sancti  Bonaventurae,  sicut  de  quibusdam  aliis 
jam  concessimus.  Sed  concedi  nuUo  modo  debet  aucloritatem  nonnullorum  receutium, 
Perronii,  verbi  gratia,  P.  Legault  et  Sbaraleae,  auctoritati  Bellarmini,  Canisii,  Coiffotcli, 
MafTeii,  etc,  ut  ne  dicam  tot  codicum  et  editionum  veterum,  praeierri  aut  aequiparari 
oportere. 

(Juo  vero  ad  secundum,  scilicet  OffUium,  sive  Curstim  de  Compassione  B.  V.,  reperitur 
inter  Bonaventuriana  in  plerisque  edilionibus  vel  antiquissimis,  ut  annotavimus  initio 
libri,  pag.  226. 

Tertium  dunique,  scilicet  Speculum  B.  Marice  Virginis,  ideo  a  Cavalesio  Conrado  Saxoni 
ascribitur  ex  una  parte,  quia  ejusdem  esse  debet  auctoris,  cujus  sunt  Sermones  de  Tem- 
pore,  elde  Sanctis,  qui  in  codice  Dunensi,  et  editionibus  Parisiensibus  1521,  et  Brixien- 
sibus  1596  et  1597  leguntur;  exaltera  autem  parte,  ideo  ab  eodem  Cavalesio  eidem  Conrado 
Saxoni  ascribuntur  iidem  Sermones,  quia  ejusdem  esse  debent  auctoris,cujus  est  Speculum 
B.  M.  Virginis.  Porro  quis  nou  videat  istud  argumeuti  genus  nihil  aiiud  esse,  quam  cir- 
cuhim  vitiosum? 

Praeterea  temere  asseritur  Conradum  de  Saxonia  vitam  protrahere  potuisse  usque  ad 
tempora  Joannis  XXII,  id  est  usque  ad  annum  quo  idem  pontifex  decrevit  pro  tota 
Ecclesia  festum  sauctissimae  Trinitatis  perpetuo  celebrandum  :  nam  Conradus  ille,  juxta 
Waddingum ',  obiit  anno  vel  1284,  vel  1314 ;  Joannes  autem  XXII  non  occupavit  apostolicam 
sedem  ante  annum  eumdem  1314.  Non  magis  igitur  quam  Bonaventura  noster,  Conradus 
Saxo  potuit  sermonem  contexere  de  sanctissima  Trinitate  post  impositam  omnibus  Ecclesiis 
legem  celebrandi  festum  Trinitatis. 

Caeterum,  ut  apprime  observat  Benedictus  Papa  XIV,  mos  celebrandi  festum  sanctae  Tri- 
nitatis,  vel  immediate  post  Pentecostem,  vel  immediate  ante  Adventum,  jamdiu  invaluerat, 
antequam  Joannes  XXII  hac  de  re  legem  statueret  ^,  Ac  proinde  tam  opportune  potuit  Bo- 
naventura  noster  sermones  de  sanctissima  Trinitate  facere  dominica  prima  post  Pentecosten, 
quales  in  codice  Dunensi  et  editionibus  Parisiensibus  et  Brixiensibus,  de  quibus  supra, 
leguntur,  quam  similes  fecit  de  eodem  mysterio  eadem  dominica  prima,  juxta  editionem 
Vaticanam,  quales  in  hac  nostra,  tomo  XIII,  pag.  317  etseq.,  legere  cuique  in  promptu  est. 

Diluenda  restat  autoritas  Joannis  de  Turrecremata,  et  aiiorum,  quae  quidem  gravissima 
est,  neque  tameu  peremptoria.  Praetermisso  enim  quod  nullus  eorum  fuit  coaevus,  sive 
Bonaventurffi,  sive  Conrado  ipsi,  sedduobus  saltem  fere  saeculis  post  utrumqueomnespro- 

•  Annal.  Onl.  Francisc,  ad  an.  1314  :  «  Frater  Conradus  de  Saxouia  et  Stephanus  Ungarus  pro  fide  Christi 
ab  Alanis  interfecti  sunt.  »  Ad  annum  vero  1284  :  «  In  Ormetia  juxta  montes  Caspios  hoc  eodem  anno  1284 
occubuerunt  Fr.  Conradus  Saxo,  et  Fr.  Stephanus  Hungarus ,  dum  contra  adulteros  ritus  Graecorum  prfedica- 
rent.  »  —  -  Vid.  Theol.  Cu>^s.  compl.  Migne,  tom.  XXV,  col.  358. 


XVII 

dierunt,  facile  potuit  Conradus,  dum  proficisceretur  ad  populos  evangelizandos,  secum  as- 
portare  confratris,  qui  jara  devixerat,  Bonaventurae  Sermoues,  atque  etiam,  quantumloci, 
temporisque  circumstantia  requirebat,  retractare,  eisqiie  nomeu  proprium  imponcre. 
Quod  si  reapse  contigerit,  dicendum  videbitur  editiones  Sermonum,  an.  1521, 1596  etl597, 
Parisiis  vel  Brixiae  typis  excusas,  una  cum  codice  Ounensi,  referre  Sermones  a  Bonaventura 
vere  confectos;  reliquas  vero,  Sermones  a  Conrado  retractatos.  Quod  si  iterum  admittatur, 
Speculum  Beatce  Marice  Virginis,  de  quo  lis  est,  Doclori  nostro  Seraphico  revendicare  lice- 
bit  ut  ipsi  proprium. 

§  XV.  —  Legenda  sancti  Francisci.  {Prodrom.,  col.  588-597.) 

1 .  De  hac  Legenda  tot  spectabilis  antiquitatis  testes,  tot  vetustissimos  codices,  tot  edi- 
tiones  vel  ab  ipsis  artis  typographicae  primordiis  vulgatas  producere  in  promptu  est,  ut 
non  nisi  temere  a  Bonaventura  nostro  litteris  consignata  negaretur. 

2.  Quam  vero  abfuerint  a  nugis  *  Vitae  S.  Francisci  interserendis,  Minoritae  S.  Bonaventura 
antiquiores,  patet  ex  sequenti  Procemio  in  Vitam  ejusdem  S.  Francisci  ab  ejus  discipulo 
scriptam  circa  an.  1230,  quod  quidem  prooemium  ex  MS.  Joyacensis  monasterii  deprom- 
pserunt,  publicique  juris  fecerunt  in  Thesauro  novo  Anecdotorum  praeclarissimi  Benedic- 
tini  Edm.  Martene  et  Urs.  Duraud  ^  Sic  sonat :  «  Actus  et  Vitam  [a)  beatissimi  Patrisnostri 
Francisci  pia  devotione,  veritate  semper  praevia  et  magistra,  seriatim  cupiens  enarrare ;  et 
quia  omnia,  quae  fecit  et  docuit,  nullorum  ad  plenum  tenet  memoria,  ea  saltem  quae  ex 
ipsius  ore  audivi,  vel  a  fidehbus,  et  a  probatis  testibus  intellexi,  jubente  Domino,  et  glo- 
rioso  Papa  Gregorio,  prout  potui,  verbis  hcet  imperitis,  studui  expUcare.  Sed  utinam  ejus 
merear  esse  discipulus,  qui  semper  locutionum  vitavit  aenigmata,  et  verborum  phaleras 
ignoravit.  » 

3.  Eum,  qui  ita  praefatur,  indulsisse  potius  nugis,  quam  veritati  litasse,  solus  credat 
heterodoxus  Oudinus.  Certe  S.  Bonaventura  tam  procul  fuit,  ut  nugas  ex  relatu  Fratrum 
Minorum  nimis  simplicium  profectas  crederet,  ut  vel  ipse,  ad  puram  putamque  veritatem 
addiscendam,  illos  consulendos  censuerit.  Unde  inquit  in  Prologo  suo  :  «  Ut  igitur  vitae 
ipsius  veritas  ad  posteros  transmittenda  certius  mihi  constaret,  etc,  coUationem  de  his 
habui  diligentem,  et  maxime  cum  quibusdam,  qui  sanctitatis  ejus  et  conscii  fuerunt,  et 
sectatores  praecipui,  quibus  propter  agnitam  veritatem  probatamque  virtutem ,  fides  est 
indubitabilis  adhibenda'.»  Ab  his  igitur  quo  simphcioribus,  eo  ab  omni  fuco  etfraudeahe- 
nioribus,  ceu  a  puriori  fonte,  simplex  et  nuda  veritas  facile  potuit  hauriri. 

4.  Caeterum  mirari  satis  non  possum  Oudini,  alias  rigidioris  ac  morosioris,  omnem  eva- 
sisse  censuram  id  quod  exstat  in  Prologo  Legendae,  videlicet  de  B.  Francisco,  ceu  «  altero 
angelo  ascendente  ab  ortu  solis,  signum  in  se  habente  Dei  vivi  *,  »  nihilque  ab  eo  fuisse 

(o)  Prodrom.  Vita. 

*  Oudin.,  tom.  III,  col.  425.— >Tom.  I,  pag.  m.  956.  —  ^  Huj.  tom.  pag.  294,  col.  2.—  *  Inter  errores  quidem  Petri 
Joannis  Olivi  proscriptos  ille  etiam  recensetur,  quod  dixerit,  S.  Franciscum  fuisse  illum  de  quo  in  Apocalypsi 
scriptum  est :  Vidi  alterum  angelum  ascendentem  ab  ortu  solis,  habentem  signum  Dei  vivi.  Verum  non  ideo  nigrum 
Theta  Olivo  prsefixum,  quia  per  angelum  Apocalypsis  habentem  signum  Dei  vivi  intelJigendum  censuit  S.  Fran- 
ciscum ,  sed  quia  inde  absurda  et  damnanda  deduxit,  quse  postea  retractavit,  obsequutus  priEcipuis  sui  ipsius 
Ordinis  Patribus,  qui  ita  ejus  libros  damnarunt,  ut  nuUo  pacto  fuissent  passi  jam  proscriptam  doctriuam 
intrudi  Bonaventurianae  Legendae.  Hinc  illi  ipsi  qui  Olivi  doetrinam  in  Postilla  super  librum  Apocalypsis  con- 
tentam,  jussu  Papse  Joannis  XXII,  ad  examen  revocarunt,  oclo  scilicet  sacrse  Paginae  Magistri  diversorum 

TOM.  XIV.  6 


XVMI 


notatum  oirca  pleraquc  illatina  et  barbara  in  eadem  Legenda  contenta,  puta  :  Vocem 
expressivam  amris,  suppetentiam  facultatum,  mantellus  pauper  et  vilis,  virtuose  pro- 
fecit,  lacrymabiliter  clamabat,  mysterialiter prfesi(jnaret,  eic.  Quaequidera  partim  illatiua, 
partim  barbara,  cum  admiserit  Legenda  ab  eodem  Oudino  attente  perlecta,  «  ut  de  stylo 
S.  Bonaventurae,  et  dictione,  sincerius  discrimen  haberet, »  ab  ipsoque  agnita,  etiam  quoad 
stylum,  tanquam  digna  nostro  Bonaventura:  cur  illis,  aut  illorum  simililms  illatinis  et 
barbaris  vacua  esse  oporteat  alia  ejusdem  sancti  Doctoris  opuscula,  ut  legitima  et  genuina 
habeantur,  plane  non  video. 

5.  Yehementer  quoque  miror,  novissimos  Editores,  posteaquam  subdubitarunt,  num 
Prologi  hujusce  Legenda;  auctor  unus  censendus  sit  Bonaventura,  spoponderuntque  pro 
hocce  scrupulo  diluendo  se  deinde  habituros  sermonem,  nihilo  tamen  seciu§  illi  eximendo 
idoneum  hic  loci  nihil  dixisse.  Verba  eorum  sunt  :  a  Erit  fortasse,  qui  subdubitabit,  uum 
Prologi  auctor  unus  habendus  sit  Bonaventura.  Quo  quidem  scrupulo  diluendo  supersedi- 
mus  [sic)  jam,  cum  de  illo  nobis  futurus  sit  sermo*.  »  Sed  ubinam  hujuscemodi  scrupu- 
lum  diluendum  postea  adgressi  sunt,quum  disserentes  de  Legenda  S.  Francisci,  a  S.  Bona- 
ventura  cerle  scripla,  et  ejus  Prologi  initium,  quod  est :  Apparuit  gratia  Dei-salvatoris 
nostri,  referentes%  necvoculam  pvoscrupulo  eximendo  protulerint?  Scripserunt  quidem 
contra  Prologum  Incendii  Amoris,  aientes :  a  Prologus  iste,  ut  fateamur  ingenue,  longis- 
sime  distat  a  Bonaventurae  ingenio,  doclrina,  atque  scriptionis  genere '.  »  Ast  numquid 
tantumdem  ingeri  potest  contra  hujus  Legendce  Prologum ?  Quinimo  optime  quadrat  a  Bona- 
venturce.  ingenio,  doctrinse,  atque  scriptionis  generi.  »  Tlt  quid  ergo  nescio  quem  subdubi- 

Ordinum  dum  expenderent  ejusdem  Olivi  articulum  hisce  verbis  conceptum  :  «  Vidi  alterum  angelum  ascen- 
dentem  ctc. :  Hic  ergo  angelus  esl  Franciscus  cvangelicae  vilse  et  regula;  sexlo  el  septimo  tempore  propagandae 
et  mafnificandBB  renovator,  et  summus  post  Cbrislum  et  ejus  matrem  observator,  »  pronuntiarunt  tantum- 
modo  :  «  Falsus  et  temerarius,  quantum  ad  boc  quod  dicit,  quod  beatus  Franciscus  fuit  post  Christum,  et 
ejus  Matrera ,  evangelicae  vitae  et  regulee  summus  observator,  quia  hoc  est  ipsura  praeferre  omnibus  Sanctis 
novi  Testamenli,  quod  specialiter  propter  Apostolos  teraerarium  est,  et  credimus  esse  falsum  (a).  » 

Accedit,  quod  memoratam  interpretationem  usurpaverint  Conradus  Saxo  (b) ,  Joaunes  Valensis,  seu  Gua- 
lensis  (c)  Nicolaus  Lyranus  (</),  Jacobus  de  Varagine  Dominicanus,  arrbiepiscopus  Januensis  (e) ,  S.  Bernar- 
dinus  Senensis  (f),  Leonardus  de  Ulino  Dominicanus  (g),  Joannes  Gritscbius  Minorita  (/(),  Robertus  de  Licio 
ejusdem  Instituti  (i),  Leo  X  Papa  (k),  Cornelius  Mussus  (/),  quod  eamdem  admiserit  Bartbolomaeus  Pisanus  (m), 
ejus  opus  probantibus  Capituli  Generabs  Patribus  apud  sacrum  locum  de  Assisio  congregatis  die  2  Aug., 
an.  1399;  item  quod  ipsam  adoptaverit  quoque  Christopliorus  de  Varisio,  S.  Joannis  de  Capistrano  in 
Germania  Socius  (n).  Idemque  diserim  de  Fr.  Salimbeno  Parmensi,  Scriptore  Bonaventurae  synchrono  (o),  ac 
multo  magis  de  Alvaro  Pelagio  disertissime  aiente  :  «  Augelus  ascendens  ab  ortu  solis,  signum  Dei  vivi  habens, 
ad  litteram  Apoc,  vii,  Franciscus  {p),  »  etc. 

Ex  quibus  omnibus  infero ,  nibil  mirum  si  ssepe  commemorata  interpretatio  contineatur  in  editione  Vaticana 
Sixti  V  jussu  incboata,  et  Clementis  Vlil  auspiciis  absoluta  :  si  absque  ulla  uota  referatur  a  Cornelio  de 
Lapide  (q),  Henrico  Sedulio  (?•),  Anton.  Daza  (s),  et  Joanne  Delahaye  (i)  :  si  in  Breviario  Franciscano  die 
27  nov.,  ubi  habetur  Officium  proprium  Omnium  Sanctorum  trium  Ordinum  S.  Francisci,  prima  Lectio  primi 
nocturni  sic  incipiat :  Ecce  ego  Joannes  vidi  alterum  angeium  ascendentem,  etc,  ut  subsequatur  Responsorium  : 
0  Patriarche  pauperum  Francisce,  etc.  " 

'  Diatrib.,  pag.  7.  —  -  Ibid.,  pag.  79  et  seq.,  nostrae  vero  edit.,  tom.  1 ,  pag.  XLiv.  —  ^  Ibid.,  pag,  73, 
al.  XLii. 

(a)  Apud  Steph.  Balutiiim,  Miscell. ,\.om.  U,  pag.  263,  edit.Luc.  1761.— (6)  Imo,  ut  vidimus  (pag.xvi),fortas3e  Bonaventura  ipse, 
Serm.  de  SancHs  sub  ejus  nomine  vulgatis  Lutetiae  Parisiorum,  an.  1521,  ubi  de  S.  Francisco.  —  (c)  In  Deolaratione  super 
Regulam  Fratruni  Min.  inserta  Firmamento  trium  Ordinum,  edit.  Venet.  1513,  fol.  100,  col.  2.  —  (d)  Comment.  in  hunc  loc. 

—  (e)  Serm.  ii,  de  S.  Francisco  ,  fol.  177,  edit.  Papien.  1^0.  —  (f)  Tom.  I,  Serm.  61,  art.  1,  c.  2,  actom.  II,  inter  Serm.  de  Sanctis, 
Serm.  3,  sub  init.;  necnon  Comment.  in  Apocal.,  vii,  2,  pag  m.  53,  col.  1.  —  [g)  Serm.  de  S.  Franc,  edit.  1473.  —  (h)  Serm.  de 
S.  Francisco,  edit.  1490.  —  (i)  Serm.  de  sacris  Stigiuat.  S.  Franc,  edit.  1490.  —  (k)  In  BuUa  Unionis  appelJata.  —  (l)  Delle  Pre- 
diche,  lib.  II,  edit.  Ven.,  apud  Jolitos,  1584,  pag.  757.  —  (m)  a  Sicut  Dominus  Albanensis  »  ( scilicet  Bonaventura  Card.  Episc. 
Albanensis)  «  asserit  in  Prologo  Majoris  Legend<E.  «  —  (n)  «  Qua  auctoritas  (Apoc.  v,  uunc  vii)  secundum  Bonaventuram  in  Le- 
genda  intelligitur  de  beato  Francisco.  »  —  (o)  In  mss.  Ciiron.  fol.  291.  —  (p)  De  PLanctu  Eccl.,  lib.  1,  art.  67,  fol.  m.  73,  coL  1. 

—  (j)  Comment.  in  Apoc,  vii,  2.  —  (r)  In  Elogiis  S.  Francisci.  —  (s)  Lib.  de  Stigmatibus  S.  Franc.  —  (t)  Comment.  in 
cit.  loc.  Apoc,  et  tom.  Oper.  S.  Franc.  et  Antonii. 


XIX 

tantem  Cngere,  ac  pro  ejus  diluendo  scrupulo  spondere  futurum  semonem,  expectatum 
quidem  in  Operis  progressu,  sed  nuspiam  impletum  ? 

6.  Proinde  nullatenus  dubitandum  est,  num  auctor  Prologi  Legendae  S.  Francisci  unus 
habendus  sit  Bonaventura.  Certe  si  qua  interpolatio  ejusdem  Prologi  facta  fuisset,  in  aliquo 
saltem  manuscripto  codice  appareret. 

7.  Adalia  igitur  transiens,  animadverto  1.  Bonaventuram  hac  a  se  scripta  Legenda  non 
ornnem  S.  Francisci  vitam  ita  exhausisse,  ut  nihil  prsetermiserit,  nisi  ad  aniles  fabulas 
releganda ;  sed  aliqua,  licet  vera  et  certa,  ex  prudenti  quadam  ceconomia,  vel  penitus  reti- 
cuisse,  vel  solum  indicasse.  Certe  ita  sentit  Ubertinus  de  Casali,  qui  loquitur  in  haec  verba  : 
a  Affirmabat  sanctus  ille  Fr.  Massaeus,  quod  visionera  vidit,  de  qua  in  Legenda '  habetur, 
quod  sedes  illa,  quam  vidit  servari  Francisco,  fuit  dictum  sibi,  fuisse  Luciferi  :  quod 
Fr.  Bonaventura  humana  discretione  conticuit*,  propter  detrahentium  morsus,  ne  imper- 
suasibihs  in  illis  primordiis  esset  sermo.  Sic  et  multa  magnaha  sancti  tacuit :  maxime  illa^ 
quae  videbantur  nimis  defectum  discretionis  (a)  discooperire,  quem  (6)  oculis  cernebat  in  filiis : 
licet  nec  omnia  tacuerit,  sed  quasi  sub  clanculo  multa  dixit.  Unde  et  in  illa  visione  occulte 
posuit,  quod  sedes  illa  erat  caeteris  sublimior.  Credo  autem  quod  quoad  multalocum  Luci- 
feri  Franciscus  tenet  in  coelo.  Sed  quis  locum  ejus  quoad  omnia  teneat,  hoc  Jesu  dispensa- 
toris  sedium  est  servandum  arbitrio%  »  etc.  Inter  reliqua  a  Bonaventura  duntaxat  indicata 
in  sua  Legenda,  est  etiam  divina  Indulgentia  Portiunculae  *.  Plura  vera  et  certa  ab  eodem 
praetermissa  videri  possunt  apud  P.  Mathiam  Grouwelsium  *. 

8.  Animadverto  2.  plures  notabiles  lectiones  variantes  occurrere  in  manuscriptis  codici- 

bus  ejusdem  Legendae.  Item  in  ms.  Chronico  24  Ministrorum  Generalium  sub  Hieronymo 

Asculano  ad  an.  1278^  legi :  « Hic  Generalis  addidit  Legendai  B.  Francisci  per  Bom.  Fr.  Bona- 

venturam  compilatae,  illam  visionem  D.  Papae  Innocentii  III,  quando  B.  Franciscum  tam- 

quam  ignotum  repulit  indignanter,  ab  illo  loco  :  Cum  igitur  esset  Christi  Vicarius  in  loco, 

qui  dicitur  Speculum,  etc.  Quam  sibi  Dom.  Richardus  tituli  Sancti  Angeli  Diaconus  Cardi- 

nalis,  nepos  ejusdem  Dom.  Papae,  prout  ab  eodem  avunculo  suo  audierat,  devote  revela- 

vit.  »  Igitur  secundum  laudatum  Chronicon,  atque  Assisienses  codices  ejusdem  Legendae 

antiquiores,  post  illa  verba  :  Cum  autem  ad  Romanam  curiam  pervenisset  ^  e  vestigio 

sequi  debent :  «  Et  introductus  esset  ante  conspectum  summi  Pontificis  "^ ;  caeteraque  omnia 

addititia  suntjussu  praedicti  Generalis  interposita.  Interpolatam  tamen  eamdem  Legendam 

inexcusis  exemplaribus,  eo  quod,  cap.  iv,  testimonium  reddat  de  grandi  Storearum  Capi- 

tulo,  ac  disertissime  de  Fratrum  midtitudine,  quce  ultra  quinque  millia  convenit^,  suspi- 

cari  mihi  fas  non  est :  dubitationem  enim,  quam  ingerit  Echardus  \  tollit  Guilielmus 

Cuperus^"». 

9.  Animadverto  3.  scriptionem  hujus  Legendse  mandatam  quidem  fuisse  S.  Bonaven- 
turae  an  1260,  sed  minime  fuisse  eodem  anno  ab  eo  perfectam  :  idque  praesertim  in  sen- 

'  Antiqm  scilicet,  ad  quam  Ubertiaus  respexisse  videtur. —  '  Non  enioi,  cap.  vi,  expressit  fuisse  sedem 
Luciferi,  sed  dixit  :  Sedem  prcu  cceteris  digniorem.  Vid.  pag.  313,  col.  2.  —  '  Arbor.  vit.  C)'ucifi.,  lib.  V, 
c.  IV.  —  *  Versus  fin.  cap.  ii,  pag.  299,  col.  2.  Legalur  vita  S.  Francisci  Gailice  scripta  a  F.  Candido  Chalippe 
Strictioris  Observ.,  tom.  II,  pag.  291,  edit.  MedioL  1760.  Videatur  quoque  Codex  ms.  in-4,  partim  membr., 
partim  chartac.  foliorura  16,  servatus  Fabriani  apud  Minorilas  Couvenluales.  —  "^  iq  ffistor.  critica  ejusdem 
Indulgentiae,  part.  3,  c.  ii,  §  1  ac  seq.,  edit.  Antueip.  1726,  in-8.  —  '  Huj.  tom.  pag.  302,  col.  2.  —  '  Ibid. 
—  '  Ibid.,  pag.  306,  col.  2.  —  «  Script.  Ord.  Prced.,  tom.  I,  pag.  78.—  »«  In  Actis  SS.,  tom.  I.  Aug.,  die  4,  in 
Comment.  praevio  de  S.  Dominico,  §  34,  n.  652.—  (a)  Prodr.  transgressionis.  —  (6)  Prodr.  quam. 


XX 

tentia  Editionis  novissimae  Auctonim,  qui  putant  eodem  anno  a  Bouaventura  scriptum 
insuper  fuisse  Itinerarium  mentis  in  Beum,  dc Itinerarium  mentis  in  seipsumKQuo  enim 
pacto  hanc  quoijue  Legendam,  qua'  sane  loug-am  plurimarum  rerum  perquisitionem  exi- 
gcbat,  eo  ipso  anno  potuisset  complere  ?  Tunc  coepifjse  iaborare  pro  Sancto  concesserim, 
non  tamen  cceptum  opus  consummasse.  In  ejusdem  Legendai  capite  tertio '  Frater  ^gi- 
dius  indicatur  mortuus,  dum  dicitur  :  «Sanctus  Pater  iEgidius...  celebri  memoria  dignus,  » 
qui  quidem  obiisse  fertur  an.  1202. 

§  XVI.  —  De  Paupertate  Christi.  —  §  XVIf.  Apologia  Pauperum..  —  §  XVIII.  Liber  Apoloceticus  in 
Eos,  Qui  ORDiisi  Fratrum  Mi.norum  adversantur.  —  §  XIX.  QuARE  Fratres  Ml-sores  pr4;dicem,  et 
CONFESSIONES  AUDiANT.  {Prodrom.,  col.  C02-609.) 

Ut  initium  ducamus  a  primo  ex  hisce  opusculis,  illud  certum  reddunt  inter  testes  Heu- 
ricus  Gandavensis,  Ubertinus  Casalensis,  Codices  mss.  et  Editiones.  Quum  autem  legitimum 
admittaut  acriores  quoque  Bonaventurianorum  Operum  censores,  ne  iu  re  ab  ipsis  adver- 
sariis  concessa,  magis  magisque  confirmanda  tempus  frustra  teram,  satius  existimo  verba 
facere  de  Gulielmo  a  Sancto  Amore,  qui  in  eodem  scripto  refellitur.  Sic  itaque  de  ipso  lego 
in  ms.  Chronico  15  GeneraliumMinistrorum  Codicis  Taurinensis  sub  Fr.  Joanne  Parmensi : 
«  Sub  hujus  ministerio  Guillelmus  de  Sancta  Martha^  Doctor  Theologus,  sed  ad  sobrie- 
tatem  non  sapiens,  contra  Religiosoram  Pauperum  statum,  et  quod  commissione  Summi 
Pontificis  vel  Ordinariorum  non  possent  Fidelium  confessiones  audire  sine  licentia  speciali 
parochialium  sacerdotum,  libellum  diffamatorium  promulgavit.  Sed  postea  Fratribus  pro 
verilatis  defensione  instantibus,  libellus  quidem  primo  coram  Dom.  Alexandro  Papa  IV, 
qui  eum  de  Fratrum  suorum  consilio  sub  anathematis  ultione  in  eos,  qui  tenerent,  et  non 
delerent,  damnaverat,  dein  Parisius  coram  piissimo  tunc  rege  Francorum,  nunc  Sanctorum 
aggregato,  et  ascripto  Catalogo,  dicto  Ludovico,  multitudine  convocata,  solemniter  est 
combustus.  Dictus  vero  Guillelmus  de  toto  Francise  regno  expulsus  est.  Multam  iste  Guil- 
lelmus  Ordini  persecutionem  ingessit.  Cum  enim  callide  Clerum  Parisiensem,  et  Praelatos 
Ecclesiae,  quorum  se  defensorem  dicebat,  contra  Ordinem  concitasset,  multa  Fratres  oppro- 
bria  et  damna  passi  sunt.  Sed,  sicut  ostensum  est,  suae  flnem  malitiae,  et  astutiae  confusio- 
nem  accepit.  » 

Libellus  hujusmodi  scriptus  fuit  adversus-  Mendicantes  an.  1253  sive  1255,  damnatus 
autem  et  combustus  Anagniae,  jussu  Alexandri  IV,  an.  1256.  Praeferebat  titulum :  De  peri- 
culis  novissimorum  temporum,  et  incipiebat :  Ecce  videntes  clamabant  foris.  Justam  ejus 
damnationem  difflteri  non  potuit  vel  Oudinus,  qui  ait :  «  Juste  (ut  ingenue  loquar)  damna- 
tus  est  ob  probra,  et  injurias,  quas  continebat,  et  quaescandalosaerant,  atque  Presbyteris 
Doctoribus  indigna,  et  iniqua,  adversus  Ordines  diffusos  jam,  et  ab  Apostolica  Sede  appro- 
batos,  scribentibus  \  » 

Ad  justam  hujuscemodi  damnationem  contulisse  Disputationes  Fr.  Bonaventurce,  testis 
est  scriptor  aequalis  Thomas  Cantipratanus  ^ ; « Disputationes,  inquam,  habitas  coram  Alexan- 

'  Diatrib.,  pag.  74,  nostrae  vero  edit.,  lom.  1,  pag.  xl-xli.  —  *  Huj.  lom.  pag.  301,  col.  1.  —  ^  In  Chronicis 
Normanniae  apud  Waddingum  ad  an.  1251,  n.  ii,  inter  adversarios  Mendicantium  recensentur  Magister 
Guillelmus  de  Sancto  Amore,  Marianus  de  Sancta  Martha,  etc.  —  *  Tom.  111,  col.  248  et  seq.  —  ^  De  Apibus, 
lib,  11,  c.  X,  n.  23,  ad  an.  1256,  nbi  dicitur  Minister  Geueralis,  non  quod  tunc  esset  talis,  sed  quia  postea 
fuit.  —  ^  Prodrom.,  col.  23,  n.  5. 


ZXI 

dro  IV,  quae  contente  in  ejus  Tractatu  de  Paupertate  Christi  videntur,  ubi  late  de  pauper- 
tate  in  utramque  partem  disseritur,  solideque  de  more  in  favorera  paupertatis,  sivc  quan- 
tum  ad  abrenuntiationem,  sive  qnantum  ad  mendicationem,  rcsolvitur ;  occurrendo  insuper 
illi  qui  prcedictis  conatus  est  multipliciter  adversari;  ac  etiam  expendendo,  utrum  pau- 
peres  validi,  et  maxime  Regulares,  ad  opera  manualia  universaliter  sint  astricti :  quse 
tamen  postrema  postea  ab  ipso  Bonaventura  videri  possunt  adjecta.  '  Certe  secundum 
Parisienses  codices*,  distinguenda  est  in  eo,  de  quo  nunc  loquimur,  Opusculo  quwstio  de 
labore  manuum,  a  qucestione  de  paupertate  Christi,  quae  in  editis  primum  tenet  locum.  lUa 
etiam,  quse  praemittuntur  in  ista  quaestione  de  paupertate,  usque  ad  haec  verba  inclusive  : 
His  visis,  plana  est  responsio  ad  prcedicta ',  distinguenda  sunt  ab  illis,  quae  subsequuntur, 
videlicet :  His  autem,  quce  prcedicta  sunt^  conatus  est  aliquis  multipliciter  adversari. 
Animadvertere  etiam  juvat,  quod  quidam  Frater  Minor  adversus  Sanctamoranum,  et 
sequaces,  librum  sub  eatemporaediderat,incipientem  :  Manus,  quce  contra  Omnipotentem. 
Sed  quisnam  hic  Frater  Minor?  Si  fides  sit  Boulaeo,  fuit  ipse  Bonaventura.  Erravit  tamen 
Boulaeus,  quum  ejus  libri  voluit  esse  principium :  Tantum  sibi  prcesumptionis  quidam 
/lommes  assi^mpserMni^;  haec  enim  verba  sunt  principium  Tractatus,  quem  Geraldus  de 
Abbatis  Villa  Sanctamorani  vindex  scripsit  contra  Franciscanum,  ut  infra  ex  Bonaventura 
patebit,  recteque  Jacobus  Echardus  prsemonuit^ 

In  toto  Bonaventuriano  Tractatu  de  Paupertate  Chrisii  laudantur  inter  Patres  Ambro- 
sius,  Chrysostomus,  Hieronymus,  Augustinus,  Prosper,  Gregorius,  Anselmus,  Bernardus. 
Inter  Pontifices  allegantur  Urbanus,  Innocentius,  Honorius.  Inter  viros  probatissimos  in 
Religionibus  referuntur  BasiUus,  Benedictus,  Augustinus,  Hieronymus,  Gregorius,  flilarius 
et  Paulinus.  In  magno  ccetu  Sanctorum  cpd  mendicaverunt,  recensentur  Franciscus,  Domi- 
nicus,  Aiexius,  Benedictus,  et  ipse  cuneus  Apostolorum  et  Prophetarum,  necnon  et  ipse 
Dominus  Jesus  Christus.  Adducuutur  quoque  Legenda  S.  Alexii,  Legenda  S.  Francisci, 
Decretalis  de  excessibus  Prcelatorum,  sc€pius  Glossa,  etc. 

Quod  spectat  illatinas  quasdam  voces  in  eodem  contentas,  si  ipsum  una  cum  aliis 
Opusculis  legissetOudinus,  temperassetprofectoareprehendendis  in  Luminaribus  Ecclesice 
vocibus  amaricatus  et  vilificatus,  neque  ausus  fuisset  dicere  :  «  Videant  docti,  an  voces 
istse  amaricatus,  et  vilificatus,  sint  dignae  Doctore ,  quem  Franciscani  appellant  Seraphi- 
cum,  annon  digniores  rudi  et  rustico  homine  ?  Itane  loquitur  Divus  Bonaventura  in  Opusculis 
suis  certis?  Cedam  lubens,  dum  similes  in  eis  voces  conspexero  ''.  »  Etenim,  sicut  in  Opu- 
sculo  de  Ligno  vitce  notavimus  vocem  amaricationis  %  ita  in  hoc  de  Paupertate  Christi 
pluries  repetitum  legitur  verbum  vilificare,  vilificat,  ac  etiam  iteratus  exstat  usus  vilifi- 
cationis.  Alia  id  genus  plura  missa  facio,  puta,  Stultizat  de  magnis  et  grossis  eleemosynis, 
occupatio  scientialis,  etc.  Itaque  quum  sic  locutus  fuerit  S.  Bonaventura  in  Opusculis  suis 
certis,  lubens  cedat  Oudinus,  nec  amplius  illum  credat  ab  indiscretis  Franciscanis  amari- 
ficatum  et  vilificatum,  dum  in  certis  ejusdem  Opusculis  tales  pbrases  a  nobis  indicatas 
conspexit.  Jam  ad  secundum  Opusculum  transeamus. 

Indubiumitidemsecundo  loco  recensitumOpusculum,  cui  titulus  Apo%ia  Pauperum, 

^  Prodrom.,  col.  603.—  ^  Bibl.  oliiu  Reg.,  uunc  laiper.,  cod.  3183,  oliiu  Colbertin.—  '  Vid.  pag.  391,  col.  !. 

—  *  Vid,  ibid.  —  *  Hist.  univers.  Paris.,  tom.  III,  pag.  680.  —  «^  Scriptor.  Ord.  Prad.,  tom.  I,  pag.  336,  col,  1. 

—  '  Tora,  IM,  col.  395.  —  *  Vid.  huj.  edit.  tom.  .\ll,  pag.  vi. 


XXII 

iitpote  coclicibus  rass.  et  editionibus  satis  munitum,  necnon  (eslibus  Ubertino  de  Casali, 
Michaele  de  Caesena,  Cbronicis  13  ac  etiam  ;24  (jeneraliuni,  Bartbolomaio  Pisano,  et  aUis 
certioratum,  pariterqueab  adversariis  haud  rainus  quam  praecedens  admissum  velut  legi- 
timum.  In  eo  refellitur  Sauctamorani  viudex  Geraldus  de  Abbatis  Villa,  dictus  quo(jue 
Geroldus,  Giroldus,  GinUdus,  Girardus,  Gerardus  et  Guerodus,  qui  a  Gulielmo  Nangio  inter 
Theologos  ea  tempestate  primores  laudatur  bic  verbis  :  «  Fiorebant  hoc  tempore  Parisius 
insignes  Tlieologi  Fr.  Tbomas  de  Aquino  Ordinis  Praedicatorum  et  Fr.  Bonaventura  Ordi- 
nis  Minorum,  atqiie  de  saecularibusClericis  Mag.  Guerodus  de  Abbatis  Yilla,  et  Mag.  Robertus 
de  Sorbona,  qui  Scholares  Parisius  primus  constituitSorl)onenses'.  »  Circa  eumdem  Guero- 
dum,  seu  Geraldum,  abs  re  non  eritheic  referre,  quod  de  vere  insicjni  theologo  Bonaventura, 
ejusque  adversario  habent  Chronica  15  Generalium;  praesertim  quum  hinc  majus  aucto- 
ritatis  pondus  accedat  Chronicis  24  Generalium  idipsum  attestantibus.  Aiunt  igitur  :  «  Li- 
bellum  quemdam  perniciosissimum ,  qui  creditur  fuisse  Mag.  Geroldi  de  Abbatis  Yilla , 
per  Apologiam  existens  Generalis  Magisteu  tam  eleganter,  quam  subtililer  confutavit. 
Yerumtamen  ipse  Geroldus  maledictus  tanta,  ut  ferlur,  divina  ultione  perculsus  est,  ut 
paralysi  dissolutus,  et  lepra  respersus  interiret :  exemplum  relinquens  omnibus,  ut  discant 
Jesum  suorum  esse  pauperum  defensorem.  » 

Geraldi  libellus  apud  Bonaventuram  -  exorditur  :  Tantum  sibi  prceswnptionis  assumpse- 
runt  quidam  Imnines.  De  quo  quidem  calumnioso  libello  dicit  idem  Bonaventura,  quod  «  in 
defensionem  illius  libri  erronei,  qui  sic  incipit :  Ecce  videntes  clamabant  foris,  etc,  paucis 
revolutis  temporibus  per  Sedem  Apostolicam  reprobati,  non  absque  nota  rebellionis  est  edi- 
tus  * :  »  quodque  illius  auctor  «  adversus  eum  scribat,  qui  contra  libellum  damnatum , 
Opusculum  quoddam  composuit,  cujusinitium  :  Manus,  quce  contra  Omnipotentem  erigitur, 
in  quo  secundum  totalem  iutentionem  scribentis_,  et  continentiam  libri,  paupertatis  eximise 
perfectio  astruitur  et  laudatur  '•.  »  Repetit  eo  impudentia^  devenisse  Geraldum  (cujus  tamen 
nomen  pro  sua  modestia  tacel),  ut  «  illius  se  fateretur  discipulum,  qui  contra  evangelizan- 
tium  pauperum  Ordines  libellum  composuit,  quem  Sedes  Apostolica  condemnaverat :  quem 
etiam  non  parva  temeritate,  velut  innocentem  excusaret,  ipsiusque  doctrinam  commen- 
daret  et  approbaret,  non  sine  multa  injuria  Sedis  jam  dictae;  quum  nihil  aliud  sit,  auctorem 
libelli  damnati  innocentem  asserere,  quam  damnantis  judicium  reprobare^  » 

Hinc  factum  est,  quod  Seraphicus  Doctor  Geraldum  multo  acrius,  quam  Sanctamoranum 
fuerit  aggressus.  Inhoc  tamenchristiansecharitatistemperamentumdesiderandumnonreli- 
quit.  Unde  ait  :  (c  Quoniam  meliora  sunt  vulnera  diligentis,  quam  fraudulenta  odientis 
oscula,  nequaquam  peccatorum  oleo,  adulatione  videlicet,  impinguandum  est  ipsius  lan- 
guidum  caput,  nec  tumidi  cordis  apostema  palpandum  :  quin  potius  procacis  hominis 
erectam  cervicem  oportet  dura  increpatione  ferire,  non  quidem  amari  cordis  odio,  sed 
tranquillae  menlis  semulatoria  charitate  ®. »  Hancce  charitatem  in  adversarium  exhibuit  infra 
dicens,  ipsum  difTusius  ab  se  refutatum  fuisse,  «  ut  carnaliter  sapientis  hominis,  et  intel- 
lectus  instruatur,  et  inflammetur  affectus,  quatenus  suura  recognoscens  errorem,  in  jeju- 
nio,  fletu  et  planctu  converlatur  ad  Dominum.  Super  quo  Patri  misericordiarum  sacriflcium 

»  Chronic,  ad  nn.   1264.  —  «  Vid,  cap.  i,  pag.  411,  col.  1.  —  3  Ibid.  —  ^  Ibid.,  pag.  412,  col.  1.  —  »  yid. 
c.  u,  resp.  111,  pag.  471,  col.  I.  —  Mn  Prologo,  png.  411,  col.  1. 


XXIll 

devotae  precis  offerimus,  ut  sicut  de  ipsius  subversione  doluiraus  hactenus,  ita  dc  conver-- 
sione  in  posterum  gaudeamus  *.  » 

Porro  quod  Apologiam  hujusmodi  lucubraverit  Doctor  noster  anno  12G9,  colligitur  ex 
ipsius  Apologiai  verbis,  quibus  dicitiir_,  pauperes  in  ea  defensatos,  licitis  modis,  absque  ullo 
possessionis  dominio,  «  in  mngnamultitudine  sexaginta  annis  et  araplius  vixisse  ».  »  Ab 
anno  enim  1208,  quo  S.  Francisous  pauperrimee  vitse  genus  est  aggressus,  ad  annum 
usque  1269,  jara  sexaginta  annos  et  araplius  effluxisse  notum  est.  Eadem  sacrae  Scripturae 
textibus  abundat,  quos  aliquando  refert,  prout  in  Graeco  leguntur,  puta  quura  ait :  a  Evan- 
gelicus  textus  secundum  Chrysostomum  habet  in  Graeco  :  Beati  mendici,  quia  ipsorum  est 
regnum  coelorum ;  ubi  Latinus  habet :  Beati  pauperes  spiritu  ^  »  Auctoritatera  allegans 
Ubri  de  Ecclesiasticis  Dogmatibus,  non  amphus  Augustino  tribuit,  sed  certo  ejus  scriptori 
Gennadio  restituit  *.  »  Augustinum  laudans  vocat  hcereticorum  malleum,  quera  etiam 
nuncupat  egregium  Boctorem  \  Sed  et  aliorura  Patrum  testimoniis  refertissima  est,  nerape 
Dionysii,  Cypriani,  Eusebii,  Athanasii «,  etc.  Inter  conciha  laudantur  Carthaginense,  Tole- 
tanum  quartura,  et  Agathense;  inter  Pontifices  Gelasius,  Nicolaus,  Innocentius,  Gregorius; 
insuper  sacri  Canones,  Glossa,  Plato,  Seneca,  Jurisconsultus.TuUanus,  aUus  Jurisconsultus, 
Papias  Grammaticus.  Citatur  quoque  lex  Postliminii,  et  caput  de  inofflcioso  testamento ;  item 
Regula  et  vita  FroX.  Min.  beati  Pauperum  Patriarchw  Francisci,  de  quo  sumrae  a  Christo 
dilecto  hoc  testiraoniura  certissiraum  perhibetur  :  «  Digne  huic  pauperculo  sacro  %  »  etc. 

Quoniam  autem  haec  Apologia  ita  Divum  Bonaventuram  auctorem  indubium  habet,  ut 
velex  ipsa  attente  perlecta  glorietur  Oudinus  se  agnovisse  methodum  Seraphici  Doctoris^; 
habita  vero  taUs  methodi  ratione,  idem  Oudinus  ab  indubiis  laudati  Bonaventurae  operibus 
procul  esse  censeat  iUas  voces  :  Deordinasti .,  uniformem,  multiformem,  septiformem^ 
figurationem,  aliqualiter,  gehennalem,  ceternalem,  sursum  actionem,  mundialiter,  virtuo- 
sum,  impretiabilis,  gratiosum,  domatio  libidinum,  viliflcatus,  judicialis,  de  facili,  etc, 
nou  abs  re  fulurum  reor  in  eadem  Apologia  adnotare  voces  sequentes  :  Bei  formium  vir- 
tutum,  multiformium  perversitatum,  e  puteo  abyssali,  sacerdotii  figurativi,  dogmatizare, 
aliqualiter,  deordinata  circumstantia,  sempiternalium  jucunditatum ,  supererogativa 
sursum  actio,  mundialis  machince,  virtuosorum  habituum,  impretiabile  donum,  gratiosi- 
tatem  obsequii,  edomationem.  concupiscentiarum,  cenigmaticamprcefigurationem,  septi- 
formem  germanitatem,  vilificatio,  de  facili  illectiva,  etc.  Ex  his  nemo  non  videt  fluxam 
admodum  fidera  artis  criticse  Oudini,  qui  ob  nonnuUas  ex  relatis  vocibus,  earumque  simi- 
les,  censet  abjicienda  plura  Bonaventurae  Opuscula,  quum  tamen  aUa  retinenda  arbitretur, 
in  quibus  passim  occurrunt.  Profecto  ipse  aut  non  legit,  aut  legit  tantura  perfunctorie 
atque  oscitanter  ea,  quorum  sibi  sumpsit  judicium. 

Tertium  et  quartum  Opusculura,  videUcet  Libellus  Apologeticus  et  Quare  Fratres  Mino- 
res  prcedicent ,  occurrunt  in  Catalogo  Mariani  Florentini,  in  editione  Argentinensi  an.  1495, 
et  inter  Codices  Romanos  Archivi  S.  Isidori  Min.  Recoll.  nationis  Hibernicae.  Posteriu 
autem  laudatur  insuper  ab  Anonymo  Pistoriensi.  Utriusque  stylus  et  doctrina  noslro  Bona- 

1  Ad  fin.  cap.  ill,  resp.  II,  pag.  454,  col.  2.  —  =  Resp.  IV,  cap.  in,  pag.  oJ3,  col.  \.  —  '  Ibid.,  pag.  516, 
col.  2.  —  '  Resp.  III,  cap.  i,  pag.  460,  col.  2.  —  *  Resp.  I,  cap.  ii,  pag.  418,  col.  2.  —  "  Vid.  notas  singu- 
lis  paginis  Opusculi  subjectas.  —  '•  Vid.  Resp.  I,  cap.  iii,  pag.  425,  col.  1. »  Tom.  lli,  col.  392. 


XXIV 

venturee  conveniunt.  QucE  tradit  amborum  auctor  de  conditionibus  necessariis  ad  officium 
reginwiis  animarum  \  apprime  conformia  sunt  illis,  quae  leguntur  in  Tractatu  de  sex  Alis 
Seraphim  *.  Sicut  in  Epistola  de  reformandis  Fratribus  Ordinis  vult  officia  prcedicationis 
et  confessionis  cum  multo  examine  imponenda  ^;  ita  heic  necessaria  ad  prcedicationis  et 
confessionis  officium  praescribit  *.  Quai  etiam  docet  de  cura  Ordinis  sanctae  Clarae  %  omnino 
concordant  cum  illis,  quae  in  ejus  Gestis  leguntur  ^  controversiara  inler  Sanctimoniales 
Clarissas  etFratres  Minores  ealege  ab  eodirumptam  esse,  ne  ampIiusdictaeClarissaetanquam 
sibi  debitum  exigerent  Fratrum  obsequium,  quod  illi  ex  sola  charitate  hactenus  eisdem 
praestiterant.  Merito  igitur  duo  haec  Opuscula  velut  certa  admittuntur  ab  Oudino^  atque  a 
novissimis  Editoribus,  ut  ut  ipsi  dicant :  «  Antiquorum  neminem  vidimus,  qui  gemina  haec 
Opuscula  recenseat  ^  » 

Caeterum  si  praedicta  Opuscula  legisset  Oudinus,  profecto  in  ipsis  ofiendisset  voces  illas : 
officiat,  hahilitatem,  hahilis,  uniformis,  etc.  Si  eadem  percurrissent  Editores  quoque  lau- 
dati,  plane  coraperissent  mirifice  confirmata  omnia,  quae  S.  Bonaventura  in  Formula  aurea 
de  gradihus  virtutum  pronuntiavit  circa  confessionem  sacerdotibus  Religiosis  faciendam  *. 
Fas  mihi  fuerit  sequentia  duntaxat  in  rem  nostram  exscribere  :  «  Licet  commuuiter 
Clerici  %  »  etc.  Legesis  quae  postea  subdit  de  Clericis  Theutonise '°. 

lUud  praeterea  memorati  Critici  haud  debuissent  praeterire  in  Apologetico  tanquam 
spectantes  ad  Ordinem,  qui  dicitur  de  Poenitentia,  quem  S.  Franciscus  instituit,  nominari 
Beguinas,  easque  dici  Sorores  nudipedissas  *^  Hinc  enim  suspicari  quis  posset,  non  esse 
Bonaventuram  illius  Apologetici  auctorem,  quum  multo  post  ipsum  damnata  Beguinarum 
secta  ortum  habuerit.  Quare  sciendum  est,  Beguinas,  quarum  mentio  est  in  dicto  Apolo- 
getico,  certe  praecessisse  Beguinarum  sectam  postea  damnatam,  adeoque  Beguinarum 
nomeu  in  bonum  et  malum  sensum  accipi,  nec  nisi  in  bono  sensu  intelUgendum  Apolo- 
getici  auctorem ;  nempe  locutum  fuisse  de  fceminis  recte  de  fide  sentientibus,  pieque  viven- 
tibus,  quae  tertium  Ordinem  S.  Francisci  profitebantur,  sandaliaque  more  Fratrum  Mino- 
rum  deferebant,  ac  ccehbem  vitam  ducebant,  quarum  aliae  erant  votis  liberae ,  ahae  hgatae. 
Pium  earum  vitae  genus,  cathoUcam  Congregationem ,  describunt  Rhythmi  veteres  de 
Orlgine  et  Fundatione  Monasterii  Pratensis  in  Flandria.  De  voto  a  quibusdam  earum  emisso 
testatur  antiqua  Summa  S.  Raymundi.  Quodve  ipsae  a  damnata  Beguinarum  secta  sint 
secernendae,  evincunt  Bierolexicon  Macri,  et  Glossarium  Cangii,  necnon  Sermo  Fr.  Gui- 
berti  de  Tornaco  Ord.  Min.  saec.  xiii,  ad  Beginas  inscriptus,  quum  in  eo  legatur  :  u  In 
diebus  nostris  sicut  sunt  aUquae  muUeres  malae,  ita  sunt  aUquae  per  Dei  gratiam  bonce, 
quae  a  timore  Domini  conceperunt  spiritum  salutarem,  et  in  medio  perversae  nationis,  et 
pravae,  vitam  ducunt  sanctissimam,  ethae  dicuntur  Begince.  »  Postremo  animadvertendum 
quoad  Opusculum  Quare  Fratres  Minoresprcedicent,  quod  in  ipso  itacitetur  DecretaUsInno- 
centU  Papae  IV,  ut  iterata  judicum  ecclesiasticorum  contra  ejus  formam  transgressio  in  fe- 
rendis  excommunicationis  sententiis  notetur,  liceatque  hinc  arguere,  postipsamDecretalem, 
muUasque  ejusdem  inobservantias,  a  Doctore  Seraphico  scriptum. 

'  Libell.  Apol.,  q.  5,  pag.  527,  col.  2.  ~  2  vid.,  tom.  XII,  pag.  134  et  seq.  —  3  yid.  huj.,  tom.  pag.  634, 
col.  2.  —  *  Ibid.,  q.  4,  paii.  526.  —  ^  Ibid.,  q.  17,  pag.  536.  —  «  Prodrom.,  col.  35-36.  —  '  Huj.  nostrae  edit., 
tom.  I,  pag.  XLvni.  —  »  Tom.  XII,  pag.  198,  col.  2.  —  »  Quare  Fratres,  etc,  pag.  551,  col.  1.  —  1«  Ibid., 
pae.  555,  col.  1.  —  'i  LibeU.  ApoL,  quaest.  16,  pag.  534-536. 


XXV 

§  XX.  —  ExposiTio  iN  Regulam  Fratrum  Minorum.  —  XXI.  Determinationes  Qu^stionum  in  eamdem 

Regulam.  {Prodrom.,  col.  609-611.) 

1 .  Ambo  haec  Opuscula,  una  cum  aliis  raodo  rdatis,  ad  Divum  lionaventuram  spectare, 
ac  eo  digna  esse,  confitetur  Oudinus.  At  novissimi  Editores  paulo  scrupulosiores  Oudino, 
praedictam  Expositionem  in  Regulam  Fratrum  Minorum  censent  Opusculum  duhium,  quia, 
inquiunt,  «  antiquorum  ne  unus  quidem  est ,  qui  hanc  Expositionem  tribuat  Bonaven- 
turae;  »  adduntque  :  «  Praeter  testium  altum  silentium  sunt  alia  bene  multa,  quae  Exposi- 
tionem  hanc  nobis  suspectam  faciant.  Cum,  capite  iv,  de  pecuniae  receptione  ageret  Ex- 
positor,  omnia,  quae  Joannis  XXII  tempestate  in  Minoritas  jacta  sunt,  refellit  omnino.  Hoc, 
quaeso,  caput  confer,  si  vis,  cum  Alvarii  Pelagii  opere,  cui  titulus  :  Be  planctu  Ecclesice: 
etinmultis  quam  maxime  concordare  deprehendes'.  » 

2.  Sed  gemina  haec  dubilandi  ratio  adeo  subtilis  et  evanida  est,  ut  ab  ipsismet  Editoribus 
inflrmetur.  Loquentes  enim  de  Libello  Apologetico,  et  de  altero  Quare  Fratres  Minores  prce- 
dicent,  etc,  libereconfitentur :  «  Antiquorum  neminem  vidimus,  qui  geminahaec  Opuscula 
recenseat;»  et  niiiilominus  eadem  inter  certa  nostri  Bonaventurae  Opuscula  referunt^ 
Disserentes  etiam  de  vel  apud  ipsos  certis  Determinationibus  Qucestionum  circa  Regulam 
S.  Francisci,  quae  plane  majorem  habent  connexionem  cum  praefata  Expositione  Regulce, 
quam  cum  caeteris,  itidem  fatenlur  :  «  A  testibus  deseriniur  '.  »  Quodve  rationem  alteram 
spectat,  ipsi  haud  diffitentur,  «  fieri  certe  posse^  ut  eadem  objecta  Minoritis  fuerint  tempore 
Bonaventurae  noslri  * .  »  Animadvertunt  quoque  circa  memorata  Opuscula  Libellum  Apo- 
logeticum,  et  Quare  Fratres  Minores  prcedicent,  quod  in  ipsis  Doctor  noster  a  sane  ante- 
vertit,  refellitque  ea,  quae  false  docuit  deinde  Richardus  Radulphus,  Oxoniensis  Academice 
in  Anglia  Cancellarius,  Archiepiscopus  Armachanus,  qui  Innocentii  YI  temporibus  floruit, 
obiitquean.  1359  ^  » 

3.  Caeterum  antiquos  meminisse  hujusmodi  Expositionis  clarescit  nedum  ex  Constitu- 
tionibus  Alexandrinis  pro  Minoritico  Ordine  an.  1500  editis  «,  sed  etiam  ex  Constitutionibus 
pro  iisdem  Fratribus  Minoribus  a  S.  Joanne  de  Capistrano,  ut  fertur,  compositis,  etan.  1430 
a  Martino  V  confirmatis,  ideoque  Martinianis  nuncupatis  ''.  Item  ex  manuscripta  ejusdem 
Regulae  Minoriticae  Declaratione  Fr.  Christophori  de  Varisio  S.  Capistranensis  socii  *;  ex 
Tractatu  de  Recursu  ad  Amicos  Spirituales  Fr.  Joannis  Philippi,  qui  ab  an.  1467  usque  ad 
an.  1470  fuit  Vicarius  Generalis  Ultramontanus,  necnon  ex  Indicuhs  et  Catalogis  Mariani 
Fiorentini,  Roberti  Liciensis,  Alexandri  Ariosti,  Bernardini  de  Bustis,  etc.  SufTragantur 
editiones  plures,  quarum  notabilior  Argentinensis,  tum  quia  facta  an.  1495,  tum  quia  in 
ejus  fine  legitur  :  «  Explicit  Regula  secundum  Expositionem  Bomini  Bonaventurae  :  »  unde 
arguere  licet,  ex  ms.  Codice  multo  antiquiori  fuisse  desumptam.  Adstipulantur  Codi- 
ces  mss.  Regiensis  Bibl.  S.  Spiritus  Min.  Observ.,  et  Tudertinis  ex  Inventario  sacrarii 
S.  Fortunati,  Min.  Convent.,  jussu  Benedicti  Papae  XII  facto. 

4.  Patet  quoque  auctorem  Expositionis  laudatae  ita  claruisse  post  tempora  Inno- 
centii   III ,   Honorii  III  et  Gregorii  IX,  quorum  primum  inquit  Regulam  approbasse, 

*  Diatrib.,  pag.  93,  nostrse  vero  edit.  tom.  I,  pag.  lv.  —  » Ibid.j  pag.  85,  al.  XLViii,  —  »  Ibid.,  pag.  86, 
al.  XLix.  —  »  Ibid.,  pag.  93,  al.  liv,  —  s  Diatrib.  pag.  85,  al.  XLVili.  —  «  Cap.  i.  —  '  Cap.  ui.  —  «  Extabat 
iu  ms.  Codice  Bibl.  Couv.  Reatiui  S.  Autonii,  fol.  12. 


XXVI 

secundum  confirmasse^  tertium  declarasse,  utminime  adtempora  Nicolai  111  etClemenlis  V 
pertigerit,  quuni  neutrius  Expositor  (a)  mentionem  ullam  injiciat.  Floruit  ergo  Bonaven- 
turie  tempore,  nec  alium  ab  ipso  Bonaventura  fuisse  arguitur  ex  allegationibus  similibus 
earum,  quas  inaliis  certis  ejus  operibus  legere  est.  Allegationes  uutem  sunt  Dionysii,  Am- 
brosii,  Chrysostomi,  Uieronymi,  Augustini,  etc.  Laudat  quoqueintersacros  Scriptores  Pro- 
sperum,  interprofanosi4atonem  et  Senecam.  Praeter  styli  similitudinem,  est  similitudo  doc- 
trinai.  Quod  enim  iu  fine  capitis  ix  prsedictai  Expositionis  legitur  :  «  Nuilis aliis  Religiosis  plus 
competit  praidicare  ex  ratione  sui  status,  quam  his,  qui  hanc  Regulain  profitenlur ',  » 
omnino  cohaeret  ei,  quod  in  Epistola  ad  Mag.  innominatum  Bonaventura  noster  asserit  de 
Fratre  Minore,  «  credens,  quod  nulli  magis,  quam  tali,  competat  auctoritas  docendi  Evan- 
geliumJesu  Christi  *.  »  Similiter  divinae  Scripturae  textibus  abundat,  neque  caret  allega- 
tionibus  Juris  Canonici  et  Civilis,  atque  Gloss». 

5.  Beterminationes  Quceslionum  laudatae  sunt  a  Mariano  Florentino  et  ab  Anonymo  Pisto- 
riensi.  Insertae  sunt  a  Marco  Ulyssiponensi  Chronicis  Minorum,  ac  proinde  cum  ipsis  Chroni- 
cis  in  quatuor  linguas  Lusitanicam,  Ilispanicam,  Gallicam  et  Italicam  versae.  Extant  quoque 
in  editione  Argentinensi  an.  1495,  in  Firmamento  trium  Ordinum,  in  Compendio  Frivile- 
giorum,  etc,  necnon  iiiter  Codices  Romanos  Archivi  S.  Isidor.  Min.  Recollect.  nationis 
Hibernicae. 

6.  At  inquies  :  Bonaventura  censeri  minime  potest  ipsarura  auctor,  quum  quaestione  vi 
probetur  ',  Conventus  magnos  cum  amplis  Ecclesiis  nequaquam  dissonos  esse  Franciscanae 
paupertati;  constet  autem  e  contrario  altissimae  paupertatis  zelalorcm  fuisse  Bonaventuram, 
ideoque  cum  in  Epistola  de  reformandis  Fratribus,  tura  in  alia  Epistola  ad  quemdam  Pro- 
vincialem  Ministrum,  improbare  omnino  cedificiorum  constructionem  sumptuosam,  et 
curiosam,  ac  vehementer  illos  increpare,  qui  cedificia  sumptuosa  conantur  erigere,  cura 
murorum  curiosa  constructio  destructionem  pariat  animarum.  Itaque  respondeo,  conari 
quidera  eo  loci  S.  Bonaventurara  facere  satis  quaerentibus,  cur  Fratres  Minores  liabent 
magnos  Conventus;  sed  dura  ipsos  probat,  eos  unice  defendit  coraparate  ad  casellas  et  vilia 
habitacula,  videlicet  non  fore  necesse,  ut  Fratres  Minores  incolant  solura  casellas,  et  vilia 
habitacula;  neque  propugnat  Minorum  domus,  quae  reapse  sunt  magnce  et  excelsce,  et 
sumptuosce^  et  paupertati  dissimiles,  sed  quae  tales  apparent,  licet  non  sint,  utpote  ideo  in 
altum  elatae,  quia  infra  nimis  angustae,  nec  latius  ratione  ipsius  paupertatis  dilatatae.  Unde 
ait  :  «  Ex  hoc  doraus  nostrae  magnae  apparent,  et  excelsae,  ac  suraptuosae,  et  pau- 
pertati  dissimiles ,  cura  tamen  hoc  paupertas  magis  efficiat,  quia  ne  circa  dilateraur,  infe- 
rius  angustiaraur.  »  Tum  protestatur  :  «  Non  taraen  intendo  in  his  excusare,  nisi  quae 
valde  necessaria  sunt,  et  rationabiliter.  Ubi  autera  superfluitas,  curiositas,  et  irreligiositas, 
et  Regulae  et  paupertati  nostrae  derogantes  essent  structurae,  reprehendo  tecum,  et  orania 
alia,  quae  Beo  displicent  tara  inrebus,  quara  in  moribus.  Quintuplicis  enim  peccati  reisunt, 
qui  superflua  in  aediflciis,  et  aliis,  quibus  utiraur,  procurant,  et  acquirunt,  »  etc.  Putasne 
hisce  verbis  credidisse  Bonaventuram,  Conventus  magnos  cum  amplis  Ecclesiis  Franciscance 
haud  esse  dissonos  paupertatil  Per  hoc  habeto  responsura  ad  ejus  Libellum  Apologeticum, 

«  Vid.,  pag.  593,  col.  1.  —  *  Pag.  631,  col.  1.  —  »  Pag.  604-606. 
(a)  Prodrom.  Expositionis. 


XXVII 

quaest.  XV.  Neque  loco  supra  citato  legitur  tantum  casellarum  nomen,  sed  etiam  guerra  et 
repausatio. 

§   XXII.   —   EpISTOLA   DE   SaNDALIIS   APOSTOLORUSI,    VEL   DE   EO,    QUOD   ChRISTUS,    ET   ApOSTOLI,    ET   DlSClPOLI 

EPUS  DiscALCEATi  iNCESSERUNT.  [Prodrom.,  col.  6d5-6o6.) 

1.  Desiderantur  inhac  Epistola  nomen  auctoris,  ac  etiam  nomen  illius,  cui  est  inscripta, 
nedum  in  principio,  sed  etiam  in  fine  :  siquidem  in  principio  ille,  ad  quem  scripta  est,  dun- 
taxat  indicatur  divini  verbi  Praedicator,  dum  dicitur  :  «  Super  eo  igitur,  quod  (Ihristum 
praedicasti,  »  etc.  In  fine  quoque  unice  dicitur  Evangelii  docior  et  sectator^  cui  Scriptor 
suam  exhibet  charitatem  sequenti  clausula  :  «  Nec  contemptum  te  reputes,  quod  in  hac 
Epistola  tecum  singulariter  sim  locutus  ;  hoc  enim  mihi  amor  charitatis  privatae 
suasit,  »  etc. 

2.  Hujusmodi  Epistola  tribuitur  nostro  Bonaventurae  a  Mariano  Fiorentino,  Joanne  Tri- 
themio,  Jacobo  Philippo  Foresto,  Anonymo  Pistoriensi,,  atque  Gulielmo  Eysengrenio,  pro- 
diitquesub  ejusdem  Bonaventurae  nomine  salteiu  ab  anno  1484.  Et  sane  unum  eumdemque 
fuisse  scriptorem  hujus  Epistolae,  ac  Expositionis  Regulce  Minoriticce,  dequa  supra  •,  inde 
eUcitur,  quia  ipsissimo  modo  in  utrisque  per  caligas  textus  evangelici,  secundum  Graecum 
et  Papiam  accipiuntur  sandalia,  quae  sunt  calceamenti  genus  quoddam  desuper  corium 
non  habens,  ac  citatur  utrobique  Plato  inquiens,  «  duas  summitates  corporis  non  esse  ve- 
landas,  scihcet  capitis  et  pedum.  »  In  eamdem  rem  auctor  iste  laudat  Graecos,  et  Monachos 
Indiae,  dicens  :  «  Graeci  praedicantes  EvangeUum  ',  »  etc.  Allegat  quoque  Gregorium 
Nazianzenum,  ac  Eusebium  Caesariensem ,  duos  illustrissimos  Grcecorum  Loctores^ 
atque  Chrysostomum ;  item  Doctores  Latinos  CathoHcos,  videlicet  Hieronymum,  Augu- 
stinum,  Gregorium,  Magistrum  in  Historia;  insuper  Vita^n  B.  Martialis,  Vitas  Patrum, 
Vitam  B.  Frontonis,  Vitas  Marthce  et  Magdalence,  ac  saepe  Glossam,  necnon  gloriosum 
Christi  signiferum  Franciscum. 

§  XXIII.  —  Epistola  de  tribus  Qu^stionibus  ad  Magistrum  innominatum.  {Prodrom.,  col.  656-657.) 

1.  Hujus  Epistolae,  quae  etiam  Defensorium  Reguke  inscribitur,  auctorem  esse  Bonaven- 
turam  testantur  antiquissimae  Editiones,  Codices  manuscripti,  ac  Nomenclatores,  demon- 
stratque  ipsum  ejusdem  initium  :  Innominato  Magistro  Frater  Bonaventura.  Ut  afTectum 
suum  erga  hujusmodi  Magistrum  significet,  mox  ab  exordio  illum  alloquens  ait :  «  Propo- 
nis,  charissime,  »  etc.  Tum  eodem  afi^ectu  pergit  :  «  Audi,  charissime,  »  etc.  Denique 
claudit  Epistolam  :  «  Rogo,  charissime,  »  etc. 

2.  Ex  ly  :  Si  vocaverit  te,  non  recuses,  palam  est  Magistrum  illum  nondum  fuisse  Fra- 
trem  Minorem;  quadamtenus  tamen  ad  Minorum  Ordinem  inclinasse  non  negaverim, 
quamvis  adhuc  quibusdam  detineretur  impedimentis,  quominus  eumdem  amplecteretur. 
Unde  Bonaventura  satagit  illa  expedire,  ut  ad  id  nihil  obesset,  sive,  ut  ad  eumdem  Anony- 
mum  loquitur,  non  propter  hoc  retraheretur.  Quum  autem  in  vetusto  Codice  manuscripto 
apud  Waddingum  ille  innominatus  Magister  dicatur  Bogerus  Bachon  Anglicus  \  ac  inter 

«  §.  XX,  pag.  XXV.  —  2  Vid.,  pag.  625,  col.  i.  —  »  De  Script.  Ord.  Min.,  pag.  68,  col.  1. 


XXVIII 

Opera  ojusderii  RogHii  B.ichonis  referafur  RespoJisum  ad  Epi^tolain  I).  Bimaventurf/> »,  ne- 
que  uUa  dubitatio  sit  circa  Minoriticuna  ipsius  Rogeri  Institutum,  consequens  est,  ipsum 
postea  victas  Bonaventurae  noslro  manus  dedisse,  acetiam  evaslsse  Fratrem  Minorem. 

3.  Ex  hac  Epistola  conslat,  Doctorem  nostrum  Seraphicum,  more  sancli  Augustini,  in 
diviuaj  Scripturae  ac  Theologise  usum  adhibuisse  Philosophiam,  adeoque  dixisse  :  a  Sicut 
fdii  Israel  asportaveruut  vasa  iEgypti  *,  »  etc. 

§  XXIV.  —  Epistola  au  MiNisTROS  Provinciales  et  Ccstodes.  (Prodrom.,  col.  637.) 

Data  est  Parisiis  in  festo  S.  Georgii  Martyris  ix  Cal.  Maii  1257.  Extra  omnem  dubita- 
tiouem  collocant  testes,  quos  inter  Fr.  Petrus  Joannis,  Ediliones  perantiquae,  ac  mss.Codices. 

§  XXV.  —  Epistola  ai>  uuemdam  Provlncialeji  Mlmstrlm.  {Prodrom.,  col  6i)7.) 

Parisiisdata  fuit  an.  1266,  eademque  certitudine  conslat,  qua  alia  paragrapho  praece- 
denti  relata.  Dum  illam  scriberet,  adhuc  in  vivis  erat  Clemens  lY,  rejiciendusque  Galesi- 
nius,  qui  aUter  putavit.  Profecto  non  indicalur  mortuus  per  illa  verba  :  «  Ipse  sanctissimus 
Pater  Pontifex  Summus  Dominus  Clemens  Fratres  omnes  ad  cavendum  hujusmodi,  pia 
providentia,  per  me  voluit  commonere.  »  Dixi  scriptam  ad  quemdam  Provincialem  Mi- 
nistrum,  quia  cura  in  manuscriptis,  tum  in  editionibus  exorditur  :  In  Christo  sibicharissimo 
Fratri...  FrovincicB  Ministro,  qui  in  aliquibus  editionibus  nominatur  Fr.  B.  Jaucelis,  in 
aliis  Fr.  Biaucel,  in  manuscriptis  aliquando  Fr.  B.  Samuel  provincicB  Tuscice  Minister,  et 
aliquandoFr.  G.  Minister  Tuscice.  Non  ita  tamen  intelligenda  uni  Provinciali  inscripta, 
quin  fuerit,  uti  monet  Alexander  Ariostus,  de  consensu  et  definitione  Capituli  per  totum 
Ordinem  missa.  Hincestquod  in  eadem  dicitur  :«  Diligenti  deliberatione  praehabita,  visura 
est  tam  mihi,  quam  Diffinitoribus  CapituU  GeneraUs  %  »  etc. 

§  XXVI.  —  Epistola  ad  Abbatem  B.  Marl-e  Blesensis.  {Prodrom.,  col.  658.) 

Data  fuit  Parisus  xiii  Cal.  April.  4273.  Primo  locum  habuit  in  uovissima  GoUectione 
Veneta  omnium  S.  Bonaventurae  Operum.  De  ea  inquiunt  Editores  :  a  Hanc  oranium  prirai 
edidere  viri  praeclarissimi  D.  Edmundus  Martene,  et  D.  Ursinus  Durand  Presbyleri  et  Mo- 
nachi  e  Congregatione  S.  Mauri,  in  Thesauro  Anecdotorum.  Non  est,  cur  eam  in  suspicio- 
nem  vocemus,  praesertira  cum  ex  antiquo  Codice  iUam  deprompserint  *.  »  Sed  cur  iidem 
in  dubium  vocarunt,  ac  etiam  negarunt  aUa  plura^  ut  ut  ex  antiquis  Codicibus  deprompta, 
et  nihilo  inferiora  huic  Epistolae  ?  Accedit,  quod  laudati  Monachi  ne  verbum  quidem  fece- 
runt  de  Codicis  antiquitate ,  sed  hoc  tantumraodo  adnotarunt  ad  marginem  :  Ex  Chartario 
Burgi-Medii.  Laudatur  in  ea  Fr.  Petrus  de  Turonia  nostri  Ordinis  Minister  Provincialis 
in  Turonia,  qui  forte  diversus  non  est  a  Petro  de  Turonia  Minorita,  qui  ut  auctor  cujusdam 
Dictionarii  recensetur  a.  P.  Jo.  Suarezio  in  Bibliotheca  Franciscana  ^. 

§  XXYII.  —  Epistola  ad  Fratre.m  Lalrentium  in  administratione  Tlscle  Visitatorem  Pauperum 

DoMiNARUM.  {Prodrom.,  col.  637.) 

Incipit  :  Dignum  est  et  consonum  rationi.  Data  est  Assisu  ui  Nonas  Octobris  an.  1264, 

1  De  Script.  Ord.  Min.,  pag.  310,  col.  ?.  —  '  Vid.,  pag.  631,  col.  2.  —  3  Yid.,  pag.  636,  col.  1.  —  *  Diatrib., 
pag.  87,  nostrae  vero  edit.,  tom.  I,  pag.  l.  —  s  Tom.  II,  pag.  475,  col.  1. 


XXIX 

refertarqae  integ:ra  a  Waddingo  in  Annaliliiis  atl  praifatain  aiinani  12BI,  u.  3.  Mirum  certe 
ipsani  (lesiderari  in  novissima  CoUectione  Veneta,  quamvis  Editores  eamdera  allegaverint, 
et  probaverint  in  Diatriba,  pag.  37. 

§  XXVIII.  —  CoLLATiONES  OCTO  AD  Fratres  Tolosates.  (Prodrom.,  col.  702.) 

Extant  in  editione  Argentinensi  an.  1495^  in  ms.  Godice  Mantuano,  uecnon  in  Mariani 
Catalogo.  Caeterum  prima  Collatio  fere  ad  verbum  desumpta  ex  Ubertino  Casalensi  Mino- 
rita,  qni  post  Bonaventuram  inclaruit,  nomenque  ejusdem  IJbertini  ad  calcem  hujusmodi 
CoUationis  positum,  satis  dcmonstrant  alterius  esse  a  Bonaventura  Doctore  Seraphico, 
Scriptorisque  nescio  cujus  Ubertino  recentioris.  Nec  reponi  potest  cum  Waddingo  \  Uber- 
tini  nomen  ex  margine  in  textum  irrepsisse;  hoc  enim  est  ariolari,  ni  aut  per  Editiones, 
aut  per  mss.  Codices  id  comprobetur.  rsumquid  etiam  praefata  integra  CoUatio  ferme  ver- 
batim  ex  Ubertino  deprompta,  ex  margine  transmigrarit  in  textum?  Laudatur  quoque  in 
iisdem  Collationibus  devotus  Libellus  de  Imitatione  D.  N.  J.  C,  qui  nisi  fuerit  Libellus  de 
Imitatione  Christi,  quem  nostro  Bonaventurse  adscribit  Bernardinus  Bustius,  sed  potius 
alter  venerabilis  Thomae  Kempensis,  apud  quem  recitata  in  CoUationibus  verba  legunlur  % 
apparet  earum  Scriptor  adhuc  multo  recentior. 

Theophilus  Raynaudus  suspicatur  :  «  Forte  Uber  Collationum  esi  ejusdem  auctoris,  cujus 
est  Opus  de  Profectu  Rcligiosorum  ^. »  Sed  quum  ex  una  parte  Opus  hoc  de  Profectu  Reli- 
giosorum  idem  Theophilus  cum  aUis  tribuat  beato  Davidi  ab  Augusta  ejusdem  Ordinis  Mi- 
norum,exaUavero  David  Augustanus,  teste  Waddingo,  fuerit  S.  Bouaventura;  coaevus; 
sicut  Bonaventurae,  ita  et  Davidi  CoUationes  hujusmodi  abjudicandae  sunt,  atque  Scriptori 
recentioris  aetatis  potius  attribuendse.  In  iisdem  praeter  Ubertinum,  et  Libellum  de  Imita- 
tione  Christi,  aUegantur  Augustinus,  Bernardus,  Climacus,  Abbas  Pastor,  Joannes  Abbas 
Montis  Sinai. 

»  De  Sci'iptor.  Ovd.  Min.,  pag.  76,  col.  2.  —  '  Lib.  I,  cap.  xxv  et  ult.,  pag.  115,  edit.  Bassaueu.  J.  Ant.  Re- 
mondini,  1730,  in-16.  —  »  Tom.  XI,  pag.  277. 


SERIES 

OPUSGULORUM  QUJl  IN  DECIMO  QUARTO  HOCCE  TOMO  CONTINENTUR 


I.  SfrMONES  DE  SaNCTIS  TOTIUS  ANNI  1N  GENERE,  SIVE  IN  COMMUNI 1 

II.  De  QUINQUE  FESTIYITATIBUS  pueri  jesu 139 

III.  Passio  Christi  BREVITER  collecta  ad  modum  Fasciculorum \M 

IV.  De  Passione  Dominica  officium. loS 

V.  PraLOMELA ,      .      .  J62 

VI.  Opus  Contemplationis 167 

VII.  Laudismus  de  Sancta  Cruce 172 

VIII.  De  SEPTEM   YERBIS  DoMIM  IN   CrUCK 175 

IX.  CoiiONA  Beat*  Marl»  Virgems 179 

X.  Laus  Beatje  Virginis  Mari^ 181 

XI.  PsALTERIUM  MINUS  Beat.E   MARI^   VlRGINlS 189 

XII.  Carmina  super  canticum  Salye  Regina 19G 

XIII.  PsALTERiuM  MAJus  Beat*  Mari£  Virginis  cum  Canticis  et  Litaniis 199 

XIV.  Officium  de  Compassione  BEATiE  Mari^  Virginis 22C 

XV.  Speculum  BEATJi  Mari^  Virginis 232 

XVI.  Legenda  Sancti  Francisci 293 

XVII.  De  paupertate  Christi  contra  Magistrum  Guilelmum 364 

XVIII.  Apologia  Pauperum 410 

XIX.  Ltbellus  apologeticus  es-  eos  qui  Ordini  Fratrum  Minorum  adversantur 521  . 

XX.  QUARE  FraTRES  MiNORES  PR^DICENT   ET  CONFESSIONES   AUDIANT •      .      .      .      .  S43 

XXI.  ExposiTio  iN  Regulam  Fratrum  Minorum 556 

XXII.  Determination^es  Qu^stionum  circa  Begdlam  Sancti  Francisci 600- 

XXIII.  De  eo  quod  Christus,  et  Apostoli,  et  Discipuli  ejus  discalceati  incesserunt,  sive 

DE  Sandaliis  Apostolorum 622 

XXIV.  De  tribus  Qu^stiontbus   ad  Magistrum  innominatum  Epistola 627  • 

XXV.  Ad  Ministros  Provinciales  et  Custodes  de  reformandis  Fratribus  sui  Ordinis  Epistola.  633 


XXXII 

XXVI.  Ad  qubmdam  Provincialbm  Ministrum  Epistola 636 

XXVII.  Ad  Abbatem  Beat.k  MARi.t  Blesensis  Efistola 638 

XXVIII.  Au  Fratbem  Lalrentium  ,   ln  administrationb  Tusci;E  Visitatorem   Pauperlm  Domi- 

NARUM.    EpISTOLA 6.19 

XXIX.  Ad  Fratres  Tolosates  Collationes  octo 64 1 


S.  E.  E.  CARBINALIS 

SANCTI  BONAVENTUR^ 

EPISCOPI   ALBANENSIS,    DOCTORIS   ECCLESI^   SERAPHICI 


SERMONES  DE  SANGTIS  TOTIUS  ANNI 

m  GENERE,  SIVE  IN  COMMUNI ' 


DE  SS,   APOSTOLIS. 

SERMO  PRIMUS. 

SpeciescoBli,  gloriastellarum^.  Percoelumrecte 

Ecclesia  sancla  intelligitur,  ratione  triplici.  Pri- 

ma,  quia  sicut  coelum  nobis  celat  divina  ma- 

gnalia,  sic  Ecclesia  celat  divina  mysteria,  et  do- 

minica  sacramenta.  Secunda,  quia,  sicut  coelum 

est  natura  nobilissimum,  et  forma  splendidissi- 

mum,  et  figura  rotundissimum;  sicEcclesia  est 

nobilissima,  ab  eminentia  vitae;  est  splendidis- 

sima,  ex  veritate  doctrinae;  est  lota  sphaerica  et 

rotunda,  ex  motu  obedientiae.  Tertia  ratio,  quia, 

sicut  inter  coelos  est  ordo,  magni ,  majoris,  et 

maximi,  ut  quoddam  coelum  sit  infimum,  quod- 

dammedium,  quoddam  summum,  ita  tamen, 

quod  est  influentia  superiorum  in  imos,  et  non 

inferiorum  in  summos ;  est  etiam  ponere  coe- 

lum,  quod  est  creatione  primum,  quod  est  situ 

altissimum,  et  influentia  maximum,  sicut  est 

coelum  empyreum,  quod  influit  in  omnia  infe- 

riora,  et  media,  et  a  nuUo  ipsum  recipit  influen- 

tiam;  sic  et  in  Ecclesia  Dei  quidam  sunt  pralati 

minimi ,   ut    parochiales   presbyteri ;   quidam 

medii,  ut  episcopi;  quidam  maximi,  utpalriar- 

chifi,  ex  quibus  Romanus  est  dignitate  summus, 

et  intluentia  maximus,  quia  in  eo  est  plenitudo 

potestatis,  eo  quod  ipse  auctoritatem  dat  aliis, 

et  omnibus  praecipit,  et  ipse  a  nemine  recipit, 

quia  coelo  primo  per  omnia  est  similis.  Quid 

1  Cf.  Edit.  Vatic,  au.  1596,  tom.  III,  pag.  323; 
Edit.  Venet.,  an.  1754,  tom.  XI,  pag.  162.  Licet  ser- 
moues  qui  sequuutur,  verisimilius  videantur  ad  Doclo  - 

TOM.  XIY. 


autem  per  stellas  datur  nobis  hic  intelligi,  quae 
factae  sunt  in  ornamentum  coeli,  nisi  veri,  ju- 
sti,  et  maximi  praelati,  ut  praecipue  sunt  Apo- 
stoli,  qui  Ecclesiam  ornaverunt,  et  sanctitate 
vitae,  et  splendore  doctrinae,  et  opere,  etverbo? 
Sic  ergo  propositum  verbum  inteUigendo,  duo 
maxime  in  eo  notantur  :  primum  est,  ipsius  Ec- 
clesiae  sancta  pulchritudo ;  secundum ,  ipsius 
pulchritudinis  magnitudo.  Nam  primo  sanctam 
Ecclesiam  pulchram  esse,  luculenter  ostenditur, 
cum  dicitur  :  Species  cnli;  secundo  vero  cau- 
sam  ipsius  pulchritudinis  subdit,  cum  dicit : 
Gloria  stellarum.  Et  est  sensus  :  Pulchritudo 
omnium  Ecclesiarum  est  doctrina,  et  sanctitas 
prffilatorum,  sicut  stellae  sunt  in  ornamentum 
suorum  orbium.  Sed  nota  :  in  stelhs  recte  si- 
gnantur  sancti  Apostoli,  praelati  primi  et  praeci- 
pui ;  et  maxime  ratione  triplici  :  nam  in  stellis 
attenditur  primo  naturae  nobilitas;  secundo, 
situs  sublimitas ;  tertio,  figurae  rotunditas.  Nam 
stellae  sunt  natura  purissimae ,  sunt  situ  et  loco 
altissimae ;  et  sunt  figurae  sphaericae  et  rotundae. 
Sic  et  sancti  Apostoli  fuerunt  puri  per  conti- 
nentiam  ;  fuerunt  alti  per  paupertafis  excellen- 
tiam;  et  fuerunt  sphaerici  et  rotundi  per  obe- 
dientiam. 

Dico  primo,  quod  stellae  sunt  natura  purae, 
eo  quod  lucis  abundantia  sunt  formatse.  Non 
enim  aliud  est  stella,  quam  lux  aggregata. 
Unde,  quando  Deus  lucem  a  tenebris  divisit, 

rem  Seraphicum  pertinere,  ejsilioribustamen  lypis,haud 
secus  ac  prsecedentes,  cudendi  sunt,  ut  ne  illis,  plus- 
quam  salis  est,  favere  videamur.  —  ^  Eccli,,  XLiii,  10. 


5 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  I. 


t^jus  naturam  purain  esse  monstravit.  Tunc  enim 
albedo  dioilur  esse  pura,  quando  dc  nigredine 
nihil  est  ei  permixtum.  Et  tunc  vinum  dicitur 
esse  putum,  quando  ab   omni   aquosilate  esl 
separalum.    Igitur  stella,  ciim  cx  luce  sit  for- 
.    mata,  et  nihil  habeat  tencbrositalis,  vel  nuUa 
sit  ei  admixta,  ut  in  visu  probat  experientia, 
est  de  sui  natura  purissima,  quamvis,  Deo  com- 
parata,  dicatur  impura.  Propter  quod  scriptum 
est '  :  «  Ecce  Uma  non  splendet,  et  stellai  non 
sunt  mundae  in  conspectu  ejus, »  quasi  dicat  : 
Stellae  in  se  sunt  mundae ;  sed  sunt  immundoe, 
divinae  essentiffi  comparatae.  Sancti  ergo  Apo- 
stoli  fuerunt  stellae  purae  per  continentiam,  et 
perfectam  carnis  et  menlis  munditiam.  Unde  et 
Dominus  dicebat  eis  *  :  «  Qui  lotus  est,  non  in- 
diget,  nisi  ut  pedes  lavet,  sed  est  mundus  to- 
lus :  »  sed  '  «  vos  mundi  estis,  propter  sermo- 
nem,  quem  locutus  sum  vobis.  »  Sed  quis  ho- 
die  *  «  mundus  est  a  sorde  ?  nec  infans  unius 
diei, cujus  vitaest  super  terram.»^  «Quis  polest 
dicere  :    Mundum  est  cor  raeum,  purus  sum 
a  peccato  ?  »  "^  «  Quis  potest  facere  mundum  de 
immundo  conceptum  seniine  ?  Nonne  tu,  qui 
sohis  es  ?  »  Nam  ad  veram  contincnliam  mentis 
requiritur,  nonsolum  ut  contineat  ab  illicito  ta- 
ctu,  sed  etiam  ab  illicito  gustu,  et  ab  illicito 
visu,  audilu,  odoratu,  etiam,  quod  majus  est, 
ab  iUicito  cogitatu,  sicut  docet  doctor  eximius 
Augustinus  "^.  Sed  proh  dolor !   quia  major  in 
nobis  incontinenlia  invenitur,  quam  in  brutis. 
Nam  videmus,  quod  aves  observaut  in  gene- 
rando  congruitatem   temporis,    nec    unquam 
conveniunt,  nisi  terapore  veris  :  tunc  enim  as- 
sociant  se,   et  simul  nidificant,   simul   ovant, 
simulque  pullificant,  consimul  pullos  educant; 
sed  mox,  complelo  generationis  officio,  a  car- 
nahbus  cessant,  nec  usque  ad  idem  generatio- 
nis  tempus  ad  se  invicem  appropinquant.  Sed 
quis  hominum  illa  facit  ?  quis  abstinet  ab  uxori- 
bus   saltem  festivis  diebus?  Imo  sunt  multl, 
quibus  ad  luxuriara  non  sufficit  tempus  orane ; 
sed  sunt "  «  sicut  equus  et  mulus,  quibus  non 
est  inlellectus.  »  0  humana  lascivia !  0  vana  et 
detestanda  carnalitas !  quanto  major  in  brutis, 
Exem-     quam  in  nobis  munditia  invenitur !  Nam  inter 
pium.     pisces  continentia  conjugahs  servatur,  et  nullum 
inter  pisces  adulterium  committitur,  cum  hoc 
inter  homines  non  servetur ;  imo  plures  sunt 

»  Job,  XXV,  5.  —  -  Joan.,  xiu,  10.  —  »  Ibid.,  xv,  3. 
—  *  Job,  XIV,  /i ,  juxta  LXX.  —  «  Prov.,  xx,  9.  — 
«  Job,  XIV,  4,  juxta  Vulg.  —  '  Aug.,  de  Contincntia, 


coitus  adulterini,  et  incestuosi,  quam  legitimi ; 
piures  conlra  naturara,  quam  opere  naturali. 

Sccundo,  stelloe  sunt  situ  altissinite  :  ct  hoc 
corapetit  eis  ex  dignilate.  iNam  triplicem  legi- 
mus  naturam  esse,  sicut  nobilitate,  sic  et  loco 
distinctam.  Prima  e.-^t  natura  opaca,  quae  maxi- 
me  apparel  in  terra.  Secunda  est  natura  per- 
spicua,  quae  in  aere  se  oslendit,  el  in  aqua.  Ter- 
tia  est  natura  luminosa,  quam  habent  sidera, 
corporaqiie  coelestia.  Priraa  est  naturaobscura; 
secunda  est  natura  luminis  recepliva ,  terlia  est 
luminis  dahva.  Prima  de  sui  natura  estinfima; 
secunda  in  medio  est  collocata ;  tertia  est  in 
summo  constituta.  Cum  igitur  stella  sit  lux,  ut    sieiia 
dictum  est,  aggregafa,  debet  esse   in   sumrao    '^""^* 
loco  locata.  Itcm  constat  cnelura  situ  esse  altis- 
siraura  '  :  «  Altitudinera   coeh    quis   dimensus 
est  ?  )>  Sed  stellae  in  coelo  sunt  positae  :  ergo  in 
situ  sunt  altissimae,  quia  in  coelo.  Minor  palet  ^" : 
«  Fecit  Deus  duo  luminaria,  et  stcUas,  et  posuit 
eas  in  firmamento  coeh.  »  Sic  etiam  sancti  Apo- 
stoli  fuerunt  alfissimi,  in  coelo  per  altissimam 
paupertatem  et  per  affectum  plantati,  et  a  terra 
penitus  elevati,  non  terrena,  sed  solum  araantes 
coelestia.  Unde  etiara  dicebat  Apostolus  ''  :  «  No- 
stra   conversatio  in  coehs  est.  »  Propter  quod 
efiam  in  tantum  detestabantur  terrena,  ut  excu- 
terent  pulverem  de  pedibus  suis.  Ipsi  fuerunt 
primi,  qui  rehctis  omnibus,  secuti  sunt  Domi- 
num.  «  Non  enim,  »  ut  dicit  Bernardus  •%  «  ex- 
peditum  et  pauperern  Dominura  sequi  poterant 
onerati.  »  Sed  quis  hodie  sequilur  in  volunta- 
ria  paupi-rtate  Apostolos?  Jereraias  '^ :  «  A  rai- 
nimo  usque  ad  maxiraura,  oranes  avaritiae  stu- 
dent.  »  Amos  '* :  «  Avaritia  (a)  super  caput  (6)  om- 
nium.  »  0  vanitas  vanitatura !   o  perversio  na- 
turarum  !  quod  tibi  datur  pedibus  ad  calcan- 
dum,  tu  ei  non  solura  subjicis  caput  corporeum, 
sed  etiara,  quod  est  gravissimum,  subjicis  ani- 
mura,  rebus  omnibus  prffiferendura.  Nuraquid 
non  contra  naturam  esset,  si  quis  coelum  terrae 
submitteret?  Hoc  enim  facere,  esset  ordinem 
naturse  pervertere,  si  ei  locum  sumraura  Hares, 
quod  ex  natura  infimum  habet,  seu  tenet.  Sed 
longe  est  nobiUor  creatura  tua  anima,  quam  sil 
substantia  coelestis.  Ergo  contra  naturam  pec- 
cas,  si  eara  per  avaritiam  terrae  subraittas.  Quae 
enim  animaUa  viventia  de  rapina  sio  insudant 

II,  5,  quoad  sensum.  —  '  Psal.  xxxi,  8.  —  "  Eccli., 
I,  2.  —  '0  Gen.,  i,  16.  —  "  Philip.,  iii,  20.  —  "  Bern. 
—  '3  Jerem.,  vi,  13.  —  '*  Amos.,  ix,  1. 

(a)  Catl.  edit,  Avaritifie.  —  (6)  Vulg.  in  capite. 


DE  SS.  APOSTOLIS.  SERMO  I. 


3 


rapinse,  ct  praedee,  ut  noslri  temporis  homines  ? 
Nara  leo,  accepta  praeda,  quiescit  ad  tempus ; 
sed  nunquam  quiescit  usurarius  :  imo  ipsum 
tempus  nocturnum,  quod  ex  natura  quieti  est 
deputatum,  convertit  in  computum  :  qui  eliam 
si  quiescat,  usura  vigilat  :  dicitur  de  divite. 
Unde  Hieronymus  ait  * :  «  Beslia  nunquam  ha- 
bet  memoriam  prsedte,  nisi  fame  necessitatis 
urgente.  Tunc  enim,  cum  nimium  famescit, 
prcTedam  queerit  :  qua  accepta,  mox  pnedandi 
perdit  memoriam.  »  0  confusio  humana,  ut 
non  prsedetur  bestia  fera,  nisi  necessitate  vitae 
urgente,  et  prsedetur  nobilissima  creatura,  sola 
hbidine  avaritiee  inducenle ! 

Tertio,   sunt  stellae  figurae  rotundae,  et  ideo 
ad  motum  aptissimae.    Nam  decet  nobihssima 
corpora    nobiiissiraam   habere    figurara.    Sed 
stellae  sunt  corpora  nobilissima,   quia  ox  hice 
formata,  quse   est  inter    omnia   corpora   no- 
bihssima,    et  omniura    corporura    universahs 
forma    :    ergo    debent    habere    nobilissimam 
figuram.  Sed  figurarum  nobihssima  est  sphae. 
rica   figura,  cum    sit    simphcissima,   constans 
lantum  ex  una  hnea,  sit  capacissiraa,  forraosis- 
sima,  sit  efiam  perfechssiraa,  habens  in  se  se- 
nariam  perfecUonem.    Haec   omnia  probantur 
certa  experientia.  Ergo  constat  steharura  cor- 
pora  esse  sphaerica  in  figura  :  quare  sunt  ad 
raotum  aptissiraa.  Corpus  enim  rotundum  valde 
facile  est  ad  motum.  Sic  et  sancti  Apostoh  toti 
facti  sunt  sphaerici  :  ad   obedientiae  meritum 
aptissimi  usque  ad  terminos  mundi.  Unde  de 
eis  propriissime  dicitur  iUud  ^  :  «  Stehae  dede- 
runt  lumeu  in  custodiis  suis  :  vocatae  (a)  dixe- 
runt :  Ecce  adsuraus.  »  In  quo  perfecta  raon- 
stratur  obedienUa  :  nara  vocaUa  Doraino,  mox, 
«  rehctis  omnibus,  sequuti  sunt  eum,  »  ut  dici- 
tur  '.  Tantae  eUam  obedientiae  fuerunt,  quod 
nullos  gladios  Umuerunt,  nullos  reges  fugerunt, 
nuhorum  sapienUara  formidaverunt;  sed,  acce- 
pto  imperio,  omnes  angulos  terra?  penetrave- 
runt.  Psalmista  '•  :  «  Non  sunt  loquelae,  »  etc. 
Item  ^  ;  «  In  omnem  terrara  exivit  sonus  eo- 
rum.  »  Tantae  etiara  fuerunt  obedienUae,  quod 
nou  solura  orania  sua  rehquerunt,  sed  seipsos 
et  proprias  voluntates  abnegaverunt.  Sciebant 


1  Hieron.  —  ^  Bar.,  ui,  34.  —  »  Alatih.,  iv,  22.  — 
*  Psal.  XVIII,  4.-5  ibid.,  5.  —  «  Luc,  .\iv,  33.  — 
'  Matth.,  XVI,  24.  —  *  Greg.,  in  Evang..  hom.  xxxii, 
n.  1.  —  "  Eccle.,  x,  19.  —  '"  Eccli.,  ixix,  20.  — 
"  Prov.,  I,  24,  26. 


enim  Dominum  non  soliira   dixisse  ®  :  «  Nisi 
quis  renunUaverit  omnibus,  quae  possidet,  non 
potest  meus  esse  discipulus;  »  sed  insuper  ad- 
didissc  ■^  :  «  Qui  vult  venire  post  rae,  abueget 
semetipsum,  »  etc.  Nam,  sicut  dicit  Gregorius*: 
«  Non  raultuin  lahoriosum  est  homini  relin- 
quere  quod  habet;  sed  valde  laboriosura  est 
homini,  relinquere  seipsum.  Minus  quippe  est, 
abncgare  quod  habet;  sed  valde  raultum  est, 
abnegare  quod  est.  »  Quantae  ergo  obcdienUte 
fuerunt,  qui  non  solura  sua,  sed  seipsos  et  vi- 
tam  propriam  rehqueruut!  Sed  quis  hodie  est, 
qui,  non  dico  seipsura,  sed  sua  pro  Christo  re- 
hnquat?  Magis  hodie  horaines  ohediunt  auro, 
quam    Christo.    Unde   in  Ecclesiaste    scriptum 
est  ® :  «  Pecuniae  obediunt  orania.  »  0  confusio 
sumraa  !  0  pervcrsio  detestanda  !  quia  majoris 
sunt  obedientiae   bruta,   quam  rationalia,  cum 
taraen  illa  a  suo  rege  nuha  accipiant  bona,  nos     Exem- 
autem  a  Rege  nostro  accipimus  omnia  natura-  p''-^- 
ha,   omnia   gratuita,    et  accipere   expectamus 
aeterna.  Nam  apes,  quae  a  rege  esse  non  acci- 
piunt,  sed  ehgunt  sibi  quem  volunt,  in  tantum 
ei  obedientes  sunt,  ut  ad  ejus  imperium  exeant, 
et  subsistant ;  vadant,  et  redeant,  et  castra  po- 
nant  :  et  quod  majus  est,  quae  eum  offenderit, 
de  seipsa  uUionem  sumit,  et  aculei  proprii  vul- 
nere  se  occidit.  Quis  hominum  ista  facit?  Quis 
est,  qui  obediat  ei,  a  quo  esse  accepit,  a  quo 
sensus   et  inteUectura  se  habere  senUt,  a  quo 
redemptus  tanto  pretio  fuit,  et  in  esse  conser- 
vatur,  et  ipsius  sola  graUa  subsisUt  ?  Et  tamen 
dicitur  ^"  :  «  GraUara  fidejussoris  tui  ne  oblivi- 
scaris  :  dedit  enim  pro  te  aniraam   suam.  » 
Quid  Ubi  amplius  facere  potuit?  nam  Ubi  pri- 
mo  bona  naturae  tradidit ;  secundo  bona  fortu- 
nae,  naturae  auxihum,  dedit;  tertio,  tibi  gratiara 
contuht ;  quarto,  ut  Ubi  nihil  deesset,  seipsum 
totum  irapeudit.  Ergo  ei  non  obediens  eris,  cui 
obediunt  coelesUa  agmina,  obediunt,  vehnt  no- 
hnl,  daeraonia,  obediunt  omnia  coelesUa  corpora, 
et  obediunt  quatuor  elementa  et  omnia  aniraa- 
ha  bruta?  Ipse  enim  dicit  "  :  «  Quia  vocavi,  et 
renuistis ;  extendi  manura  meara,  et  neglexistis  : 
ego  quoque  in  interitu  vestro  ridebo,  et  sub- 
sannabo,  cura  vobis,  quod  tiraebaUs,  evenerit. » 
Christus  ergo  Jesus  det  nobis  sic  cum  Apostolis 
puros  esse,  sic  paupertatem  amare,  et  obedire 
in  oranibus  praeceptis  suis. 

(a)  CcBt.  edit.  vocali. 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  CnMMUNl.  II. 


SERMO  II  K 

SlelloB  manentes  in  ordine  suo,  adversus  Sisaram 
pugnaverunt  *.  Quanla  fuerit  in  Apostolis  sanc- 
titudo,  quanta  aiictoritalis  apostolicae  celsitudo, 
quanta  etiam  operationis  strenua  forlitudo, 
quis  digne  dicat?  Nain  fuerunt  mente  sanctissi- 
mi,  quoad  seipsos;  fuerunt  aucloritate  celsissi- 
mi,  quoad  subditos;  et  fuerunt  opere  strenuis- 
simi,  quoad  adversarios.  In  verbo  enim  prae- 
misso,  a  tribus  his  commendantur  :  primo ,  ab 
eminentia  sanctitatis  in  mente ;  secundo,  a  ple- 
nitudine  potestatis  in  ordine;  tertio  vero,  a 
constanlia  slrenuitatis  in  opcre.  Nam  animi 
sanctitas  notatur,  cum  dicitur  :  Stellce.  Ordinis 
Apostolici  dignitas  et  potestas  notatur,  cum  di- 
citur  :  Manentes  in  ordine  suo.  Operationis  eo- 
rum  virilitas  sequitur,  cum  subditur  :  ^.dversus 
Sisaram  pugnaierunt. 

Dicamus  ergo :  Stellce ,  etc.  Tria  secundum 
exlerlorem  apparentiam  inveniuntur  in  stellis , 
quse  valde  proprie  conveniunt  sanctis  Aposto- 
lis.  Nam  secundum  apparentiam  stelloB  sunt 
parvae,  sunt  pulclirae,  sunt  maximae.  Sic  etiam 
Apostoli  fuerunt  :  primo,  parvi  per  humilita- 
tem  in  mente ;  secundo,  fuerunt  pulchri  per 
honestatem  in  corde ;  tertio,  maximi  per  unita- 
tis  vinculum  in  utroque. 

Dico  primo,  quod  stellae  quoad  apparentiam 

sunt  valde  parvae,  quamvis  secundum  verita- 

tem  sint  maximae,  ita,  quod  terram  excedere 

seiiaier-  credantur  in  quantitate.  Videntur  tamen  parvae 

ram  vai-  propter  longitudinem  vise ,  et  maxime  distan- 

quanti-  tiae,  quas  est  inter  ccElum  et  terram.  Nam  ad 

tate  ex-  sensum  videmus,  quod  maxima  corpora,  imo 

maximae  civitates  et  castra  non  videntur  ma- 

gna  in  multa  distantia;  et  cum  incipiunt  videri, 

primo  videntur  parvissima.  Unde  in  hoc  appa- 

ret,  quod  stellae  sunt  maximae,  quia,  quocum- 

que  per  mundum  vadas,  ad  orientem,  vel  oc- 

cidentem,  meridiem,  vel  septentrionem,  aliquae 

eaedem  stellae  in  uno  loco  per  te  visae,  in  aho 

loco  tibi  apparent  ejusdem  quantitatis,  cujus 

prius,  similiter  in  eadem  dispositione,  et  in  ea- 

dem  parte  coeli,  in  qua  prius  (nihil  omnino 

mutatee   inde ,    scilicet  a  loco) ,  sicut   in  polo 

arctico,  et  in  majori  ursa,  quae  circa  illum  po- 

lum  vertitur,  contingit  videre.  Nam,  quodvisus 

in  earum    quantitate  fallatur,  ex  hoc  aperte 

probatur,  quia  cum  sunt  in  oriente,  sive  occi- 

*  Neque  liunc,  neque  tres  sequeutes  babet  edit. 
ilageno.  an.  1496.  —  -  Judic,  v,  20.  —  ^  Job,  ix,  7. 


dente,  licet  non  sint  a  nobis  magis  remotin, 
majores  tamen  apparent,  quam  quando  super 
nos  esse  videntur.  Unde   major  videtar  sol , 
cum  oritur,  quam  cum  proximior  circulo  me- 
ridiei  cfficitur.  Sunt  ergo  stelhf  quantitate  ma- 
ximee,  sed  in  apparentia  valde  parvae.  Sic  et 
Apostoli,  et  apostolici  viri  omnes,  sunt  Dei  gra- 
tia,  et  virtute  et  potentia  maximi ;  sed  modo 
sunt  minimi,  quasi  despectissimi,  et  quasi  nulli 
penitus.  Unde  legitur  ^  :  «  Stellas  claudit  quasi 
sub  signaculo.  »  Res  quae  sub  signo  clauditur , 
etsi  magna  sit,  non  videtur.  Quid  est  ergo  stel- 
las  sub  signaculo  claudere,  nisi  Apostolos  sic 
humiles  fore,  ut  non  vidcantur  aliquid  exte- 
rius  esse?  Unde  *  :  «  Spectaculum  facli  sumus 
mundo,  angelis  et  hominibus;  »  et  ^  :  «  Tam- 
quam  purgamenta  hujus  mundi  facti  sumus, 
omnium  peripsema.  »  Est  enim  peripsema  pur-  Peripse- 
gatura  pomi,  sive  limatura  ferri.  Est  ergo  sen-  ™"  •!""*• 
sus  verbi  sic  :  Sicut  pomi  purgatura  est  res  ab- 
jecta,  cunctis  vilissima,  porcisque  servata;  sic 
nos  cunctis  vilissimi  apparemus,  quia  humili- 
ter  vivimus.  Luna  enim ,  quando  est   versus 
mundum ,   est  tota   obscura ,  et   dicitur   esse 
nulla ;  et  tunc  versus  coelum  tota  est  luminosa. 
Et  e  converso,  quando  versus  mundura  tota 
est  luminosa,  tunc  versus  coelum  est  obscura 
tota.  Et,  secundum  quod  magis,  vel  minus  re- 
cedit  a  sole,  secundum  hoc  de  lumine  ipsa 
perdit.  Non  enim  possumus  in  mundo  simul, 
et  in  coelo  luminosi  esse.  Unde  Hieronymus  ^  : 
«  Difficile,  imo  impossibile  est,  ut  aliquis  frua- 
tur  bonis  praesentibus,  et  futuris,  et  hic  ven- 
trem,  illic  mentem  repleat,  ut  de  deliciis  ad 
delicias  transeat,  in  coelo  et  in  terra  appareat 
gloriosus.  »  Si  ergo  gloriosi  volumus  esse,  et 
.volumus  sursum  ascendere ,  discamus  nos  hu- 
miliare.  Nam  naturale  estaquae,  quod,  quanto 
ab  alto  eximio  monte  descendit,  tanto  in  parte 
contraria  sursum  tendit.  Nam  omne  quod  mo- 
veturj  movetur  a  contrario.    Unde   quod   ab 
oriente  recedit,  necessario  versus  occidentem 
accedit;  et  quae  a  terra  se  elongat,  coelo  neces- 
sario  appropinquat,  quia  terra  a  ccelo  summe 
distat.  Sed  vir  humilis  in  imo  sedet,  dum  se  vi- 
lissimum  credit :  ergo,  si  movetur,  necessario 
sursum  tendit.  Propter  quod  dicitur  "^  :  «  Qui 
se  humiliat,  exaltabitur;  et  qui  se  exaltat,  hu- 
miliabitur.  »  Superbus  enim,  cum  se  in  summo 
ponit,  cum  in  eodem  statu  esse  non  possit,  ne- 

-  4  1  Cor.,  IV,  9.  —  i  ibiJ.,  13.  -  s  Hieron,,  Regul. 
Monach.,  et  in  Psal.  lxxxui.  —  '  Luc.,  xiv,  U. 


DE  SS.  APOSTOLIS.  SERMO  II. 


H 


cessario  ad  infima  transit.  Omnis  enim  casus 
est  ab  alto  in  imum.  Quare,  ubi  nullus  est  lo- 
cus  altus,  nuUus  potest  esse  penilus  casus. 
Qaanto  situs  est  allior,  tanto  casus  est  gravlor. 
Cum  ergo  humilis  in  imo  se  ponit,  quod  cadere 
non  possit,  certus  existit. 

Secundo,  steilse  sunt  valde  pulchrae.  Quid 
enim  pulchrius  luce?Si  enim  absque  luce  nihil 
estpulchrum,  quia  omne  quod  est  obscurum, 
nulhs  humanis  oculis  est  pervium ,  nisi  a  luce 
fuerit  illuslratum;  restat  lucem  talem  esse  pul- 
cherrimara,  quee  existit  omnis  pulcliritudinis 
causa  :  quia  «  Propter  quod  unumquodque 
tale,  et  illud  magis,»  ut  Philosophus  *  dicit  : 
sed  nihil  ahud  est  stella,  quam  lux  in  suo  or- 
dine  aggregata  :  ergo  stella  de  sui  natura  est 
pulcherrima.  Sic  et  sancti  Apostoli  fuerunt  pul- 
chri  per  vita;  honestatem  :  fueruut  enim  simi- 
les  stellae  illi,  quae  dicitur  Matutina,  quae,  stella- 
rum  pulcherrima ,  diei  est  nuntia.  Unde  et  Ve- 
nus  appellatur,  et  stella  Diana;  eo  quod  Solis 
preenuntia,  tota  est  radiosa.  Unde  quilibet  Apos- 
tolus  dicere  poterat  illud  *  :  «  Ego  stella  splen- 
dida,  ego  stella  malutina.  »  Et  de  eis ,  propter 
honestatis  vitara,  secundum  Fulgentium  ^  expo- 
nitur  illud  Ecclesiastici  (a)  ■*  :  «  Species  coeli , 
gloria  stellarum  :  »  quia,  sicut  stellee  ornant 
coelestem  uaturam,  sic  Apostoli  ornaverunt  sta- 
lura  Ecclesiap.  Unde  assirailati  suut  a  Domino 
luci  ^ ;  «  Vos,  »  inquit,  «  estis  lux  mundi  :  » 
quia,  sicut  lux  est  tota  pulchra,  pulchrificans 
sua  prsesentia  omnia,  nec,  transiens  per  sor- 
dida,  fit  immunda,  sic  sancti  Apostoli  sunt 
lumina  radiosa ,  totius  honestatis  exempla- 
ria,  in  nullo  penitus  sordida,  vel  corrupta, 
sed  a  sordibus  alios  trahentia.  Sed  quis  ho- 
nestatem  habet?  Debet  namque  honestas  ra- 
dicari  in  corde,  et  manifestari  in  ore  et  ope- 
re,  ut  appareat  in  exteriori  habitu,  et  pul- 
chrescat  in  visu.  Nemo  honestum  se  credat, 
si  inhonesta  vestimenta,  vel  alia  corporis  in- 
dumenta  deferat,  si  inhoneste  incedat,  si  in- 
honesta  audiat,  et  si  inhonesta  libenter  videat. 
Nam,  sicut  Augustinus  *  dicit,  «  impudicus 
oculus  impudici  cordis  est  nuntius.  »  Et  sic  est 
de  omnibus  sensibus  cordi  obedientibus. «  Sic, » 
dicit  Dominus  "^,  « luceat  lux  vestra  coram  ho- 

*  Arist.,  Poster.  Aml.,  lib.  I,  text.  5.  —  '  Apoc, 
xxu,  IG.  —  ■'  Fulgent.  —  *  Eccli.,  XLiu,  10.  — 
5  Matth.,  V,  14.  —  "  Aug.,  Regul.  ad  serv.  Dei ,  u.  6. 
—  T  Maiih.^  V,  16.  —  *  Solularis,  vel  Sotular,  est 
calcei  genus  a  solea  dictum,  ut  legitur  in  dictiona- 
riis.  Hac  voce,  juxla  quffidara  exemplaria,  usus  est 


minibus,  ut  videant  opcra  vestra  bona,  et  glo- 
rificent  Palrem  vestrum ,  qui  in  cffilis  est.  »  0 
quanta  mala  faciunt  mala  exempla,  et  verba 
inhonesta!  Sic  contra  ad  bonum  incitant  bona 
exempla,  etanimant  bona  verba.  Namet  cygni  Exem- 
dicuntur  nidos  relinquere,  et  ad  loca  proxima  ^*"'"' 
devolare,  ut  audiant  homines  cantare,  ct  labo- 
rare,  et  easdem  cum  hominibus  melodias  for- 
mare.  Nam  multi  sunt  similes  simice,  quae  ten- 
tat  omnia  facere,  quae  videt  operari.  Unde  et  se 
solularibus  *  calceat,  et  gladio  ducto  per  guttur 
se  jugulat,  si  homines  haec  facere  advertat;  nec 
humanas  novit  insidias  :  haec  enim  hqmines  in 
se  facere  dissimulant,  ut  eam  decipiant.  Nonne 
equi  se  exaltant  in  praeliis ,  dum  vocem  tubae 
clangentis  inteUigunt?  Nonne  pugiles  animan- 
tur,  dum  clamoribus  parlium  excitantur?  Nonne 
fiunt  ad  pugnam  milites  fortiores,  et  fortius 
agitant  lanceas,  stringuntque  mucrones,  dum 
voce  pariterque  exemplo  sui  principis  excitan- 
tur?  Ex  his  omnibus  manifestum  est,  quodtam 
ad  bonum,  quam  ad  malum,  plurima  valent 
exempla  et  verba.  Est  ergo  peccatum  gravissi- 
mum,  verbo  vel  opcre  corrumpere  proximum, 
et  omnem  vitae  honestatem  vertere  in  peccatum 
et  proximi  corrupUonem. 

TerUo,  secundum  apparentiam,  stellae  sunt 
sibi  proximae,  sicut  patet  in  sideribus  galaxiae ', ' 
quae,  Philosophoteste,  sunt  multum  luminosae, 
et  propinquae '".  Est  enim  notabile,  quod  stellae, 
quanto  sibi  sunt  viciniores,  tanto  sunt  pulchrio- 
res,  et  majoris  luminis  expressivae.  Nam,  licet 
stellae,  perse  consideratae,  singulae  sint  pulchra?, 
tamen  ex  sua  vicinitate ,  dura  sibi  sunt  proxi- 
mae,  non  solum  sunt  pulchrae,  sed  etiam  valde 
pulchrae,  quia  fulgor  unius  insufficientiam  sup- 
plet  alterius;  unitas  autem,  et  proximitas,  au- 
get  in  eis  claritatem  et  virtutem.  Cujus  ratio  as-. 
signatur  muUis  de  causis.  Quia  omnis  virtus, 
quanto  magis  fuerit  unita,  tanto  potentior  est 
in  opus.  Unde  virtus  duorum  hominum  simul 
unita  levat  lapidem,  quem  divisa  non  potest 
movere.  Propter  quod  et  Philosophus  dicit  " , 
quod  animalia  parvi  cordis  sunt  animi  fortioris 
propter  majorem  virtutem.  Sic  et  sancti  Apo- 
stoli  per  fidem  fuerunt  sibi  proximi,  ideo  per 

B.  Hier.,  lib.  I,  contra  Jov.,  iu  fin.;  nunc  vero  legitur 
soccus.  Sunt  qui  velint  lectum  esse  olim  soccularis  a 
socco. —  "  Galaxia  est  circulus  albus,  quem  Graeci 
Galaxiam,  Lalini  vero  circulum  vocant :  ya)»  quippe 
lac  significat.  —  '"  Arist.,  Meteor.,  lib.  I,  c.  v  et  vi, 
Summa.  —  "  Id.,  de  partib.  AnimaL,  lib.  111. 
(a)  Cset.  edit.  Ecclesiastes. 


6 


SERMONliS  DR  SANmS  IN  COMMUNI.  111. 


unitatem  anirai  fuerunt  in  virtute  efficacissirai. 
Dicitur  enim  •  :  «  Numquid  conjungere  valebis 
micantes  stellas  Pleiades?»  quasi  dicat :  Exhoc 
quod  sibi  sunt  proxiraae  et  conjunctae,  magis 
sunt  virluosde.  Sunt  enim  Pleiades  septem  sfel- 
lae  sibi  proximoe,  quae  hiemali  tempore  appa- 
rent,  et  quanto  aer  serenior  est  et  fulgidior, 
tanto  magis  discernuntur.  Quarum  una  nec  ex 
toto  se  manifestat,  nec  penitus  se  occultat.  Ob 
hanc  causam  de  Apostolis  dicitur  ',  quod  «  erat 
illis  cor  unum  et  anima  una. »  Nam  et  •*  « omnia, 
quee  accipiebant,  omnlbus  dividebant,  prout 
unicuique  opus  erat :  »  ita,  quod*  «  non  erat 
egens  ahquis  intcr  eos,  sed  erant  iUis  omnia 
communia.  »  Sed  ubi  hodie  unitas?  ubi  pax? 
ubi  rerum  concordia  et  communitas?  imo  ubi 
non  discordia,  ubi  non  giierra ,  ubi  noa  pro- 
pria,  nullaque  communia?  Quae  civitas  non  di- 
visa  est?  quae  castra  non  scissa  ?  quae  hominum 
corda  non  sunt  mortali  odio  vulnerata  ?  Proh 
dolor!  dolore  tabesco,  quia  est  major  uni- 
tas  columbarum,  major  «truthionum,  major 
gruum,  et  anserum,  quam  hominum.  Nam  illa 
simulvadunt,  simul  comedunt,  simul  terrara 
petunl,  simul  extra  se  erigunt,  et  si  in  terra  ali- 
quod  bellum  geritur^  mox  ad  pacem  redeunt, 
et  societatem  pristinam  non  relinquunt.  Sed,  qui 
hominum  ista  faciunt,  et  injuriantibus  parcunt, 
vindictam  non  potius  expetunt?  Utinam  atten- 
deremus  verbura  Aposloli '  :  Quia  «  unum  cor- 
pus  sumus  in  Christo  Jesu,  singuli  autera  alter 
alterius  raembra.  »  Numquid  unum  membrum 
ab  alio  casu  laesum,  laborat  se  vindicare,  et  non 
potius  universa  condonant?  «  Sienimcumgau- 
det(o)  unum  membr  um,  congaudent  omnia  mem- 
bra ;  et  si  patitur  unum  membrum,  compatiuntur 
omnia,  »  sicut  docet  Apostolus  ^.  Unde,  si  quis 
cum  membro  non  sentit,  signum  est  mortis. 
Propter  quod  Bernardus  ad  quemdam  sic  aif  : 
«Si  doles,  condoleo:  sinon  doles,  doleo,  sciens 
longe  a  salute  esse  membrum,  quod  obstupuit, 
et  asgrura  non  se  scientem  periculosius  labo- 
rare.  »  Christus  ergo  Jesus,  sanctorum  Aposto- 
lorum  meritis,  concedat  nobis  cordis  humilita- 
tem,  vitae  honestatem,  et  mentis  unitatem. 

SERMO  III. 

StellcB  autem  dederunt  lumen  in  eustodiis  suis  * . 
Inter  corporalia  aliquid  invenire  est,  quod  uti- 

"  Job,  xxxviii,  31.  —  2  Ad..  iv,  32.  —  ^'  Ibid.,  ii, 
45.  —  *  Ibid.,  IV,  34.—  5  Rom.,  xii,  5.—  «  I  Cor.,  xii , 
26,-7  Bern.,  de  Consid.,  lib.  I,  c.  1,  a.  1.  —  »  Bar., 


que  in  se  lucet,  sed  ejus  illuminare  non  est :  et 
tale  corpus  vita  non  est.  Est  et  ahud  corpus, 
quod  in  se  lucet,  et  alia  iliuininat,  et  alia  insu- 
per  illurainare  facit,  sed  non  est  fons,  neque 
principium,  sicut  in  alabastro  ostenditur  esse 
ignis.  Est  et  aliud  corpus,  quod  lucet,  et  illumi- 
nat,  et  illuminare  facit,  etest  fons  et  principium 
luminis,  sicut  est  corpus  solis.  Quamvis  ergo 
magnum  sit  in  se  lucere  ,  est  taraen  raajus ,  si 
posset  aliis  lumen  dare,  et  suura  luraen  extra 
se  derivare.  Nam,  etsi  magnum  est  fonti  in  se 
aquas  habere,  majus  tamen  ostenditur  esse,  si 
sic  abundet,  quod  superfluum  faciat,  et  in  par- 
tes  alias  aquam  fundat.  Est  enim'raagnum,  ple- 
nitudinera  lontis  habere,  suae  saluti  (6)  suffi- 
cientem  ,•  sed  maximum  est  aliis  dare,  quod  ta- 
men  fit  aliis  gratiamimpetrando.  In  verbis  ergo 
propositis ,  Apostoli  comraendanlur  raaxime  : 
primo,  ex  parte  propriae  voluntatis,  qua  fulge- 
bant  in  raente ;  secundo,  ex  parte  coraraenda- 
bilis  veritatis,  quam  diffundebant  proximis  in 
serraone :  ut  sanctitas  respiciat  bonum  intra , 
sermo  veritatis,  bonum  extra,  quod  est  aliis 
proficuura.  Notatur  ergo  prirao  interior  sancti- 
tas,  qua  fulgebant,  cura  dicitur  :  Stellce.  Secun- 
do,  notatur  exterior  liberalitas,  quam  ahis  prae- 
dicabant ,  cum  dicitur  :  Dederunt  lumen,  etc. 
Necessarius  ordo  est,  ut  homo  prius  faciat, 
quod  postea  doceat ;  ut  prius  bene  juvet, 
quam  audeat  praedicarc.  Unde  Apostolus  '  : 
«  Nihil  praedicare  (c)  audeo  eorura ,  quae  per 
rae  non  effecit  (d)  Christus. »  Et  "* :  «  Coepit  Jesus 
facere,  et  docere.  »  Prius  enim  fecit,  et  postea 
docuit.  Nam  rhetores  ab  his  duobus  oratorem 
definiunt :  Ut  sit  vir  bonus,  quoad  seipsura; 
et  ad  docendura  arte  peritus,  quoad  proximura. 
Dicuntenim,quod  auctoritatera  docendi  perdere 
raeretur,  cujus serrao  opere  destruitur.  Tullius  "  : 
« Caput  est  artis,  docere  quae  facis.  »  Dicamus 
ergo  :  Stelloe,  etc.  Est  autem  hic  attendendum, 
quod,  si  considerentur  stellae  quantum  ad  per- 
raanentiam,  sunt  incorruptibiles,  sunt  infatiga- 
biles,  et  sunt  ineclipsabiles.  Sic  et  sancti  Apo- 
stoli  fuerunt  incorruptibles ,  per  tolerantiam; 
fuerunt  infatigabiles,  per  constantiam;  et  fue- 
runt  ineclipsabiles,  perperseverantiam.  Utinam 
homo  haberet  patientiam  in  adversis,  constan- 
tiam  mentis  in  prosperis,  sed  et  perseverantiam 
pariter  in  illis. 

Ul,  34.  —  '  Rom.,  XV,  18.  —  '»  Act.,  i,  1.  —  'i  Cic. 
(a)  Leg.  Si  eaim  gloriatiir.  —  {h)  Ccst,  edit.  salutis. 
—  (c)  Yulg.  Non.  -  [d)  Item  efficit. 


DE  SS.  APOSTOLIS.  SERMO  III. 


Dicamus  ergo ,  quod  stellae  in  suo  esse  sunt 
perpetuae  manenles,  eo  quod  sunt  incorrupti- 
biles.  Nam  ubi  causa  corruptionis  non  est,  ibi 
corruplio  csse  non  potest :  sed  causa  corruptio- 
nis  contrarietas  est,  sicut  in  elementalis  cor- 
poribus  patet,  quse,  quia  sunt  ex  elementis  et 
humoribus  contrariis  constituta,  corruptioni 
necessario  sunt  subjecta.  Sed  stellarum  cor- 
pora,  cum  sint  simplicia,  non  sunt  ex  contrariis 
constituta  :  ergo  non  sunt  corruptibilia.  Cum 
enim  omnis  aclio  sit  a  contrario,  ut  dicit  Philo- 
sophus*;  ubi  nulla  contrarietas  est,  ibi  nulla 
actio  esse  potest :  ubi  autem  actio  non  est,  nec 
passio,  nec  corruptio  essc  potest,  quia  omnis 
passio  ab  actione  aliqua  est  semper.  Item  causa, 
quare  elementa  sint  corruptibilia,  cst  ipsa  mate- 
ria,  qu8B  contenta  non  est  sub  forma;  sed,  cum 
est  sub  forma  elementi  unius,  appetit  esse  sub 
forma  alterius,  qu^erens  semper  formam,  in  qua 
quiescat  appetitus  ipsius  :  quam,  quia  non  in- 
venit,  non  quiescit,  sed  semper  circuit,  si  eam 
invenire  possit.  Sic  avarus,  dum  satiari  cupit, 
divitias  quaerit ;  sed,  cum  ab  eis  satiari  non  pos- 
sit,  semper  circuit,  nec  quaerere  desinit.  Cum 
igitur  in  stellis  sit  nobilissima  formarum  cor- 
poralium,  scilicet  forma  lucis,  totum  appetitum 
materiae  sibi  satiat,  ut  sub  forma  alia  esse  nolit : 
quare  illa  corpora  sunt  incorruptibilia  per  na- 
turam.  Sic  et  sancti  Apostoli  fuerunt  incorrup- 
tibiles  per  veram  malorum  tolorantiam,  haben- 
tes  fortitudinem  et  patientiam  mentis.  Sciebant 
enim  Dominum  dixisse  ^ :  «  In  patientia  vestra 
possidebitis  animas  vestras.»Unde  potestillud  de 
eisconvenienterexponi* :  «Videbocoelostuos,et 
operadigitorum  tuorum;  lunam  et  stellas,  quae 
tu  fundasti,»  idest,  stabiha  esse  voluisti,  ne  ulli 
cederent  passioni.  Quid  hic  per  coelos  solidos, 
non  porosos,  nisi  sanctos  intelligimus  Aposto- 
los?  Quid  per  stellas  stabiliter  fundatas,  nisi 
eorum  in  tormentis  luminosas  tolerantias?  Sed 
interponitur  ibi  de  luna,  qua  (a)  signatur  Ec- 
clesia,  a  Christo  vero  sole  illuminata.  Nec  in- 
telligatur  ulla  nostra  esse  patientia,  si  non  sit 
in  fide  solidata.  Fuerunt  ergo  Apostoli  in  nullo 
porosi,  sed  solidissimi.  sicut  coeli  nuUi  cedentes 
penitus  passioni.  Est  auteiu  triplex  genus  pa- 
tientiae  secundum  Bernardum  *  :  Primum  est 
tolerare  injurias  patienter  :  et  hoc  est  omnium 
salvandorum.  Secundum  est,  tolerare  libenter ; 

i  Arist.,  de  Prcedicam.,  c.  v.  —  -  Luc.,  xxi,  19.  — 
'  Psal.  VIII,  4.  —  *  Bernard.,  in  Convers.  S.  Paul., 
serm.  ii,  n.  2,  et  in  C««<.,  serm.  Xiiv,  simile  aliquid 


et  hoc  genus  est  gratia  divina,  et  in  virlute  raa- 
gnorum.  Tertium  genus  est,  pali  gaudentcr  :  et 
hoc  genere  patiendi  patiebantur  Apostoli,  quia 
plus  gaudebant  in  adversis,  quam  gauderent  in 
prosperis.  1'nde  dicitur  * :  «  Ibant  Apostoli  gau- 
dentes  a  conspectu  concilii,  quoniam  digni  ha- 
bili  sunt  pro  noraine  Jesu  contumeliam  pati.  » 
Patientia  enimsola  estoraniuin  virlutum  proba- 
tiva,  quia,  dicit  Gregorius  ,  *  «  qualis  unusquis- 
que  apud  se  lateat,  illata  conturaelia  probat. » 
Quia  quod  fornax  auro,  quod  liraa  ferro,  quod 
tribula  frumento,  hoc  facit  tribulalio  viro  ju- 
sto.  Nonne  fornaxomne  adulterinum  separat,  si 
adsit  in  auro?  Nonne  lima  rubiginem  tollit  a 
ferro?  Nonne  tribula  paleas  separat  a frumento? 
Non  cnim  fornax  aurum,  si  purum  sit,  minuit, 
vel  corrumpit,  vel  consumit ;  nec  liraa  ferrura 
inficit,  sed  potius  pulchrum  facit;  nec  tribula 
granum  rainuit,  vel  corrurapit.  Sic,  et  tribulatio 
sanctos  non  vastat,  sed  roborat,  et  consolidat, 
et  confortat.  Nam  insula,  quamvis  undique  val- 
lata  est  ab  aquis,  undique  perfusa,  non  taraen 
ab  aquis  corrumpitur;  sed  araplius  solidatur.  Exempia 
Incus,  quanto  magismalleis  tangitur,  lanto  soli- 
dior  invenitur.  Nunquam  enim  apparet,  quam 
gravis  sit  aliquis  sanctus,  nisi  injuriis  et  verbe- 
ribus  fuerit  impetitus.  Nam  de  leone  invenitur, 
quod  in  periculis  maxime  invenilur  gloriosus. 
Cura  enim  venatores  venire  praesentit,  nunquam 
se  abscondit;  sed  patenter  se  ostendit,  et  in 
raedium  campum  vadit,  in  hominibus,  cani- 
bus,  jaculis,  sagittis  publice  se  opponit,  et  con- 
tra  oranes,  quid  possit,  ostendit. 

SecundOjStellse  sunt  infatigabiles,  quiaquam- 
vis  velocissime  moveantur ,  in  ipsa  tamen  lon- 
gissima  via,  et  dieta,  quam  faciunt,  nulla  fati- 
gatione  tenentur,  quamvisinearum  cursunulla 
omnino  quies  ponatur;  sed  sine  omni  mur- 
mure  et  querela,  motu  non  proprio,  sed  motu 
coeli,  sidera  moventur.  Sic  et  sancti  Apo^toli 
fuerunt  infatigabiles  per  mentis  constantiam, 
ita  ut  a  Dei  servilio  non  possent  averti.  Unde 
diccbat  Apostolus  "^  :  «  Quis  nos  separabit  a 
charitate  Christi?  an  fames?  an  gladius?  » 
Propterea  exponitur  de  eis  illud  * :  «  Stellas  raa- 
nentes  in  ordine  suo,  adversus  Sisarara  pugna- 
verunt  »  :  quia  (6)  in  apostolatu ,  quem  coepe- 
rant  ApostoU,  constantes,  persistentes,  et  contra 
Sisaram  pugnantes,  id  est,  diaboIura,totacons- 

habet.  —  ^  Act.,  v,  41.  —  *  Gregor.,  Dialog.,  lib.  I, 
c.  V.  —  '  Rom.,  vui,  35.  —  "  Judic,  v,  20. 
(o)  Ccet.  edit.  quse.  —  (i)  Hem  qui. 


8 


SERMONES  DK  SANCTIS  IN  COMMUNI.  III. 


tantia  mentis  bellum  agentes ,  moveri  a  bono 
proposito  nuUatenus  potuerunt ,  sed  sua  cons- 
tantia  mundum  vicerunt.  Nam,  sicut  dicit  Au- 
gustinus '  :  «  Inter  omnia  miracula  hoc  mira- 
bilissimum  fuit,  quod  viri  abjecti,  et  vilissimi, 
divitiis  nullis  suffulti  omnino ,  et  sfleculi  hono- 
ribus  deslituti,  omnem  humanam  potentiam  de- 
jecerunt,  omnem  mundi  sapieutiam  devicerunt, 
et  omnem  mundimultitudinem  innumerabilem 
prostraverunt.  Nam  contra  eos,  omnes  comraoti 
sunt  principes  ,  et  tyranni ,  omnes  insurrexe- 
runt  philosophi,  et  totus  mundus  inlonuit;  et 
tamen  ita  constantes  fuerunt,   quod  ad  fidem 
Domini  omnes  converterunt ,  Deo  cooperante, 
et  contirmante  sermonem  sequentibus  signis.  » 
Sed  qui  hodie  sunt  in  mundo ,  qui  sic  constan- 
tes  inveniantar  in  bono?  Sunt  enim  homines 
noslri  temporis  similes  vitro,  quod  omnem  co- 
Exempia  ^orcm  suscipit.   Similiter   chamffileon,  besliola 
parva^  diversa  colorum  varietate  respersa,  ad 
omnes  colores,  quos  videt,  faciliter  variatur, 
Luna  etiam,  cum  bonis  planetis  conjuncta,  di- 
citur  esse  bona;  sed  malis  sociata,  dicitur  quod 
cum  eis  sit  noxia.  0  quantisunt  hodie,qui  om- 
nino  sunt  inconstantes ,  arundini  similes,  quae 
cedit  omni  pulsui ,  sive  vento !   Ecce  dicitur  de 
Joanne  Baptista  -  :  «  Quid  existis  in  desertum 
videre?  arundinem  vento  agitatam?  »  Quasi 
dicat :  Non.  Debemus  ergo  similes  esse  arundi- 
neto,  quod  in  figura  rei  hujus,  inter  aquas  su- 
periores,  et  inferiores,  uniforraiter  seraper  mo- 
vetur.  Sed  proh  dolor !  quia  multi  sunt,  qui  fa- 
cile  mutantur  a  bono,  et  valde  constantes  sunt 
in  malo  :  non  attendentes  illud  Catonis  sapien- 
tissimi  verbum  '  : 

Constans,  et  lenis,  ut  res  expostulat,  esto. 

EcHpsis     Tertio,  stellae  sunt  inechpsabiles  :  sola  enim 
quid ,  et  (juQ  sidera  dicuntur  ecUpsabiUa,  scilicet  Sol,  et 

quomo- 

do  fiat.  Luna,  quamvis  in  eclipsando ,  diversa  sit  causa. 
Nam  luna  dum  est  vigesimaquarta,  et  in  summa 
distanUa  a  sole,  sive  ipsi  soU  opposita,  inter  se 
et  solem  posita  terra,  cum  lumen  a  sole  ha- 
beat,  fit  obscura  ;  sol  autem  non  ecUpsatur  in- 
terposiUone  terrae,  sed  lunae,  in  ipsa  sui  cum 
luna  conjunctione  :  dum  sciUcet  conjunguntur 
in  eodem  signo,  in  eodem  gradu,  ineodem  mi- 
nuto,  et  in  eodem  secundo.  Nam  omne  signum 
in  zodiaco  habet  triginta  gradus ;  quiUbet  au- 
tem  gradus  habet  sexaginta  minuta,  et  qnodU- 

•  Aug.  aliquid  habet  simile,  de  Civ.  Dei,  lib.  XXII, 
C.  V,  —  '  Ltic,   VII,   24.  ^  *  Cat.,  in  Parcenes.  — 


bet  minutum  habet  sexaginla  secunda.  Et  quia 
non  omni   mense  sic  uniuntur,   ideo  sol  non 
quoUbet  mense  ecUpsatur.  His  ergo  duobus  side- 
ribus  excepUs,  aUae  sleUre  dicuntur  omnes  ine- 
cUpsabUes.  SancU  igitur  ApostoU  fuerunt  sic 
inecUpsabiles  per  perseverantiam ;  nam  anima 
ecUpsatur ,  et  obscuritatem  paUtur ,  dum  inter 
eam,  et  Deum,  peccatum  interponitur,  juxta  il- 
lud '"  :  «  Peccata  vestra  diviserunt  inter  vos,  et 
Deum  vestrum.  »  Nam  et  nubes   significaUva 
peccaU,  dum  inter  nos  et  solem  se  ponit,  nobis 
ipsum  solem  abscondit  :  et  quanto  est  densior 
et  obscurior,  tanto  umbra  projecta  tit  nigrior, 
et  nocU  simiUor.  Quia  ergo  ApostoU  sancU  nun- 
quam  mortale  peccatum,  post  adventum  Spiri- 
tus  sancU,  commiserunt,   numquam  ecUpsati 
fuerunt,  quia  nunquam  lumen,  quod  accepe- 
rant,  amiserunl.  Unde  de  eis  potest  exponi  il- 
lud  ^  :  «  Qui  docU  fuerint  (a),  »  id  estipsi  Apos- 
toU,  vel  ab  ApostoUs  docti,  «  fulgebunt  quasi 
splendor  firmamenti;  et  qui  ad  justiUam  eru- 
diunt  muUos ,  »  id  est,  ipsi  ApostoU,  «  quasi 
steUee  in  perpetuas  seternitates.  »  Et  est  sensus, 
quia  sicut    steUae    perpetuaUter   nitent ,    nec 
ecUpsim  sustinent,  sic  sancti  ApostbU  nunquam 
sunt  ecUpsaU  :  quia  culpa  mortaU,  post  adven- 
tum  Spiritus  sancU ,  nunquam  sunt  obscurati, 
sed  in  eo,  quod  perceperunt,  stabiUter  perman- 
serunt;  quamvis  capti,  quamvis  Ugati,  quamvis 
carceribus  mancipaU,  quamvis  verberibus  mul- 
tis  attriU,  quamvis  aUqui  eorum  crucifixi  sint, 
tamen  non  potuerunt  a  Christo  averU  :  «  fun- 
dati  enim  ^  erant  supra  firmam  petram.  »  Do  - 
minum  enim  dixisse  audierant  "^ :  «  Qui  perse 
veraverit  usque  in  finem,   hic  salvus  erit.  » 
Quid  enim  prodest  homini  fundare  domum,  et 
parietes  erigere ,  si  desinat  tectum  adjungere, 
et  sic  domum  desinat  consummare  ?  Quid  pro- 
dest  aratori  terram  sulcare ,  et  seraina  pluriraa 
jacere,  si  jara  aucta  et  matura  negUgat  coUi- 
gere  ?  Quid  prodest  vineam  plantare,  et  in  pa- 
los  erigere,  et  usque  ad  maturitatem  fructum 
diUgenter  excolere,  et  soUicite  custodire  si  de- 
sinat  ejus  fructus  in  fine  coUigere  ?  Et  sic  est  in 
omnibus  invenire,  quia  laus  in  fine  canitur  : 
quia,  cujus  finis  bonus,  ipsum  quoque  totum 
bonum  est;  et  cujus  finis  malus  est,  ipsum  uU- 
que  totura  makim  est.  Ob  hanc  enim  causam 
Sapiens  dicit  *  :  «  Ne  laudaveris  hominera  in 

<*  Isa.,  Lix,  2.  —  ^  Dan.,  xii,  3.  —  «  Matth.,  VU,  25. 
—  '  Ibid.,  XXIV,  13.  —  "  Eccli.,  xi,  30. 
(a)  Ccct,  edit.  fuerunt. 


DE  SS.  APOSTOLIS.  SERMO  IV. 


vita  sua  (a),  »  Ambrosius  *  :  «  Lauda  post  mor- 
tem,  lauda  post  consiimmationem  :  laiida  na- 
vigantis  felicitatem,  sed  cum  pervenerit  ad  por- 
tum :  lauda  ducis  virtulem,  sed  cum  perductus 
est  ad  triumphnm.  w  Sed  quidam  non  atlen- 
dentes  ista,  bene  incipiunt;  sed  ante  finem  de- 
ficiunt.  In  Quadragesima  poenitentiam  incipiunt, 
quam  statim  in  Pascha  deponunt.  Talcs  sunt 
cani  similes,  qui  supcrflua  rejicit,  quai  come- 
dit;  et  comesturus,  iterum  ad  ea  redit.  Porcus 
etiam  lotus  aquis,  ad  lutum  sponfe  redit,  et 
magis  lutum,  quam  munditiam  diligit. 

Sic  igilur  patet  ex  his,  qutie  tribus  sermonibus 
sunt  collecta,  quod  est  considerare  stellas, 
quoad  essentiam ,  quoad  apparentiam ,  quoad 
permanentiam,  et  quoad  influentiam.  Nam 
quoad  essenliam,  sunt  purae,  sunt  altae,  sunt  et 
sphaericpe  :  et  de  his  dictum  est  in  sermone 
primo.  Quantum  ad  apparentiam,  sunt  parvne, 
sunt  pulchrse ,  et  sunt  maximoe  :  et  de  his  dic- 
tum  est  in  secundo  sermone.  Quanlum  ad  per- 
manentiam ,  sunt  incorruptibiles,  sunt  infatiga- 
biles,  et  sunt  ineclipsabiles,  et  de  his  dictum 
est  in  isto  sermone.  Quarto  vero ,  quantum  ad 
influenliam,  sunt  virtuosae ,  sunt  operosne,  sunt 
fct  luminosae  :  et  de  his  non  dicam,  quia  in  aliis 
sermonibus  festivis  me  plura  dixisse  de  his  re- 
colo.  lUi  ergo  sint  grates,  qui  hoc  dedit. 

SERMO  IV. 

Vos  mundi  estis  proptcr  sermonem ,  quem  locu- 
tus  sum  vobis  ^.  Omnem  hominem  appetere  esse 
beatum,  ex  dictis  omnium  antiquorum ,  et  ap- 
petitu  naturae,  constat  ita  certum,  ut  nulli ,  nisi 
stulto,  vertatur  in  dubiura.  Nam  Socrates  philo- 
sophus  inter  caeteros  philosophos  quasi  primus, 
dum  omnem  hominem  appetere  omne  bonum, 
certa  experientia  probaret,  et  sapienti  conside- 
ratione  teneret,  quod  nemo ,  nisi  summi  boni 
participatione ,  obtinere  beatitudinem  posset ; 
simulque  videret,  quod  Deus  purgafissimis 
mentibus  videri  posset;  nec  mentes,  nisi  opti- 
mis  moribus ,  posse  mundari  conspiceret ;  om- 
nem  philosophiam  traxit  ad  mores,  in  quibus 
mundatus,  summum  bonum  cernere  in  se  pos- 
set ».  Mentis  enim  nostrae  invalida  acies,  ut  doc- 
tor  eximius  Augustinus  *  docet,  in  tam  excel- 

•  Verba,  quse  lioc  loco  sub  nomine  B.  Amb.  citan- 
lur.  exlant  in  bom.  ii  S.  Max.  Ep.  Taur.  de  Natali 
S.  Eusebii  Vercel.  Ep.,  de  quo  etiam  B.  Amb.  sermo 
qui  est  in  ord.  xv,  inler  Ser.  de  Sanctis,  cujus  ini- 
tium  est  fere  idem  cum  hom.  vel  fer.  S.  Maximi, 
cum  aliis  quibusdam  verbis  Ser.  B.  Maximi  recitatur 


plum. 


lenti  luce  non  figitur ,  nisi  per  justitiam  fidei 
acuatur,  ct  emundetur.  Numquid  lippus  oculus, 
velinfirmus,  solem  audet  in  rota  conspicere  ? 
Nam  noctua  et  avium  plurima  genera,  propter  Exem- 
debilein  virtutem  visivam,  magis,  quamlucem, 
diligunt  tenebras.  Si  enim  oculus  debilis  solem 
aspexerit,  non  inde  augmontum  luminis  acci- 
pit,  sed  caliginem  potius  ciecitatis  incurrif ;  et 
unde  visus  noctuae  excaecatur  et  infirmatur,  inde 
visus  plurimum  delectatur  aquilinus.  Ergo,  si 
volumus  ad  beatitudinem,  quam  pelimus,  per- 
venire,  qute  non  est  aliud,  quam  Deum  videre, 
oporfet  mundos  esse.  Et  ideo  in  verbo  prae- 
misso  Dominus  de  discipulis  duo  ostendit. 
Primo  enim  asserit  eorum  puritatem;  secundo, 
verbi  divini  praedicat  potestatem  :  ut  primum 
referatur  ad  Apostolorum  munditiam;  secun- 
dum  vero,  ad  verbi  divini  efficaciam.  Primo 
ergo  sanctos  Apostolos  candidos  monstrat,  cum 
dicit  :  Vos  mundi  estis.  Secundo  vero  mundiUae 
causam  explanat ,  cum  addit  :  Propter  sermo- 
nem,  etc.  Divinus  ergo  sermo  potestate  plenus 
est,  et  ideo  mundare  omnes,  quos  voluerit,  po- 
test.  Est  ergo  notandum,  quod  triplex  est  mun- 
ditia  hominum,  necessaria  ad  visionem  divi- 
nam.  Prima  est  munditia  cordis;  secunda  est 
munditia  oris ;  tertia  est  munditia  operis.  Est 
enim  cor  mundare ,  nihil  immundum ,  vel 
noxium  (6) ,  cogitare.  Est  os  mundare ,  nihil 
turpe  dicere.  Est  opus  mundare,  nihil  immun- 
dum  videre,  vel  audire,  nihil  immundum  cogi- 
tare,  perpefrare,  vel  tangere. 

Dicamus  ergo,  quod  prima  munditia  est  cor- 
dis,  quasi  aliarum  omnium  radicalis,  sive  fon- 
talis.  Inter  omnia  enim  membra,  cor  est  crea- 
tione  primum ,  est  animae  principale  domici- 
lium ,  est  influentia  maximum,  et  ideo  motu 
continuura,  et  est  omnis  motus  et  vitae  princi-  . 
pium  :  quia  nec  os  aperimus,  nec  aliquid  aliud 
agimus,  nisi  hoc  ex  corde  operemur.  Impossi- 
bile  est  enim  aliquid  esse  in  opere,  vel  in  ore, 
nisi  prius  fuerit  iu  corde  :  vel  quale  verbum 
cordis,  tale  est  oris,  et  operis.  Numquid  qualis 
est  fons,  non  talis  est  aquarum  fluvius?  Num- 
quid  qualis  est  radix,  non  tales  suntrami  arbo- 
ris?Secundum  enim  virtutem  grani,  et  varie- 

in  2  Nocturno  Off.  Conf.  Pout.  Maximus  autem  el 
Ambrosius  contemporanei  fuerunt.  —  *  Joan.,  xv,  3. 
—  3  Laerlius  in  Socrate,  in  fine ,  ex  Xenopbontis  auc- 
toritate  id  asserit.  —  *  Aug.,  de  Civit.  Dei ,  lib.  2, 
c.  2,  inquiunt  Editores  Roman  i;  sed  non  potui  repe- 
rire  locum. 
(/i)  Vulg.  ante  mortem.  —  [b)  Ccet.  edil.  innoxium. 


10 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNl.  SKRMO  IV. 


tatem  virtutis  seminis,  tale  et  illud,  quod  pro- 
cedit.  Quare,  si  verba  nostra  et  opera  volumus 
esse  munila,  Apostolonun  more ,  prius  mun- 
danda  sunt  corda.  Dominus  ,  loqueus  Aposto- 
iis.  ait  '  :  «  Beali  muudo  corde ,  quoniam  ipsi 
Deum  videbunt.  »  Nota,  quod  non  dicit  :  Beati 
raundo  ore,  vel  opere  :  quia  possent  opera  vi- 
deri  munda,  cum  corda  essent  immunda  ;  sed 
non  possunt  esse  opera  immuuda ,  si  fuerint 
corda  munda.  Unde  in  Canonica  Jacobi  dicitur  *; 
«  Emundate  manus,  peccatores,  et  purgate  (a) 
corda  vestra,  duplices  animo  :  quasi  dicat :  Si 
manus,  id  est,  opera  vultis  esse  munda,  studete 
prius  purificare  corda,  qua^  sunt  fontalia  ope- 
rum  nostrorum  principia.   Unde   et  Propheta 
orabat '  :  «  Asperges  me ,  Domine,  hyssopo ,  et 
muiidabor.  *>   Hyssopus  humilis,  et    odorifera 
herba,  signat  cordialemgratiam,  qua  mundan- 
tur  omnia  exleriora  nostra.  Unde  notabiliter  di- 
citur  *  :  «  Super  nivem  dealbabor  :  »  nix  enim 
non   solum   raunda  et  alba  exterius  est,  sed 
etiam  in  profundo  interius,  a  qua  exterior  al- 
bedo  causatur  :  ut  per  hoc  detur  intelHgi,  quia 
illa  munditia  dicitur  esse  vera,  quae  est  foris  et 
intra.  Nam  et  mens  alba,  munditia  :  ex  domi- 
nante  magno  frigore  castitatis,  in  anima  gene- 
ratur  omnis  vei'a  munditia.  Sed  qui  sunt  hodie, 
qui   cum   Apostolis    habeant    corda    munda? 
Unde  in  Proverbiis  ^  :  «  Quis  gloriabitur  mun- 
dum  se  habere  cor?  »  Valde  est  mirabile  et  de- 
testabile,  quod  toto  posse  sic  homines  laborant 
a  turpibus  sollicite  lavare  corpora ,  mundare  a 
vermibus  capita,  mundare  a  noxiis  intestina, 
raundare  a  sordibus  vestimenta ,   quaerunt   in 
lectis  mundalinteamina,munda  fercula,munda 
vina,  et  munda  valde  mancipia,  et  non  curant, 
si  immunda  habeant  corda.  Quid  stultius?  quid 
detestabilius  ?  quid    inordinatius?  Vis  habere 
omnia  munda ;  et  animam ,  coelo   nobiliorem, 
non  curas  esse  immundam.  Sed  dicit  Job  ^  : 
«  Quis  putesi  facere  mundum  de  immundocon- 
ceptum   semine?  Nonne  tu,  qui  solus  es?» 
Ergo,  fratres ,  rogandus  est  Deus,  et  toto  corde 
invocandus,  ut  mundet  nos  ab  immundis  cogi- 
tationibus,  et  mundatis  cordibus  gratia  ipsius, 
omnia  valeant  esse  munda.  Sed  quidam  simi- 
les  sunt  sepulcris  exterius  dealbatis ,  sed  inte- 
rius  omni  spurcitia  plenis,  scilicet  cadaveribus 


morluorum.  Turpe  enim  essot,  nec  est  aliquis, 
qui  sustineret,  ut  vasa  sua,  in  quibus  ponit  vina 
et  cibaria,  essent  exterius  muuda  ,  et  interius 
imraunda.  Cygnus  est  avis  exterius  valde  alba  Eiem- 
in  pennis;  sed  caro  ejus  sub  pennis  est  valde  P'"""' 
nigra.  Unde  tales  arguil  Dominus  "^ :  «  Vee  vobis, 
scribfe  et  pharisaii ,  quia  miradatis  quod  defo- 
ris  est  calicis,  »  etc.  Et  addit  *  :  «  Phariseee 
caece,  munda  prius  quod  intus  est  calicis,  et  pa- 
ropsidis,  ut  illud ,  quod  deforis  est ,  fiat  mun- 
dum.  » 

Secundo ,  nobis  necessaria  est  munditia  oris. 

Quoraodo  enim  cum  rege  stare  valet,  aut  loqui 

habet,  qui  immundum  osporta,t?  Innulloenim 

loco  prius  apparet  iramunditia,  quam  in  ore  : 

imraunditia  enim  oris  testis  est  immundi  cordis. 

Nara  philosophus  docet,  primo  Perihermenias', 

quod  voces  sunt  earum,  quae  sunt  in   anima, 

passionura  notae-  Et  Richardus  dicit '" :  «  Idem 

omnino  est  verbum  cordis,  et  oris  :  nisi  quod 

in  corde  est  nudum ,  et  in  ore  vestitum.  Non 

enim  aliud  est  vox,  quam  verbi  vestimentum. 

Et  Dominus  "  :  «  Ex  abundantia  cordis  os  lo- 

quitur.  »  Ergo ,  qualia  sunt  cordis ,  talia  sunt 

verba  oris.  Non  enim  credant  se  habere  corda 

munda,  qui  verba  habent  immunda.  Non  po- 

test  homo  trahere  de  granario ,  nisi  bladura, 

quod  ibi  est;  nec  vinum   de  dolio,  nisi  illud^ 

quod  ibi  continetur.  Ergo  lingua  loquitur  de 

eo,  quod  in  horreo  est  cordis.  Qui  enim  comp- 

tus  est,  id  est,  ornatus,  et  qui  libenter  de  mu- 

lieribus  loquitur ,  aduller  probatur  :  quia  nun- 

quam  melius,  quam  perlinguam  homo  cognos- 

citur.  Numquid  non  per  linguam  cognoscun- 

turTheutonici?  numquid  non  Gallici?  numquid 

non  Graeci?  Unde  Petro  dictum  est  '*  :  «Nara  et 

loquela  tua  manifestum  te  facit.  »  Ergo,  si  vis 

ut  credamus  te  habere  mundum  cor,  os  habeas 

-foris  mundum,   secundum  quod  dicit  Job  '^  : 

«  Purus  est  sermo  meus,  et  mundus  sum  in 

conspectu  tuo.  »  Sed  de  quibusdam  habetur  in 

Psalmis  '*  :  «  Sepulcrum  patens  est  guttur  eo- 

rum.  »  Quid  enim  sepulcro  patenti  foetidius?  et 

quid  ore  foetido  immundius?  Non  consueve- 

runt  homines  juxta  illos  libenter  stare  ,  quibus 

consuevit  os  foetere.  Vere  quilibet  hodie  potest 

dicere  illud  IsaioB  ^^  :  «  Vae  mihi,  quia  tacui,  » 

id  est,  a  bonis  silui  :  «  quia  vir  pollutus  (6)  la- 


1  Mallh.,  V,  8.  -  ^  Jac.  iv,  8.  -  '  Psal.  L,  9.  -       li^.  Yl,  c.  ^nde  Trirnt.  -  n  Luc    vi,  45  -  ^^  Matth., 

^  Ibid.  -  ^  Proo.,  XX,  9,  quoad  sensu,n.  -^  JoO,       ^^'■^^  '-^-  "  ''  J<^^-  ^''  *•  "  ''  ^^«'-  ^,  H-  -  ^^  Isu., 

VI,  5. 

(a)  Vulg.  purificate. 


Xiv,  4.  —  7  Mnfth.,  xxni,  23.  -  »  Ibid.,  2fi.  —  9  Arist., 
de  Interpret.,  lib.  I,  c.  i.   —    '"  Richard.,  part.   1, 


{b)  Ceet.  edit,  pollutis. 


DE  SS.  APOSTOLIS.  SERMO  V. 


11 


biis  ego  sum,  »  non  tacendo  tantum  bona,  sed 
loquendo  perversa.  Et  causam  hujus  poUutio- 
nis  e.\primit,  cum  adjungit :  «  Et  in  medio  po- 
puli,  qui  polluta  labia  habet,  ego  habito.  »  Vi- 
dete  quanla  mala  faciat,  habitare  cum  malis  : 
Nam  ideo  polhita  labia  habebat,  quia  cum  ho- 
minibus,  quorum  erant  poUuta  labia,  habita- 
bat.  Quis  cum  scabioso  jacebit,  et  scabiosus 
non  erit?  Quis  cum  leprosis  habitat,  et  lepram 
evadere  poterit  ?  Morbus  cnim  contagiosus  est 
lepra,  et  habunt  le[»rosi  ora  foeteulia,  alios  in- 
ficientia;  et  ideo  habilant  exlra  caslra,  ne  per 
eos  inficiantur  qui  sunt  sani.  Nam  et  ovis  sca- 
biosa  a  gregc  est  amovenda,  quia  sua  mora  to- 
tius  gregis  est  infectiva.  Propter  quod  sunt  ho- 
mines  declinandi,  quorum  ora  sunt  immunda, 
quia  manus,  langens  immunda,  fit  ipsa  im- 
munda.  Qnid  ergo  faciendum?  Utique  os  est 
mundandum ,  sed  ab  immunditia  oris  quis 
mundabit?  Est  ergo  rogandus  Deus,  ut  ipse, 
qui  mundat  Prophelae  labia,  muudet  et  nostra  : 
nam  dicit  Isaias  ' :  «  Volavit  ad  rae  unus  de 
Seraphin,  et  tetigit  os  meum,  et  dixit  :  Ecce  te- 
tigi  labia  tua,  et  auferetur  iniquitas  tua,  et  pec- 
oatum  tuum  mundabitur.  »  iNon  enira  per  nos 
possumus  mundare  ora  nostra.  Unde  quidam 
sanctus  pater  dixit  de  se,  triginta  annis  hoc 
tantura  Deum  rogasse,  ut  eum  liberaret  ab  im- 
munditia  lingufe  ;  ettamen  dicit,  quod  non  erat 
dies,  in  qua  per  linguam  non  peccaret. 

Tertia  munditia,  qua^  fuit  in  Apostolis,  fuit 
raunditia  operis  :  quae  consistit  non  solum  in 
operibus  tactus,  sed  etiam  visus,  auditus,  mo- 
rum,  et  incessus.  Tunc  enim  munda  opera  fa- 
ciraus,  quando  raunda  videmus,  munda  audi- 
mus,  munda  tangimus,  et  cum  mundis  personis 
incedimus.  Sed  cum  horum  contrarium  faci- 
mus,  imraundi  utique  suraus.  Valde  turpe  est, 
naturee  et  rationi  contrarium,  ut  homo  immun- 
Exem-  ditiam  diligat,  quam  bruta  declinant.  Nam  ci- 
pium.  conia,  si  aduUeris  amplexibus  poUuatur,  nun- 
quam  ad  virum  redit,  nisi  prius  fuerit  lota 
aqua  :  simihter  et  leaena,  cum  miscetur  concu- 
piscentise  pardi,  noa,  nisi  lota  aquis  fuerit,  ad 
leonem  ire  prcesumit  :  item,  quod  majus  est, 
elephas  amator  casUtalis,  sicut  raro  contiugit, 
cum  uxorem  cognovit,  mirabiliter  abscondens 
se,  latebras  magnas  quaerit,  nec  unquam  ad 
socios  redit,  nisi  prius  in  flumine  se  laverit. 
Item,  quod  majus  existit,  cygnus  avis,  si  uxo- 

»  Isa.,  VI,  6-7.  —  «  hu.,  i,  16-18,  19.  —  i  Psal. 
XiXVi,  9.  —  *  Luc,  X,  26.  —  '  De  Spir.  et  Anim., 


rem  cognoverit,  nunquam  comedet,  nisi  prius 
lofa  fuerit  aquis.  0  humana  confusio?  o  detes- 
tanda  perversio,  ut  imraundiliam,  quam  detes- 
tatur  brulum,  amplexetur  homo  !  Quis  homi- 
num  est,  qui  post  cognitionem,  non  dico  uxo- 
ris  suae,  sed  postquam  adulteria  multa  commi- 
sit,  sncios  suos  fugiat,  vel  ad  eos  non  redcat; 
nec  ad  mensam,  ubi  manducatur,  accedat,  nisi 
prius  a  culpa  se  abluat?  Imo,  qiiod  gravius 
est,  non  solum  dominum  naturalem  fugit,  sed 
ad  coelestem  sic  accedit.  Ergo,  charissimi,  mun- 
demus  animas  nostras,  mutideraus  et  corda  nos- 
(ra,  mundemus  et  opera  nostra,  si  disponi  vo- 
lumus  ad  visionem  divinam,  quee  tantum  a 
Christo  est  repromissa.  Nam  admunditiam  ope- 
rum  invitamurper  Isaiara*:  «  Lavaraini,  inquit 
Dominus,  mundi  estote,  quiescite  perverse  agere, 
discite  benefaccre,  judicate  pupillos,  defen- 
dile  viduam,  venite,  et  arguile  me,  »>  si  vos  non 
misero  ad  divinam  visionem.  Unde  staUm  ibi- 
dera  subjungitur  :  «  Si  volueritis,  et  audieritis 
me,  bona  terrse  comedetis,  »  id  est  gustando 
me  videbitis,  juxta  illud  Psalmi '  :  «  Gustate, 
et  videte,  quoniam  suavis  est  Dominus.  »  Roge- 
mus  ergo,  etc 

SERMO  V. 

Beati  oculi,  qui  vident,  quce  vos  videds '^.  Ex 
duabus  substantiis  constat  homo,  sicut  docet 
Auctor  de  Spiritu  et  Anima  ^,  et  certa  experien- 
tia,  scilicet  corpore  et  anima.  Ob  quam  cau- 
sam,  ut  dicitur  in  eodem  Ubro,  factus  est  Deus 
homo,  ut  totum liominem  in  se  beaUficaret,  ut 
sive  ingrederetur,  sive  egrederetur,  pascua 
inveniret  :  pascua  foris,  in  carne  Salvatoris;  et 
pascua  iutus,  in  divinitate  Conditoris.  Nam  bea- 
titudo  animae  est  in  visione  Dei;  sed  beaUtudo 
corporalis  substantiae  est  in  visione  corporis 
ChrisU.  Nam  ob  hanc  causam  dicitur  ®  :  o  Heec 
est  vita  aeterna,  ut  cognoscant  te  verum  Deum, 
et  quem  misisti  Jesum  Christum.  »  Quia  ergo 
Christus  Dominus  Deus  erat  et  horao,  ideo  Apo- 
stolis  ipsum  cernentibus  recte  dicebat  :  Beati 
oculi ,  qui  vident.  In  quo  verbo  divina  describi- 
tur  visio  quantum  ad  quatuor  :  primo ,  quan- 
tum  ad  visus  instrumentum ,  scilicet  organum ; 
secundo,  quantum  ad  videndi  actum;  terUo, 
quantum  ad  visus  objectum ;  quarto  vero,  quan- 
tum  ad  visionis  praemium.  Prima  tria  statum 
respiciunt  viatoris ;  sed  quartum  respicit  statum 

c.  II,  iuter  Ojjer    Aug.,   Append.  tom.  VI.  -.-  ^  Joan., 

XVIl,   0. 


ii 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  Y. 


comprehensoris.  Per  prima  enim  tria,  meritis 
ditamur  invia;  sed  per  prcTemium  (|uarti,  subli- 
mamur  in  patria.  Notalur  ergo  primo  instru- 
menlum  visus,  cimi  dicitur  :  Orult.  Notatur  se- 
cundo  visionis  actus,  cum  dicitur  :  Qui  vident. 
Tertio  notalur  visionis  objectiim,  cum  dicilur  : 
Qu(B  vos  videtis.  Notatur  etiam  quarto  loco  vi- 
sionis  praem  um,  cum  dicitur  :  Beati.  Totii  ergo 
intentio  verbi  propositi  vertitur  circa  visionem 
Verbi  incarnali  :  nam  ex  visione  Christi  dice- 
bantur  Apostoli  esse  beati  quodam  modo  in 
via ,  perfecte  beatificandi  in  patria.  Est  ergo 
notandum,  quadrupliciler  Deum  videre  debe- 
mus  :  primo,  in  praesepio  et  foeno ;  secundo, 
in  coenaculo  ;  tertio,  in  patibulo;  quarto  vero  , 
in  coelo  empyreo  :  ut  sic  eum  videamus,  in  c«- 
naculo  pedes  discipulorum  humiliter  lavantem, 
in  foeno  miserabiliter  vagientem ,  in  patibulo 
poenaUter  morientem,  et  videamus  in  solio  eum 
sublimiter  prtEsidentem.  Nam  visio  stabuli 
exemplum  fuit  altissimae  paupertatis;  visio  cce- 
naculi  fuit  exemplum  profundissimae  humilita- 
tis;visio  poenalis  supplicii  est  exemplum  altis- 
simae  charitatis ;  sed  sohi  visio  est  exemplum 
excellentissimfis  potestatis. 

Dicamus  ergo  primo,  quod  Christum  debe- 
mus  videre  in  praesepio  miserabiliter  vagien- 
tem,  in  signum  allissimae  paupertatis.  Unde, 
fratres  charissimi,  flectamus  oculos  cordis  nos- 
tri,  ad  videndum  paupertatem  Christi,  qui,  ^ 
«  cum  esset  dives,  propter  nos  egenus  factus 
est,  ut  iUius  inopia  divites  nos  essemus.  »  0 
Deus  aeterne,  quid  fuit  videre  Filium  luum  uni- 
genitum,  Regem  et  factorem  coelorum,  et  coe- 
lestium  omnium  angelorum,  in  una  civitate 
non  invenisse  domum,  sed  pro  domo  elegisse 
stabulum  jumentorum?  Quid  eliam  fuit  videre 
Regem  omnium,  et  Deum  deorum  ipsum ,  in 
stabulo  non  habuisse  locum,  nisi  breve  vi- 
leque  praesepitim?  Quid  deiude  fuit  videre  Re- 
gem  summum,  cujus  erat  stellatum  solium,  et 
viliter  super  fcenum  positum  ?  Quid  videre  fuit 
Deum,  universum  mundum  continentem,  stricta 
fasciola  esse  strictum ,  et  pannicuhs  vihbus 
esse  involutum  ?  Quiu  videre  fuit  gloriam, 
et  lajtitiam  angelorum  utiliter  laudanlem  (o) , 
sic  commauentem  inter  bovem  et  asinum  ? 
Ergo,  si  hujus  Regis  quseris  palatium,  tibi  os- 
tenditur  stabulum.  Si  quaeris  regium  vestimen- 
tum,  auro  argentoque  textum,  monstrantur  tibi 

1  II  Cor.,  vni,  fl.  —  '  Luc,  II,  15.  —  »  Matth.,  viii, 
20;  Luc,  IX,  o8.  -  *  Matth.,  vi,  26-29. 


panniculi  pauperum  hominum.  Si  quaeris  rega- 
lem  exercitum,  et  obsequium  famulorum,  bo- 
vem  attende,  et  asinum.  0  pauperlis  summa! 
o  priedicanda  egestas!  o  admirandum,  et  pro 
posse  imitandum  exemplum!  sic  videre  paupe- 
rem  Regem  regum,   et  hfttitiara   vagientem! 
Unde  et  pastores  diccbant  * :  «  Transeamus  us- 
que    ad  Bethlehem,  videamus   hoc   verbum, 
quod  factum  est,  quod  Dominus  ostendit  no- 
bis.  »  Et  sequitur  :  «  Et  venerunt  festinantes, 
et  invenerunt  Mariam,  et  infantem  positum  in 
praesepio.  »  Unde  et  ipse  Dominus  de  se  ait '  : 
«  Vulpes  fovoas  habent,  et  volucres  coeli  nidos : 
filius  autem  hominis   non   habet,  ubi  caput 
suum  reclinet.  »  Vere  nulla  animaha,  quan- 
tumcumque  modica   sunt,  quae  non   habeant 
sualatibula;  nulla  volalilia  sunt  sine  nidis  suis; 
regum  tcrrae  loca  sunt  ainpla  valde,  habentia 
palatia  sectis  lapidibus  fabricata,  preliosa  valde 
sunt  vestimenta,  stramxCnta  lectorum  delicata, 
et   exquisita  cibaria.  Tamen  divina  sapientia 
propter  nos  est  bonis  omnibus  temporalibus 
destituta.   Quis   hodie    propter   Christum   de- 
siderat  esse  pauper  ?  Imo  quis  non   anhelat 
ad   divitias   toto    posse?  0  humana  avaritia, 
quae  sic  congregare  es  sollicita,  quando  non 
congregant    animalia   bruta,    non    projiciunt 
terris  semina,  nuUa    fabricant  horrea,  nulla 
replent    cellaria  ;    sed    sibi    labore    continuo 
quoerunt  escam.  Ad  hanc  considerationem  in- 
vitat  nos  Dominus  dicens  * :  «  Respicite  vola- 
tilia  coeli,  quae  non  metunt,  neque  serunt,  ne- 
que  congregant  in  horrea ;  et  tamen  Pater  ve- 
ster  coelestis  pascit  illa.  Et  de  vestimento,  quid 
solhciti  estis  ?  Considerate  hha  agri,  quomodo 
crescunt  :  non  laborant,  neque  nent.  Dico  au- 
tem  vobis,  quoniam  nec  Salomon  in  omni  glo- 
.ria  sua  coopertus  est,  sicut  unum  ei  istis,  »  etc. 
Si  enim,  sicut  ipse  ibidem  docetnos,  sumus  ma- 
jorispretii,  quara  sintilla;  si  ipse  illis  aliraenta, 
et  istis  veslimenta  tribuit,  quanto  fortius  dabit 
nobis?  Ergo  congregare,  signum  est  avariliae, 
et  defectus  fidei  christianae.  Sed  objicis  :^Nonne 
congregant  formicae  et  apes,   taxi   et  mures? 
Dico,  quodsic;.sed  hoc  faciunt  ex  necessitate 
naturae,  non  ex  libidine  avaritiae.  Nam  apes  et 
formicae,  cum  sint  corpore  et  viribus  parvae,  si 
non  congregarent  in  asstate,  cum  escas  invenire 
non  possent  in  hieme,  deficerent  fame.  Taxus 
quidem  et  mures  congregant  spicas  in  aestate, 

(a)  Foite  leg.  viiiler  jacenleai,  vel  vagiealem. 


DE  SS.  APOSTOLIS.  SERMO  V. 


<3 


quia  invcnire  non  possent  in  hieme,  ctiamsi 
exire  possent.  Utinam  sic  congregarent  homines, 
sicut  congregant  formicse  et  apes ;  nulla  enim 
congregat  sibiipsi,  sod  commnnitati.  Communi- 
ter  enim  colligimt,  communitor  reponunt,  com- 
muniler  comedunt,  nihil  proprium  possidentes. 
Quod  si  homines  facerent,  statum  innocentiae 
reprajsentarent,  eo  quod  non  qua?  sibi  tantum, 
sed  qu£B  communitati  essent  neccssaria,  procu- 
rarent. 

Secundo,  debemus  videre  Christum  in  coena- 
culo  lavantem  simiUter  et  ministrantem,  in  si- 
gnum  profundae  humilitatis.  Quis  enim  uUis 
exprimat  verbis,  quanta  humilitas  fuerit,  quan- 
do  Dei  Patris  Filius  ad  pedes  discipulorum,  et 
piscatorum  vilium  genu  flexit,  pedes  corum  la- 
vithnteo,  quo  praecinctus  erat,  extersit,  et  pedi- 
bus  eorum  oscula  charilatis  labiis  divinis  im- 
pressit?  Hoc  enim  admirans  Petrus   dixit  *  : 
«  Domine,  tu  mihi  lavas  pedes  ?  »  quasi  dicat ; 
Tu  Dominus,  mihi  servo;  tu  gloriosissimus,  mi- 
hi  vihssimo;  tu  altissimus,  mihi  abjeclissimo  ; 
tu  potentissimus,  mihi  defcilissimo ;  tu  sapien- 
tissimus,   mihi  stultissimo ;  tu    optimus,  mihi 
malo  lavare  vis  pedes?  *  «  Non  lavabis  mihi  in 
ffiternum.  »  Dicitur  enim  in  Itinerario  Clementis, 
quod   recordatus    Petrus    humihtalis    Domini, 
quomodo  de  nocte  persingulos  circuibat,  eteos 
cooperiebat,  lacrymas  conlinere  non  poterat : 
unde  pannum  semper  portabat,  quo  lacrymas 
abstergebat.   Ad  consideralionem  ergo  et  se- 
quelam   lam   profundae    humihtatis,    Dominus 
Moysen,  et  Moyses  nos  omnes  invitavit  in  exem- 
plum,  quando  dixit  ^  :  «  Vide  omnia,  et  fac  se- 
cundum  exemplar,  quod  tibi  monstratum  est  in 
monte.  »  Mons  ille,  '  «  in  quo  beneplacitum  est 
Deo  inhabitare ;  mons  coagulatus,  mons  pin- 
guis, ))  mons  omnibus  bonis  plenus,  Filius  Dei 
fuit ,   qui    in    exemplum  perfectae   humilitatis 
omnibus  datus  fuit,  ut  ultra  homo  superbire 
non  posset,  quando  sic  FiUus  Dei  se  subjecit. 
Turpe  est,  foedum  est,  contra  rationem  est,  ut 
servus  sedeat  in  alto,  ubi  rex  sedet  in  imo ;  et 
ilUc  membrum  viUssimum  alta  petat,  ubi  caput 
se  ad  infima  dechnat ;  et  pedes  eleventur  in  aera, 
ubi  caput  ambulat  super  terram.  Quis  enim  in 
aUcujus  curru  magni  regis  sedeat  in  aUo,  si  rex 
sedeat  in  imo  ?  imo  quis  est  qui,  rege  sedente 
in  soUo,  ad  pedes  ejus  se  non  ponat  in  imo? 
Ergo  abusio  detestanda  est,  superbia  est,  ut  sub 

1  Joan.,  xin,  6.  —  =  Ibid.,  S.  —  '  Exod.,  xxv,  40. 


pl  jm. 


humiU  capite,  membrum  viUssiraum  esse  velit 
superbum.  Quod  si  tanta  exhibetur  sul)jectio  t:xem- 
regi  terreno,  morU  et  corruptioni  supposito, 
quanla  est  cxhibenda  regi  aeleruo,  summo  ct 
incommutal)ili  bono  ?  Nam  animaUa,  cum  co- 
ram  leone  sunt,  suo  rege,  slant  dimisso  capito, 
nec  audent  faciem  levare  ".  Ergo,  quod  bru- 
tum  animal  facit  suo  regi,  sive  leoni,  non  facit 
animal  rationale  Domino  suo  potenti ,  cujus 
imperio  a  nuUo  resisti  potest,  vel  in  aUquo  ob- 
viari  ? 

Tertio,  videre  debemus  Deum  in  patibulo 
pnenaUter  morientem,  in  exemplum  laUssimce 
charitatis.  Quis  est  homo,  qui  hodie  veUt  raori 
pro  proxirao  ?  Quis  vicinus,  qui  appetat  mori 
pro  vicino  ?  Quis  propinquus,  qui  susUneat 
mori  pro  propinquo?  Quis  germanus  pro  ger- 
mano?  Quis  hodie  pater  pro  fiUo,  et  maxime 
ingrato  et  malo  ?  Ergo,  fratres  charissimi, 
quanta  charitas  Christi  fuit,  qui  pro  suo  malo, 
pessimo,  ingrato  et  blasphemo  inimico,  nec  sibi 
in  aUquo  obligatus,  poenam  non  sohim  susU- 
nuit,  sed  etiam  desideravit,  in  Ugno  utique  ri- 
bahlorum,  et  latronum,  tormenta?  Ad  hujus 
ergo  considerationem  charitaUs  invitat  nos  Do- 
minus  *  :  «  0  vos  omnes,  qui  transiUs  per 
viam,  attendite  et  videle,  si  est  dolor  simiUs, 
sicut  dolor  meus.  »  VA  in  Isaia  dicitur  "^  :  «  Vi- 
dimus  eum  despectum,  ac  novissimum  virorum, 
virum  dolorura,  et  scientem  infirraitatem.  » 
Quis  posset  uUis  exprimere  verbis,  quantum 
Salvator  in  patiendo  doluerit  ? 

Primo  ergo  considera,  quis  est  qui  patitur  : 
quia  Rex  magnificus,  Rex  potenUssimus,  Rex 
nobiUssimus,  Rex  sapienlissimus,  Rex  altissi- 
mus,  Rex  carne  tenerrimus,  et  Rex  carne  sa- 
nissimus.  Quia  ergo  taUs  erat  anima,  quae  in 
illo  sanissimo  corpore,  perfeclissime  complexio- 
nato  habitabat,  separari  ab  eo  per  naturam  pe- 
nitus  renuebat  Ergo,  dum  a  corpore  ita  saiio 
dolores  eam  exire  faciebant,  utique  suramedo- 
lebat.  Omne  enim  membrura,  quanto  deUcaUus 
est,  et  complexione  nobilius,  tanto  plus  dolet, 
si  paUtur.  Ergo  dum  anima  ChrisU  in  corpore 
delicaUssimo,  summeque  nobilissimo,  et  perfc- 
cUssime  complexionato,  vulnera  dura^  circa 
membra  virtuosa  et  tenera  sustinebat,  supra 
humanum  modum  dolebat;  et  maxime,  cum  se 
a  suo  corpore  amantissimo  dividebat.  Item,  si 
quaecumque  anima  a  suo  corpore,   quantum- 

—    *   Psal.   Lxvii,  16-n.  —  '  Hieron.,    in   Ose.  — 
«  Thren.,  i,  (2.  —  '  /ia.,  Liii,  3. 


li 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  V. 


(  unuiue  infirmo,  quantumcuiiKiue  infeclo,quua- 
tumcumque  misero,  senioque  depresso,  sine 
magiio  dolore  separari  non  potest,  quantum 
dolorem  anima  Cluisti  sustinuif,  dum  a  lam 
nobili  corpore  se  divisit  ? 

Secundo  attende,  pro  quibus  patiebatur  Chri- 
slus  :  nam  pro  illis  patiebatur,  qui  eum  cepe- 
rant,  qui  eum  ligaverant,  qui  ejus  oculos,  tan- 
quam  latronis,  velaverant,  qui  eum  morli  ac- 
cusaverant,  qui  eum  llagellaverant,  qui  eum  il- 
luserant,  in  eum  conspuerant,  ejus  maxillas 
percusserant,  et  ipsum  ad  morlem,  et  ad  vilis- 
simum  genus  mortis  judicaverant.  Ergo  dum 
suam  charitatem  ad  eos  tendebat,  et  ipsorum 
ingralitudinem  tantam  esse  cernebat ,  quod 
eum  patrem  amantissimum,  et  redemptorem 
piissimum,  et  defensorem  tutissimum  occide- 
bant,  dolores  ejus  animam  maxime  vulnera- 
bant.  Nam  dicitur  •  :  «  Vere  laiiguores  nostros 
ipse  tulit,  et  dolores  nostros  ipse  portavit  :  » 
ecce  amoris  magnitudo.  ^  «  Et  nos  reputavi- 
mus  eum  quasi  leprosum,  quasi  percussum  a 
Deo,  et  humiliatum  :  »  ecce  amaritudo.  Unde 
sapiens  quidam  dicit  in  persona  Christi  : 

Homo,  vlde,  quauta  pro  te  palior; 
Vide  pcenas,  qulbus  afficior; 
Vide  clavos  ,  quibus  confodior 
Kt  cum  sit  tantus  dolor  exterior, 
lulerior  lauieu  planctus  est  gravior, 
l)um  iugratum  te  experior. 

Terlio  licet  attendere  a  quibus  passus  est  : 
nam  a  fratribus,  quos  de  aegyptiaca  servitute 
eruerat,  pro  quibus  mare  aperuerat,  Pharao- 
nem  cum  omni .  exercitu  suo  submerserat,  et 
ipsos  sicco  pede  transire  fecerat;  quibuspanem 
de  C(jelo,  et  aquam  de  petra  prodiixerat,  flu- 
men  Jordanem  diviserat ;  et  pro  quibus  omncs 
populos  Chananaeorum  occiderat ;  pro  quibus, 
et  ex  quibus  naturam  assumpsit,  et  a  potestate 
diaboli  venerat  eripere.  Gravissima  ergo  poena 
fuit,  quam  tanta  amicilia  arguit.  Unde  et  in 
Psalmis  dicitur  ^  :  «  Si  inimicus  meus  male- 
dixisset  mihi,  sustinuissem  utique;  et  si  is 
qui  oderat  rae,  super  me  magna  locutus  fuisset, 
abscondissem  me  forsitan  ab  eo.  Tu  vero  homo 
unanimis,  dux  meus,  et  notus  meus.  »  Valde 
enim  dolorem  aggravat,  dum  ille  mala  irrogat, 
qui  consolari  debebat.  Conclude  ergo  ex  prae- 

'  Isa.,  Lii;,  4.  —  2  Ibid.  —  s  Psal.  uv,  13-14.  — 
*  Greg. ,  in  cantu  ExuUet.  —  »  Isa.,  xXiUi,  17.  — 
^  Prov.,  VI,  :J4.  —  T  Bern.,  ad  Robert.,  epist.  i,  n.  7. 


missis,  (juanta  charitas  fuit,  quw»  eum  doloribus 
tantis  supposuit.  Unde  clamat  (iregorius  *  :  «  0 
ina^-stimabilis  dilectio  charitatis  !  ut  servum  re- 
dimeres,  filium  tuum  tradidisti  I  » 

Quarto,  videre  debemus  Christum  in  supremo 

soliosubliiniter  consedentem,  in  signum  amplis- 

sim<B  potestatis.  Unde   dicitur  '  :  «  Regem  in 

decore  suo  videbunt.  »    Quid  enim  est  Chri- 

stum  in  suo  decore  videre,  nisi  eum  in  maje- 

statis  suae  gloria,  qua  judicaturus  est,  cernere? 

Nam,  qui  fugiunt  modo  Christi   paupertatein, 

qui  contemnunl  ipsius  humilitatem,  qui  tantam 

non  diligunt  ejus  charitatcra,  rtecesse  est  ut  ca- 

dant  sub  ejus  justissima  potestate,  quam  nemo 

diverlit  pretio,  vel  prece.  Unde  dicitur  '^  :  «  Ze- 

lus,  et  furor  viri  non  parcet  in  die  vindictae, 

nec  acquiescet  cujusquam  precibus,  nec  reci- 

piet  pro  redemptione  dona  plurima.  »  Bernar- 

dus  ■^  :  «  Veniet  dies  illa,  in  qua  plus  valebunt 

pura  corda,  quam  marsupia  plena  :  quia  judex 

noster  non  falletur  verbis,  nec  ullis  poterit  tle- 

cti  donis.  »  Nihil  etiam  valebit   sua   potentia 

Thesauri  (o),  vel  aurum  Neroni,  vel  sua  philoso- 

phia  Platoni,  vel  sua  argumenta  Aristoteli,  ni- 

hil  rhetorica  Ciceroni  :  quia,  ut  dicit  Leo ,  tunc 

non  valebunt  munera  regum,  non  valebunt  ad- 

vocationes  judicum,  non  valebunt  sophismata 

logicorum,  nec  prodesse  polerunt  praeclarissi- 

ma  eloquia   oratorura,   nec   insuper   versutiae 

versutorum.  Quia,  sicut  dicit  Chrysostomus  * : 

«  Judex  noster  non  flectetur  timore,  quia  om- 

potens  est  :  non  falletur  sermone,  quia  sapien- 

tissimus  est  :   nec   corrumpi  poterit  munere, 

quia  justissimus  est.  »  Et  propter  haec  Joannes 

Abbas  dicit  *  :  «  Quanti  in  illa  die  elingues,  et 

muti  feliciores  loquacibus  erunt!  quanti  pasto- 

res  prophetizantibus  praeerunt,   quanti   rustici 

praeferendi  sunt  rhetoribus,  et  quanti  hebetes 

argumeniis  praeferendi  sunt  Ciceroni !  »  Ergo, 

fratres  charissimi,  si  volumus  haec  mala  tanta 

vitare,  et  Christi  effugere  polestatem,  videamus 

et  imitemur  illam  paupertatem,  quam  ostendit 

in  stabulo  ;  videamus  et  imitemur  illam  humi- 

litatem,  quam  ostendit  in  coenaculo ;  videamus 

nihilominus  illam  charitatem  Christi,  quam  in 

ligno  se  habere  probavit,  ipso  donante,  qui  cum 

Patre,  et  Spiritu  sancto  vivit,  etc 

—  5  Chrysost.,  hom.  v,  de  Poenit.,  sub  fiuem,  aiunl 
Editores  Romani.  —  '  Joannes  Abbas,  num  Cassia- 
nus? 

(a)  Forte  hg.  Herodi. 


DE  SS.  APOSTOLIS.  SERMO  YI. 


15 


SERiMO  VI  '. 

Beati  ocuU,  qni  vident  quoe  vos  videtis  *.  Docet 
Anselmus  in  libro  de  Veritate  *,  quod  ad  visio- 
nem  veram  quatuor  sunt  necessaria  :  primum 
est  aperilio  oculi;  secundum  est  proesentia  ob- 
jecti;  tertium  est  remotio  obstaculi;  quartum 
vero,  illuminalio  medii.  Nam  quodcumque  ho- 
rum  defuerit,  oculus  videre  non  polerit.  Ex  his 
quatuor  Dominus,  de  visione  loquens  Apostolis, 
duo  ponit  apcrte  in  littera,  dans  aperte  inteUi- 
gere  alia  duo,  quoe  non  continentur  in  littera. 
Nam  cum  eis  ipse  erat  praesens,  tanquam  visio- 
nisobjectum,  quia  nullum  inter  eos  medium 
erat,  sed  omne  remotum  impedimentum,  quia 
ipsa  vera  hix  aderat  illuminans  medium ,  et 
visus  apertus  erat  super  loquentem  dirigens  rec- 
tum  radium,  vel  affectum.  In  httera  ergo  pro- 
posifa,  sive  verbo,  duo  tanguntur  maxime,  eis 
superaddito  praemio.  Nam  prinio  tangitur  ape- 
ritio  ocuh;  secundo  pr.Bsenlia  objecti;  tertio 
excellentia  praemii ;  ita  quod  primum  et  secun- 
dum  respiciunt  statum  viee,  quae  data  est  ho- 
mini  ad  merendum ;  tertium  vero  respicit  statum 
patrijE,  quod  datum  est  homini  ad  fruendum. 
Nota  ergo  primo  aperilionem  instrumenli,  cum 
dicitur  :  Qui  vidcnt.  Secundo  nota  proesentiam 
objecti,  cum  dicitur  :  Quce  vos  videtis.  Terlio 
nota  subhmitatem  praemii ,  cum  proemittitur  : 
Beati.  Dignum  est  enim,  ut  qui  ea,  quae  videnda 
sunt  in  via  («),  intueantur  in  patria  subhmiter. 
Est  ergo  notandum,  quod  cum  sanctis  Aposto- 
hs,  nostrae  vitae  ducibus,  quatuor  maxime  vi- 
dere  debemus  :  unum,  quod  est  supra;  alte- 
rum,  quod  est  intra;  terhum,  quod  est  juxta; 
quartum,  quod  est  infra.  Nam  primo  videre 
debemus  supra  nos  Christum ,  propter  divini- 
tatem  suam  nos  fortiter  adjuvantem.  Secundo 
debemus  intra  nos  videre  peccatum,  sive  potius 
shmulum  carnis,  ad  malum  conhnue  inchnan- 
tem.  Tertio,  juxta  nos  videre  debemus  proxi- 
mum  ahquando  dehnquentem.  Quarto  infru 
nos  videre  dcbemus  muudum  ad  peccatum 
aUicientem.  Deberaus  ergo  primo  Christum  at- 
tenderc  nos  juvantem,  ut  coufidamus.  Debemus 
secundo  carnis  stimulum  attendere  impugnan- 
tem,  ne  forte  cadamus.  Debemus  tertio  proxi- 
mum  attendere  delinquentem,  ut  ei  condolea- 
mus.    Debemus    quarto    mundum   conspicere 

1  Huncet  tressequenleshabet  quoque  edit.  Hageno. 
an.  1496.  —  ^  Luc,  x,  23.  —  '  Anselm.,  Dialog.  dc 
Veritate.  —  *  Rom.,  vii!,  31.  —  5  Gen.^  xxvui,  12. 


lalsa  promitlentem,  et  vana,  et  ad  delicias  in- 
clinantem,  ut  evitemus. 

Dico  primo,  qiiod  sollicile  supra  nos  videre 
dcbemus  Deum  adjuvantem,  ne  in  bello  cada- 
mus,  vel  desperando  desistamus;  sed  cum  eo 
plenissime  nos  vinccre  coDhdamus  ;  quia,  ut 
dicit  Apostohis ad  liomanos  * ;  « Si  Deus  pro  nobis, 
quis  contra  nos''  »  Quis  est,  nisi  .stultus,  qui  in 
bello  timeat,  si  regem  secum  insuperabilem 
habeat?  Forhs  est  diabolus,  cum  quo  certas 
vel  bellas;  sed  fortissimus  Chrislus,  qui  adju- 
vat.  Unde  etiam  Jacob,  sicut  dicitur  in  Genesi  % 
dum  effugeret  fralrem  suum,  valdeque  hnieret, 
vidit  in  somnis  scalam  slantem  super  terram, 
et  cacumen  ejus  tangeus  coelum,  et  augelos 
Dei  descendentes  et  ascendentes  per  eam,  et 
Dominum  desuper  innixum  scalae.  Scala  quae 
stat  super  terram,  et  tangit  coelestem  naturam, 
estpoenitentia,  quae  in  terra  incipit,  sed  ad  cce- 
los  perducit.  Superhancangeliascendunt,  dum 
vota  nostra  quohdie  Deo  oirerunt;  sed  per  eam 
descendunt,  dum  nobis  auxilium  ferunt.  Sedet 
ipsum  Dominum  desuper  vidit  innixum,  para- 
tum  ad  adjuvandum.  Unde  B.  Stephanus  dicebat 
inter  inimicos  positus  ^  ;  «  Ecce  video  ccelos 
apertos,  et  Jesum  slantem,  »  id  est,  pro  me  pu- 
gnantem,  «  a  dextris  virlutis  Dei.  »  Ergo  quis 
miles,  nisi  in  corde  vilissimus,  hostem  debihs- 
simum  timeat,  cum  adjutorem  omnipotentem 
habeat  ?  Unde  Job  "  :  «  Libera  mc,  Domine,  et 
pone  me  juxta  te  :  et  cujusvis  manus  pugnet 
contra  me.  »  Et  propheta  '  :  «  Dominus  salus 
mea,  quem  timebo?  Dominus  protector  vitae 
me£e,  a  quo  trepidabo?  Si  consistant  adversum 
me  caslra,  in  hoc  ego  sperabo.  »  Exemplum  de 
rege  Assyriorum  ^  qui  cum  Judaeos  invaderet, 
et  Deum  blasphemarct,  in  ipsa  nocte  Angclus 
Domini  occidit  centum  octogintaquinque  milha 
virorum,  et  regem  ipsum  cum  paucis  fugien- 
tem  in  suis  curribus,  manu  hliorum,  in  templo 
Nesroch  Dei  sui  occidit.  Job  '"* :  «  Ouis  reshht 
ei,  et  pacem  habuit?  Qui  transtuht  montes,  et 
nescierunt  hi,  quos  subvertit  in  furore  suo.  » 
Numquid  sancti  Apostoli  tam  dura  portassent 
genera  tormentorum,  nisi  Christus  Rex  eis  af- 
fuisset?  Sed  tanta  virtute  ac  dulcedine  teneban- 
tur  interius,  ut  contemnerent  omne,  quod  pa- 
tiebantur  exterius.  Vas  enim  aqua  plenum  non 


—  6  Act.,  VII,   55.  —  '  Job,  XVII,  3. 
1,3.—  '  IV  Reg.,  xix,  per  totum. 
4-5. 
(o)  Suppl.  judicant  fideliler. 


—  *  Psal.  XXVI, 

—  '0  Job,   IX, 


16 


SERMONES  1)E  SANCTIS  IN  COMMUNl.  VI. 


tiraet  ipnis  incendinra,  Unde  narrat  Eusebius ' 
([uod  quidam  Christianus  teraporibus  suis,  duc- 
tus  ad  martyrium,  orania  laeto  vultu  pertulit 
genera  torraentorura.  Carnitices  vero  oranino 
fatigali  diraiserunt  eura.  Cumque  ab  eo  quajre- 
rent,  si  in  tanta  percussione  et  lacoratione  car- 
nium  doluisset,  ait  ille  :  «  Nihil  quasi  dolui. 
Nara  in  ipsis  torraentis  Angelus  cura  alba  ade- 
rat,  qui  insuper  sudorem  de  facie  extergebat. 
Ex  quo  tantara  dulcedinem  aniraa  capiebat, 
quod  grave  mihi  valde  fuit,  quando  me  de 
equuleo  deponentes,  bberura  dimisistis.  »  Et 
hoc  sciens  beatus  Martinus,  cum  ei  serael  dia- 
bolus  in  via  obviasset,  et  quo  iret  inquireret, 
ait :  «  Vado  quocuraque  misit  me  Dominus.  » 
Cui  diabolus  :  «  Tibi,  quocumque  ieris,  adver- 
sabor.  »  Cui  Sanctus  :  «  Si  "^  Domims  mihi  ad- 
jutor,  non  timebo  qiiid  faciat  mihi  homo.  »  Captus 
ergo  a  lalronibus  inter  Alpes,  unus  ensem  le- 
vavit,  ut  eum  feriret.  Quaesivit  a  Martino,  si  ti- 
muisset?  Cui  Sanctus  :  «  Nunquam  fui  securior, 
quia  scivi  Dorainum  maxime  in  necessitatibus 
afluturum.  Scriptum  enim  est  ^  :  Quis  tu,  ut 
timeres  ab  homine  mortali ,  et  a  filio  hoiyiinis , 
qui  quasi  fcenum  arescit,  et  oblitus  es  Domini  fac- 
toris  tui,  qui  tetendit  ccelos,  et  fundavit  terram  : 
et  formidasti  jugiter  tota  die  a  facie  furoris  ejus, 
qui  te  tribulabat,  et  paraverat  ad  perdendum  ?  Ubi 
nunc  est  furor  tribulantis  ?  »  Quasi  dicat :  Nullus 
hostis  timendum  est,  postquam  Deum  exerci- 
tuum  adjutorem  habes. 

Secundo  videre  debemus  intra  nos  carnis 
stiraulura  continue  irapugnantera,  ne  forte  ca- 
damus.  Fundata  enira  est  domus  nostra  in  are- 
na,  et  seraper  minatur  ruinara;  nec  a  casu  po- 
test  esse  tuta,  nisi  diligentissime  fuerit  conser- 
vata.  Unde  Apostolus  *  :  «  Qui  putat  (a)  se 
stare,  videat  ne  cadat.  »  Facile  ruit  lerris,  qui 
multum  se  in  altum  extollit.  Nec  arbor  a  ful- 
pium.  mine  tuta  erit,  similiter  nec  a  ventis,  si  multum 
exaltata  fortes  radices  in  terranon  figit.  Etprop- 
terea,  quanturacumque  homo  sit  sanctus,  quan- 
tumcumque  in  altum  provectus,  si  se  in  magna 
custodia  fortem  non  servaverit^  et  omnis  mali 
radicem  non  perfecte  subjecerit,  facile  ruinse 
patebit.  Nam  et  sanctus  Ambrosius ,  per  civita- 
tem  Mediolanensem  incedens,  vidit,  dum  qui- 
dam  graviter  ruisset ,  alium  quemdam  illi  non 
compatientem,  sed  ejus  casum  ridentem.  Dixit 
Sanctus  :  «  Qui  putat  se  stare.  videat  ne  cadat.  » 

1  Euseb.  —  »  Psal.  cxvn,  6.  —  »  Isa.,  u,  12-13.  — 
*  1  Cor.,  X,  12.  —  5   Vit.  S.  Ambros.  —  «  Jerem.,  \i, 


Exem- 


Statimquc  ille  in  pra^cipitium  cadens  ,  coactus 
est  (lore  casura  propriura,  qui  riserat  aUenum  *. 
Et  sicut  est  in  corporalibus  casibus,  sic  est  ia 
spirituahbus.  Quis  est  ergo,  quanturacuraque 
sanctus,  qui  cadere  non  formidet?  Quis,  si 
ignera  in  firabriis  habeat  vestimenlorum,  com- 
bustionera  non  tiraeat?  Quoraodo  homo  pote- 
rit  esse  absque  timore,  si  haberet  serpentem  in 
ventre?  Sic  stimulus  carnis  est  serpens  venlris, 
et  flamraa  mortalis  ignis,  quo  animam  nostram 
depascit.  Quis  ergo  tutus  erit?  Et  propterea  di- 
citur  ^  :  «  Vide  vias  tuas  in  convalle ,  et  scito 
quid  feceris  »  :  quasi  dicat  ;  Semper,  ne  cadas, 
vias  tuas  attende  ,  et  istud  in  convalle,  id  est,  in 
humilitate,  non  in  monte,  unde  possis  cadere. 
Nullus  enim  cadit,  nisi  qui  in  alto  consistit ;  sed 
qui  in  convalle  infima  domum  ponit,  ab  omni 
casu  tulus  existit. 

Tertio,  videre  debemus  juxta  nos  proximum 
nostrum  delinquenlem ,  ut  ei  condoleamus  ,  et 
malum  cognitum  declinemus.  Dum  enim  proxi- 
mum  peccantem  attendimus,  si  filii  Dei  et  mem- 
bra  Christi  sumus,  compassionis  gladio  perfo- 
ramur.  Unde  de  malis  et  impiis  habetur  in 
Psalmis  "^  :  «  Obscurentur  oculi  eorum ,  ne  vi- 
deant.  »  Hoc  non  dicit  propheta  sanctus  op- 
tando,  sed  praedicapdo  ,  eo  quod  plures  caeci 
sunt  proximorum  malis  compatiendo.  Unde  di- 
citur  ad  Philippenses  ^  .  «  Videte  canes  ,  videte 
raalos  operarios,  videte  concisionem.  »  Canes 
dicuntur  peccatores,  per  detractionem  linguae 
oflendentes.  Mali  autem  operarii  dicuntur  per 
bonorura  oraissionera.  Sed  concisio  appellatur, 
propter  (6)  cordis  et  unitatis  lacerationem  et  di- 
visionera.  Vere  possumus  hodie  compati ,  ge- 
mere  et  dolere,  quod  impletum  est  illud  ^  : 
<(  Videns  Deus,  quod  multa  maUtia  hominum 
esset  in  terra,  el  cuncta  cogitaUo  cordis  hu- 
mani  esset  intenta  ad  malum  omni  tempore ; 
pcenituit  eum  quod  hominem  fecisset  in  terra.  » 
Quando  tanta  lascivia,  tanta  malitia,  tam  cru- 
deUs  et  intestina  ante  diluvium,  et  post  fuit,  si- 
cut  temporibus  nostris  existit?  Nam  undique 
clausae  sunt  viae  latronibus,  maria  sunt  obsessa 
praedonibus,  et  illi  hodie  laudibus  extolluntur, 
qui  mojoribus  criminibus  occupantur,  et  qui 
insidiantur  quasi  leo  in  abscondito  in  spelunca 
sua.  Leo  enim  in  caverna  se  abscondit,  ut  dum  Exem- 
animaUa  eum  adesse  non  cogitant,  per  locum  ^''"'"" 

23.   —    '  Psal.    Lxviji,  24.   —  »  Pfiilip.,  Jii,  2.  — 
'  Gen.,  VI,  5-6. 
(a)  Vulg.  existimat.  —  (6)  Cctt.  edit,  per. 


DE  SS.  APOSTOLTS.  SERMO  VI. 


17 


secure  transeant  :  quod  dum  ille  praesentit,  in 
secura,  et  niliil  formidantia,  saltum  facit,  et  ea 
lacerat,  et  occidit,  et  carnes  comedit,  et  san- 
guinem  bibit,  et  univcrsa  ossa  comminuit.  0 
quot  sunt  hodie  in  provinciis,  civitalibus,  cas- 
tris  et  villis,  qui,  ad  modum  leonis ,  paiiperes 
et  impotentes,  se  juvare  non  valentes,  inva- 
dunt,  capiunt,  et  subjiciunt  tormentis,  et  dum 
ab  eis  auferunt  omne  quod  possunt,  eos  per 
j,^g^  consequens   mori  compellunt!   Exemplum  de 
pium.      lupo  et  agno  ',  qui  ambo  ad  quemdam  tluvium 
occurrentes,  lupus  in  summo,  et  agnus  bibebat 
in  irao.  Quem  lupus  conspiciens,  et  eum  devo- 
rare   volens,   causam  mortis  exquirens  (quia 
non  esl  grave  majoribus  invenire  occasiones), 
ait  ad  agnum  :  Quid  est,  quod  mibi  tuis  pedi- 
bus  conturbas  aquam?  Cui  agnus  tremens  plu- 
rimum,  humili  voce  valde  respondit,  se  aquara 
in  nuUo  turbare,  eo  quod  aqua  non  rediret 
sursum,  sed  flueret  ex  natura  deorsum.   Cui 
lupus  nec  pietate  motus,  nec  tam  humih  voce, 
vultuque  tam  pio  placatus ,  crudeU  voce  res- 
pondit:  Tu  mihi   sic  loqueris  maledicta?   Sic 
mihi  pater  tuus  fecit,  sex  jam  mensibus  perac- 
tis.  Cum  tu  patrisses ,  crimen  patris  obibis.  In- 
nocentem  enim  agnum  invasit,  et  occidit,  et 
devoravit.  0  quot  sunt  in  civitalibus  et  castris 
lupi,  qui  devorant  innocentes !  Multi  sunt  ergo, 
quibus  compati  possumus  et  debemus,  si  de 
corpore  Christi  sumus  ,  quia  membrum,  quod 
aliorum  membrorum  dolores  non  sentit ,  est 
vel  paralyticum ,  vel  putridum,  vel  a  corpore 
praecisum  :  caro  enim  putrida  non  dolet  incisa. 
Unde  Apostolus  dicebat  *  :  «  Quis   iniirmatur, 
et  ego  non  infirmor?  Quis  scandalizalur,  etego 
non  uror  ?  »  Dicitur  de  sancto  Ambrosio^,quod 
quando  aliquis  ei  suum  peccatum  dicebat,  sic 
forliler  compatiendo  flebat ,  quod  illum  ad  la- 
crymas  commovebat. 

Quarto ,  infra  nos  videre  deberaus  mundum 
allicientem,  nunc  deliciis,  nunc  divitiis,  nunc 
honoribus  demulcentem ;  et  hoc^  ut  fugiamus. 
Quid  enim  suut  corporis  deliciae,  quidhonores, 
nisi  qufedam  vanitates,  homines  seducentes,  ad 
infernum  trahentes?  Si  mihi  non  credis,  audi 
Salomouem  dicentem  *  :  «  Magnificavi  opera 
mea,  aedificavi  mihi  domos,  et  plantavi  vineas, 
feci  hortos  et  pomaria,  et  consevi  ea  cuncti  ge- 
neris  arboribus,  et  extruxi  mihi  pisciuas  aqua- 
rum ,  ut  irrigarem  silvas  hgnorum  germinan- 

1  Mso[).,  lib.  li,  Fabul.  li.  —  2  ll  Cor.,  xi,  129.  — 
3  In  Vit.  S.  Ambros.  -  ♦  Eccle.,  u,  4-10.  —  s  111  Reg,, 

TOM.   XIV. 


tium,  possedi  servos  et  ancillas ,  multamque 
familiam  habui,  arraenta  quoque ,  et  magnos 
greges  ovium  ,  ultra  omnes,  qui  fuerunt  ante 
me  in  Hierusalem  :  coacervavi  mihi  aurum,  et 
argentum ,  et  subslantias  regum  et  provincia- 
rum  :  feci  mihi  cantutores,  et  cantatrices,  etde- 
licias  filiorum  hominum,  scyphos  et  urceos  in 
ministerio  ad  vina  fundenda,  »  supple  aurea. 
«  Et  supergressus  sum  opibus  omnes,  qui  fue- 
runt  antc  me  in  Hierusalem  ;  sapientia  quoque 
perseveravit  mecum.  Et  omnia,  quae  desidera- 
verunt  oculi  mei,  non  negavi  eis,  nec  prohibui 
cor  meum  ,  quin  voluptate  omni  frueretur,  et 
oblectaret  seinhis,  quee  paraveram.  Et  hanc 
ratus  sum  partem  meam,  si  uterer  labore  meo.  » 
Totam  auctoritatem  posui,  ut  attendatis,  quan- 
tis  isle  mundanis  honoribus  fulsit,  quantis  de- 
liciis  usus  fuit,   et  quantis  divitiis  abundavit. 
Nam  omnia  supradicta  sonant  divitias  et  hono- 
res.  Quis  unquam  regum ,  imo  quis  hominum 
tot  deliciis,  honoribus  etdiviliis  abundavit?  Si 
legeris  in  libro  Regum  ^,  et  consideraveris  au- 
rum  et  argentum ,  tributum ,  sive  munera  re- 
gum,  stabula  equorum,  multitudinem  militum, 
varietatem  in  mensis,  novam  aedificationem  do- 
morum ,  videbis  hunc  regem  cuuctos  mortales 
fere  honoribus,  divitiis  et  deliciis  excessisse.  Et 
licet  ita  fuerit,  audi  quod  in  auctoritate  prae- 
dicta  subjungitur  ^  :  «  Cumque,  »  inquit,  «  ver- 
tissem  me  ad  universa  opera,  quae  fecerunt  ma- 
nus  meae,  et  labores,  in  quibus  frustra  sudave- 
ram,  vidi  in  omnibus  vanitatem,  et  afflictionem 
spiritus,  et  nihil  permanere  sub  sole.  »  Et  ad- 
dit  "^  :  ((  Idcirco  taeduit  me  vitae  meae ,  viden- 
tem  mala  universa,  et  cunctam  vanitatem,  et 
afflictionem   spiritus.    Rursus    detestatus    sum 
omnera  industriara  meam,  quasubsole  studio- 
sissime  laboravi,  habiturus  haeredem  post  me, 
quem  ignoro ,  an  sapiens  ,  vel  stultus  futurus 
sit  :  et  dominabitur  in  laboribus   meis.  »  Et 
concludit,  quod  non  est  quidquam  tam  va- 
num  * :  «  Unde  cessavi,  renunUavitque  cor  meum 
ultra  laborare  sub  sole.  »  Sunt  ergo ,  fratres, 
fugiendae  deliciae  ;  sunt  fugiendae  divitiae ;  sunt 
et  fugiendae  honorum  eminentiae  ,  quia  vanae, 
eo  quod  transeunt  universa.  NuIIo  enim  modo 
est  amandum ,  quod  absque  dubio  est  perden- 
dum,  et  doloris  est  causativum  finahter.  Sic 
ergo,  qui  vident  supra  se  Deum,  vident  intra 
se  carnis  stimulum,  juxta  se  proximum,  infra 

IV  et  V.  —  fi    Ecrle.,    11,    1!.  —   '   ibid.^    17-19.  — 
»  Ibid.,  20. 

2 


IS  SF.RMONFS  OE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  VI 

se  vanuni  mundum  ,  sunt  perventuri  ad  prte- 


mium. 


SERMO  vn. 


Beati  miindocorde,  quoniam  ipsi  Deum  vide- 
bunt  •.  Concludit  in  libro  de  Consolatione  Boe- 
tius  %  et  Philosophus  ait ' :  «  Qnod  bonum  est, 
desideratur  ab  oinnibus.  »  «  ISemo  onim,  » 
Dionysius  *  ait,  «  dum  aliquid  agit,  intendit  ad 
malum;  sed  tantum  ad  bonum,  veladid,quod 
aestimat  esse  bonum,  etiam  si  non  sit  sibi  bo- 
num.  »  Ergo  si  appetitur  ab  omnibus  bonum, 
apparet  magis  et  maxime,  quod  et  summum 
bonum,  quod  est  omnis  boni  causa  ct  princi- 
pium.  Inipso  autemsolo  i)eo,  cumsitsummum, 
infinitum  bonum,  jucundissimum,  et  aeternum, 
quiescit  humanum  desiderium,  et  in  nullo  alio 
fit  quietum.  Cum  ergo  beatitudo  dicatur  conti- 
nere  intra  sc  orane  bonum  ,  sicut  jam  in  supe- 
rioribus  est  ostensum,  nihil  omnino  aliud  est 
ipsa  beatitudo,  quam  summum  bonum  :  qxidi 
bealitudo  est  bonum  per  sc  ab  omnibus  appe- 
tendum.  Verum  licet  bonum  non  habeatur,  nec 
perfecte  ametur,  nisi  (a)videatur  :  nec  unquam 
videtur,  nisi  oculus  animae  plene  mundetur  : 
ergo,  si  Ueura  videre  volumus,  ut  beati  esse 
possimus,  prius  necesse  est,  ut  corda  munde- 
mus.  Et  idco  bene  dicitur  :  Beati  mundo  corde, 
quoniam  ipsi  Deum  videlunt.  In  quibus  verbis 
maxime  tria  tanguntur.  Nam  primo  tangitur 
dignitas  poenitenliae,  qua  in  via  purgamur ; 
secundo  tangitur  sublimitas  glorife,  qua  Deo 
perlruimur;  tertio  ponitur  redditio  causa^,  qua 
beati  eificiraur.  Nam  primo  tangitur  meritum, 
nostrae  salutis  praeambulum,  cum  interponitur: 
Mundo  corde.  Secundotangitur  meritum,  preemio 
responsivum,  cum  praemittitur  :  Beati.  Tertio 
vero  tangitur  ipsius  prcemii  ratioetprincipium, 
cum  in  fine  adjungitur  :  Quoniam  ipsi  Deum  vi- 
debunt.  Nam  per  munditiam  animae  pervenitur 
ad  visionem  divinam;  et  per  visionem  Dei  ha- 
betur  suljlimitas  praemii.  Quia  vero  de  mundi- 
tia,  qua  Deum  videmus  in  via,  dictum  est  in 
quarto  sermone  supra ,  et  de  visione  divina  in 
duobus  sermonibus  praecedentibus  dixi  multa, 
hic  de  beatitudine  sola  narratio  est  facienda. 
Verum  ad  dicendorura  intelligentiam  est  no- 
tandum,  quod  triplex  est  beatitudo  :  prima 

'  Matth.,\,  8.  —  ^  Boet.,  de  Consol.  Philos.,  lib.  !ll, 
pros.  10,aute  finem,  et  pros.  11,  in  fine.  —  '  Arist., 
Polit.,  \ih.  I,  c.  1,  et  Moral.,  lib.  VIII,  c.  v.—  *  Dioa. 
Areop.,  de  Div.  Nom.,  c.  iv,   part.  4.  —  "^  Boet.,  ubi 


est  hominura  peccatorum,  se  dclectantium  in 
mundanis ;  secunda  est  beatitudo  liominum 
bonorum ,  vigilanlium  in  divinis  mandatis ; 
torlia  vcro,  et  optima,  est  honiinum  beatorum, 
summis  perfruentium  bonis,  et  ideo  perop- 
tima. 

Dico  primo,  quod  est  quaedam  beatitudo  in 
via,  qucB  est  hominum  peccatorum,  et  summe 
delectantium  se  in  mundanis,  et  quairentium 
iinem  ultimum  in  eis.  Nam  lascivi  finemsuum, 
sive  beatitudinem  ponunt  totam  in.  dehciis  car- 
nis;  superbi  et  alti  ponunt  beatitudinem  in  di- 
gnitate,  et  bonorum  cminentiis.  Sed  omnia  ista 
sunt  vanissima,  atque  stultissima,  quia  sensui 
et  rationi  contraria.  Nam  «  beatitudo,  »  teste 
Boetio  ^*,  «  est  status  omnium  bonorum  aggre- 
gatione  perfectus.  »  Ergo,  ubi  bonum  deest, 
beatitudo  vera  esse  non  potest.  Sed,  ut  de  in- 
numeris  bonis  omittam,  in  supradictis  omnibus 
securitas  deest,  sine  qua  nullum  bonum  perfec- 
tura  est.  Ergo  omuis  beatitudo  taliura  nulla  est. 
Minor  prcbatur  per  syllogisraura.  Nam  pereunt 
divitiEe,  pereunt  deliciae,  pereunt  dignitates,  et 
quod  majus  omnibus  est,  raoriuntur  habentes 
honores  tales  :  quod  non  contingeret,  si  in  eis 
status  beatitudinis  praecsssisset.  Unde  exclamat 
Boelius,  hanc  quaestionem  tractans  *  :  «  0  prae- 
clara  hominum  beatitudo,  quam  cum  adeptus 
fueris,  securus  esse  desistis !  Quomodo  deliciae 
beatum  faciunt,  quae  sumptae  fastidiura  pariunt, 
in  ventre  putrescunt  ,  et  saepe  aegritudinis  , 
et  causa  mortis  existunt?  Quomodo  lasciviae 
beatura  faciunt,  quee  tristitiam  tandem  indu- 
cunt,  vires  corporis  minuunt,  et  ad  mortem  dis- 
ponunt?  Quomodo  honores  beatum  facere  pos- 
sunt,  qui  quanto  hominem  ad  altiora  sustol- 
lunt,  tanlo  ei  majus  praecipitium  ingerunt?  » 
Quanto  enim  gradus  est  altior,  tanto  casus  de- 
clivior.  Unde  ascendere  non  est  aliud,  quam 
sibi  praecipitium  prseparare,  et  tanto  magis, 
quanto  ascendit  sublimius.  Quomodo  etiam  di- 
vitiae  homiuem  beatum  faciunt,  quae  potius  eura 
gladiis  praedatorum  exponunt  ?  Saepe  divites 
cum  periculo  capitis  vadunt,  ubi  pauperes  se- 
cure  incedunt.  Unde  Boetius  '^  :  «  Tu  quoque, 
qui  nunc  gladium  pertimescis,  si  vitae  hujus 
callera  vacuus  viator  intrasses,  coram  latrone 
cantares.  » 

sup.,  pros.  2.  —  *=  Ibid.,  iib.  II,  pros.  5.  Huic  aliquid 
simile  est  apud  B.  Greg.  Maguum,  hom.  xxxvi,  iu 
Ev.,  n.  I.  —  '  Boet.,  ibid. 

(a)  Ccet.  edit.  nec. 


DE  SS.  APOSTOLIS.  SKRMO  Yll. 


49 


larura 
David . 


Cantabit  vacuus  coram  latrone  viator  ^. 
Eximius  Falsa  est  ergo  beatUudo,  et  vana,  qu£e  haberi 
^arura  potcst  a  malis  in  mundo.  Quod  si  rationil)us 
evidenlibus  non  acquiescis,  audi  eximiuin  Pro- 
phctarum  hanc  beatitudinem  describentem  ,  et 
non  esse  beatitudinem  asserentem.^«  Erue  me,  » 
inquit,  «  de  manu  filiorum  alienorum,  quorum 
os  locutum  est  vanitatem,  et  dextera  eorum 
dextera  iniquitatis.  »  Ecce  oris  operisquc  ini- 
quilas;  sed  additur  statim  humana  prosperitas, 
primo,  quoad  filiorum  felicitatem,  cum  dici- 
tur  ■' :  tt  Quorum  filii  sicut  novella?  plantationcs 
in  (a)  juventute  sua;  filiae  eorum  composilae,  cir- 
cumornatffi,  ut  similitudo  templi.  »  Secundo  , 
quoad  bladorum  iertilitatem,  cum  dicitur  *  : 
«  Promptnaria  eorum  plenu,  eructantia  ex  hoc 
in  illud.  »  Tertio,  quoad  animalium  foecundi- 
tatem,  cum  dicitur  "^  :  «  Oves  eorum  foetosae, 
abundantes  in  egressibus  suis,  boves  eorum 
crassae.  »  Quarto,  quoad  corporum  sanitatem, 
cum  infertur " :  «  Non  est  ruina  maceriae,  neque 
transitus,  nequc  clamor  in  plateis  eorum.  »  Et 
concludit  '^  :  «  Beatum  dixerunt,  cui  haec  sunt.  » 
Non  ipse  (6),  sed  qui  stulti  sunt,  attendentes 
sola  praesentia,  tales  praedicant  esse  beatos.  Sed 
numquid  est  ita,  sancte  Propheta?  Dic  senten- 
tiam  tuam,  quam  scis  esse  veram  :  «  Non,  » 
inquit,  «  est  ita,  »  sed  *  «  beatus  populus,  cujus 
est  Uominus  Deus  ejus.  »  Quomodo  beatus  est 
homo  propter  bona  supradicta,  quae  citissime 
sunt  transitura,  quae  non  ducunt  ad  vitam,  sed 
ad  damnationem  eeternam  ?  Sic  enim  dicit  Job ' : 
«  Quare  impii  vivunt,  sublevati  sunt,  conforla- 
lique  divitiis?  Semen  eorum  permanet  cum  eis, 
propinquorum  turba,  et  nepotum,  in  conspectu 
eorum.  Domus  eorum  securae  sunt,  et  pacatae, 
et  non  est  virga  Dei  super  eos.  Bos  eorum  con- 
cepit,  et  non  abortivit :  vacca  peperit,  et  non 
est  privata  foetu  suo.  Egrediuntur,  quasi  gre- 
ges,  parvuli  eorum,  et  infantes  eorum  exultant 
lusibus,  tenent  tympanum  et  citharam,  et  gau- 
dent  ad  sonitum  organi.  »  Sed  audi  finem,  et 
non  dicas  eos  felices,  sed  miseros  "^ :«  Ducunt,  » 
inquit,  «  in  bonis  (c)  dies  suos,  et  in  puncto  ad 
inferna  descendunt.  »  Est  enim  omnis  talis  ar- 
bori  similis,  quae  multum  est  elevata,  foliorum 
amoenitate  vestita ,  fructibus  et  floribus  redi- 
mita;  sed  ventis  excussa  discinditur,  et  sicca- 


tur;  vel  securi  preecisa  submergitur,  et  ignis 
incendio  prceparatur.  Nam  leo  valde  gloriosus  Exem- 
incedit,  animalium  rex  existens;  sed  dum  ad  p'"""- 
mortem  venit ,  amaras  lacrymas  fundit.  Nero 
Imperator  ,  licet  in  tantum  fuerit  feUx ,  ut 
piscarctur  retibus  aureis,  invasus  ultimo  a  Ro- 
manis,  fugiens,  dentibus  fustem  exacuit,  quo 
se  per  ventrem  transfodit,  et  sic  vitara  finivit, 
quem  asseruerunt  esse  felicem.  Beatus  Ambro- 
sius  ",  dum  de  Mediolano  Romam  iret,  in  qua- 
dam  villa  Thusciae  apud  divitem  hospilatus  est. 
Cumque  simul  sederent,  et  S.  Ambrosius  de 
statu  ejus  quaereret;  ille  ait :  «  Domine,  semper 
felicissimus  fui,  et  filios,  et  familiam  multam 
habui,  divitias  innumerabiles  congrcgavi,  nihil 
nunquam  incommodi  habui ,  vel  passus  fui ; 
sed  omnia  semper  pro  voto  recepi.  »  Quod  cum 
Sanctusaudivit,  discipulos  vocavit,  equos  cito 
parari  fecit,  eisque  dixit  :  «  Fugiamus,  filii  , 
quia  non  est  Deus  in  loco  isto,  ne  nos  ruina  in- 
volval.  »  Cumque  fugerent,  sc  mox  terra  ape- 
ruit,  et  illum  cum  suis  deglutivit. 

Secunda  bealitudo,  quae  est  in  vita,  est  homi- 
num  vigilantium  in  divinis  mandatis,  et  absti- 
nenlium  a  malis,  et  promoventium  se  in  bonis. 
Unde  Lucas  ''  :  «  Beatus  ille  servus,  quem  cum 
venerit  dominus  ejus,  invenerit  vigilantem.  » 
Ergo,  si  beati  esse  volumus,  necesse  est  ut  vi- 
gilemus.  Sed  in  quibus?  Utique  in  duobus,  sci- 
licet  ut  a  malo  sollicite  declinemus,  et  bona  sol- 
licite  faciamus.  Nam  malum  dimittere,  et  bo- 
num  facere,  sunt  duae  partes  juslitiae,  quibus 
pervenimus  ad  beatitudinem  non  solum  viae, 
sed  patriae.  Unde  Propheta  tangit  hjEC  duo,  cum 
dicit  '*  :  «  Beatus  vir,  qui  non  abiit  in  consilio 
impiorum  :  »  ecce  maU  dimissio.  **  «  Sed  in  lege 
Domini  fuit  volunlas  ejus  :  »  ecce  boni  opera- 
tio.  Estnotandum,  quod  tria  verba  in  descri- 
plione  mali  ponit,  scihcet  abiit,  stetit,  et  &edit. 
PIus  enim  eststare,  quam  abire;  etplus  sedere, 
quam  stare.  Nam  abire,  est  cito  transire  :  itare, 
est  quadam  stabiUlate  manere  :  sed  sedere,  est 
perfecte  quiescere.  Ergo  breviter  dicam  :  Abire, 
est  malis  consiliis  ad  modicum  conscnUre. 
Stare,  est  malis  operibus  operam  dare.  Sed  se- 
dere,  est  peccatum  in  consuetudinem  ducere, 
vel  trahere.  Pritno  ergo  consentire  est  malum; 
secundo,  sciUcet  operam  dare  malo  est  majus 


»  Juvenal.,  lib.  III,  Satvr.  \.  —  «  Psal.  cxliix,  11.  Paulino  et  Baron.,  et  Catalog.  Sanct.,  lib.  I,  c.  xxxvi; 

—  3  Ibid.,  12.  —  *  Ibid.",  13.  —  »   ibid.,  13-14.  —  Marul.,  c  iii.  —  >«  Luc,  XJi,  37.  —  i»  Psal.  i,  1.  — 

«  Ibid.,  14.  —  '  Ibid.,  15.  —  »  Ibid.  —  -^  Job,  xxi,  "  'bid.,  2. 
7-12.  —   ">  Ibid.,  13.  —  "  la  Vit.  S.  Ambros.,  ex  (a)  Ccet.  edit.  a.  —  (6)  Item  ipsi.  —  (c)  Item  bouo. 


20 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  VII. 


malumj  sed  in  malo  perseverare,  et  in  consue- 
tudinem  trahere,  est  pessimum,  quia  fit,  ut  ra- 
lio  seraper  prona  sit,  Et  prima  duorum  malo- 
rum  genera  facilitcr  snnt  corrigenda;  sed  ter- 
tium  est  quasi  in  naturam  versum ,  nec  nisi 
multa  ditlicultafe  est  correclionis  susceptivum  : 
est  enim  consueludo  altera  natura.  Unde  quasi 
naturale  fit,  quod  diutius  inolevit.  Unde  Hiero- 
nymus  '  dicit,  quod  experientia  hoc  ostendit : 
«Nonest  addiscendumintenero,  quod  estposlea 
deserendum  :  (juia  ditliculter  raditur,  rudes 
cum  perceperunt.  »  Poeta  '  : 

Quod  nova  testa  capit,  iuveterata  sapit. 

Lagena  enim  semper  eumdem  odorem  ser- 
vat,  quera,  dum  nova  csset,  imbuta  est.  Non 
faciliter  color  a  panno  movetur,   quo  primo 
Exem-  tingitur,  Minium,  si  bene  chartae  imprimitur, 
P'"-        vix  ita  unquam  raditur,  quin  semper  vestigium 
aliquod  relinquatur.  Rubigo ,  si  bene  ferro  im- 
primitur,  etiam  si  lima  amoveatur,  saepe  ad 
idemrevertilur.  Unde  pullus  equinus  nunquam 
passum   deserit,    quem    juvenculus   assuevit, 
Propter  quod  narrat  Gregorius  ^  historiam  (et 
habetur  in  Glossa  super  illud  Proverbiorum  * : 
AdoJescens  juxta  viam  suam,  etiam  cum  senuerit, 
non  recedit  ad  ea),  quod  Alexander  mores  vitio- 
rum  (a)  et  incessuum  p?edagogi  sui,  et  puerorum, 
cum  quibus  crevit,  nunquam  dimiltere  potuit. 
Exemplum  de  Nicolao,  de  quo  dicitur  in Legenda 
S.  Andrece^  :  «  Qui  in  malo  inveteratus,  licet  a 
peccato  carnis  se  subtrahere  vellet^  non  pote- 
rat,  quia  consuetudo  mala  semper  eum  ad  las- 
civiam  traliebat,  sive  inducebat  :  cujus  proni- 
tatem  B,    Andreas  jejuniis  et  orationibus  pu- 
gnans,  vix  a  Deo  obtinuit  pro  eo,  eique  ad 
resistendum  gratiam  impetravit.  »  Ergo  si  bea- 
titudinem  via3  obtinere  cupimus,  a  malo  ante 
omnia  recedamus,  Non  sedeamus,  non  stemus, 
non  ambulemus  in  consilio  impiorum;  sed  in 
lege  Domini  meditemur  die  ac  nocte,  Quare 
hoc?  Utique  ut  per  legem  Domini  discamus, 
quid  corde  credendum,  quid  sperandum,  quid 
amandum,  quid  etiara  nieditandum,  quid  ore 
loquendum,  quid  orandura,  quid  aliis  consu- 
lendum,  quid  opere  sit  agendum,  quid  fugien- 
dum,  quid  Deo,  quid  sibi,  quid  proximo  im- 
pendendum.  Unde  dicitur  in  alio  Psalmo  «  :  « 

1  Hierou,  —  '  Horat.,  lib,  1,  epist.  i:,  v.  69-70  : 
«  Sincerum  est  nisi  vas,  quoilcuuaque  infundis,  acessit. 
—  3  Vid.  Corn.  a  Lap.,  in  Prov.,  xxii,  6.  —  *  Prov., 
Xi,M.—^Catal.  Sanct.j  Hb.  I,c.  vui.— "^  Psa/. cxviii,  1. 


Beati  immaculati  in  via, »  quantum  ad  recessum 
amalo;  «  qui  ambulant  in  lege  Domini,  »  quan- 
tum  ad  promotionem  in  bono. 

Tertia  beatitudo  est  hominum  beatorum,  per- 
fruentium  bonis  summis,  pacificis  et  aeternis. 
Ethnecbeatitudononestunacumprima;  nec  tan- 
tumbonacumsecunda;sedcstinsummisdeliciis 
constituta;  et  ideo  sola  perfecta,  quia  ab  omni 
prorsus  malo  remota,  et  est  omnibus  bonis  plena : 
quia  serena,  quia  jucund  i,  quia  secura,  quia 
pacifica,  quia  oeterna.  Haec  autem  "beatitudo  ad 
praesens  consistit  in  tribus,  scilicet  primo,  in 
videndo;  secundo,  in  audiendo;  tertio,  in  gu- 
stando,  Nam  sicut  hi  tres  sensus^maxime  delec- 
tantur  in  corporalibus,  sic  et  in  spiritualibus, 
Quid  enim  deleclabilius,  quam  videre  lumen 
a?ternum?  quidsuavius,  quamaudire  summum 
docentem  Magistrum?  quid  dulcius,  quam  pa- 
nem  istura  coelestem  et  mellifluum  degustare? 
Dico,  quod  in  illa  sumraa  beatitudine  delecta- 
bile  est  lumen  videre  aeternum.  Numquid  hoc 
parum?  si  sic  delectat  oculum  aquilinum  in- 
sontem  conspicere  solem  istum,  quantum  de- 
iectabit  hominis  intellectura,  respicere  solem 
Deum,  qui  omnium  factor  est  coelorum  et  stel- 
larum,  quo  viso,  videntur  omnia,  sciuntur  et 
cognoscuntur  universa,  quae  ad  bealitudinera 
sunt  necessaria  ?  Gregorius  "^  :  «  Quid  est  quod 
non  videant  {b)  ibi,  qui  videntem  omnia  vi- 
dent  (c)?  »  Sicut  enim  objecta  relucent  in  spe- 
culo  materiali,  ita  omnia  objecta  relucent  in 
speculo  illo  aeterno,  quod  est  «  ars  (d)  plena 
omnium  rationum  viventium, »  sicut  dicit  Au- 
gustinus  **,  Ergo  si  sic  delectat  humanum  afiec- 
tum  videre  pulchritudinem  florum  et  rosarum, 
videre  varietatem  colorum,  videre  formositatem 
imaginum  et  omniura  picturarum,  videre  pul- 
chritudinem  facierum,  videre  amoenitatem  cam- 
porum,  pariter  et  pratorum,  videre  comas  ar- 
borum,  et  venustatem  astrorum;  quantum  de- 
lectabit  videre  pulchritudinem  omnium  saecu- 
lorum  Creatoris?   Si  sic  delectat  pulchritudo 
creata,  limitata,  temporalis,  transitoria,  quid 
faciet  increata,  immensa,  permanensetaeterna? 
Et  propterea  dicitur  ^  :  «  Beati  oculi,  qui  vident 
quae  vos  videtis.  »  Ejus  visio  tam  jucunda  est, 
quod  si  quis  in  inferno  existeret,  et  Deum  vide- 

—  7  Greg.,   Moral.,  lib.  H  ,   c.  m,  n.  3,  et  Dialoy., 
iib.   IV,  c.  xxxiii.  —  **  August.,   de  Trinit.,  lib    VI 
X,  II.  —  =•  IH  Reg.,  x,  8. 

(a)  Leg.  inorum   vitia.  —  (6)  Ccet.  edit.  viJeal.  — 
(c)  Item  videt.  —  (d)  Forte  leg,  arx. 


DE  SS.  APOSTOLIS.  SERMO  VIII. 


21 


rctj  nullum  omnino  clolorem  sentiret,  quia  do- 
lorem  magnum  major  delectalio  absorberet. 
Nam  multi  etiam  in  hac  vita  fuerunt  Sancti, 
qui,  propter  delectationem  illius  incommuta- 
bilis  boni,  ita  a  sensibus  omnibus  fuerunt  ab- 
stracti,  quod  nihil  exterius  pro  tempore  sen- 
tiebant,  etiam  actu  puniti.  Et  quid  mirum,  si 
sic  potens  est  delectatio  divina ,  cum  et  in  hac 
vita  medicina  amara  sic  saepe  abscondalur  sub 
mellea  materia,  ut  gustus  non  percipiat  eam? 
Secundo ,   beatitudo  non   consistit  tantum   in 
videndo,  sed  etiam  in  audiendo  summum  Ma- 
gistrum.  Multum  demulcet  auditum  cantus  avi- 
cularum,  multum  melodia  hominum,  pluri- 
mum  harmonia  instrumentorum  musicalium. 
Ergo  quid  faciet  melodia  tantorum  sanctorum, 
melodia  innumerabilium  angelorum,  et  insuper 
melodia  aeternalium  personarum?  Item  si  sic 
potest  delectari  Platonis  musica,  si  sic  eloquen- 
tia  Demosthenis;  si  sic  rhetorica  Ciceronis,  si 
sic  sapientia  Salomonis,  quae  a  finibus  terrae 
homines  ad  se  traxit;  quid  erit  audire  divinam 
sapientiam,  quae  sapientiam  omnibus  istis  de- 
dit?   Unde  et  in  figura  dicebat  regina  Saba, 
quae  venerat  a  finibus  terrse  audire  sapientiam 
Salomonis  * :  «  Beati  viri,  et  beati  servi  tui,  qui 
stant  coram  te  semper,  et  audiunt  sapientiam 
tuam.  »  Et  addit  -  :  «  Verus  est  sermo,  quem 
audivi  in  terra  mea  super  sapientia  tua  :   et 
non  credebam  narrantibus  mihi,  donec  ipsa 
veni,  et  vidi  ocuhs  meis,  et  probavi,  quod  me- 
dia  pars  mihi  non  renuntiata  fuit.  Major  est 
enim  sapientia  tua,  et  opera  tua,  quam  rumor, 
quem  audivi.  »  Vere  sicut  tunc  fuit  in  figura, 
ita  nunc  est  in  infinitum  majus,  et  in  re  ipsa. 
Non  credunt,  qui  modoaudiunt;  sed  cum  vide- 
bunt,  lunc  exclamabunt,  quod  non  est  ut  au- 
dierunt  in  comparatione  ejus,  quod  ipso  as- 
pectu  videbunt.  Si  enim  tam  dulce-  est  Deum 
audire  in  hac  vita,  ut  dicit  Propheta  *  :  «  Quam 
dulcia  faucibus  meis  eloquia  tua!  super  mel 
ori  meo  :  »  quid  erit,  quando  bonum  audietur 
in  semetipso?  Si  pro  tempore,  in  quo  sumus, 
quo  in  aenigmate  de  Deo  sentimus,  Sponsa  di- 
cit  * :  «  Anima  mea  liquefacta  est,  ut  dilectus 
locutus  est,  »  quomodo  Uquescet  prae  amore 
dilecti,  cum  eum  loquentem  audiet  in  seipso  ? 
TerUo,  illa  beaUtudo  summa  non  solum  est  in 
audiendo  et  videndo;  sed  quod  perfecUus  est, 

'  \n  Reg.,  X,  8.  -  '  Ibid.,  6-7.  —  s  Psal.  csviii, 
103.  —  '  Cant.,  v,  6.  —  ^  Luc,  xiv,  15.  —  ^  Joan., 
XIV,  23.  —  ^  Gregor.,  in  Evuny.,  hom  xxx,  u.  1.  — 


eUam  in  gustando.  Si  enim  iu  corporalibus,  sic 
et  in  spirituaUbus  est  in  gustu  suo  modo  delec- 
taUo.  Nam  mel  non  multum  delectat  visum;  sed 
delectat  valde  palatum.  Si  ergo  sic  delectat  cor- 
poreum  gnstum  delectamentum  ciborum,  et 
varietas  saporum,  et  vinorum  dulcium;  quan- 
tum  delectat  aflectum  summum,  comedere  bo- 
num  panem  illum  deificum,  omnis  saporis  et 
dulcediniscontentivum?  Et  propterea  dicitur'' : 
«Beatus,  qui  manducat  («)  panem  in  regno  coe- 
lorum,  »  Est  ergo  cum  sancUs  suis  ApostoUs 
fugienda  humana  beaUtudo;  est  amplexanda 
beaUtudo  christiana ;  sed  est  desideranda  bea- 
Utudo  divina.  Rogemus,  etc. 

SERMO  VIII. 

Si  quis  diligit  me ,  sermonem  meum  servabit  *. 

Non  se  Deum  diUgere  credat,  qui  eum  cordc 

saepe  non  cogitat,  qui  eum  srepe  ore  non  laudat, 

qui  opere  mandata  ejus  non  servat.  Nam,  sicut 

dicit  Gregorius  ^'  :  «  Si  unusquisque  vestrum  re- 

quiratur,  an  Deum  diUgat,  Ubera  voce,  secura 

mente  respondet  :  DiUgo.  »  Sed  constat  verum, 

quod  ipse  dicit :  «  ProbaUo  dilectionis,  est  exhi- 

biUo  operis. »  Ergo  si  vere  Deum  diUgas,  est  in- 

quirendum  a  corde,  a  Ungua,  et  ab  opere.  Est 

ulique  primo  inquirendum  a  corde  :  quia  quod 

cor  amat,  saepe  de  eo  cogitat.  Stepe  enim  cogi- 

tant  vani  de  carnis  deliciis,  et  saepe  superbi  de 

eminenUis  :  ergo  et  spirituales  saepe  de  divinis. 

Si  enim  seepe  de  eo  non  cogitas,  Deum  te  vere 

amare  non  credas.  Item  homo  maxime  de  eo 

cogitat,  quod  prae  caetevis  amat.  Si  de  mundo 

magis,  qnam  de  Deo  cogitas;  mundum  magis, 

quam  Deura  amas.  Secundo,  si  Deum  amas,  a 

Ungua  requiras  :  «  Ex  abundanUa  enim '  cordis 

os  loquitur.  »  Quia,  dicit  Richardus  ^,  et  Philo- 

sophus  •<>  ei  consenUt  :  «  Idem  omnino  est  ver- 

bum  oris,  et  cordis.  »  Lingua  libenter  norainat 

id,  quod  cor  amat.  Ergo  qui  plus  de  mundo 

futur,  quam  de  Deo,  magis  mundum,  quam 

Deum  diligere  comprobatur.  TerUo,  si  Deum 

diligas,  ab  opere  tuo  requiras  :  non  enim  po- 

test  ignis  esse  in  paieis,  et  non  ardere  :  ergo 

nec  ignis  divinus  in  corde  et  opere  potest  va- 

care.  Impossibile  ergo  est,  ut  opefari  renuat, 

et  magna  non  agat,  si  plenis  affecUbus  Deum 

amet.  Hoc  est,  quod  Dominus  dicit :  Si  quis  di- 

ligit  me,  etc.  In  quo  verbo  maxime  duo  facit  : 

8  Matilu,  xu,  34.  —  9  Richard.,  de  Trinit.,  part.  I, 
hb.  VI,  c.  XII.  -  '•  Arist. 
(rt)  Vulg.  uiauducabit. 


0-2 


SERMONES  DR  SANCTIS  IN  COMMUNl.  Vill. 


primo,  se  amandum  ostendit;  secundo,  proba- 
tiouem  amoris  inducit.  Ostenditur  autem  primo 
in  Deum  dilectio,  cuin  dicit  :  Si  quis  diliijit  rne. 
Ostendilur  secundo  dilectionis  probatio,  cum 
infertur  :  Sermonem  meum  servabit.  Est  ergo  no- 
(andum  circa  divinam  dileclionem,  quam  ma- 
xime  habuerunt  Apostoli ,  et  habent  omnes 
apostoUci  viri,  quod  ad  eam  habendam  qua- 
tuor  sunt  maxime  necessaria,  sive  motiva  : 
primumsuaiiturex  parte  naturae ;  secundum  ex 
mandato  Scriplurce;  tertium  ex  dono  graliaj; 
quartum  ex  promisso  gloriw,  Nam  naturoe  olli- 
cium  est  ad  amorem  iaducere;  Scripturoe  est 
hoc  praecipere;  gratifE  est  huic  mandato,  si 
opus  est,  parere;  gloriae,  seipsum  et  nolentes 
quodam  inductu  altrahere. 

Dico  primo,  quod  primum  motivum  ad  amo- 
rem  divinum  esl  ipsa  natura  :  nam,  sicut  patet 
ex   inslinctu  natura;,  dihgunt  aves ,   dihgunt 
canes,  diliguntequi  et  boves,  dihguut  et  leo- 
nes,  quos  sibi  cernunt  benefacientes.  Diligunt 
Pagani,  dilrgunt  Judaei ,  diligunt  Saraceni  suos 
benefactores.  Unde  hoc?  Certe  ipsa  natura  mo- 
vente.  Ergo  homo,  qui  adeo  nobihssimam  na- 
turam  accepit ,  Deum  tam  beneficum  cur  non 
amabit?   item   cogita,   quantum   ceecus  illum 
diligeret    qui    sibi    redderet    visum  !    quan- 
lum  surdus,  qui  sibi  redderet  auditum!  Quan- 
tum  mutus  eum ,  qui  sibi  repararet  afiatum  ! 
et  sic  similiter,    qui   pedem  truncatura,   vel 
manum  ,  vel  forsitan  nasum  abscissum  habe- 
ret.  Ergo  quantum  araandus  est,  qui  tibi  cor- 
pus  sanum  dedit,  etintegrum;  etinsuper,  quod 
maximura  est,  tibi  contulit  aniraam  ad  iraagi- 
nera  sui  factam,  et  cum  corpore  ad  vitara  eeter- 
nam  ordinatara!  Itera  attende,  quomodo  omnia 
corporis  membra  cordis  sunt  amantia,  eo  quod 
ab  eo  motumrecipiant,et  vitam.  Undc  Galenus  ' 
dicit,  quod  brachia  hoc  habent  proprium,  quod 
omnia  illa,  quae  amari  a  corde  sciunt,  dulcibus 
amplexibus  capiunt,  et  cordi,  quantum  possunt, 
astringunt,  ita  quod  dilectum   tofum  cordi  ira- 
Ungnis  primerent,  si  valerent.  Ungues,  qui  sunt  ex  fu- 
quid.      mositatibus  cordis,  in  tantura  cor,  a  quo  suura 
esse  capiunt,  diligunt,  quod  slatira,  corde  pa- 
tiente,  livescunt,  et  quandoque  nigrescunt,  ita 
quod  nunquara  cor  patitur,  quin  signura  in  un- 
guibus  ostendatur,  sicut  in  febri  monstratur. 

<  Galea.  -  «  Eccli.,  vii,  32.  -  ^  11  Mac/i.,  vii,  22. 

—  *  De  Spir.  et  Anim.,  c.  xvir,  inter  Oper.  August., 
Append.  tom.  VI.  —  *  Aug.,  Confess.,  lib.  X,  c.  xxi.\'. 

—  «  Greg.,  MoraL^  lib.  XVlll,  c.  ix,  al.  vjii,  u.  ItJ, 


Quomodo  ergo  Deum  non  amabit,  a  quo  non 
solum  accepit  esse,  sed  vita  nobilissima  vivere, 
nobilissima  forma  sentire,  ct,  quod  est  maxi- 
mum,  cum  angelis  intelligere  ?  et  propter  heec 
omnia  bona  naturae,  dicilur  * :  « In  tota  anima 
tua  dilige  eum,  qui  te  fecit.  »  Notanter  dicitur : 
in  iota  anima  tua,  quia,  sicut  qui  partem  dat,  ex 
parte  aniandus  cst ;  sic  qui  totura  dat,  ex  toto  est 
diligendus.  Diligiraus  enim  patrem  carnalem, 
sed  secundura  partera,  quia  ab  .eo  accepimus 
partem  nostr^e  subslanti;e.  Ergo  debemus  tota- 
liter  diligere  Patrera  spiritualem,  id  est  Deum, 
a  quo  totum  accepimus  esse  nostrum,  tam  car- 
nis,  quam  anim;»,  sicut  mulier  illa  sancta  ^ 
dixit  in  sua  praedicatione,  ut  ad  patiendum  fi- 
lios  confortaret :  «Ne.scio, »  inquit,  «quomodo 
in  utero  meo  apparuistis :  neque  ego  spiritum 
et  animam  dedi  vobis,  et  singulorum  membra 
ipsa  compegi ;  sed  mundi  Creator.  »  Unde  in 
lihro  de  Spiritu  et  Anima  *  :  «  0  miser  ego , 
quantum  diligere  deberem  Deum  meura,  qui 
me  fecit  cum  non  eram ,  et  de  nihilo  me 
non  lapidera ,  non  arborera ,  non  aliquod 
de  animalibus,  sed  hominera  voluit  me  esse , 
dedit  mihi  vivere,  sentire ,  et  intelligere.  »  Et 
quibusdam  interpositis,  addit  :  «  Cura  haec  (et 
multa  alia)  considero,  dolore  (a)  pariter,  et  ru- 
bore  confundor :  »  dolore,  quia  aniraam  perdo, 
rubore,  quia  patrera  tara  magnificum  non  agno- 
sco.  Araemus  ergo  cura  sanctis  Apostolis  Deura 
nostrum,  et  relinquaraus  omnia  propleripsura  : 
et  in  amore  nostro  Deus  nuUura  habeat  socium, 
quia,  dicit  B.  Augustinus  '"  :  «  Minus  te  araat, 
qui  tecura  aliquid  amat.  »  Itera  Gregorius  *  : 
«  Tanto  quisque  ab  aeternis  disjungitur,  quanto 
in  inferioribus  delectatur.  » 

Secundo,  Deura  amandum  non  solum  inducit 
-  natura,  sed  ipsa  Scriptura,  qufe,  sicut  dicitur 
in  libro  de  Doctrina  Christiana '',  nihilaliud  prae- 
cipit,  nisi  charitatem ;  et  nihil  aliud  vetat,  nisi 
tepiditatem  (6).  »  Unde  requisitus  Dominus , 
quod  es.set  maxiraura  mandatum  in  lege,  ait  ^  : 
«  Diliges  Deum  tuum  ex  toto  corde  tud,  et  ex  tota 
anima  tua,  et  ex  tola  mente  tua,  et  ex  omnibus 
viribus  tuis.  Hoc  est  maximum,  et  primura  man- 
datura.  Secundura  autera  simile  est  huic  :  Dili- 
ges  proxiraum  tuum,  sicut  teipsura.   In  his,  » 

quoad  sensum.  —   '  August.,  de  Doct.  Chrisi.,  lib.  I, 
x\xvi,  40,  quoad  sensum.  —  '  Matth.,  xxii,  37-iO. 

(u)  Apud  Aug.  timore.  —  (6)  In  loco  citato  Aug. 
cupidilatem,  non  tepiditatem  habelur,  quamvis  illa 
xlem  leciio  non  sit  contemnenda. 


I)K  SS.  APOSTOLIS.  SERMO  VII 


23 


inquit,  «duobns  mandatis  universa  lex  pendet, 
et  prophelfE.  »  Sed  qiiid  est  hoc?  Numquid  non 
sunt  aha  multa  mandataDei?  Audistis  qusstio- 
nem :  audite  responsionem.  Gregorius  enim  hoc 
quaerit  dicens  •  :  «  Cura  cuncta  sacra  eloquia 
plena  sint  dominicis  praeceptis,  quid  est,  quod 
de  sola  dileclione,  quasi  de  singulari  mandato 
Dominus  dicit  :  Hoc  est  frceccptum  meum,  etc, 
nisi  quia  om.nc  mandatum  de  sola  dilectioae 
est,  et  quidquid  praecipitur,  in  sola  charitate  so- 
lidatur?  Nec  habet  aHqnid  viriditatis  ramus 
boni  operis,  si  non  manserit  in  radice  charita- 
tis.  »  Et  addit:  « Prrecepta  ergo  Dominica  multa 
sunt,  et  unum  :  multa  per  diversitatem  operis; 
et  unum  in  radice  charitatis.  »  Exemplum  est 
in  arbore,  cujus  rami  in  se  sunt  diversi  et  mulli, 
sed  in  radice  sunt  uniti,  a  qua  accipiunt,  ut 
sint  vivi  et  fructiferi  :  quia  sine  ea  sunt  mor- 
tui,  et  nullis  usibus  apti.  Nisi  igitur  sic  et  om- 
nia  opera  nostra  sint  unum ,  sive  radicata  in 
divina  charitate,  omnino  sont  nuUa  :  quia  nec 
Deo  possunt  esse  accepta,  nisi  fuerint  hoc  igne 
excocta.  Sunt  enim  omnia  opei'a  nostra  bona, 
considerata  in  se,  sicut  poma  silvatica,  vel  do- 
mestica  non  matura,  quae  sunt  omnino  inutilia, 
si  non  fuerint  igne  digesta,  et  mediante  calore 
ad  maluritatem  redacta.  Dicitenim  Scriptura' : 
«  Diliges  Dominum  Deum  tuum  ex  toto  corde 
tuOjwid  est,  in  toto  intellectu,  sine  errore  :  «ex 
tota  anima  tua  ,  »  id  est,  in  tota  voluntate,  sine 
contradictione ;  « tota  mente  tua,  »  id  est,  me- 
moria,  sine  oblivione ;  «  et  omnibus  viribus 
tuis,  »  id  est ,  totis  visceribus ,  sive  affectibus , 
sine  omissione.  0  quam  felix  esset,  qui  sic  Deum 
amaret,  et  in  nullo  de  eo  erraret,  vel  falsum  de 
eo  sentiret,  in  nullo  ejus  voluntati  contradice- 
ret ,  sed  se  voluntati  divinae  conformaret,  sem- 
per  eum  in  memoria  haberet,  et  de  ipso  jugi 
memoria  cogitaret,  et  nihil  de  pertinentibus  ad 
servitium  ipsius  omitteret,  sed  omnes  vires  suas 
ad  hoc  ipsum  impenderet  !  Quis  talifeUcior? 
quis  sublimior?  quis  Deo  gratior?  Sed  ubi  est 
hodie  talis,  immo  quis  non  contrarium  facit? 
Nonne  omnis  mundus  erroribus  plenus  existit? 
Nonne  humana  voluntas  in  his  deficit  ?  Nonne 
hodie  gulosi  plus  de  deUciis,  avari  plus  de  di- 
vitiis,  lascivi  plus  de  vanis,  superbi  plus  quam 
de  Deo,  in  honoribus  delectantur?  Est  tamen 
notabile  valde,  quod  Deum  diligendum  asserit 
toto  corde :  quid  est  enim  toto  corde  diligere, 

1  Greg.,  in  Evang.,  tiom.  xxvii,  u.  1.  —  *  Deut.,  vi, 
5.  —  ^  Ecdi,,  XXIX,  20.  —  *  Apoc.,  i,  5. 


nisi  pure  et  sine  socio  amare,  id  est,  nihil  prae- 
ter  eum  diligere?  Non  enim  est  vinum  purura, 
cui  admixta  est  aqua  :  imo  virlus  debililatur, 
quanto  plus  aquee  illi  adjungitur.  Sic  et  Deus 
tanlo  minus  amalur,  quanlo  plus  exlranei  amo- 
ris  ei  aliquod  admiscetur.  NuUa  enim  est  virtus, 
quae  ex  appositione  sui  contrarii  non  minor  red- 
datur,  sicut  ex  appositione  sui  simiUs  robora- 
tur.  Nam  aurum  purnm,  ignis  non  timet  incen- 
diura  :  non  scindilur  malleo,  quantumcumque 
percutiatur;  sed  ictibus  dilatalur,  ut  eUam  omni 
formae  sit  aptum.  Sed  si  quid  adulterini  metalli 
fuerit  ei  admixtum,  semper  sub  malleo  scindi- 
tur,  nec  aliquid  ex  eo  efUcitur,  quousque  ab 
eo,  quod  adulterum  est,  separatur.  Sic  non 
potest  Deus  perfecle  amari,  nisi  solus  ametur, 
nec  aliquid  cum  eo  extraneum  diligatur,  quod 
non  propter  ipsum  ametur. 

TerUo,  ad  divinum  amorem  inducit  nos  ipsa 
graUa  nobisinredemptione  Salvatoris  exhibita. 
De  qua  dicitur '  :  «  Graliam  fidejussoris  tui  ne 
obliviscaris :  dedit  enim  prote  animam  suam.  » 
Non  utique  dedit  aurum,  non  argentum,  non 
lapidem  pretiosum,  non  servum,  non  aliquem 
angelorum,  sed  seipsum.  Quis  ergo,  nisisitma- 
lus  servus,  non  diligat  Dominum?  Quis  tam 
malus,  ut  se  a  carcere  non  amet  liberantem  ? 
Quis  tam  ingratus  qui  est  ad  mortem  infirmus, 
quod  non  amet  medicum  sine  pretio  se  curan- 
tem?  Et  quis  adeo  perversus,  si  est  caecus,  qui 
non  amet  illuminantem  se  ?  Nam  puUi  hirundi- 
num  suas  amant  matres,  se  illuminantcs.  Certe 
nos  eramus  diabolico  carceri  mancipaU ,  era- 
mus  penitus  caeci,  et  a  vera  luce  alieni,  eramus 
peccato  mortui,  et  jam  quasi  ininferno  sepuIU. 
Quomodo  ergo  non  illum  amabimus,  qui  nos 
sua  gratia  illuminavit,  qui  a  carcere  diaboli 
nos  liberavit,  et  nos  a  morte  culpa?,  suo  san- 
guine  redimens,  vitae  resUtuit?  Unde  dicitur  *  : 
«  Dilexit  nos,  et  lavit  nos  a  peccaUs  nostris  in 
sanguine  suo.  »  0  inaudita  dilecUo!  o  magni- 
ficus  amor  !  o  vera  probaUo  dilecUonis  ,  dum, 
pro  amore  hominis,  suum  sanguinem  fudit,  et 
crudelissimae  morti  se  tradidit,  nec  de  concer- 
nentibus  quidquam  omisit !  Si  sic  canis  domi- 
num  suum  amat  pro  pane  modico;  sisic  equus 
pro  modico  hordeo;  si  sic  et  asinus  pro  pa- 
bulo  et  foeno,  quantura  ille  a  nobis  amandus 
existit,  qui  carnem  suam  dedit  nobis  in  cibum, 
sanguinem  in  potum,  vitam  in  merilum,  etse 
totum  in  pra?mium?  Nam  leo,  sicut  in  Domini-  Exem- 
calibus  Sermonibus  patet,  cum  a  serpente  cinc-  ^  ^' 


i4 


SERMOxNES  DE  SANCTIS  IN  COALMUNl.  IX. 


tus,  et  ab  eo  fortiter  astriclus  esset,  dum  fuis- 
set  a  quodani  niilite  liberatus,sicilli  toto  corde 
adhaesit,  ut  i\h  eo,  nisi  morte,  separari  nequi- 
verit.  Cur  ergo  non  facit  homo  rationalis,  quod 
animal  brutum  facit;  et  Deo  suo  negabit,  quod 
horaiui  morlali  leo  impendit? 

Quarto  ad   diligendum  Ueum  movet  gloria 
nobis  a  Deo  promissa,  quee  est  tanta,  tam  am- 
pla,  tantis  bonisplena,  et  innumerabilia  per 
saecula  permansura ,  ut  dici  queat  nulla  lingua, 
imo  nec  cogitari  humana  potest  intelligentia. 
Unde  Apostolus  '  :  «  Quod  nec  oculus  vidit,  nec 
auris  audivit,  nec  in  cor  hominis  ascendit,  quae 
prfpparavit  Deus  his,  qui  diligunt  illum.  »  Fer- 
tur,  quod  fuerunt  duo  viri  religiosi  mutuo  se 
amantes  :  cumque  unus  ad  mortem  veniret,  ab 
alio  adjuratus  est,  ut  ad  eum  post  mortem  re- 
diret.  Post  mortem  ergo  illi  apparuit;  et  ab  eo 
requisitus,  quomodo  illic  esset,  ait :  «  Sicut  au- 
tlivimus,  sic  vidimus   in  civitate  Domini  virtu- 
tum,  et  millies  amplius.  »  Quanta  est  ergo  stul- 
titia  nostra,  illum  non  amare,  qui  tanta  bona 
suis  amatoribus  praeparavit!   Mercatores  enim 
in  tantum  amant  aurum,  quod  tantum  laborem 
pro  eo  acquirendo  assumunt.   Unde  pro   ipso 
acquirendo  Alpes  transeunt,  fluctibus  maris,  et 
ventis  validis  se  exponunt,  vias  periculosas  ar- 
ripiunt,  calores  et  frigora  non  pavescunt ;  et  ta- 
men  saepe  non  inveniunt  quod  inquirunt ,  imo 
dum  lucrari  putant ,  e  contrario  saepe  perdunt. 
Quae  ergo  amentia,  ut  pro  lucro  tam  certo,  tam 
immenso,  nuUis  temporibus  unquamperdendo, 
non  solum  laborare  nolumus;  sed,  quod  absque 
labore  possuraus,  bonum  amare  i^cilicet  renui- 
mus !  Non  enim  aliud  a  nobis  Deus  requirit, 
quam  amoreni.  Ergo  si  jejunare  non  potes,  ex 
toto  corde  ama  Deum,  et  accipe  summum  re- 
gnum.  Numquid  amare  non  potes?  Quomodo 
diligis  aurum,  et  non  potes  diligere  summum 
bonum  ?  Quis  est  qui  Regem  Franciae  non  ama- 
ret,  si  ab  eo  se  accipere  regnum  suum  spera- 
ret?  Ergo  ad  Deum  amandum  inducit  natura, 
mandat  Scriptura,  impellit   gratia,  et   allicit 
gloria  :  ad  quam  nos  perducat  Jesus  Christus 
Dominus  noster. 

SERMO  IX. 

Hoc  est  pmceptum  meum ,  ut  diligatis  invicem, 
sicut  dilexi  vos  ^.  Quatuor  ex  charitate  amanda 
sunt,  ut  Augustinus  docet  in  libro  de  Doctrina 

1  i  Coi-.,  II ,  0.  —  ■*  Joan,,  w,  12.  —  3  Aiigusl.,  dc 
Doctr.  Christ.,  i,  xxiil,  22. 


Christiana  ',  scilicet  Deus,  nostra  anima,  proxi- 
mus,  et  nostrum  corpus.  Sed  primo  et  super 
omnia  amandus  est  Deus ;  secundo  loco  amanda 
est  anima  nostra;  tertioloco  amandus  est  proxi- 
mus  noster :  quarto  loco  amandum  est  corpus 
nostrum.  Magis  enira,  quam  corpus  nostrum, 
amare  debemus  proximum.  Unde  et  pro  salule 
proximi,  si  necessitas  se  offerat,  est  corpus  po- 
nendum.  Super  omnia  autem ,  et  propter  seip- 
sum ,  debemus  Deum  diligere,  eL  omnia  alia 
propter  ipsum.   Est  tamen  hic  attendendum, 
quod  licet  corpus  sit  ex  charitate  amandura,  eo 
quod  sit  ad  beatitudinera  ordinatam,  sic  ta-     Exem- 
men  est  amandum,  sicut  agricola  amat  frumen-  ^'°™j„ 
tum,qui,  ut  fructiOcare  possit,  non  illud  in 
scrinio  claudit,  vel  pau.sarepermittit;  sed  terrae 
ad  fructificandura  committit,  et  frigoribus,  ni- 
vibus,  pluviisque  illud  exponit;  nec  in  area  a 
tribula  ei  parcit;  sed  tam  diu  illud  percutit, 
quousque  perfecte  separetur  a  paleis,  donecul- 
timo  expositum,  nobis  ex  eo  utilis  fiat  panis. 
Sic  etiam  nec  corpori  parcendum  est;  sed  sic 
perfecte  domandum ,  donec  ab  omni  peccalo 
fuerit  separatum.  Item  sic  est  corpus  amandum,     Kxem- 
sicut  miles  diligit  clj^peum  suum,  quem  valde  guQ^um! 
diligit,  et  manu  fortiter  stringit;  sed  contra  om- 
nes  ictus  illum  exponit ,  ut  gladius  ei  parcat. 
Tertio  sic  est  amandum  corpus,  sicut  miles  di-     ^^Q„y. 
ligit  equum,  quem  pascit,  et  tergit;  sed  ei  cal-  piumter- 
caribus  non  parcit;  nec  bellaturus  a  bello  sub-  *'"™* 
trahit,  sed  contra  hostes  stare  compellit.  Item     E.\em- 
quarto  est  corpus  sic  amandum ,  sicut  mem-  Jl']"™^ 
brum  infirmum  et  putridum ,  cui  non  parcit 
gladius;  sed,  sicut  saluti  totius  corporis  expe- 
dit,  id  incidi  permittit,  quoties  expedire  co- 
gnoscit.  Ex  quibus  omnibus  aperte  colligitur, 
quod  corpus  tunc  vere  araatur,  quando  pro 
honore  Dei,  pro  salute  animae  suae  et  proximi, 
ei  nonparcitur,  sed  verberibus  et  morli  expo- 
nitur.  In  verbo  ergo  praemisso  nobis  charitas 
Christi  commendatur.  Et  primo  commendatur 
charitatis  prceceptum ,  quantum  ad  suae  gloriae 
praeconium;  secundo  praecipit  nobis  supernce 
dilectionis  aflfectum;    tertio   dllectionis  ipsius 
dat  formam  et  modura.    Et  sic  primum  facit 
praeceplum  venerabile  ;  secundum  honorabile; 
tertium    vero    commendabile.    Notatur    enim 
primo  amoris  singulare  praeconium ,  cum  dici- 
tur  :  Hoc  est  prceceptum  meum.  Nonne  venerabilc 
est  et  singulare  prasconium,  quando  hoc  prae- 
ccptum  constituit  singulariter  esse  suum  ?  Quiere 
supra  causam  in  pracedenti  Sermone.  Secundo 


DE  SS.  APOSTOLIS.  SERMO  IX. 


26 


prtEcipit  nobis  Dominus  superni  amoris  affec- 
lum,  cum  additur  :  Ut  diiigatis  invicem.  Tertio 
flat  nobis  diieclionis  lorniam,  et  modum,  cum 
subditur  :  Sicut  dilexi  vos.  Tunc  enim  amor 
nosler  comraendabilis  credilur,  cum  amantem 
Dominum  imitatur,  et  ejus  amoris  exemplo  lor- 
matur. 

Dicit  ergo  :  Hoc  est  pr(Bceptum ,  etc.  Est  ergo 
hic  nolandum,  quod  fraterna  dilectio  primo  est 
nalurfE  rectitudinis  ostensiva ;  secundo  est  le- 
gis  divincc  completiva ;  terlio  est  Jesu  Christo 
assimilaliva;  quarto  est  infcrnalis  supplicii  eva- 
siva,  et  supernaturahs  gloriee  inventiva.  Quid 
istis  mehus,  quid  ulilius,  quid  amabihus? 

Dico  ergo  primo,  quod  fraterna  dilectio  est 
habenda,  quia  est  natur<Te  rectitudinisostensiva. 
Nam  tunc  est  natura  recta ,  quando  illud  facit, 
ad  quod  facta  est,  non  dechnans  in  parlem 
contrariam.  Sed  ad  hoc  factus  est  homo,  ut 
propter  Deum  proxiraum  amet,  et  sic  ipsum  ad 
beatitudinom,  quasi  ad  ultimum  finera,  pree- 
paret.  In  cujus  signum,  omnes  homines  ab  uno 
solo  homine  processerunt  (cum  omnia  aha  ani- 
maha  principium  duplex  habuerint) ,  ut  dum 
ab  uno  solo  principio  esse  se  viderint,  unilatem 
inter  se  amarent,etfraternam  charitatemexqui- 
rerent.  Ad  hunc  enira  amorem  oranis  creatura, 
tam  coelestis,  quam  terrena,  nos  invitat  suo 
exemplo.  Nam,  ut  dicit  Boetius  ',  «  omnia  jun- 
guntur  amore.  »  In  corporahbus  enim  elemeu- 
tatis,  uniuntur  quatuor  elementa ,  hcet  in  se 
sint  valde  contraria.  Simihter  etin  unum  mun- 
dum  conveniunt  coelestia  et  terrena,  hcet  in  se 
sint  muhum  difTormia  et  contrarja.  Quoraodo 
ergo  mundus  extcrior,  ex  tam  diversis  compo- 
situs,  ad  modicum  staret,  si  amor  in  eos  res 
contrarias  non  uniret,  et  unitatem  in  esse  non 
conservaret?  Ergo,  si  amore  unita  sunt  tam  di- 
versa,  quantus  araor  debet  esse  inter  simiha? 
Simihtudo  enim  magna,  est  causa  magni  amo- 
ris.  Ergo ,  si  est  magna  simihtudo  hominis  ad 
hominem,  et  ratione  unitatis  principii ,  et  ra- 
tione  prajcepU  accepti,  et  ratione  similis  boni, 
ad  quod  sunt  ordinati ,  constat ,  quod  amore 
maximo  debent  invicem  necti.  Et  si  animalia,  a 
duobus  principiis  descendentia  ,  tanto  jungun- 
tur  amore,  ut  simul  vadant ,  simul  quiescant, 
simul  comedant,  simul  dorraiant,  sicut  patct  de 
columbis,  struthionibus,  anseribus,  formicis  et 
apibus,  quanto  amore  debent  se  amare,  qui 

'  Boel.,  dc  Consol.  Philox.^  lib.  II,  luctr.  8.  — 
'  ^ccli.,  XUI,  19.  —  3  11  Cor.,  xu,  io.  —  *  Greg..  in 


omnes  uniti  fueruntinprimo  homine  ?  Et  prop- 
tcrea  dicitur  *  :  «  Omne  animal  dihgit  sibi  si- 
railc  ;  sic  et  omnis  homo  proximura  »  suum 
semper  amare  debet.  Sic  enim  Apostoli  sancti 
tioc  fecerunt ,  qui  in  morlem  se  pro  proxirais 
tradiderunl.  Unde  dicebat  sanctus  Apostolus  ^ : 
«  Ego  autem  hbentissirae  impendam  omnia 
raea,  et  ego  ipse  superimpendar  pro  animabus 
vestris.  »  Sed  quis  hodie  ila  dihgit  proximum? 
imo  quis  hodie  proxiraum  non  tanto  animo 
odit,  ut  quod  corde  gerit,  si  potest,  in  opere 
ponit?  Plus  se  diligunt  bruta,  quam  raliona- 
biha.  Si  enim,  ut  dicit  Gregorius  *,  «  probaho 
dilectionis,  est  exhibitio  operis;  »  vide,  si  ve- 
rum  est  lioc  quod  dico.  Nam  elei)has,  si  ah-  i:xem- 
quando  cadit,  cum  casum  suum  irrecuperabi-  i''"™- 
lem  vidit,  eo  quod  surgere  de  terra  non  valeat, 
fortissime  barrit  :  quod  dum  elephantes  au- 
diunt,  omnes  juniores  et  forliores  ad  eum  ve- 
niunt,  et,  ut  surgat,  adjuvant  quantum  possunt, 
Passeres ,  parvic  aves ,  dura  aliqucm  de  suis 
captum  conspiciunt ,  undique  in  unura  conve- 
niunt,  et,  ut  captum  hberent ,  laborant  ut  pos- 
sunt,  quem  in  vincuhs  pascunt.  Porcorum  mos 
est,  ut,  dum  unus  clamat,  omnes  ad  auxihum 
accurrant.  0  humana  miseria!  o  lacrymabihs 
defectus  amoris  !  Cadit  elephas,  et  est  qui  auxi- 
hura  ferat :  capitur  passer ,  et  est  qui  succur- 
rat  :  porcus  vociferatur,  et  invenitur,  qui  adju- 
vet;sedsi  cadit  homo,  non  est  qui  adjuvet,  Exem- 
qui  in  auxihum  vadat ,  sed  ad  occidendum  se  ^'"™' 
inchnat.  Sunt  hodie  homines  canibus  sirailes, 
quorum  mos  est,  ut,  si  unus  percutitur,  ab  om- 
nibus  ahis  laceretur. 

Secundo,  dilectio  fraterna  est  divinae  legis 
impletiva.  Nonne  magnum  bonum  creditur  esse, 
mandato  amoris  legem  implere  ?  Quid  hoc  me- 
hus?  Nonne  qui  hoc  facit,  sibi  vitam  teternam 
meretur?  Sic  enim  ait  Veritas  °  :  «  Si  vis  ad 
vitam  ingredi,  serva  mandata.  »  Sed  si  quis 
proximum  dihgit,  omnia  raandata  Dei  custodit. 
Ergo  hoc  raaximum  bonum  custodit.  Minorem 
probat  Apostolus  hoc  modo  :  «  Nemini, »  in- 
quit  ^,  «  quidquam  debeatis,  nisi  utinvicem  di- 
hgaUs  :  qui  enim  diligit  proximum  '  legem  im- 
plevit.  Nam  non  adulterabis,  non  furaberis,  non 
occides,  non  falsum  tesUmoniura  dices,  non 
concupisces  rera  proximi  tui ,  et  si  quod  est 
ahud  mandatum  in  lege,  in  hoc  uno  verbo  ins- 
tauratur  :  Dihges  proximum  tuum ,  sicut  feip- 

Evung.,  hom.   xxx,  u,    1.  —   '  Matth.,  xix,   17.  — 
«  Kom.,  XIII,  S-9, 


26 


SEKMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  IX. 


sum.  »  Et  concludit  ex  prfiemissis  Apostolus  *  : 
«  Plenitudo  erj^^o  legis  cst  dilectio.  »  Ratio  hu- 
jus  argumenti  est  :  Qui  euim  dilif^it  proximum, 
optat  ei  bonum ,  et  non  malura  :  ergo  eum, 
quem  diligit,  non  occidit ,  nec  contra  eum  fur- 
tum  committit,  nec  contra  eum  falsum  testi- 
monium  dicit,  nec  res  ejus  occupat  modo  in- 
debito,  nec  iuratur,  nec  concupiscit,  et  sic  de 
aliis.  Ergo  qui  proximumdiligit,  universaman- 
data  custodit;  et  per  consequens  legem  imple 
vit.  Et  propterea  beatus  Joannes  Apostolus,  cum 
ad  sepulcrum  (a),  vivus  adhuc  corpore,  disci- 
pulorum  manibus  portarctur,  ad  quamlibet 
pausam  dicebat  ^  :  «  Kilioli ,  invicem  diligile.  » 
Cumque  illi  quiererent,  quare  illud  solum  di- 
ceret,  ait  :  «  Quia,  si  hoc  solum  fiat,  sufficit  ad 
salutem.  »  Turpe  est,  fcedum  est,  non  servare 
hanc  legem  Christi,  cum  Saraceni  legcm  obser- 
vant  tam  fideliter  Machometi.  Est  enim  absur- 
dum,  et  rectffi  rationi  contrarium,  ut  legem 
illam  uon  observemus  nos  filii,  pro  qua  confir- 
manda  sunt  mortui  patres  nostri,  sicut  apos- 
toh,  mart^Tes,  et  multi  alii,  et  quod  maximum 
esl,  Christus  Kilius  Dei  vivi.  Nam  brutorum  filii 
leges  et  documenta  patrum  sic  in  omnitempore 
servant,  quod  ab  eis  nullo  pacto  declinant,  si- 
cut  exempla  innumerabilia  manifestaut.  Quo- 
modo  crgo  filii  Dei  non  observant  ejus  legera, 
cum  animalium  filii  sic  servant  inviolabiliter 
legcm  bruti  ?  Sed  contra  eos  dicitur,  Ahacuc  ^  : 
«  Dilacerata  est  lex.  »  Bernardus  ^* :  «  QuoUdie 
prosterni  possunt  leges  in  plateis;  sed  non 
sunt  observautes  eas  (6),  non  htigia  sedantes, 
sed  jurgia  commoveutes.  »  Unde  Psalmista  ^  : 
«  Narraverunt  mihi  iniqui  fabulationes;  sed 
non  ut  lex  tua.  »  ®  «  Lex  »  enira  «  Domini  im- 
maculata,  convertens  aniraas.  » 

Tertio ,  dilectio  fraterna  est  Christo  assimila- 
tiva,  et  in  eum  transformativa.  Christus  enim 
in  tantum  proxiraum  araavit,ut  proeo  semorti 
tradiderit.  Uude  dicitur  '^  :  «  Reliqui  domura 
meam,  dimisi  haereditatem  meara,  dedi  dilec- 
tam  animam  meam  in  manibus  inimicorum.  » 
Ergo,  qui  propter  Christum  vere  dihgit  proxi- 
mura,  maxime  amat  Christum  :  quia  *  propter 
quod  unumquodque  tale,  et  illud  magis.  Magis 
enim  se,  quam  medicum  dihgit,  quem  solum 

'  Rom.y  xiii,  10.  —  -  Hsec  verba  desumpta  quidem 
tum  ex  epistolis  Joannis,  tum  ex  historia  ecclesiaslica ; 
caetemm  ea  dicta  fuisse  ab  eo,  dum  ad  sepulcrum 
vivus  portaretur,  nihil  est  quod  probet.  —  ^  Habnc, 
i,  4.  —  *  Bern.  —  &  Psal.  cxvin ,  85.  —  *  Pml.  xviii, 
8,  —  "  Jerem.,  xii,  7.  —  »  ArisL.,  1  Poster.  Anulyt., 


ob  causam  suae  salutis  diligit.  Et  magis  diligit 
equum,  quam  aurum  ,  qui  aurum  dat  proptcr 
equum.  Ergo  si  quis  amat  proximum,  amat 
Chrislum ;  et  Christum  amando ,  Christo  se  fa- 
cit  similem.  Quia  amor  est  vis  imitativa,  visas- 
similafiva,  et  vis  trausformaliva.  Unde  Hugo  * : 
«  Scio,  anima  mea  ,  quod  amor  est  vita  tua  : 
quidquid  diligit,  similitudinem  ejus  transfor- 
mat.  »  Talis  est  anima  sine  divino  amore ,  qua- 
lis  est  carbo  sine  igne  :  nam  carbo  ignitus  est, 
pulcher  et  splendidus,  quia  igni  simillimus; 
sed  expoliatus,  remanet  nigerrimus,  et  tangen- 
tium  se  infectivus.  Similiter  anima,  divino  amore 
incensa,  et  meduUitus  penetrata,  fit  lotu  splen- 
dida,  et  Christo  simiilima;  sed  anima  hoc  igne 
expoliata,  tota  fit  frigida  et  nigra,  et  Deo  non 
similis.  Unde  dicitur  :  Talis  est  anima  hominis, 
qualis  est  dilecUo  ejus.  Si  terrena  diligis,  lerra 
es;  si  ccelum  diligis,  ccelum  es.  Si  autem  dili- 
gis  Deum,  non  audeo  dicere  quod  Deus  sis; 
sed  audi  prophetam,  qui  ait  ^"  :  «  Ego  dixi, 
dii  estis,  et  filii  Excelsi  oranes.  »  Iilira  est 
virlus  amoris ,  quae  amantem  in  amatum  con- 
vertit,  et  hominem  Deura  facit,  non  natura,  sed 
gratia:  quia,  sicutdicit  Boetius,  deConsolatione^^ : 
«Naturaunus  est  Deus;  sed  participatione  ni- 
liil  prohibet  esse  quara  plurimos.  »  Unde  Domi- 
nus  dixit  ad  Moysen  *^  :«EcceconsUtuitedeum 
Pharaonis.  »  Sed  numquid  tibi  parum  videtur, 
dum  per  amorem  similis  fis  (c)  summo  ?  Quid 
hoc  nobilius?  quid  melius  ?  quid  fructuosius? 
Nam  secundum  Philosophum  ^^  :  «  Id  semper 
est  melius ,  quod  raeliori  similius.  »  Numquid 
non  aquila,  de  sui  natura,  filium  de  nido  ab- 
jicit,  et  non  pascit,  quem  su8e  naturee  dissimi- 
lem  esse  cernit,  eo  quod  respicere  solem  in 
rota  non  possit  ?  Nam  et  corvi  parvulos  suos  Exem- 
Don  pascunt,  donec  eos  similes  sibi  esse  cer-  p'*" 
nunt;  sed  mox,  cum  ad  sui  sim.iUtudinera  ni- 
grescere  incipiunt,  cura  sollieitudine  multa 
pascunt.  Sciant  ergo  oranes,  qui  cum  sancUs 
Apostolis  proximumnon  diIigunt,quod  propter 
hoc  Deo  similes  non  existunt;  et  quod  abji- 
ciendi  sunt,  velut  puUus  aquUae,  et,  sicut  cor- 
vorum  pulli,  a  Deo  pasci  digni  sunt;  et  sibi  (d) 
dissimiles  esse  inveniuntur  in  fine,  abjiciun- 


c.  II,  text,   5. 


Hug.  —  1"  Psal.  Lxxxi,   6.  — 


1'  Boet.,  de  Consol.  Phil.  —  '^  Exod.,  vk,  1.  — 
"3  Arist.,  Top.,  lib.  111,  c.  ii,  loc.  32,  et  de  Cael., 
lib.  II,  text.  6. 

{a)  Forte  leg.  ecclesiam,  ex  Hieron.,  in  Epist.  ad 
GaL,  lib.  IV,  c.  vi.  —  {h)  Ca:t.  cdit.  eam.  —  (c)  Cwt. 
cdit.  sis.  —  (d)  Leg.  si  ei. 


m  SS.  APOSTOLIS.  SERMO  X. 


f7 


tur  (a)  aeternaliter  sine  fine.  Diligamus  igitur 
proximum,  et  audiainus  dicentera  Chrislum  •  : 
«  !n  hoc  cognoscent  omnes,  quiamei  estis  disci- 
pulijSi  dih?.ctionemhahueritisadinvicem.))Ergo 
ubi  talis  amor  non  est ,  ibi  Christi  discipulus 
esse  non  potest,  quia  nec  ibi  Deus  est.  Ubi 
enim  charitas  est  et  amor,  ibi  Deus  est,  et  per 
consequensomne  bonum. 

Quarto,  dilectio  fraterna  cst  supplicii  infer- 
nalis  dechnativa,  et  summi  boni  acquisitiva. 
Ista  enim  duo  simihler  sunt  tractanda,  quia  si- 
cut  in  elementis  corruptio  unius  est  generatio 
alterius,  sic  paradisi  exclusio  est  inferni  acqui- 
sitio  :  quia ,  sicut  dicit  Augustinus  -,  «  omnes 
erunt  ininferno,  qui  superno  non  fuerint  cons- 
tituti  in  regno.»  Utinam  ergo  altcnderent 
Christiani ,  et  revolverent  mente  fideU  ,  quid 
perdunt,  et  per  consequens  quid  acquirunt,  si 
proximum  odiunt,  et  non  dihgunt.  Dic  ergo, 
Christiane ,  quid  perdis  ,  si  proximum  odis  ? 
Numquid  non  a  summo  bono  divideris ,  et  a 
consortiobeatorura  separaberis  perpetuo  ?  Quid 
hoc  damnosius  ?  quid  animae  gravius  ?  Si  times 
perdere  pecuniam,  necessario  ahquando  di- 
mittendam,  et  limescorporalem  perdere  vitam, 
aliquando,  sive  veUs  ,  sive  noUs,  perdendam; 
cur  non  times  perdere  vitam  beatam,  jucun- 
dam,  vitam  securam,  vitam  omnibus  bonis 
plenam,  nec  ad  tempns ,  sed  perpetuo  duratu- 
ram?Dic  mihi,  quid  acquiris,  si  proximum 
tuum  odis,  prfeter  hoc,  quod  in  hac  vita  tor- 
queris,  et  dolore  extenderis,  dum  eum  prospe- 
ris  rebus  abundare  cernis,  nisi  qiiod  exclusus 
ab  omuibus  bonis,  tam  temporaUbus,  quam 
aeternis,  traderis  summis  maUs,  poenis  maxirais, 
aeternaUter  duraturis?  Tunc  dolobis  cogenUbus 
prenis  ;  tunc  irrecuperabiUter  plorahis  ;  tunc 
vitam  tuampristinamblasphemabis,quodproxi- 
mum  uon  amaveris  :  sed  nihil  tunc  Ubi  prode- 
rit,  ubi  locus  in  perpetuum  poenilentiffi  non  erit. 
Attende  ergo,  et  cerne  crimen;  et  nunc  proxi- 
mum  dilige,  si  vis  mortem  seternam  fugere,  et 
vitara  sempitcrnam  acquirere.  Sic  enim  Joan- 
nes  dicit  ^  :  «  Nos  scimus  ,  quoniam  translati 
sumus  de  morle  ad  vitam,  quoniam  diUgimus 
fratres. « Quienim  non  diUgit,manetin  morte,  )> 
qiiia  hic  mortuus  est  morte  culpae ,  et  morie- 

1  Joan.,  xni,  3o.  —  '  August.,  de  verb.  Apost., 
serin.  xiv,  al.  ccxciv,  n.  3,  quoad  sensam.  — 
'  I  Joan.,  ni,  14.  —  *  Hoc  exempluiu  de  mustela  da- 
tum  fuit  de  hirundine  iu  serm.  ii,  de  Evangelistis, 
(iufra)  pag.  37,  col.  1.  —  ^  Huuc  nou  habel  odit. 
Hageuo.  an.  1196,—  ^  Joan.,  xv,  14.—  '  Cic,  iu  LcB/io. 


lur  uUimo  morte  damnationis  aeternse.  0  odium 
detestandura,  quo  perditur  sumraum  bonum, 
ct  acquiritur  suramum  malura !  Quid  sluUius 
homine  cognoscentc  sua  mala,  et  ea  effugcre 
noncurante;  cum  bruta  aniraaUa  omnia  solli- 
cito  qmerant  remedia,  et  fugianl  suae  saluU  con- 
traria?  Nam  mustela  ^,  si  ejus  fiUi  fiant  excee- 
cati,  vel  mortui ,  quaerit  herbara  cujus  virtute 
eos  vivos  resUtuat.  Ergo  mustela  sui-  fiiiis  sa- 
lutera  qiiaerit ,  et  tu,  homo  rationaUs ,  proxi- 
mum  odis,  qiio  ad  perpetua  incendia  devolva- 
ris?  Laborat  besUola  fiUos  dare  luci,etresU- 
tuerevitffi;  et  tu  niteris  toto  posse  excludi  a 
luce,  nec  dispendium  vitae  Umes?  DiUgit  bru- 
tum  suum  remedium,  quo  fugit  nocivura;  et  tu 
contemnis  diviuum  praeceptum,  odiens  proxi- 
raura  tuum,  quo  solum  amato,  potes  pervenire 
ad  regnum?  DiUgit  brutum  vitam  suam,  et  tu 
araorem  odis,  qui  animae  vita  existit?  Roge- 
mus,  etc. 

SEUMO  X  ^ 

Vos  nmici  mei  estis,  si  feceritis  quce  prcecipio  vo- 
bis^.  Nihil  in  hac  vita  dulcius,  nihil  suavius, 
vel  fructuosius  amicitia  bona;  nihilque  amiciUa 
mala  pejus,  nihilque  damnosius,  si  tamen  ami- 
ciUa  mala  amicitia  est,  cura,  secundum  Tullia- 
nam  doctrinam  '',  «  nihil  aliud  sit  amiciUa, 
quara  huraanarum,  divinaruraque  rerum,  pari 
cum  benevolentia ,  et  charitate,  consensus  : 
ut  sit  idem  velle,  et  idem  nolie  in  rebus  ho- 
nesUs.  »  Unde  Boelius  "  docet,  quod  amicitia 
non  inter  fortunie  bona,  sed  inter  bona  ho- 
nesta  et  virtuosa  est  computanda.  Si  ergo  tan- 
tum  bonura  est  amiciUa  humana,  quantum  bo- 
nura  est  amiciUa  divina?  BeaU  ergo,  et  plus 
quam  beati  dici  possiint,  quibus  dictum  est 
voce  Dei  :  Vos  amici  mei  estis.  In  quo  verbo  no- 
tantur  raaxinie  duo  :  nara  primo  describit  ami- 
ciUam  quantum  ad  mentis  ciflectum;  secundo 
describit  eam  quantura  ad  operationis  etfectum. 
Primura  respicit  bonum  amoris  interius;  sed 
secundum,  bonum  operaUonis  exterius.  Caete- 
rum  amiciUa  cordis,  amoris  est  incensiva;  sed 
amicitia  operis,  interioris  est  amicitiae  proba- 
Uva.  Notatur  ergo  amiciUa  primo,  quantum  ad 
affectum  in  corde,  cuiu  dicitur  :  Vos  amici  mei 

Ideui  eUam  ait  Augustiuus  contra  Academ.,  lib.  III, 
louge  posl  iuilium,  et  iu  epist.  cliv,  de  vera  Amicit., 
et  lib.  uuico  de  Amicitia  in  principio,  et  alibi.  — 
8  Boet. 

(a)  Le^.  iuveuiaulur...  abjicientur. 


28 


SERMONKS  DE  SANCTIS  IN  COM.MUNl.  X. 


estis.  Notalur  secuiido  amicitia ,  quanlum  ad 
eirectum  iri  opere,  oum  inrertiu'  :  Si  feceritis, 
elc,  quasi  dicat  :  In  hoc  probatur  amicitiacor- 
dis  esse  vera,  si  observatis  mandata  mea.  Sed 
quid  est  amicum  Dei  esse,  nisi  Deura  diligere? 
Unde  et  de  dileclione  simile  verbum  dicit  Do- 
minus  ' :  «  Si  diligitis,  »  intjuit,  «  me,  mandata 
mea  servate.  ^  Qui  non  diligit  rae,  raandata 
mea  (u)  non  servat.  »  Verum  divina  amicitia 
non  est  nobis  concreata  :  quia  «  nemo  scit, 
utrum  amore,  vel  odio  dignus  sit,  »  Ecclesiastes 
ait  *.  Ideo  magis  expedit  ad  instruclionem  no- 
stram,  loqui  de  humana  amicitia,  quam  divina. 
Est  ergo  noiandura  quod  amicitiarum  genera, 
communiter  loquendo ,  sunt  tria  :  est  enim 
aralcitia  malorum  cum  malis;  et  est  amicitia 
bonorum  cum  bonis;  et  est  amicitia  bonorum 
cum  malis.  Priraa  araicitia  ostsirapliciter  mala; 
secunda  est  sirapliciter  bona ;  tertia  amicitia 
potest  esse  bona,  potest  et  esse  mala. 

Dico,  quod  amicitia  prima  est  raalorum  cum 

malis ,  et  est  simpliciter  mala,   quia  malum 

raalo  additura,  totum  fit  raagis  malum.  Nam 

quanto  plura  fuerint  frigida  in  unum  conjuncta, 

tanto  est  fortius  venenura,  quod  est  inde  gene- 

E.vem-  ratum.  Unde  narratur  ;  Dum  quidam  latro  ge- 

^*""      nerasset,  et  de  hoc  vicini  gauderent,  quidam 

sapientior  cseteris  dixit  :  0  stulti,unde  gaude- 

tis?  si  unius  pati  latrocinia  non  poteratis,  quo- 

modo  raultorura  portabis?  Si  unus,  inquit,  sol 

sic  terras  exurit,  quid  est  si  plures  existerent? 

Quare  maxiraura  terrae  inferunt  nocumentum, 

dum  plures  planetae  sic  malevoli  conveniunt  in 

aliquod  uuum  signum.  Unde  ex  hac  causa  prag- 

Hippo-  cipit  Hippocrates ,  homines  non  minuere  {b), 

"**'.^    nec  medicinas  i'ecipere  laxativas  cum  Cane  : 

CODSl-  ^- 

lium.  quia  cum  Canis,  sidus  calidissiraum,  uniatur  (c) 
cum  Sole,  planeta  calidissimo,  et  hoc  in  Leone 
fervidissimo ,  excessus  caloris  generatur  in 
mundo;  quare  nec  minuere  [b)  tutum,  nec  me- 
dicinas  capere  est  securum ;  imo,  ut  generaliter 
loquitur,  omnis  infirraitas  aggravalur,  si  ex 
coraplexione  temporis  consimilis  ejus  virtus 
fortificatur.  Verbi  gratia,  si  infirmitas  ex  cho- 
lera,  quae  calida  est  et  siccaj  advenit  in  a^state, 
quae  similiter  est  calida  et  sicca,  infirraitas  ag- 
gravatur,  dura  sirailis  ex  simili  roboratur.  Ex 
quibus  exemplis  omnibus  aperte  probatur,  si- 

1  Joan.,  XIV,  15.  —  2  |bid.,-24.  —  ^  Ecc/e.,  ix,  1.  — 
*  Greg.,  MoraL,  lib.  XXXIV,  c.  w,  n.  8,  quoad  sen- 
sun].  —  s  II  Reg.y  xv,  31.  —  "  Luc,  xxni,  12.  — 
'  Taxus,  sive  Ta.xo,  animai  maguitudine  vuipis,  colore 


cut  dicit  Gregorius  *,  quod  malorum  amicitia 
est  pessiraa,  plurirauraque  nociva,  eo  quod  sit 
fortior  virtus  unita,  quam  dispersa.   Unde  rex 
David  Absalonem  fugiens,  dum  Achilophel  cum 
eo  esse  audivit,  valde  extimuit ,   et  orans  ad 
Dominura,  ait  ^  :  a  Infatua.   Domine,   quoeso, 
consiliura  Achitopel,  »  etc.  Heec  est  illa  araicitia, 
de  qua  dicitur  ^  ;  «  Amici  facli  sunt  Herodes  et 
Pilatus,  qui  prius  erant  iniraici.  »  In  quo  amici? 
quia  dum  unus  alteri  Christum  misit,  et  alter 
illum  alteri  illusum   remisit,  ad  occidendum 
Christum  est  unita  malitia,  qufe   ante  divisa 
fuit.  Hoec  enira  fuit  amicitia  vulpis  et  corvi.  Di-     Exem- 
citur  enim,  quod  corvus  magna  amicitia  jungi-  P"^* 
tur  vulpi,  ita  quod  eara  adjuvet  pro  viribus 
cum  taxo  ^  bellantem.  Quid  enim  per  corvura 
volatilem,  fraudulentum,  furtis  et  rapinis  as- 
suetura  ,   melius  intelligimus ,  quam  Pilatum , 
qui  in  usum  proprium  oblata  pauperibus  con- 
vertebat?  Unde  de  hoc  etiam  a  Judaeis  coram 
Caesare  accusatus  fuit.    Quid  per  vulpeculam, 
quae  semper  ambulat  via  tortuosa,  et  semper 
claudicans  in  partera  dexterara,  se  erigit  in  si- 
nistram,  nisi  Herodem  iutelligimus,  qui  tortuo- 
sus  et  versipellis  existens,  sicut  in  decollatione 
Joannis  apparuit,  ad  bona  omnia  claudicabat, 
et  se  ad  mala  e  contrario  erigebat?  Tales  ergo 
facti  sunt  amici,  ut  Doraino  Salvatori  illude- 
rent,  et  spretura  inter  se   deriderent.  0  quot 
sunt  hodie  tales  in  raundo ,  qui  cum  perficere 
sua  mala  vota  non  valeant ,  alios  perversos  as- 
sociant,  ut  sic,  quod  cupiunt,  ad  complemen- 
tum  adducant!  Contra  igitur  amicitiara  talium 
bellare  debent  clerici  orando;  laici,  resisten- 
do;  et  Potestates,  principe.s  persequendo,  ne 
forte    ex  parva  scintilla  ignis  valida  flamma 
surgat,  quae  totara  civitatera  incendat.  Nam,  si- 
cut  dicit  Philosophus  *,  «  modicus  error  in  prin- 
cipio,  fit  magnus  in  fine.  »  Et  ideo  amicitia  per- 
versorum  est  arcenda,  dum  incipit,  ne  forte 
non  possit  aroeri,  dum  robur  excreverit.  Nam     E.\em- 
serpens  omnes  prorsus    vires  amittit ,  si  ejus  pi»"". 
caput  attriveris,  quia  totum  corpus  pro  capite 
defendendo  exponit. 

Secundo  est  amicitia  bonorum  cum  bonis; 
qualis  fuit  inter  Jesum  et  Apostolos  *  :  « Jam 
non  dicara  vos  servos^  sed  amicos,  quia  servus 

felis,  alveariis  infestum,  Melis  nuucupatur,  quod  mellis 
avidissimum  sit.  Ex  Plin.,  lib.  VIII,  c.  .'?xxvui.  — 


«Arist.,  de  CwL,  lib.  1,  text.  33. 


Jorn.,  XV,  15. 


(fl)  Vulg.  sermones  meos.  —   {0)  Forte  leg.  coire 
ue/ coucumbere. —  (c)  Leg.  unilur. 


DK  SS.  APOSTOLIS.  SERMO  X. 


2d 


pla 


nescit,  quid  faciat  dominus  ejus.  »  Et  haec  est 
bona  amicitia,  quia  bonorum  mullorum  est 
causa  promotiva,  et  causa  eliam  perfecliva. 
Exem-  Nam  sicut  maliim  augetur  ex  malo,  sic  et  bo- 
num  ex  bono.  Bonum  ergo,  bono  additum,  fit 
magis  bonum,  dum  potentius  reddit  conti- 
nuum.  Nam  et  sirupus  compositus  sirupo  sim- 
plici  est  virtuosior.  Theriaca  *  etiam,  quae  ex 
multis  cahdis  componitur,  contra  vcnenum  po- 
tentior  invenitur.  Planetse  eliam  benevoli,  dum 
in  aliquo  uno  signo  conveniunt,  fortiores  ad 
agendum  fiunt,  dum  virtus  unius  fortificalur 
ex  virlute  alterius.  StellEe  etiam  sibi  vicinoe  sunt 
amplius  splendidae,  quam  si  essent  in  se  sin- 
gulce,  eo  quod  lumen  unius  suppletur  ex  lu- 
mine  alterius.  Sic  et  boni  viri,  dum  sibi  rautuo 
amicitia  conjuncti  fiunt,  meliores  singulis  erunt, 
dum  sibi  suas  communicant  bonitates,  muluo 
se  docendo,  se  exemplis  mutuis  sufFragiisque 
adjuvando.  Unde  dicitur  ^  :  «  Melius  est  duos 
esse  siraul,  quam  unum,  »  quia  '  «  si  unus  ce- 
ciderit,  ab  aUo  fulcietur.  »  Et  additur  ibidem'': 
«  Funiculus  triplex  difficile  rurapitur  :  »  eo 
quod  trium  amicitia  sit  firmissima ,  dum  etiam 
perfecto  nuuiero  sit  conjuncta.  Et  dicitur  "  : 
«  Amico  fideU  nulla  est  comparaUo,  nec  auri 
digna  ponderalio,  nec  argenU,  »  quae  possit 
resistere  contra  bonitatem  fidei  iUius.  ®  «  Ami- 
cus  si  permanserit  fixus,  erit  Ubi  coaequalis,  et 
in  domesticis  tuis  tiducialiter  aget.  »  Haec  est 
amiciUa  David  et  Jonalhae,  de  quibus  dicitur  ^, 
quod  Jonathas  «  diligebat  eum  sicut  animam 
suam,  »  et  ei  tradidit  omnia  sua  vestimenta,  et 
arma.  Lege  totamhistoriam.  Sed  qui  sunt  hodie 
tales  amici?  Non  sunt  amici,  sed  socii  mensae, 
qui  sunt  amici  fortunae  poUus,  quam  personae. 
Et  ideo  deficiente  fortuna,  et  prosperis  in  ad- 
versa  mulatis,  cessat  amiciUa,  si  tamen  amiciUa, 
et  non  fraudulenUa  potius  est  dicenda.  Ces- 
sante  enim  causa,  cessat  eflfectus.  Et  ideo  Boe- 
Uus  dicit  * :  «  Quomodo  fortuna  facit  amicum, 
ita  infortuniumfacit  inimicuui.  »^«Omni  enim 
tempore  diligit,  qui  amicus  est,  et  semper  in 
adversitaUbus  comprobatur.  »  Hinc  dicitur  : 
Non  ergo  credas  unquam  amicum  Ubi  fuisse, 
quem  vides  Ubi  in  adversitaUbus  defecisse.  Sunt 
enim  mulU,  cuidam  animali,  quod  Mygale  '<• 

»  Theriaca  esl  medicameutum  nolissimum  ex  vipe- 
raruiu  carnibus  constans  contra  venenum.  Kx  Plin., 
lib.  XX,  c.  XXIV,  et  lib.  XXIX ,  c.  iv.  —  =  Eccle.,  iv, 
9.  —  ^  Ibid.,  10.  —  >  Ibid.,  12.  —  «  Eccli.,  vi,  1.5.  — 
«  Ibid.,  n.  —  '  1  Reg.f,  xvmi,  3,  4.  —  »  Boet.,  dc 
Comol.   Philos.,  lib.   III,  pros,  li,  iu  flue.  —  '  Prov,, 


dicitur,  similes,  quod  tamdiu  blandehominibus 
se  ostendil,  quousque  confidentes  sibi  appro- 
pinquant;  et  tunc  in  eos  insilit  et  venenum  im- 
mitlit.  Sic  enim  dicilur  "  :  «  Simulator  ore  de- 
cipitamicumsuum.  »  Nam  cum  blanditur,  ut  ad 
tempus  placeat,  et  ab  eo  aliquid  rapiat,  non 
ipsum,  sed  dona  sua  amat,  sicut  meretrix  non 
amat  virum,  sed  nuramum.  Unde  narratur  pa- 
rabolice '-,  quod  semel  vulpes,  quae  adulantium 
morem  gerit,  ad  corvum  cum  caseo  recente  in 
ore  super  arborem  stanlem,  famescens,  ac  ca- 
seum  cupiens,  ait  :  0  avium  pulcherrima,  can- 
tuque  suavissima,  sonoraque  voce,  supra  quam 
dici  potest,  exopto  te  audire  cantantem.  Tunc 
corvus,  adulatione  deceptus,  slricto  rostro  ne 
caseum  perderet,  coepit,  ut  poterat,  voces  daro. 
Tunc  illa  :  Miro  modo  me  reficis.  Sed  quid  fa- 
ceres,  si  vere  cantares  ?  Rogo  te,  ne  mc  fraudes 
tanto  desiderio.  Tunc  ille  verum  esse  credens, 
quod  dicebat,  dum  rostrum  ad  cantandum 
aperuit,  caseus  cecidit,  quem  vulpes  rapuit,  et 
comedit.  0  quot  sunt  hodie,  qui  falsis  blandi- 
Uis  a  joculaloribus  spoliantur!  UUnam  respon- 
derent  illis,  sicut  joculatori  cuidam  philosophus 
respondit :  Numquid,  ait,  me  vendere  vis?Scio 
quid  sum,  quid  possum,  ad  quid  natus.  Num- 
quid  verba  tua  me  possunt  facere  meliorem 
quam  sum? 

TerUo  araiciUa  est  bonorura  cum  raalis ,  et 
raalorum  cum  bonis,  et  hac  aliiiuando  mali 
bonorum  convertuntur  exemplo ;  et  aliquan- 
do  boni  seducunttir  a  malis.  Utrumque  enim 
accidere  saepe  videmus  :  nam  quod  boni 
saepe  convertant,  et  ad  se  trahant  malos, 
innuraerabiUa  sunt  exerapla  Apostolorura  , 
alioruraque  sanctorum ,  qui  converterunt  ad 
fidem  muIUtudinem  paganorum;  nec  non  quo- 
tidie  videmus  raalos  converU  exerapUs  et  ver- 
b's  bonorura.  Unde  Paulus  Apostolus  dice- 
bat  *'  :  «  Omnibus  omnia  factus  sum,  ut  om- 
nes  lucrifaciam.  »  Omnibus  se  conformabat, 
ut  omnes  posset  exeraplis  et  doctrinis  ad  se 
trahere.  Unde  et  Salvator  noster,  ut  Judara  pro- 
ditorem  ad  piefatem  moveret,  et  dulcedine 
verbi  maUUara  ejus  frangeret  (consueverunt 
enira  verba  dulcia  infringere  corda  mala),  dixit 
ei  '^  :  «  Araice,  ad  quid  venisU  ?  »  quasi  dicat : 

xv;i,  17.  —  *o  «  Mygale  est  mus  areneus,  animal  me- 
diam  intcr  murem  ct  mustelam  speciem  habeus.  » 
Plin.,  lib.  VIII,  c.  lvii,  et  lib.  IX,  c.  xix.  —  n  1'rov., 
XI,  9.  —  i^  ^sop.,  lib.  II,  Fab.  xi.  —  i'  |  Cor.,  ix, 
19.  —  ">  Matth.,  XXVI,  50. 


30 


SERMONES  m  SANCTIS  IN  COMMUNI.  X. 


NoQ  est  opus  amico  amicuui  prodere  osculo 

iuimicis.  Non  lamen  oumessunt  lales,ut  Judas; 

sed  multi  sunt,  qui,  dum  cum  boni'^  conversan- 

tur,  ad  bonum  mulantur.  Exemplum  Hiiario- 

nis,  qui  dum  lamam  Antonii  audivit,  ad  e.um 

ivit :  quem  videns,  exemplo  ejus  ad  meliora  se 

mulavit.  Lege  historiam  '.  Etiam  niliil  in  rebus 

est  magis  lixum,  quam  quod  in  slellis  esta  Deo 

plantatum;  el  t.imen  iu  eis  invenitur  mutatio, 

Exem-  approximatione  bonorum.    Nam   Saturnus  est 

i>iam.      planeta  pr*  cunctis  malevolus,  quia  omnibus 

nocivus,  nulli  proficuus,  cum  sit  frigidus,  et 

siccus,  et  in  sua  complexione  mortiferus,  ut 

vult  Astrologus.  Unde  ejus   color  est  lividus, 

H\c  plumbeus,  mortis  significativus.  Contingit 

tamen  quoddam  mirabile,  dignum  imitatione  : 

quia  dura  circulo  Jovis  approximat,  quem  pla- 

netam  per  omnia  benevolum  esse  constat,  ma- 

litiam  ejus  mutat,  et  colorem  variat,   ut  fiat 

colore  argentetiP,  sive  clarus,  qui  erat  plum- 

beus  simul  et  lividus.  Ex  quibus  omnibus  ma- 

uifeste  colligitur,  quod  mali  exemplo  bonorum 

et   praidicationibus   convertuntur.   Nec  minus 

hoc  verum  esse  perpenditur,  quod   boni,  et 

roaxime  viri  pertecti,  exmalis  meliores  reddun- 

tur.  Dato  etiam,   quod  non  revertantur,  dum 

eos  ad  salutem  ducere  nituntar,  ct  non  tantum 

non  credentes  eis;  sed  et  injurias  reddentes, 

per  eos,  sicut  aurum  in  fornace,  probantur. 

Ad  hoc  enim  maU  nasci  permiltuntur,  ut  ]>oni 

per  fcos  exerceanlur.  Unde  relicti  sunt  Jebusaei, 

pluresque  ahi  in  medio  fiHorum  Israel,  ut  per 

eos  probarentur,  utrum  Deum  dihgerent.  Sicut 

enim  Gregorius  dicit  ^  :  «  Non  est  bonus,  qui 

malos  sustinere  non  potest  :   qui  malos  non 

suslinet,  ipse  per  impatientiam  sibi  testis  est, 

quia  bonus  non  est.  »  Sancti  boni  fructuosiores 

fiunt,  dum  per  malos  occasiones  virtutum  acci- 

piuut,  sicut  David  crevit  iu  raeritis,  ex  persecu- 

tione  Saulis.  Nam  si  sylvestris  ficus  (quee  malos 

significat,  eo   quod  uon  fructificat)  plantetur 

juxta  domesticam ,  domestica  facit  eam  fructi- 

ficare.  Videraus  enim,  quod  etiam  spinse,  quae 

in  se  sunt  pungitivse,  etsi  infructuosae  sunt  iu 

se,  tamen  compositae  (a),  vineoe  sunt  custoditivae ; 

quia  dum  boni  malcrum  vias  attendunt,  ma- 

jori  se  cura  custodiunt.  Sic  ergo  patet  ahquah- 

ter  ex  dictis,  quod  amicitia  bonorum  cum  ma- 

lis,  et  malorum  cum  bonis,  potest  esse  utrisque 

'  Apud  Surium,  die  20  octob.,  ex  B.  HieroDymo, 
io  Yita  ejusd. —  ^  Gregor.,  in  Eznch.,  lib.  i,  hom.  ix, 
n.   21;   in    Evang.,    hom.    xxxvili,   n.    7;    Moral., 


utilis.  Sed  alifjuando  contingit,  quod  estnociva 

illis,  el  his;  et  maxime  nocet  viris  imperfectis, 

qui  malis  facile  corrumpuulur  exemplis.  Unde 

dictum   est  regi  Josaphat  per  prophetam  '  : 

«  Impio  praebes  auxilium,  et  his,  qui  oderunt 

Dominum,  amicitia  jungeris  :  et  idcirco  iram 

Domini  merebaris  :  sed  bona  opera  inventa 

sunt  in  te,  eo  quod  paraveris  cor  tuum ,  ut 

quasreres  Dominum  Deum  tuum.  »  Exemplum 

de  Juda  .Machabfeo,  qui,  cum  esset  vir  fortissi- 

mus,  et  inbellis  victoriosissiraus,  factus  Roma- 

norura  amicus  *,  ab  adversariis  est  occisus  '". 

Vult  ergo  Deus,  ut  viri  imperfecti,  tanquam  ad 

malum  proni,  fugiant  malorucp  consortia,  el 

eorura  declinent  amicitiam.  Nara  et  Mercurius,     Excm- 

licet  de  se  sit  planeta  benevolus,  fit  tamen  ma-  P'^- 

levolus,  malevolo  planetaeconjunctus.  Similiter 

Sol  et  Luna  cum  bonis  sunt  boni,  eum  mahs 

sunt  impii.  Nam  cum  ponnae  aquilae  sunt  con- 

junctai  pennis  gallinae,  eas  consuraunt  et  des- 

truunt.  Similiter  etchordaede  intestinis  luporum 

factfe,   cum  chordis  factis  de  intestinis  ovium 

positae,    earum    sunt    corrosivas.    Quia   mali, 

quando  cum  bonis  moram  trahunt,  saepe  eos 

corrumpunt,  et  ad  malum  adducunt.  Contingit     Exem- 

autem  occasionahter   et  per   accidens,  quod  p'""'" 

mali   bonis  admixti   fiunt  ex  malis  pessimi  : 

quia,  dum  bonis  non  credunt,  nec  bona  mo- 

nita  capiunt,  maxime  Deum  offendunt,  et  ex 

bono  mortem  capiunt.  Nam  et   vulpes  amy- 

gdala,  quae  de  sui  natura  sunt  sana,  si  come- 

dat,  ex  cibo  sanissimo  morti  se  damnat.  Multi 

sunt  homines,  qui  de  raedicina,  quae  de  se  est 

sana,  et  curativa  morbi,  periculum  morlis  in- 

currunt.  Unde  narrat  B.  Gregorius  ^,  quod  «  qui- 

dam  monachus  factus  erat  adeo  perversus,  et 

malus,  quod  nullas  admonitiones,  vel  verba 

salufis  audire  volebat ;  sed  omnes  sanas  admo-  , 

nitiones  spernebat,  et  admonentes  blasphemiis  1 

impetebat;    et   quod  nunquam   bonus  esset, 

saepe  jurabat,  et  sic  ex  bono  saepe  pejor  fie- 

bat.   Unde  ad  mortem  deductus,  videns  dra- 

conera  contra  se  stantem,  ejus  mortem  expec- 

tantem,  clamabat  :  Reccdite,  recedite,  quia  dra- 

coni  ad  devorandum  datus  sum,  et  jam  pro 

magna  parte   ab  eo  absorptus  sum.  Ut  quid 

propter  vos  moras  pahor?  »  Sic  igitur,  fratres, 

amicihara  habeamus  cum  bonis,  quia  nobis  im- 

lib.  XX,  c.  XXIX,  al.  xxxix,  n.  75.  —  ^  Paral.,  xix, 
2-0.  —  *  I  Mach.,  viii.  —  5  Ibid.,  ix.  —  *  Greg.,  in 
Evang.,  hom.  xix,  n.  7;  hom.  xxxviif,  n.  16, 

(a)  Suppi.  cum  vinea. 


DE  SS.  EVANGELTSTFS.  SERMO  T. 


31 


perfectis   non  expedit  amicitiain  habere  cum 
malis.  Rogemus  ergo,  etc. 

I)E   SS.  EVANCiELISTIS. 

SERMO  PRIMUS*. 

Audiam,  quid  loqualur  in  me  Dominus  Beus  -• 

Eximius  doctor  Augustinus  ■'  dicit  hoc  sensisse 

Platonem,  quod  Deus  sit  causa  omnium  natu- 

rarum,  vel  crealurarum,  sit  lumen  omnium  ra- 

tionum,  et  sit  finis  oinnium  actionum  :  ut  sine 

eo  nulla  crealura  subsistat,  nulla  scientia  in- 

slruat,  nullus  rerum  usus  expediat.  Nam  hoc  est 

noster  intellcctus  sine  divino  lumine,  id  (a)  est 

carnis  oculus  sine  luce.  Nara  sicut  carnis  ocu- 

lus,  licet  de  sui  nalura  habeat  facultatem  vi- 

dendi,  nunquam  lamen  assequitur  beneOcium 

visionis,  nisi  auxiho  lucis,  sive  radiorum  sohs 

(ut  auctor  ds  Spiritu  et  Anima  dicit  *),  sic  nec 

oculus  spiritualis,  quamvis  de  sui  natura  sit  in- 

teUigere  natus,  nunquam  tamen  inlelligit,  nisi 

adjutus  sit  lumine  veri  Sohs.  Unde  Propheta  '-^  : 

«  Domiue,  in  lumine  tuo  videbimus  lumen.  » 

Non  ergo  potuissent  Evangehstffi,  nec  quicum- 

que  doctores  Ecclesi;e,  qui  scripserunt  de  Deo, 

scripsisse,  nisi   illustrati  hoc  lumine,  quod  * 

«  illuminat  omnem  hominem,  »  sive  docentem, 

sive  scribentem,  sive  meditantem.   Dicat  ergo 

quicumque  apostolus,  sive  evangelista,   dicat 

omnis  scriba,  et  quicumque  docet  in  sancta  Ec- 

clesia :  Audiam  quid  loquatur  in  me  Dominus  Deus. 

In  quo  verbo,  subtiUter  indagato,  uotantur  tria: 

primum  est  humihtas  reverentis  obsequii,  quo 

homo  ad  divinas  irradiationes  se  praeparat;  se- 

cundum  est  subhmitas  supernaturalis  imperii, 

quo  faciendum  aliquid  esse  mandat;  tertium 

eslfamiharitaseloquii,  quo  Deusintusilluminat. 

Primum  est  ad  auditum  earnis  externum;  secun- 

dum,  ad  bonum  mentis  supernum;  tertium  vero 

ad  auditum  cordis  internuni.  Nolatur  igitur  pri- 

mohumilitas  reverentis  obsequii,  cum  dicitur  : 

Audiam.  Audire  enim  e.-t  actus  reverentiee.  Se- 

cundo  notatur  subhmitas  impcrii  divini,  cum 

infertur  :  Quid  loquaiur  in  me  Dominus  Daus.  lit 

tertio  notatur  famiharilas  interioris  eloquii,  cum 

dicitur:  In  me.  Nobilissimum  genus  loquendi 

est,  quando  non  exterioribus  signis,  sive  cor- 

porahbus  souis,  Deus  alloquitur  animam,  sed 

1  Hunc  et  qnatuor  quoque  sequentes  habet  edit. 
Hageno,  an.  1496.  —  ^  Psal.  lxx.xiv,  9,  —  »  Aug.,  ad 
Dioscor.,  epist.  LVi,  al.  cxvin,  u.  20.  —  *  Lib.  de 
Spir.  et  Anim.,  c.  xii,  iuter  August.  Oper.,  Append. 


intus  tantum  irradiat  super  ipsam,  sine  ullo  me- 
dio  docens  ipsam,  sicut  docuit  Joannem  Evan- 
gehstam,  et  omnes  plures  ahos,  qui  docuerunt 
in  Ecclesia.  Ipsi  enim,  quod  a  Deo  audiebant 
iuterius,  scribebant  et  loquebantur  exterius. 
Dicat  igitur  unusquisque  talium  ;  Audiam,  quid 
loqualur  in  me  Dominns  Deus.  Ut  ergo  devote  au- 
dire  possimus  divinam  locutionem,  quid  Deus 
nobis  loquatur,  aliquid  de  ea  dicamus.  Est  ergo 
notandum  ad  praesens ,  quod  primo  Deus  lo- 
quitur  ut  rex  potentissimus,  in  jubendo;  secun- 
do,  ut  magister  prudentissimus,  in  docendo ; 
tertio,  ut  amicus  dulcissimus,  in  consolando  ; 
quarto,  ut  judex  eequissimus,  in  examinando. 
Est  ergo  primum  divinura  imperium,  quo  liga- 
mur;  secundum ,  divinum  magisterium,  (|uo 
doccmur;  tertium,  divina  amicitia,  qua  conso- 
laraur;  et  est  quarlum  divinum  judicium,  quo 
terremur. 

Dico  igitur  primo,  quod  Deus  loquitur  ut  rex 
potentissimus,  dans  imperiuiu,  quo  ligaraur. 
Unde  dicitur  de  pra^ceptis  Decalogi  "^  :  «  Locu- 
tus  est  Domiuus  cunctos  sermones  hos.  »  Com- 
rauniter  ponuntur  decem  praecepta  Decalogi  ; 
tria,  quas  perhnent  ad  Deum ;  et  septem,  quae 
pertinent  ad  proximum.  Vide  litteram,  et  expo- 
ne  populo  illa  prascepta  :  tenentur  illa  scire, 
quia  in  eorum  observatione  est  vita.  Unde  ju- 
veni  quffirenti  «  :  «  Quid  faciam,  ut  habeain  vi- 
tara  seternara  ?  »  Dominus  respondit :  «  Si  vis 
ad  vitam  ingredi,  serva  mandata.»  Nemo  enim 
excusabilis  est,  si  ea  non  servat,  quia  omne, 
quod  prfficipitur,  facile  est  amauti.  »«  Amanti 
enim,»  utaitBernardus,  «nihilestdifficiIe.»Quis 
unquam  tantum  laborat  ad  amandum  Deura, 
veladobservandumejus  raandata,  quantumla- 
borat  miles  ad  pugnandum,  dux  ad  regendum, 
mercator  ad  acquirendum,  et  agricola  ad  la- 
borandura?  Unde  dicitur  in  prima  canonica 
Joamiis '" :  «Et  mandata  ejus  gravia  non  sunt..  » 
Numquid  grave  est  Deum,  tantum  benefaclorem 
tuum,  tam  parum  amare?  Unde  ipse  dicit  "  : 
«  Mandatum,  quod  ego  praecipio  tibi,  non  su- 
per  te  est :  non  procul  positum,  nec  in  coelo  si- 
tum,  ut  possis  dicere  :  Quis  nostrum  valet  ad 
cffilum  ascendere  ,  ut  deferat  illud  ad  nos,  et 
audiamus,  et  compleamus?  Nec  trans  mare  po- 

tom.   VL  —  8  Psal.   xxw,  10.  —  ^Joan.,  i,  9.  — 
'  Exod.,  XX,  1.  —  »  Matth.,  xi.x,  16,  17.  —  ^  Beru., 
de  Convers.  ad  Cleric,  .\xi,  38,  et  in  Dominic.  Pnim. 
serm.  j,  u.  2.  —  >"  I  Joan.,  v,  ;h  —  ■>  Deut.,  xxx,  11-14.' 
(a)  Leg.  quod. 


32 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XI. 


siluiu,  utcauseris  et  dicas:  Quis  cx  iioLia  truns- 
fretare  poterit  mure,  et  illud  ad  nos  usque  dc- 
ferrc,  ut  possimusaudirt!,  eltaccrc  (juoJ  piiecep- 
tura  cst  ?  Sed  juxta  est  valde  sernio  in  oie  luo, 
ut  lacias  illum.»  lirgo  secunduni  hoc  nuUusest 
excusabilis,  quia,  sicut  dicit  Augustinus  ',  «  por 
test  homo  dicere  :  Non  possum  jejunarc,  non 
possum  ad  sanctum  Jacobum  ire,  non  possum 
res  mcas  pauperibus  darc,  in  niooasterio  Oeo 
servire,  non  possum  a  carnibus  et  u  vino  absti- 
nere  :  sed  nunquam  polest  diccre  :  Non  possum 
amarc.  »  Quidfacilius,  quid  dulcius,  quid  possi- 
biUus,  quam  araare,  et  luaxirae  suramum  bo- 
nura,  sibi  tara  ijeneficum  ?  item  attendc,  quid 
te  Uorainus  mandat  facere.  Numquid  sibi  ulile? 
Non,  iuquam,  sed  tibi.  Preecipiunt  reges  etprin- 
cipes  servis  grandia,  non  suis,  sed  dominis  uti- 
lia  :  sed  (a)  multi  sunt,  qui  adiraplent.  Prajcipit 
Deus  Faclor  omniuinque  Redemptor,  et  man- 
dat;  sednon  sibi,  sed  servis  utiha ;  etnon  est, 
qui  obediat.  Audi  Augustinum  dicentem^:  «Ni- 
hil  Deus  jubet,  quod  sibi  prodest,  sed  illi,  cui 
jub(  t.  »  Ideo  verus  est  Dorainus,  qui  jubet  uon 
quod  sibi  prodest,  sed  quo  servus  indiget.  Psal- 
raista  ' :  (( Dixi  Domino ;  Deus  meus  es  tu,  quo- 
niara  bonorura  raeorura  non  eges.  »  Quae  ne- 
quitia,  quae  perversitas  est,  quia  leo  rugit,  et 
omne  aniraal  gressura  figit,  expectans  irape- 
riuin  sui  regis ;  et  suraraus  Rex  suraraam  utili- 
taleni  servo  raandat,  ct  non  est  qui  obediat ! 

Secundo  loquitur  Deus  ut  doctor  prudentissi- 
inus,  dans  magisteriura,  quo  de  salute  instrui- 
raur.  Nam  dicitur  quod  Dorainus  turbJs  raulta 
locutus  est  in  parabohs.  Cumque  Apostoli 
quaererent,  quare  in  parabolis  loqueretur,  dixit 
eis  ^" :  ((  Quoniara  datura  est  vobis  nosse  rayste- 
riura  regni  Dei :  cffiteris  autera  in  parabolis.  » 
Sequitur,  quoraodo  eis  exponebat  parabolam , 
quomodo  non  esset  seminandura  secus  viam , 
per  vanam  intelligentiam ;  nec  supra  petrosa, 
per  cordisduriticim;  necinter  spinas,  perrerura 
opulentiara,  sed  in  terram  optime  dispositam, 
aquis  gralia-  irriguam,  et  vomere ,  per  devo- 
tionem,  scissara.  Nuraquid  non  stullus  judica- 
retur  ab  omnibus,  qui  juxta  viam  semina  jace- 
ret,  ubi  horaines  tota  die  transirent,  et  semina 
pedibus  couculcarent  ?  Tales  sunt,  qui  dum^  per 

'  Serui.  Lix,  de  TemiiOfe ,  al.  lxij,  iuler  Oiier. 
Aug.,  Appcud.  loin.  V.  —  '  Sentcnt.,  e.\  Aug.,  xxxix. 

—  ^  Psal.  XV,  2.  —  '•  Luc,  ir,  10.  —  ^  Locus  mutiltis. 

—  "^  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xi,  n.  1.  —  "^  Id.,  ibid., 
et  Pastoi:  cur.  part.  III,  adm.  30.  —  *  Eccli.,  iii,  27. 

—  *  Beruard.,  de  Consider.,  lib.  I,  c.  ii,  n.  3,  et  de 


Scripturas  non  attendunt,  sed  si  quid  boni  fa- 
ciunt,  coram  horainibus  [)onunt,  et  sic  omue 
Ijonura,  quod  faciunt,  totiliter  perdunt.  Gre- 
gorius  ^  :  ((  Depraedari  ergo  desiderat,  qui  thc- 
saurum  publice  in  via  porlat.  »   Nonne  apes 
■raella  sua  reponunt  studiosis^ime  infra  tecla? 
Nonne  formicie  grana  collecta  in  subterranea 
condunt  loca?  Ergo  opera  nostra,  juxta  men- 
teiu  S.  Gregorii  ^,  sic  sunt  facienda ,  ut,  etsi 
opus  ad  divinam  legem  fiat  in  publico ,  tamen 
intentio  maneat  in  occulto,  ut  inde  homo  appe- 
tat  placere  soli  Deo.  Item  non  est  serainandum 
supra  petrosa,  per  cordis  duritiam  :  quia  ((  cor 
durura  raale  habebit  in  novissimo,  »  sicut  dici- 
tur  in  Ecclesiastico  *.  Est  autem  cor  durura  ,  se- 
cunduin  Bernardum  *,  ((quod  nec  compunclione 
scinditur,  nec  pietale  molUtur,  nec  precibus  in- 
clinatur.  »  Tale  enim  sic  durum  a  compassione 
remotum  est,  sicut  terra  sine  aqua  ,  quoe  nuUis 
friicUbus  apta  est.  Unde  filia  Caleph,  quae  signat 
animara,  peUit  a  patre  terram  irriguam  '",  plo- 
rans,  quod  ei  dedisset  aridam.  NuUa  omnino 
est  planta  quoe,  subtracta  aqua,  non  fiat  arida 
protinus.  Unde  et  Propheta  plorans  dicebat  "  : 
«Anima  mea  sicut  terra  sine  aqua,  tibi.»  Item 
non  est  seminandura  inter  spinas,  quia  spinse 
seraen  coraprimunt,  etcrescere  nonpermittunt. 
Sed  quid  sunt  hae  spinae,  Christo  docente,  nisi 
nostrae  divitiae ,   quibus  homo   vulneratur   in 
corde,  et  continue  pungitur  earum  amore  ?  Unde 
divites  s«Bpe  bona,  quae  faciunt,  perdunt,  quia 
plus  numraura,  quam  Deura  diligunt.  Unde  Do- 
minus  loquens  de  divite  ait  '^ :  (( FaciUus  est  ca- 
melura  per  foraraen  acus  transire,  quam  divi- 
tcra  intrare  in  regnura  Dei.  »  Hieronyraus  ^'  _: 
(( Irapossibile  est  ut  fruatur  quis  praesenUbus 
bonis,  et  aeternis;  quod  hic  ventrem,  illic  rnen- 
temirapleat;  quod  de  deUciis  ad  deUcias  tran- 
seat,  et  quod  in  coelo  et  in  terra  appareat  glo- 
riosus. »  Quid  ergo  dives  raisericordiara  exqui- 
rit,  qua(6)  seipsum  decipit?  Vel  oporlet  divitias 
oranino  (c)  amare,  vel  coelura  se  {d)  araittere; 
nisi  dicat  iUud,  quod  dicit  Veritas,  falsum  esse  *'* : 
((  Facite  ergo  vobis  amicos  de  maramona  ini- 
quitatis,  ut  cum  defeceritis,  recipiant  vos   in 
aelerna  tabernacula.  »  Seminate   divitias,  pau- 

Divers.,  serni.  i,  u.  2,  quoad  seusum.  —  "•  Jos.,  xv, 
19.  —  *'  Psal.  cxLll,  6.  —  >*  Muith.,  xix,  24;  AJarc, 
X,  23.—  '^  Hieion.,  Regut.  Monach.,  de  Laud.  Relig., 
et  in  Vsal.  lxxxui.  —  >''  Luc,  xvi,  9. 

(e)  Leg.  et,  vel  tamen.  —  (6)  Leg.  qui. —  (c)  Suppl. 
nou.  —  (d)  Del.  se. 


DE  SS.  EVANGELISTIS.  SERMO  I. 


33 


peribus  date,  quia  hoc  est  in  bonam  terram  se- 
irinaro.  Nunquam  semen  perditur,  dum  terrae 
committitur  ;  sed  potius  multiplicatur,  Nun- 
quam  mercatores  lucrarentur,  si  clausag  eorum 
divitioe  scriniis  tenerenlur.  lUe  usurarius  lucra- 
tur  plura,  qui  coipmodat  plurima.  Eleemosynas 
enim  dare,  est  commodare,  non  perdere;  et 
est  utiliter  seminare,  et  non  semina  abjicere. 

Tertio  loquitur  Deus  ut  amicus  dulcissimus, 
praebens  solalium  animae,  quo  consolatur.  Ipse 
enira  dicit  *  :  «  Ducam  eam  in  solitudinem,  et 
ibi  loquar  ad  cor  ejus.  »  Solitudo  est  locus  in- 
habitabilis,  et  a  paucis  penetrabilis  :  et  signifi- 
cat  solatium  mentis  nostrae,  ad  quod  accessus 
est  valde  paucis ;  et  hoc,  nisi  (a)  auxilio  divinae 
virtutis.  Quid  est  ergo  animam  in  sohtudinem 
ducere,  nisi  eam  ab  exterioribus  omnibus  et 
mundanis  extrahere,  eam  ad  seipsam  reducere, 
ut  divinam  posset  [b)  audire  vocem,  dulciter  al- 
loquentem?  Unde  Augustinus  dicebat  de  seipso ^ : 
«  Introducis  me,  Domine,  inquit,  in  solitudinem 
et  dulcedinem,  quae  si  perficiatur  in  me,  si  illa 
non  est  vita  aeterna,  nescio  quid  aliud  sit  vita 
beata.  »  Unde  ct  Sponsa  dicit  in  Canticis  ^  : 
«  Anima  mea  liquefacta  est,  ut  dilcctus  loquutus 
est.  Sonet,  inquit  *,  vox  tua  in  auribus  meis  : 
vox  enim  tua  dulcis,  et  facies  tua  decora.  »  Et 
Bernardus  *  :  «  Si  dilectus  loquitur  mihi,  o  dul- 
cis  allocutio  dilecti  ad  dilectum,  sponsi  ad 
sponsam,  amici  ad  amicum,  Domini  ad  ancil- 
lam,  Salvatoris  ad  animam,  sed  paucis  valde 
concessa,  et  paucis  valde  experta  !  »  Sed  quare 
hoc?  Quia  non  possunt  esse  simul  in  eadem 
anima  duo  contraria.  Sunt  enim  inter  se  con- 
traria,  spirituales  et  carnales  delicioi ;  et  in  eo- 
dem  nequeunt  esse  simul,  beato  Gregorio  hoc 
attestante  ^  Quia  ergo  omnes  quasi  carnalibus 
dehciis  delectamur ;  ideo  a  divinis  excludimur. 
Unde  de  hoc  beatus  dicit  Bernardus  '':  «  Delicata 
est  divina  consolatio,  nec  datur  admiltentibus 
alienam.  »  Nunquam  simul  esse  possumus  ni- 
gri,  et  albi ;  nunquam  boni,  et  mali ;  nunquam 
sani,  et  infirmi;  nunquam  sobrii,  et  gulosi  et 
bibuli.  Ergo  nec  simul  esse  possumus  Christi, 
et  mundi;  servi  Dei,  et  diaboli.  Unde  Dominus 
dicit  *  :  «  Nemo  potest  duobus  dominis  servi- 
re,  »  (supple)  contrariis.  Apostolus ' :  «  Quae  con- 


ventio  Christi  ad  Belial?  lucis  ad  tenebras? 
templi  Dt'i  ct  idoli?  »  Ergo  in  his  exemplis  ma- 
nifeste  colligitur,  quod  ideo  Deum  loquentem 
interius  non  percipimus,  nec  ejus  verba  animam 
deleclent  (c),  nec  perci[)imus,  nec  videmus,  quia 
carnales  et  mundanas  delectationes  admiltiraus. 
Non  enira  siraul  habitat  lupus  cura  ove,  gallina  Exem- 
cura  vulpe,  columba  cura  accipitre,  et  leo  cum  p'°™* 
corvo. 

Quarto  loquitur  Deus,  ut  judex  aequissiraus, 
cura  judicio  deterremur.  Quid  enim  stultius, 
quam  non  timere  Judicem  potentissimum,  om- 
nia  punire  valentem ;  judicera  sapientissiraura, 
omnia  subtiliter  exquirentem,  oraniaque  viden- 
tem ;  et  judicem  rectissimum,  omnia  mala  (d) 
punire  volentcm,  et  cuncta  acriter  punientem, 
et  unicuiqiie  secundum  opera  sua  reddentera? 
Psalraista  •"  :  «  Semel  locutus  est  Deus  ;  duo 
haec  audivi  :  quia  potestas  Dei  est,  et  tibi,  Do- 
mine,  misericordia,  quia  tu  reddis  (e)  unicuique 
juxta  opera  sua.  »  Semel  dicit,  quia  tantum  se- 
mel  judicabit;  et  sententia,  quam  tunc  dabit, 
in  aeternum  durabit,  quia  nec  eara  in  aeternura 
revocabit.  Job  *^  :  «  Serael  loquitur  Deus,  et  id 
ipsum  non  repetet.  »  Et  potestas  Dei  ideo  poni- 
tur,  quia  contra  malos  ea  uUtm" ;  sed  miseri- 
cordia  propter  electos  ponitur  :  ut  et  his  et 
illis  secundum  opera  reddatur.  Quis  ergo  non 
timeat  ?  Unde  Hieronymus  *^ :  «  Sive  bibam,  sive 
comedam,  sive  vigilem,  sive  dorraiam,  sive 
stem,  sive  vadara,  sive  aliquid  aliud  faciam  : 
semper  videtur  mihi,  ut  vocera  terribilera  au- 
diam  :  Surgite,  mortui,  venite  ad  judicium.  »  0 
vox  altissima,  cunctis  raortalibus  treraebunda, 
quae  coeli  lumina  obscurabit,  mare  siccabit, 
mortuos  suscitabit  :  quam  mundus  omnis  pa- 
vebit,  et  infernus  tiraebit :  quia  concutiet  uni- 
versa,  superiora  et  media !  Unde  dicitur  *  ^ :  «  Ter- 
raeraotus  factus  est  raagnus,  et  sol  factus  est  ni- 
ger,  tanquara  saccus  cilicinus  :  luna  tota  facta 
est,  sicut  sanguis  :  stellae  ceciderunt  super  ter- 
rara.  Et  coelura  recessit,  sicut  liber  involutus  : 
et  oranis  mons  et  insula?  de  locis  suis  motae 
sunt.  Et  reges  terrae,  et  tribuni,  et  divites,  et 
fortes,  et  omnis  servus  et  liber  absconderunt  se 
in  speluncis,  et  in  petris,  et  dicunt  raonfibus  e 
petris  :  Cadite  super  nos,  et  abscondite  nos  a 


*  Ose.,  u,  14.  —  2  Aug.  —  »  Cant.,  v,  C.  —  *  IbiJ., 
II,  14.  —  5  Bern.,  in  Cant.,  serin.  lxu,  quoad  sen- 
sum.  —  "  Gregor,,  Moral.,  lib.  XXX,  c.  x,  al.  xvui 
vel  IX,  n.  39.  —  '  Bern.,  in  Ascens.  Dom.,  serin.  iii, 
n.  7,  et  serm.  v,  n.  13,  quoad  sensum.  —  '  Matth., 

TOM.   XIV. 


VI,  24.  —  'II  Cor.^  VI,  15,  paucis  mutalis.  —  •<»  Ps  l. 
LSi,  12.  —  1'  Job,  XXXIII,  14.  —  1'  Hierouym.  — 
''  Apoc,  VI,  12-17. 

[a)  Leg.  uonnisi.  —  (6)  Item  possit.  —  (c)  Item  de- 
leclant.  —  (d)  Cat.  edit.  male.  —  (e)  Vulg.  reddes. 


34 


SERMONKS  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XII. 


lacie  sedentis  supcr  thronum,  et  ab  Agni  ira  : 
quoniam  venit  dies  raagnus  ipsius  irae  :  et  quis 
poteril  stiire  ?  »  Et  Malachias  *  :  «  Quis  poterit 
cogitare  dicm  advcutus  cjus,  et  quis  stabit  ad 
videndum  eum?  Ipse  cnim,  quasi  iguis  con- 
tlans,  et  quasi  herba  luUonum.  »  Nam  sicut 
ignis  in  conilatorio  totum  metallum  penetrat, 
nec  est  aUquid  quod  non  attingat ;  ct  sicut  car- 
do,  quae  est  hcrba  fuUoais,  omnem  i)annum,  ct 
quantumcumque  modicum  in  panno,  attingit, 
nec  aliquid  intactum  relinquit ;  sic,  in  illo  ju- 
dicio,  nihil  erit  ab  homine  cogitatum,  vel  di- 
ctum,  vel  etiam  factum,  quod  non  fiat  omnibus 
manifestum,  et  non  sit  sufficienter  punitum. 
Dicit  enim  Clirysostomus  2  :  «  Audienl  Christum 
sic  omnibus  e  xprobrantem  :  Ego  propter  vos 
homo  factus  sum,  propter  vos  alUgatus,  delu- 
sus,  csesus,  crucifixus  :  ubi  tantarum  injuria- 
rum  mearum  fructus  ?  licce  sanguis  meus,  quem 
pro  vobis  dedi  :  ubi  est  servitus  vestra,  quam 
pro  pretio  sanguinis  mihi  dcdisUs  ?  Ego  super 
gloriam  meam  vos  habui,  cum  essem  Deus ;  et 
vos  me  omnibus  rebus  viUorcm  fecistis,  et  vi- 
Ussima  terriTs  ampUus  dilexistis,  quam  me.  » 
Quid  miseri  ad  hoc  possunt  dicere  ?  quid  pote- 
runt  respondere?  Ergo  exemplo  EvangeUsta- 
rum,  et  Apostolorum,  et  Doctorum  audienda 
sunt  revereuter  verba  Dei,  et  uUerius  in  charta 
cordis  scribenda,  ne  uUo  tempore  a  memoria 
deleantur.  Rogemus  ergo  Dominum,  etc. 

SERMO  II. 

Domims  dabit  verbum  evangeliza^itibus  virtute 
multa  ^  Divinum  verbum,  frequentius  praedica- 
tum,  est  valde  virtuosum,  si  ei  adsistat  Verbum 
increatum,  propter  nos  creatum,  sive  incarna- 
tum.  Nam  praeter  Verbum  incrcatum,  frustra  im- 
penditur  verbura  crcatum  proedicatum.  Grego- 
rius  ^'  :  «  In  malevola  Ungua  praedicatoris^  si  in- 
tus  non  adsit  gratia  Salvatoris,  quae  dirigat  verba 
mentis,  frustra  exterius  impenditur  omnis  prffidi- 
catio  veritaUs.  »  Et  ponitur  in  exemplum  Cain, 
quem  Dominus  volentem  occidere  fratrem,  pro- 
hibuit,  et  preemium  promisil;  poenam,  si  occi- 
derat,  adjunxit.  Nec  tamen  aUquid  valuit,  quia 
eum  interius  divina  graUa  non  adjuvit.  Divi- 
num  ergo  verbum  exterius  prsedicatum,  ut  va- 
leat  esse  virtuosum,  indiget,  ut  non  sit  in  ore 
tantum,  sed  Verbo  increato  in  corde  conjun- 
ctum,  cujus  gratia  valeat  esse  virtuosum.  Bene 

^Malac,  III,  2.—  '  Chrysost.—  ^  Psal.  Lxvu,  12.— 
*  Greg.,  in  EvuJig. ,hom.  xxx,  n.Z;Moral.,  lib.  IX,  n.  12. 


ergo  dicitur  :  Dominus  dabit  verbum  evangeli- 
zantibus  virtute  multa  :  quia  omnis  virtus,  quae 
est  in  verbo  priedicato,  est  a  Vcrbo  propter  uos 
creato,  sive  incarnato.  In  verbo  autem  praedi- 
cto,  ad  honorera  EvangeUstarum,  divinum  ver- 
bum  exterius  prfedicatum,  sed  tamen  graUae 
divinae  conjunctum,  tria  facit.*Primo  esse  osten- 
(Utur  auUienlicum,  sive  firraum  jseoundo  osten- 
ditur  esse  bonum,  et  sanctum;  terUo,  ostendi- 
tur  esse  efUcax,  ct  virtuosum.  Nam  primo 
essc  monstratur  authenticum,  propter  divinam 
auctoritatem,  qua  non  faUimur;  secundo  osten- 
ditur  esse  bonum  et  sanctum  propter  ejus  effi- 
caciam  in  anima,  quam  quoUdie  experimur ; 
sed  terUo  ostenditur  csse  virtuosum.  propter 
ipsius  operantis  subtiUtatem,  quara  in  singulis 
contemplamur.  Divinum  crgo  verbum  raonstra- 
tur  primo  autlienticura,  cum  dicitur  ;  Dominus 
dabit  verbum.  Secundo  ostenditur  esse  bonum, 
cum  additur  :  Evangelizantibus  ;  non  enim  est 
aUud  evangeUzare,  quam  bona  verba  nunliare. 
TerUo  ostenditur  efficax,  et  virluosum,  dicitur 
enim  :  virtute  multa.  Circa  hoc  verbum  est  no- 
tandum,  quod  quandoque  respicit  inteUectum, 
sub  ratione  veri  aniraam  illustrantis ;  quando- 
que  affectum,  sub  ralione  boni  animam  inttam- 
mantis;  et  quandoque  effeclum,  sub  ratione 
opcris  actum  exterius  confortantis.  Est  ergo  Dei 
verbum  frequentius  praedicatum,  prirao,  mentis 
illuminaUvum;  secundo,  affectus  inflammaU- 
vum ;  terUo,  effectus  adjuUvura,  sive  firmati- 
vum ;  quarto  est  ad  gloriam  aeternam  inducti- 
vura.  Quid  ergo  meUus,  quid  aniraae  dulcius, 
quid  horaini  fructuosiu^,  quam  ut  verbum  Dei 
praedicabile  audiamus  devote  ? 

Dico  ergo,  quod  verbum  Dei  frequentius  prae- 
dicatum,  est  animae  iUuminativum,  dum  docet 
quid  faciendura,  quid  fugiendura,  quid  respuen- 
jdum,  quid  amandum,  quid  odiendum  sit, 
quid  uuicuique  prohibendum  sit.  Quid  enim 
est  anima  non  sic  iUuminata?  quid  est  anima, 
si  sit  ceeca?  quid  est  aniraa  scientia  desU- 
tuta  ?  Certe  taUs  est,  ut  tabula  rasa,  in  qua 
nuUa  omnino  est  pictura.  Tantura  bonum  pro- 
batur  esse  prudenUa,  ut  omnino  nuUa  sint  bru- 
ta,  quantumcumque  parva,  sive  viUa,  quae  non 
tradant  suis  fiUis  documenta  suae  naiurae  con- 
venienUa.  Nonne  cerva  ducit  fiUos  ad  saxorum  Exem- 
praerupta,  et  docet  eos  saltare,  et  seipsos  abs-  p'** 
condere?  Nonne  elephas  docet  filios  suos,  in 
nova  luna  ad  fluviura  ire,  et  in  aquis  soUicite 
se  lavare?  Et  sic  est  in  omnibus  invenire.  Item 


DE  SS.  EVANGELISTIS.  SERMO  II, 


a» 


vide,  quantum  bonum  sit  lumen  vidcre,  et 
quantum  malum  esse  ctBcum.  Nam  si  birundo 
caecos  invcnit  filios,  eos  dum  inuliles  esse  cer- 
nit,  si  sic  cffici  permauserint,  hcrbam  quaerit,  et 
inventa,  tos  ad  lucem  reducit.  Ergo  c;Tecitatcm 
mentis  homo  non  vitabit,  si  brutum  sic  fugit 
caecilatem  carnis?  Tanto  est  pejor  cfficitas 
mentis,  quam  corporis,  quanto  anima  corpus 
excedit :  et  longe  magis,  co  quod  caecitas  car- 
nis  nos  a  recta  via  non  excludit,  nec  impedit, 
sed  potius  auxilium  tribuit.  Sed  caecitas  mentis 
viam  pr.icludit,  dum  homo,  qua  via  cundum 
sit,  non  advertit.  Unde  orabat  Prophela '  :  « Ulu- 
raina  oculos  meos,  ne  unquam  obdormiam  in 
morte ;  ne  quando  dicat  inimicus  meus  :  Pr^B- 
valui  adversus  eura.  »  Quod  si  non  crcdis,  audi 
Prophetam  dicentom  *  :  «  Lucerna  pedibus 
meis.  *)  Lucerna  enim  est  vas  oeneum,  et  rotun- 
dum  formatum,  olei,  lychni  et  ignis  contenti- 
vum.  Unde  etiam  Uominus  dicit  ^  :  «  Nemo  ac- 
cendil  lucernam,  et  ponit  eam  sub  modio ;  sed 
super  candelabrum,  ut  luceat  omnibus,  qui  in 
domosunt.  »  Undedivinumverbumcarbunculo, 
lapidi  pretioso,  est  simillimum,  eo  quod  tene- 
brarum  nocturnalium  est  fugalivum. 

Secundo  divinum  verbum  est  affectus  inflam- 
malivum.  Sed  nuraquid  hoc  parum  est?  Quid 
enim  est  anima  non  inflammata  ?  Certe  quahs 
est  carbo  igne  expoliatus.  Ergo  verbum  Dei  est 
attente  audiendum,  cum  sit  affectus  animae  in- 
censivum.  Nam  dicitur  de  Helia  '',  quod  sur- 
rexit  sicut  ignis,  et  verbum  ejus  sicut  facula 
ardebat.  Miro  modo  verbum  divinum  inflam- 
mat,  non  solum  audientem,  sed  etiam  loquen- 
tem.  Unde  dicitur  ^  :  «  Factus  est  mihi  sermo 
Domini  in  opprobrium,  et  in  derisum  tota  die, 
et  dixi  :  Non  recordabor  ejus,  neque  loquar 
ultra  in  nomine  ipsius.  Et  factum  est  verbum 
Domini  in  ore  meo  quasi  ignis  aestuans,  et  quasi 
clausus  in  ossibus  meis  :  et  defeci,  ferre  non 
sustinens.  »  Ad  litteram  enim,  propler  mala, 
quee  Hiereraias  propter  Dei  verbum  sustinuerat, 
ipsum  nonultra  loqui  proposuerat ;  sed  verbum 
in  corde  ejus  sic  ardebat,  quod  ipsura  tenere 
non  polerat.  Est  enim  verbum  Dei  cuidara  la- 
pidi  pretioso  simillimum,  qui  manum  sc  strin- 
gentem  adurit.  Non  potest  ignis  in  sinu  esse,  et 
non  ardere,  et  ea,  quaj  tangit,  non  comburere. 
Sic  et  verbum  divinum,  quos  tangit,  includit,  et 


calefacit  intiraa  cordis.  Et  ideo  loqui  de  Deo  est 
optiraum,  quia  devotionis  cau.sa  est;  sed  loqui 
dc  mundo  pessinmra  est,  quia  est  ad  malum 
inductivum.  Unde  dicitur  in  prima  canonica 
Joannis "  :  «  Qui  de  mundo  cst,  de  mundo  lo- 
quitur.  la  lioc  enim  "  manifesti  sunt  lilii  Uei,  et 
filii  diaboli  :  »  quia  filii  Dei  loquuntur  de  Deo ; 
et  filii  diaboli  loquuntur  de  mundo.  Unde 
iterum  ibidem  dicilur  ^  :  «  Qui  de  terra  est,  de 
terra  loquitur.  » 

Tertio,  di  vinum  verbum  est  effectus  adjutivura, 
.sive  firmativum.  Miro  enim  modo  verbura  Dei 
firraat  in  bono  ;  sicut  et  ' «  corrurapunt  bonos 
raores  colloquia  prava.  »  Psalmisla  '" :  «  Verbo 
Doraini  coeli  firmati  sunt.  »  CceU  sunt  viri  justi, 
Evangelisfae,  vel  Apostoli,  qui  sunt  coeli  alli,  per 
paupertatem  voiuntariam;  coeli  puri,  per  con- 
tinentiara ;  coeli  pulchri,  per  sapientiam ;  coeli 
sphaerici,  per  obedientiam  :  qui  verbo  Doraini 
firmantur,  dura  per  verbura  bonis  operibus  so- 
lidanlur.  Et  quid  mirum,  si  sic  fructificat  et  ani  • 
mat  divinum  verbum,  quando  sic  aniraat  hu- 
manum  ?  Nonne  pugiles  animantur,  dum  cla- 
moribus  horainura  excitantur  ?  Nonne  fiunt  ad 
pugnara  railites  forfiores,  et  fortius  agitunt  lan- 
ceas,  strictosque  tenent  raucrones,  dum  voce 
clamantis  principis  animantur  ?  Imo,  quod  raa- 
gis  est  mirabile,  equi  in  prEeUis  gaudent,  et  sa- 
liunt^  dura  vocera  tuboe  clangentis  intelligunt; 
boves  etiam  jugum  levius  ferunt,  dum  bubul- 
cum  cantantem  audiunt. 

Quarto  divinum  verbum  est  ad  gloriara  in- 
ductivura.  Non  enim  solum  intellectum  dirigit, 
affectum  incendit,  et  opus  perficit;  sed,  quod 
consumraatura  est,  complet,  dum  ad  supernam 
gloriam  introducit.  Unde  cum  Dominus  mira 
de  manducatione  corporis  sui  praedicaret,  el 
propter  pondus  verbi,  multi  retro  abirent ;  ipse 
conversus  ad  Apostolos,  ait  "  :  «  Numquid  vos 
vultis  abire?  »  Cui  Petrus  :  «  Domine,  ad  quera 
ibiraus?  Verba  vitie  aeternae  habes,  »  id  est, 
verba  ad  vitam  aeternam  inducentia.  Unde  et 
ipse  Dominus  ibidem  '^  :  «  Verba,  quae  ego  lo- 
cutus  sura  vobis,  spiritus,  et  vita  sunt.  In  infini- 
tura  enim  magis  est  poteus  verbum  Dei,  quam 
verbura  horainis.  Sed  saepe  verbuni  horainis 
sublimal  hominera  in  raundo  :  ergo  multo  for- 
tius  verbum  Dei  polest  horainem  sublimare  in 
coelo.  Unde  dicitur  '^ :  «  Qui  audit  verba  mea,  et 


t  Psal.  XU,  4.  —  =  Psal.  civni,  103.  —  s  Mailh.,  »  Joati.,  Iii,  31.  —  M  Cor.,  xv,  33.—  »o  Psal.  xxxii, 
V,  15.  —  *  Eccli.,  xLViii,  1.  —  5  Jerem.,  xx,  8-9.  —  6.  —  »'  Joan.,  vi,  C8,  69.  —  '^  Ibid.,  64.  —  »  Mattfi., 
*  l  Joan.,  IV,  5,  quoad  seasuui.  —  '  Ibid.,  iii,  10.  —       vu,  24-25. 


36 


SERMONES  DE  SANHTIS  IN  COMMUNl.  XIII. 


facit  ea,  similis  est  viro,  qui  redificat  domum 
suam  supra  petram.  Venerunlflumina,  flaverunt 
venti,  et  irruerunt  in  domum  illam,  et  non  ceci- 
dit :  fundata  enim  erat  siiper  lirmam  petram.  » 
Firma  petra  est  Christus,  qui  est  vita  aeterna. 
Unde  ipsc  dicit  '  :  «  Ha;c  est  vita  aiterna,  ut  co- 
gnoscant  te  solum  Deum,  et  quem  misisti  Je- 
sum  Christum.  »  Unde  et  latroni  dixit  * :  «  Hodie 
mecum  eris  in  paradiso;  »  quasi  dicat  :  Eris 
mecum,  quia  ego  sum  et  vita,  et  paradisus. 
Ad  hanc  vitam  ipse  nos  perducat,  qui  cum  Pa- 
tre,  etc. 

DE  UNO  MARTYRE. 

SERMO  PRIMUS. 

Magiia  est  gloria  cjus  in  Salutari  tuo^.  Gloriosi 
sunt  Martyres  Christi,  non  solum  in  hac  vita, 
sed  etiam  in  futura  vita,  ubi  solum  est  vera 
vita :  et  ideo,  in  pr^misso  verbo ,  a  duobus 
commendatur  maxime  hic  Martyr  :  primo,  ab 
excellenlia  sanctitatis,  qua  apparuit  gloriosus 
inmerito;  secundo,  ab  eminentia  dignitalis, 
qua  nuuc  est  gloriosus  in  preemio.  Primum  rc- 
spicit  gloriam  meritorum  in  via ;  secundum  re- 
spicit  gloriam  proemiorum  in  patria.  Notatur 
ergo  primo  gloria  meriti,  qua  f ulsit  in  via,  cum 
dicitur  :  Magna  est  gloria  ejus  in  Salutari  tuo.  Se- 
cundo  notatur  gloria  preemii,  quo  nunc  splen- 
det  in  patria,  cum  dicitur  :  Gloriam  et  magnum 
decorem  impones  super  eum.  Est  ergo  hic  totalis 
sermo  liendus  de  gloria,  qute  tam  est  in  via, 
quam  in  patria.  Et  ideo  est  notaudum  quod 
triplex  est  gloria  :  prima  temporalis,  sive  car- 
dinalis;  secunda  spirituaUs;  tertia  asternalis. 
Prima  est  vana,  et  ideo  fugienda.  Secunda  bona 
est  et  sancta,  el  ideo  tenenda.  Tertia  est  optima 
et  perfecta,  et  ideo  appetenda. 

Dico,  quod  prima  gloria  est  temporalis,  car- 
nalis  et  mundana;  et  est  mala,  quia  peccati 
causativa.  Unde  dicitur  '^  :  «  Quid  gloriaris  in 
malitia, »  id  est  in  mala  gloria?  Unde  post  multa 
mala,  qua?  enumerat,  subdit  mala  poenae  se- 
quentia  ad  illam  gloriam,  dicens  ^ :  «  Propterea 
Deus  destruet  te  in  finem,  evellet  te,  et  emigra- 
bit  te  de  tabernaculo  tuo,  et  radicem  tuam  de 
terra  viventium.  »  Haec  autem  mala  gloria  in- 
venitur  in  quadruphci  differentia  :  nam  quidam 
glorianturin  alta  potentia;  quidam,  inprofunda 


1  Joan.,  XVII,  3.-2  Luc,  xxiii,  43.  —  ^  Psal.  xx, 
6.  —  "  Psal.  u,  3.  —  *  Ibid.,  7.  —  «  Judith,  l,  1.  — 
'  Ibid.,  4.   —  *  Ibid.,  5.   —  *  Jerem.,  n,  23.  — 


sapientia;  quidam,  in  rerum  opulentia;  et  qui- 
dam  in  exteriori  apparentia. 

Dico  primo,  quod  sunt  quidam,  quorum  glo- 
ria  est  in  sublimi  potentia,  qua  sibi  subjiciunt 
omnia,  thesauro.s,  homines  et  jumenta.  Et  de 
hoc  habetur  exempluin  Judith,  ubi  dicitur ' 
quod  «  Arphaxad  rex  Medorum  subjugaverat 
multas  gentes  imperio  suo,  et  aedificavit  civita- 
tem  potentissimam.  »  Et  sequitur  "^ :  «  Et  gloria- 
batur,  quasi  potens  in  potentia  exercitus  sui , 
et  in  gloria  quadrigarum  suarum.  »  Et  attende 
quomodo  domum  suam  fundaverat  in  arena, 
et  super  ventum  posuerat  potentiam  suam  : 
quoe  non  sustinent  super  se  posita,  sed  omnia 
taha  sunt  ruinae  patentia :  quia  statim,  sicut  ibi- 
dem  sequitur  *,  a  Nabuchodonosor  est  in  bello 
devictus,  gloriam  simul  perdens,  et  regnum. 
Ubi  enim  est  vana  potentia  Caesaris,  qui  primus 
solum  imperium  obtinuit,  a  quo  omnes  Impe- 
peratores  appellati  sunt  Ccesares,  quem-Romani 
tandem  giadiis  interfecerunt?  Ubi  nunc  est  vana 
potentia  Neronis,  qui  fugatus  a  Romanis  fustem 
dentibus  acuit,  quo  seipsum  per  ventrem  trans- 
fixit?  Ubi  nunc  est  ampla  Alexandri  potentia, 
qui  sibi  orbem  totum  subjecit,  etduodecim  an- 
nis  tantum  regnavit,  et  ultimo  veneno  interiit? 
Valde  gloriosus  leo  incedit;  sed  dum  suam  va- 
nam  potentiam  non  advertit,  in  foveam  saepe 
ruit,  de  qua  cum  exire  non  possit,  submittit 
collum  catenis.  Ergo  in  potentia  nullo  modo 
est  gloriandum  ,  sed  semper  de  casu  timendum. 
Unde  Jeremias  ^ :  «  Non  glorietur  fortis  in  forti- 
tudine  sua. » 

Secundo  sunt  quidam  qui  gloriantur  in  sapien- 
tia,  quae  tamen  non  est  sua,  quia  ab  alio  accep- 
ta :  «  Omnis  enim  '"  sapientia  a  Domino  Deo  est, 
et  cum  eo  fuit  semper,  et  est  ante  aevum.  »  Sed 
nonne  stultum  est,  et  rationi  contrarium,  glo- 
ria"ri  de  dono  alterius  contra  dantem?  Propter 
quod  Jeremias  dicit ' :  «  Non  glorietur  sapiens 
in  sapienti.a  sua.  »  Apostolus  "  ;  «  Quid  habes, 
quod  non  accepisti  ?  quid  gloriaris,  quasi  non 
acceperis?  »  Anselmus  (de  casu  diaboU)  dicit  '^ : 
«  Qui,»  scilicet  diabolus,  «hoc  ipsum  de  se  non 
habet,  de  quo  magis  videtur,  quomodo  homo 
a  se  aliquid  habet,  cum  minus  de  eo,  quam  de 
omnibus  aliis  intellectualibus,  videatur?  »  Si 
enim  '^  quod  magis  videtur  inesse,  et  non  inest, 
quomodo  de  quo  minus?  Ubi  enim  est  sapien- 
tia  Socratis,  qui  princeps  philosophorum  fuit? 

10  Eccli.,  I,  1.  —  II  I  Cor.,  iv,  7.  —  '^  Anselm.,  de 
Cas.  Diab.,  c.  i.  —  i^  Arist.,  II  Top.,  c.  iv,  loc.  35. 


DE  UNO  MARTYRE.  SERMO  I. 


37 


Nonne  captus,  damnatus,  et  vencno  intcriit? 
Magnus  philosophus  Seneca  fuit  magisler  Ne- 
ronis ;  qui  hoc  in  muuus  ab  Imperatore  acce- 
pit,  quod  eum  mortem  eligere  coegit  :  et  ideo 
Seneca  dictus  fuit,  quia  seipsum  uecavit,  dum 
mortem,  qua  moreretur,  elegit.  Quis  Achitophel, 
qui  consiliariorum  David  sapienlior  fuit,  de  quo 
secundo  Regum '  ?  et  tamen  laqueo  se  suspendit, 
Ergo  non  est  curanda  sapientia  hujus  mundi. 

Tertio,  sunt  quidam,  qui  gloriantur  in  rerum 
opulentia  - :  «  In  multitudine  divitiarum  sua- 
rum  gloriantur.  »  Scdhoc  estvanissimum.  Quid 
enim  profuit  diviti  cpuloui,  de  quo  in  Luca  ', 
quod  tot  divitias  habuit,  nisi  quod  ad  inferna 
descendit?  Quid  profuitNeroni,  quodretibus  ar- 
genteis  piscabatur,  nisi  quod  apud  inferos  de- 
mergebatur  ?  Ut  dicit  Seneca  Tragaedus  *  in  aiiro 
liquefacto  et  fervido  poenas  luit;  in  liquefactis 
metallis,  qute  in  mundo  dilexit ;  nunc  versatur 
in  balneis,  et  sic  a  quodam  apud  inferos  visus 
est.  Quid  profuit  Salomoni  ^,  quod  aurum  velut 
auricalchum,  et  argentum  quasi  plumbum  con- 
gregavit,  cum  omnia  filio  tam  stulto  dimisit, 
qui  omnia  perdidit?  Propterea  dicitur  * :  «  Non 
glorietur  dives  in  divitiis  suis  ;  sed  in  hoc  glo- 
rietur,  qui  gloriatur,  scire  et  nosse  me,  quia 
ego  sum  Dominus.  » 

Quarto  sunt  quidam,  qui  gloriantur  in  exte- 
riori  apparentia,  sicut  in  nobilitate  et  claritate 
generis.  Oseas  "^  :  «  Gloria  eorum  a  partu,  et  ab 
utero,  et  a  conceptu.  »  Sed  utinam  attenderent, 
quod  ab  uno  Deo  sunt  (o),  ab  uno  homine  de- 
scendimus,  uno  modo  concipimur,  simili  modo 
nascimur,  et  consimili  modo  morimur.  Nihil 
aliud  est  nobihtas  humana  *,  quam  qusedam  ho- 
minum  fama,  et  quaedam  in  exterioribus  vita 
honorabilis.  Nunquidmentior?  Nonne  videmus 
homines,  prius  viles  et  pauperes,  postmodum 
divites,  fieri  raihtes  ut  ditentur,  postea  fihi  mi- 
Utis  cohaeredes?  Quid  enim  eis  nobilitatis  ad- 
ditur,  cum  ensis  eis  traditur?  Numquid  non 
Saul  boves,  et  David  oves  custodiebant ,  quan- 
do  ad  regnum  electi  sunt  ?  Item  quidam  glo- 
riantur  in  pulchritudine,  sive  in  vestitu  corpo- 
ris ;  sed  per  capillos  capitis  Absalon  suspensus 
interiit,  in  quibus  maxime  gloriabatur,  vel  glo- 
ria  ejus  fuit.  Unde  dicitur  ^ :  « In  vestitu  ne  glo- 
rieris.  »  Numquid  pulchritudo  vestis   est  tua 

'  I[  Reg.,  XV,  31  et  seq.  —  ■  Psal.  xlviu,  7.  — 
^  Luc.,  XVI,  19  et  seq.  —  *  Senec  Trag.  —  «  111  Reg. 
X  et  seq.  —  ^  Jerem.,  ix,  23-25.  —  '  Ose.,  ix,  u,  — 
»   Laert.,   ia    Vit.   Socrat.   —   '   Ecch.,   xi ,    4.  — 


pulchritudo  ?  Nihil  per  vestem  fit  tibi,  nisi  ut 
celctur  turpitudo  tua :  qua  tibi  non  detrahitur 
turpitudo  tua,  nec  additur  pulchritudo.  Potest 
enim  fieri,  ut  plumbum  credatur  argentum  esse, 
et  auricalchum  putetur  aurum  esse ;  sed  tamen 
plumbum  sempcr  est  plumbum  ,  ct  aurical- 
chum  non  desinit  essc  auricalchum. 

Notandum  ergo  ad  omnia  supradicta,  quod 
hajc  mundana  gloria  est  primo  viUs  et  foetida, 
secundo  est  fragilis  et  vana,  tertio  est  caduca  et 
falsa,  quarto  gloria  mundana  est  misera  et 
ignominiosa.  Primo  dico,  quod  haec  gloria  mun- 
dana  est  vilis,  sive  foetida;  quia  non  est  in  Deo, 
nec  cum  Deo,  Unde  [Machab.)  dicihir  '" :  «  GIo- 
ria  viri  peccatoris  stercus  et  vermis  est,  Hodie 
extollilur,  et  cras  non  invenietur  :  quia  conver- 
sus  est  in  terram  suam,  et  cogitatio  ejusperiit,  » 
Quid  stercore  foedidius,  ct  quid  vcrme  vihus  ? 
Secundo,  hsec  mundana  gloria  est  fragilis  et 
vana,  similis  fumo,  qui  in  principio  videtur  ali- 
quid,  sed,  quanto  plus  ascendit,  tanto  plus  de- 
ficit,  donec  penitus  evauescat,  Quid  rore  pul- 
chrius  etpruina?  quid  albius?  sed  dum  pul- 
chri  sunt,  tacti  solis  radio  evanescunt.  Unde  Exem- 
etiam  mundana  gloria  flori  est  comparata,  qui  P'*- 
cum  valde  pulcher  et  odoriferus  sit,  ad  modi- 
cum  ventum  fit  pestilens,  et  evanescit,  et  odo- 
rem  et  pulchritudinem  perdit.  Et  de  hoc  habe- 
tur  "  :  «  Omnis  caro  foenum,  et  omnis  gloria  ejus 
tamquam  flos  agri.  »  Job  '^ :  «  Homo  natus  de 
muliere,  brevi  vivens  tempore,  »  etc,  usque  : 
«permanet.  »  Expone  hicper  singula  verba,  hcet 
etiam  sint  in  aliis  sermonibus  diligenter  expo- 
sita,  Tertio,  gloria  mundana  est  caduca  et  falsa, 
quia,  quod  promittit  homini,  non  tribuit,  et 
tunc  maxime  deficit,  quando  summe  egens  ho- 
mo  existit,  quando  homo  indigeret  auxiho,  si- 
cut  in  mortc ;  sed  tunc  maxime  invenit  se  mun- 
danagloria  derelictum.  Psalmista  •' :  «  Ne  fimue- 
ris,  cum  dives  factus  fuerit  homo,  et  cum  multi- 
plicata  fuerit  gloria  domus  ejus  :  Quoni  m  cum 
interierit,  non  sumet  omnia,  neque  descendet 
cum  eo  gloria  ejus. »  Alalus  amicus  est,  qui  in 
vita  existit,  et  in  morte  deficit,  Quarto,  munda- 
na  gloria  est  misera,  et  ignominiosa;  nam  di- 
citur  1*  :  «  Gloriam  eorum  in  ignominiam  com- 
mutabo.  »  EtApostolusad  Philippenses  ^''  :  «Multi 
ambulant,  quos  saepe  dicebam  vobis,  nunc  au- 

'«  II  Mach.,  II,  62-63.  —  "  Isa.,  XL,  C.  —  'Vo6,  xiv, 
1-2.  _  '5  Psal.  xLVUi,  17-18.  —  **  Ose.,  iv,  7.  — 
»»  Philip..  III,  18-19. 
(fl)  Leg.  oumus. 


38 


SERMONES  I)E  SANCTIS  IN  COMMTINI.  XI 11. 


tem  et  flens  dioo,  inimicos  crucis  Christi ;  quo- 
rum  Deus  venter  est,  et  gloria  in  confusione 
ipsorum,  qui  terrena  sapiunt.  »  Non  est  bonus 
cibus,  qui  generat  ventri  dolorem  :  nec  bona 
gloria,  quae  cedit  animae  ad  contusionem. 

Secundo  est  alia  gloria,  qua  dicitur  spiritua- 
lis,  quee  non  esthominisexterioris;  ethfpc  con- 
sistit  inquatuor:  primo  inconscientiaepuritate  ; 
secundo  ,  in  recta  animi  vohmtate  ;  tertio  ,  in 
mentis  et  corporis  integritate  ;  quarto,  in  cogno- 
scendo  ])ropriam  vililatem. 

Dico  quod  gloria  spiritualis  primo  consistit 
in  conscientife  puritate.  Nam  pulchrum  est  au- 
rum,  cum  est  purum.  Nonne  lux  gloriosa  est, 
cum  a  tenebris  separata  est?  Sic  ct  anima  est 
multa  l£Etitia  et  gloria  plena,  cum  est  ab  omni 
culpa  divisa,  nullo  malo  permixta,  sed  est  lu- 
minosa,  pura  et  pulchra.  Unde  dicitur  * :  «  GIo- 
ria  nostra  haec  est,  testimonium  conscientise  no- 
stra;.» 

Secundo  gloria  spiritualis  constitit  in  recta 
animi  voluntate.  Cum  enim  cor  sit  omnium 
membrorum  primum ,  et  motus  et  vitae  casteris 
membris  impressivum ;  si  cor  fuerit  rectum,  ni- 
hil  erit  in  corpore  tortuosum.  Si  ex  parte  ani- 
mae  dominatur,  si  ipsa  fuerit  recta,  recta  erunt 
et  ceetera  raembra,  et  ideo  digna  gloria.  Psal- 
mista  ^ :  «  Loetamini  in  Domino,  et  exultate,  ju- 
sti,  et  gloriamini  omnes  recti  corde.  » 

Tertio,  gloria  spiritualis  consislit  in  mentis  et 
corporis  iutegritate  ;  magnam  enim  gloriam,  et 
inauditam  lcetitiam  generat  utriusque  hominis 
munditia.  Inter  omnes  enim  colores  principalis 
est  albedo,  et  omnium  colorum  pulcbritudo; 
unde  nullus  color  bene  pingit,  nisi  ei  albus  co- 
lor  substernatur.  Unde  dicilur  ^ :  «Gloria  Libani 
Libanus  data  cst.  »  Libauus  candidatiim  interpretatur ; 
quid.  Qi  signat  mentis  et  carnis  munditiam,  in  qua 
magna  consistit  hominis  gloria. 

Quartogloriaspiritualisconsistitincognoscen- 
dopropriamvilitatem:  ut  scilicet  homo  cogitet, 
de  qua  materia  generatus,  quo  cibo  in  ventre 
nutritus,  cum  qua  veste  natus,  quibus  mahs 
expositus,  ad  quera  finem  ex  necessitate  sit 
venturus.  Unde  ex  hac  consideratione  Propheta 
dicebat* :  «  Gloriam  meam  in  pulverem  dedu- 
cam.  »  Unde  secundo  Regum  ^,  cum  rex  Da- 
vid,  ex  hac  humili  consideratione,  gloria  se 
spoliasset  coram  arca  Domini,  et  psalleret,  de- 
spexit  eum  ex  superbia  uxor  sua,  dixitque  ad 

1  JI  Cor„  \,  12.  —  2  Psal,  xxxi,  11.  —  3  Isa.,  sxxv. 


eum  :  «Quam  gloriosusfuit  hodie  rex  Israel,  di- 
scooperiens  se  ante  ancillas  servorum  suorum, 
et  nudatus  est,  quasi  unus  ex  scurris!  »  Cui  rex 
humilis  ait :  «  Vivit  Dominus,  quia  ludam  co- 
ram  co,  qui  elogit  me  plusquam  patrem  tuum ; 
et  ludam,  et  vilior  fiam,  plusquam  factus  sum  , 
et  ero  humilis  in  oculis  meis  :  et  coram  ancil- 
lis,  de  quibus  locuta  es,  gloriosior  apparebo.  » 

Tertio  et  ultimo  est  gloria,  quae  dicitur  aeter- 
nalis  :  et  est  gloria  illa,  quae  est  omhium  desi- 
deriorum  fmis.  Et  in  quatuor  proprie  consistit : 
primo,  in  laeta  societate  sanctorum  ;  secundo, 
in  plena  omnium  bonorum  societate ;  tertio,  in 
aperta  bonorum  omnium  propalatione ;  quarto, 
in  Dei  suavissima  visione. 

Primo  dico,  quod  gloria  illa,  quae  dicitur 
cEternalis,  consistit  in  laeta  sanctorum  societate. 
Et  quid  dulcius  esse  potest,  quam  esse  consor- 
tem  sanctorum  tantorum  cum  Christo- regnan- 
tium?  Omira  societas,  et  praedulcis  ex  societate 
suavitas,  videre  tot  sanctorum  milha,  qui  om- 
nes  sunt  reges,  et  purpura  vestiti,  diademate 
coronati,  super  solem  hunc  luminosi,  omnibus 
bonis  pleni,  et  Deo  simillimi !  Unde  dicitur  in 
Psalmo  ^ :  «  Exultabunt  Sancti  in  gloria.  »  Et 
quid  mirum?  Miro  modo  gaudent  aviculae  si- 
mul  junctae.  Nam  et  columbae  gaudent,  et  grues, 
si  a  societate  erraverint,  quando  consocias  suas 
invenerint.  Gaudent  mirabiliter  homines,  cum 
sint  securi  cum  amicis.  Ergo  quantum  est  gau- 
dium,  imo  nec  ulla  lingua  narrandum,  tan- 
tam  videre  multitudinem  amicorum ,  perfecta 
charitate  se  amantium,  et  bonum  omnium,  si- 
cut  suum,  optantium  ? 

Secundo,  gloria  aeternalis  consistit  in  plena 
omnium  bonorum  salietate.  In  hac  enim  vita 
semper  scientiis  perfici  volumus,  et  nunquam, 
quod  cupimus,  obtinemus;  quin  quantumcum- 
que  intelligendo  discamus,  vel  proficiamus, 
sempersuperest,  quod  quaeramus.  Unde  quidam 
philosophus,  cum  ad  mortem  venisset,  dixit  se 
solum  de  morte  dolere,  quia  nunc  incipiebat 
discere.  Alius  philosophus,  requisitus  ubi  esset 
terminus  scienliae  :  Ubi,  inquit,  et  vitae.  Item 
tantae  capacitatis  voluntas  humana  existit,  ut 
omnibus  bonis  satiari  non  possit  :  unde  totus 
mundus  Alexandro  non  sufFecit;  nec  Neroni  re- 
gnum  suum  unquam  potuit  esse  sufficiens, 
quod  possedit.  Ergo  quanta  est  gloria  illa,  quae 
sic  intellectuin  consummat,  et  affectum  satiat, 

2.  —  *  Psal.  VII,  6.  —  5  11  Reg.,  vi,  14  et  seq.  — 
*  Psal.  cxLix,  5. 


DE  UNO  MARTYRE.  SERMO  II. 


39 


ut  nihil,  quam  quod  possidet,  quserat,  sed  om- 
nino  contentus  exislat  ?  Psalmista  * :  «  Satiabor, 
cum  apparuerit  gloria  tua.  » 

Tertio  (a)  gloria  aeternalis  consistit  in  omniuui 
honorum  revelatione,  quia  nihil  ibi  homini  oc- 
culfabitur.  Unde  debet  esse  laetus,  cum  nihil  ei 
occultetur,  si  debeal  esse  beatus,  sed  ei  omnia  in 
pubUco  exponuntur.  Bonum  enira  desideratum, 
visum  leptificat;  sed  diu  expectatum,  valde  af- 
tligit  animam  et  corpus  :  ahquando  sauum  facit 
aegrum.  Exemphim  de  Amon  fiho  David,  qui 
propter  Thamar  desiderium  agrotavit  '-,  quia 
ejus  concubitu  frui  non  potuit.  SimiUter  et  rex 
Achab  eegrotavit  ^,  qui  ei  Naboth  vineam  dare 
renuit.  Lege  ejus  historias,  si  eas  mente  nescias. 
Ergo  non  altissimam  gloriam  iUam  judicas,  ubi 
omne  desiderium  erit  ad  Ubitum  cupieuti  expo- 
situm  ?  Et  propterea  dicebat  Apostolus  * :  «  Non 
sunt  condignae  passiones  hujus  temporis  ad  fu- 
■turam  gloriam,  quaerevelabitur  in  nobis. »  Non 
delectat  pictura  quantumcumque  pulchra, 
quumdiu  fuerit  velata ;  sed  solum,  postquam 
fuerit  revelata. 

Quarto  (6)  gloria  ffiternaUs  consistit  in  aperta 
visione.  Omnia  aUa  mundi  bona,  omniaque 
coeleslia  non  sufficerent  nobis  data,  et  nobis 
exposita,  nisivideamusdivinamessentiam.Unde 
quidamphilosophus  platonicus  dicit:  «Tamde- 
licata  est  divina  visio,  tanto  amore  dignissima, 
ut  quidquid  homo  possideat,  illa  non  habita, 
non  facithomiuera  beatum,  sed  miserum.  »  Ergo 
summe  beati  erimus,  quia  Ueum  in  seipso  vide- 
bimus.  Isaias»:  «  Revelabitur  gloriaDomini,  et 
videbit  omnis  caro,  quod  os  Domini  loculum 
est.  »  Fugiamus  ergo  gloriam  temporalem,  et 
amplexemur  nunc  gloriam  spiritualem,  ut  tan- 
dem  veniamus  ad  gloriam  £eternalem.  Quam 
concedat  ipse  nobis,  elc. 

SERMO  II. 

Gloria  ethonore  coronastieum,Domine^.  Scribitur 
primo  Regum  %  quod  Dominus  dixit  ad  Hely  sacer- 
dotem  :  «Quare  magishonorasUfiliostuos,  quam 
me  ?  Locutus  sum  enim,  ut  domus  tua  ministra- 
ret  coram  me  usque  in  sempiternum :  nunc  au- 
lem  absit  hoc  a  me  :  sed  quicumque  glorifica- 
verit  me,  glorificabo  eum ;  qui  autem  me  con- 
temnunt,  ignobiles  erunt.  »  Quia  hic  sanctus 
Martyr,  quoadusque  vixit,  Deum  honoravit; 
ideo  juxta  quod  Domiuus  Hely  promisit,  ipsum 

»  Psal.  xvi,  15.  —  •  11  Heg..  xiii,  2.  —  ^  111  Reg., 
XXI,  j.  —  *  Rom.,  viil,  18.  —  6  Isa.,  XL,  5.  —  «  Psal. 


Deus  gloriosum  effecit.  Qui  unquam  reges,  qui 
principes,  qui  barones,  aut  nobiles,  sic  a  mun- 
do  honorantur,  ut  Martyres,  imo  ut  Martyrum 
crura?  Major  longe  honor  exhibetur  Stephano, 
sive  Laurentio,  quam  Alexandro,  sive  Apostalne 
Juliano.  Bene  ergo  dictum  est :  Gloria  et  ho- 
nore,  etc.  Tria  verbum  prfedictum  notabiliter 
ponit  :  quia  Deus  Martyrem  glorificavit,  quan- 
tum  ad  seipsura ;  honoravit,  quantum  ad  proxi- 
mum ;  sed  coronavit ,  quantum  ad  pra^mium, 
sive  regnum.  Unde  primum  respicit  propriura 
bonum  interius;  secundum,  proximi  devoUo- 
ncm  exterius  ;  tertiura,  gloriee  bonura  superins. 
Notatur  ergo  priino  bonum  interius,  quo  fulsit 
in  animo,  cum  dicitur  :  Gloria.  Nam  *  :  «  Gloria 
nostra  haec  est,  tesUmonium  conscienUae  no- 
stree.  »  Notatur  secundo  bonum  cxterius,  quo 
venerabiUs  factus  est  proximo,  cum  additur  . 
Et  honore.  Magnus  honor,  quando  tota  Ecclesia 
ipsum  extollit  laudibus,  et  ofTiciis  veneratur. 
Notatur  terUo  bonum  superius,  quo  incedit  co- 
ronatus  in  regno,  cum  subditur  :  Coronasti 
eum.  Verum  quia  de  gloria  in  superiori  sermone 
abundanUssirae  dictum  est,  et  honor  sanctitaUs 
patens  est  omnibus,  quia,  sicut  dicitur  Hester  ^ : 
«  Sic  honorabitur,  quemcumque  rex  voluerit 
honorare  :  »  nunc  de  sola  coroualione  dicen- 
dum  est,  quae  intra  se  honorem  et  gloriam  con- 
Unet,  ut  sequens  processus  ostendit.  Est  ergo 
notandura,  quod  hunc  Martyrera  Dorainus  co- 
ronavithic  primo,  ipsum  aeternaliter  eUgendo; 
secuudo,  ipsum  personaliter  redimendo ;  terUo, 
ipsum  forUter  defendendo ;  quarto,  ipsum  fide- 
liter  consummando.  Primum  fuit  opus  immen- 
sissirase  bonitatis;  secundura  fuit  opus  ardentis- 
simae  charitatis;  terUum  fuit  opus  altissimae  po- 
testatis;  quartum  fuit  opus  inaestimabilis  largi- 
taUs. 

Dico  igitur  primo,  quod  Deus  hunc  Martyrem 
coronavit,  ante  saecula  eum  eligendo,  ex  sua 
iramensissima  bonitate.  Quae  enim  bonitas  ma- 
jor  excogitari  potest,  quam  horainera,  nullo 
merito  praecedente,  ad  summum  bonum  parU- 
cipandura  eUgere?  Magna  hodie  bonitas  repii- 
tatur,  si  aliquis  dorainus  retribuit  pro  meriUs , 
et  sic  remunerat  eum,  qui  meruit.  Ergo  quanta 
est  bonitas  illa,  quae  absque  uIUs  meriUs  om- 
nino,  ad  summura  bonum  ordinavit  hominem? 
Unde  de  hac  coronatione  potest  accipi  illud 

vm,  6.  —  "^  I  Reg.,  ii,  30.  —  »    11   Cor.,  i,  12.  — 
»  Estfi.,  VI,  9. 
{a}  Ccet.  edit.  tertia.  —  (6)  Item  secnndo. 


40 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNl.  XIV. 


Isaiw  ' ; «  Eris  corona  gloriaein  manu  Domini.  » 
Ideo  dicit  iu  manu  Uomiui,  quia  solius  Uci  bo- 
nitas  est,  ut  nuUis  prtBcedentibus  meritis,  ad 
tantam  coronam  homo  electus  sit.  0  quantum 
tenentur  Deum  laudare,  Deum  amare,  Deum 
praedicare,  qui  ad  hoc  vocati  sunt,  ut  Deum 
agnoscant,  ut  christiani  liaut,  et  cum  Saracenis 
et  aUis  muUis  in  errore  non  permaneant.  Sed 
vae  talibus,  si  Deum  cognoscunt,  sed  non  ut 
Deum  honorant.  De  taUbus  dicitur  ad  Roma- 
nos  *  :  «  Cum  cognovissent  Deum,  non  sicut 
Deum  gloriiicaverunt,  et  graUas  egerunt;  sed 
evanuerunt  in  cogitationibus  suis,  et  obscura- 
tum  est  insipiens  cor  eorum  :  dicentes  enim  se 
sapienles  esse,  stuUi  facti  sunt.  »  Et  Ecclesias- 
tes  ^ :  «  Qui  addit  scientiam,  addit  dolorem  (a) : » 
quia  quanto  plura  scimus,  Deum  meUus  nove- 
rimus,  et  tanto  (6)  magis  ei  obligati  sumus;  et 
non  servienles  ei,  magis  puniendi  sumus.  Unde 
non  servientes  Deo  Christiani ,  plus  quam 
Saraceni  et  Pagani ,  puniendi  sunt.  Unde 
exemplum  de  beato  Macario  legimus  *,  qui  cum 
in  deserto  caput  mortui  invenisset,  qusesivit 
quis  fuisset :  cui  miraculose  respondit  :  «  Paga- 
nus  fui,  idolorum  sacerdos.  »  Cumque  quaere- 
ret,  ubi  esset;  ait :  «  In  inferno.  »  Cumque  quse- 
reret :  «  Sunt  aUqui  ibi  te  prolundiores?  »  Ait : 
«  Sub  nobis  adhuc  sunt  Judaei,  et  sub  Judaeis 
Christiani  maU,  qui  cum  Deum  cognovissent,  ei 
tamen  servire  noluerunt.  »  Nec  est  hoc  miran- 
dum;  quia  supponamus,  graUa  exempU,  quod 
aUqui  duo  sint  unius  domini  servi,  sed  ei  non 
serviant;  tamen  unus  eorum  dominum  suum 
eum  esse  sciat,  aUer  vero  nesciat.  Kequisitus 
ergo  primus  a  domino,  quare  ei  non  serviat, 
dicit :  «  Scio  te  esse  dominum  meum,  sed  nolo 
tibi  subesse,  nec  volo  tibi  servire.  »  AUer  vero 
requisitus,  quare  non  serviat,  ait  :  «  Si  te  do- 
minum  meum  esse  crederem,  uUque  tibi  servi- 
rem ;  sed  ideo  Ubi  non  servio,  quia  iUud  igno- 
ro.  »  Quis  istorum  magis  ofTendit?  Nonne  pri- 
mus,  qui  cognoscit,  et  contemnit?  Ergo,  fra- 
tres,  non  simus  ingraU  Deo,  ad  hoc  electi,  ut 
simus  christiani  :  quod  maximum  donum  est. 
Secundo,  Deus  coronavit  hunc  Martyrem 
sanctum,  ipsum  personaUter  redimendo.  Nam 
corona  a  Deo  nobis  parata,  erat  peccatis  exi- 


gentibus  perdita,  nuUis  unquam  mundanis  me- 
ritis  reparanda.  Unde  plorabat  Hieremias  di- 
cens  "  :  «  Cecidit  corona  capitis  noslri  :  vae 
nol)is,  quia  peccavimus.  »  Quia  ergo  perdide- 
ramus,  nec  nostris  operibus  reinvenire  potera- 
mus,  venit  Salvator  et  ardentissima  charitate 
coronam  reparavit  lapsam,  dum  pro  nobis  spi- 
neam  coronam  portavit.  «  Exiit  enim  spineam 
coronam  portans,  »  sicut  dicitur  ®.  0  corona 
veneranda  !  o  corona  totis  affectibus  am- 
plexanda,  qua  nostra  corona  perdita,  est  re- 
perta!  Unde  ad  hanc  lacrymabiUbus  ocuUs  in- 
tuendam,  invitamur  in  Canticis  "^  :  «  Exite,  fiUae 
Hierusalem,  et  videte  regem  Salonionem  in  dia- 
demate,  quo  coronavit  eum  mater  sua.  »  Quis 
fuit  iste  Salomon,  Rex  pacificus,  nisi  Chrisfus? 
Quae  est  haec  mater  sua,  nisi  Synagoga?  Nam 
ex  Judaeis  secundum  carnem  est.  Haec  ergo  co- 
ronavit  eum,  dum  coronam  spineam  illi  impo- 
suit.  Videamus  ergo  hunc  Regem  spinis  coro- 
natum,  et  ipsius  ad  nos  consideremus  affec- 
tum.  Quis  enim  tam  durus,  ut  si  videat  Re- 
demptorcm  suum  tam  pium,  non  diligat?  Sed 
plorans  Bernardus  *  dicit :  «  0  duri,  et  insensati 
filii  Adee,  quos  non  emoUit  tanta  benignitas, 
tamque  ingens  flamma  amoris !  » 

Tertio  coronavit  Dominus  hunc  Martyrem, 
ipsum  in  tentaUonibus  et  periculis  adjuvando. 
Nam  sanctus  Hieronymus  dicit  '  :  «  In  stadio 
sumus,  continue  pugnamus.  »  Adversariis  totus 
mundus  plenus  est,  et  nos  debiles  sumus;  nec 
tamen,  nisi  cum  victoria,  coronari  debemus. 
Unde  Apostolus  '"  :  «  Non  coronabitur,  nisi  qui 
legiUme  certaverit. »  Et  est  legiUme  certare,  hosU 
non  cedere;  bellum  non  tantum  incipere,  non 
tantum  mediare,  sed  plenam  victoriam  obti- 
nere.  Unde  in  Apocalypsi  "  dicitur  :  «  Tene  quod 
habes,  ne  alius  accipiat  coronam  tuam.  »  Quid 
faciendum?  UUque  ad  Deum  (c)  est  recurren- 
dum,  ab  eoque,  contra  hostem  tam  validum, 
est  auxilium  postulandum.  Ipse  enim,  nisi  nos 
juvare  velletad  pugnandum,  et  in  bello  fortiter 
persistendum,  nos  non  invitaret,  nec  praemium 
pugnandi  promiUeret.  Sed  audi  quid  dicit  **  : 
«  Esto  fidelis  usque  ad  mortem,  et  dabo  Ubi  co- 
ronam  vitae.  »  Corona  victoriis  maximis  datur. 
«  Si  delectat,  »  secundum  Gregorium  '*,  «  ma- 


'  Isa.,  LXii,  3.  —  2  Rom.,  i,  21-22.  —  ^  Eccle.,  i, 
18.  —  *  «  Ex  Calal.  Sanct.,  lib.  11,  c.  xxxv,  uou  de 
Macario  ^gyplio,  sed  Alexaadrino,  »  aiunt  Editores 
Romani.  —  »  Thren..  v,  16.  —  6  Joan.,  xix,  5.  — 
■^  Cant.,  111,  11.  —  8  Bemard.  —  '  Hieronym.,  ad 


Demetriad.,  epist.  vin,  circa  med.  —  '"  II  Tim.,  ii, 
5.  _  11  Ai)Oc.,  III,  11.  —  '*  Apoc,  II,  10.  —  '3  Greg., 
in  Evang.,  hom.  xxxvii,  n.  1. 

(a)  Vulg.  idborem.  —  [h)  Leg.  et  Deum  melius  no- 
vimus,  tanto.  —  (c)  CcBt,  edit.  eum. 


DE  UNO  MARTYRK.  SERMO  III. 


il 


gnitudo  praemiorum ,  non  deterreat  certamen 
Exem-  laborum.  »  Nonne  gaudens  laborat  agricola 
sub  si^e  friictuum?  quantuin  laborant  fossores 
metallorum,  anteqaam  possint  veniro  ad  au- 
rum?  quantum  muliercs  se  exercitant  circa 
linum,  antequam  habeant  pannum?  etc.  Quis 
unquam  mercator  dives  esse  poterit,  si  non  ali- 
quando  laboravit?  Poeta  : 

Absque  labore  gravi  vix  niunera  magna  dabuntur  : 
Gralus  enim  plenus  utilitate  labor. 

Et  propterea  Apostolus,  cum  se  dicat  prae 
caBteris  apostolis  laborasse,  concludit,  dicens  '  : 
«  De  reliquo  reposita  est  mibi  corona  justitia, 
quam  reddet  mihi  Dominus  in  illa  die  justus 
judex.  »  Et  dicit  corona  justitioe  (scihcet  Dei,  non 
sua),  quia  ex  justitia  est  cerlanti  a  Deo  promis- 
sa,  et  quia  ex  justis  laboribus  acquisita. 

Quarto  coronavit  Dominus  hunc  Marfyrem, 
ipsura  feliciter  consummando,  et  in  gloriam 
suam  assumendo.  Nemo  enim  illuc  ingreditur, 
nisi  ibi  coronetur,  et  nisi  regnum  perpetuum 
ei  tradatur.  Unde  Dominus  Sponsae  in  Canticis  ^ : 
«  Veni  de  Libano,  soror  mea  Sponsa  :  veni,  co- 
ronaberis.  »  Ubi  ergo  sunt,  qui  quaerunt  dita- 
ri?  ubi  sunt,  qui  quferunt  nobiles  fieri?  ubi 
sunt,  qui  quserunt  pulchri  videri?  ubi  sunt, 
qui  volunt  purpura  indui  ?  ubi  sunt,  qui  volunt 
reges  fieri?  Veniant  ad  Christum,  et  accipiant 
regnum,  et  diadema  perpetuum.  Nam  per  co- 
ronam,  cum  sit  figura  sphaerica,  gloria  aeterna 
demonstratur.  Sed  quaere  de  hoc  latius  in  ser- 
mone  sequenti.  Rogemus  ergo  Dominum,  etc. 

SERMO  III. 

Non  coronabitur,  nisi  qui  legitime  certaverit '. 
Nemo  pugnans  coronari  dignus  est,  si  vic- 
toriam  pugnando  non  obtineat.  Currentibus 
enim  non  datur  bravium,  nisi  post  cursum, 
Consueverunt  domicelli  usque  ad  cingulum  su- 
bhmari  miUtiae,  qui  prius  fortiter  steterunt  in 
acie  :  nec  mihti  non  pugnanti  datur  donati- 
vum.  Nani  ohm,  cum  Romani  mundo  domina- 
bantur,  mihtes  veterani,  qui  diu  pugnaverant  (a), 
tradebantur  quieti,  et  reddebatur  eis  praemium 
pro  labore.  Hoc  ergo  attendens  Apostolus  ob- 
servari  in  miUtia  spirituaU ,  dicit  :  Non  corona- 
bitur,  nisi  qui  legitime  certaverit.  Est  ergo  sensus, 
secundum  intentionem  ApostoU  ;  IHe  qui  cerla- 

•  II  Tim.,  IV,  8.  —  »  Cant.,  iv,  8.  —  3  |i  Tim., 
II,  5.  —  M  Joan.,  ii,  13.  —  »  Jac,  iv,  4.  —  «  Sap., 
X,  12. 


verit,  coronabilur.  Et  secundum  hanc  inteUi- 
gentiam,  ad  commendationem  hujus  Sancli, 
duo  possunt  hic  notari  :  primum  est  status 
pugnfe;  secundum  est  status  victoriae.  Nam  os- 
tenditur  primo  pugna,  qua  apparuit  virtuosus 
in  merito;  secundo,  monstralur  victoria,  qua 
nunc  est  triumphator  in  praemio.  Notatur  ergo 
pugna,  qua  meruit,  cum  ait  :  0"'  legitime  cer- 
taverit.  Notatur  victoria,  qua  coronatus  incedit, 
cum  addit :  Non  coronabitur.  Est  ergo  primum 
de  pugua  videre  ahquid,  qune  est  praeamhula 
ad  victoriam.  Notandum  ergo,  quod,  primo, 
legitime  certare,  est  mundum  perfecte  conlem- 
nere;  secundo,  legitime  pugnare,  est  diabolo 
perfecte  resistere ;  tertio,  legiUme  pugnare,  est 
seipsum  perfecte  domare,  ct  carnem  cogere,  et 
spirituisubjicere.  Nam  in  primo  certamine  vin- 
citur  avariUa,  per  amorem  altissimae  pauper- 
taUs;  in  secundo  ccrtamine  subjugatur  super- 
bia,  per  appetitum  propriae  vUitaUs;  in  terUo 
certamine  subjugatur  lascivia,  per  appetitum 
castitatis. 

Dico  primo,  quod  legilime  certare,  est  mundo 
perfecte  abrenunUare,  et  nihil  in  mundo  va- 
num  amare.  Unde  praecipitur  in  Joanne  '• :  «  No- 
lite  diligere  mundum,  neque  ea,  quae  inmundo 
sunt.  »  Quare  hoc?  Quia  sic  dicitur  ^ :  «  Qui  vult 
amicus  esse  hujus  saeculi,  inimicus  Dei  consU- 
tuitur.  AmiciUa  enim  hujus  mundi  inimica  est 
Deo.  »  Revera  magnum  certamen,  et  forte,  om- 
nia  quae  videmus,  et  quibus  indigemus  ad  vi- 
tam ,  contemnere.  Sed  ideo  est  hoc  certamen 
nobis  a  Deo  datum,  ut  pugnando  vincamus,  et 
vincendo  coronemur.  Gaudent  enim  patres, 
quod  fortiter  pugnant  fihi,  ut  de  hoc  possint 
fieri  nominati.  Unde  et  de  quodam  Caesare  dici- 
tur,  quod  semper  nova  bella  cupiebat,  ut 
quantus  esset,  cuncUs  patesceret.  Ergo  si  bellan- 
dum  esse  judicabant  propter  vanam  gloriam  et 
coronam  cito  transituram,  quid  est  faciendum 
sancUs  pro  vera  gloria,  et  corona  perpeluo  du- 
ratura  ?  Certe  bellandum  est  contra  mundum, 
et  vitium  avariUae  subjugandum,  et  paupertaUs 
altissimae  donum  amplexandum,  Unde  de  hoc 
certamine  potest  accipi  illud  ^  :  «  Certamen 
forte  dedit  illi,  ut  vinceret.  »  Quis  dedit?  au 
Dominus  dedit  Martyri  huic,  quem  statuit  hic 
honorari  ?  Nam  etsi  forte  certamen  sit,  tamen 
facile superatur.  Sed  quidphilosophi fecerint ex 
puris  naturalibus,  advertamus  :  qui  in  tantum 

(u)  Ccet.  edil.  pu.^uaveruut, 


4i 


SRRMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMIINI.  XV. 


mundum  contempserunt,  ut  fugerent  bomines, 
fugereut  civitates,  et  fugerent  amcenitutes,  et 
loca  doserta  sibi  ebgerent,  ut  philosophari  pos- 
sent.  Ergo  uon  debent  facere  Chri.stiani,  propter 
veram  sapienUam,  gloriamque  divinam,  quod 
illi  fecerunt  propter  sapientiam  vanam,  et  fa- 
mam,  gloriamque  mundanam? 

Secundo,  legitime  bellare,  est  hosti  fortiler 
resistere,  eique  nec  ad  modicum  cedere;  sed 
eum  (a)  solo  gladio  jugulare.  Unde  primo  Re- 
gum  ',  legitur  de  David,  quod  cucurrit  ad  lo- 
cum  certaminis;  et  sequitur  ibi,  quomodo  Go- 
Ham  (qui  diabolum  figurat)  non  in  arcu,  aut 
gladio  stravit  :  sed  in  nomine  Domini  ipsum 
invasit,  et  in  lapide  et  funda,  id  est,  in  Salva- 
tore,  qui  signatur  in  lapide,  hostem  invasit,  et 
persequentem  dejecit.  Opus  est  valde  nobis  for- 
titer  cum  hoc  hoste  sic  potente ,  sic  callido,  sic 
pleno  astutia,  sic  continue  invadente,  nec  un- 
quam  cessanle,  non  dormiente,  sed  omnitempo- 
re  vigilantc,  non  comedente,  sed  omui  tempore 
jejunante,  confligero.  Uiide  in  prima  Petri  -  : 
«  Adversarius  vester  diabolus,  tanquam  leo 
rugiens,  circuit  quaerens  quem  devoret;  cui 
resistite  forles  in  fide.  »  Item  Jacobus  ^  :  «  Re- 
sistite  diabolo ,  et  fugiet  a  vobis.  »  Ibidem  : 
«  Appropinquate  Deo,  et  appropinquabit  vo- 
bis.  »  Idem  est  sensus  utriusque  auctoritatis, 
quod  bellandum  est;  sed  de  Deo,  non  dc  pro- 
priis  viribus,  confidendum.  Nam  canis,  quando 
solus  existit,  lupum  fugit;  praesente  domino,  et 
confortante,  lupum  invadit,  dejicit  et  occidit. 
Non  esl  nimis  timendus  hostis,  qui,  ut  Da- 
mascenus  *  dicit ,  non  potest  vincere  nisi  vo- 
lentem. 

Tertio,  legitime  bellare,  est  carnem,  domesti- 
cum  hostera,  domare,  et  spiritui  eam  subji- 
cere.  Magnum  certamen ,  mundum  contem- 
nere;  majus,  diabolo  tam  forti  resistere;  sed 
maximum  est  seipsum  vincere,  et  contra  se  di- 
micare.  Poeta  : 

Crede  mihi,  est  majus  virtute  doraare  seipsum , 
Quam  more  Samsouis  sternere  mille  viros. 

Facile  superamus  frigus  exterius,  et  calorem 
quem  foris  patimur;  sed  calorem  interius  in- 
cendentem,  et  nostra  corpora  depascentera,  non 
nisi  multis  reraediis  superamus,  sicut  patet  in 
febricitantibus.  Facile  curatur  vulnus,  si  sit  in 
sola  carne  exterius ;  sed  si  pulmo,  vel  aliquod 

1   Reg.,  xviii,  22  et  seq.  —  '  [  Petr.,  v,  9.  — 


vitale   membrum  interius  iaceratur,  vix,  aut 
nunquam  curatur.  Ergo  gravius  est  nobis  bunc 
hostem  famibarem  subjicerc,  quam  cum  abis 
cortamen  inire.  Quid  est  ergo  faciendum?  Sub- 
trahenda  est  ei  annona,  et  continue  lacienda  est 
ei  disciplina.  Nam  quando  rex  aliquam  civita- 
tem  obsederit,  primo  victuaHa  et  aquam  ab  eis 
tolbt,  et  sic  eos  obedire  sibi  compelbt.  Equus     Exem- 
bcne  friEnatus,  et  cingubs  bene  strictus,  et  for-  P"""' 
titer  calcaribus  punctus,  cogitur  obedire  sessori. 
Unde  secundum  illam  Utteram  dicitur  ^  :  «  Us- 
que  ad  mortem  certa  pro  justitia.  »  Et  est  sen- 
sus  :  Non  timeas  amore  justitiae-  teipsum  do- 
mare,  quia  mebus  est  moite  vitam  finire,  quam 
justiliam  Dei  deserere.  Qui  ergo  sic  certat  in 
via,  completa  pugna,  pervenit  ad   coronam. 
Nam  posl  laborem  sequilur  requies.  Unde  dici- 
tur  *  :  «  Amodo  jam  dicit  Spiritus,  ut  requies- 
cant  a  laboribus  suis.  »  Et  est  notandum,  quod 
in  corona  est  attendere  tria  :  primo,  pretiosi- 
tatem;  secundo,  speciositatem;  tertio  vero,  in- 
terminabibtatem  :  ut  sic  accipiatur  pretiositas 
ex  parte  materiae,  speciositas  ex  parte  formae, 
et  interminabiUtas  ex  parte  figurae.  In  quibus 
tres  notantur  dotes  animas,  sciiicet  visio,  dilec- 
tio,  et  tentio  :  ut  speciositas  respondeat  visioni; 
pretiositas,  dilectioni;  et  interminabilitas,  ten- 
tioni.  Est  ergo  coronatus  bic  Sanctus  corona 
prefiosa.  Consueverant  enim  coronae  fieri  de 
auro ,    quod   inter  metalla  est   maxime   pre- 
tiosum ,  charilatis    significativum ,  et    donum 
pretiosissimum  omnium  donorum.  Unde  dici- 
tur  "  :  «  Corona  aurea  super  caput  ejus.  »  Tales 
enim  coronce,  ut  sint  magis  pretiosae ,  gemrais 
pretiosis  inveniuntur  ornatae.  Psalmista  ® :  «  Po- 
suisti,  Domine,  super  caput  ejus  coronam  de 
lapide  pretioso.  »  In  quibus  omnibus  notatur 
pfetiositas  gloriffi,  quae  erit  in  amoris  consum- 
matione,  ut  non  sit  ultra  abquid  addere  :  quia 
erunt  ibi  summae  diviUae,  et  tantae  deUciae,  ut 
officio  nequeant  dici  Unguae.  Unde  dicitur  '  : 
«  Corouce  sapientium,  »  id  est,  sanctorum,  «  de- 
bciae  eorum.  »  Secundo,  est  coronatus  hic  Sanc- 
tus  corona  speciosa.  Quid  enim  illa  corona  ful- 
gentius?  quid  enim  gemmis  fulgentibus  inve- 
nitur   pulchrius?  Igitur  speciosa   est  corona, 
quae  est  ex  auro  gemmisque  composita,  signi- 
ficans  illam  pulchritudinem  summam,  quam 
videt  anima  beata.  Unde  anima  quaebbet  sancta 

*  Jac,  IV,  7,  8.  —  *  Damasc.  —  s  Eccli.,  iv,  33.  — 
«  Apoc.,  XIV,  13.  —  '  Eccli.,  xlv,  14.  —  *  Psal.  xx, 
4.-9  Prov.,  XIV,  24.  —  (a)  Cal.  edit.  cum. 


DE  UNO  MARTYRK.  SERMO  IV. 


43 


dicit  illufl  '  :  «  Indumcnto  juslitise  circumdedit 
me,  et  tanquam  speciosam  coronavit  me  (n) 
corona.  »  Tertio,  coronatus  ost  hic  Sanctus  co- 
rona  infinila  interminabilitate  duratura.  Sphfnra 
enim,  ut  docet  Philosophus  *,  et  probalur  per 
cxperienliam,  nnllo  terraino  est  finita;  quia 
non  apparet  ubi  incipiat,  nec  ubi  finiatur,  post- 
quam  ejus  capita  sunl  conclusa  et  in  circulum 
Runt  redacta.  Unde  ahqui  philosophi,  quamvis 
stulte,  crediderunt  coelum  esse  fffernum,  quia 
figura  rotundum  '.  In  circulo  enim,  etsi,  dum 
fit,  principium  videalur  et  finis,  postquam  ta- 
men  factus  est,  tunc  araodo  fine  et  principio 
carebit :  quia  ubi  incjpiat,  aut  ubi  finiatur,  as- 
signari  non  potest.  Cum  ergo  corona  in  rotun- 
dum  sit  formata,  est  figurarum  pulcherriraa, 
est  figiirarum  simplicissima,  quia  una  linea 
tantumcontentasit;  est  figurarum  capacissima  : 
nullis  angulis  coarctata;  simul  etiam  est  figu- 
rarum  perfectissima,  quia  continet  in  se  per- 
fectionem  senariara,  sicut  probat  ipsa  expe- 
rientia  :  recte  npternalis  vitae,  carentis  principio 
et  fine,  est  signifieativa.  Unde  dicitur  prima 
Petri  * :  Pascite,  qui  in  vobis  est,  gregem,  et 
percipietis  immarcessibilera  ,  «  id  est,  inter- 
minabilem,  «  gloriae  coronam.  »  Quod  enim 
non  marcescit,  et  non  corrumpitur,  £Eternum 
esse  convicltur.  Ad  hanc  ergo  coronara,  ma- 
terfa  pretiosam,  forraa  speciosam,  ct  figura 
eeternam,  perducat  nos  Christus  Fihus  Dei,  etc. 

SERMO  IV  \ 

Mihi  autem  absit  gloriari  nisi  in  cmce  Domini 
nostri  Jesu  Christi  *.  Omnis  homo  naturalifer 
appetit  beatitudinem ;  sed  multi  errant  in  ea. 
Nam  quidani  eam  ponunt  in  subhmitate  po- 
tentiee,  et  tales  vel  laborant  praeesse,  vel  preesi- 
dentibus  adheerere.  Quidam  etiam  eam  ponunt 
in  veritate  scientise ;  quidam ,  in  generis  clari- 
tate ;  quidam,  in  corporis  speciositate,  et  volup- 
tate ;  quidam,  in  gulfe  aviditate ;  quidam  vero, 
in  divitiarum  copiositate.  Ista  ergo  omnia  at- 
tendens  sapiens  Apostolus,  et  hic  Martyr  sanc- 
tus,  cujus  hodie  festum  celebramus,  refugit 
cum  malis  gloriari,  et  elegit  gloriari  cum  bo- 
nis.  In  verbo  ergo  praemisso,  ad  Martyris  ho- 
norem  assumpto,  maxime  notanda  sunt  duo. 
Nam  docet  nos  primo ,  quid  in  -mundo  sit  res- 
puendum;  secundo,  quid  est  hominibus  appe- 

»  Isa..  LXi,  10.  —  2  Arist.,  Physic,  lib.  Ylll,  text. 
76.—  J  Arist.,  (te  CcbL,  lib.  li,  texU  1.  —  '  1  Pelr., 
■V,  4.  —  »  Neque  huuc,  neque  sequeuteui  habet  edit. 


tendum,  scilicct  pro  Salvatore  opprobrium. 
Omne  enim  bonum,  vel  est  in  declinatione 
raali,  vel  in  profectu  boni.  Nam  malum  decli- 
namus,  cum  gloriara  humanam  refugimus;  sod 
in  bono  proficimus,  dura  por  viani  Crucifixi 
incedlmus.  Notalur  ergo  primo,  rpiid  sit  nobis 
fugiendum,  cum  dicit  :  Mihi  autem  absit  glo- 
riari.  Notatur  secundo,  quid  sit  eligendum, 
cum  dicitur  :  In  cruce  Domini  nostn  Jesu  Christi. 
Sed  quia,  quod  fugiendum  sit  de  humana  glo- 
ria,  serraone  primo  de  uno  Martyre  dixi  supra, 
uunc  solum  restat  dicere  de  Crucis  ignominia. 
Est  ergo  hic  notandum,  quod  in  cruce  sunt  ^^„^13 
quatuor  brachia,  duo  recta,  et  duo  transversa-  iTachia. 
lia,  quatuor  virfutes  {h),  quibus  crux  spirituali- 
ter  fertur,  significativa.  Non  enim  elecli  om- 
nes  cruccm  materialem  ascendunt,  sed  spiri- 
tualem  crucem  omnes  in  se  suscipiunt.  Crux 
enim  materialis  potest  esse  communis  bonis  et 
malis,  cum  etiam  Dominus  crucifixus  fuerit 
cum  latronibus;  sed  crux  spiritualis  non  con- 
venit  nisi  spiritualibus  et  bonis.  Quanti  enim 
pessimi  fuerunt  in  cruce  suspensi !  quanti  fla- 
gitiosi  cum  sanctis  fuerunt  simih  poena  puniti! 
Simul  in  eodem  ponuntur  igne  lignum,  et  au- 
rum  :  hgnum  exurifur,  sed  aurum  purgatur. 
Sub  eadem  tribula  granum  collocatur,  et  pa- 
lea;  sed  palea  comminuitur,  frumenta  purgan- 
tur.  Sub  eodem  sole  ponitur  materia  solubilis, 
ut  cera,  et  coagulabilis,  ut  lutum;  et  eodem 
radio  cera  solvitur,  quo  lulum  inspissatur. 
Unde  dicit  Augustinus  '  :  «  Manet  dissimilitudo 
passorum  in  similifudine  passionum ;  nec  sub 
eodem  tormento  est  idem  virtus  et  vitium.  Nam 
sicut  sub  eodem  igne  aurum  rutilat,  et  palea 
fumat;  et  sub  eadem  tribula  paleae  minuuntur, 
frumenta  purgantur  :  ita  una  et  eadem  vis  ir- 
ruens  bonos  probat,  purgat,  et  ehquat;  malos 
damnat,  vastat,  et  exterminat,  atque  indurat.  « 
Ergo  magis  laudatur  crux  spiriluahs ,  qu£B  non 
potcst  competere  nisi  bonis,  quam  materialis, 
quae  est  utrisque  communis.  Notandum  ergo,  ., 

quod  sunt  quatuor  virtutes  crucis  brachiis  cor-  Tirtutes 
respondentes  :  nam  primo  in  braehio  dextro  ^"''^'^'i"^ 

^  ^  respon- 

notatur  temperantia,  quee  est  declinatio  pros-  dentes. 
perorum;  secundo,  in  brachio  sinistro  notatur 
patientia,  quee  est  tolerantia  adversorum;  ter- 
tio,  in  brachio  suprerao  notatur  misericordia, 

Hiigeno.   au.    149G.  —  «  Gal.^   vi,  14.  —  7  Aug  ,  de 
Civtt.  Dei.  lib.  I,  c.  vm,  n.  2. 

(a)   Vulg.   quasi  sponsum  decoratum,  —  {b)  Leg. 
virlutiuu,  vel  infra  siguiticaQlia. 


44 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMIINI.  XVI. 


quae  est  relevatio  miserorum ;  sed  quarto ,  in 
brachio  infimo  notatur  hurailitas  vera,  quae  est 
reverentia  superiorum. 

Dico  prirao ,  quod  ad  crucem  spiritualem  fe- 
rendam,  tanquam  brachium  dextrura,  neces- 
saria  est  temperantia,  quse  est  dechnatio  pros- 
perorum.  Temperantia  enim  contomnit  pros- 
pera,  et  est  virtulum  omnium  modificativa, 
sine  qua  vitium  est  omnis  virtus  politica.  Haec 
est  enim  virtus,  sine  qua  omuis  virtus  est  sine 
modo,  quasi  equus  sine  frseno,  et  asinus  sine 
chamo.  Unde  Deus  creavit  omnia  in  modo, 
nec  ahquid  voluit  esse  sine  modo.  Nunquam 
enim  fecit  unum  conlrariorum,  quin  fecerit  al- 
terum  :  ut  sic  unum  esset  alterius  fraenum.  Ob 
hanc  causara  diversa  sunt  anni  tempora,  ut  liat 
quaedam  temporis  conteraperantia.  Si  enim 
semper  aestas  esset ,  calor  immoderatus  omnia 
exureret;  et  si  hyems  semper  esset,  frigus  ter- 
ram  stringens,  nihil  nasci  permitteret.  Ob  hanc 
ctiam  causam  dies  successit  nocti,  et  nox  diei. 
Considera  etiam  in  te  ipso ,  quia  cerebro  frigi- 
dissimo,  cor  fontem  caloris  supposuit  Deus,  et 
pulmonera,  quo  tanquara  quodam  flabello, 
cordis  incendium  temperavit.  In  majori  etiam 
mundo,  motum  coeli  obviatione  planetarum 
fraenavit;  et  ejus  incendium  cx  motu  genera- 
Lunae  tum,  aquis  superioribus  temperavit.  Dicunt 
frigiditas  etiam  sapientes  mundi ,  quod  Luna  est  tanti 

quaata  . 

sit.  frigons  causaliva,  quod  omni  mense  hyemem 
terrae  adduceret,  si  calor  Solis  ejus  efficaciam 
non  fraenaret.  Est  ergo  interaperantia,  sive  sit 
in  gula,  sive  in  luxuria,  non  solum  contra  pro- 
hibitionem  divinara,  sed  etiara  peccatura  contra 
naturam.  Et  hoc  ideo ,  quia  ipsius  naturae  est 
debilitativa,  sicut  patet  in  multis  luxuriantibus, 
et  nimiura  comedentibus,  quorum  vita  est 
Christi  cruci  conlraria ,  in  qua  omnia  fuerunt 
amara,  cum  isti  sohim  qucerunt  suavia.  Unde 
illud  ^  :  «  Multi  ambulant ,  quos  saepe  dicebam 
vobis,  nunc  autem  et  flens  dico,  inimicos  cru- 
cis  Christi ;  quorum  Deus  venter  est,  et  gloria 
in  confusione  eorura,  qui  terrena  sapiunt.  » 
Quid  turpius,  quid  irrationabihus,  quara  habere 
corpus  ex  foetida  raateria  generatum,  et  ex  foe- 
tida  materia  nutritum,  et  ex  fcetida  materia 
seraper  plenum,  ad  devorandum  vermibus  in 
fine  praeparatum,  nihil  unquam  de  se  produ- 
Exem-  cens,  nisi  foetidum?  Nam  et  rex  quidam  philo- 

P'"™-      sophum  ad  coenam  invitavit :  cumque  cosnaret 

1  Philip.,  lu,  18-19.  —  =  Hebr.,  x,  36.  -  »  Ibid., 
iii,  1-2. 


philosophus  juxta  regem  sedens,  spuere  volens, 
et  loca  omnia  tapetibus  sericis  plena  videret, 
siraulque  atlcnderet,  quod  barba  regis,  sive 
mentura  totura  ex  pinguedine  csset  unctum, 
super  ejus  mentum  sputum  projecit.  Curaque 
ipsum  ejus  famuli  occidere  vellent,  rex  prohi- 
buit ,  et  quare  fecerit ,  inquisivit.  Cui  ille  : 
«  Cum  undique  circa  me  ceroerem,  ubi  in  lo- 
cum  magis  vilem  sputum  elicere  possem;  nul- 
lura  locum  sic  foetidura,  nec  sic  vilera  vidi,  si- 
cut  illura ,  in  quem  sputum  ejeci.  »  Tunc  Rex 
gula?  vilitatem  cbnsideravit,  et  viro  sapienti 
pepercit. 

Secundo,  ad  crucem  spiritualem  ferendum 
tanquam  brachiura  sinistrum,  est  necessaria 
tolerantia  adversariorum  :  ut  qui  per  tempe- 
rantiam  contemnit  mundi  prospera,  per  tole- 
ranliam  portet  et  toleret  adversa  :  ut,  sicut  non 
est  elevatus  in  prosperis,  ita  nullis  frangatur 
adversis.  Virtus  nobilissima  est  tolerantia,  quae  Exem- 
inler  erectos  fluctus ,  et  procellas  undarum ,  ac  ^^*' 
fortes  flaturas  ventorum,  navem  tuto  ducit  ad 
portum.  Bona  navis  fortibus  asseribus  fabri- 
cata,  et  in  altissimo  mari  et  fervido  posita,  nihil 
timet  in  fluctibus,  nisi  terram.  Quia  sicut  verus 
patiens  non  solum  tribulationes  non  fugit,  sed 
etiam  appetit;  sic  sola  terrena  fugit,  tanquam 
currenlem  navem  irapedire  suis  tumoribus 
possint,  ut  sic  in  tribulationibus  hujus  maris 
fortiter  per^istat.  Probatum  est  certo  experi- 
mento,  quod  navis  fortius  et  velocius  saltat  in 
mari  turbato,  quam  in  mari  quieto  :  quia  plus 
homo  in  tribulationibus  proficit,  quam  dum 
consolatus  existit.  Nam  arbor  nucis  dum  suis 
fructibus  spoliatur,  quanto  fortius  pertica  ver- 
berata  f uerit ,  tanto  sequenti  anno  plures  fruc- 
tus  adducit.  Quidam  autera  niraium  delicati  Exem- 
suht,  similes  ohvae,  quae  in  collectione  fruc- P'"^' 
tuum  non  vult,  ut  nux,  verberari ;  sed  manu 
vult  fructus  suos  leviter  colligi  :  quam  si  ver- 
berari  coeperis,  vel  feceris,  sequenti  anno  a 
fructu  cessat.  Est  ergo,  ut  Apostolus  dicit^,  ne- 
cessaria  patientia,  et  exemplo  Domini  contem- 
nenda  omnis  gloria  mundi,  et  ignominia  appe- 
tenda.  Unde  dicitur  ' :  «  Deponentes  omne  pon- 
dus,  et  circumstans  peccatum,  per  patientiam 
curramus  ad  propositum  nobis  certamen,  aspi- 
cientes  in  auctorem  fidei  et  consuramatorem  Do- 
minum,  qui  proposito  sibi  gaudio,  sustinuit 
crucem ,  confusione  contempta.  »  Turpe  est  ut 
miles  de  bello  exeat  sanus,  si  rex  vulneratus 
incedit,  et  maxime  si  pro  milite  bellum  agat. 


DE  UNO  MARTYRE.  SERMO  V. 


4K 


Bernardus  *  :  «  Bonus  miles  suas  plagas  non 

seutit,  dum  benigni  ducis  vuliiera  intuetur.  » 

Unde  sequitur  in  auctoritate  pra^missa  *  :  «  Re- 

cogitate  eum,  qui  talem  sustinuit  adversus  se- 

ipsum  contradictioncm,  ut  non  deficiatis  ani- 

mis  vestris.  »  Quis  miles  deficit  in  bello ,  ubi 

regem  suum  viderit  pro  se  vulneratum?  Num- 

quid  pro  se  est  vulneratus  Jesus?  Nam,  sicut 

dicit  Isaias ' :  «  Ipse  autem  vulncratus  est  prop- 

ter  iniquitates  nostras,  et  attritus  est  proptcr 

scelera  nostra.  »  Itera  *  :  «  Et  Dominus  posuit 

super  eum  omnium  nostrum  iniquitates.  »  Unde 

Bernardus  *  :  «  Quid  fecisti ,  amantissime  Do- 

mine?  quid  commisisti,  Salvator  bone,  ut  sic 

judicareris?  quee  causa  tua,   quae  noxa  tua? 

Ego  sum  tui  causa  doloris,  ego  culpa  tua^  occi- 

sionis,  ego  passionis  tuae  iivor,  et  tui  cruciatus 

labor.  »  Ad  hoc  ergo  ponuntur  imagincs  Salva- 

toris,  ut  dum  angustiaris,  dum  prcmeris,  dum 

tentatione  pulsaris,  aspicias  Christum  in  ligno 

Exem- pro  te  pendeufem.  Apes  enim,  quantumcum- 

pium.      q^g  fatigataj,   resumunt  vires,  dum   viderint 

suum  regem.  Ergo   non    faciet   homo,  quod 

apeculas  viderit  facere? 

Tertio,  ad  crucem  spiritualem  ferendam,  pro 
brachio  supremo,  accipienda  est  pietas  orpha- 
Exem-  norum,  viduarum,  et  omnium  miserorum.  Unde 
pium.  Iqq^  fortissima  bestia,  praedce  avida,  unguibus 
et  dentibus  armata,  homini  uon  saeva  est,  sed 
pia.  Unde  si  hominera  obvium  habet  in  deserto, 
non  solum  eum  non  laedit,  sed  eum  deducit,  et 
viam  illi  ostendit,  nisi  fame  nimia  laboraverit. 
Vide  ergo  quam  crudelis  est  homo,  animalman- 
suetum  natura,  cum  non  parcit  ei,  cui  saevissima 
Exem-  P^ircit  fera.  Nam  etiam  crudehssima  lupa  bestia 
pium.  infantem,  quemmiserafoeminaprojicit,  ipsa  re- 
colligit,  et  lac  ei  tribuit.  Crudelitas  contra  na- 
turam  est  hominis,  sicut  ad  sensum  patet.  Non 
enim  natura,  sicut  caeteris  animalibus,  homini 
ungues  acutos  dedit  ad  dilaniandum,  nec  den- 
tes  serratos  (a)  ad  dilaceraudum,  nec  cornua  ad 
plectendum  (6),  nec  aculeum  ad  feriendum.  Ergo, 
dum  omnis  crudelitatis  arma  ab  eo  suhtraxit, 
eum  debere  esse  mansuetum  natura  perdocuit. 
Sed  arma,  quae  natura  negavit,  homo  multo 
pejora,  et  magis  morlifera,  suo  ingenio  adin- 
venit,  et  crudeliora  bella,  quam  omnia  bruta, 
gerit.  Recordemur  ergo  crucis  Christi,  simus 
mansueti  et  pii,  ut  possimus  esse  fihi  Matris  Dei, 

'  Bernard.  —  *  Heb?;,  xu,  3.  —  »  Isa.,  uii,  5.  — 
*  Ibid.,  6.—  8  Bernard.—  «  Joan.,  xix,  25.  —  ^  Jac,  ii, 
13, —  *  Philip.,  II,  5-8. —  ^  Aug.,  clc'  verb.  Dom,, serm. 


c[\xve.  est  mater  totius  bonitatis  et  pietatis,  et  Re- 
gina  misericordiae  digna  est  appellari.  Unde  di- 
citur  *  :  «  Stabat  juxfa  crucem  Mater  ejus  :  » 
stabat,  inquam,  dolendo,  stabat  compafiendo  , 
stabat  commoriendo,  doloris  et  passionis  trans- 
fossa  gladio.  Cum  crgo  ipsa  sit  mater  totius 
misericordiae,  soli  crudeles  ad  ejus  thronum 
non  habent  accedere,  quia  nec  ab  eamerentur 
audiri.  Quomodo  raisericordiam  audes  petere, 
qui  eam  proximis  noluisti  exhibere  ?  Scias,  quod 
vera  est  sententia,  quam  Jacobus  profert  in  Epi- 
stola  ^  :  « Judicium  sine  misericordia  fiet  illi, 
qui  non  facit  misericordiam.  » 

Quarto,  ad  crucem  spiritualem  ferendam,  pro 
brachio  infimo  terrae  infixo,  est  accipienda  hu- 
militas,  quae  esl  respectu  superioris.  Quando- 
cumque  supra  te  agitaris,  tumore  erigeris,  cru- 
cis  Domini  recorderis.  Quis  tumor  qui  non  ca- 
dit,  quis  mons  qui  non  ruit,  si  Dominum  cruci- 
fixum  attendas?  Nulius  milesest  adeo  superbus 
et  arrogans,  ut  supra  regem  sedem  suam  collo- 
care  praesumat.  Ergo  quod  non  audet  quis  fa- 
cere  regi  terreno  citissime  inorituro,  tu  facis 
Regi  summo,  aeternaliter  duraturo  ?  Et  propte- 
rea  Apostolus  * :  «  Hoc  enim  sentite  in  vobis , 
quod  et  in  Christo  Jesu,  qui  cum  in  forma  Dei 
esset,  humiliavit  semetipsum ,  factus  obediens 
usque  ad  mortem,  mortem  autem  crucis.  »  Ubi 
dicit  Augustinus  ^  :  «  Ecce  habes  humilitatis 
exemplum,superbiaemedicamentuni.Quidergo, 
homo,  intumescis?  quid,  morticina  pellis,  exten- 
deris?  quid,  sanies  foetida,  infiaris?  Princeps 
tuus  humilis,  et  tu  superbus  ?  Caput  est  humile, 
et  membrum  superbum  erit?  Monstrum  est  con- 
tra  naturam,  si  coelum  terrae  subjicias,  et  sub 
pedibus  caput  ponas. »  Rogemus,  etc. 

SERMO  V. 

Fortitudo  et  decor  indumentum  ejus  ".  Quanta 
fuerit  fortitudo  Sanctorum,  quis  poterit  expla- 
nare  ullis  verbis?  Ergo,  si  juxta  meritum  for- 
titudinis  recipiantaDeo  mercedem,  quispraemii 
eorum  altitudinem  potest  ad  plenum  mente  co- 
gitare?  Majori  donati  sunt  praemio,  quam  quis 
lingua  carnis  exprimat.  Ideo  in  verbo  praemisso 
notantur  hic  duo :  primo  status  pugnae,  quo 
diabolo  resfiUt;  secundo,  status  coronae,  qua 
coronari  promeruit.  Nam  primo  per  pugnam , 
quaUs  esset,  apparuit ;  secundo,  per  victoriam, 
vel  coronam,  quo  praimio  dignus  esset  innotuit. 

XLt,  al.  cxxiii,  n.  1,  quoad  sensum.  —  i*  Prov.,  xxxi, 
25.  —  (a)  C<st.  edit.  ferratos.  —  (b)  llem  pectendum. 


4« 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  rOMMUNI.  XVII. 


In  pugna  luit  a  Deo  probalns;  sed  post  victo- 
riara  a  Ueo  conoratus.  Notatur  ergo  priuio  sta- 
tus  pugnjp,  cum  dicilur  :  Fuililwhet  <lerorindu- 
inentum  ejus.  Notatur  secundo  status  pr*mii  et 
coronee,  cum  adUitur  :  Et  ndebit  in  die  novis- 
simo. 

Dicil  ergo  :  Furtiludo,  etc.  Est  ergo  notan- 
dum ,  quod  conlra  tres  adversarios  pugna- 
mus,  et  triplici  indigemus  lortitudine.  Nam 
irapugnat  nos  mundus,  impugnat  nos  dia- 
bolus ,  et  impugnat  nos  proprium  corpus. 
Mundus  per  vana  attrahit;  diabolusper  alta  se- 
ducit;  sed  corpus  per  delectabilia  allicit.  Indi- 
gemus  fortitudine,  mundi  divitias  contcmnente ; 
indigemus  et  iortiludinc,  honores  respuente; 
iudigemus  et  lortitudine  delectabilia  lugiente. 
Dicamus  ergo,  quod  hic  sanctus  Martyr  primo 
fortis  apparuit  contra  mundum,  dum  volunta- 
ria  paupertate  omnia  rehquit;  secundo  fortior 
apparuit  contra  diabolum,  dum  superbos  ho- 
nores  vera  humihtale  non  solum  non  appetiit, 
sed  contempsit ;  tertio,  forlissimus  apparuit  con- 
tra  seipsum,  dum  ardentissime  in  mortem  seip- 
sum  dedit. 

Dico  primo,  quod  noster  Martyr  fortis  appa- 
ruit,  dum  voluntaria  paupertate  raundum  om- 
nem  cum  llore  contempsit.  0  quam  fehces,  qui 
ehgunt  cum  Christo  pauperes  esse,  preeter  vic- 
tum  solura,  et  vestitum,  nihil  ahud  appetentes. 
Unde  Apostolus  :  «Habentes  ahmenta,  »  non 
delectamenta,  «  et  quibus  tegamur, »  non  qui- 
bus  ornemur,  «  his  contenti  simus. »  Unde  de 
Marlyre  nostro  potest  dici  illud  Proxerhiomm  * : 
«Manum  suam  misit  ad  fortia.  »  Misit,  dixit, 
quia  congressus  hominis  est  contra  mundum. 
Et  dicit  pluraUter  fortia,  quia  plura  sunt  rehn- 
quenda,  quie  sunt  difficiha.  Fortitudinis  igitur 
est,  divitias  et  omnia  vana  rehnquere,  et  fihos 
abdicare,  et  uxorem  rehnquere,  quamvis  con- 
sentientem.  Unde  in  figura  nostri  Martyris  dici- 
tur  de  Juda  - :  «  Vir  fortissimus  Judas,  collatione 
facta,  duodecim  milha  drachmas  argenti  misit 
Jerosolymara  offerri  pro  peccatis  mortuorum.» 
In  quo  notatur,  quod  fortissimus  fuit,  dum  ar- 
gentum  tantura  coutempsit,  et  pro  mortuis  il- 
lud  obtulit.  Sed  quidara  e  contrario  pauperta- 
tem  effugiunt,  divilias  toto  animo  quajrunt; 
nec  attendunt,  quod  tunc  suat  maxime  vacui, 
quando  se  credunt  plenos  :  sed  vacui  sunt  Dei 
donis,  pleni  peccatis  :  pleni  in  arca,  vacui  in 

'■  Prov.,  rxxi,  19.  —  -  II  Mach.,  xii,  43.  —  «  Hierou., 
in  Regul.  Monach.,  c.  de  laude  Relig.  —  '  Matih.,  vi. 


conscientia  :  acquirunt  peccala,  et  perdunt  ani- 
mum  :  quaerunt  aurum,  et  acquiruat  iniernura. 
Nam  luna,  quando  versus  terram  dicitur  esse  Exem- 
plena,  tunc  versus  ca>Ium  est  vacua.  Et  quando  '' "™' 
versus  terram  dicitur  esse  vacua,  vel  nuUa, 
tuncversus  ccelum  dicitur  esse  tota  plena.  Et  val- 
deratiouabile  :  quia  quanto  plus  a  sole  recedit, 
tanto  versus  terram  plena  existit,  et  plus  vacua 
ver.sus  crelum.  Et  e  conlrario,  quanto  plus 
soli  appropinquat,  tanto  versus  terram  se  eva- 
cuat,  et  versus  caelum  forUtudinem  suam  aug- 
mentat;  ita  quod  soli  tisnc  est  perfecte  con- 
juncta;  et  quamvis  ex  parte  terrae  sit  nulla,  ex 
parte  tamen  cffili  fit  totaplena.  Sic  et  vir  sanctus, 
dum  nihil  habet  in  mundo,  e.st  dives  inccelo. 
Uicronymus  dicit  ^  :  «  !n  mundo  divitem ,  et  in 
coelo  esse,  non  est  possibile.  »  Unde  dicitur  '*  : 
«  iNolite  vobis  thesaurizare  thesauros  in  terra, 
vel  in  mundo,  ubi  aerugo  et  tinea  deraolitur, 
et  ubi  fures  efiodiunt,  et  furantur;  sed  thesau- 
rizate  vobis  thesauros  in  coelo,  ubi  nec  aerugo, 
nec  tinea  deraolitur,  et  ubi  fures  non  effodiuut, 
nec  furantur.  Unde  etiam  Glossa  super  Cantica 
Canticorum,  loquens  de  Christianis,  dicit :  Non 
est  perfeclionis  christianae  in  temporalibus  exal- 
tari,  sed  potius  deprimi  :  mali  enira  nihil  ha- 
bent  in  coelo ,  et  boni  nihil  habent  in  raundo, 
sed  ssepe  gratia  ilhus  boni,  ad  quod  mendici 
anhelant,  quidquid  in  via  contingat,  gaudent, 
Unde  Augustinus  {de  CivitateDei)  ^  :  «  Satellites 
voluptatumdivitiasappetunt,  pauperes  esse  no- 
lunt,  honoribus  inhiant. »  Sednoster  Martyr  rex 
esse  noluit :  honores  declinabat,  et  omnia  mala 
sushnebat. 

Secundo,  Martyr  noster  postquam  fortis 
apparuit  conlra  mundum,  apparuit  fortior 
contra  diabolum.  Ista  enim  duo  ordinate  se 
habent :  ut  prius  quis  contemnat  mundura , 
•quam  contra  diabolum  sumat  bellum.  Unde 
Gregorius  "  :  «  Qui  ad  fidei  agonem  veni- 
raus,  luctaraen  contra  malignos  spiritus  surai- 
mus.  Nudi  autem  cum  nudo  in  hoc  mundo 
luctari  deberaus  :  quoniam  si  vestitus  qui^quam 
cum  nudo  luctatur,  citius  ad  terrara  dejicitur, 
quia  habet  unde  teneatur.  Quid, »  inquit,  «  sunt 
terrena,  nisi  quaedam  corporis  induraeata? 
Ergo, »  inquit,  «  qui  contra  diabolum  ad  certa- 
menproperat,  VBstimenta  priusabjiciat,  ne  suc- 
cumbat;  nullas  rerum  labenhum  delectationes 
requirat,  ne  unde  ad  votura  tegitur,  inde  ad 

19.  —  5  Aug.,  de  Civit.  Dei.  —  '^  Greg.,  in  Evang., 
hom.  XXXII,  n.  2. 


DE  PLURIBUS  SS.  MARTYRIRUS.  SERMO  I. 


♦F 


casum  leneatur. »  Mundo  sic  contempto,  el  hu- 
militatis  iundamento  sic  accepto,  secure  con- 
gredimur  cum  liostc  maligno.  Unde  secundum 
Hieronymura  ' :  «  Non  est  timendus  hostis,  qui 
non  potest  dejicero  nisi  volcntem.  »  Unde  in  fi- 
gura  Martyris  nostri,  dicitur  in  Sapientia'^  ;  «  Et 
fortis  in  bello  :  »  humilis  enim  expugnavit  in- 
surgentes  hostes.  Quis  nunc  hostem  unquam 
timeat,  si  verara  humilitatem  teneat?  Nam  cum 
beatus  Antonius  omnes  inimici  laqueos  videret 
coram  se  interra  expansos,  dixitadDominum: 
«  Domine,  quis  potest  evadere  istos  laqueos  ?  » 
Et  facta  est  vox  ad  eum  dicens :  «  Humilis.  »  Et 
ratio  est,  sicut  Augustinus  docet ',  quia  humi- 
titas  hominem  Deo  perfecte  subjicit,  Deum  sibi 
auxihatorem  facit,  quo  hostis  ignea  tela  con- 
temnit.  Nam  et  leo  gallum,  et  maxime  si  sit  al- 
bus,  expavescit,  etfugitvirtute  cujiisdam  lapidis, 
quem  in  se  habet  gallus.  Quid  per  leonem  in- 
teUigimus  rugientem,  ethomines  devorare  vo- 
lentem,  nisi  dffiraonem?  Quid  per  gallum  se 
ahs  propriis  verberantem ,  et  soipe  cantantem, 
nisi  humilem  homiuem,  se  verbcribus  ailligen- 
tem,  et  Deum  continue  laudantem,  et  intra  se 
vivum  lapidem  continentem?  llunc  humilem 
hominem  diabolus  superbus  sic  timet,  ut  nec 
ei  approximare  audeat,  dum  per  humihtatem 
•  Virginis ,  et  per  humilitatem  suee  beatissimai 
Exem-  prolis  novit  se  dejectum.  Semper  enim  puer  ti- 
^^^^'  met  flagellum,  et  cauis  baculum,  quo  aliquando 
se  meminit  verberatum. 

Tertio,  beatus  hic  Martyr  non  solum  fuit  for- 
tis  contra  mundum,  aut  fortior  contra  diabo- 
lum,  sed  fuit  fortissimus  contra  seipsura.  Militi 
enim  existenti  in  forti  castro,  facile  est  extrin- 
secum  hostem  abjicere ;  sed  valde  difficile  est 
sibi,  interiorem  hostem  superare.  Unde  Boetius 
dicit  *,  quod  nulla  sit  pejor  pestis,  quam  fami- 
liaris  inimicus.  Nara  et  Samson,  qui  mundum, 
ut  nazareus  %  contempsit,  etomnes  hostes  deje- 
cit,  carnis  fuit  passione  superatus.  Dicit  cnim 
Philosophus  quod  diflicillimumesthancpassio- 
nem  vincere,  consentaneam  nalurae.  Unde  de 
viro  sancto  dicitur^:  «  Accincit  fortitudine  lum- 
bos  suos.  »  Unde  Gregorius  "^  :  «  Lumbos  prte- 
cingere,  est  carnis  luxuriam  per  carnis  conti- 
nentiara  coarctare.  »  Unde  dicitur  in  figura  viri 
sancti  **  :  «Leclulum  Salomonis  sexaginta  fortes 


ambiunt  ex  fortissimis  Israel,  omnes  tenentes 
gladios,  et  ad  bella  doctissirai.»  Et  licet  sit  dif- 
ficile  conlincre,  fortius  tamen  est  adhuc  exem- 
plo  Martyris  pro  Christo  aniraara  ponere,  et  vi- 
tam  contemnere,  quam  omuis  horao  per  natu- 
ram  appetit  conservare.  Unde  iterum  dicitur  "  : 
«  Fortis  est  ut  mors  dilectio.  »  Imo  est  morte 
fortior,  dum  mortem  superat  contemnendo.  Et 
licet  hoc  sit  opus  fortissimi,  habet  tamen  in 
naturis  exemplum.  Nam  Diogencs  philosophus, 
dum  se  mori  videret,  in  nullo  dolens,  dixit, 
seipsum  febre  ipsam  mortem  superare.  Apes 
mori  appetunt  pro  suo  rege.  Nam,  mortuo  rege, 
nolentes  se  separari  ab  eo,  stant  morientes  fame. 
Ergo  si  sic  faciunt  pro  rege  apes,  a  quo  nec 
esse  accipiunt,  ncc  per  eum  vivunt,  nec  sen- 
tiunt,  quid  hominibus  faciendum  cst  pro  sum- 
mo  Rege,  a  quo  sunt  facti,  per  quem  sunt  re- 
dempti ,  ct  pro  eis  liberandis  in  mortem  se 
dedit? 

Qui  ergo  sic  fortis  erit  superando  mundum  , 
vincendo  diabolum,  subjugando  seipsuni,  acci- 
piet  regnum  decoris,  et  diadema  regni  de  ma- 
nu  Domini,  et  sic  ridebit  in  die  novissimo, 
quando  cum  Domino  erit  in  paradiso.  Quid  est 
aliud  paradisus,  quam  hians  risus  ?  Unde  dici- 
tur  *"  :  «  Beali  qui  nunc  fletis,  quia  ridebitis.  » 
Et  e  converso  :  «  Vae  vobis,  qui  nunc  ridetis, 
quia  plorabitis.  »  Non  est  possibile  ridere  hic, 
et  in  futuro  :  et  ideo  est  necesse  ut  hic  fleat, 
qui  vult  cum  Domino  ridere.  Ad  hunc  risum 
perducat  nos  Domiuus  noster,  etc. 

DE  PLURIBUS  SS.  MARTYRIBUS. 

SERMO  PRLMUS  ". 

Sancti  per  fidem  vicerunt  regna,  operati  su7it 
justitiam,  adepti  sunt  repromissiones  '^.  *'  «  Omne 
datum  optimura,  et  omne  donum  perfectum, 
desux'sum  est,  descendens  a  Patre  luminum. » 
Cujus  dicti  ratio  est,  quia  omnis  causa  quanto 
plus  praeest  aliis,  tanto  amphus  influit.  Unde 
scribitur  in  libro  de  Causis,  quod  omnis  causa 
primaria  est  magis  influens  in  causatam,  quam 
causa  secunda.  Exemplura  accipe  in  Pontifice 
summo,  in  archiepiscopo,  in  episcopo,  in  archi- 
diacono,  in  simplici  presbytero.  Exemplum 
aliud  in  coelo  empyreo,  crystalhno,  et  sidereo. 


»  Hieron.  —  -  Sap.,  viii,  15.  —  ^  August.,  de  Civit. 
Dei,  lib.  XIV,  c.  siii,  quoad  sensum.  —  »  Boet,,  de 
Consol.  Philos.,  lib.  111,  pros.  5,  iu  tiu.  —  »  Jitdic, 
xiil,  li.  —  «  Prov.,  x.\l,   n.  —  ■^  Gregor.,  Mond., 


lib.  XXI,  c.  u,  u.  5;  in  Eiang.,  liom.  xiii,  n.  1.  — 
8  Cani.,  III,  7.  —  »  Lant.,  viii,  6.  —  i'  Luc,  vi,  21, 
25.  -—  1'  riunc  babet  edit.  Hageno.  au.  149G.  — 
^'-  IleLr.,  XI,  33.  —  '»  Juc,  l,  17. 


48 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNF.  XVIII. 


Item  est  aliud  cxemplum  in  ramis,  in  arbore , 
stipite,  et  radice,  quia  in  his  omnibus  poste- 
riora  a  prioribus  recipiunt  :  imo  omnia  poste- 
riora  a  primaria  causa  sunt.  Quiquid  enim  '  est 
causa  causfe,  est  causa  causati.  Item  quanto  ali- 
quid  est  in  natura  magis  in  aclu  *,  magis  et  in- 
fluit.  Unde  videmus  ad  sensum,  quod  actu  ca- 
lidum  calefacit,  et  actu  luminosum  illuminat, 
ita  quod  majus  magis,  et  maximum  maxime. 
Quare  necessarium  est  poncndum,  quod  a  causa 
simpliciter  prima  est  omne  donum.  Cum  ergo 
fides  sit  altissimum  donum,  omnium  donorum 
a  Deo  principium,  ideo  esse  maximum  est  po- 
nendum.  Propter  quod  etiam  est  donum  maxi- 
me  virtuosum.  In  verbo  ergo  praemisso  subti- 
liter  indagato  lides  describitur  :  primo,  ut  do- 
num  virtuosum;  secundo,  utdonum  operosum; 
tertio  vero,  ut  donum  gloriosum.  Primo,  quia 
virtuosum,  dejicit  adversarium.  Secundo,  quia 
operosum,  agit  bonum.  Tertio,  quia  victoriosum, 
sive  gloriosum,  obtinet  regnum.  Describitur 
crgo  primo  ut  virtuosum,  dejiciens  sibi  confra- 
rium,  cum  dicitur  :  Sancti  per  fidem  vicerunt  re- 
gna.  Secundo  describitur  ut  bonum  operosum, 
agens  bonum  sibi  commodum,  cum  additur : 
Operati  mnt  justitiam,  id  est,  bona  opera.  Ter- 
tio  describitur  ut  donumvictoriosum,  cum  sub- 
ditur  ;  Adepti  sunt  repromissiones.  Unde  dicitur : 
Sancti  per  fidem.  Ut  ergo  ea  sic  ad  unum  redu- 
cam,  quia  haec  omnia  fiunt  in  fide,  de  sola  fide 
agendum  est  in  sermone.  Est  ergo  hic  uotan- 
dum,  quod  communi  et  usitata  descriptione, 
fides  est  primo  intellectus  illuminaliva,  secundo 
est  afrectus  purgativa,  terlio  vero  est  eflectus 
tortificativa.  Quid  istis  melius,  quid  animaefruc- 
tuosius  ?  Omnes  enim  animae  potentias  vel  spec- 
tant  ad  cognitivam,  vel  operativam.  Ergo  dum 
fidei  opus  est  illuminare  intellectum,  inflam- 
mare,  vel  purgare  affectum,  et  fortificare  effec- 
tum,  ejus  est  perficere  totum  animae  aedificium. 
Dicamus  ergo,  quod  fides  est  animae  illumi- 
nativa,  quantum  ad  potentiam  cognitivam.  Est 
enim  fides  divinus  radius,  animEe  illuminativus. 
Ipsa  enim  fides  disponit  ad  lumen  summae  veri- 
tatis,  eo  quod  animam  summae  veritati  facit  ad- 
haerere  stabihter.  Nam  certum  est,  quod  quan- 
documque  ahqua  virtus,  quae  influit  ab  aUquo 
agente,  et  (a)  quiete  non  figitur  in  recipiente, 
caret  sua  operatione  naturali,  et  suo  debito  fine. 
Exemplum  accipe  in  radio  soUs   descendente 

1  Comm.  in  lib.  de  sex  princip.,  de  form.  et  actione. 
—  '  Arist.,  Topic.  —  ^  Arist.,  Vhys.,  lib.  Vll,  text,  20, 


superaquam  currentcm,  non  quiescentem,  sicut 
patet  in  flumine,  in  quo,  quia  radius  non  figi- 
tur  quiete,  aclio  ejus  caret  debito  fine,  qui  est 
aquam  illam  calefacere,  calefactam  rarefacere 
et  subtiliare,  et  ex  ea  vaporessubtiles  attrahere, 
et  in  vaporem  vertere,  et  sursum  elevare.  Ex 
quo  constat  manifestum  esse,  quod  quies  rei 
disponit  ad  illuminationem.  Unde  Philosophus 
dicit  ^  quod  homo  fit  sapiens,  et  intelligens 
anima,  dum  quiescit.  Cum  ergo  fides  animam 
in  Deo  stabilitet,  et  eam  in  ipso  qiiietet,  dispo- 
nit  ad  aeternam  illuminationem  per  conse- 
quens.  Et  haec  est  ratio,  quare  haeretici  sunt  to- 
taliter  caeci,  nec  a  Deo  merentur  illuminari  : 
quia  nihil  stabiliter  credunt,  nunquam  in  aliqua 
fide  quiescunt,  sed  nunc  unum,  nunc  aliud  cre- 
dunt,  et  se  ab  uno  opposito  ad  aliud  vertunt, 
Item  quauto  (/))  aliquod  agens  plus  invenit  in 
aliquo  objecto  de  similitudine  sua,  tanto  agit  in 
ipso  majori  efficacia.  Exemplumhoc  accipe  sic :  Exem- 
PIus  enim  participat  de  natura  luciditatis  tabula  p^"""- 
deaurata,  quam  argentea;  et  plus  argentata, 
quam  dealbata ;  et  plus  dealbata,  quam  quae 
est  lignea  laevigata.  Solaris  ergo  lux  descendens 
super  omnes  eodem  tempore,  aequaliter  illis 
omnibus  expositis,  majorem  generat  splendo- 
rem  super  deauratam,  quam  super  aliquam 
aliam,  propter  majorem  similitudinem,  quam 
habet  ad  ipsam.  Et  idem  judicium  est  de  om- 
nibus  aliis.  Cum  ergo  lux  fidei  maxime  assimi- 
letur  primae  luci,  ad  susceptionem  illius  summi 
luminis  maxime  intellectum  disponit.  Exem-  Exem- 
plum  horum  habetur  ad  sensum  :  nam  lux  p'"'"- 
solaris,  dum  super  omnia  corpora  descendit,  in 
illo  corpore  efiicicius  agit,  et  majus  lumen  in 
id  imprimit,  ubi  plus  de  sua  similitudine  in- 
venit.  Nam  splendorem  majorem  generat  super 
aquam,  quam  generet  super  terram;  et  majo- 
rem  in  aere,  quam  super  aquam.  Ad  idem  est 
ipsa  ratio  :  quia  semper  meditatur  super  fina- 
les  perfectiones,  secundum  quod  exigunt  prae- 
ambulae  dispositiones.  Et  de  hoc  habetur  exem- 
plum  in  arte,  et  natura.  In  arte  e.st  exemplum 
in  medicina  praeparativa,  et  digestiva,  et  medi- 
cina  purgativa  :  nam  quanto  melior  et  artificia- 
lior  pragcesserit  praeparatio,  tanto  perfectior  et 
laudabihor  inducitur  purgatio.  Item  hoc  ipsum 
in  natura  apparet  :  quia  quanto,  in  corpore  ge- 
nerando,  praecedit  nobilior  materiae  praepara- 
tio,  tanto  fit  formae  nobilioris  inductio :  quia  in 

(a)  Del.  et.  —  (6)  Ccet.  edit.  quando. 


DE  PLURIBUS  SS.  MARTYRIBUS.  SERMO  I. 


49 


humano  corpore  prsecedit  nobilior  elemento- 
rum  complexlo,  quam  in  bruto ;  et  in  brulo 
nobibor,  quam  in  j^lanta,  secundum  quod  est 
nobilior  forma  inducenda.  Ergo  maximum  est, 
quod  quanto  in  perfeclibili  aliquo  prsecedit  no- 
bilior  prneparatio,  tanto  nobilior  dalur  ei  per- 
feclio.  Cum  ergo  fides  nobilissima  pr^eparet 
animam  ad  illuminationeni  dispositione  nobi- 
lissima;  ex  oo  patel,  quod  facit  de  Deo  crederc 
omnia  summa  bona,  scilicet  quod  est  potentis- 
simus,  quod  est  sapientissimus,  quod  est  sum- 
me  bonus,  et  sic  de  aliis.  Unde  dicitur,  quod 
dum  quidam  caecus  clamaret  ad  Dominum, 
tunc  Dominus  dixit  ei  '  :  «  Quid  vis,  ut  faciam 
tibi?  »  Cui  illc  :  «  Domine,  ut  videam.  «  Cui  Do- 
minus  :  «  Respice,  fides  tua  te  salvum  fecit,  »  id 
est,  illuminavit.  Obbancutique  causam  Aposto- 
lus  dicit  *,  quod  fides  est  argumentum :  «  Est,  » 
inquit,  «  fides  substantia  rerum  sperandarum, 
argumentum  non  apparentium.  »  Constat  enim 
quod  argumentum  est  mentis  illuminativum, 
quia  dubium  vertit  in  certum.  Est  ergo  argu- 
mentum  ratio,  rei  dubiae  faciens  fidem  secun- 
dum  Philosophum  *.  Exemplum  de  hoc  habe- 
tur  in  Historia  scholastica  tempore  Nic^ni  con- 
cilii.  Multi  enim  tunc  convenerant  philosophi, 
ut  fidem  impugnarent  :  inter  quos  unus  erat, 
quem  nemo  fidelium  episcoporum  concludere  (a) 
poterat ;  sed  argumenta  omnia  faciUime  dissol- 
vebat.  Tunc  quidam  episcopus  *  simplex  contra 
eum  commotus,  audientiam  petiit  :  quem  cum 
alii  surrexisse  vidissent,  et  valde  simplicem 
eum  esse  cognoscerent,  timere  cfieperunt,  quod 
aliquid  stultum  dicerct;  sed  propter  sanctita- 
tem  ejus  eximiam,  non  ausi  eum  prohibere 
fuerunt.  Tunc  ille  ait  :  «  Dic  mihi,  Philosophe  : 
Christus  non  docuit  nos  dialecticam ;  sed  est 
fides  vera,  quam  nos  docuit,  quia  credimus 
unum  Deum  verum  esse,  et  in  Jesum  Christum 
filium  ejus  unicum,  Dominum  nostrum  :  et  sic 
totum  symbolum.  Dic  mihi,  si  sic  esse  credis  ?  » 
Tunc  ille,  dum  ex  ore  ejus  fidem  audivit,  sta- 
tim  illuminatus  est,  et  credidit,  et  astanlibus 
ait ;  «  Quamdiu  verba  audivi,  verba  pro  verbis 
reddidi;  sed  quando  divina  virtus  accessit,  re- 
spondere  non  potui,  sed  fide  illuminatus  assen- 


Secundo,  fides  est  animae  purgativa,  quanlum 
ad  potentiam  amativam.  Cujus  ratio  talis  est : 
Nam  onmis  virlus,  quce  in  suum  susceptibile 
eflicaciter  agit,  quidquid  sibi  inillo  conlrarium 
invenit,  lotum  ab  eo  excludit.  Exemplum  de 
igne,  qui  dum  agit  in  aerem,  humidilalem  in 
eo  consumit,  et  siccitatem,  qualitatem  illi 
contrariam,  introducit.  Ignis  etiam  dum  in  fer- 
rum  agit,  rubiginem  et  omnem  frigiditatem  tol- 
lit  ab  eo,  et  illud  simile  sibi  facit.  Lux  etiam, 
dum  in  aerem  agit,  primo  ab  eo  tenebras  sibi 
contrarias  tollit,  et  sic  in  illum  simihtudinem 
suam  introducit.  Sic  et  fides  formata,  si  animae 
adveniat,  ab  omni  peccati  scoria  sibi  contraria, 
et  ab  omnibus  erroribus  eam  purgat,  et  princi- 
pio  primo  eam  assimilat.  Anima  enim  est  Deo 
similis  per  naturam ;  uec  fit  ei  dissimihs,  nisi 
per  culpam.  Sed  quia  per  fidem  culpa  excludi- 
tur,  similitudo  ei  restituitur.  Et  propterea  dici- 
tur «  :  «  Fide  purificans  corda  eorum.  »  Nam  ob 
hanc  causam  fides  dicitur  similis  esse  calori  so- 
lis  :  quia  sicut  illius  calore  in  vere  reviviscunt 
omnia  terrae  nascentia,  sic  per  fidem  revi- 
viscunt  animfe  mortuae.  Unde  dicit  Apostolus  \ 
quod  «  justus  ex  fide  vivit.  »  Est  enim  fides 
sicut  aurora,  quae  aerem  a  tenebris  purgat, 
dfem  inchoat,  et  solem  adesse  monstrat.  Unde 
baptismus  dicitur  fidei  sacramentum,  et  est 
peccatorum  omnium  purgamentum,  et  ad  sta- 
tum  innocentiae  restitutivum,  et  omne,  quod 
tangit,  subito  facit  esse  sanctum.  Narrat  enim 
Augustinus  »,  quod  quaedam  matrona  cancrum 
patiebatur  in  mamilla,  morbum  mortalem,  et 
nulla  secundum  Hippocratem  medicina  curabi- 
lem  :  imo  si  quis  vult  ex  ea  diutius  vivere,  di- 
miltendus  est  soli  naturae  sine  omni  medica- 
mine.  Cumque  illa  desperata  esset  a  medicis, 
ad  auxilium  divinum  se  contulit,  et  ad  fontes, 
ubi  baplizantur  catechumeni,  properavit,  et  ab 
uno,  cum  de  fonte  exiit,  signari  se  fecit :  quam 
dum  baptizatus  signavit,  curata  mox  fuit.  Si 
ergo  tantae  virtutis  est  sacramentum  fidei,  quan- 
tae  virtutis  est  fidei  donum  ? 

Terlio,  fides  est  eflfectus  fortificativa.  Nam 
quanto  amplius  vigor  fundamentafae  virtulis  re- 
dundat  in  aliud,  tanto  illud  robustius  esse  fa- 


si.  »  Exemplum  de  quinquaginta  philosophis  cit.  Exemplum  de  virtute  cordis,  quae  vu-tus  est 

illis,  quos  sancta  Catharina  in  verbo  fidei  con-  omniummembrorumradix,  sivefundamentum. 

vertit.  Lege  historiam  »,  ut  exemplum  narres.  Quare?  Quia  communiter  plus  virtus  redundat 

'  Luc,  XVHI,  41,  42.  —  =  Hebr.,  xi,  1.  —  »  Arist.,  5  Surius,  in  Vita  S.  Cathar.,  die  23  nov.  —  «  Act. 

Rhet.,  c.  XII.  —  *Spyridion  Episcopus,  ex  Nicephor.,  xv,  9.  —  •>  Rom.,  i,  17.  —  »  Aug.,  de  Civit.  Dei, 

lib.  VIII,  c.  XV  et  xui,  el  Marlyrol.  Rom.,  14  dec.  —  lib.  XXll,  c.  viii,  □.  3.  —  (a)  Leg.  convincere.  * 

TOM.  XIV.  i. 


30 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XVIII. 


in  brachio  dextro,  quam  sinistro.  Fortius  est 
dextrura  bracbium,  el  ad  pugnandum  e^t  ma- 
gis  aptum,  sicut  et  patet  ad  sensum.  Ex  qua 
causa,  ut  dicit  Philosophus  S  « leo  primum  dex- 
trum  pedem  movet  in  ambulando.  »  Et  mulier, 
quai  prajgnans  est  masculo,  subito  vocata,  plus 
movet  pedem  dextrum,  quam  sinistrura.  Sed 
constat,  quod  fides  fundamentabs  virtiis  est 
omnium  virtutum  prima.  Unde  et  Apostolus 
dicit  [Eehr.,  xi,  l ),  quod  est  substantia,  quia, 
sicutsubstantia  est  accidentium  omnium  funda- 
mentum ,  sic  et  fides  virtutum  omnium  et  do- 
norum.  Unde  fides  assimilatur  cuidam  gemmae, 
quae  dicitur  Alectoria,  quai  in  venlriculis  galli- 
naceorum  invenitur,  cujus  maxima  magnitudo 
est  ad  quantitatem  fabae  ;  cujus  -,  secundum 
Magistros,  virtus  est,  hominem  in  certamine  in- 
superabilem  reddere.  Facit  enim  hominem 
constantem,  et  in  bello  viclorem.  Quid  enim 
fortius,  quam  mundum  contemnere  ?  Sed  mun- 
dum  fides  contemnit,  sicut  legiiur  de  Abraham 
(ad  Uebrceos,  undecimo  ')  quod  «  fide  patriam 
dereUquit.  »  Et  ibidem  de  Moyse  dicitur  * :  «  Fide 
Moyses  se  negavit  filium  fihce  Pharaonis,  ma- 
gis  eligens  aftligi  cum  populo  Dei,  quam  tem- 
poralis  vitae  habere  jucunditatem.  »  Item  quid 
foriius  diabolo  ?  «  Non  est  enim  ^  potestas  supsr 
terram,  quee  possitei  comparari.  »  Ettamenfide 
vincitur,  secundum  illud  Petri «  :  «  Adversarius 
vester  diabolus,  tanquam  lco  rugiens,  circuit 
quserens  quem  devoret ;  cui  resistite  fortes  in 
flde.  »  Et  quantum  ad  hoc,  fides  est  simi- 
lis  cuidam  gemmae,  Chrysolythus  appellatse, 
quae  lucet  ut  aurum,  et  ad  modum  ignis 
scintillas  emittit  '.  Quaj  gemma  in  auro  po- 
sita,  et  in  sinistro  latere  portata  (ut  a^unt), 
est  daemonum  fugativa,  et  omnis  timoris  no- 
ciurni  expulsiva.  Sic  fides  vera  tota  est  au- 
rea,  et  ad  modum  ignis  inflammativa,  et  ideo 
portata,  et  omnibus  sinistris  rebus  opposila, 
daemonum  omnium  et  periculorum  est  repulsi- 
va.  Item  quid  fortius,  quam  subjugare  seipsum? 
Sed  nonne  hoc  facit  fides?  Nonne  sancti,  sicut 
dicitur  ad  Hebrceos  ^,  «  in  fide  »  non  solum  «  ob- 
turaverunt  ora  leonum,  extinxerunt  impetum 
ignis,  eflugaverunt  aciem  gladii ,  convaluerunt 
de  infirmitale,  fortes  facti  sunt  in  bello,  castra 

»  Aiist.,  Hist.  AnimaL,  lib.  II,  c.  i.  —  =*  Plin.,  Hist. 
natur.,  lib.  XXXVll,  c.  x;  Solia.,  Pohjhist.;  Isid., 
EtynioL,  lib.  XVI,  c.  xin;  Albert.  MagQ.,  etc,  idem 
dicunt  de  Alectoriae,  sive  Alectorii  specie  crystaliina, 
magoitudine,  ac  virtute,  opinionem  veterum  recitau- 
tes.  —  8  Hebr.,  xi,  8.  —  *  Ibid.,  24.  —  s  Job,  XLi,  14. 


verterunt  exterorum,»  sed  etiam  «  alii  extenli 
sunt,  non  suspicientes  redemptionem  ;  aUi  ludi- 
bria  et  verbera  experti,  insuper  et  vincula  et 
carceres,  lapidati  sunt,  secti  sunt,  in  occisione 
gladii  mortui  sunt,  »  et  caetera,  quae  ibi  sequun- 
tur? 

Nobihssima  virtus,  et  amplexanda  totis  visce- 
ribus,  aut  atlectibus,  quaj  sic  inteUeclum  iUu- 
minat,  sic  animam  purgat,  sic  etiam  afTectum 
fortificat,  dum  mundum  contemnit,  diabolo  re- 
sistit,  et  seipsum  devincit.  Sed  quid  de  ilUs, 
qui  hal)ent  fidem  Dei,  sed  informem,  quag  in 
peccatoribus  et  daemonibus  invenitur?  quia 
eos  triplex  inconveniens  sequitur.  F'rimum, 
quia  ordinantur  ad  finem  eumdem  cum  dcemo- 
nibus  :  nam  constaf,  quando  aUquod  unum 
inest  duobus,  inest  eis  secundum  aUquam  di- 
spositionem  communem,  sicut  patet  de  idenU- 
tate  nutrimcnU  in  animaUbus  et  planlis.  Ergo 
si  fides  informis  inest  peccatoribus  et  daemoni- 
bus,  hoc  erit  per  aUquam  disposiUonem  com- 
munem.  Sed  quae  sunt  consimiUs  disposiUonis, 
ordinantur  ad  consimilem  finem.  Sic  eUam  pa- 
tet  in  raembris  omnibus  :  nam  quae  consimiUs 
dispositionis  inveniuntur^  ad  unum  finem  ordi- 
nantur,quia  quae  habent  eamdemdisposiUonem 
in  Uneamentisvegetativae,  sensiUvae  et  raUonaUs, 
ordinantur  ad  finem  eumdem,  sciUcet  ad  ani- 
mamrationalem.  Ergo,  si  homo  makis,  et  diabo- 
lus,  habent  eamdem  dispositionem  in  fide,  ad 
eumdem  finem  ordinantur,  scilicet  ad  aeternam 
damnaUonem.  Secunduminconveniens  est,quia 
magis  reprehensibiUs  est  homo  in  hac  parte, 
quam  daemon  :  nam  omjie  iUud  est  reprehen- 
sibile,  quod  non  habet  quod  debet  habere,  eo 
tempore,  quo  debet  habere ;  non  est  aulem  di- 
gnum  reprehensione,  si  non  habet  quod  non 
debet,  vel  eo  tempore,  quo  non  debet  habere. 
Exemplum  de  catulo,  qui  etsi  ante  nonum  diem 
visum  non  habeat,  non  tamen  dicitur  caecus, 
cum  prius  habere  non  debeat.  SimiUter  et  in- 
fantulus  non  est  reprehensione  dignus,  si  non 
cum  dentibus  nascatur,  quia  tunc  temporis  a 
nalura  eos  habere  prohibetur.  Sed  tam  catulus, 
quam  infantulus  reprehensione  digni  essent,  si 
jam  dicta  non  haberent  eo  tempore,  quo  ha- 
bere  deberent.  Exemplum  in  arboribus,  quae  si 

—  ^  I  Peir.,  V,  9.  —  "  De  Chiysolilhi  colore  ac  vir- 
tule  loquitur  Albertus  in  iib.  de  Lapidibus;  nec  non 
Camilius  Leooardus  iu  Speculo  lapidum^  et  Barthol. 
Anglicus,  lib.  XYl,  cap.  29,  ex  Dioscor.  —  '  Hebr., 
XI,  33-37. 


DE  PLURIBUS  SS.  MARTYRIBUS.  SERMO  II. 


«1 


sine  iructu  sint  in  januario,  non  merentur  ex 
hoc  (lici  infructuosne,  si  tamen  habeant,  cum 
habere  leneanlur.  Sed  homo  est  in  temporc, 
quo  fidem  dchet  habere  per  dilectionem  opo- 
rantem ;  d«mon  autem  non  est  in  tempore, 
quo  talem  lidem  habere  possit.  Ergo  homo  in 
hac  parte  reprehensibilior  estd;Emone.  Tertium 
inconveuiens  est,  quia  iides  informis  timorern 
Dei,  et  nou  amorem  habet  annexum  :  nam  li- 
mor  ad  hoc  dispouit,  ut  homo  non  accedat,  sed 
refugiat  ab  eo,  quod  timet,  sicut  ovis  naturaU- 
ter  fugit  lupum,  quem  timet.  Ergo  qui  fidem 
informem  habet,  cum  Deum  timeat,  et  non 
amet,  a  Deo  refugit,  quantum  polest :  sed  dum 
ab  eo  refugit,  ad  ahud  accedit,  sicut  lapis, 
quia  sursum  ascendit,  necessario  deorsum  de- 
scendit.  Ergo  dum  omnis  talis  recedit  a  Dei 
gloria,  necessario  accedit  ad  infernalem  dam- 
nationem.  Rogemus,  etc. 

SERMO  II '. 

Beati,  qui  persecutionem  patiurUur  propte^'  ju- 
stitiam  ^.  Secundum  Apostolum  ^ :  « JNon  coro- 
nabitur,  nisi  qui  legitime  certaverit.  »  Nam  * 
«sicutabundant  passionesChristi  in  nobis,  sic  et 
per  Christum  abundat  consolatio  nostra.  »  Er- 
go,  si  omnes  coronari  et  consolari  cupimus, 
nec  coronari  possumus,  nisi  valenter  certemus, 
et  cum  a  Domino  patiamur,  restatutnon  solum 
passiones  palienter  sustineamus,  sed  quod  eas 
etiam  appetamus.  Nam  bonus  scholaris  amat 
vigilias,  et  quasvis  afllictiones,  ut  sapiens  fiat. 
Nauta,  quamvis  ei  sit  periculum,  nihilominus 
tamen  amat  naufragium  ^  propter  lucrura.  Quis 
umquamabsque  labore  dives  esse  poterit  ?  quis 
unquam  absque  labore  dolia  vino,  et  horrea 
frumenlis  implevit?  Quis  unquam  absque  la- 
bore  militavit  ?  «  Mihtia  enim  '''  est  vita  hominis 
super  terram. »  Et  iterum  "^ : « Sicut  avis  ad  volan- 
dum,  sic  homo  nascitur  ad  laborandum.  »  Unde 
et  a  fletu  incipit,  et  per  iletum  transit,  et  in  fle- 
tibus  vitam  finit.  Verum  passiones  nostrae  non 
sunt  meritoriae,  nisi  sint  voluntariae ;  imo  invo- 
luntaria?,  quantumcumque  magnce,  omni  prae- 
mio  sunt  indignae,  quia,  ut  voluntaria!  sunt  di- 
gnae  aeterno  praeraio,  sic  involuntariae  sunt  in- 
dignae  tali  praemio.  In  verbo  ergo  praemisso  san- 

'  Hunc  noa  habet  edit.  Hageno.  an.  U9G.  — 
»  Afattli.,  v,  10.  —  8  II  Tim.,  li,  5.  —  *  11  Cor.,  i,  o. 
—  ^  Naufragium,  pro  navigandi  periculo.  —  *  Job, 
VII,  1.  —  '  Jo6,  v,  7.  —  8  I  petr.,  ii,  19-20.  — 
«  Ibid.,  IV,  15-16.  —  1«  Ibid.,  ii,  21.  —  'i  Job,  xvi,  7. 


cti  Martyres  dcscrihuntur,  quantum  ad  tria  : 
primo,  quantum  ad  poenam;  secundo,  quan- 
lum  ad  causam  ;  tertio,  quantum  ad  victoriam, 
Nam  poena  prohat,  causa  ordinat,  victoria  co- 
ronat.  Primo  ergo  Martyres  describuntur,  quan- 
tum  ad  pcenam  leraporalera,  cura  dicitur  :  Per- 
secationem  paliuntur ;  secundo,  quantura  ad  cau- 
sam  marlyriura  ordinantera,  ct  meritoriura  fa- 
cientem,  cum  infine  ponitur  :  Propter  justitiam. 
Tertio  vero,  quantum  ad  victoriam  aiternaliler 
coronantem,  cum  dicitur  :  Beati.  Dico  ergo  pri- 
mo,  quod  notatur  hic  pugna,  sive  poena  Marly- 
rum  probativa ;  scihcet  quia  tactum  est  supra, 
quod  sola  poena  non  est  meritoria,  nisi  adsit 
voluntas  et  causa,  ideo  prima  duo  sunt  siraul 
tractanda.  Est  ergo  notandum,  quod  voluntas, 
quse  posnae  est  perlectiva,  si  adsit  cum  hoc 
causa  justa,  triphci  circumstantia  debet  esse 
vestita  :  nam  primo  debet  esse  recta ;  secundo 
debet  esse  prompta;  tertio,  debet  esse  firma. 
Nam  agens,  sive  patiens,  non  agit  sive  patitur 
virtuose,  nisi  habeat  rectitudinera  in  intentione, 
proraptitudinem  in  affectione,  fortitudinem  in 
persecutione  :  ut  sit  rectitudo,  respectu  causae; 
promptitudo,  respectu  pcenae;  et  fortitudo,  re- 
spectu  pugnee. 

DJco,  quod  requiritiir  ante  omnia  voluntafis 
rectitudo  respectu  causae,  ut  homo  propter  ju- 
stam  causam  sustineat  malum  poenae.  Unde  di- 
cilur  * :  «  Haec  est  gratia,  si  propter  justitiara  (a) 
Dei  sustinet  quis  tristitias,  patiens  injuste.  «Quae 
enira  gratia  (6)  »  inquit,  «  si  peccantes  et  cola- 
phizati  suffertis?  Sed  si  benefacientes,  patienter 
sustinetis,  haec  est  gratia  apud  Deura.  »  Et  pro- 
pterea  dicitur  in  eadem  epistola  ^ :  «  Nemo  ve- 
strura  patiatur  ut  homicida,  aut  fur ;  si  autem 
ut  Christianus,  non  erubescat.  »  llle  autem  (c) 
Christianus  patitur,  qui  propter  justam  causam 
patitur,  seu  qui  justam  causam  sequitur.  Nam 
ibidem  dicitur  ^" :  «  Christus  passus  est  pro  no- 
bis,  vobis  relinquens  exemplum,  ut  sequamini 
vestigia  ejus.  »  Unde  in  persona  cujuslibet  pa- 
tienfis  potest  dici  illud  Job  "  :«  Haec  passae  sunt 
absque  iniquitate  manus  meae,  cum  mundas 
habeam  preces  ad  Deum.  »  Esttamenhicnotan- 
dum,  quod  si  causa  sit  injusta,  potest  tameu 
fieri  justa  de  voluntate  accedente,  et  faciente 
de  necessitale  virtutem;  sicut  patet  in  latrone, 
qui   cum  justam    causam    habuerit  patiendi, 

(o)  Vulg.  conscienliaiu.  Grcec.  cyv£(or,(Tiv.  Al.  con- 
venienliam.    —    (6)    Vulg.    gloria.    Grcsc.  x),£'oc.    — 

(c)  Suppl.  ut. 


m 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XIX. 


quod  fuerat  necessariuin  ,  lecerat  volunta- 
rium,  dum  credidit  in  Christum,  et  patibulum 
mutavit  in  meritum.  Nam  omnes  poeniten- 
tes  habent  justam  causam  patiendi;  sed  justa- 
est  voluntas  poenitendi,  dum  punire  se  volunt 
Ad  me-  quia  Deum  oUenderunt.  Ad  patiendum  ergo 
patien?i3  tneritorie,  non  sufficit  sola  poena,  nec  sufficit 
requisita  sola  causa,  nisi  adsit  et  voluntas  recta,  quee 
etiam  malam  causam  vertit  in  bonam,  et  tor- 
mentum  martyrium  esse  facit.  Manasses  autem 
rex  Juda  propter  innumerabiha  peccata  sua  ca- 
ptus  est,  et  usque  ad  morlem  deductusj  sed 
dum  ad  Deum  rediit,  de  malo  poenituit,  Deum 
rogavit,  exaudiri  meruit  et  regno  suo  restitutus 
fuit.  Achab,  qui,  super  reges  Israel  omnes, 
Deum  oifenderat,  Heliam  prophetam  contra  se 
audivit,  timuit,  sacco  se  induit,  demisso  vultu 
ambulavit,  et  dum  se  humiliavit,  Deus  senten- 
tiam,  quam  contra  eum  dixerat,  permutavit. 
Dicit  enim  Ambrosius  ^  :  «  Novit  Dominus  mu- 
tare  sententiam,  si  tu  noveris  emendare  deU- 
ctum.  »  Nihil  enim  aliud  est  poenitentia,  quam 
voluntaria  poena  pro  peccatis  assumpta. 

Secundo,  requiritur  voluntatis  promptitudo 
respectu  poenae,  ut  liomo  cum  gaudio  patiatur, 
non  cum  murmure  oris,  vel  cum  tristilia  cordis. 
Unde  ad  Colossenses  Apostolus  ^  :  «  Ego  Paulus 
gaudeo  in  passionibus  pro  vobis,  et  adimpleo, 
quae  desunt  passionum  Christi  in  carne  mea, 
pro  corpore  ejus,  quod  est  Ecclesia.  »  Exem- 
plum  notabile  accipe  in  Eleazaro  %  qui  glorio- 
sam  mortem  magis  elegit,  quam  odibilem  vi- 
tam  :  «  et  voluntate  prEeibat  ad  supplicium  :  » 
et  prius  voluit  durissima  morte  plecti ,  quam 
solum  se  simulare  carnes  porcinas  comedere. 
Lege  historiam,  et  eam  devote  narra.  Quid  tu, 
o  Chrisliane,  times  pati,  cum  te  Rex  tuus  prae- 
cesserit  ad  passionem?  Turpe  est,  et  valde  alie- 
num,  imo  contra  naturam  et  cerlum  experi- 
mentum  est,  ut  sub  capite  dolente  membrum 
non  doleat,  et  sub  capite  vulnerato  membrum 
non  sentiat,  et  sub  capite  moriente  membrum 
vita  non  careat.  Quis  miles  de  bello  exire  prae- 
sumpserit,  et  non  voluerit  voluntarie  pati,  si 
rex  suus  ad  mortem  fuerit  vulneratus?  Nam  et 
apeculae  carne  tam  paucas,  sanguine  nullo,  sed 
prudentia  maximae,  cum  suum  esse,  vivere,  vel 
seutire  non  habeant  a  rege  ,   quem  sibi  eli- 

»  Ambros.,  in  Luc,  lib.  II,  Q.  33.  —  ^  Coloss.,  i,  24. 

—  ^  II  Mach.,  VI,  19.  —  <  Act.,  V,  41.  —  =•  Jac,  i,  2. 

—  *  Hieronym.,  in  Amos,  c.    vii;  Plin.,  Hist.  nnt., 
lib.  XXXVil,  c.  IV.  —  '  I  Mack.,  iii,  4.  —  «  II  Mach., 


gunt  sponte,  pro  ipso  tamen  mori  sunt  paratae, 
et  ipso  moriente  permittunt  se  mori  fame  : 
quem  si  offendunt,  vindictam  de  seipsis  sumunt, 
et  vulnere  proprio  se  concidunt.  Quid  ergo  de- 
bet  facere  homo^  qui  a  suo  rege  esse,  vivere, 
sentire,  et  inteUigere  habet,  a  quo  non  solum 
est,  sed  tam  dura  morte  redemptus  est?  Hoc 
enim  attendentes  Apostoli,  milites  strenui  Regis 
nostri,  «  ibant  gaudentes  a  conspectu  concilii  *, 
quoniam  digni  habiti  sunt  pro  nomine  Jesu 
contumeliam  pati.  »  Et  dicit  Jacobus  ^ :  «  Omne 
gaudium  existimate,  fratres,  cum  in  lentationes 
varias  incideritis.  » 

Tertio,  ad  patiendum  requifitur  voluntatis 
fortitudo,  respectu  pugnae,  ut  nullo  modo  dese- 
ratur  virtus  patientiae  a  patiente.  Nam  purum 
aurum  ab  omni  scoria  separatum,  quautum- 
cumque  sit  in  igne  excoctum,  nec  auget  valo- 
rem  suum,  nec  minuit  pondus  suum,  sed  fit 
amplius  fulgidum.  Adamas  enim,  uf  dicitur  *, 
non  calescit  igne,  vel  rumpitur,  nulla  materia 
sculpitur,  vel  figuratur.  Saepe  inventi  sunt  ursi, 
qui  de  foytitudine  sua  confisi,  non  solum  bella 
non  fugiunt,  sed  signis  expetunt,  quibus  pos- 
sunt.  Sic  et  vir  fortissimus  Judas,  qui  «  similis 
factus  estleoni  in  operibus  suis, »  sicut  dicitur ', 
nunquam  fugam  hostibus  dedit,  donec  bel- 
lando  vitam  fortiter  finivit.  Exemplum  *  de 
septem  fratribus,  matreque  fortissima,  quae  non 
solum  mortem  filiorum  in  patienlia  tulit,  sed 
appetiit,  et  suis  monitis,  quantum  potuit,  anima- 
vit.  Unde  Apostolus,  patientes  confortans,  dicit 
ad  HebrcBos  ^  :  «  Recordamini  pristinos  dies,  in 
quibus  illuminati,  magnum  certamen  susti- 
nuistis  passionum.  »  Et  addit  *"  :  «  Nolite  amit- 
tere  confidentiam  vestram,  quae  magnam  habet 
remunerationem.  Patientiaenimnecessariaest. » 
.Unde  iterum  Apostolus  "  :  «  In  omnibus  tribu- 
lationem  patimur,  sed  non  angustiamur  :  per- 
secutionem  patimur,  sed  non  derelinquimur  : 
humiliamur,  et  non  confundimur  :  dejicimur, 
sed  non  perimus.  »  Sed  diligenter  hic  notan- 
dum,  quod  hanc  patientiam  et  fortitudinem  dat 
impressa  memoria  Dominicae  passionis.  Unde 
dicitur  a  Petro  ^^  :  «  Christo  in  carne  passo,  et 
vos  eadem  cogitatione  armamini.  »  Propter 
quod  ipse  dicit  in  Canticis  '*  :  «  Pone  me,  ut 
signaculum,  super  cor  tuum,  quia  fortis  est  ut 
mors  dilectio  tua,  et  dura  ut  infernus  aemula- 

vn,  per  totum.  —  »  Hebr.,  x,  32.  —  i»  Ibid.,  35-36. 
—  1'  II  Cor.,  IV,  8-9,  paucis  mutatis.  —  i^  i  Petr.,  iv, 
1.  —  13  Cant.,  VIII,  6. 


DE  PLURIBUS  SS.  MARTYRIBUS.  SERMO  III. 


S3 


tio.  »  Sed,  proh  dolor !  et  dolore  tabesco,  quia 
non  est  hodie,  qui  velit  pro  Domino  pati,  noa 
dico  fracturara,  non  mulilationein  membrorum, 
non  diruptionem  ossiura,  vel  sufFossionem  costa- 
rum;  sed  nec  modicum  verbum,  imo  nec  si- 
gnum  eis  contrarium.  Dicunl  enim  illud  Job  '  : 
«  Quae  est  fortitudo  raea,  ut  susfineam,  aut  quis 
finis  meus,  ut  patienter  agam?  Nec  fortitudo 
lapidum  fortitudo  mea.  »  Vse  ergo  mundo  mi- 
sero,  quia  filii  ejus,  et  amatores,  sunt  valde 
polentes  ad  malum ,  sed  debilissimi  sunt  ad 
bonum.  Sed  attende  quod  dicitur  ^  :  «  Poten- 
tes,  »  inquit,  «  potenter  tormenla  palientur.  » 
Exemplum  de  divite  epulone,  qui  dicebat  '  : 
«  Crucior  in  hac  flamma.  »  0  vere  et  toto  posse 
plangenda  felicitas,  quae  cum  sit  brevis  et  mo- 
mentanea,  eeterna  tamen  compensanda  cum 
pcena!  Patiamur  ergo  exemplo  Martyrum  vo- 
luntate  prompta,  recta  et  firma,  quia  qui  sic 
sustinent  poenam,  ad  ajlernam  ducendi  sunt 
gloriam.  Unde  dicitur  :  Beati  qui  persecutionem 
patiuntur  fropter  justitiam.  Quis  enim  non  totis 
aftectibus  appetit  esse  beatus?  Sed  quid  est 
beatitudo,  nisi  bonorum  omnium  pleniludo? 
Ergo,  dum  beatitudo  obtinetur,  omnes  appe- 
titus  humani  complentur,  ut  nihil  aliud  ap- 
petatur.  Sed  quid  hoc  melius,  quid  cogitari 
potest  sublimius,  quid  possideri  potest  animee 
dulcius?  Ergo  juxta  beatum  dregorium  * :  «  Si 
delectat  mentem  magnitudo  prsemiorum,  non 
deterreat  certamen  laborum.  »  Nam  qui  labo- 
rare  (a)  in  vinea  Domini  nolunt,  preemio  digni 
non  suut,  sed  potius  suppUciis  sempiternis,  Et 
quam  sit  durum,  quam  formidandum,  ab  om- 
nibus  bonis  excludi,  et  malis  omnibus  sine  fine 
demergi,  qui  potest,  exprimat.  Sed  magis  ro- 
gandum  est,  ut  Deus  nos  eripiat,  et  ad  bona 
sempiterna  perducat,  qui  per  omnia  saecula  be- 
nedictus  vivit,  et  regnat.  Amen. 

SERftlO  III  ». 

Sicut  abundant  passiones  Chrisii  in  nobis;  ita 
et  per  Christum  abundat  consolatio  nostra  *. 
Sic  respondent  sancti  Martyres  tacitae  quaestio- 
ni.  Posset  enim  quis  quaerere  :  Quomodo  po- 
testis  tot  mala  portare?  Peccatores  enim,  ut 
dicit  Bernardus  ",  «  vident  nostras  afllictiones ; 
sed  non  vident  nostras  internas  consolationes, 
quae  valde  multum  excedunt  passiones.  »  Et 
ideo  sancti  Martyres  respondent  tacite  quass- 

»  Job,  VI,  2.  —  «  Sap.,  VI,  7.  —  '  Luc,  xvi,  34.  — 
»  Greg.,  m  Evang.,  hom.  xxxvii,  n.  1.   -  »  Hunc 


tioni,  et  dicunt  :  Sicut  abundant  passiones  Christi 
in  nobis;  sic  et  per  Christum  nbundat  consolatio 
nostra.  In  verbo  isto  duo  ostenduntur  :  primo, 
raalum  passionis  externae,  quo  temporaliter 
allliguntur;  secundo,  bonum  consolationis  in- 
ternde,  quo  dulciter  consolatur.  Primum  carnis 
est  afllictivura;  secundura  autem  est  animne  af- 
fectivum.  Notatur  ergo  primo  alUictio  exterior, 
qua  mala  purgantur ;  et  notatur  secundo  interna 
refectio,  qua  gratiae  curaulantur.  Primum  nota- 
tur,  cum  dicitur  :  Sicut  abundant  passiones  Chri- 
sti;  sed  secundum  notatur  :  Ita  per  Christum 
abundat  consolatio  nostra.  Sed  ista,  scilicet  afflic- 
tio  et  consolatio,  simulin  unum  sunt  tractanda, 
quia  *  contraria  juxta  se  posita  magis  eluces- 
cunt.  Est  ergo  hic  notandum,  quod  ideo  prae- 
sentis  temporis  malum  non  est  fugiendum,  sed 
patienter  ferendum,  quia  semper  ad  corporis 
supplicium  sequitur  mentis  gaudium,  si  quis 
considerat  primum.  Sunt  autem  passioncs  vo- 
luntariae  triplici  praemio  dignae  :  nam  sunt  di- 
gnae,  primo,  superno  auxilio;  secundo,  sunt 
dignae  superuo  solatio;  tertio,  sunt  dignae  su- 
pernali  consortio ,  sive  potius  summo  bono. 
Ut  sic  patiens  adjuvetnr  exterius,  consoletur  in- 
tcrius,  et  in  fine  coronetur  superius. 

Dico,  quod  passiones  istae,  si  sunt  voluntariae, 
sunt  dignae  superno  auxilio.  Est  enim  dignum, 
et justum,  et  rationi  consentaneum,  ut  qui  prop- 
ter  Christum  patitur,  sentiat  Christi  auxilium. 
Quis  unquam  speravit  in  Deo,  et  non  est  adjutus 
ab  eo?  Nam  elephantes,  dum  inter  se  pugnant,  E.\em 
suos  adjutores  mirabiliter  amant  :  quos  si  vul-  p'""^- 
nerari  contingat,  eos  in  medio  sui  ponunt,  et 
pro  viribus  defendunt,  quantum  possunt.  Nul- 
lum  est  etiam  animalium  genus  tam  ferum , 
quod  illos  non  adjuvet,  qui  sibi  in  auxilium 
sunt.  Mahumeti,  Saraceni,  et  Judaei  hoc  obser- 
vant;  non  autem  falsi  et  pessimi  Christiani. 
Nam  et  apes,  quando  apes  alterius  alvearii  in- 
vadunt,  si  sibi  aliquas  faventes  inveniunt,  eas 
nos  solum  non  laedunt,  sed  protegunt  et  defen- 
dunt.  Quis  enim,  sic  diabolo  similis,  suos  pro- 
pugnatores  non  diligit?  Ergo  ponere  necessa- 
rium  est,  nec  est  in  dubium  deduccndum, 
quod  summum  bonum  eos  amat,  qui  pro  se 
bellant.  Sed  non  amaret,  si  eos  in  aiHictionibus 
non  adjuvaret,  cum  sibi  non  desit  juvandi  po- 
tentia,  et  sapientia.  Ergo  manifestum  est,  quod 

habet  edit.    Hageno.  an.  1496.  —  '^  H  Cor.,  i,  15.  -~ 
'  Bern.  —  '  Arist.,  Problem.,  sect,  xxii,  text.  11. 
(a)  Ccet.  edit.  ambulare. 


S4 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XX. 


dum  pro   Christo   bellamus  ,   quod    ab  ipso, 
quantum  necesse  est,  adjuvemur,  IJnde  dici- 
tur  '  :  «  Dbus  autem  omuis  gratiie,  qui  vocavit 
nos  ia  oeternam  suam  gloriam  iu  Christo  Jesu, 
modicum  passos  ipse  perficiet,  consummabit, 
solidabltque.  »  Propter  quod  dicitur  '  :  «  In  eo 
autem,  in  quo  {'i)  passus  est,  et  tentatus,  potest 
et  ei,  qui  patitur,  auxiliari.  «''tt  Cum  ipso  sum  in 
tribulatione,  eripiam  eum,  et  glorificabo  eum.  » 
Et  certum  est,  quod  adeo  est  potens,  ut  nemo 
suorum  militum  debeat  dubitare.  *  «  Dominus 
mihi   adjutor,  non   timebo  quid  faciat   mihi 
homo.  Dominus  mihi  adjutor,  etego  despiciam 
inimicos  meos.  »  Et  in  alio  loco  *  :  «  Dominus 
illuminatio  mca,et  sahis  mea  :  quem  timebo?  » 
usque  ibi  :  «  Si  consislant  adversum  me  cas- 
tra,  »  etc.  Quis,  nisi  stultus,  debeat  timere,  auxi- 
liante  Deo  omnipotente?  Si  sic  militem  confor- 
tat   in    bellis  proesentia  regis,  dum  ejus   vo- 
cem  audit  confortanlem,  quid  praesentia  facit 
Omnipolentis  ?  Nam   et   ob   hanc  causam,  ut 
dicit  Augustinus  ^  :  «  Martyres  poterant  capi, 
poterant  verbcrari,  polerant  Deo   permittente 
occidi  ;    sed    non   poterant    vinci.    »    Exem- 
plum  in  beato  Antonio  Eremita  ',  qui  usque 
ad  morlem  a  daemonibus    verberatus  ,   dum 
adesse  sentiret  Jesum,  ait  :  «  Ubi  eras,  Domine 
Jesu  ?  »  Al  ille  :  «  Hic  eram,  Antoni ;  sed  volui 
certamen  tuum  videre.   Et  quia  fidelitcr  cer- 
tasti,  te  faciam  pertotum  mundum  nominari.  » 
Nam  et  pisces  minores,  qui  fugiunt  crocodilum  % 
qui  significat  diabolum  invasorem  hominum, 
confugiunt  ad  cetum,  qui  signat  Christum,  ubi 
reportant  defensionis  auxilium. 

Secundo,  passiones  istee  patienter  portatae, 
sunt  dignae  iuterno  solatio.  Nunquam  Deus, 
cum  sit  summe  bonus,  dulcis  et  rectus,  dum 
hominem  affligit  exterius,  non  consolatur  inte- 
rius.  Nam  et  omnis  bonus  raedicus  medicinam 
amaram  gustanti  palliat  sub  aliquo  dulci,  ut 
sic  ab  cPgro  possit  sumi.  Unde  Apostolus  ^  : 
«  Repletus  consolatione,  superabundo  gaudio 
in  omni  tribulatione  mea.  Nam  cum  venissemus 
Macedoniam,  nullam  requiem  habuit  caro 
mea;  sed  omnem  tribulationem  passi  sumus; 
foris  pugnae,  intus  timores.  Sed  qui  consola- 


1  1  Petr.,  V,  10.  —  *  Hebr.,  u,  18.  —  '  Psal.  xc,  15. 
—  *  Psal.  cxvu,  6-7.  —  5  Psal.  x.wi,  13.  -  «  Aug., 
EnaiT.  in  Psal.  cxxxii,  n.  8,  quoad  sensuin.  — 
7  Surius  die  xvii  Januar.  —  *  Crocodilus  est  animal 
quadropes,  tam  in  terra  quam  in  aqna  vivens,  soli 
/Egyplo,  el  iis  regionibus  quse  Nilo  alluuutur,  cogni- 
tum,  figura  lacertse  non  admodum  dissimile,  incredibili 


tur  humiles,  consolatus  est  et  nos.  »  Unde  et 
proplieta  dicit  ad  Deum  '"  :  «  Secundum  multi- 
tudinem  dolorum  raeorum  in  corde  meo,  con- 
solationes  tuae  laelificaverunt  animam  meam.  >» 
Ob  quam  causam  et  Job  dicebat  "  :  «  Quis  mihi 
det  (b),  ut  veniat  pefitio  mea^  et  quod  expecto 
tribuat  mihi  Deus?  Et  haec  mihi  sit  consolatio, 
ut  adligens  rae  dolore,  non  parcat?  »  Unde  fuit 
quidam  sanctus  Pater,  qui  omni  anno  consue- 
verat  infirmari,  et  ex  hoc  multum  gaudebat ,  et 
Deum  laudabat  :  cumque  uno  anno  non  fuisset 
subito  (c)  infirmatus,  coepit  fortiter  flere,  et  dice- 
re  ;  «Nuncvideo,  quiaDominusoblitusestmei, » 
etc.  Cum  milites  ad  beatum  Blasium  venissent 
capiendum,  ille  ait :  «  Jam  nunc  video,  quia 
Dominus  non  est  oblitus  mei '-. »  Sentiebant  enim 
Sancti  interius  se  consolari,  dum  eos  contin- 
geret  foris  affligi.  Nam  juxla  Prophetae  senten- 
tiam'* :  «  Dum  superbit  impius,  incenditur  pau- 
per  :  »  quiain  patiente  [d)  virtus,  cum  perfectum 
habeat  opus  ''•,  per  flagella  exterius  apposita 
excitatur,  et  excitata  anima  consolatur,  et  pati 
pro  Domino  delectatur.  Nam  orane  contrarium 
ad  praesentiam  sui  contrarii  concitatur,  et  for- 
tius  operatur.  Nam  videmus  ad  sensum,  quod 
aqua  superfusa  calce  statim  inardescit^  et  ignem 
fervere  facit;  sed  ex  superfuso  oleo  non  fer- 
vescit,  quia  oleura  igni  contrarium  non  existit. 
Item  aqua  calida  in  frigido  loco  fusa,  cilius 
coagulatur,  quam  frigida,  quia  ad  praesentiam 
caloris  frigus  fortius  agit.  Iguis  etiam,  si  asper- 
sus  fuerit  aqua,  fortius  incalescit.  Quare  cum 
ferrum  in  ignem  ponitur,  aqua  ignem  aspergit; 
quia  cum  suum  contrarium  senlit,  ferrura  for- 
tius  incalescit.  Ob  hanc  causara  sol  raajorem 
calorem  in  mari  generat,  quam  in  terra,  quia 
aqua  magis,  quem  terra,  est  sibi  contraria.  Ex 
bis  igilur  manifeste  apparet,  quod  patientia  est 
virtus  nobilissima,  dum  supplicia  contraria  sibi 
adesse  praesentit,  et  contra  ea  fortius  invaleseit. 
Est  enim,  secundum  Gregorium  '^,  opus  patien- 
tiae,  omnia  mala  aequanirailer  ferre,  et  contra 
inferentem  nuUo  dolore  moveri. 

Tertio,  temporales  poenae,  patienter  portatae, 
sunt  dignae  superno  praemio.  fcst  enim  dignum, 
est  justum,  et  rationi  consonura ,  ut  corona  de- 

magnitudine,  unguibus  armatum.  Cic,  lib.  II,  Nat. 
Deor.,  et  Plin.,  lib.  V,  c.  xxvii.  —  »  11  Cor.,  vii,  4-6. 
—  1"  Psal.  xciii,  19.  —  "  Job,  vr,  8,  10.  —  i^  Surius, 
die  3  febr.  —  »3  psal.  x,  2.  —  »♦  Jac,  i,  4.  —  »*  Greg., 
in  Evang.,  hoxn.  xxxv,  n.  5. 

(a)  CcBt.  edit.  qui.  —  [b)  Item  dat.  —  (c)  Forte  leg. 
ut  solito.  —  [d)  Item  quia  patientise. 


Exempla 
nauralia 


Igois 

aqua  as- 

persas 

cup  vali- 

dior. 

Sol  car 
magis  in 

mari, 
quam  in 

terra 

emittat 
calorem. 


DE  PLURIBUS  SS.  MARTYRIBUS.  SERMO  IV. 


55 


lur  illi,  qui  non  potuit  passionibus  superari. 
Nam  victoribus  coronue  redduntuv  :  scd  nulius 
magis  viclor,  quara  qui  nuUo  bello  superari 
potest,  sed  quanto  forlius  impugnatur,  tanto 
virilior  invenitur.  Ergo  talis  a  juslissimo  Rege 
coronari  meretur.  Et  propterea  dicitur  in  Apo- 
calypsi  '  :  «  Nihil  horum  timcas,  quoe  passurus 
es;  sed  semper  esto  fidelisusquead  mortcm,et 
dabo  tibi  coronam  vitoe.  »  Quis  unquam  cly- 
peum,  gladium,  arcura  constanter  tenuit,  qui 
flnaliter  coronatus  non  fuit?  Nunquam  Veritas 
poterit  mentiri.  Ergo  si  coronam  victoribus  pro- 
mittit,  necesse  est  ut  omnis  legitime  pugnans, 
coronam  pro  mercede  recipiat.  Unde  Dominus 
discipulis  ait  ^  :  «  Vos  estis,  qui  permansistis 
mecum  in  tentationibus  meis  :  et  ego  dispono 
vobis,  sicut  disposuit  mihi  Pater  meusregnum, 
ut  edatis,  et  bibatis  super  mensam  meam  in  re- 
gno  meo.  «  Sic  ergo  Sancti  pcenis  non  poterant 
superari,  quia  major  erat  consolatio  interior, 
quam  esset  poena  exterior.  Et  naturale  est, 
quod  semper  quod  est  minus,  majori  virtute 
superatur.  Unde  si  modicum  aquoe,  quamvis 
igni  contrarise,  in  magnum  ignem  projiciatur, 
non  solum  ignis  non  extinguitur,  sed  in  majo- 
rem  flammam  erigitur.  Sicut  etiam  aurum  non 
corrumpitur  igne,  eo  quod  non  habet  in  se 
consumptionis  principium ;  sic  nec  vir  sanctus 
a  poena  vincitur,  eo  quod  non  habeat  in  se  pec- 
catum  criminale,  quod  est  in  homine  omnis 
corruptionis  principium.  Nam  et  salamandra  in 
igne  vivit,  neque  ab  igne  consumptionem  acci- 
pit,  quia  in  se  habet,  quod  vel  ignem  extinguit, 
vel  igni  perfecte  resistit  ^  Unde  est,  quod  liga- 
mina  ex  pelle  salamandrae  confecta,  et  lapidi- 
bus  imposita,  omni  tempore,  quamvis  ardentia, 
permanent  incombusta.  Unde  corrigise  si  fue- 
rint  de  corio  salamandrce,  quando  sunt  vetustffi, 
in  ignem  projectae,  non  consumuntur  ab  igne, 
sed  reparantur  in  statum  pristinum,  quasi  no- 
vum.  Sic  et  per  omnia  sancti  Martyres  virtute 
patientiffi  ignem  exteriorem  extinguunt ,  vel 
ardere  non  possunt,  in  quo  pcrfectionera  reno- 
vationis  accipiunt.  Et  ideo  bene  dicunt  :  Sicut 
abundant  passiones  Christi  in  nobis,  ita  et  per 
Christum  abundat  consolatio  nostra.  Ad  hanc 
Martyrum  consolationem  veram  perducat  nos 
Dei  sapientia,  etc. 

»  Apoc.,  II,  10.  —  '  Luc,  XXII,  28-30.  —  s  Arist., 
de  Hist.  animal.,  lib.  V,  c.  xix,  partc  V;  et  Pliu., 
lib.  X,  c.  LXViT,  Naturalis  histor.  Idem  refert  Aug., 
de  Civit.  Dei,  lib.  XXI,  c.  iv,  ia  priac.  —  »  Hunc 


SEKMO  IV  *. 

Non  sunt  condignoe  passiones  hujus  temporis  ad 
futuram  gtoriam,  quoe  revelabitur  in  nobis  ^.  Multa, 
in  seipsis  considerata,  sunt  valde  magna,  quae 
aliis  comparata,  sunt  parva,  sive  minima.  Nam 
terra  est  elementum  molo  magnum ,  in  se  con- 
sideratum,  cum  dicatur  in  libro  deProprietatibus 
elementorum,  et  experientia  est  probatum,  sicut 
in  serraonibus  Dominicalibus  est  ostensum  ®, 
quod  terra  in  circuitu  est  quatuor  et  viginti 
millium  milliarium,  quae  si  cceIo  compare- 
tur,  dicitur  sicut  punctum.  Magnum  videtur  lu- 
men  candelae,  in  se  acceptum,  dum  sic  illumi- 
nat  totam  domum;  sed  ad  lumen  ipsius  solis 
comparatum,  quasi  dicitur  nullum.  Unde  can-  Exem- 
dela,  quae  in  solis  absentia  sic  est  luminosa,  ad  p^"™' 
solem  tracta,  videtur  esse  extincta,  quia  nullius 
sui  luminis  est  ostensiva.  Stellos  etiam  in  se 
consideratae,  valde  sunt  luminosEe,  eo  quod 
sunt  ex  luce  forraatae;  tamen  a  lumine  solis 
absorbentur,  et  quasi  hullae  nobis  apparent  in 
die.  Multa  sunt  flumina,  quae  in  se  sunt  valde 
magna,  ut  Padus,  Rhodanus,  Nilus;  et  talia 
mari  comparata,  sunt  quasi  nulla  :  unde,  dum 
ad  niare  veniunt,  perdunt  nomen.  Cum  ergo 
ita  in  omnibus  sit  invenire,  si  creatura  potest 
tantum  creaturam  excedere,  cum  tamen  utra- 
que  sit  finitffi  essentiae-,  et  limitatae  potentiae, 
quid  erit  creatum  immensissimo  summo  bono 
comparatum?  Et  omnis  poena  est  res  creata,  et 
liraitibus  coarctata  :  sed  gloria  est  res  increata, 
et  surama  :  ergo  nil  est  poena  illi  gloriae  cora- 
parata.  Sunt  enim  poenae  illae  in  se  valde  ma- 
gnae,  sunt  acerbae,  dum  animam  exire  cogunt 
a  corpore  :  sed  sunt  nullae,  aeternae  damnato- 
rum  poenae  comparatae.  Et  ideo  non  sunt  condi- 
gnae,  quamvis  valcant  dici  dignae,  aeternae  glo- 
riae  comparatffi.  Quid  enim  est  punctus  ad 
lineam  ?  quid  centrum  ad  circumferentiam  ? 
quid  una  aquae  gutta  ad  omnem  Oceani  aquam? 
Ergo  quid  est  omnis  temporalis  poeua,  gloriae 
illi  summae  comporata?  Bene  ergo  loquentes  de 
se  Martyres  nostri  dicunt  :  Non  sunt  condignce 
passiones  hujus  temporis,  etc.  In  quo  utique  verbo 
describuntur  quantum  ad  duo  :  primo,  quan- 
tum  ad  statum  altissimi  meriti,  quo  in  mundo 
temporaliter  sunt  passi ;  secundo,  quoad  statura 
sempiternalis  praemii,  quo  nunc  in  coelo  aeter- 

uoo  liabet  edit.  Ilageno.  aa.  1496.  —  *  Bom.,  viii,  18. 
—  «  lo  sertn.  iv,  de  Nativ.  Doni.,  aiunt  edit.  Rom.; 
sed  ia  allegalo  loco  niliil  simile  reperitur. 


S6 


SERMONES  DE  SANGTIS  IN  COMMUNl.  XXI. 


naliter  sunt  coronati.  Est  enim  primura  poenae 
inflictae  modicitas,  quam  sustinuerunt  in  pugna; 
sed  secundum  est  gloriae  jam  perceptae  subli- 
milas,  quam  possident  in  corona.  Primo  ergo 
notatur  modicitas  poenae,  cum  dicitur  :  Non 
sunt  condigncB  passio7ies  hujus  temporis.  Secundo, 
notatur  sublimitas  gloriae,  cum  infertur  :  ad  fu- 
turam  gloriam,  quae  revelabitur  in  nobis.  Dicamus 
ergo,  orania  simul  tractantes,  quod  hoe  tempo- 
rales  poenae  a  sanctis  Martyribus  portatoe,  quam- 
vis  remuneratione  sint  dignae,  non  tamen  sunt 
condignae,  illi  sumraae  gloriee  comparatae,  tri- 
plici  ratione  :  primo,  quia  sunt  debitae,  ex 
parte  nostri;  secundo,  quia  sunt  gratuitae,  ex 
parte  Dei;  tertio,  quia  sunt  modicae,  ex  parte 
sui. 

Dico,  quod  pcenae  non  sunt  condignse,  quia 
sunt  debitae  ex  parte  nostri.  Condignitas  enim 
ex  utraque  parte  aequalem  ponit  dignitatem  : 
non  enim  est  condignitas  in  poenis  nostris  glo- 
riae  comparatis.  Quare?  Quia  in  peccatis  nasci- 
mur,  in  peccatis  vivimus  :  quare  poenis  et  af- 
flictionibus  digni  sumus.  Unde  dicitur  '  :  «  Me- 
rito  haec  patimur,  quia  peccaviraus  in  fratrem 
nostrum,  «  id  est,  Christum,  qui  dicit  in  Psal- 
mis  ' :  «  Narrabo  nomen  tuum  fratribus  meis.  » 
Quis  enim  est  qui  non  peccet?  Jacobus  * :  «  In 
multis  enim  offendimus  omnes.  »  *  «  Omnes 
peccaverunt,  et  egent  gratia  Dei.  »  Unde  dicebat 
sancta  illa  Judith  ^  :  «  Non  ulciscamur  nos  pro 
his,  quae  patimur;  sed  reputantes  peccatis 
nostris  haec  ipsa  minora  esse  supphcia,  quibus 
quasi  verberibus  Domini  corripimur,  ad  emen- 
dationem,  non  ad  perditionem  venisse  creda- 
mus.  »  Numquid  non  bruta  fiUos  suos  corri- 
gunt,  si  offendunt?  Quis  homo,  nisi  stultiliam 
sapiat,  qui  filium  male  agentem  non  corrigat? 
Sed  certum  est  ex  jam  dictis,  quod  omnes  pec- 
catores  sumus.  Ergo  et  juste  pati  debemus.  Non 
enim  poenae  nostrae  condignae  sunt  aeterna  glo- 
ria.  Numquid  servus,  qui  laborare  tenetur  in 
vinea  domini,  ex  labore  mercedem  expectat? 
Numquid  qui  reddit  debitum  _,  ex  hoc  ex- 
pectat  praemium?  Numquid  qui  crimen  com- 
misit,  ut  membrum  aliud  sit  perdere  dignus, 
expectat  praemium,  dum  ei  fuerit  amputatum  ? 
Ergo  non  bonitatis  est  nostras,  sed  divinae  bo- 
nitatis,  si  poenas  remunerat,  quas  juste  scit  no- 
bis  esse  inflictas.  No7i  sunt  ergo  condignce  pas- 


'  Gen.,  XLii,  21 
—  *  Rom.,  III,  23. 

—  '  Apoc,  III,   19.   —  8  Tob.,  XII,  13 


I,  29 


'  Psal.  XXI,  23.  —  '  Jac,  ni,  2. 
»  Judtth,   vui,   27.  —  «  Philip., 


siones  hujus  temporis ;  sed  hoc  est  ex  Dei  boni- 
tate,  qui  dat  nobis  patienter  et  charitative  pop- 
tare,  ut  possit  in  nobis  sua  dona  remunerare.  0 
bonitas  summa,  pietas  inaudita,  quae  nobis  dat, 
quod  ipsa  remunerat ! 

Secundo,  non  sunt  cond'gnae,  quia  gratuitae 
ex  parte  Dei.  Nam  quod  poenae  sint  meritoriae, 
jam  dictum  est;  sed  quod  sint  praemio  dignae, 
hoc  solum  bonitatis  suramae.  Unde  dicitur  *  : 
«  Nobis  datum  est  per  Christum,  non  solum  ut 
in  eum  credaraus,  sed  ut  pro  ipso  patiamur.  » 
Quis  pati  posset,  nisi  a  Deo  donum  acciperet 
patiendi  ?  Ipse  enim  pati  donatj  ipse  ad  patien- 
dum  adjuvat,  ipse  coronat.  Nullum  enira  araat, 
quem  non  corripil.  Unde  dicitur  "^  :  «  Ego  quos 
amo,  arguo  et  castigo.  »  Tobias  dicit  * :  «  Quia 
acceptiis  eras  Deo,  necesse  fuit  ut  tentatio  pro- 
baret  te.  »  Numquid  non  probant  carapsores ' 
aurura,  aut  argentura,  aut  quodcumque  metal- 
lura?  Numquid  non  vasa  figuli  probat  fornax? 
Numquid  non  rex  probat  suos  milites,  utrum 
sint  veri  et  fideles?  Sicut  ergo  fornax  probat 
aurura,  lima  ferrum,  tribula  frumentum,  cam- 
psor  denariura,  sic  Deus  probat  tribulationibus 
juslura  virura.    Exeraplura  in  Job ,   qui   licet 
justus  esset,  multis  tamen  attritus  est  poenis. 
Unde  dicitur  ^"  :«  Flagellat  Deus  oranemfilium, 
quem  recipit.  »  Et  ideo  Apostolus  ibidem  con- 
cludit  1*  :   «  Si  extra   disciplinam  estis,  non 
estis  filii,  sed  adulteri.  »  Quid  per  diversa  va- 
gamur^  et  diverticula  salutis  exquirimus?  Aut 
enim  patimur,  et  filii  suraus ;  aut  si  non  pati- 
mur,  cum  adulteris  deputabiraur.  i^  «  Omnes, 
qui  volunt  pie  vivere  in  Christo,  persecutionem 
patiuntur. »  '*  «  Nonne  oportuit  pati  Christum,  et 
ita  intrare  in  gloriam  suam?  »  Ergo  Rege  pa- 
tiente,  miles  quiescit  sub  arbore?  ergo  Rege 
per  suam  passionera  intrante  in  suara  gloriara, 
miles  absque  poena  intrabit  in  gloriam  alie- 
nam?  Quomodo  coronam  habebit,  qui  pugnare 
contempsit?  Quomodo  bellator  praemiumimpe- 
trabit,  et  regi  se  praesentabit.  qui  in  bello  non 
fuit,  nec  regi  pugnanti,  et  vulnerato  astitit,  nec 
eum  defendit,  sed  inter  raanus  (a)  eum  vulne- 
ratum  dereliquit,  et  fugit  ?  Exemplum  de  Ja- 
cobo  et  Joanne  quaerentibus  regnum,  quibus 
ipse  ait  '*  :  «  Potestis  bibere  calicem,  quem  ego 
bibiturus  sum?  »  Glossa  ibidem  dicit  :  «  Sciebat 

9  Campsor  est  qui  campsoriam  artem  sive  de  cambiis 
exercet.—  '<>  Hebr.,  xn,  6.  —  »•  Ibid.,  8.—  i^  11  Tim., 
III,  12.  —  15  Luc,  XXIV,  26.  —  '*  Matih.,  xx,  22. 

(a)  Suppl.  hostinm. 


DE  PLURIBUS  SS.  MARTYRIBUS.  SERMO  V. 


87 


enira  Dominus,  quod  passionem  ejus  poterant 
imitari;  sed  hoc  dicit,  ut  ipso  interrogante,  et 
ipsis  respondentibns,  audiamus  omnes,  quod 
nullus  cum  Christo  regnare  potest,  nisi  qui  pas- 
sionem  ejus  fuerit  imitatus.  »  Quis  unquam  ami- 
corum  Dei  per  viam  consolationis  ascendit? 
Judith'  :  «  Memores  esse  debemus,  quomodo 
Abraham  pater  noster  probafus  est,  et  per  mul- 
tas  tribulaliones  probatus ,  amicus  Dei  factus 
est :  sic  Isaac,  sic  Jacob,  »  etc.  Ergo  nos  pecca- 
tores  aUo  modo  intrabimus  ? 

Tertio,  passiones  nostrae  non  sunt  condigoee, 
quia  sunt  permodicae  ex  parte  sui,  eo  quod  sunt 
transitorise,  affligentes  modico  tempore.  Nam, 
sicut  habetur  in  Legenda  sancti  Andreae  *  : 
«  Omnes  enim  passiones  aut  sunt  leves,  et  por- 
fari  possunt,  aut  graves,  et  cito  animam  eji- 
ciunt.  »  Quare,  si  poenae  sunt  tremendae,  illoe 
utique  sunt  formidandas,  quae  sunt  durabiles 
sine  fine.  Hae  autem  poenoe  sunt  parvoe,  quia 
transitoriae ,  et  ad  momentum  durabiles.  Sa- 
pientia  * :  «  Si  corara  hominibus  tormenta  passi 
sunt,  spes  eorum  immortalitate  plena  est.  »  Et 
addit  :  « In  paucis  vexati,  in  multis  vero  bene 
disponentur.  »  *  «  Id  quod  in  preesenfi  est  mo- 
mentaneum,  et  leve  tribulationis  nostrae,  »  etc. 
In  quo  verbo  ostendit,  quod  poena3  nostrae  sunt 
incomraensurabiles  gloriae  :  tum  quia  leves, 
tum  quia  breves,  tum  quia  partiales.  Sed  gloria 
heec  est  magna,  quia  aeterna,  et  immensa.  Et 
hoc  est;,  quod  dicitur  a  Petro  *  :  «  Modicum 
oporfet  nunc  contrisfari  in  variis  tentationibus, 
ut  probatio  fidei  vestrse  multo  pretiosior  sit 
auro,  quod  per  ignem  probatur.  »  Unde  dici- 
tur  animae  afflictae  ® :  «  Ad  punctum  et  in  mo- 
dico  dereliqui  te,  et  in  miserationibus  congre- 
gabo  te  :  in  moraento  indignationis  abscondi 
faciem  meam  parumper  a  te,  et  in  misericordia 
sempiterna  misertus  sum  tui.  »  Exemplum  de 
B.  Anastasio,  quem  cum  velient  cura  restibus 
suffocare,  ille  considerans  poenam  tam  levem, 
et  tara  velociter  transeuntera,  ait  ad  carnifices  : 
(V  Ego  pro  Christi  araore  a  vobis  merabratim 
concidi  optaveram.  Verumtamen,  si  hujusmodi, 
quem  vos  minamini,  obitus  me  coramanet, 
gratias  Deo  meo  inexhaustas  replico,  quod  rae 
suorum  Martyrum  participem  gloriae  dignatus 
estfacere  tara.  parvo  supplicio. »  Et  beata  Agatha 
dicebat  :  «  Sicut  frumentum  non  potest  poni  in 

»  Judit/i,  vui,  22-23.  —  «  Surius,  die  30  nov.  —  xxv,  2.  —  »  Hunc  habet  edit.  Hageno.  an.  1496.  — 
^Sap.,  iii,  4,  5.  —  *  II  Cor.,  iv,  17.  —  M  Petr.,  i,  7.  '<>  Sap.,  v,  16.  —  *'  Arist.  —  '«  Aug.,  de  Lib.  Arb., 
—  «  /m.,  liv,  8-10.  —  1  I  Cor.,  jii,  8.  ^  »  Deut.,       lib.  11,  c.  iir,  n.  7,  et  c/tj  Civit.  Dei,  iib.  VII,  c.  iii. 


horreum,  nisi  ejus  theca  fuerit  fortiter  concul- 
cafa  in  paleis;  sic  nisi  per  miserias  corpus 
meum  fortiter  a  carnificibus  altrectetur,  non 
potest  anima  mea  in  regnura  intrare  cura  palma 
martyrii.  »  B.  Ignatius  desiderabat  non  solura 
besUis  ad  devorandum  tradi ;  sed  carnem  pec- 
tinibus  ferreis  discerpi,  costas  nudari  et  radi,  et 
omnia  ossa  coraminui  :  tanfum  ut  Christura  his 
suppliciis  posset  adipisci.  Sciebat  enim  verum 
esse,  quod  B.  Andreas  in  sua  passione  protu- 
lerat  dicens  ;  «  Tanto  Regi  meo  ero  accepUor, 
quanto  pro  ejus  amorefuero  perraanens  intor- 
mentis  confessor.  »  Sic  enim  Deus  est  promptior 
ad  misarandum,  quara  ad  condemnandura.  Et 
jnxta  Apostolum  '',  «  unusquisque  juxta  labo- 
rem  suum  est  merccdem  recepturus.  »  Sicut  * 
«  juxta  mensurara  peccati  est  plagarura  rao- 
dus,  »  sic  multo  fortius,  quanfolabor  in  poenis 
raajor,  tanto  et  raerces  subliraior.  Ad  hanc  glo- 
riosam  mercedem  perducat  nos  Deus,  etc. 

SERMO  Y\ 

Justi  autem  in  perpetuum  vivent  *".  Quantum 
bonum  sit  vifa,  quis  exprimat  lingua  carnis? 
Nam  vita  est  tanfura  bonum,  quod  quamvis 
coelum  sit  corpus  nobilissimum,  ex  luce  for- 
matum,  situ  altissimum,  et  influentia  maximum 
(quia  omnis  generationis  quodam  modo  causa, 
et  principiura  est) ;  taraen  eo  est  nobilius  quod- 
cumque  vivum ,  in  quanlum  vivum.  Unde  tam 
Philosophus  *',  quam  doctor  eximius  Augusti- 
nus  *',  in  hac  sentenlia  pari  mente  concordant, 
quod  omuis  substantia  vivens  est  sublimior  et 
nobilior  omni  substantia  non  vivente.  Nam 
vitae  nobihtas  ex  ipso  appetitu  naturas  proba- 
tur  :  cura  orania  vivenfia,  ut  conservare  pos- 
sint  vitam,  omnia  refugiunt  vitae  confraria,  et 
appetunt  vitae  conservaUva,  sicut  patere  potest 
ad  sensura  discurrenU  per  singula.  Unde  enira 
tanta  cura  huraana?  ad  quid  tot  cibariorura 
genera?  ad  quid  vina  tam  opUma?  ad  quid 
plurima  vestiraenta  ?  ad  quid  tot  raedica- 
raentorura  genera,  nisi  ut  conservari  valeat 
vita?  xMagnum  bonum  est  vita,  pro  qua  ser- 
vanda,  tanta  cura  est  naturae.  Et  si  tam  nobilis 
est  vita  ima,  quam  nobihs  est  vita  sumraa? 
Sed  si  sic  araatur  vita  miseriis  plena,  quid  est 
vita  omnia  conUnens  in  se  bona,  et  nulla  peni- 
tus  raala?  Si  est  sic  vita  terrena,  quae  cito  des- 


S8 


SEKMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNl.  XXil. 


truitur,  quid  est  vita  beata  perpetuo  duratura? 
Ergo  si  ad  hanc  vitam  venire  volumus,  non 
ultra  mori  tiiiieamus,  sedjusti  esse  laboremus, 
Et  ideo  dictum  est  :  Justi  autem  in  perpetuuin 
vivent.  In  quo  verbo  ad  Martyrum  iionorem  as- 
sumpto  notantur  raaxime  duo  :  primo,  slatus 
Marlyrum  railitantium,  et  laborantiura  nunc  in 
pugna;  secundo  justorum  triumphantium,  et 
gloriantium  jam  in  corona.  Primus  slatus  est 
cumulativus  mcritorum,  quibus  splenduerunt 
in  via;  secundus  status  est  susceptivus  proemio- 
rum,  quibus  gloriantur  in  patria.  Notatur  ergo 
primo  status  meriti,  quo  sunt  justitiam  operati, 
cum  dicitur  :  Justi.  Secundo  notatur  status  prse- 
mii,  quo  sunt  in  gloria  coronati,  cum  dicitur  : 
In  perpetuum  vivent.  Est  ergo  circa  justitiam  hic 
notandum,  quod  quadruplex  est  justitia,  quam 
operari  debemus,  sicut  sancti  Martyres  eam  ope- 
rati  sunt.  Nam  primo  est  justitia,  per  quam  redi- 
mus  ad  Deum  ccleriter;  secundo  est  justitia,  per 
quam  exerceraur  hurailiter;  tertio  est  justitia, 
qua  nos  puniraus  veraciter;  quarto  est  justitia, 
qua  servimus  perseveranter.  Prima  justitia  est 
ad  Deum  redeuntium;  secunda  est  virorumhu- 
milium;  tertiaest  veraciterpoenitentium;  quarta 
est  in  bono  proficientium. 

Dico  igitur,  quod  primo  est  justilia  per  quam 
redimus  ad  Deum  celeriter.  Nerao  est,  qui  non 
peccet,  et  huraanura  est  peccare;  sed  diaboli- 
cum  est  sic  stare  in  eo.  Et  ideo  si  pecca- 
mus,  ad  Deum  redire  studeamus.  Sic  enim 
dicitur  in  Ecclesiastico  '  :  «  Ante  obitum  ope- 
rare  justitiam,  quia  non  est  apud  inferos  in- 
venire  cibum  :  »  quasi  dicat  :  Nunc  de  pec- 
cato  poenitere,  nunc  confiteri,  nunc  eleemosy- 
nas  dare  studeamus,  quia  nulla  ista  possunt 
esse  post  mortera;  nec  tunc  est  cibum  invenire, 
quo  tuam  famem  valeas  reparare.  Unde  dicitur 
in  eodem,  ubi  supra  ^  :  «  Ante  raortera  benefac 
amico  tuo,  et  secundum  vires  dispergas  (a)  pau- 
peri.  »  Quam  turpe  et  indecens  est,  quod  leo 
de  sua  praeda  faciat  eleemosynam;  et  homo 
manum  stringat  per  duritiam,  cum  tamen  te- 
neatur  ex  debito  facere  eleemosynam !  Non  sunt 
nostra  superflua,  fratres;  sed  sunt  pauperibus 
danda,  et  tanquam  sua  reddenda  :  et  ideo  ap- 
pellatur  justitia,  eo  quod  reddit  pauperibus  sua 
debita.  0  quam  felices,  qui  pro  hac  justitia  fa- 
cienda,  tradunt  omnem  pecuniam  !  Dicitur  enim 
in  Proverbiis  *  :  «  Non  proderunt  divitiffi  in  die 

1  Eccli.,  XIV,  17.  —  2  Ibid.,  12.  —  »  Prov.,  xi,  4.  — 
»  Tob.,  IV,  7.  -  i  Ibid.  -  «  ibid.,  8-9.  —  "^  Ibid.,  10-11. 


ultionis;  justitia  vero  liberabit  a  morte.  »  Unde 
dif^itur  in  Tobia  *  :  «  Ex  substantia  tua  fac  elee- 
mosynam,  et  noli  avertere  faciem  luam  ab  ullo 
paupere.  »  Quare?  quia  si  ita  facis,  ut  dicitur  '', 
«  non  avertetur  a  te  facies  Domini.  »  Et  addit 
modura  dandi  ® :  «  Quantum  enim  poteris,  esto 
misericors.  Si  multura  tibi  fuerit,  abundanter 
tribue;  si  exiguum,  etiam  libenter  impertiri 
stude.  »  Et  addit  hujus  justitiae  causara  :  «  Prae- 
mium,  »  inciuit  "^,  «  bonum  tibi  thesaurizas  in 
die  nativitatis  :  quia  ab  omni  peccato  eleemo- 
syna,  et  a  morte  liberat,  et  non  patietur  ani- 
mam  ire  in  tenebras,  »  etc  Bernardus  * :  «  Ve- 
niet  dies  illa,  inqua  plus  valebunt  opera  jusla, 
quara  raarsupia  plena.  »  Quid  profuit  epuloni 
sua  pecunia?  quid  vestimenta  purpurea?  quid 
splendida  fercula,  cum  nullam  vellet  facere 
eleeraosynam  ?  Nam  sicut  hic  fuit  absque  mise- 
ricordia,  sic  totus  ardebit  in  flarama.  Scias  er- 
go,  quod  qui  diversa  vina  habuit,  gultam  aquae 
habere  non  potuit.  0  quanto  consultius  et  me- 
lius  fecisset,  si  Lazarum  pavisset,  cujus  auxilio 
evasisset  poenas  aeternas !  Hoc  enim  est  consilium 
Domini  ^  :  «  Facite  vobis  amicos  de  mammona 
iniquitatis,  ut  cum  defeceritis,  recipiant  vos  in 
aeterna  tabernacula.  » 

Secunda  est  juslitia,  quae  est  Deo  servire  hu- 
militer.  Unde  Dominus  dat  nobis  exemplum 
humilitatis  in  Matthceo  '"  :  «Sic  decet  nos  adira- 
plere  oranem  justitiam,  »  id  est  huraiUtatem. 
Omnem  dicit ,  quia  est  primum  genus  humili- 
tatis,  sicut  Glossa  tangit,  quo  homo  se  subjicil 
majori;  est  secundum  genus  humilitatis,  quo 
horao  se  subjicit  ffiquali;  et  est  tertium  genus 
hurailitatis,  quo  se  homo  subjicit  minori,  sicut 
Christus  Joanni,  cura  ab  eo  voluit  baptizari.  In 
his  enim  tribus  perfecta  humilitas,  et  per  con- 
sequens  perfecta  justitia  monstratur.  Nam  pri- 
mum,  respectu  superioris,  redditur  ex  necessi- 
tate ;  secundum,  quod  est  respectu  paris,  red- 
ditur  ex  congruitate;  sed  tertium,  quod  est 
respectu  iuferioris,  redditur  ex  superabundanti 
bonitate.  0  quam  meritorium!  o  quam  laude 
dignura  ,  se  subjicere  homini  omni  propter 
Deum !  Nam  quia  sancti  Martyres  hoc  fecerunt, 
apud  Deum  sublimati  sunt.  «  Omnis  enim  *'  qui 
se  humiliat,  exallabitur;  »  etsemper  juxtamo- 
dura  inclinationis,  est  modus  exaltationis.  Aqua  Exem- 
enira  quanto  ex  allo  descendit,  tanto  ex  parte  p*'*""* 

—  ^  Bern.,  ad  Robert.,  epist.  (,  n.  7.  —  '  Lmc,  xvi, 
9.  —  '0  Matih.,  n\,  15.  —  'i  Lwc,  xiv,  11. 
(a)  Vulg.  vires  luas  exporrigens  da. 


DE  PLURIBUS  SS.  MARTYRIBUS.  SERMO  V. 


89 


opposita  ascendit.  Arbor  quanto  profundius 
radices  in  terram  figit,  tanto  amplius  erigitur 
sursum.  Unde  cucurbita,  quae  radices  modicas 
terrae  infigit,  cito  deficit  et  arescit  :  sic  superbi, 
quia  radices  in  humili  situ  non  ponunt,  citis- 
sime  ruunt.  Non  enim  est  tutum,  sed  valde 
stultum,  super  arenae  fundamentum  altum  po- 
nere,  vel  elevare  palalium,  quia  ruit  ad  modi- 
cum  aquilonis  impulsum.  Unde  Boetius  docet  ' 
super  humiie  saxum  domum  coUocandam,  non 
super  monlem  altum ,  ubi  fortium  ventorum 
patiatur  impulsura.  Fiunt  enim  saepe  fulgura  in 
monlibus,  quando  quietie  sunt  valles.  Quare 
superbi  simiies  sunt  fumo,  qui  ascendendo  non 
proficit,  sed  statim  vanescit.  Psalmista  "^ :  «  Vidi 
impium  superexaltatum  et  elevatum,  sicut  ce- 
dros  Libani  :  et  transivi,  et  ecce  non  erat :  et 
quaesivi  eum,  et  non  est  inventus  locus  ejus.  » 
Tertia  est  justitia,  quae  est  poenitere  veracitcr. 
Justum  est  enim,  ut  qui  peccat,  pcenitentiam 
agat,  plangat,  et  gemendo  se  puniat,  ut  Deo  sa- 
Exem-  tisfaciat.  Nam  et  lupus,  dum  de  nocte  ad  cau- 
pium.  jj^jj^  vadit,  ut  a  canibus  sentiri  non  possit,  con- 
tra  ventum  vadit,  seu  incedit,  et  plane  valde 
vadit ;  sed  si  casu  pedem  ad  lapidem  percusse- 
rit,  et  strepitum  fecerit,  tanquam  qui  cffenderit, 
in  seipsum  tanquam  sceleris  ultor  insurgit,  et 
pedem  qui  in  culpa  fuit,  fortiter  dente  stringit. 
Ergo  si  sic  se  bestia  punit,  quse  neminem  nisi 
seipsam  offendit,  quid  debet  facere  homo,  qui 
divina  mandata  confregit,  proximum  laesit,  et 
seipsum  peccando  corrupit?  Est  ergo  poeniten- 
dum  veraciter,  cura  peccamus.  Unde  dicitur  '  : 
«  Nisi  abundaverit  justitia  vestra,  »  etc.  lUi  in 
sohs  exterioribus  poenitenUam  ostendebant ;  sed 
corda  hypocrisi  et  mahUa  plena  erant.  Unde 
Dominus  assimilat  eos  sepulcris  exterius  deal- 
baUs,  sed  immundiUa  intus  plenis  *•  Vere  enim 
homo,  et  non  ficte,  debet  se  pro  peccato  punire, 
medici  more,  qui  aegroto  non  parcit,  ut  sanari 
possit.  Nam,  ut  exemplis  utar,  Hieronymus  *  : 
«  Putridae  carnes  cauterio  curantur  et  ferro,  et 
venena  serpenUna  curantur  antidoto.  »  Sicut 
enim  clavus  clavo  repellitur,  sic  majori  dolor 
dolore  curatur.  Tunc  enim  medicus  mise- 
retur,  quando  non  parcit  aegritudini,  ut 
curetur.  Tunc  enim  crudelis  esset,  si  parce- 
ret;  quia  eum  tunc  occideret,  et  non  cura- 
ret.  lUe  ergo  sibi  parcit,  qui  vere  jusUUam  de 
se  facit,  et  qui,  secundum  morbi  quanUtatem, 

'  Boet.,  de  Coitsol.  philos.,  lib.  11,  metr.  4.  —  =  Psal. 
XXXVI,  35.  -    8  Matth.,  v,  20.  —  *  Ibid.,  xxil/,  27. 


curaUvam  medicinam  et  sanativam  apponit. 
Nam,  sicut  Apostolus  dicit  "^  :  «  Si  nosmelipsos 
judicaremus,  non  utique  judicaremur.  » 

Quarta  justiUa  est,  qua  Deo  servimus  perse- 
veranter.  Nihil  enim  valet  poenitenUam  incho- 
are,  et  eam  usque  ad  medium  trahere,  si  non 
adsit  persevei'are.  Nam  et  leopardus,  <iuando  Excm- 
post  besUam  currere  incipit,  si  mox  eam  non  '*'*""■ 
arripiat,  gressum  figit,  et  non  perseveranter 
post  eam  vadit,  et  tunc  laborem  assumptum,  et 
besUam  simul  perdit.  Quid  valet  domum  fun- 
dare,  parietes  fortes  et  grossos  erigere,  si  re- 
maneant  sine  culmine?  Requirit  ergo  jusUUa, 
ut  perseveremus  in  poenitentia,  nec  ulla  fran- 
gamur  prorsus  injuria.  Unde  vir  sanctus  dicit 
in  persona  omnium  talium  "^  :  «  Iram  Domini 
porlabo,  quia  peccaviei,  donec  judicet  (a)  cau- 
sam  meam,  et  fiat  judicium  meum,  et  ducat  me 
in  lucem,  ut  videam  jusUUam  ejus.  » 

Sed  nota  hic  diligenter,  quia  a  jusUtia,  qua 
redimus  ad  Deum  velociter,  alieni  sunt  mundi 
polentes;  a  justiUa,  qua  servimus  humiliter, 
alieni  sunt  proesumentes ;  et  a  jusUUa,  qua  nos 
punimus  veraciter,  alieni  sunt  multi  judices,  et 
rectores;  sed  a  jusUUa,  qua  nos  Deo  servimus 
perseveranter,  alieni  sunt  omnes  ad  vomitum 
revertentes.  Dico  igitur,  quod  a  justiUa,  qua 
convertimur  ad  Deum  velociter,  alieni  sunt 
mundi  potentcs,  quia  non  solum  ad  pceniten- 
tiam  non  veniunt,  sed  viventes  despiciunt  et 
contemnunt.  Si  autem  nunc  tales  attenderent, 
quid  in  inferno  dicturi  sunt,  quando  super  se 
viderint,  quos  deriserunt  ?  Unde  Sapiens  *  : 
«  Tunc  stabunt  justi  in  magnaconstanUa  adver- 
sus  eos,  qui  se  angustiaverunt,  et  qui  abstule- 
runt  labores  eorum.  At  illi  videntes,  turbabun- 
tur  timore  horribili,  dicentes  intra  se,  poeniten- 
tiam  agentes  :  li  sunt,  quos  aliquando  habui- 
mus  in  derisum,  etinsimilitudinemimproperii. 
Nos  insensati  vitam  illorum  aesUmabamus  insa- 
niam,  »  etc.  «  Ecce  quomodo  computati  sunt 
inter  filios  Dei,  »  etc.  Et  concludent  contra  se- 
ipsos  conclusionem  irrevocabilem,  dicentes  : 
«  Ergo  nos  erravimus  a  via  veritatis,  et  sol  in- 
telUgentiae  non  est  ortus  nobis.  »  Lege  totam  hi- 
storiam  in  Sapientia,  quia  supra  modum  pree- 
dicabilis  est,  et  pulchra,  et  ad  poenitentiam  in- 
ducUva.  Secundo,  a  jusUUa,  qua  Deo  servimus 
humiliter,  alicni  sunt  praesumentes,  qui  nolunt 

—  ^  Hieron.,  in  Mich.,  c.  ir.  —  ^  I   Cor.,  xi,31.  — 
'  Mich.y  VII,  9.-8  Sap.,  v,  1-6. 
(a)  Caet.  e':/?7.  judicat. 


60 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNl.  XXII. 


esse  humiles,  sed  solum  quee  alta  sunt  appeten- 
tes.  Tales  enim  dicunt  se  raiseros,  cum  tuciunt 
poenitentiam.   Nec  altendunt   quod  dicitur  *  : 
«  Si  converterit  se  justus  a  justitia  sua,  et  fece- 
rit  iniquitatem ;  ponam  offendiculum  coram  eo, 
et  non  erunt  in  memoria  justitiaj  ejus,  quas  fe- 
cit.  »  Tertio,  a  justitia  qua  nos  puniraus  veraci- 
ter,  deficiunt  hodie  raulti  rectores,  qui  nec  in  se 
justitiam  agunt,  nec  subdilos  juste puniunt.  Unde 
eis  dicitur  *  :  «  Audite,  reges,  intelligite  :  disci- 
te,  judices  finium  terrse,  »  etc.  «  Data  est  enira 
vobis  potestas  ab  Altissimo,   qui  interrogabit 
opera  vestra,  et  cogitationes  scrutabitur.  Quo- 
niara,  cura  epsetis  rainistri  regni  (a)  ejus,  non 
recte  judicastis  lcgera  justitioe  :  et  ideo  cito  ap- 
parebit  vobis,  quoniara  judiciura  durissimura 
his,  qui  praesunt,  fiet.  Exiguo  enim  conceditur 
misericordia;  sed  potentes  potenter  tormenta 
patientur.  »  Lege  totam  auctoritatera,  quia  valde 
proedicabilis  est,  et  pulchra,  et  timoris  est  in- 
cussiva.  Talibus  enim  dicitur  ' :  «Vae  qui  juslifi- 
cant  irapium  pro  muneribus,  et  justitiara  justi 
auferunt  ab  eo.  »  Ifera  contra  hos  dicitur  *  : 
«  Quomodo  facta  est  meretrix  fideUs  civitas  ? 
Justitia  habitavit  (6)  in  ca ;  nunc  autera  homici- 
dae.  Principes  tui  infideles,  omnes  diUgunt  mu- 
nera,  sequuntur  retributiones,  »  etc.  Yide  ibi- 
dera.  Quarto,  a  justitia,  qua  bona  agiraus  per- 
severanter,  alieni  sunt  ad  vomitum  revertentes, 
et  abono  cadentes.  Talibus  dicitur  ^  :  «  Conver- 
tistis  in  araaritudinem  judicium,  et  fructus  justi- 
tise  in  absinthium.  »  Sic  ergo  patet  status  raeri- 
ti,  quo  Sancli  operati  sunt  justitiam  in  via_,  etc. 
Secundo    principaliter   vocatur   status    prae- 
mii,  quo  sunt  in  gloria  coronati,  cura  dicitur  : 
In  perpetmtm  vivent.  Est  ergo  breviter  notan- 
dura,  quod  est  vita  naturae,  de  qua  dicitur  in 
Genesi  ^  :  «  Inspiravit  in  faciera  ejus  spiraculum 
vitae,  et  factus  est  horao  in  aniraam  viventem.  » 
Item  est  vita,  quae  (c)  dicitur  culpae,  de  qua  dicitur 
illud  "^  :  «  Si  secundura  carnera  vixeritis,  morie- 
mini.  »  Item  est  vita  gratice,  de  qua  dicit  Apo- 
stolus  ^  :  ct  Yivo  ego,  jam  non  ego ;  sed  vivit  in 
me  Christus.  »  Item  uUimo  est  vita  gloriae,  de 
qua  hic  agitur  :  et  haec  sola  est  vita  vera.  Prima 
est  vita  iUuminans ;  secunda  est  vita  delectans; 
terUa  est  vita  quietans ;  quarta  est  vita  aeterna- 
Uter  durans.  Quis  hanc  vitam  non  appetat?  quis 
ad  eam  toUs  affectibus  non  aspiret  ?  Quid  enim 

1  Ezech.,  III,  20.  —  ^  Sap.,  vi,  2-7.  —  3  Isa.,  v,  23. 

—  *  Ibid.,  I,  21,  23.  —  *  Amos,  vi,  2.  —  «  Gen.,  ii,  7. 

—  '  Rom.,  viii,  13.  —  «  Gal.,  ii,  20.  —  9  Coloss.,  ii, 


hac  melius  ?  quid  delectabilius  ?  quid  durabi- 

Uus?  Nam  illa  vita  est  mentis  iUurainativa  ad 

cognitionera  subUmissimije  veritaUs;  est  cordis 

delectaUva,propter  experienUam  sumraje  suavi- 

tatis;  estsumme  saUativa,  propter  copiam  uber- 

taUs,  et  in  bonis  sublimibus  copiositatem;  est 

terapore  perpctuo  durativa,  propter  absentiam 

defectibiUtatis,  vel  propterproesentiam  aeternita- 

tis.  Dico,  quod  illa  summa  et  beata  vita,  quse 

est  data  Martyribus,   est  animae  •  illuminativa, 

conferens  certam  et  veram  scieoUam,  eo  quod 

veritatis  divinse,  sive  sapienliae  Dei  est  ostensiva. 

Qiiid  enim  subUmius,  quid  duloius,  quam  iUum 

vere  cognoscere,  in  quo  ^ «  sunt  omnes  thesauri 

sapientiae?  »  imo,  quam  videre  et  corde  tenere 

Dei  sapientiara  ?  Nam  constat,  et  docetur  in  Me- 

taphysica  '",  quod  «  omaes  homines  naturaUter 

scire  desiderant  :  »  ob  quara  causam  sensus 

amamus,  quia  per  eos  muUa  discimus  :  quia 

non  sunt  in  inteUectu,  quae  prius  non  fuerunt  in 

sensu.  Unde  ob  amorem  terrenae  scientiae,  De- 

raosthenes,  qui  periit,  cura  centura  et  septem 

annorum  esset,  non  veUe  se  Ubenter  mori  di- 

xit,  quia  se  tunc  incipere  discere  asseruit.  Plato  piafonis 

in  uno  et  octoginta  annis,  quibus  vixit,  a  lecUo-  ®.^  ^°"*' 

ne  nunquam    cessavit.   Socrates  in  nonaginta 

novem  annis  sic  doctrinis  intendit,  quod  eUam 

in  agone  disputavit.  Magnum  igitur  bonum  est 

scienUa,  pro  qua  sic  anxia  est  cura  humana.  Et 

si  talis  est  ista  scienUa  creata,  quaUs  est  sapien- 

tia  increata,  cui  haec  comparata  est  penitus  nul- 

la,  et  quod  haec  est,  totum  est  ab  iUa  ?  Magnum 

ergo  est  bonum,  quia  sumraum,  illa  vita,  qua 

divina  sapientia  est  cognita  Nam  quod  hoc  fa- 

ciat  Dominus,  in  Joanne  docet  dicens  "  :  «  Haec 

est  vita  aelerna,  ut  cognoscant  te  verum  Deura, 

et  quera  misisU  Jesura  Christum.  »  Secundo,  iUa 

'vita  est  animae  valde  delectativa  :  nihUenim  est 

aUud  delectaUo,  quam  convenientis  cum  con- 

venienU  conjuncUo.  Quare  oculus  delectatur  in 

aspectu  colorum,  oUactus  in  perceptione  odo- 

ris,  gustus  in  perceptione  saporis,  quia  conve- 

nit   cum  iUis.  et  tanto  magis,  quanto  unum 

convenit  cum  altero  raagis :   quia  magis  de- 

lectantur    sensus  in  raediis,  quam  in    extre- 

mis,  eo    quod    nimia  objectorum  exceUenUa 

sensus  corrumpit,  ut  Philosophus  dicit.   Cum 

enim   anima    in    iUa  beata   vita  suo   conve- 

3.   —  '0  Arist.,  Metaph.,  lib.  I,  c.  i.  —  'i  Joan., 
XVI  i,  3. 

(a)  Ccet.  edit.  regis.  —  (6)  Item  habilabit.  —  (c)  Item 
qua. 


DE  UiNO  S.  CONFESSORE.  SERMO  I. 


61 


nientissimo  et  desideratissimo  sit  conjuncta, 
tota  a  delectationibus  est  absorpta.  Quid  est  illud 
summc  deleclabile  conjunctum  aniraae?  Utique 
Jesus  Christus.  Undc  Apostolus*  :  «  Cum  Chri- 
stus  apparuerit,  vita  vestra,  tunc  et  vos  appare- 
bitis  cum  illo  in  gloria.  »  Tertio  illa  beata  vita 
est  anirafe  quietiva  et  pacificativa,  quia  est 
omnis  appetilus  terminativa.  Tanlae  enim  capa- 
citatis  est  anima,  sicut  probat  ipsa  experientia, 
ut  uulla  re  terrena,  imo  nec  ulla  creatura  possit 
esse  plena  :  quare  solo  summobonopossitesse 
beata,  quia  eo  solo  perficitur  suus  appetitus. 
Unde  Propheta  dicebat  *  :  «  Notas  mihi  fecisti 
vias  vilae,  adimplebis  me  laetitia  cum  vultu  tuo  : 
delectationes  in  dextera  tua  usque  in  finem.  » 
Et  alio  loco  *  :  «  Satiabor,  cum  apparuerit  glo- 
ria  tua.  »  *  «  Apud  te  est  fons  vitae.  »  Quarto  illa 
vita  est  duratione  aeterna  :  quis  enim  tam  valen- 
ter  quaereret  omnia  supradicta,  si  essent  ali- 
quando  peritura,  nisi  quod  doloris  pariter  et 
timoris  essent  possidenlibus  causativa?  Poeta: 

Nam  venit  ex  sola  prosperitate  timor,  vel  dolor. 

Unde  Boetius  dicit  ^  quod  infelicissimum  genus 
fortunoe  est  fuisse  felicem,  quia  dum  felicitatis, 
facti  miseri,  recordantur,  multo  dolore  afficiun- 
tur.  Est  ergo,  ut  nihil  ad  beatitudinem  desit, 
illa  vita  aeterna.  Unde  dicitur  ' :  «  Ibunt  hi  in 
supphcium  aefernum ;  jusli  vero,  in  vitam  seter- 
nam,  »  Ab  hac  vita  separati  erunt  in  perpe- 
tuum  mali :  boni  vero  erunt  bonis  omnibus  per 
contrarium  immersi.  Rogemus  ergo^  etc. 

DE  UNO  S.  CONFESSORE. 

SERMO  PRIMUS^ 

Beatus  vir  qui  svffert  tentationem :  quoniam  cum 
probatus  fuerit,  accipiet  coronam  viicB  *.  Si  vita 
chrisUana,  secundum  Hieronymum,  est  tota 
martyrum  (a)  pugna  et  bellum;  nulli  vertitur 
in  dubium,  quin  vita  omnium  sanctorum  eUam 
Confessorum  semper  habuerit  cum  hoste  con- 
flictum.  Quid  est  oranium  Sanctorum  conversa- 
tio,  nisi  mihtia  et  tentatio?  Unde  Hieronymus  * 
ad  Eustochium  ait ;  «  Quis  sine  certamine  coro- 
natus  est?  Respice  ad  Abel,  et  omnes  justos  : 
quis  sanctus  bellum  cum  hoste  non  habuit? 
Solus,  »  inquit,  «  Salomon  fuit,  qui  in  deliciis 

»  Coloss.,  lu,  4.  —  '  Psal.  xv,  11.  —  s  Psal.  xvi,  15. 
—  *  Psal.  XXXV,  10.  —  >*  Boet.,  de  Consol  philos., 
lib.  II,  pros.  4,  in  principio.  —  ^  Malth.,  xxv,  46.  — 
'  Neque  hunc,  neque  quatuor  sequeutes  habet  edit. 


vixit  :  et  ideo  forsitan  corruit.  '"  Quem  diUgit 
Bominus,  corripit  :  flagellat  autem  omnem  filivm, 
quem  recipit.  iNonne  crgo,  »  iuquit,  «  melius 
militi  est  brevi  tempore  dimicare,  periculum 
ferre,  arma  portare,  et  lassescere  sub  lorioa,  ut 
postea  victor  gaudeat,  quam  in  impaticntia  ho- 
rae  unius  servire  perpetuo  (6)  ?  »  Et  addit :  «  Re- 
spice,  Jacob  quanta  pro  Rachel  habenda  susti- 
nuit  uxore  :  cui  tamen  dies  pauci  videbantur 
ob  maguitudinem  amoris.  NiJiil  enim  amanli 
Deum  est  difficile  (o).  »  Quia  ergo  hic  Sanctus 
toto  corde  Deum  amabat ;  ideo  tentamenta  dae- 
monis  sustinebat,  et  munus  beatitudinis  atten- 
debat.  Unde  bene  dicitur  de  eo  :  Beatur  vir,  qui 
suffert  tentationem.  In  quo  verbo  describitur  du- 
plex  perfeclio  ;  prima  est  perfectio  viae ;  secun- 
da,  patriae.  Nam  perfectio  viae  militem  Christi 
probat;  sed  perfectio  patriae  militem  Christi 
probatum  coronat.  Prima  perfectio  consistit  in 
pugna ;  secunda  est  ab  omni  pugna  secura.  No- 
tatur  primo  status  pugnae,  cum  dicitur  :  Beatus 
vir  qui  svffert  tentationem.  Notatur  secundo  sta- 
tus  patriae,  cum  dicitur  :  Quoniam  cum  probatus 
fuerit,  accipiet  coronam  vitce.  Est  igilur  notandum,  virayir- 
quod  vir  dicit  virililatem,  et  a  virtute  nomen  *"^*- 
accipit,  eo  quod,  ad  modum  virtutis,  nullis  un- 
quam  superatur  adversis.  Diclus  est  autem  hic 
Sanctus  vir  triplici  ratione  :  primo,  per  rectam 
ordinalionem  ad  Deum ;  secundo,  per  rectam 
ordinationem  ad  seipsum ;  tertio  vero,  per  re- 
clam  ordinationem  ad  proximum. 

Dico  primo,  quod  fuit  vir  per  rectara  ordina- 
tionem  ad  Deum ;  et  hoc  quadrupliciter  :  primo, 
respectu  aUissimae  majestatis,  per  humilem  re- 
verentiam  ;  secundo,  respectu  summae  potesta- 
tis,  per  devotam  obedientiam ;  tertio,  respectu 
puramae  et  amabilis  bonilatis,  per  veram  amici- 
tiam ;  quarto,  respectu  venerabilis  veritatis,  per 
puram  confidentiam. 

Dico,  quod  hic  Sanctus  fuit  vir  respectu  altis- 
simae  majestatis,  per  humilem  reverentiam.  Si 
reverentur  homines  terrenum  regem,  et  morta- 
lera,  utique  ex  neccssitate  naturae  moriturum, 
quanto  ille  est  reverendus,  qui  est  omnium  re- 
gum  Dominus,  et  nunquam  est  moriturus?  Si 
hunc  Regem  summe  angeli  venerantur  et  orant, 
quid  mortalibus  faciendum  sit,  insinuant.  Unde 

Hageuo.  an.  1196.  —  »  Jac,  i,  12.  —  ■'  Hieron.,  ad 
Eustoch.,  epist.  xxii,  col.  m.  191.  —  '»  Hebr.,  xii,  6. 

[n)  Forte  leg.  martyrium.  —  [b]  Coet.  edit.  semper     • 
care  servire  diabolo.  —  (c)  Apud  Hieron.  Nihil  amau- 
tibus  durum  est,  nuUus  difBcilis  cupienti  labor  est. 


62 


SERMOiNES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XXIII. 


dicitur  '  quod  animalia  quatuor,  et  angeli ,  et 
viginti  quatuor  seniores  <»  procidoruut  in  lacics 
suas,  et  adoraverunt  Doininum.  »  Similiter  de 
Moyse,  qui  fuil  vir  humilis  valde,  dicilur  -  quod 
erat  avir  raagnus  coram  populo. » Talibus  enim 
viris,  sic  humilibus  et  devotis,  sua  betieficia 
Deus  irapendit.  1'nde  et  Moysi  dixit  ^  :  «  Oslen- 
dam  tibi  omne  bonum.  »  l£t  David  humilera  de 
post  foetantes  accepit  pro  Saul  superbo,  et  eura 
regem  instituit.  Dixerat  enim  de  eo  ad  Samuel  • ; 
« Inveni  virum  secundura  cor  meum,  qui  facict 
Exem.  oranes  voluntales  meas.  »  Si  falco,  praedae  avis, 
pium.  aquilam  regera  avium  in  tantura  expavescit, 
quod  non  audet  praidari  ea  die,  qua  eam in  aere 
sentit;  quanta  ad  Majestatem  divinam,  creatri- 
cem  cunctorum  existentium^  est  ab  omnibus 
exhibenda  reverentia?  Sed  quidam  suut,  qui 
verecundantur  Iiodie  ad  ecclesiam  irc,  ibi  ad- 
orare  ;  qui  tamen,  advenienle  diejudicii,  velint, 
nolint,  cogentur  Deum  adorare,  quamvis  tunc 
eis  inutile  sit.  ^  «  Adorabunt  eum  omnes  reges 
terr*,  et  omnes  gentes  servient  ei.  » 

Secundo,  fuit  vir,  respectu  altissimae  potesla- 
tis,  per  devotam  obedieutiam.  Unde  de  eo  po- 
test  dici  illud  Proverbiorum  "^ :  «  Yir  obediens  lo- 
quetur  victorias.  »  Si  enim  Christus,  Fihus  Dei 
unicus,  usque  ad  mortem  imperio  Patris  obedi- 
vit,  quis  unquam  Deo  obedire  confempserit?  Si 
sic  civitates  obediunt  potestatibus,  sic  provin- 
ciaj  ducibus,  si  sic  regimina  suis  regibus,  si  sic 
grues  et  anseres  sui  agminis  ductoribus,  si  sic 
pupiUi  suis  parentibus,  quid  est,  quod  soh  Deo, 
Regi  summo,  non  obedimus  ?  Si  Deo  sic  obe- 
diunt  coelestia  corpora,  si  elementa,  si  omnia 
viventia,  si  coelesUa  agmina ;  quid  est,  quod 
homo  solus,  propter  quem  factus  est  mundus, 
et  Deus  est  humanatus,  adeo  incedit  adversus 
Deum,  nec  ei  obedire  dignatur  ?  Et  ipse  ideo 
dicit  eis  ^  :  «  Quia  vocavi,  et  renuistis ;  extendi 
manura  meam,  et  non  fuit  qui  aspiceret;  de- 
spexislis  orane  consilium  meum,  et  increpatio- 
nes  meas  neglexistis  :  ego  quoque  in  interilu 
vcstro  ridebo,  et  subsannabo,  cum  vobis  quod 
tiuiebatis  evenerit.  »  Quatuor  in  hac  auctoritate 
ponit,  quibus  nos  intendit  ad  se  trahere  :  nam 
vocatio  fit  per  exteriorera  vocationera;  manus 
extensio,  per  beneficiorum  largitionem  ;  consi- 
lium  respicit  internam  inspirationem;  sed  incre- 
patio  fit  per  flagellorum  immissionem.  Qui  ergo 

1  Apoc,  IV,  10.  —  '  Exod.,  XI,  3.  —  3  Ibid.,  xxxiii, 
19.  —  ■*  I  Reg.,  xiu,  14.  —  '  Psal.  Lxxi,  H.  — 
«  Prov.,   XXI,  28.    -   1   Ibid.,  i,  24-26.  -   8   prov., 


ad  Deum  nullo  modo  convertitur,  digne  a  Deo 
irridetur,  et  petens  misericordiam  non  auditur. 

Tertio  fuit  amabilissimae  bonitalis  (a),  per  ve- 
ram  cordis  amicitiam.  Amant  animaha,  et  sunt  Exempia 
suis  benefactoribus  valde  fideles  (//),  sicut  leo- 
num,  canum,  cquorum  ,  probant  multa  exem- 
pla.  Igitur  solus  houio  rationylis,  cui  plus  prae 
caeleris  datum  fuit  a  Deo,  amicus  nou  erit,  nec 
iidem  ei  servabit,  qui  causa  beneficiorura  ejus 
fuit?Unde  dehocfaclonostropotestdiciiUud*  : 
«  Vir  fidelis  raullum  laudabitur.  »  Mullum  ideo 
dicit,  quia  vix  invenitur  aliquis  esse  lidelis. 
linde  dicitur'':  «Quis  putas  est  lidelis  servus, 
et  prudens  ?  »  Attendc  ,  homo ,  attende  quanta 
sit  fidelitatas  omnium  corporum  superiorum 
ad  facienda  officia  sua  :  quanta  fidelitas  aqua- 
rum  ad  irrigandam  terram ,  quanta  fidelitas 
terroe  ad  semina  mittenda,  et  germina  produ- 
ceuda !  Quid  Deo  infidelius  existit,  quam  crea- 
tura  rationalis ,  cui  cunctis  esse  fidelior  debuit 
ex  acceptis?Sed  «beatus  vir,  qui  portat  jugum 
Domini  ab  adoIescenUa  sua,  »  sicut  habetur 
in  Threnis  '". 

Quarto,  iste  Sanclus  fuit  vir,  respectu  reve- 
rendissimae  veritaUs,  per  certam  confidenUam. 
Sciebat  enim  scriptum  esse  "  :  «  Beatus  vir,  qui 
confiditinDomino.  »  Et*-  :  «Maledictus  vir,  qui 
confidit  in  homine.  »  Quare?  Quia  solus  Deus 
verax  est  :  «  omnis  autem  "  homo  mendax.  » 
Unde  dicitur  '* :«  Non  est  Deus  ut  horao,  ut  raen- 
tiatur;  nec  ut  filius  hominis,  ut  mutetur.  Dixit 
ergo  et  non  faciet?  locutus  est,  et  non  imple- 
bitur?  »  Ergo  si  in  verace,  et  non  in  mendace, 
confidendum  est,  in  Deo  tantum ,  et  non  in  ho- 
mine,  sperandum  est.  Item  est  alia  ratio  :  non 
enim  est  homini  confidendum  in  vano,  sed  tan- 
tum  in  solido.  Numquid  non  stultus  transiens 
.profundum  flumen,  habens  lapideum  pontem, 
vellet  super  pontem  vitreum  transire  ?  Nonne  stul- 
tusest,  qui  positus  inpericulo,  confidit  inbaculo 
arundineo,  totahter  interius  perforato?  Sed  ho- 
mo  est  fragiliorvitro,  etvanior  baculo  perforato: 
ergo  non  est  confidendum  in  eo.  Quod  si  mihi 
non  credis,  audi  Prophetam '" :  «  Universa  va- 
nitas,  omnis  horao  vivens. »  Universa  vanitas , 
ideo  dicit,  quia  vanitas  oranis  in  homine  existit 
magis  quam  in  aliis  rebus.  Cum  autem  omnia 
praeter  Deum  sint  vana,  juvare  se  uon  valen- 


xxviii,  20.  —  9  Matth.,  xxiv,  45. 
—  1'  Jerem.,  xvii,  7.  —  '^  Ibid 
11.  —  i'^  Num.,  xxiii,  19.  —  i^  Psal.  xxxviii, 

(a)  Ccel.  edit.  veritatis.  —  (6)  Leg.  fidelia. 


-  '0  Thren.,  III,  27. 
5.  —  >3  psal.  cxv, 
6. 


DE  UNO  S.  CONFESSORE.  SERMO  I. 


63 


tia :  quomodo  aliud  sustentabit,  quod  in  sc  va- 
num  exislit,  et  se  sustentare  uon  potest  ?  Nam 
domus,  vcl  arbor,  dum  cadit,  aliam  cadentem 
sustentabit?  et  non  potius ,  dum  una  alteri  in- 
culilur,  gravior  casus  efficitur?  Numquid  non 
lota  dic  videmus  horaines  ruere,  et  morte  de- 
ficere?  Ergo  non  est  ullo  modo  spes  ponenda 
in  homine,  scd  in  solo  stabili  Creatore.  '  «Bo- 
num  est  sperare  in  Domino ,  quara  sperare  in 
principibus.  »  Et  in  alio  loco  ^  :  «  Nolite  confi- 
dere  in  principibus,  in  filiis  hominum,  in  qui- 
bus  non  est  salus.  »  Sic  ergo  Sanctus  iste  fuit 
vir  per  rectam  ordinationem  ad  Deum. 

Secundo,  fuit  vir  secundum  rectum  ordincm 
ad  seipsum  ;  et  hoc  quadrupliciter :  primo,  per 
veram  innocentiam,  quam  servavit;  secundo, 
per  veram  continentiam,  qua  gulam  fraenavit; 
tertio,  per  virginalem  munditiam,  qua  omnem 
illicitum  aclura  vitavit:  quarto  vero,  per  spiri- 
tualem  loetitiara,  qua  Doraino  jubilavit. 

Dico  quod  fuit  uir  per  veram  utriusque  homi- 
nis  innocentiam,  quam  servavit,  ut  esset '  in- 
nocens  manibus,  et  mundo  corde,  qui  non 
accepit  in  vano  animam  suam,  nec  juravit 
in  dolo  proximo  suo.  »  lii  his  tribus  consi- 
stit  vera  innocenlia,  scilicet :  si  sunt  munda 
opera;  si  munda  sunt  corda;  si  munda  sunt 
verba.  Quia  ergo  iste  Sanctus  fuit  sic  inno- 
cens,  ideo  totus  pulcher  fuit.  Et  signatus  fuit  in 
Job,  de  quo  dicitur  '*  «  vir  simplex,  rectus  ac 
timens  Deum,  et  recedens  a  malo.  »  Et  de  Ab- 
salom  dicitur '%  quod  «  in  omni  Ij-rael  non  erat 
vir  pulchior  illo,  quia  a  planta  pedis  usque  ad 
verticem  non  erat  in  eo  ulla  macula. »  Sed  quis 
hodie  talis?  quis  non  turpis  et  foedus  ?  Sed  vere 
adimpletum  est  illud  Isaice,  contra  illud,  quod 
de  Absalom  dictum  est  supra  "^  :  «  A  planta  pe- 
dis  usque  ad  verticem  non  est  uUa  sanitas  in 
eo, »  id  est  ulla  virihtas  ad  servandam  inno- 
Exem-  centiam  baptismalem.  Unde  dicitur  quod  non 
pium.  gst  vir.  Servant  hirundines  loca  sua  munda,  et 
apes,  et  docent  pullos  ejicere  de  uidis  stercora, 
et  fugiunt  omnia  immunda  et  fcetida;  et  non 
curat  homo  foedare  suam  innocentiam,  et  ma- 
culare  vitam? '^  «Omnes  declinaverunt,  simul 
inutiles  facti  sunt :  non  est  qui  faciat  bonum , 
non  est  usque  ad  unum.  » 

Secundo,  fuituir  per  continentiam.  Turpe  est, 
ut  homo   amet  gulam,  per  quam  de  paradiso 

»  Pnal.  cxvii,  9.  —  «  Psal.  CXLV,  2.  —  s  Psal.  xxiii, 
4.  —  '  Joh,  I,  1.  —  5  II  Reg.,  xiv,  25.  —  «  Isa.,  i,  6. 
—  '  Psal.  XIII,  3.-8  Eccli.,  xxxvu,  12.  —  *  Isa., 


ejectus  est.  Scriptum  est  enim  "  :  «  Cum  viro 
religioso  tracta  de  justitia. »  Dc  qua  justitia? 
De  ea,  quasest  gulae  punitiva,  sublrahens  super- 
flua,  tradens  ei  omnia  necessaria. '  «  Vocabit  Do- 
minus  Deus  exercituum  in  die  illa  ad  fletum, 
ct  ad  planctum,  ad  calvitium,  et  ad  cingulum 
sacci  :  et  ecce  gaudium,  et  la^titia,  occidere  vi- 
tulos,  et  jugulare  arietes,  comedere  carnes,  et 
bibere  vinum.  '•>  Vse  qui  potentes  estis  ad  biben- 
dum  vinum,  et  viri  fortes  ad  seclandum  ebrieta- 
tem ! »  0  quanta  mala  ebrietatem  scquuntur,  duui 
ratio  subverlitur,  dum  secreta  omnia  revelantur, 
dum  omnia  turpia  committuntur ,  dum  rixoe, 
et  sa3pe  homicidia  generantur  !  Unde  dicitur»'  : 
«  Cui  irae?  cui  rixae?  cui  foveoe?  cui  sine  causa 
vulnera  ?  cui  sufifossio  oculorum  ?  Nonne  his , 
qui  morantur  in  vino,  et  student  calicibus  epo- 
tandis?  Non  (a)  »  ergo,  etc.  Nam  non  multi 
sunt  anni,  cum  esset  in  Roma  servus  in  aula  cu- 
jusdam  militis,  dum  cum  multis  aliis  probaret, 
quis  plures  biberet  calices,  seplem  (ut  ferebant 
qui  aderant)  calices  potavit :  curaque  nocte  cum 
porco  araplexatusjacuisset  instabulo,  sequenli 
die,  cura  vellet  redire  ad  propria,  et  cum  esset 
in  via,  oculi  ejus  a  capite  volaverunt.  Est  ergo 
turpe,  et  reprehensione  dignum,  ut  nou  absti- 
neat  huraana  gula,  ubi  manent  bruta  jejuna. 
Nara  lupus  est  animal  valde  gulosum,  et  tam-  Exem- 
diu  famem  portat;  et  si  nimium  esurit,  terram  ^°™' 
raanducat.  Sed  homo  non  potest  portare  faraem ; 
et  famescens,  non  est  contentus  pane,  sed  di- 
versa  fercula  vult  habere.  Nullum  est  animal 
ita  gulosum,  quod  non  sit  contentum  uno  fec- 
culo  carnium,  nec  tamen  coclarum;  sed  homo, 
cui  donavit  natura  os  parvum,  appetit  fex'- 
culum,  et  ferculum. 

Tertio ,  fuit  vir  per  virginalem  pudiciliam. 
NuIIa  major  virilitas,  quam  si  homo  concupi- 
scentias  carnales  vincat,  et  continue  fraenum 
carni  ponat.  In  cujus  figura  Actuum  '*  :  «  Cum 
discipuli  intuerentur  (Doraiuura)  in  coelum 
ascendentem,  duo  viri  steterunt  juxta  illos  in 
vestibus  albis.  »  Quid  per  veslimenta  alba,  nisi 
continentia  figuratur  ?  Color  albus  virginalis 
munditiae  est  significativus  :  quia,  sicut  nulius 
color  picturis  appouitur,  cui  non  albedo  sub- 
sternalur,  sic  nulla  virtus  habctur  omnino,  cui 
non  saltem  conjugalis  continenlia  supponitur. 


XXII,   12-13.   —  '0   Ibid,,   V,  2P.   —   »'  Prov.,   xsili, 
29-31.  -  '^  Act.,  I,  10. 


(a)  Vulg.^ue,  scilicet  inluearis  viDum. 


Oi 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  SKRMO  XXIII. 


Unde  Gregorius  dicit  *  quod  «neque  castitas 
est  magna  sine  opere  bono,  nec  bonum  opus 
est  aliquid  sine  caslitate.  »  Opus  carnis  est  ac- 
tus  particulae  sensualis  :  et  ideo  magis  ad  be- 
stias,  quam  ad  homiues  perlinet.  Sicut  dicit 
Bernardus  *  :  «  Turpe  est,  et  contra  rationem, 
ut  magis  actus  carnis  vigeat  in  liominibus, 
quam  in  brutis.  »  Sed  ^  « mututus  est  color  op- 
timus,  et  obscuratum  est  aurum ,  »  quia  abs- 
que  comparatione  major  est  hodie  luxuria 
hominum,  quam  brulorum.  Nam  bruta,  praeter 
aliqua  pauca,  habent  ad  lu.xuriam  certa  tem- 
pora,  extra  quce  nunquam  sunt  luxuriantia; 
imo  inter  pisces  nulla  sunt  unquam  adulle- 
rina  connubia.  Sedhomini  ad  pecCandum  nuUa 
.suCDciunt  tempora,  nec  contentus  est  sua,  nisi 
inveniat  extranea  scorla.  0  humana  miseria , 
quando  non  possunt  ad  tempus  homines  ser- 
vare,  quod  temporibus  omnibus  servant  volu- 
cres,  et  apes,  nuliis  alienis  unquara  aliquo  tem- 
pore  se  commiscentes,  sed  omni  tempore  con- 
tinentcs ! 

Quarto,  fuit  vir  propter  veram  cordis  laeti- 
tiam.  Dicitur  enim  '^  quod  «  ex  risu  (a)  cogno- 
scilur  vir.  »  Nam  risus  exterior  est  hominum 
stultorum,  vane  se  dissolventium ;  sed  laetitia 
spiritualis  inlerior,  est  hominum  perfectorum , 
de  solo  summo  bono  gaudentium.  ^  «  Non  est 
census  super  censum  salutis  corporis  :  non  est 
oblectamentum  super  cordis  gaudium.  »  Sed 
maU  solum  gaudent  in  vanis,  nec  delectantur 
in  bonis.  Quibus  Dominus  dicit  ^  :  «  Vae  vobis, 
qui  ridetis,  quia  flebitis.  »  Hic  est  risus,  qui  "^ 
«  dolore  miscetur,  et  extrema  gaudii  luctus  oc- 
cupat. »  Unde  quaerit  Job  *  :  «  Quare  impii  vi- 
vunt,  sublevati  sunt,  confortatique  divitiis?  Se- 
men  eorum,  v  etc.  Et  sequilur  ® :  «  Tenent  tym- 
panum  et  citharam,  et  gaudent  ad  sonitum 
organi.  »  Sed  numquid  impune?  Audi  quid  se- 
quitur  *"  :  «  Ducunt  in  bonis  dies  suos,  et  in 
puncto  ad  inferna  descendunt. » 

Tertio,  hic  sanctus  fuit  vir  per  rectam  ordina- 
tionem  ad  proximum.  Et  hoc  quadrupliciter  : 
primo  per  veram  animi  compassionem ;  secun- 
do,  per  rectam  instructionem ;  tertio,  per  ma- 
lorum  tolerantiam;  quarto,  per  devotam  ad 
Deum  orationem. 

Dico,  quod  fuit  vir  per  veram  ad  proximum 

•  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xiii,  n.  1.  —  -  Eern.  — 
3  Thren.,  iv,  1.  —  ♦  Eccli.,  xix,  26-27.  —  >>  Eccli.,  xxx, 
16.  —  «  Luc,  VI,  25.  —  '  Prov.,  xiv,  13.  —  *  Job, 
XXI,  7-8.  —  9  Ibid.,  12.  —  ic  Ibid.,  13.  —  '»  Ibid., 


cordis  compassionem.  Nonne  omnia  membra 
corporis  nostri  mutuo  compatiuntur  sibi  ?  Sed 
major  debet  esse  compassio,  ubi  est  major  unio. 
Sed  raajor  est  unio  raembri  spirituahs  ad  spi- 
rituale,  quam  carnalis  ad  carnale  ;  ergo  et  ma- 
jor  compassio  debet  esse  inter  se.  Sed  nos  su- 
mus  menibra  spiritualia  Christi  :  crgo  debet 
homo  magis  compati  fratri  suo,  sive  proximo, 
quam  membrum  corporis  naturahs  compatialur 
membro  naturali.  Unde  et  vir  iste  sanctus  dicc- 
bat  "  :  «  Flebam  quondam  super  eum,  qui  af- 
flictus  erat,  et  compatiebatur  anima  mea  pau- 
peri.  »  Et  ahbi  dicitur '- :  «  Ben^facit  animae  suae 
vir  misericors.  »  Et  quid  mirum  est  in  homine 
compassio,  quando  invenitur  pietas  et  miseri- 
cordia  in  animalibus  de  rapina  viventibus? 
Nam,  ut  de  multis  omittam,  falco ,  avis  regia  ,  Esem- 
vivens  continue  de  rapina,  filium,  quemaquila  p'*" 
de  nido  projicit,  clementia  multa  cplligit,  et  in 
nido  suo  cum  filiis  reponit,  et  tanquam  pro- 
prium  eum  nutrit. 

Secundo,  fuit  vir  per  proximorum  eruditio- 
nem.  Nam,  sicut  dicitur  '^  :  «  Vir  perilus  multos 
erudivit.  »  Docent  enim  animalia  puUos  suos 
nunc  volare,  nunc  dimicare,  nunc  saltare,  nunc 
hostium  insidias  decUnare.  Ergo  non  docebit 
homo  proximum  suum,  amicum  suum,  et  di- 
lectum  fratrem  suum,  secum  ad  eamdem  glo- 
riam  ordinatum  ?  Docent  ergo  Sancli,  arguunt, 
praedicant,  et  increpant,  ut  eos  ad  viam  Dei 
convertant.  Unde  et  Job,  suos  amicos  arguens, 
dicebat  '*  :  «  Quare  detraxistis  sermonibus  veri- 
tatis,  et  ad  increpandum  verba  componitis,  et 
subvertere  nitimini  amicum  vestrum?  » 

Tertio,  fuit  vir  per  malorum  superationem. 
Hoc  enim  inter  omnia  solum  probat  Sanctos, 
an  sint  viri.  Non  enim  agnoscitur  vir  sapiens, 
nisi  in  consilio;  nec  vir  fidelis,  nisi  in  com- 
misso;  nec  vir  fortis,  nisi  in  bello.  Nam  quilibet 
qualis  intus  existit ,  exterius  bellum  probat. 
Unde  dicitur  '* :  «  Melior  est  paUens  viro  forU.» 
Quare  ?  Quia  vir  fortis  saepe  turbatur;  sed  pa- 
tiens,  etiamsi  caedatur,  vulneretur,  aut  occi- 
datur,  nunquam  tamen  a  menUs  tranquillitate 
deflecUtur :  sicut  coelum,  quantumcumque  in- 
feriora  lurbentur,  ipsum  tamen  cum  omni  tran- 
quillitate  movetur.  Aer  eUam  si  ventis  forUbus 
agitetur,  radius  tamen,  qui  in  eo  est,  non  mo- 


XXX,  25.  —  i2  Prov.,  XI,  17.  —  i^  Eccli.,  xxxvil,  22. 
—  1*  Job,  VI,  27.  —  15  Prov.,  xvi,  32. 


(a)  Vulg.  visu. 


DE  UNO  S.  CONFESSORK.  SERMO  II. 


65 


vctur.  Et  ob  hanc  causam  de  Moyse  dicitur  ' , 
quod  erat  «  vir  milisslmus  super  omnes  Orien- 
tales. »  Contra  quem  cum  populus  murmuraret, 
et  se  saepe  in  seditionem  erigeret,  a  sua  tamen 
pace  non  recedebat  Moyses;  sed,  tanquam  pa- 
ter,  pro  eis  orabat,  et  divinam  iram  placabat. 
Nam  et  agnus  adeo  est  benignus,  quod  si  sit 
vellere  spoliatus,  sive  ligatus,  et  ad  macellum 
deportatus,  in  nullo  omnino  commotus,  placido 
vullu  respicitsuum  occisorem.  Et  ideo  Christus 
non  absque  valde  rationabili  causa  appellatus 
est  Agnus. 

Quarto,  fuit  vir  per  devotam  orationem  ad 
Deum.  Nam  istud  quartura  ad  omniasupradicta 


arbor  multum  ascendere  poterit,  si  radices  iu 
terra  profunde  non  fixerit?  Est  enim  certibsi- 
mum,  experienliacertaprobatum,  quodquanto 
aliquid  phis  ab  imo  surgcre  incipit,  tanlo  am- 
plius  in  altum  se  erigit.  Nam  omne  quod  movc- 
tur,  a  conlrario  in  contrarium,  Philosopho 
tesle,  et  sensu  probanle,  movetur.  Unde  quod 
movetur  a  sursum,  necessario  movetur  deor- 
sum;  et  quod  movctur  deorsum,  movetur  ne- 
cessario  sursum.  Unde  recessus  ab  uno  conlra- 
riorum  locorum  non  est  aUud,  quam  accessus 
ad  alterum  :  nec  potest  unquam  inveniri  con- 
trarium.  Sed  per  humilitatem  homo  situatur 
inferius  :  ergo  dum  ab  hoc  situ  receditur,  ne- 


est  necessarium:  quia,  cumnihil  possimus,  nisi      cesse  est,  ul  ascendat  superius;  et  tanto  altius, 


per  Deum,  cujus  in  omnibus  est  auxilium  im- 
plorandum,  ideo  continue  est  orandum.  Unde 
dicebat  Apostohis  -  :  «  Volo  viros  ubique  (a) 
orare.  »  Quid  enim  est,  quod  sancli  Confesso- 
res  suis  orationibus  non  obtinuerunt ?  Nam  dum 
tempore  quodam  non  plueret,  et  quidam  cui- 
dam  sancto  Patri  de  perditione  fructuum  con- 
quereretur,  ille  ait :  «  Quare  non  oralis  ?  Venite 
ergo,  et  pariter  oremus.  »  Qui  slatim  ut  genua 
terrae  infixit,  Deus  eum  exaudivit,  et  abundan- 
ter  terrae  pluviam  dedit.  Exemplumlege^,  quod 
«  Helias  erat  homo  similis  nobis,  passibilis,  et 
oravit,  et  non  pluit  annis  tribus,  et  mensibus 
sex :  et  rursum  oravit,  et  coelum  dedit  pluviam. » 
Rogemus  ergo  Dominum,  etc. 

SERMO  II. 

Qui  se  humiliat,  exaltabitur  *.  Si  quis  non 
mente  et  corpore  ca^cus  velit  animo  diligenti 
pensare,  et  res  omnes  consilio  prudenti  inspi- 
cere,  in  omnibus  rebus  aperte  videbit,  quod 
nulla  res  incrementum  naturaliter  accipit,  quae 
prius  a  parvitate  non  coeperit.  Nam  in  his,  quae 
certa  sunt,  manifeste  videmus,  quod  omnes 
aedificantes  fundamentum  sub  terris  incipiunt ; 
et  scriptores  prius  lilteras  discunt,  postea  com- 
ponunt.  Videmus  etiam,  quod  natura  dum  cor- 
pus  humanum  componit,  a  corde  ^,  membro  mo  • 
dico,  iucipit.  Sicut  ergo  est  in  artibus  et  natu- 
rahbus,  sic  est  invenire  in  moribus,  ut  qui  vult 
esse  magnus,  prius  necesse  habet  (6)  u t  sit  parvus. 


quanto  hic  sedet  inferius.  Unde  aqua,  quanto 
in  suo  motu  ab  alto  descendit,  tanto  ex  parte 
opposita  sursum  tendit,  sicut  certa  nobis  expe- 
rientia  ostendit.  Item,  sicut  quanto  quis  a  loco 
sublimiori  cadit,  tanto  fortius  ima  petit;  sic  e 
conlrario,  quanto  quis  ab  inferiori  loco  moveri 
iocipit,  tanto  vehementius  sursum  tendit.  Ergo 
qui  appetit  exaltari ,  laboret  humihari;  quia 
tanto  exallabitur  araphus,  quanto  vixerit  in  terra 
hurailius.  Quoniara  onmino  nuUura  augmen- 
tabile  est,  quod  possit  ascendere,  si  a  sui  ipsius 
parvilale  non  cffiperit.  Unde,  ad  commendatio- 
nem  hiijus  vcnerabilis  Confessoris,  quem  sic 
humilitas  exaltavit,  verbura  supradictura  acci- 
pitur,  cum  dicitur  :  Qui  se  humiliat,  exaltabitur. 
In  quo  verbo  certo  veroque  (quia  ab  ore  Veri- 
tatis  prolato),  de  hoc  venerabih  Sancto  dicuntur 
maxime  duo  :  nam  primo  describitur  status  vi- 
lificationis  ipsius  in  via,  quo  seipsum  contemp- 
sit;  secundo,  status  subliraationis  ejus  in  patria, 
quo  Deus  eum  honoravit.  Primus  status,  quo 
hurailiter  vixit  in  Ecclesia  mililanti,  fuit  ad  cu- 
mulum  operum  bonorum.  Secundus  status, 
quera  jara  Deo  donante  obtinuit  in  Ecclesia 
triuraphante,  fuit  ad  cumulum  gaudiorum.  No- 
talur  crgo  primo  status  vilitalis  in  mundo,  cum 
dicitur  :  Qui  se  humiliat.  Secundo  notatur  status 
suae  subhmitatis  in  regno,  cum  additur  :  Exal- 
tabitur.  Ut  ergo  simul  totura  tractemus,  quia 
eadein  omnino  est  via,  qua  ab  uno  opposito- 
rum  receditur,  et  qua  ad  alterum  acceditur,  est 
Quomodo   ergo  eriges  altum  eedificium,  si  ei      hic  notandum  prirao,  quod  humilitas  est  aniraae 


non  posueris  humile  fundamentum?  Quomodo 

1  Num.,  xu,  3.  —  M  Tim.,  u,  8.  —  ^  Jac,  v,  17- 
18.  —  *  Luc,  XIV,  H.  —  5  Hoc  Secunduiu  Philoso- 
phos,  qui  cor  primum  geneiari  asserunt  :  Jledici  enim 
jecur  generationis  primum  esse  docent. 

TOM.  xiy. 


illuminativa;  secundo,  est  malorum  oranium 
eradicativa ;  tertio,  est  operationis  fortificativa, 
eo  quod  divini  auxihi  sit  acquisitiva ;  quarto , 

(rt)  Ceet.  edit.  utiquc.  Vulg.  in  omniloco.  —  (6)  Leg. 
habeat. 


66 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNl.  XXIY. 


est  bonorura  custoditiva;  quinto,    cst  tnentis 
consolativa;  sexto,  est  in  fine  exaltativa. 

Dico,  quod  humilitas  est  animse  illuminativa, 
quia  disponit  animara  ad  divinara  refulgentiam. 
Modo  constat  ad  sensum,  quod  quantum  cor- 
pus,  in  ordine  universi,  est  magis  infimum,  tanto 
fit  in  ipso,  et  circa  ipsum ,  major  aggregatio 
ooelestium  radiorura.  Unde  lerra  est  omnium 
corporum  infima  :  ideo  radiorum  solarium  est 


polissimum.  Sed  humilitas  omnino  hanc  exter- 
minat:  ergo  per  consequens  omnia  alia  peccata 
condemnal;  quia,  capitc  truncato,  omnia  raem- 
bra  contabescunt.  Nuraquid  stabit  [a),  ejus  fun- 
damenlo  priEciso  ?  Numqnid  fluet  rivulus,  fonte 
desiccato  ?  Nuraquid  fluvius,  mari  absorpto? 
Nuraquid  virebit  ramusculus,  pede  arboris  de- 
siccato?  Numquid  stabit  in  arbore  (6)  radius, 
sole  remolo  ?  Ergo  nec  ullum  vitium  slare  po- 


susceptiva  magis  :  propter  quod  maxime   est      terit,  si  superbia  virtute  huraibtafis  fuerit  de- 


foecunda.  Sic  in  moribus  est  :  quia  humilitas 
facit  hominem  situ  infimum,  ideo  in  eo  raaxirae 
fit  divinoruui  radiorura  aggregatio.  Sed  ubi 
radii  uniuntur,  luraen  raaximum,  et  incendium 
generatur  :  ergo  vera  humilitas,  dum  in  obsc- 
quiura  Christi  intellectum  captivat,  ipsum  ad 
divinum  lumen  et  incendiura  pr£eparat.  Dua- 
rum  causarum  contrariarum  et  iramediatarum, 
si  una  ad  aliquem  unum  effectum  disponit,  ad 
Excm-  effectum  altera  ilU  contrariura  disponit.  Exera- 
pium.  piuin  accipe  de  humoribus,  in  quibus  excessiva 
qualitas  est,  quia  ponit  distemperantiam  et  fe- 
brilera  malitiam  :  et  ideo  raedicus,  humorura 
oequaUtate  adepta,  ponit  temperanUam  sanati- 
vara,  quai  est  iUi  febri  contraria.  Sed  quia  hu- 
miUtas  et  superbia  sunt  immediate  contraria, 
ergo  cum  superbia  sit  animae  excoecaUva,  hu- 
mUitas  erit  illuminativa.  Unde  dicitur  * :  « Ubi 
humilitas,  ibi  sapienUa.  »  Ptolemaeus  philoso- 
phus  dicit  ^ :  «Inter  sapientes  ille  est  sapienUor, 
qui  est  humilior.  »  Bernardus  ^ :  «  Bonus  fundus 
humilitas,  »  qua  veritas  inquiritur^  claritas  ac- 
quirUur,  irradiaUones  sapienUae  percipiuntur. 
Dicitur  in  ViUs  Patrum,  quod  quidam  frater 
dubitans  de  quodam  verbo  Scripturarum,  sep- 
tuaginta  octo  hebdomadas  jejunavit,  ut  Deus 
ei  veritatem  revelaret.  Qui  cum  in  nullo  profi- 


Iruncata.  Exemplura  et  auctoritas  de  hoc  ha- 
betur  in  primo  Regum  * ,  ubi  David  humilis 
contra  Goliam  pugnavit,  eumque  dejecit :  quo 
dejecto,  quia  caput  superborum  erat,  omnes  in 
fugara  conversi  sunt.  Nara  el  sanctus  Antonius, 
dura  oranes  laqueos  in  terra  videret,  et  suspi- 
rans  diceret :  «  Doraine,  quis  poterit  istos  etlu- 
gere?  »  audivit  Antonius  :  «  Humilitas.  »  Cum 
enim  diabolus  sit  superbissimus,  et  propter  hoc 
sit  de  coelo  ejectus,  a  nulla  re  sic  vincitur,  sicut 
a  virtute,  quoe  superbiae  immediate  opponitur. 
Numquid  ignis  melius,  quam  per  aquam  extin- 
guilur?  Numquid  frigus  melius,  quara  per  calo- 
rem  expellilur  ?  Contraria  contrariis  curantur. 
Et  ideo  Virgo  huraillima,  Domina  nostra,  orane 
robur  doemonum  evacuavit,  dum  Holofernem 
jugulavit.  Lege  Judith  et  Esther  historiam ,  ubi 
ista  in  figura  sunt  narrata. 

Tertio,  humilitas  est  omnis  nostrae  virtuUs  et 
operationis  forUficativa,  et  omnis  spiritualis  ro- 
boris  augmentaUva.  Cujus  raUo  duplex  est  : 
una,  quia  ponit  omnes  vires  nostras  ac  opera- 
tiones  super  solidum  fundamentum.  Non  enim 
statuit  homo  sedere  in  alto ,  ubi  est  ventorum 
impulsio;  sed  in  irao,  in  solido  saxo.  NuIIus  enim 
cadit,  nisi  qui  in  alto  existit;  ct  tanto  gravius, 
quanto  altius  sedet.  Ergo,  cum  humilitas  in  loco 


ceret,  surrexit,  ut  ad  d,Uum  fratrem  iret,  a  quo  -infimosedemponit,  horaineminessestabilitat,  et 

de  verbo  qucereret.  Tupc  Angelus  ei  apparuit  omnibusoperibusejusroburdonat.  Secundara- 

dicens  :  «  Septuaginf;'  octo  hebdomadae,  quas  Uo  est,  quia  facit  hominem  Deo  recte  subjacere. 

jejunasU,  non  te  fecerunt  proximum  Deo;  sed  Etregulaestprobata,  quodquantoalicujusagen- 

postqxiam  te  humiUasti,  ut  adalium  ires,  quare  Us  influentia  recUus  tendit  in  suum  objectum, 

missus  sura  te  docere.  »  in  Ulo  imprimit  efficaciae  majoris  effectum.  Unde 

Secundo,  humilitasestomniummalorumera-  lapis  qui  directe  super  aliquid  cadit,  forUor  fit 

dicativa.  Nam  in  omni  generererum  estponere  casus,  quam  si  caderet  a  latere,  aut  sinistris, 

unumprincipiuminillogeneresummum.  Exem-  aut  dextris.  Cum  ergo  humilitas  recte  Deo  sub- 

plum  de  sole  in  lucendo,  et  de  igne  in  calefa-  jiciat,  ad  raajus  divinum  auxilium  mentes  parat. 


ciendo,  elc.  Sed  superbia  inter  omnia  vitia  est 
principiura,  et  ideo  inter  viUa  est  summum,  et 

1  Prov..  XI,  2.-2  Ptolem.  —  ^  Bern.,  de  Consider., 
lib.  11,  c!  VI,  n.  13.  ~  '  I  Reg.,  xvu.  —  ^  Jac, 
IV,  6. 


Unde  *  :  ;<  Deus  superbis  resistit ;  humilibus  au- 
tem  dat  graliam  :  »  et  tanto  majorera,  quanto 
invenerit  mentem  humiliorem.  Et  propter  hoc 

(«)  Suppl.  domus.  —  (b)  Leg.  aere. 


1 

t 


DE  UNO  S.  CONFESSORE.  SERMO  II. 


67 


dicit  Pefrus ' :  «  Humiliamini  sub  potenti  raanu 
Dei;  »  quasi  dicat  :  Si  humilis  fuerit,  Deum 
auxilialorem  habebit,  quo  fortis  erit,  nihiique 
timebit.  ^  «  Custodiens  parvulos  Dominus  :  hu- 
miliatus  suni,  et  liberavit  me.  »  Quis  decipi  ti- 
meat,  si  secum  habeat  omnia  scientem?  Quis 
violentari,  si  secum  habeat  Omnipotentem? 

Quarlo,  humilitas  est  bonorum  omnium  cu- 
sloditiva,  et  conservativa ;  quia,  dicitGregorius^, 
«  Qui  sine  humihtate  virtutes  congregat,  quasi 
pulverem  in  venfum  portat. »  Parum  aurum  di- 
ligit,  qui  illud  latronibus  exponit ;  nec  multum 
argentum  amat,  qui  in  publico  ilhid  portat. 
Vere  deprfedari  desiderat,  qui  tliesaurum  ,  si 
habeat,  non  occultat ;  maxime,  si  cum  latroni- 
bus  vadit.  Sic  et  spiritualem  thesaurum  non 
amat,  si  istum  ab  humanis  oculis  non  occultat. 
Sed  humihtas  est  virtus  bona  celans,  apparere 
non  amans  :  quare  virtus  recta  est,  quse  omnia 
bona  conservat,  ne  per  vanam  gloriam  evane- 

Kxem-  scant.  Si  formica  novit  sub  terra  sua  grana  ce- 
P'"-  lare,  si  apes  sua  mella  noverunt  abscondere, 
nonne  homo  probat  se  stultum  esse,  qui  the- 
saurum  nobilissimum,  quo  emitur  regnum  coe- 
lorum,  negligit  occultare,  et  pro  vanis  laudibus 
non  curat  illum  amittere  ?  Ergo  bona  est  virtus 
humilitas,  qua;  omniabona  acquisita  conservat. 
Inutilis  et  pcenosa  thesauri  acquisitio,  si  non 
adsit  conservatio.  Humilitas  ergo  omnia  bona 
custodit,  quia  ea  evaporari  non  sinit.  Nam 
quanto  aliquid  suae  proprife  virtuti  remotius 
est,  tanto  magis  est  evaporativum ;  et  quanto 
vicinius  est,  tanto  magis  illius  virtutis  est  eon- 

Exem-  servativum.  Exemplum  de  vino ,  quod  citius 

pium.  virtutem  perdit,  si  clausum  in  vase  non  steterit, 
sed  evaporari  poterit.  Similiter  aromata  si  te- 
neantur  aperta,  perdunt  virtutem,  et  efficaciam. 
Similiter  ignis  cito  cxtinguitur ,  nisi  cineribus 
cooperiatur.  Ergo  homo  cito  omnia  bona  per- 
dit,  nisi  ea  sub  humilitatis  cinere  cooperiat ; 
sic  euim  per  humanam  laudem  evanescere  pos- 
sent.  item  humilitas  orania  bona  custodit,  quia 
omnia,  quae  facit,  Deo  adscribit.  Et  dum  virlu- 
tem  a  principiato  ad  principium  reducit,  vel 
redire  facit,  ipsam  facit  lortiorem  :  nam  omnis 
virtus,  quando  a  principiato  recedit  ad  sua 
principia,  revertetur  a  principiis  ad  principiata 

Exem-  cum  majori  efficacia.  Exemplum  de  spiritu  ani- 

piam.      mali,  et  calore  naturali,  quae  in  somno  redeunt 

a  membris,  quae  sunt  principiata,  ad  emuncto- 

'   I   Pelr.,  V,  6.  —  2  Psal.  civ,  G.  —  ^  Gregor., 


ria,  quae  sunt  principia  :  soluto  somno,  redeunt 
forliora  ad  membra.  Exemplum  est  etiam  in 
fabri  prunis,  quibus  aspersis  modica  aqua,  vir- 
tute  eorum  inlerius  refrsnata,  et  ad  sua  prin- 
cipia  interiora  reducta,  fortius  postea  egreditur 
extra.  Heec  est  ratio  etiam,  quare  scriplores  ante 
se  tenent  specula,  quibus  se  respiciunt  :  quia 
visiva  virtus,  quae  ex  aspectu  scripturae  conti- 
nue  fatigatur,  dum  per  aspectum  speculum  ad 
suum  fontem  revertitur,  ad  videndum  fortius 
reparatur.  Unde  omnia  flumina,  quae  a  mari 
recipiunt  aquam,  dum  eam  in  mare  refundunt, 
semper  renovando  accipiunt.  Hapc  ergo  omnia 
intcndens  David,  seipsum  condemnabat,  despici 
volebat,  et  dicebat  uxori  suae,  quae  eum  nuda- 
tum  coram  arca  Domini  viderat  ^  :  «  Ludam, 
et  vilior  fiam,  plusquam  faclus  sum  :  et  ero  hu- 
milis  in  oculis  meis.  »  Revera  enim  Saul,  qui 
aliquando  oplimus  fuit,  in  superbia  elatus  eva- 
nuit;  et  David,  quia  humilis  erat,  semper  ad 
majora  provexit. 

Quinto,  humilitas  est  sui  possessoris  consola- 
tiva.  Unde  dicitur» :  «Expecteraus  humilescon- 
solationera  ejus.  »  Et«  :  «Qui  consolatur  humi- 
les,  consolatus  est  et  nos.  »  Ratio  hujus  est,  quia, 
si  unum  oppositorum  fuerit  afflictionis  causati- 
vum,  reliquum  erit  consolationis  inductivum  : 
et  quanto  suo  contrario  fortius  opponitur,  tanto 
per  ipsum  amplior  consolatio  introducitur. 
Exemplum  est  in  morbo,  et  medicina  illi  morbo  Exem- 
opposita  :  quia  sicut  morbus  est  causa  afflic-  p'"™- 
tionis,  ita  medicina  consolationis  :  et  tanto  ma- 
gis,  quanto  opponilur  perfectius  morbo.  Sed 
superbia  est  in  nobis  causa  omnis  afflicfionis, 
quia  primus  parens  per  eam  corruit,  et  nosom- 
nes  in  afflictionem  induxit :  ergo  humilitas  est 
causa  omnis  consolationis.  Item  quantumcum- 
que  per  aliquod  nocivum  alicujus  natura  lasdi- 
tur,  lunc  suus  actus  primus  nobihssimus  ei  au- 
fertur,  ct  non  nisi  per  illius  nocivi  oppositio- 
nem,  ilU  restituitur.  Exemplum  de  oculo,  vel 
aho  membro  laeso,  et  de  medicina  illi  membro, 
vel  Iffisioni  opposita,  resliluente  oculo  visum,  et 
pedibus  gressum.  Sed  humana  natura  fuit  vul- 
uerata  per  superbiam,  et  perdidit  nobiUssimum 
suum  actum,  sciUcet  divinae  degustalionis  dul- 
cedinem,  sive  internam  consolationem  :  ergo 
per  humiUtatem  reperit  ipsam  perditam  delec- 
taUonem. 

Sexto,  humilitas  est  sui  subjecti  exaltativa. 

Explau.  )[i,  Psal.  Poenit.,  n.  3.  —  <  U  Reg.,  vi,  22. 
—  5  Judilh,  viii,  20.  —  «-   11  Cor.,  vn,  6. 


SERMONKS  DK  SANCTIS  IN  COM.MUNI.  XXV. 


68 

'  «  Deposuit  potenles  de  sede,et  exaltavit  liuini- 
les.  »  Quis  unquam  in  coelum  ascendit,  nisi  qui 
fuit?  Augustinus  -  :  cc  Arborem  uon  videtis,  qnsc 
radicem  in  iniimo  iigit,  ut  sursum  tendere  pos- 
sit. »  Nara  qui  sine  Iiumilitatisradice  altitudinem 
petit,  non  proficit,  sed  descendit.  '^  «  Bonus 
fundus  humilitas,  in  quo  omne  aedificium  spi- 
rituale  constructum,  crescit  in  templum  sanc- 
tum  in  Domino.  »  Per  bumilitatem  ergo,  in- 
quam,  ascende  ad  sublimitatem,  quia  bcEC  est 
via,  et  non  est  alia  prseter  eam ;  imo  si  aliter 
sursum  tendit,  cadit  prius  quam  ascendat. 
Ratio  est  ad  boc  :  quare  contrarii  sunt  mo- 
tus,  quare  tcrra  movctur  deorsum,  sed  ignis 
sursum?Quia  terra  est  gravis,  sed  ignis  est 
levis.  Sed  constat,  quod  superbia  bominem 
dejicit,  sicut  in  Lucifero,  et  in  primo  parente 
patuit  :  ergo  bumiUtas,  per  contrarium , 
bominem  sursum  vebit.  Item,  quanto  aliquid 
plus  participat  de  forma  rei,  tanto  et  plus  oc- 
cupat  de  loco  ejus  :  sed  forma  Cbristi  capitis 
nostri,  bumilitas  ipsius  fuit,  et  loco  ejus  est  in 
cordibus  bonis  :  ergo  quanto  plus  homo  habet 
de  bumilitate,  tanto  plus  babet  de  Cbristi  subli- 
mitate.  Aqua  enim  de  montibus,  sive  de  tumore 
montium,  fluit  ad  valles.  Unde  super  bbrum 
Vegetabilium  dicit  Commentator,  quod  omnes 
agri  in  convexis  declivium  collium  positi  sunt 
macilenti  et  sicci,  eo  quod  humor  et  piuguedo 
fluunt  ad  convalles  :  propter  quod  frumentum, 
et  omne  legumen  babens  granorum  sobditatem 
et  bumiditatem,  melius  innascitur,  quia  sicut 
terra  juvat,  sic  semina  juvantur.  Unde  oportet 
eorum  bonitates  ad  magnum  venire  augmen- 
tum  propter  circulare  auxilium.  Exemplum  ac- 
cipe  de  corpore  bominis,  quod  primo  alterat 
cibum,  quem  recipit,  dum  iilum  transmu- 
tat,  et  assimilat  membris;  sed  ultimo  ipsum  al- 
leratur  a  cibis.  Sic  simiUter  et  semina  se  habent 
ad  agrum,  et  etiam  semina  virtutum  ad  cor 
humanum  :  dum  bomo  prius  per  ea  alleratur, 
ipse  se  per  ea  exercitans,  ad  majora  semper 
bona  disponit.  Et  quia  boc  fit  maxirae  per  bu- 
militatem,  quae  facit  bominem  vallem,  et  su- 
pernae  influentiae  capacem  :  ideo  bumilitas  vera 
est  subjecti  exaltativa,  etc. 

SERiMO  III. 

Quanto  major  es,  humilia  te  in  omnibus  \  For- 

»  Luc.,1,  52.  —  2  Aug.,  de  verb.  Dom.,  serm.  xxxviii, 
al.  cxvii,  u.  17.  —  3  Beruard.,  dc  Consider.,  lib.  II, 
c.  VI,  n.  13.  —  *  Eccli.,  m,  2U.  —  »  Aug.,  de  Civit. 


tissima  qufestio  est,  et  difficilis  ad  solvendum, 
quae  sit  ratio,  quod  cum  Deus  sit  altissimus,  et 
super  omuia  sublimisjimus,  quod  non  ei  ap- 
proximainus  ascendendo,  sed  potius  descen- 
dendo,  nonsuperbiendo,sed  potiusdejiciendo? 
c(  Videtur  »  autem,  ut  Augustinus  dicit  ^,  cc  esse 
contrarium  :  »  nam  cum  coelum  situ  sit  altum, 
non  proximior  est  ei,  qui  in  altissimum  raontem 
ascendit,  quam  ille,  qui  in  profundissimam 
vallera  descendit.  Quis  unquam  in  arborem 
altam,  quis  in  domum  elevatam,  quis  in  turrim 
altissimara  ascendit  se  inclinando,  et  non  se 
pofius  elevando?  Nam  ad  boc  fiunt  scalae  in 
tuiribus,  ut  per  gradus  ad  summura  pervenia- 
mus.  Yidetur  enim  quod  magis  debemus  proxi- 
mare  Deo,  nos  elevando,  quam  dejiciendo. 
Sed  (a)  contrarium  est  Psalmus  ^  ubi  dicitur  : 
cc  Accedet  homo  ad  cor  altum,  et  exaltabitur 
Deus.  »  Mira  res,  quia  quanto  plus  te  elevas, 
tanto  plus  a  Deo  distas.  Sed  attende,  quod 
in  rebus  creatis,  quae  .situm  babent  in  loco,-et 
inter  se  distant,  sicut  ab  eis  loco  distamus,  sic 
et  loco  earum,  si  volumus,  proximaraus,  et  per 
locales  gradus  ad  eas  ascendimus.  Nulla  enim 
res  creata  inferior  infra  coeli  circumferenUam 
adaequate  est  conclusa,  licet  intra  eam  sit  in 
certa  proportione,  et  finita,  contenta  :  quae  uli- 
que  mensurata  est,  et  finita,  quia  si  coelum  infl- 
nitum  esset,  utique  mensurari  non  posset,  sicut 
Pbilosophus  "^  dicit.  Cum  inter  creata  distantia 
sit  finita,  dumpartes  medias  pertransimus,  illi 
coelo  approximamus :  imo  cum  montem  ascen- 
dimus,  coelo  proximiores  sumus.  Exemplura  de 
illis  ^,  qui  aedificaverunt  turrira  Babel,  ut  in  cce- 
lura  ascenderent.  Sed  nota,  quod  non  sic  Deo 
approximamus.  Deus  enim  est  immensus,  et  in- 
finitus,  nullo  loco  conclusus;  sed  est  ubique 
totus,  ut  sine  eo  omnino  nullus  sit  iocus ;  ergo 
nec  loco  ab  eo  distamus.  cc  Nec  ei,  »  ut  dicit  Au- 
gustinus ',  cc  loco,  sed  acfionibus  {b)  approxima- 
mus  :  »  quod  uon  facimus  nos  exaltando ,  sed 
ei  nos  potius  subjiciendo.  Nani,  cum  ipse  a  no- 
bis  distet  in  infinitura,  cum iufinitum pertransiii 
non  possit,  ut  dicit  Philosophus  '",  ideo  sic  ei 
non  approximaraus.  Nos  ergo  per  nos  non  pos- 
sumus  accedere  ad  Deum;  sed  ipsius  est  adnos 
inclinare,  et  nos  ad  se  levare,  cum  sit  potentiae 

Dei,  lib,  XIV,  c.  xiil,  n.  1.  —  6  Psal.  LXili,  8.  — 
'  Arist.,  de  CaL,  lib.  111,  text.  19.  —  s  Gen.,  xii.  — 
•'  Aug.,  de  verb.  Apost.,  serm.  n,  al.  cxxxi,  n.  2; 
Enarr.  in  Psal.  csDv,  n.  3.  —  '<>  Arist.,  ubi  sup. 

(a)  Suppl.  in.  —  (6)  Leg.  affectibus. 


DE  UNO  S.  CONFESSORE.  SERMO  III. 


69 


infinifse.  Cum  ergo  humilifas  nos  Deo  perfecte 
subjiciat,  Deum  ad  nos  inclinat,  cujus  gratia 
nos  exaltat.  Uncle  Augustinus  ' :  «  Est  aliquid 
humilitatis,  quod  miro  modo  sursum  faciat  cor; 
et  est  aliquid  elationis,  quod  deorsum  faciat 
cor.  Contrarium,  »  ut  ait,  «  videtur,  ut  humi- 
lilas  sit  sursum,  elatio  deorsum.  »  Sed  non  est 
contrarium  :  nam,  quia  Deum  sublimissimum 
constat  esse,  «ideo  humilitas  exaltat,  quiafacit 
ut  homo  perfecte  Deo  se  subjiciat.  »  HcEC  Au- 
gustinus.  Propter  hoc  Bernardus  dicit  ^  : 
«  In  veritate  nihil  comperi  melius  esse  ad  gra- 
tiam  promerendam ,  ad  gratiam  conservan- 
dam ,  ad  gratiam  augmentandam ,  quam  si 
omni  tempore  inveniaris,  non  altum  sapere, 
sed  timere^  »  id  est,  humilis  esse.  Cum  ergo  per 
nostram  magnitudinem  non  possimus  Deo  ap- 
proximare,  sed  sola  humilitate,  ut  est  diclum 
a  Sapiente  :  Quanto  major  es,  humilia  te  in  omni- 
bus;  ideoque  Sanctus  iste,  hoc  considerans,  viam 
totius  humihtatis  elegit,  et  mundi  sapientiara  a 
se  ejecit.  In  verbo  ergo  prsemisso,  quod  dici 
potest  cuilibet  Sancto,  notantur  principaUter 
duo  :  unum  ex  parte  Sancti;  alterum  ex  parte 
Dei.  Ex  parte  Sancti  notatur  humilitas,  qua  Deo 
perfecte  se  subdidit;  sed  ex  parte  Dei  notatur 
benignitas,  qua  Sancto  gratiam  contulit.  Primo 
Sapiens  ad  humilitatem  nos  invitat,  cum  ait  : 
Quanto  major  es,  humilia  te  in  omnibus.  Secuudo 
fructum  humilitatis  explanat,  cum  addit  :  Et 
invenies  gratiam  coram  Domino.  Circa  ergo  humi- 
lilatem  hic  vertitur  sermo.  Et  quia  ad  humili- 
tatem  inducit,  nec  non  humilitatem  nobis  dili- 
gendamrelinquit,igi(ur  notandum,  quodtriplex 
est  humilitas  :  prima  est  humilitas  cordis;  se- 
cunda  est  humilitas  oris;  tertia  est  humilitas 
operis.  Primam  inducit  vera  cordis  contritio; 
secundam,  vera  oris  confessio;  tertiam,  per- 
fecta  operis  satisfactio. 

Dico  primo,  quod  prima  humilitas  est  cordis^ 
quae  in  vera  cordis  contritione  consistit.  Humi- 
Htas  enim  cordis  aliarum  humilitatum  radix 
existit,  sicut  cor  est  omnium  membrorum  radi- 
cale  fundamentum.  Quare  si  cor  vere  humile 
erit,  homo  humilitate  oris  et  operis  non  care- 
bit :  quia  causa  rei  necessaria  si  ponatur,  ne- 
cessario  ponitur  ejus  effectus.  Non  enim  est 
possibile  ignem  ponere,  quin  eum  ponas  cale- 
facere,  et  lucere  pariter.  Nec  est  possibile  solem 
in  nostro  hemisphaerio  existere,  et  de  se  radios 

'  August.,  de  Civit.  Dei,  Ijb.  XIV,  c.  xiri,  n.l,pau- 
cis  mutalis,  —  '  Bern.,   in  Cant,,  serm.  uv,  n.  9.  — 


in  terram  non  dispergere.  Et  sic  in  omnibus  est 
invenire.  Cum  ergo  humilitas  cordis  sit  neces- 
.saria  causa  humilitatis  oris,  et  operis;  est  im- 
possibile  ut  cor  sit  humile,  et  non  ejus  humili- 
tasin  opere  appareat^  et  ore.  Et  ad  destructio- 
nem  consequentis,  quem  vides  arrogantem  in 
ore,  et  superbum  in  opere,  scias  non  esse  hu- 
railem  in  corde.  Cum  enim  dies  sit  necessarius 
efTectus  solis,  necessario  concluditur  :  Si  dies 
non  est,  sol  non  est  super  terram.  Sic  et  neces- 
sario  sequitur  :  Qui  non  habet  humilitatem  oris 
et  operis,  non  habet  huinihtatem  cordis.  Stu- 
dendum  est  ergo  ante  omnia,  ut  humilitatem 
cordis  habeamus,  et  sic  in  omnibus  aliis  humi- 
lesesse  possimus,  et  per  consequens  divinam 
gratiam  acquiramus.  ^  «  Cor  contritum  et  hu- 
miliatum,  Deus,  non  despicies.  »  Cor  contritum 
et  humiliatum  dicit,  quia  ad  veram  humilitatera 
requiritur  contritio  cordis,  ut  horao  vere  do- 
leat,  quia  Deum  offendit  Creatorem  potentissi- 
mum,  Redemptorem  piissimura,  et  Patrem  pro- 
videntissimura.  In  tantura  verecundatur  acci- 
piter,  si  avem  non  arripit,  ad  quam  missus  vo- 
lavit,  quod  vix  illa  die  ad  raanura  redit.  Ergo 
homo,  avis  ccelestis,  non  dolebit,  si  Deum  of- 
fendit,  et  non  facit  quod  debuit? 

Secunda  humilitas  est  oris,  quae  in  vera  pec- 
catoris  confessione  consistit.  Magna  certe  humi- 
litas,  quando  homo  propter  Dei  honorem  non 
timet  quaecumque  turpia  confiteri.  Et  de  hoc 
habetur  * : « Humilia  presbytero  animara  tuam.  » 
Tunc  enim  presbytero  humiliat,  quando  illi  om 
nia  raala  sua  raanifestat.  Et  illa  hurailitas  neces- 
saria  est  ad  salutem  :  nam  peccatum  est  vulnus 
animae,  sacerdosestmedicus  spiritualis  :  sed  vi- 
demus  in  rebus  sensibilibus,  quod  qui  vulnus 
corporis  celat,  medicum  non  advocat,  aut  me- 
dicinara  non  postulat,  et  ideo  mortem  sibi  ad- 
judicat,  et  sui  est  homicida.  Sed  sapiens  aeger^ 
dum  vulnus  habet,  medicura  petitj  et  vulnus 
curandum  illi  exponit,  ut  salutem  accipere  pos- 
sit.  Unde  Boetius  ^  :  «  Si  opera  medicantis  ex- 
pectas,  necesse  est,  ut  vulnus  detegas  tuum.  » 
Confitere  peccatum  tuum,  nec  abscondas.  Un- 
de  ^  :  «  Qui  abscondit  scelera  sua,  non  dirigi- 
tur  a  Domino.  »  Summa  stultitia,  perpetuo  vi- 
tuperio  confundenda,  tantam  habere  curam  de 
vulneribus  carnis,  et  advocare  medicos  corpo- 
ris  pro  modica  causa  doloris,  et  non  curare  de 
vulnere  mentis,  nec  medicum  advocare  salutis. 

3  Psal.  L,  19.  -  *  Eccli.,  IV,  7.-5  Boet.,  de  Consoi, 
philos.,  lib.  XII,  pros.  i.  —  »  Prov.,  xxviii,  13. 


70 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNl.  XXYI. 


Quis  unquam  sic  stultus,  ut  per  unum  annum 
loueat  vulnus  carnis,  vel  mensem,  vel  diem, 
qui  non  vocet  medicum,  petat  antidolura,  et 
spondeat  praemium?  Heu!  heu!  quia  peccavi- 
mus,  Deum  offendimus,  animam  lethaliter  vul- 
neravimus;  et  nec  in  tota  vita  medicum  postu- 
lamus;  imo  vix  in  morte,  de  propria  morte  et 
salute  curamus.  Nec  est  mirum,  honiinibus  raro 
confitentibus,  si  confiteri  non  curant,  et  seipsos 
negligunt :  quia,  sicut  dicit  iiernardus  S  exem- 
plum  videmus  :  vetusto  vulnere  et  neglecto, 
callus  obducilur ;  putridiB  enim  carnes  non  do- 
lent.  Unde  tales  homines,  qui  raro  confitentur, 
putrescunt,  dum  in  mahs  ipsa  mala  non  sen- 
tiunt,  sed  ad  omnia  mala  quasi  insensibiles 
sunt,  et  ideo  medicinam  curativam  non  quaj- 
runt.  Unde  Bernardus  scribens  ad  Eugenium 
Papam,  qui  sublimatus  erat  ad  sedem  aposto- 
licam,  ait  ei  -  :  «  Si  doles,  condoleo;  si  nondo- 
les,  doleo;  tamen  scias  longe  a  salute  esse 
membrum,  quod  obslupuit,  et  a^grum  non  sen- 
tienlem  periculosius  laborare.  »  Unde  Pi^opheta 
dicebat  ■^ :  «  Humiliatus  sum  nimis,  et  silui  a 
bonis,  et  dolor  meus  renovatus  est;  »  quasi  di- 
cat  :  Quia  a  bonis  silui,  id  est,  confiteri  nolui, 
ideo  Deus  in  poena  me  humiliavit,  et  dolorem 
super  me  innovavit.  Quod  maxime  lacit,  cum 
hominem  ad  infernum  ducit. 

Terfia  humilitas  est  operis,  quae  in  satisfac- 
tione  vora  consistit.  Hinc  dicitur  *  quod  Esther 
«  corpus  suum  humiliavit.  »  Quid  enim  fuit 
corpus  humiiiare,  nisi  iu  cilicio,  vigiliis  et  jeju- 
niis  arctare,  et  sic  divinam  iram  placare?  Pro- 
pter  quod  Propheta  dicebat  ^  :  «  Humiliabam 
in  jejunio  animam  meam.  »  Nota  hic  exempla 
innumera  Patrum  :  quam  continue  orabant, 
quam  assidue  vigilabant,  quara  forti  jejuuio 
carnem  domabant,  et  servire  spirilui  vim  iule- 
rebanl !  Nam  quidam  sanctus  Pater,  cum  esset 
fortis  valde  corpore,  sex  annis  contiuue  orans 
stabat,  non  dormiens,  non  sedens,  non  pausans, 
modicum  panis  et  aquae  post  vesperas  corpori 
donans;  et  tunc  sic  faciens,  fortitudinem  corpo- 
ris  non  amisit;  imo,  dum  serael  quatuor  latro- 
nes  ad  ejus  res  furandas  cerneret,  ipse  eos  ac- 
cepit ,  et  ligavit,  et  super  collura,  ubi  sancti 
Patres  convenerant,  portavit,  etante  eos  posuit. 
Sanctus  Macarius  rcquisitus  de  vita,  dixit,  se 

'  Bernard.  —  -  Id.,  de  Consid.^  lib.  !,  c.  i,  u.  l.  — 
3  Psnl.  xxxviii,  3.  —  4  Eslh.,  xiv,  \.—  ^  Psul.  xxxiv, 
13.  —  ^  Mutth.,  vii,  14.  —  '  Luc,  xvi,  19  et  seq.  — 
8  Aug.,  serm.  cccxxv,  n.  1,  quoad  sensum.  —  »  Ibid. 


viginti  annis  nimquam  satiatum  pane,  nec  aqua, 
nec  somno.  Ergo  in  deliciis  damnationis  filii  ja- 
cent,  et  dormiunt  in  lectis  amplis,  nunquam 
orant,  nunquaiu  jejunaut.  Et  hiec  est  via,  teste 
Veritate,  quce  ducit  admortem  :  quia  non  lataet 
spatiosa,  sed  *  «  arcta  etstricta  est  via,  quae  ducit 
ad  vitara.  »  Quare  vosipsos  decipitis?  Attendite, 
quis  Sanctorum  per  dclicias  transivit  ad  vitam 
aeternam?  iNumquid  meliores  estis  Petro,  qui  est 
pro  Christo  crucifixus?  Numquid  meUores  Pau- 
lo,  qui  toties  verberatus,  lapidatus,  paupertate 
attritus,  ultimo  capite  est  privatus?  Discurrite 
per  omnes  Sanctos :  nullum  invenielis  per  aliam 
viam  venisse  ad  putriam.  Ergo  vos  soli  eritis 
exceptce  actionis,  ut  transeatis  ad  gloriam  abs- 
que  poenis?  Recolite  Lazari  pauperis,  et  men- 
dici,  ac  vulneribus  pleni  transeunlis  ad  re- 
quiem;  et  e  converso  divitis  purpurati,  splen- 
dide  quotidie  comedentis,et  deinde  adinfernum 
deducti '',  qui  non  in  flamma  rainimam  habere 
guttam  aquae  poterat.  Ergo,  fratres,  si  volumus 
gaudere  cum  Sanctis,  sustineamus  mala  mundi 
cum  eis,  sicut  Augustinus  dicit  *  :  quia  qui  eos 
non,  in  quantum  potuerit,  voluerit  imitari,  ad 
eorum  beatitudinem  non  poterit  pervenire.  Ad 
haec  enim,  ut  dicil  Augustinus  '■•,  festa  celebramus, 
ut  diim  quid  fecerint  attendimus,  imitari  pro 
posse  studeamus.  Nam  pueris  discere  volentibus, 
traduntur  figurae  exemplares,  secundum  quas 
apices  alios  facere  student.  Rogemus  ergo  Do- 
minum,  etc. 

SERMO  IV. 

Deposuitpotentesde  sede,  et  exaltamt  humiles  i°. 
Si  quis  diligenter  legit  antiquorum  historias,  et 
cursus  regum  et  principum,  similiter  et  regno- 
rum,  aperte  invenit  verum  esse,  quod  verbum 
■prcfimissum  conlinet.  Nam  si  ad  tempus  superbi 
videntur  florere,  et  homines  humiles  viles  esse, 
semper  tamen  iu  line  illi  dejiciuntur,  et  isti  e 
contrario  exaltantur.  Nam  quid  factum  est  de 
regno  illo  Assyriorum,  quod  ultra  mille  annos 
monarchiam  tenuit  OrienUs?  nonne  ad  nihilum 
estredactum?  Nam  ct  Babylonia,  ul  dicit  Hie- 
ronymus  '^,  caput  ipsius  regni  fuit :  quae  tanlas 
forlitudinis  fuit,  et  magnitudinis ,  ut  vix  ab  au- 
dienlibus  credi  posset.  Erat  enim,  ut  Hierony- 
mus  ait,  ipsa  civitas  disposita  in  quadrum,  ha- 

—  1"  Luc,  1,  52.  —  "  Hieron.,  in  Isa.,  c.  xiv,  e^ 
Herodiano,  lib.  I,  qui  ait  ab  angulo  ad  angulum  quin- 
decim  milliaria,  et  per  circuitum  quadringenta  octo- 
ginta  stadia  fuisse  Babjlonem, 


DE  UNO  S.  CONFESSORE.  SERMO  IV. 


1 


bens  in  circuitu  sexaginta  milliaria,  quindecim 
in  qualibet  fronte.  Muri,  fusi  bituraine,  habe- 
bant  quinquaginta  cubitos  in  altitudinc  :  atque 
circa  murum  amplissimafossa,  in  quam  per  cir- 
cuitum  fluvius  decurrebat  :  et  cum  tanta  esset, 
una  tamen  noctium  fuit  capta,  et  cum  rege  suo 
superbissimo  velut  scintilla  ignis  periit.  Ubi  est 
regnum  Persarum,  quod  multis  annis  centum 
viginti  septem  provinciis '  imperavit?  Nonne  Cy- 
rus,  nobilissimus  rex  ejus,  a  quadam  regina 
Massagetarum  Thomyri  captus,  et  in  capite  di- 
minutus  ^?  Caput  ejus  in  utrem  sanguinismisit, 
dicens  ei  improperando  :  «  Satia  te  sanguine, 
quem  sitisti.  »  Ubi  est  nunc  regnum  Graecorum, 
quod  mille  ducentis  annis  duravit?  Nonne 
Alexander  rex  ejus,  postquam  universa  subje- 
cit,  veneno  interiit'?  Quid  factum  est  de  Fride- 
rico  imperaiore  Romanorum,  qui  sicut  ferrum 
perdit  quodcumque  metallum,  sic  perdidit  om- 
ne  regnum ;  ut  non  esset  invenire  in  mundo 
angulum,  qui  ejus  non  persensisset  gladiura? 
Nonne  quasi  ad  nihilum  est  redactum ,  ut  vix 
Roma  ad  duo  milliaria  teneat  imperium  ?  Nonne 
Caesar,  qui  monarcha  sohis  fuit,  et  imperium 
tenuit,  a  Romanis  totus  perforalus,  puerorum 
stylus  *  erat?  Et  sic  quaere  per  singulos,  et  in- 
venies  omnes  superbos  in  fine  turpiter  cor- 
ruisse,  e  contra  viros  humiles  exaltatos  a  Deo 
fuisse.  Nam  Deus  Saul  superbissimum  de  regno 
dejecit,  et  David  hurailem  exaltavit.  Et  ut  in- 
numera  omittam,  cousidera  quis  unquam  re- 
gum,  quis  imperatorum  sublimium  sic  a  mundo 
honoratur,  ut  piscator  Petrus,  et  Joannes  rusti- 
cus,  et  Matthaeus  telonearius;  imo,  ut  verum 
fatear,  nobilissimi  reges  Petrum  adorant,  Jaco- 
bum  visitant,  et  ad  eorum  ossa,  seu  reliquias, 
sc  incUnant.  Verissimum  ergo  verbum  est,  cum 
sit  Reginae  virginum,  imo  omnium  sanctorum 
et  angelorum,  quae  portare  meruit  Dei  Verbum; 
dicentis  :  Deposuit  potentes  de  sede,  et  exaltavit 
humiles.  In  quo  verbo  notantur  principaUter 
duo  :  primum  est  depressio  personarum  subh- 
mium,  quae  per  superbiam  tumuerunt;  secun- 
dum  est  erectio  personarum  humilium,  quae  se 
propter  Deum  dejecerunt.  Primi  sunt  mali,  et 
ideo  fugiendi;  secundi  sunt  boni,  et  ideo  imi- 
tandi.  De  primis  dicitur  :  Deposuit  potentes.  De 
secundis  adjuugitur  :  Et  exaUavit  humiles.  Sed 


quia  nuuc  nobis  est  sermo  de  Sanctis,  omissis 
primis,  dicamus  ahquid  de  secundis;  quia  cum 
de  uno  agitur,  per  consequens  de  quoUbet  ali- 
quid  tangitur.  Cum  enim  humilitas,  et  superbia, 
contrarientur  sibi,  dum  humilitas  exaltanda  os- 
tenditur,  superbiadetestanda  reUnquitur.  Quid- 
quid  enim  uicitur  a  medicis  in  laudem  sanita- 
tis,  redundat  in  viluperium  ffigriludinis.  Verum, 
quia  in  commendaUonem  humiUtatis  muUa 
dicta  sunt  supra,  ideo  hic  videamus  quae  sunt  (a) 
ad  humiUtatem  inducenUa  :  quae  sunt  maxime 
tria  :  primum  est  consideratio  Dei;  secundum 
est  consideratio  sui;  terUum  est  consideratio 
proximi  :  ut  sic  consideretur  bonum  supra,  bo- 
num  intra,  et  bonum  infra. 

Primum  est  consideratio  Dei,  quae  erit  sub 
tripUci  ratione  ;  primo,  sub  consideraUone  Fa- 
ctoris;  secundo,  sub  consideratione  Redempto- 
ris;  terUo,  sub  consideratione  Ultoris  :  ut  sciU- 
cet  consideraUo  prima  sit  de  Deiomnipotentia; 
consideraUo  secunda  sit  de  Dei  misericordia ; 
consideraUo  vero  terUa  sit  de  Dei  jusUUa.  Dica- 
mus  ergo  primo,  quod  si  vis  humiUs  fieri,  con- 
sidera  Dei  potentiam,  quae  nos  fecit^ :  quia  « ipse 
fecit  nos,  et  non  ipsi  nos,  »  ut  Psalmus  dicit.  ^ 
«  Nos  oves  pascuae  ejus.  »  Haec  est  enim  pro 
omnibusnobis  confessio.  «Nunc, »  inquit  ^  «  Do- 
mine,  pater  noster  es  tu;  nos  vero  lutum.  Tu 
factor(6)  nosterj  nos  operamanuum  tuarum.  » 
Omnes  ergo  nos,  si  lutum  sumus,  necessario 
habemus  nos  humiUare,  quia  nihil  in  nobis  esl, 
ex  quo  superbire  possimus.  Apostolus;  «  Quid,  » 
inquit  *,  «  habes  quod  non  accepisti  ?  si  autem 
accepisU,  quid  gloriaris,  quasi  non  acceperis?» 
In  solo  ergo  Deo  est  prae  omnibus  gloriandum ; 
et  nobis  non  restat,  nec  aUquid  superest,  nisi 
quod  simus  humiles,  divinaeque  potenUae  sem- 
per  laudatores.  Unde  dicitur  ' :  «  HumiUamini 
sub  potenti  manu  Dei.  »  Cujus  rationem  Augu- 
stinus  assignat  super  Genesim  dicens  *"  :  «  Ipsi 
omnia  bona  nostra  sunt  tribuenda,  qui  vocat, 
qui  praecipit,  qui  viam  veritatis  ostendit,  qui  ut 
veUmus  invilat,  et  vires  implendi  ea,  quae  pra;- 
cipit,  subministrat.  »  Sed  non  est  hodie,  qui 
recogitet  ista ;  non  est,  qui  de  bonis  accepUs 
laudet  donantem  potenUam.  Sed  sunt  mulU,  qui 
dicunt  illud  ''  :  «Manus  nostra  excelsa,  et  non 
Dominus,  fecit  haec  omnia.  »  '^  «  Qui  dixerunt : 


»  Esth.,  vnr.  9.  —  -  Jiislia.,  ib.  1;  Herodot.,  lib.  II;  —  "  ^^«^-  -civ,  7.  —  '  Isa.,  Lxiv,  S.  —  8  i  Cor.,  iv, 

Valer.  Max.,  lib.   IX,   c.  x,   extern.   n.    1;   Oros.,  T-  —  '  »  Petr.,  v,  6.  —  '»  Aug.,  de  Genes.  ad  litt.  — 

lib.  II,  c.  VII.  —  »  Quint.  Curt.,  iib.  IX,  c.  x,  de  reb.  "  -De"'-,  xsxii,  27.  —  '=  Psal.  xi,  3. 
gest.  Alex.  —  ♦  Locus  corruptus.  —  ^  Psal.  xcix,  3.  (a)  Leg.  sinl.  —  {b)  Vulg.  fictor. 


72 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XXYI. 


Linguam  nostram  magnificabimus,  labia  nostra 
anobissunt;  quis  noster  Dominus  est?»  Se- 
cundo,   si  volumus    humiliari,   consideremus 
divinam  misericordiam,  qune  nos  redemit.  Nam 
de  ipso  Redemptore  dicilur  •  :  «  Nos  reputavi- 
raus  (a)  eum  quasi  leprosum,  et  percussum  a 
Deo,  et  humiliatum.  *  Unde  nec  repulavimus 
eum.  )>  Ergo,   fratres  charissimi,  si   Dominus 
Salvator  noster  sic  est  humiliatus  propter  salu- 
lem  nostram,  qnis  hominum  audet  plus  contra 
eum  superbire  ?  Auguslinus  ' :  «  Si  bene  se  hu- 
miliavit  Dei  [)0testas,  superbire  quomodo  aude- 
bit  humana  infirmitas?  »  Constat  non  esse  ju- 
stum,  non  esse  usitatum,  sedrationi  contrarium, 
et  a  jiistilia  alienum,  ut  sit  servus  supra  domi- 
num,  et  discipulus  supra  magistrum,  vilissimus 
supra  Deum  :  ergo  ubi  se  Deus  inclinavit,  quis 
hominum  se  erigere  audebit?  Unde  et  Aposto- 
his  hoc  considerare  docet,  cum  dicit  *  :  «  Hoc 
enim  senti;e  in  vobis,  quod  et  in  Christo  Jcsu  : 
qui  cum  in  forma  Dei  esset,  non  rapinam  arbi- 
tratus  est  esse  se  aequalem  Deo ;    sed  semet- 
ipsum  exinanivit,  formam  servi  accipiens,  in  si- 
miUtudinem  homimim  factus,  et  habitu  inven- 
tus  ut  homo  :  humiUavit  seraetipsum,  factus 
obediens  usque  ad   mortem,  mortem   antem 
crucis.  »  Si  ergo  Dominus  et  Rex  noster  humi- 
havit  se  usque  ad  carnis  nostrai  susceptionem, 
usque  ad  diaboli  tentalionem,  usque  ad  irri- 
sionem,    usque    ad    corporis  flagellationem, 
usque  ad  conspuitionem,  usque  ad  coronae  spi- 
neae  coronalionem,  usque  ad  vilissimae  mortis 
toleratiouem,  quis  de  cetero  audeat  superbire? 
I3ernardus  ^  ;  «  Quid  intumescis,  o  pellis  mor- 
licina?  quid  extenderis,  o  tabies  fcEtida?  quid 
intlaris,  o  caro  raisera?  Princeps  tuus  est  humi- 
lis,  et  lu  merabrura  inflaris  ?  »  Camelus  genua 
flectit,  dum  a  suo  domino  onus  accipit,  a  quo 
nihil  accepit,  sed  nec  expectat  in  fine  aliquod 
laboris  munusculura ;  et  tu  vilis,  non  te  humi- 
liabis  ei,  a  quo  accepisti  es^e,  vivere,  sentire  et 
intelligere,  et  totura  mundurainpossessionera? 
Tertio,  si  humiles  voluraus  fieri,    attendamus 
divinara  justitiam,  qua  malos  afiligit.  INaracum 
justitias  tempus  advenerit,  sic  severus  erit,  quod 
nullis  precibus,  nullisque  donis  poterit  incli- 
nari.  Nonne^  pro  uno  raotu  cordis,  nobilissi- 
mos  angelos  de  coelo  ejecit?  Nonne,  pro  modi- 
co  cibo,  primos  parentes  de  paradiso  ejecit  ? 
Ergo  qui  majoribus  non  pepercit,  quoraodo  et 

1  Isa.,  un,  4.  —  «  Ibid.,  3.  -  s  Aug.  —  «  Philip., 
II,  5-8.  —  *  Bern.  —  i  Eccli.,  vii,  19.  —  '  Isid.  — 


vilioribus  parcet  membris  ?  Et  propterea  dici- 
tur  *  :  «  Humilia  valde  spiritum  tuum.  »  Nam, 
sicut  Isidorus  dicit ',  «  humilitas  casum  non  no- 
vit.  »  Quare?  Quia,  ut  supra  dixi,  nullus  ca- 
dit,  nisi  ab  alto  :  quare,  cum  humilis  situetur 
tantum  in  imo,  non  est,  a  quo  cadere  possit, 
locus.  Dicebat  enim  quidamsanclusPater,  quod 
talem  cogitationem  deberet  homo  facere,  qua- 
lcm  facit  ille,  qui  est  in  carcere,  expectans  con- 
tinue  judicem,  qui  eum  veniat  punire  et  occi- 
derc  :  semper  cnira  videtur  sibi,  quod  praeco 
clamet,  campanam  pulset,  quod  vocelur,  ut  ex- 
eat,  ut  collura  extendat,  ut  ictum  mortis  acci- 
piat  :  nunquam  (6)  talis  risibus  vacat;  num- 
quid  solatia  po-^tulat?  numquid  de  peccatis, 
non  quidem  raro,  sed  continue  plorat,  et  divi- 
num  auxilium  totis  affectibus  iraplorare  non 
cessat?  Ergo  etnos  nostrumjudicem  cogitemus 
citissime  affuturum,  quia  forte,  dura  loqueris, 
moricris.  Quid,  homo,  superbis?  Hbdie  es,  et 
cras  forte  non  eris.  Hodie  vivis,  et  cras  morie- 
ris.  «Esto,  »  inquit*,  «parvulus  iu  oculis  tuis,  ut 
Dei  oculis  magnus   sis  :  quia  tanto  es   apud 
Deumpretiosior,  quanto  es  ante  oculos  tuos  de- 
spectior.  »  Sic  ergo  patet  causa  motiva,  quae  su- 
mitur  ex  parte  Dei. 

Secunda  causa  humilitatis  sumitur  ex  parte 

nostri.  Nam  si  hurailes  esse  volumus,  nosipsos 

ulterius  considerare  debemus,  unde  venimus, 

ubi  sumus,  et  quo  ibimus.  Bernardus  ^ :  «  Consi- 

dera  unde  venis,  et  erubesce  :  ubi  sis,  et  inge- 

raisce  :  quo  vadis,  et  contremisce.  »  Unde  dici- 

tur  '"  :  «  Humiliatio  tua  in  medio  tui, »  quasi  di- 

cat  :  Quid  per  diversa  vagaris  ?  quid  diversa 

inquiris !  Apud  te  habes,  unde  te  humilies.  Co- 

gila  ergo  de  qua  materia  generatus  sis,  de  quo 

aborainabili  cibo  nutritus  sis,  cum  quali  veste 

sis  natus,  quibus  curis  expositus,  ad  quem  fi- 

nem  necessario  sis  venturus,  et  mirum  erit,  si 

superbire  audebis.  Nam  etiam  Bernardus  adhuc 

ita  ait "  :  «0  mira  vanitas,  o  raira  fatuitas  cor- 

dis  nostri,  cujus  elationem  nonperfecte  dirime- 

re,  nec  cervicosos  potest  domare  tanta  humili- 

tatis  raateria,  quin  adhuc  superbiat  vilis  cinis ! » 

«  Quid, »  inquit  Ecclesiasticus '-,  «  superbis,  terra 

et  cinis?  »  Utinara  exeraplum  pavonis  attende- 

ret  homo,  et  sua  humiiitate  suam  superbiam 

coarctaret !   Nam  pavo,   dum    caudara    erigit     Exem- 

oculatara,  pluriraum  gloriatur  in  ea,  quia  re-  p^""^- 

^  Id.,  de  Divers.,  serm.   xii,  n.   1. — 


*  Bernard. 

10  Mich.,  VI,  14 

(a)  Vulg.  putaviiLius. 


Bern.  —  i^  Eccli.,  x,  9. 

(b)  Forte  leg.  numquid. 


\)E  UNO  S.  CONFESSORR.  SERMO  IV. 


73 


vera  est  valde  pulchra,  in  tantum  ut  homo  se 
ea  ornet,  et  sibi  inde  faciat  scrtum;  dum  autem 
ad  pedes,  quos  turpes  habct,  oculos  fleclit,  ve- 
recundia  ductus  sute  turpiludinis,  mox  caudam 
deponit,   et  totam  destruit,  quam  erexit.   Sic 
homo,  cum  de  quocumquc  bono  superbit,  si 
oculos  suos  ad  viiia  sua  dcdexerit,  ad  humilita- 
tem  facilhme  se  incHnabit.  Bernardus  *  :  «  In 
sordibus    generaraur,    in    tenebris     confove- 
mur,    matres    nostras   plurimum    oneramus, 
iii    doloribus    j)arturimur,   et   in    nostro    ex- 
itu   venlres  more   vipereo    laceramus.  »  Nu- 
di   nascimur ;   membris  omnibus  impotentes, 
mundo  exponiraur;  et  a   ploratu    vilam   in- 
cipimus,  et  cum  ploratu  vitam  finiraus.  Undc 
ergo  corpiis  hominis  gloriatur,  cum  sit  saccus 
stercorum,  cibus  vermium,  et  materia  pulverum 
foetidorum?  Numquid  es  ca;cus,  o  homo,  nec 
vides,  quia  sentinam  foeloris  ad  nasum  semper 
fers"?  Quare  non  attendis,  quod  arbores  sive 
herbfE  de  se  producunt  odores ;  tu  de  te  nihil 
producis  nisi  foetorcs?  lllae  producunt  fructus 
visu  pulcherriraos;  tu  vero  lendes,  et  pedicu- 
los,  et  lurabricos  ?  l:lrgo,  juxta  dictum  prophe- 
ticum  -  :  «  Hurailiatio  tua  in  medio  tui.  »  Sic 
est  ex  parte  naturoe ;  sed  quid  esset  cx  parte 
cul[)cB,  si  divinas  ofTensiones  vellemus  attende- 
re  ?  Unde  dicebat  Daniel  ^  :  «  Humiles  sumus  in 
universa  terra,  Domine,  propter   peccata  no- 
stra.  »  Si  se  humiliant  bestitt,  dura  dorainos 
suos  ofTendunt,  et  donec  satisfecerint  (a),  ele- 
vare  oculos  non  preesumunt;  quid  sit  homini- 
bus  faciendum,  ipso  facto  bestiae  ostendunt.  Ex- 
emplum  de  hoc  accipe  leonis  S.  Hieronymi, 
quod  in  ejus  legenda  *  narratur  ;  quod  hic  pro- 
pter  brevitatem  oraittara. 

Tertia  causa  ad  humilitatem  motiva  accipitur 
ex  parte  proximi.  Melius  enim  horao  sua  mala, 
quam  proximi  mala  novit.  Et  ideo,  si  omnes 
atlenderent,  invenirent  copiosam  materiam 
humiUlatis.  Nam  de  malo  proprio  certus  est 
horao ;  sed  potest  semper  dubitare  de  alieno, 
quia  potest  esse,  quod  quem  statim  vidisti  pec- 
canlem,  mox  habuerit  gratiam  expiantem.  Et 
propterea  dicitur  ad  Philippenses  ^  :  «  In  humi- 
litale  superiores  sibi  invicem  arbitrantes.  » 
Bernardus  * :  o  In  aniraa  non  est  timenda  quan- 
lacumque  hurailiatio  ;  sed  est  horrenda,  in  to- 
tumque  pavenda  nimis  praesumpta  erectio. »  Et 

1  Bernard.,  Serm.  in  fer.  iv.  hebd.  sanctse,  n.  6.  — 
'  Mich.,  VI,  14.  -  8  Dan.,  iii,  37.  -  *  Vit.  S.  Hieron. 
—  »  Philip.,  II,  3.  —  «  Bern.,  in  Cant.,  serm.  xxxvu. 


concludit  ex  hoc  diccns  :  «  Noli  ergo,  o  homo, 
te  comparare  majoribus,  noli  minori,  non  ali- 
cui,  noh  vel  uni.  »  Sed  diceret  aliquis  apud  se  • 
Quomodo  possuDi  cum  conscientia  cogitare,  si 
me  videam  innocentem,  neminem  ofTendenlem, 
quod  ego  sim  pejor,  quara  ille,  quem  cgo  vi- 
dco  facere  omnia  mala  raundi?  Sed  habeas  ad 
hoc  considerationem,  etsanctiFrancisci  respon- 
sionem.  Fuit  enim  qiiidam  Pater  in  extasi  ra-     i^^^m- 
ptus,  cum  quamdam  sedem  aUis.simam  vidisset  gigoe  da 
in  coelo,  auam  audivit  humili  servari  Franci-  humiU- 
sco ;  volens,  postquam  ad  se  rediit,  probare, 
quaesivit  ab  eo,  quid  de  se  sentiret.  Cumque  vir 
huraillimus  se  maximum  omnium  peccatorum 
assereret,  ille  ait :  «  Cum  qua  conscientia  po- 
tes  hoc  dicere,  cum  sint  innumeri  homines,  qui 
pejora  faciunt,  quam  tu  facias?  »  Ad  quem  vir 
sanctus   ait  :   Ego  puto,    quod   nullus   sit  in 
mundo  ita  peccator,  qui  non  esset  raelior,  et 
operarelur  melius,  si  Dei  dona  et  gratiam  acce- 
pisset,  quam  ego  habeo  a  Deo.   Revera  cousi- 
deratio  nobilissima  :  non  debet  homo  conside- 
rare,  si  vult  hurailis  esse  :  lUe  fur  est,  et  latro, 
fornicator  et  homicida;  sed  ego  non  facio  talia. 
Seddebetdicere :  Siille  accepissetgratiam,  quam 
ego  accopi,  melior  me  fuisset.  Itera  sit  respon- 
sio  :  Si  Uorainus  me  deseruisset,  sicut  illum  de- 
seruit,  illo  pejora  fecissem.  Augustinus ' :  «  Non 
est  peccatum,  quod  faciat  unus  homo,  quod 
non  faceret  alter  horao,  si  deesset  auctor,  a  quo 
factus  est  homo.  »  Unde  dicit  in  libro  Confessio- 
num  «,  quod  «  tantum,  vel  plus  tenetur  Deum 
laudare,  Deoque  servire,  qui  nunquam  pecca- 
vit,  quara  qui  omnia  mala  fecit,  quem  et  Do- 
minus  per  gratiam  hberavit.  »  Exemplum  ex-     Exerr- 
ponit  de  medico,  etduobus  hominibus,  quorum  ^  "■"• 
unum  medicus  non  permitteret  infirmari,  alter 
infirraari  permitteret.  sed  curaret ;  dicit  enim 
quod  majus  est  beneficium  primi,  quam  secun- 
di.  Et  propter  hcec  omnia,  dicit  Bernardus  * : 
«  Si  videris  fratrem  tuum  peccantem,  excusa 
actura,  si  potes ;  si  non  potes,  excusa  intentio- 
nera,  dicens  :  Non  mala  intentione  hoc  fecit. 
Si  vero  et  hoc  non  potes,  quia  ibi  nulla  boua 
inlenlio  esse  potest,  dicas :  Gravissima  fuit  ten- 
tatio;  quid  fecissem,  si  in  me  irruisset?  »  Si- 
mus  ergo  humiles,  fratres,  qui  per  solam  hu- 
militatem  jus  nobis  acquirimus   apud    Deum. 

n.  7.  _  7  Aug.,  serm.  xcix,  al.  xxni,  ex  hom.  L, 
n"  6,  —  «  Jd.,  Conf.  —  '  Bern.,  in  Cant.,  serm.  xl, 
n.  5. 
(a)  Edit.  Vai.  satisfecerunt. 


74 


SERMONES  DE  SANCTIS  JN  COMMUNI.  XXVll, 


Hern.  Apud  Deum,  fratres,  jus  habere  non  pos- 
sumus,  quoniam  in  mullis  eum  oirendimus  : 
sed  nec  eum  fallere  possumus,  quia  ipse  novit 
abscondita  cordis  nostri;  nec  ei  resistere  possu- 
mus  viribus,  cum  sit  potentissimus.  Qaid  ergo 
nobis  restat,  nisi  ad  humilitatem  confugere  ?  Et 
quod  in  aliis  minus  habemus,  de  ipsa  supplore 
debemus,  ctc. 

SER.A10  V. 

Orate  pro  invicem,  ut  salvemini  '.  Ullimum 
Sanctorum  refugium  oratio  est.  In  carapo  enim 
certaminis  militamus,  sine  pugna  esse  non  pos- 
sumus ;  fortissimum,  et  sagacissimum  hostem 
habemus,  qui,  ut  Gregorius  dicit  -,  «  illos  so- 
lum  impugnare  negligit,  quos  quieto  fcenore  (a) 
se  possidere  sentit.  »  More  enim  leonis  in  San- 
ctos  desa;vit,  coiitra  eos  fortissime  rugit,  ut  (6) 
quem  devoret,  soUicite  qunerit.  Non  enim  co- 
medit,  neque  bibit,  nuUo  unquam  tempore 
dormil ;  sed  semper  suspirat  ad  praedam.  Cum 
ergo  ipse  sit  fortissimus,  ct  nos  infirmi ;  ipse 
sagacissimus,  nos  ignari ;  ipse  solertissimus, 
nos  negligentes  ct  pigri  :  necesse  haberemus 
succumbere,  si  nobis  auxiUum  divinum  non 
adesset.  Ut  ergo  divinum  auxiUum  imploremus, 
necesse  est  nobis  ut  oremus.  Et  propterea  Apo- 
stolus,  frater  Domini  dictus,  eo  quod  fuit  ei 
simillimus,  in  verbo  praemisso  nolabiliter  duo 
facit  :  primo,  invitat  ad  mutuum  charitatis  offi- 
cium,  quo  plurimum  indigemus  in  via ;  secun- 
do,  sui  dicti  causam  assignat  et  fructum,  quem 
consequitur  in  patria.  Primum  respicit  statum 
pugnae,  quam  continue  experimur;  sed  secun- 
dum  respicit  statum  gloriae  et  coroufe,  qua  Deo 
in  coelo  perfruimur.  Invitat  ergo  primo  nos  ad 
orafionem  mutuam,  cum  dicit  :  Orate  pro  invi- 
cem.  Secuudo,  assignat  rationem  et  causam,  cura 
additur  :  TJt  salvemini.  Ad  hoc  enim  pro  invi- 
cem  orare  debemus,  ut  salutem  consequamur. 
Sed  nota,  ad  hoc  quod  oratio  Deo  sit  grata, 
quadruplici  condilione  debet  esse  vostita.  jNam 
primo,  debet  esse  devota;  secunJo,  debet  esse 
secreta;  tertio,  debet  esse  importuna;  quarto 
debet  esse  continua :  ut  sic  sit  devota,  quantum 
ad  seipsum ;  sit  secrefa,  quantum  ad  laudis 
impulsum;  sit  importuna,  propter  instantem 
actum;  sit  continua  per  afFectum.  Nam  si  ces- 

'  Jac,  V,  16.  —  2  Greg.,  Moral.,  lib.  XXI V,  c.  vii, 
al.  XI,  n.  27.  -  ^  Bern.  —  *  Hebr.,  v,  7.  —  *  Luc, 
XXII,  43-44.  —  6  II  Ikg.,  xii,  2;  Psal.  vi,  7.  — 
'  Alatlh.,  XXVI,  75.  —  »  Luc,  vii,  38,  48.  —  ^"  Isa., 


set  aliquando  actus,  nunquam  debel  tamen  ces- 
sare  etfectus. 

Dicamus  ergo,  quod  oratio  debet  esse  devo- 
ta,  ut  sit  tota  ignea,  sit  lacrymis  perfusa,  et  ad 
modum  aquee  buUientis  fervida.  Oratio  sic  fa- 
cta  nullam  potest  a  Deo  pati  repulsam,  quia, 
sicut  dicit  Bernardus  ^,  «  oratio  Deum  ungit, 
sed  lacryma  pungit.  »  Exemplum  hujus  oratio- 
nis  nobis  in  cruce  Dominus  tradidit.  Unde  ad 
Hebrceos  *  :  «  In  diebus  carnis  swts  preces  sup- 
plicationesque  ad  Deum,  qui  posset  illura  a 
morte  salvum  facere,  cum  clamore  valido,  et 
lacrymis  ofTerens,  exauditus  cst'  pro  sua  reve- 
reutia.  »  Si  ergo  Dei  Fihus  ploravit,  quis  am- 
plius  orare  audeal  siccis  oculis?  Nam  et  de  eo- 
dem  jam  passioni  proximo  dicitur  ^,  quod  «  fa- 
ctus  in  agonia,  prolixius  orabat,  et  factus  est 
sudor  ejus  sicut  guttaa  sanguinis  decurrentis  in 
terram.  »  Cogita,  o  anima  christiana,-qualis  de- 
beat  esse  oratio  tua,  quam  caliJa,  quam  devota, 
cum  tam  fervens  fuerit  oratio  Salvatoris,  quod 
eum  in  sudorem  adduxit!  Quis  unquam  sic 
oravit?  Qui  autem  devote  cum  lacrymis  orat, 
impetrat  omne  quod  postulat.  David  orans  lar- 
giter  flevit,  veniam  a  Domino  impetravit  '. 
Nonne  Petrus,  postquam  Christum  negavit,  dum 
amare  flevit '',  veniam  negationis  accepit  ?  Non- 
ne  Magdalena,  quaj  peccatis  omnibus  plena  fuit, 
veniam  sibi  pro  peccatis  et  gratiam  obtinuit, 
postquam  lacrymas  fudit  ^  ?  Nonne  Ezechias, 
rex  Juda,  oratione  et  lacrymis  "  senteutiam  di- 
vinam  mutavit,  mortem  sibi  prophetice  nuntia- 
tam  evasit,  vitae  longitudinem  meruit,  etregres- 
sum  solis  in  signum  accepit?  Quid  est  ergo, 
quod  oratio  devota  non  possit?  Nonne,  ut  ha- 
betur  '",  Helias  orando  coelum  clausit,  et  iterum 
ipsum  orando  aperuit  ?  Nam  quidara  quodam 
tempore  dixit  gemens  cuidam  seni  :  «  Afflige- 
mur,  Pater,  propter  siccitatem,  quia  non  pluit. » 
Cui  senex  dixit  :  «  Credo,  quod  non  devote 
oratis.  Et  si  vis  scire,  quia  sic  est,  venite,  ore- 
mus  pariter.  »  Cumque  manus  ad  ccelum  te- 
tendit,  continuo  pluit.  Nota  exemplum  de  To- 
bia  '*,  cum  lacryrais  Deum  orans,  meruit  exau- 
diri.  Item  dicitur  de  B.  Arsenio  ^-j  qui  omni 
tempore  vitae  sucB,  etiam  sedens  ad  opus  ma- 
nuum  suarum  pannuni  tenebat  in  sinu,  propter 
lacrymas  ab  ejus  oculis  defluentes  :  unde  dum 
jam  mortuus  esset  Arsenius,  Pastor  de  eo  di- 

XXXVIII,  3  et  seq.  —  i"  Jac,  v,   17-18.  —  u  Tob.,  iii, 
1.  —  '*  Surius,  die  19  jul. 
(a)  Al.  jure.  —  (6)  Forte  leg.  et. 


DE  UNO  S.  CONFESSORE.  SERMO  Y. 


75 


xit :  «  Beatus  es,  Arseni,  qui  te  in  hac  vita  fle- 
visti,  ut  non  fleres  in  alia.  »  Impossibile  est 
enim  nobis  hic  ridere,  ct  ibi  non  flere.  Unde 
Dominus  '  :  «  Beali  qiii  lugetis,  quia  ridebitis.  » 
Et :  «  Vaevobis  qui  ridelis,  quia  flebitis.  »  llnde 
Macarius  dicebat  Iratribus  :  «  Producant  oculi 
vestri  lacrymas,  antequam  illuc  veniamus,  ubi 
lacrymae  nostree  nostra  corpora  combuvunt.  » 
Quanto  quisque  sanctior  est,  et  sancto  desiderio 
plenior,  tanto  est  in  orando  ejus  fletus  uberior. 
Secundo,  oratio  debet  essc  secreta,  ut  nou 
quffirat  orans  laudem  humanam,  sed  tantum  di- 
vinam.  In  cujus  exemplum  ,  ut  habetur"',  Do- 
minus,  relicta  turba,  ascendit  in  montem  solus 
orare;  Dominus  enim,  ut  Gregorius  dicit',  «  dum 
aliquid  tacitus  faciebat,  quid  nobis  faciendum 
esset,  ostendebat.  »  Quia  omnis  ejus  actio,  est 
nostra  instructio.  Htiec  est  enim  doclrina,  quam 
tradidit  ApostoUs*:  «  Cumoratis,  non  eritis,  si- 
cut  hypocritae,  tristes,  qui  amant  in  synagogis 
et  in  angulis  platearum  slantes  orare ,  ut  vi- 
deantur  ab  hominibus.  Amen  dico  vobis,  rece- 
peruut  mercedem  suam.  Tu  aulem,  cum  orave- 
ris,  iutra  in  cubiculum  tuum,  et  clauso  oslio 
ora  Patrem  tuum  in  abscondito;  et  Pater  tuus, 
qui  videt  in  abscondito,  reddet  tibi.  »  Exem- 
plum  Tobiae,  qui  orare  volens,  ivit  in  superius 
cubiculura  domus  suffi  '■',  ut  videri  non  posset, 
Superbia  enim,  et  humauEe  gloriae  appetitus, 
meritum  tollit  orationis,  et  hominem  cadere  fa- 
cit.  Nam  et  quidam  fuit  Sanctus,  qui  ob  meri- 
tum  orationis  ad  tautum  culmen  gratiae  perve- 
nit,  quod  de  coelo  mittebatur  sibi  quotidie  panis, 
quo  reficiebatur  paululum  post  orationem;  sem- 
per  enim,  dum  oraliouem  compleverat,  cellam 
intrabat,  et  panem  sibi  albissimum  et  sapidis- 
simum  paratum  inveniebat,  quem  devote  come- 
debat.  Postquam  autem  mentem  superbia  inva- 
sit,  ut  donum  Dei  suis  appropriaret  meritis , 
mox  permissione  divina  pulsare  eum  cogitatio- 
nibus  immundis  diabolus  ccepit;  cumque  sibi 
orare  non  saperet,  et  circa  jam  carnalia  ani- 
mum  volveret,  et  (a)  post  oralionem  cellam  iu- 
travit,  panem  invenit  paratum,  et  totuui  sordi- 
dum  et  infectum,  quasi  a  serpentibus  esset  cor- 
rosus.  Cumque  hoc  signum  pluries  invenisset, 
compunctus  corde  non  est;  sed  desperans,  cella 
dimissa,  ad  mundum  redibat.  Cumque  ad  quod- 
dam  monasterium  appropinquassef,   illi   ejus 

'  Luc,  VI,  21,  2.5.  —  2  Matth.,  xiv,  2J.  —  3  Greg., 
Diai.,  lib.  I,  c.  ix.  —  *  Matth.,  vi,  5-6.  —  '  Tob., 
m,  10.  —  «  Luc,  XI,  J.  —  '  Ibid.,  5-8.  —  •  Ibid.,  9. 


adventura  praescientes,  ei  tanquam  sanctissimo 
Patri  omnes  obviam  processerunt  :  erat  enim 
fainosissimus  apud  omnes.  Quem  cum,  quanto 
melius  poterant,  refecissent,  verbum  admoni- 
tionis  postularunt  ab  eo.  Cumque  optime  prae- 
dicasset,  adscreversus  fuit,  et  ait :  «Quod  alios 
doces,  teipsum  non  doces?»  Divina  ergo  gratia 
tactus,  valefaciens  fratribus,  ad  cellam  rediit , 
et  tamdiu  ploravit,  quousque  a  Deo  misericor- 
diam  impetravit. 

Terlio,  oratio  debet  esse  importuna,  ut  ipsa 
nimia  importunitas,  quod  petit,  accipiat;  nam 
et  ipse  Dominus  docet  multis  exemplis  sic  im- 
portune  esse  orandum.  Unde,  cum  discipuli 
Domino  dicerent^  ;  «  Doce  nos  orare ;  »  et  cum 
illos  Dominicam  orationem  docuisset,  addidit 
ibi  ■*  :  «  Quis  vestrum  amicum  habebit,  et  ibit 
ad  illum  in  media  nocte  dicens  ;  Amice,  com- 
moda  mihi  tres  panes ;  »  usque  ibi  :  «  Et  si  ille 
perseveraverit  pulsans,  dico  vobis,  et  si  non 
dabitilli  surgens  eo  quod  amicus  ejussit,  prop- 
ter  tamen  improbitatcm  ejus  surget,  et  dabit  ei 
quotquot  habet  necessarios?  »  Et  coacludit*  : 
«  Et  vos  petite,  quia  accipietis  :  qucerite,  et  in- 
venietis;  pulsate,  et  aperietur  vobis.  »  In  quo- 
rum  occultatione  verborum  importunitatem  va- 
lere  ostendit.  Uude  exemplum  aliud  ponit  di- 
cens  ^,  quod  «erat  judex  quidam,  qui  Deum 
nou  timebat,  et  homiuem  non  i*everebatur  :  » 
cumque  quoedam  vidua  ab  eo  peteret,  ut  eam 
vindicaret  de  adversario  suo,  et  ilH  non  atten- 
deret;  dum  mulier  non  cessaret,  sed  incessan- 
ter  eum  affligeret,  ille  intra  se  aiti"  :  «  Et  si 
Deum  non  timeo,  et  hominem  non  revereor  : 
quia  tamen  mihi  molesta  est  mulier,  vindicabo 
eam.  »  Et  concludit  dicens  "  :  «  Si  hoc  fecit  ju- 
dex  iniquitatis,  Dominus  non  exaudiet  servos 
suos  clamantes  ad  se?  »  quasi  dicat :  Certum 
est  quodexaudiet.  Quia,  .'^icut  dicit  Gregorius*': 
«Qui  nos  ad  petendum  invitat,  utique  dare  de- 
siderat  :  si  enim  dare  non  vellet,  quomodo  sic 
instanter  ad  petendum  invitaret?  »  Apud  nos 
enim  proverbium  est,  quod  importunus  vincit 
avarum;  et  si  avarum,  qui  non  libenter  dat, 
quanto  fortius  Deum,  qui  ad  petendum  invitat! 
Exemplum  de  Chanana?a  ",  cui  petenti  miseri- 
cordiam  Dominus  non  respondebat;  sed  quia 
petere  non  cessavit,  sed  importune  institit,  omne, 
quod  voluit,   impetravit.   Ad  hoc  membrum 

—  '  Ibid.,  XVIII  ,2.-1«  Ibid.,  4-5    —  "  Ibid.,  6-7, 
quoad  seusum.  —  ^-  Greg.  —  "  Matth.,  xv,  22  et  seq. 
(n)  Del.  et. 


78 


SERMONES  1)E  SANCTIS  IN  COM\iriM.  XXVII. 


posset  reduciquodin  iine  Ciiananaeae  responsum 
est,  scilicet,  ut  orans  non  Laesitet  in  fide,  sed 
fideliler  credat,  seque  speret  accepturum,  quia 
Dominus  docuit  ita  esse  orandum '  :  «  Quidquid 
poslulaverilis  credentes,  accipietis,  et  fiet  vobis 
a  Patre  meo.  »  Ef^  :  «  Postulet  autem  in  fide, 
niliil  boesitans  :  qui  autem  bjcsitat,  similis  est 
iluctui  maris,  »  elc. 

Quarto,  oralio  debet  esse  conlinua,  ut,  sicut 
nunquam  deficit  pugna,  sic  nunquam  cessemus 
petereraisericordiara.  Numquam  miles,  existens 
in  pugna ,  deponit  arma  ante  obfentam  vic- 
toriam.  Sed  arma  nostra  sunt  orationes,  qui- 
bus  contra  adversarium  pugnamus,  et  divi- 
num  auxilium  impetramus.  Ergo,  anfequam 
vincamus,  cessare  ab  orando  non  debemus. 
Verum  ante  mortem  nulla  certa  est  victoria, 
quia  semper  restat  pugna  :  ergo  ab  oratione 
non  est  cessandum  ante  mortem.  Unde  dicit 
Apostolus  '  :  «  Sine  intermissione  orate.  »  Et 
Dominus,  in  nostrum  exeraplum,  pernoctabat  in 
orationibus^  Unde  et  filii  Israel  dicebant  Sa- 
mueli  ^ :  «Non  cessespro  nobis  ad  Deum  orare. » 
Sed  forte  dices  :  Quomodo  possum  semper 
orare?  Numquid  non  necesse  est  manducare  ? 
numquid  non  necesse  est  laborare?  numquid 
non  opus  habemus  dormire?  Sed  aftende,  sc- 
cundum  Augusfinum  ^,  quod  non  desinit  un- 
quam  orare,  qui  non  desinit  benefacere.  Plns 
est  enim  orare  corde  et  opere,  quam  ore.  Non 
ergo  orare  desinit,  qui  benefacere  non  desisfit. 
Unde  vir  sanctus,  sive  sit  operans,  sive  mandu- 
cans,  sive  dormiens,  cum  ista  omnia  propter 
Deum  faciat,  ut  servire  Deo  melius  valeat,  uti- 
que  seraper  orat.  Ad  hoc  enim  dormit,  ut  po- 
stea  melius  in  servitio  Dci  vigilare  possit;  ad 
hoc  manducat,  ut  Deo  serviat,  ut  pondus  poe- 
nitentiae  portare  valeat.  Sine  his  enim,  cum  sint 
de  necessifate  naturae,  non  possumus  Deo  ser- 
vire.  Ergo  semper  est  orandum,  quia  seraper 
benefaciendum,  et  Deo  semper  serviendum.  Sed 
hic  est  notandum,  quod  si  volumus  orare,  de- 
bemus  nos  prius  praeparare,  omnia  exteriora 
dimittere,  et  ad  intimum  animi  reducere,  ibique 
oculos  cordis  ad  Deura  dirigere,  et  nihil  aliud, 
quam  de  Dro  cogitare.  Unde  dicitur  '^  :  «  Ante 
orationem  preepara  animam  tuam,  et  noh  esse 


sicut  homo,  qui  tentat  Deum. »  Est  ergo  pur- 
ganda  anima  orantis  a  tribus  :  primo,  a  mentis 
elatione;  secundo,  a  carnis  delectatione ;  tertio^ 
ab  exleriori  occupaiione.  Nunquam  enim  pote- 
rit  oratio  Deo  esse  grata,  si  oranti  affuerit  elatio 
mentis,  si  delectatio  carnis,  si  cogitatio  rei  tem- 
poralis  et  familiaris.  Dico  quod,  antequam  ad 
orationem  accedas,  purganda  est  anima  ab 
orani  elatione  mentis  per  veram  humilitatem 
cordis.  Si  enim  Deus  superbis  resistit,  quomodo 
eos  orantes  exaudit?  Unde  exemplum  ponitur  * 
de  duobus  hominibus,  qui  ascendebant  in  tem- 
plum  uf  orarent:  unus  Pharisaeus;  alter  Publi- 
eanus.  Pharisteus  superbus;  Publicanus  humi- 
lis,  qui  longe  stabat,  pectus  percufiebat,  oculos 
non  levabat,  et  misericordiam  postulabat.  Sed  e 
converso  Pharisseus,  quantum  poterat,  corpore 
approximabat,  corde  superbo  orabat,  in  ora- 
tione  sua  bona  jacfabat,  et  proximum  confem- 
nebat.  Pharisaeus  igitur  peccator  recessit,  ubi 
Publicanus  omne,  quod  petiit,  impetravit;  quia, 
sicut  dicit  Augusfinus ' :  «  facile  meretur  ve- 
niam^  qui  ex  reverentia  se  subtrahit  abaltari.» 
'"  «Oratiohumiliantisse,nubespenetrat,  et  donec 
appropinquet,  non  consolabitur :  et  non  rece- 
dit  (a),  donec  aspiciat  Altissimus;  et  ideo  Domi- 
nus  non  elongabit.  »  *'  «  Respexit  in  orationem 
humilium,  et  non  sprevit  preces  eorum.  »  Habet 
nescio  quid  latenfis  virtutis  vox  dulcis  et  humi- 
lis,  ita  ut  iratorum  impefus  frangat,  et  ad  man- 
suetudinem  ducat.  '-  «  Verbum  dulce  multipli- 
cat  araicos,  et  mitigat  inimicos.  »  Et  iterum  " : 
«  Responsio  mollis  frangit  iram.  »  Secundo, 
anima  est  purganda  ab  omni  delectatione  car- 
nis  :  numquam  enim  bene  orat,  qui  carnalia 
cogitat,  sive  quera  caro  delectat  :  unde  nec  im- 
petrat  a  Deo  quod  postulat.  '*  «  Cum  multipli- 
caveritis  orationes  vesfras,  non  exaudiam  :  ma- 
nus  enim  vestrae  plenee  sunt  sanguine.  »  In  san- 
guine,  carnalem  delecfationem  intellige.  Unde 
etiam  orabat  Propheta  '^  :  «  Libera  me  de  san- 
guinibus,  Deus,  Deus  salutis  meae.  »  Exemplum 
de  hoc  accipe  de  Judith  >«,  ubi  dicitur  quod  Ju- 
dith  primo  se  lavabat  in  fonfe  aquee,  et  sic 
ascendebat  adorare  Deum.  Ciconia  postquam 
fuerit  adulterata,  sive  carne  foedata,  ad  virum 
non  audetredire,  hisi  prius  lota  aqua;  simihter 


1  Marc.  X,  24,  quoad  sensum.  —  2  j(,c.,  i,  6.  —  ^^''''»  23.  —  *  Luc,  xviii,  10  el  seq.  —  «  August.  — 

3  l  Thess.,  V,  17.  —  *  Luc,  vi,  12.  —  »  1  Heg.,  xii,  23.  '"  Eccli.,  xxxv,  21-:>2.  —  "  Psal.  a,  18.  —  ''  Eccli., 

—  *  Imo  auctorem  serm.  Lv,  al.   iv  inter  hom.  L  ^'^>  ^*  ~  '*  Prov.,  xv,  1.  —  i*  [sa.,  i,  15.  —  '^  psal. 

n.  1,  Oper.  Aug.  Append.  tom.  VI,  ubi  legitur  :  Vere  ^,  16.  —  '«  Judith,  x,  3. 
novil  recte  vivere,  qui  recte  novit  orare,  —  7  Eccli.,  (a)  Vulg.  disccdet. 


DE  PLURiBUS  SS.  CONK 

Exeni-  nec  leasna  ad  leonem.  Quoraodo  anima  a  cai- 
^*"'  nalitate  non  lota  ad  Deum  accedere  erit  ausa? 
Exemplum  habere  poteris  in  Eother  orante,  si 
ejushistoriam  voluerislegere  '.  Terlio,  purgan- 
da  est  anima  ab  omni  tumultu  rei  famiharis. 
Unde  dicitur  in  libro  de  SpirituetAnima'^,  quod 
anima  debet  se  retrahere  ab  omnibus  seusibus 
corporis,  tanquam  impingentibus  et  perstrepen- 
tibus,  et  redire  ad  se  mentis  acies.  Nam  sicut 
nubes,  interposita  inter  nos  et  solem,  non  sinit 
solares  radios  ad  nos  dcscendere;  sic  tumultus 
cogitalionum  divinos  radios  subtrahit  ab  as- 
pectu  animae,  sine  quibus  anima  non  polest 
solhcite  orare.  Unde  dicitur  de  tahbus  * :  «  Op- 
posuisti  nubem  tibi^ne  transeat  oratio.  »  Quan- 
tumoumque  enim  quis  oculos  ad  coelum  levet, 
nunquam  radii  visuales  ad  solem  pervenient, 
Exem-  si  iu  medio  spatio  luerit  interposita  nubes.  Unde 
piuiTi.  quidam  sanctus  Pater  dicebat :  «  Sicut  impossi- 
bile  est,  ut  videat  in  aqua  turbida  quis  faciem 
suam,  sic  anima,  nisi  fuerit  purgata  a  cogila- 
tionibus  vanis,  Deum  bene  orare,  vel  contem- 
plari  non  poterit. »  Nam  videmus  in  aqua  non 
mota,  sed  bene  quieta,  ubi  sicut  in  speculo  vi- 
det  homo  faciem  suam,  etc. 

DE  PLURIBUS  SS.  CONFESSORIBUS. 

SERMO  PRIMUS  *. 

In  omnibus  divites  facti  estis  in  illo  *.  Tria  di- 
vitiarum  genera  esse  clamat  omnis  Scriptura 
divina  :  nam  quaedam  sunt  divitiae  eeternales; 
quaedam  sunt  divitiae  spirituales  ;  quaedam 
sunt  divitio3  temporales.  Nam  diviliae  ajter- 
nales  sunt  divitiae  gloriosae  ®  :  «  Gloria  et  di- 
vitiae  in  domo  ejus.  »  Divitiae  spirituales  sunt 
diviliae  gratiosae,  et  de  his  dicitur  in  themate, 
quae  non  sunt  aliud,  quam  divina^  virtules  et 
gratiae,  quibus  repletur  anima  Sanclorum.  De 
his  dicitur  per  contrarium  "  :  «  Sic  («)  est  ille, 
qui  thesaurizat,  et  non  est  iu  Deum  dives. »  Ta- 
lis  est  omnis,  qui  divitiis  spiritualibus  carens, 
possidet  solum  divitias  temporales.  De  primis 
duobus  geueribus  divitiarum,  quibus  sunt  di- 
vites  viri  sancti,  thema  assumptum  est,  in  qui- 
bus  describitur  status  et  vita  Sanctorum,  primo, 
ex  parte  largientis;  secundo,  ex  parte  gratiae 
sanctitatis;  tertio  vero,   ex  parte   copiositatis 

'  Esth.,  XK  et  XV.  —  s  De  Spir.  et  Anim.,  c.  II, 
iuler  Oper.  Aug.,  Appeud.  tom.  VI.  —  *  Thren.,  iii, 
4-4.  —  *  Huuc  babet  edit.  Hageiio.  au.  1496.  — 
5  I  Cor.,  I,  5.  —  6  psul.  CXI,  3.  —  ■'  Luc,  Xil,  21.  — 


ESSOniBUS.  SKRMO  1.  77 

donorum  innumerorum.  Nam  Sancti  cx  donan- 
tis  potentia  facli  sunt  faraosi,  et  ex  donorum 
copia  facti  sunt  fructuosi.  Notatur  autem  pri- 
rao  divina  auctoritas,  vel  potestas,  cum  dicitur: 
In  illo,  id  est  in  Deo,  qui,  sicut  Sanctis  natu- 
ram,  ita  contulit  et  gratiara.  Secundo  notatur 
animaisanctitas,  cuin  inlerponitur  :  Divites  facti 
estis.  Terlio  vero  donorura  copiositas,  sive  uni- 
versalitas,  cum  praemittitur  :  In  omnibus.  Adeo 
enim  divites  fuerunt,  ut,  sicut  ibidemdicit  Apo- 
stolus,  nihil  deesset  eis  in  orani  gloria,  vel  in 
ulla  gratia.  Terliura  vero  genus  sunt  divitiae 
teraporales,  et  sunt  diviticc  onerosa?.  Unde  di- 
citur  in  Psalrao  *  :  Divitiae  si  affluant^  nolite 
cor  apponere.  »  Sancti  ergo  sunt,  qui  nunc 
possident  divitias  aeternales,  et  habuerunt  di- 
vitias  spirituales  in  via,  et  contempserunt  ora- 
ninodivitias  teraporales.Et  hoc  triphci  ratione  : 
prirao,  quia  vanae  et  inefficaces;  secundo,  quia 
nocivae  et  inutiles;  tertio,  quia  sunt  infirmae  et 
debiles,  sive  polius  impotentes. 

Dico  quod  ideo  Sancti  divilias  temporales 
conterapserunt,  quia  sunt  penilus  falsae,  vanae 
et  ineflicaces,  quia  iliud  non  faciunt,  ad  quod 
sunt.  Philosophus  enim  in  Meteorologicis  docet^, 
quod  orane,  quod  non  iacit,  ad  quod  erit,  de- 
sinit  esse,  quod  est.  Lux  enim,  si  non  luceret, 
quia  ad  hoc  est,  kix  esse  desineret.  Sirailiter 
ignis  si  non  calefaceret  ,  ignis  esse  cessaret. 
Ergo,  si  divitiae  non  illud,  propter  quod  requi- 
runtur,  efficiunt,  tamquara  quae  nihil  sunt,  a 
sapientibus  conteranendaj  sunt.  Stullus  enim 
esse  probatur,  qui  utitur  ahquo  ad  aliquid,  cu- 
jus  virtus  est  ad  oppositura.  Nonne  stultus  me- 
dicus  esset,  qui  patienti  dyseuteriam '",  aliquod 
laxativum,  et  non  ad  restringenduiu,  raateriam 
daret?  Nonne  stultus  esset,  qui  sitim  vellet 
extinguere,  et  sal  manducaret,  cujus  est  sitim 
incendere,  et  non  exlinguere?  Ergo  et  a  siuiili 
stultus  est,  qui  volens  anirace  capacilatem  ira- 
plere,  et  sitim  habendi  extinguere,  si  non  de- 
sinat  cungregare,  cum  hoc  sitim  non  aulerat, 
sed  magis  augeat,  et  sempcr  majorem  inducat. 
Poeta  1» : 

Crescit  amor  nummi,  quaQtum  ipsa  pecunia  crescit. 
Unde  dicitur  *^  :  «  Avarus  non  impletur  pecu- 

8  Psal.  LXI,   11.  —  9   Arist.,  MeteoroL,  cap.  ult.  — 
>»  Dyseuteria  est  iatestinorum    exulceratio.    Cicer., 
Epist.,    lib.    VII,    26,   Gaiio;   Plin.,    lib.   XXII.   - 
'1  Juven.,  Saiyr.,  lib.  V,  x.x.^civ.  —  'i  Eccle.,  v,  9. 
(«)  Ccet.  edit.  Scilicet. 


78 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNl.  XXYIII. 


nia.  »  Cujus  dicti  ad  prnesens  duplex  est  ratio  . 

una  suniitur  ex  parte  pecuni;e;  alia,  ex  parte 

anim£B.  Est  ergo  ratio  prima,  quare  pecunia 

non  satiat  animam  :  quia  est  res  vana.  Si  enim 

de  homine  dicitur  ',  quod  «  universa  vanitas 

omnis  homo  vivens,  »   propter  (lucm   pecunia 

fucta  est,  quanlo  magis  ipsa  pecunia  vanilas  est? 

Iterum  si  omnia  lanitas,  Salomoue  toste  -,  ergo 

et  pecunia  vanitas  est.  Sed  constat,  quod  va- 

num  non  replet  locum ;  unde  urabra,  quae  est 

vana,  nullius  loci  esl  repletiva  :  ergo  cx  pecu- 

nia  tota  vana  non  potest  replcri  anima.  Quare 

anima,  congregata  quantucumque  pecunia,  sem- 

per  remanet  vacua  :  et  cum  nihil  vacuum  pa- 

tiatur  nalura  ^,  tunc  semper  homo  altrahit,  nec 

repleri  potest,  et  nunquam  congregare  dcsinit, 

donec  vivit.  Alia  ratio  est  ex  parte  animai,  cuni 

sit,  quemadraodum  diclum  est,  capacitatis  in- 

linitee ,  solo  summo   bono   repleri  possibilis. 

Nulla  est  enim  commensuratio  finiti  ad  infini- 

tum*.  Quare  i^i  anima  est  capacitate  infinita, 

oranis  autem  mundi  pecunia  est  linita,  impossi- 

bile  est  ut  replealur  ex  ea;  imo  si  multiplica- 

relur  semper  pecunia,  adhuc  taraen  semper  cs- 

setfinita,  semperanimaremaneret  vacua.  Etiam 

posset  dici,  quod  appelitus  hominis  se  habet 

ad  divitias,  sicut  intestinum  ventris  ad  ciba- 

riorum  delicias  :  nam  storaachus  est  talis  na- 

turai,  quod  si  pauca  recipit,  se  reslringit,    et 

paucis  contentus  sit ;  sed  quanto  plura  cibaria 

accipit,  tanto  amplius  se  extendit,  et  ad  alia  re- 

cipienda  capacior  semper  fit.  Unde  et  ad  litte- 

rara  videmus,  quod  magis  in  suis  paucis  con- 

tenti  sunt  pauperes,  quam  in  suis  multis  divites 

sunt.  Unde  Salomon  vanitatem  divitiarum  assi- 

gnat  maxime  a  duobus  ;  prirao,  ex  parte  pos- 

sessoris;  secundo,  ex  parle  haeredis.  De  prirao 

enim  dicitur  ^ :  «  Ubi  multse  sunt  opes,  multi 

sunt  qui  coraedunt  eas.  Et  quid  prodest  posses- 

sori,  »  inquit,  «nisi  quod  cernit  divitias  oculis 

suis  ?» Ita  enira  sua  frumenta  comedunt  comites, 

sicut  et  milites,  sicut  et  populares.  Ergo  quid 

ultra  pauperem  habet  dives,  nisi  quod  divitias 

oculis  suis  videt,  quas  oculis  suis  manducare 

videt  ab  aliis  ?  Quanto  enim  divitieE  sunt  plu- 

res,  tanto  divites  necessario  pluribus  comesto- 

ribus  indigent.  Etsic  suum  possessorem  faciunt 

magis  indigenlem,  dum  ad  custodiendum  su- 

*  Psal.  XXXVIII,  6.  —  *  Eccle.,  \,  {.  ~  ^  Arist., 
Problem,,  sect.  ix ,  q.  ix.  —  "  Id.,  de  Ccel.,  lib.  I, 
text.  64  et  52,  et  Physic,  lib.  VIII,  text.  15.  — 
»  blcck.,  V,  10.  — •  '^  Ibid.,  ii.  2(i.  —  ''  ibid.,  18-19.  — 


pelleclile  pluribus  indigere  necesse  est  eos, 
qui  plurima  possidcnt.  Ex  quibus  apparet,  quod 
divitia?  non  faciunt  hominem  sufficientem,  sed 
potius  indigcntem.  Sccunda  ratio  Salomonis 
sumitur  cx  parte  hreredis :  nam  relinquunt  qui- 
dam  suas  pecunias  viro  justo ,  quidara  viro 
stulto,  (juidam  vero  viro  extraneo.  Dico  ergo, 
quod  aliquis  est,  qni  pra;ter  propositum  labo- 
rans  in  vanum,  reliquit  quod  lucratus  fuerit, 
viro  justo,  ®  «  Peccatori  dedit  Deus  afilicfionem, 
et  curam  superfluam.  »  Et  addit  :  «  Et  ut  ag- 
greget,  et  tradat  ei,  qui  placuit  iJeo.  Sed  hoc,  » 
inquit,  «  vanitas,  et  cassa  soUicitudo  mentis.  » 
Item  vanum  est,  eo  quod  relinquit  aliquando 
viro  stulto.  Unde  iterum  "^  :  «  Deteslatus  sum 
omnem  industriam  meam,  qua  sub  sole  studio- 
sissime  laboravi,  habiturus  haeredem  post  me, 
quem  ignoro,  utrum  sapiens,  vel  stultus  futurus 
sit :  et  dominabitur  in  laboribus  meis,  quibus 
desudavi,  etsoUicitus  fui.  Et  est  quidquam  tam 
vanum  ?  »  Item  vanum  est,  quod  viro  extraueo 
relinquit.  Unde  dicitur  *  :  «  Vir  cui  dedit  Deus 
divitias ,  et  substantiam ,  et  honorem ,  et  nihil 
decst  animcE  ejus  cx  omnibus,  quae  dcsiderat,- 
nec  tribiiit  ei  potestatem,  ut  coraedat  ex  eo  : 
Sed  horao  cxlraneus  vorabit  illud.  Et  hoc 
vanitas,  et  raagna  raiseria  est.  »  Et  addit*  : 
«  Unus  est,  ct  taraen  non  habet  fihum,  non 
fratrem;  et  tamen  laborare  non  cessat,  nec 
satiantur  oculi  ejus  divitiis,  nec  recogitat  di- 
cens  ;  Cui  laboro,  et  fraudo  animam  meam 
bonis  ?  Et  hoc  vanitas  est,  et  afflictio  pes- 
sima.  » 

Secundo,  diviliae  non  solum  sunt  vanae  et 
inefiicaces;  sed  etiam  sunt  nocivae  et  inutiles, 
ut  Boetius  '"  :  «  DiviUae  enim  possessoribus  suis 
sa^po  nocuerunt,  cum  timore  servantur,  et  cum 
dolore  perduntur.  »  0  quot  sunt,  quibus,  quia 
divites  sunt.  ponuntur  insidiae,  capiuntur,  ligan- 
tur,  tormentis  exponuntur,  occiduntur,  ut  ab 
eis  quodlucrati  sunt  auferatur?  Unde  dicitur": 
«  Qui  amat  divitias,  fructum  non  capiet  ex  eis  : » 
Et*^ :  «  Saturitas  divitis  non  sinit  eum  dormire.  » 
Et  addit  *^  :  ((  Est  et  alia  infirmitas  pessima  sub 
sole  :  divitiae  conservatae  in  malum  domini  sui ; 
pereunt  enim  in  afflictione  pessima  :  filium  ge- 
neravit,  qui  in  summa  egestate  erit,  »  etc.  Ex 
effectu  ejus,  qui  divifias  consequitur,  probantur 
divitiae  esse  inutiles,  et  nocivae.  Nam  quod  vi- 

8  Ibid.,  VI,  2.  —  9  Ibid.,  iv,  8.  --  lo  Boet.,  de  Cnnsol. 
phi/os.,  lib.  II,  pros.  5.  —  "  Eccle.,  v,  9.  —  "  Ibid., 
11.  —is  Ibid,,  12-in. 


DE  PLURIBUS  SS.  CONFESSORIBUS.  SERMO  I. 


79 


num  lebricilanti  noceat,  ptisana  '  vero  confe- 
rat,  quod  venenum  hominem  perimat,  et  quod 
theriaca  *  vcnenum  expellat,  quomodo  scitur, 
nisi  per  effectum,  qui  ista  consequitnr?  Ergo  ex 
effectibus  consequentibus,  quales  sint  divitiffi, 
cognoscuntur.  Audi  Apostolum  ^ :  «  Qui  volunt 
divites  fleri,  incidunt  in  lentationem,  et  in  la- 
queumdiaboli,  et  desideriamulta  el  nociva,  qua? 
mergunt  in  interitum  et  in  perditionem.  »  Quid 
istis  pejus?  Si  de  peccato  agitur,  audi  Ecclesia- 
sticum  *  :  «  Si  fueris  divcs,  non  eris  immunis  a 
peccato.  »  Exemplum  de  Saul,  qui  antequam 
veniret  ad  regnum,  non  erat  vir  in  Israel  melior 
eo;  sed  ditatus,  non  eratforte  pejor  eo.  Bernar- 
dus  ' :  «  Quis  David  sanctior?  quis  Salomone  sa- 
pientior?  et  tamcn,  succedcntibus  prosperis, 
unus  ex  toto  desipuit  :  »  quia,  secundum  Boe- 
tium  '^,  «  magis  timenda  est  fortuna  prospera, 
quam  adversa.  »  Nonne  dicitur''  :  «  Mortuus  est 
dives,  et  sepultus  est  in  inferno  ?  »  Quales  ergo 
sunt  divitioj,  quam  inutiles,  et  quam  nocivse,  et 
quam  totis  affectibus  fugiendae,  cum  animam 
periculis  multis  exponant,  gratiam  auferant, 
peccatorem  constituaut,  et  ultimo  ad  inferna 
deducanl ! 

Tertio  divili®  sunt  infirmae  et  impotentes, 
nullos  suos  juvando  poss^cssores  ad  vires  ha- 
bendas.  Cujus  debilitatis  ratio  ex  hoc  patet : 
quandocumque  enim  aliquod  agit  ad  aliqua 
operanda,  ipsum  oportet  aliqua  multa  habere, 
quae  possent  fieri  ab  alio  aeque  per  pauca ;  illa 
multa  ipsi  agenti  primosunt  vana;  imo  semper 
natura  operalur  per  pauciora,  quantum  potest, 
ut  philosophidocent.  Ergo  cumvideamus,  quod 
qui  vult  temporalem  necessitatem  excludere, 
oportet  eum  divitias  innumcrabiles  congregare, 
nec  sufQciunt  paucae,  certum  est  eas  valde  de- 
biles  esse,  maxime  cum  multae  non  possint  ne- 
cessitatem  excludere.  Quod  autem  multitudo  in 
rebus  singulis  sit  siguum  uebilitalis,  multis  pro- 
batur  exemplis.  Exemplum  ergo  primum  accipe 
in  nalura  :  nam  videmus  multa  reptilia  corpore 
exigua,  multipedia,  et  vermes  breves,  et  culi- 
ces,  in  quibus  propterea  multi  sunt  pedes,  quia 
omnino  valde  sunt  debiles.  Quare,  si  cum  de- 
bilitate  pauci  esscnt  pedcs,  corpora  sustentare 
non  possent,  et  sic  gressum,  et  per  consequens 
vitam  perderent.  Sapiens  ergo  natura,  quia  ta- 


libus  crura  proportionabilia  dare  non  potest, 
debilitatem  muUitudine  pedum  supplevit.  Nam 
videmus,  ubi  pedes  validi  sunt,  et  fortes,  inve- 
niuntur  pauciores  esse.  Unde  huec  est  causa, 
quare  plures  culex  quam  elephas  habet  pedes, 
cum  hoc  sit  animal  exiguum,  hoc  autem  maxi- 
mum.  Item  in  rebus  artificialibus  videmus, 
quod  quanto  panni  sunt  minoris  virtutis  ad  fo- 
mentum  naturalis  caloris,  tanto  necesse  est,  ut 
ex  eis  homo  induat  plurcs.  Item  quanlo  na- 
vem  trahentes  sunt  debiliores,  tanto  necesse 
est  eos  esse  plures  :  ut  quod  non  polest  de- 
bilitas  paucorum,  multitudo  suppleat.  Ex  hac 
enim  causa  est,  quod  plura  sunt  minera- 
lia,  quam  vegetabilia,  et  plura  vegetabilia, 
quam  sensibilia ;  et  plura  sensibilia  quam 
rationalia  :  quia  quanto  sunt  plura,  tanto 
ignobiliora,  et  tanto  debiliora,  et  minus  valen- 
tia.  Quare  plus  est  de  argento,  quam  de  auro; 
plus  de  plumbo,  qiiam  de  argento ;  ct  plures 
quercus,  quam  cedri;  et  plurc  viles  lapides, 
quam  pretiosi ;  et  plures  homincs  vilcs,  quam 
nobiles;  et  plures  sunt  stulli  homines,  quam 
sapientes;  et  plures  sunt  milites,  quam  baro- 
nes;  et  barones  plures,  quam  reges,  et  plures  Notan- 
simplices  presbyteri,  quam  episcopi;  et  plures  ''3'^™  „3^^ 
episcopi,  quam  archiepiscopi;  ct  summus  Pon-  Pontiiice 
tifex  tantum  unus,  quia  plenitudo  potestatis  est 
in  eo.  Ex  his  exemplis  ccrtissimum  est,  quod 
diviliae  ideo  quasruntur  plures  (paucis  enim 
contenti  non  sunt  homines),  quia  sunt  debiles, 
quod  promitiunt  efficere  nou  valentes.  Nam 
promittunt  suum  possessorem  beatum,  et  fa- 
*  ciunt  totum  contrarium,  dum  auferunt  reguum 
supernum,  et  ducunt  ad  infernale  supplicium. 
Ob  hanc  causam  Dominus  dicit  * :  «  Facilius  est 
camelum  transire  per  foramen  acus,  quam  di- 
vitem  in  regnum  cnelorum  :  »  quia  sicut  came- 
lus  non  pofest  portam,  quae  Acus  dicitur,  in-  ,f^^*j„ 
frare,  nisi  onus  deponat ;  sic  homo  in  regnum  di,;itur. 
coelorum  inlrare  non  potest,  nisi  desinat  dives 
esse.  Istis  considerationibus,  et  mullis  aliis, 
Sancti  divitias  contempserunt  vanas;  et  hoc 
propter  Deum,  quem  contempserunt  multi  ho- 
mines  propler  mundum.  Quid  mirum,  si  con- 
tempserint  Christiani,  quod  contempserunt  Pa- 
gani?  Dicit  enim  Sencca  ^  quod  «  nemo  dignus 
Deo  est,  qui  divitias  non  contemnit.»Beruardus  '<*: 


'  Plisana  est  horJei  cretnor,  vel  succus,  sive  aqua. 
Plin.,  lib.  XVUI,  c.  vii,  et  lib.  XXII,  c.  xxv.  — 
'  Theriaca  ex  viperina  carne  fil.  Plin.,  hb.  XX, 
c.  XXIV,  el  ULi.  XXIX,  0.  iv.  — ^  '  l  Tiiu.,  vi,  9,  — 


*  Eccli.,  XI,  10.  —  5  Deruard.  —  «  Doet.,  de  ConsoL 
philos.,  lib.  II,  pros.  8.  —  '  Luc,  xvi,  22.  —  »  Matth., 
xis,  24.  —  ^  Seuec,  episf.  xviii.  —  "  Bern.,  in  temp, 
liesurrect.,  senii.  iil,  n.   1. 


80 


SEHMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMONI.  XXIX. 


ic   Magna   abusio ,   et  penitus   nimis   magna , 
ut  dives  esse  velit  vermiculus   vilis,  propter 
quem  tam  pauper  voluit  esse  Dorainus  majes- 
tatis.  »  Quaerat,  inquit,  Paganus  divitias,  cum 
sine  Oeo  existat :  quarat  et  divilias  Judaeus,  qui 
eas  in  promissionem  accepit;  sed  qua  ironte 
Christianus  divitias  qurerit,  postquam  Chrislus 
pauperes  beatos  esse  praedicabat?  Multi  enim 
Romanorum  fuerunt  consules,  qui  propter  amo- 
rem   suse   civitatis  nihil   omnino   accipientes, 
adeo  in  morte  inventi  sunt  pauperes,  ut  non 
haberent,  unde  exequias  iuneri  lacerc  potuis- 
sent.  Sunt  et  in  Judaea  et  in  vElhiopia  populi,  ut 
historioe  narrant,  qui  nihil  penitus  congregant, 
sed  de  bis,  quae  sponte  terra  gignit,  simpliciter 
vivunt,  sicut  omnes  homines  ante  diluvium  fa- 
ciebant.  Quae  eigo  est  haec  tanta  avaritia,  quse 
Christianos  invasit,  ut  eis  non  seminare  sutfi- 
ciat,  non  colUgere,  nisi  insuper  usuris  variis, 
et  mercationibus  infinitis,  quibuscumque  pecca- 
tis  congregent  peritura?  Seneca  * :  «  In  obsessa 
via  diviti  nulla  pax  est ;  qui  vero  pauper  est, 
nullam  calumniam  timet,  nullas  formidat  htes, 
nullas  timet  alias  passiones.  »  Et  ideo  inquit : 
tt  Paupertas  est  donum  Dei  a  paucis  cognitum.  » 
Grcgorius  ^  :  «  Quid  in  hac  vita  laboriosius, 
quam  terrenis  desideriis  aestuare  ?  quid  quietius, 
quam  nihil  praster  Deum  in  hac  vita  appetere  ? 
Ad  patriam,  »  inquit,  «  Uberius  incedimus,  si  in 
via  onere  caremus.  Nam  qui  onus  divitiarum 
abstulerit,  ad  currendum  citius  se  expedivit.  » 
Rogemus  ergo,  etc. 

SERMO  II  \ 

Charitas  benigna  est  *.  Yirtus  charitaUs  quam 
sit  nobiUssima,  quantis  praeconiis  honoranda, 
quantis  laudibus  praedicanda,  nuUa  potest  ex- 
primi  carnea  Ungua.  Nam  apostoUca  teste  sen- 
tenUa  ^,  si  quis  Ungua  utatur  angeUca,  si  pro- 
pheUca,  si  omnium  rerum  scientia,  si  fide  fa- 
cienle  miracula,  si  pauperibus  distribuat  omnia, 
et  si  in  mortem  dederit  carnem  suam ;  frustra 
omnia  sunt,  si  charitate  non  sunt  formata.  «  Sola 
enim  haec  virtus,  »  secundum  Augustinum  % 
«  piorum  virorum  est  et  sanctorum ;  cum  ca^terae 
virtutes  bonis  et  maUs  commuues  sint.  »  Magna 
enim  virtus  est  fides ;  sed  daemones  credunt,  et 
contremiscunt.  Magna  virtus  est  spes,  quam  in 
magnis  peccatoribus  videmus.  Quid  prudentia 

i  Senec,  epist.  xiv.  —  =  Gregor.  —  ^  Neque  bunc, 
neque  sequentem  habet  edit.  Hageno.  an.  1496.  — 
*  I  Cor.,  xiii,  4.  —  »  Ibid.,  1.  —  «  Seni.  ex  Aug. 


nobilius  judicamus?sed,  teste  Domino",  major 
est  in  filiis  lenebrarura,  quam  lucis;  *  major  in 
serpenUbus,  quara  in  nobis.  Quid  temperanUa 
melius  dici  potest,  quae  sive  respectu  gulae,  sive 
luxuriae,  major,  quam  sit  in  christianis,  inventa 
est  in  paganis?  Multoe  enim  fuerunt  mulieres 
pagana3,  ut  testantur  historiffi,  quae  prius,  quam 
corrumpi,  voluerunt  occidi.  Quid  fortitudine, 
quid  paUentia  potest  esse  melius?  quam  quasi 
in  summo  possederuntphilosophi.  Magna  virtus 
et  ardua  paupertas  exisUt,  quae  in  muIUs  tam  (a) 
philosophis,  et  paganis  resplenduit.  Sola  enim 
charitas  est,  quae  nuUo  modo  convenit,  nisi  so- 
luramodo  viris  justis,  eo  quod  deformari  non 
possit.  Nunquam  ignis  potest  infrigidari,  quam-     t;, 
vis  posset  exUngui  :  sic  et  cliaritas  potest  qui-  p'"'- 
dem  per  peccatum  auferri,  sed  nunquam  infor- 
mis  fieri  :  et  ad  modum  vitri  potest  quidem 
totaliter  frangi,  non  autem  plicari.  Quia  igitur 
haec  virtus  proprie  sanctorum  est,  et  per  ejus 
operaUones  et  actus  maxime  cognoscuntur  '  : 
«  Ex  fructibus  enim  eorum  cognosceUs  eos  :  » 
ideo  praemissum  verbum  ad  Sanctorum  gloriam 
est  assumptum.  In  quo  describilur  ista  virtus 
Sanctorum   esse  maxime  quantum   ad  duo  : 
primo,  quantum  ad  habitum,  qui  consisUt  in 
corde  :  secundo,  quantum  ad  actum,  quo  ful- 
gent  in  opere.  Primo,  per  habitum  Sancti  sunt 
facti  justi  quoad  seipsos;  secundo,  per  actum 
facU  sunt  luminosi  quoad  fratres  et  proximos. 
Notatur  ergo  primo  habitus  mentem  sancUfi- 
cans,  cum  dicitur  :  Charitas;  notatur  secundo 
actus,  quem  charitas  inspiravit,  cum  infertur  : 
•■   Benigna  est,  id  est,  hominem  benignum  facit. 
Licet  enim  quaelibet  virtus  unum  specialem  ac- 
tum  habeat,  quem  eliciat  (sicut  fides,  credere ; 
spes,  sperare;  charitas,  diligere,  vel  amare),  ta- 
men  charitas  omnes  actus  virtutum  imperat, 
quamvis  eos  non  eliciat;  sicut  Apostolus  dog- 
maUzat  dicens'"  :  «   Charitas    omnia  credit, 
omnia  sperat,  omnia  sustinet,  »  etc.  Nam  sicut 
esse  benignum  charitas  imperat;  sic  ipsa  beni- 
gnitas  probabiUter  charitatem  adesse  denuntiat; 
sed  defectus  benignitalis  ex  necessitate  conclu- 
dit,  quod  animae  charitas  non  assistit,  etc.  Dica- 
mus  ergo  :  Charitas  benigna  est.  Licet  charitaUs 
non  sint  certa  experimenta,  nisi  per  revelatio- 
nem  divinam;  sunt  tamen  aliqua  probabiUa 
signa,  quibus  ad  credendum  inducimur,  quod 

decerpt,,  vii.  —  ^  Luc.,  xvi,  8.  —  '  Matfh.,  X,  16.  — 
9  Ibid.,  VII,  16.  —  '0  1  Cor„  xiir,  7. 
[a)  Del.  tam,  vel  leg,  tamen. 


eir." 


DE  PLURIBUS  SS.  COiWESSORIBUS.  SERMO  II. 


81 


charitatem  habcamus  :  primum  est  conscicnlia 
munda;  secundum  est  patientia  firma;  tcrlium 
est  compassio  fraterna;  quarlum  est  communi- 
calio  libera. 

Dico,  qiiod  primum  signum  quod  cbaritatem 
habeamus,  est  interior  conscientia,  si  invenia- 
lur  munda,  nuUis  debctis  moraUbus  foeda,  uon 
cogitans  turpia,  non  amans  mundana,  sed  so- 
luni  divina  :  non  gaudcns  ad  mala,  scd  ad  om- 
nia  bona.  Unde  Apostolus  dicit  *  :  «  Cbaritas 
non  cogitat  makun,  non  gaudet  super  iniqui- 
tate,congaudetautemveritati;  »  id  est:  non  po- 
test  esse,  ut  si  charitas  sit  in  anima,  ut  anima 
sitfoeda,  ut  sit  frigida  ad  divina,  et  cabda  ad 
humana,  cum  charitas,  ad  modum  materiaUs 
ignis,  virtussit  purgativa..  calefactiva  et  matura- 
tiva.  Unde  etiam  Dominus,  loquens  de  charitate, 
dicit  * :  «  Ignem  veni  miltere  in  terram ;  et  quid 
volo,  nisi  ut  ardeat  (a)  ?  »  Ergo  si  charilas  est 
ignis,  ipsa  habet  purgare,  qnia  ignis  est  aeris 
purgaUvus,  et  in  ferro  est  omnis  rubiginis  con- 
sumplivus.  Si  ergo  conscientia  est  peccati  rubi- 
gine  plena,  certum  est,  quod  ab  igne  charitatis 
est  vacua.  Item  iguis  omnia,  quce  sibi  approxi- 
mantur,  calefacit,  quia  omne  frigus  a  rebus 
expellit,  sicut  experienlia  certa  ostendit.  Ergo 
ubi  charitatis  ignis  non  requiescit,  frigus  etiam 
non  desinit.  Ergo,  si  ad  divina  et  spiritualia 
bona  te  ferventem  et  calidum  invenies,  et  e 
contra  ad  terrena  frigidum  reperies,  signum  est 
charitatis  in  te  existentis.  Si  autem  frigidus  es 
ad  divina,  et  calidus  ad  terrena,  scias,  quod 
charitas  non  ardet  in  aniraa  tua.  Item  ignisest 
crudorum  maturativus.  Unde  videmus ,  quod 
poma  cruda  et  immatura  in  igne  decocta  fiunt 
sapida  et  dulcia,  eo  quod  a  virtute  ignea  omnis 
ejus  acerbitas  sit  consumpta,  et  saporositas  sit 
inlroducta.  Ergo  si  tu  inveneris  in  te  maturas 
atrectiones  dulces,  et  saporosas  de  Deo  cogita- 
tiones,  probabile  valde  est,  quod  a  divino  igne 
hofec  habes.  Si  autem  e  contrario  cogitationes 
de  mundo  tibi  sunt  dulces  et  sapidas,  et  de  Deo 
sunt  crudae,  crede  mihi,  et  scias  certissime, 
quod  divino  non  ardes  hoc  igne.  Notandum  ta- 
men,  quod  in  omnibus  isUs  arguraenUs,  sive 
argumentaudi  modis,  semper  probabile  est  as- 
serUvum;  sed  necessarium  est  negativum.  Ubi 
ergo  Apostolus  dicit  ^ :  «  Charitas  non  agit  per- 
peram,  » id  est,  perverse  : «  non  est  ambitiosa :  » 
si  ego  (6)  ita  dicam  :  «  Iste  non  agit  perperam, 

'  l  Cor.,  xni,  5-6.  —  -  Luc,  xil,  49.  —  '  l  Cor., 
XIII,  4.  —  *  Rom.,  VIII,  35,  38.  —  ^"  Bern.,  in  Dom. 

TOM.    XIV. 


non  est  ambiUosus:  ergo  charitalem  habet;  » 
hoc  tantum  est  probabile  assertivum,  non  au- 
tem  necessarium,  quia  tunc  posset  homo  pro 
certo  scire,  si  essct  in  charitate.  Si  autem  sic 
dicam  :  «  Iste  ambiliosus  est,  et  perverse  agit; 
ergo  charilatnpi  non  habet  :  »  argumentura  non 
est  probabile  tantum,  sed  est  necessarium.  Unde 
et  scire  cerUtudinaliter  non  possumus,  quod  in 
charitate  sumus,  eo  quod  non,  quia  bona  faci- 
mus,  charitatem  habemus;  cerUtudinaliter  ta- 
mcn  scirc  possumus,  quod  in  charitate  non  su- 
mus,  dum  mala  charitati  contraria  facimus,  eo 
quod  quia  facimus  mala,  mali  sumus. 

Secundum  signum,  quod  charitatem  habea- 
mus,  est  paUentia  firma.  Charilas  enim  sic  ho- 
minem  in  adversis  firmat,  etad  modura  lapidis 
quadri  stabililat,  ut  nullis  omnino  moveatur 
adversis,  sed  ex  eis  potius  crcscit,  sicut  in  as- 
persione  aqute  ignis  poUus  invalescit,  et  omne 
contrarium  ad  praesenliam  sui  contrarii  vigo- 
rescit.  Nam  et  charitas  dicitur  similis  esse  bitu- 
mini,  quod  est  terra  adeo  conglutinosa,  et  tantie 
tenacitatis,  ut  ca,  quae  unit,  nec  igni,  nec  aqua, 
nec  ferro  dissolvi  ab  invicem  possint.  Unde  vir 
sanctus  hoc  bituraine  Deo  unitus,  non  solum 
mundi  mala  non  fugif,  sed  etiam  appeUt.  0  Exem- 
quot  fuerunt  SancU,  qui  pro  Christo  voluerunt  p'""" 
occidi ,  et  mortem  quresierunt  mente  fideli, 
quamvis  a  Deo  ad  aliud  essent  ordinati !  Nonne 
venerabilis  vir  Franciscus  marc  transivit,  Sol- 
danum  adiit,  et  fidem  constanUssime  prfedicavit, 
quamvis  ad  alia  reservatus  fuerit?  Hoc  ergo  bi- 
tumine  Christo  conjunctus  Aposlolus  dicebal*  : 
«  Quis  nos  separabit  a  charitate  Christi?  tribu- 
laUo?  an  angusUa?  an  persecutio?  an  nuditas? 
an  periculum?  an  gladius?  »  Et  addit  :  «  Cer- 
tuS  sum,  quod  neque  mors,  neque  vita,  nec 
angeli,  nec  principatus,  neque  instanUa  »  mala, 
«  neque  futura,  »  scilicet  mala,  «  neque  foiti- 
tudo,  necallitudo»  quorumcumqucPrincipum, 
«  neque  alia  creatura  poterit  nos  separare  at 
charitate  »  ChrisU,  quae  est  laQtie  tolerationis. 
Ideo  certe  amor  omnia  gravia  levia,  et  araara 
dulcia  facit  :  «  Nihil  enim  est  amanU  difficile, » 
ut  Bernardus  dicit  ^.  Charitas  enim  est  similis 
virtuti  conversivae,  quJB  est  inoliva  et  vite.  Nam 
virtus  illa  conversiva  humorem  viUs  et  olivoe, 
qui  amarus  est  in  radice,  verUt  in  multam  dul- 
cedinem,  sicut  probat  experienUa,  quia  coquit 

Palm.  sarin.   \,n.  2;  de  Convers.  ad  Cleric.,  c.  xxi 
n.  38. 
(a)  Vulg.  acceadatur.  —  (6)  Cat.  edit.  ergo. 

6 


83 


SERMONKS  DE  SANMTIS  IN  COMMUNI.  XXIX, 


vitis  uvas,  et  olivee  baccas  maturas  :  est  enim 
similis  quadrigie,  cujus  naturee  est,  quod  majus 
pondus  equi  pertrahunt  cum  quadriga,  quam 
pos.sint  facere  sine  ea.  Amor  enim  facit  pojnas 
conlemnere,  et  ipsam  mortem  appelere,  imo 
facit  quasi  non  sentire.  Uode  similis  est  man- 
dragorai ',  cujus  cortex  in  vino  decoctus,  biben- 
tem  ad  omnes  dolores  insensibilem  reddit. 
Unde  ad  potandum  illis  dari  consuevit,  cjuorum 
corpora  sunt  secanda.  Dicit  enim  Dionysius , 
quod  hicc  herba  decocta  in  vino,  et  forliter  sic 
poluta,  hominem  dormire  facit.  ut  vulnera  sen- 
tire  non  possit.  Et  propterea  in  Canticis  dici- 
tur  %  quod  «  aquce  muUfc,  »  id  est,  tribulatio- 
nesvari.-fi,  «  non  potuerunt  exlinguere  chari- 
tatem.  »  Imo  non  solum  non  extinguunt,  scd 
eam  incendunt;  quia  videmus,  quod  solares 
radiimajorem  calorem  generantin  aqua,  quara 
in  terra  :  quia  cum  aqua  magis  sit  calori  con- 
traria,  quam  sit  terra,  dum  majus  (a)  contra- 
rium  in  aqua  inveniunt,  fortius  ad  victoriam 
radii  contrarii  exardescunt :  quia,  ut  supra  jam 
dixi,  omne  contrarium  fortius  insurgit,  dum 
suum  contrarium  adesse  persantit.  Sic  et  chari- 
tas,  dum  prenas  extinguentes,  vel  ad  malum 
allicientes  adesse  persentit,  ad  resistendum  eis 
se  recolUgit  totam,  et  majores  ex  hoc  assumit 
vires.  Et  hoc  dicere  Propheta  voluit ,  cum 
ait  '  :  «  Dum  superbit  impius,  incenditur 
pauper.  » 

Tertium  signum,  quod  homo  habeat  charita- 
tem,  est  compassio  iraterna.  Nobilius  est  enim 
corpus  spirituale,  quam  materiale  :  ergo  mnjor 
debet  esse  unio  membrorum  spiritualium , 
quam  materiaUum.  Sed  membrorum  corpo- 
raUum  tanta  est  unio,  teste  Apostolo  S  quod 
«  si  patitur  unum  membrum,  compaUuntur 
omnia  membra,  »  et  gaudenU  congaudent  : 
et  est  impossibile  aUter  esse  :  ergo  si  major 
est  unio  membrorum  spirituaUum  ,  impos- 
sibile  est  mcmbrum  pati ,  quod  uou  sit  com- 
passio  aliorum  membrorum.  Ergo  si  iratri, 
vel  proximo  paUenU,  te  invenies  compati,  pro- 
babile  signum  est,  quod  habeas  charitatem,  et 
sis  corporis  Chrisli  membrum.  Si  autem  proxi- 
mo  patienti  te  non  inveneris  posse  compati, 
non  dico  Ubi  probabili,  sed  argumento  infal- 
libili  Ubi  coucludi,  quod  non   es  membrum 

1  Mandragor*  virtus,  ex  Dionysio,  scriptore  me- 
dico,  qui  a  Varrone,  lib.  I,  dc  Re  rust.,  noininalur; 
pta  Plinlo,  lib.  XII,  XIU  etXXI  de  herbis  scripsisse 
metnoralur;  ilem  ex  Dioscoride,  lib.  IV,  c.  Lxxviii,  et 


corporis  ChrisU  :  quia  impossibile  est,  si  homo 
alterum  vere  amat,  quod  ei  dolenti  non  pleno 
corde  condoleat,  et  se  cum  afflicto  afHigat.  Et 
si  hoc  facit  amor  carnalis,  quid  amor  spiritua- 
Us  faciet,  si  intus  atiuerit?  Nunquam  in  corde 
poterit  osse  ignis,  et  noa  ardebit.  Proverbium 
est  quod  amor  et  tussis  celari   non  possunt. 
Quare  concluditur  ulterius,  quod  si  proximo 
vere  compatcris,  ejus  necessitatibus  pro  viri- 
bus  subvenis.  Quod  si   non  facis,  scias  quod 
charitatis  ignis  in  le  fundilus  estexUnctus.  INon 
enim  est  possibile,  ut  ignis  in  lignis  ardeat,  et 
non  calelaciat.  Et  propterea  dicitur  °  :  «  Qui  vi- 
derit  fratrera  suuni   necessitatem  habere ,   et 
clauserit  viscera  sua  ab  eo,  quomodo  charitas 
Dei  manet  in  eo?  «  quasi  dicat :  Impossibile  est 
ila  esse.  Ergo,  fratres  mei,  probeUs  habere  vos 
hanc  charitatem  corde  compatiendo,  et  opere 
toto  posse  subveniendo,   quia  diUgendus  est 
proximus,  non  solum  corde  et  ore,  sed  etiam 
opere  :  quod  si  possibilitas  operis  non  adsit, 
suUicit  compassio  cordis  cum  consolaUone  ser- 
monis.  Turpe  est,  ut  majorasigna  amoris  inve- 
niantur  in  bruUs,  etiam  ad  bruta  extranei  ge- 
neris,   quam  in  hominibus,    qui  sunt  omnes 
ejusdem  generis,  ab  uno  omnes  principio,  cum 
bruta  omnia  habuerint  (6)  principia^  scilicet  foe- 
minam   et  masculum.  Nam  cornices,  quae  sunt     Exem. 
aves,  praeter  hoc  quod  ad  parentes  sunt  miro  ''^"™' 
modo   clementes,    quia  in  senectute   propriis 
pennis  eos  fovent,  sunt  eliam  circa  ciconias 
valde  diligentes.  Nam  cum  ciconiae  partes  has 
derelinquunt,  ut  ad  partes  calidas  transeant, 
eas  cornices  in  domibus  suis  cum  magna  sedu- 
litate  suscipiunt;  et  quando  in  itinere  sunt  aves, 
quae  ciconiis  sunt  infestae,  cornices  eas  turma- 
tim  associant,  et  contra  infestas  aves  forUssime 
pugnant,  ila  ut  pro  eis  vulneribus  et  morti  se 
e.xponant.    Qui   homines   tantae    hospitaiitaUs 
sunt,  sicut  cornice.s,  et  sic  proximos  diligunt(c), 
ut  se  pro  eis  in  vulnera  tradant,  et  mortem  ?  0     Exem 
humana  miseria,  et  plorabilis  defectus  amoris !  ^^'^' 
quia  si  cadit  elephas,   tunc  est  qui  ex   sociis 
auxilium  ferat;  capitur  passer,  et  sunt  alii  pas- 
seres,  qui  succurrant;  porcus  vociferatur,  et  pro 
posse  alii  adjuvant  :  sed  homo  si  ruat,  non  est 
qui  ad  auxilium  manum  railtat,  vel  extendat. 
Quartum  signum,  quod  homo  habeat  charita- 

lib.  VI,  c.  XVI    -  2  Catit.,  viif,  7.  —  3  Psal.  x,  2.  — 
♦  I  Cor.,  xi\,  26.  —  5  I  Joan.,  ili,  17. 

(a)  Leg.  magis.  —  (6)  Suppl.  duo.  —  (c)  Ccet.  edit. 
diligant. 


DE  UNO  S.  DOrTOHK.  SERMO  I. 


83 


tem,  est  comruunicatio  "libera,  ut  horao  se  et 
sua  communicet  proximo;  quia  sic  dicilur  '  : 
a  Charilas  non  quaerit  qua;  sua  sunt,  >•  sed  tan- 
tum  quaj  Jcsu  Chrisli.  Excmplum  de  discipulis, 
quibus  erant  omnia  communiu  '  :  «  Et  nemo 
quidquam  proprium  possi(l»ibat,  sed  erant  illis 
omnia  communia.  »  Ciconiai  simul  vadunt,  si- 
mul  terram  petunt,  simul  comedunt,  et  quies- 


demus  et  hunc  ordinem  in  coelis,  quod  primum 
est  empyreum,  medium  est  aqueum,  terlium  et 
infunum  estsidereum;  et  primum  influitin  me- 
dium ,  ct  mecHiim  in  posli-eraum.  Cum  ergo 
Ecclesia  a  Deo  sit  ordinala,  necesse  e^-t  ut  ha- 
beat  in  se  ista  Iria.  Ouia  in  Ecclesia  Dei  quidam 
sunt  primi,  et  primates  sunt  appellati;  quidam 
medii,  ut  episcopi;  quidam  infimi,  ut  omnes 
cunt.  Apes  simul  exeunt,  simul  surgunt,  et  si-      alii  minores  pritlati,  sicut  sacerdoles  parochia- 


mul  cibum  communem  accipiunt.  Turpc  igitur 
valde  est,  quod  homo  non  communicet  proxi- 
mo,  cum  brutum  communicet  bruto,  et  major, 
quam  inter  rationabilia,  amor  appareat  inter 
bruta.  Teneamus  ergo  charitatem  :  quia  ubi  est 
charitas,  ibi  Deus  est,  et  '^  «  qui  charitatem  ha- 
bet,  in  Dco  manet,  et  Deus  in  eo.  »  Quod  liernar- 
dus  exponens,  sic  ait  *  :  «  Si  Deus  charitas  est, 
nihil  meliuscharitate  :  si  quis  manet  in  charitate, 
et  per  consequens  in  Deo  manet,  nihil  charitale 
securius.  Si  vero  Deus  in  eo  manet,  nihil  chari- 
tate  jucundius.  »  Yerum  est  ergo,  quod  dicit 
Apostolus  "  :  «  Charitas  patiens  est,  benigna 
est,  non  oemulatur,  non  agit  perperam,  non  in- 
flatur,  non  est  ambitiosa,  non  quaerit  quae  sua 
sunt,  non  irritatur,  non  cogitat  malum,  non 
gaudet  super  iniquitate,  congaudet  autem  veri- 
tati  ;  omnia  sustiuet,  et  omnia  suffert  :  charitas 
nunquam  excidit.  w  Qui  ergo  charilatem  Dei 
habet,  charitatem  proximi  habet  :  quod  si  ergo 
charitatem  proximi  non  habet,  nec  Dei  charila- 
tem  habet ;  quia  ad  dei^tructionem  conse- 
quenlis,  sequitur  deslructio  anlecedentis.  Ro- 
gemus,  etc. 

DE  UNO  S.   DOGTORE. 

SERMO  PRIMUS. 

Refalsit  sol  in  clypeos  aureos,  et  reaplcnduerunt 
mo7ites  ab  eis  ^.  Augustinus  dicit  ^  quod  ordo  de 
necessitate  requirit  primum,  et  ultimum  :  et 
quia,  ut  ait,  non  potcst  perveniri  ad  ultimum, 
nisi  per  medium;  concludit,  quod  necessario 
omnis  ordo  requirit  primum,  medium,  et  pos- 
tremum.  Undc  in  angelis  triplex  est  hierarchia  % 
scilicet  :  prima  vel  suprema,  media,  et  inlima  : 
ita  quod  est  influentia  supremas  in  mediam,  et 
medite  in  inUmam  :  ut  (a)  ima  per  mediam,  et 
media  per  supremam  purgetur,  illurainetur,  et 
perficiatur,  sicut  dicit  Dionysius  '.  SimiUter  vi- 

»  1  Cor.,  xiu,  5.  —  »  Act.,  IV,  32.  —  »  I  Joun.,  iv, 
16.  —  »  Bernard.,  in  Cant.  —  *  1  Cor.,  xiii,  4-8.  — 
«  1  Macli.,  VI,  3'J.  —  '  Aug.,  de  Music,  lib.  I,  c.  xii, 


les.  Vel  aliter  :  quidam  sunt  tantum  doctores, 
et  hi  sunt  supremi;  quidam  tantum  audientcs, 
et  hi  sunt  infimi;  quidam  simul  audientes  et 
docentes,  et  hi  sunt  medii,  qui  ea,  quoe  audiunt 
a  suramis,  more  lunoe  refundunt.  Nam  luna 
lumen,  quod  a  sole  recipit,  reddit  terris.  Isti 
ergo  tres  ordines,  docentium  scilicet,  et  au- 
dientium,  et  medio  modo  .se  habentium,  no- 
tantur  in  thcmale.  Nara  fanlum  docentes  a.ssi- 
milantur  soli,  et  stellis;  tantum  audientes  assi- 
milantur  raontibus  altis,  adrecipiendura  lumen 
dispositis  :  qui  licet  sint  infimi  respeclu  docen- 
tium,  sunt  tamen  montes  alti,  in  comparatione 
valliura,  id  est,  nihil  colligere  valentiura.  Nam 
montes  prius  suscipiunt  radios  solares,  quam 
colles  depressi,  et  valles;  audientcs  simul,  et 
docentes  similes  sunt  scutis  aureis,  quai  lumen, 
quod  a  sole  accipiunt,  terris  oppositis  sibi  red- 
dunt.  Et  dicuntur  notanter  clypei,  quia  sicut 
pro  defensione  corporis  exponuntur  clypei  in 
bello  ictibus,  sic  isti  debent  se  exponere  pro 
utilitate  animae  proximi,  et  pro  defensione  fidei, 
et  si  necesse  fuerit,  propterea  mori.  Ut  ergo 
sermonem  reducamus  ad  hunc  Doclorem  exi- 
mium,  ciijus  hodie  feslum  colimus;  hic  quan- 
tum  ad  tria  in  praemisso  verbo  describitur  : 
primo,  quantum  ad  ejus  eximiam  sanctitatem, 
qua  intus  exarsit;  secundo,  quantum  ad  lumi- 
nosissimam  veritatem,  qua  ut  sidus  emicuit; 
tertio,  quantum  ad  doctrinae  utilitatera,  qua 
mundo  profecit.  Notatur  ergo  primo  ejus  sanc- 
tissima  vita,  qua  Deo  servivit,  cum  dicitur  Sol; 
secunda,  notatur  ejus  admiranda  doctiina,  qua 
claruit,  cum  dicilur  :  Befuhit  in  dypeos  aureos; 
teitio,  ejus  doctrinae  efficacia,  qua  profecil, 
cum  subditur :  £t  resplenduerunt  montes  ab  eis. 
Verum,  quia  ista  omnia  in  sole  tantum  possuut 
notari,  ideo  de  ipso  sole  fiat  hic  sermo.  Est 
ergo  notandum  quod  circa  solem  nobis  consi- 
deranda  sunt  quinque  :  primo,  ipsius  essentia; 

n.  20,21.  —  »  Dioa.,  deCceL  Hierarch.,c.  iii.  — 'Ibid., 

C.   VllJ. 

(a)  Ccet.  edit.  et. 


84 


SEKMONES  DK  SANCTIS  IN  COMMTINI.  XXX. 


secundo,  ejus  forina;  tertio ,  ipsius  figura; 
quarto,  motus  et  natura;  quinto,  ejus  influen- 
tia.  Nam  secundum  essenliam  est  corpus  allis- 
simura;  secundum  formamej-t  corpus  venuslis- 
simum;  secundum  figuram  est  corpus  rotun- 
dissimum;  secundum  motum,  sive  naturam,  est 
corpus  velocissimum ;  secundum  influentiam 
est  corpus  virluosissimum.  Sic  et  Doctor  noster 
eximius  fuit  allissimus  per  eximiam  sanctitalem ; 
fuit  speciosissimus  per  scientiee  clarilatem  ;  fuit 
rotundissimus  pcr  arctissiiuam  pauperlatem; 
fuit  velocissimus  per  obedientifie  Uumililatera; 
fuit  virluosissimus  per  miraculorum  eCQcaci- 
tatem. 

Dico,  quod  corpus  solis,  secundum  suam 
naturam  et  essentiam  consideratum,  est  corpus 
in  firmamento  positum,  et  ideo  altissimum; 
corpus  lucidum,  et  ideo  speciosissimum ;  cor- 
pus  rotundissimum,  et  ideo  (a)  nobilissimum. 
Quid  enim  ccelo  sublimius?  quid  inter  corpora 
inanimata  coelo  dignius?  Unde  dicitur  ^ :  «  Alti- 
tudinem  coeli  quis  dimensus  est?  »  Iloc  et  ipsa 
esperientia  probat,  etviae  longitudo,  quae  cor- 
pora  tam  graudia  sic  a  nobis  celat,  ut  nobis 
videantur  permodica.  Sed  ea  hic  non  pono, 
quia  in  Dominicalibus  Sermonibus  rae  recolo 
dixisse  ,  et  posuisse  de  hujusmodi.  SufQciat 
igitur  dicere  secundum  Scripturse  testimonium, 
quia  fidelibus  est  certissimum,  quod  ccelum 
est  altissimum,  et  in  sumrao  locatura,  sicut 
patet  ad  sensum.  Sed  sol  in  coelo  est  situa- 
tus  :  ergo  cst  corpus  situ  altum.  Minor  pro- 
batur  per  Genesim  ^,  ubi  dicitur  quod  «  Deus 
fecit  duo  luminaria  magna,  »  scilicet  solem  et 
lunem,  «  et  posuit  ea  in  firmamenlo  coeli.  » 
Unde  quae  sint  haec  luminaria,  docet  dicens  ^  : 
«Qui  fecit  luminaria  magna  :  solem  inpotesta- 
tem  diei,  et  lunam  iii  potestatem  uoctis.  »  Sic 
et  beatus  hic  Doctor  fuit  ad  raodura  coeli  allus ' 
per  vitte  eminentiam;  fuit  solidus  per  veram 
patientiam;  fuit  non  porosus  per  humanam 
gloriam;  et  fuit  in  firmaraento  positus  per  fidei 
constantiam.  Orania  ista  possunt  hic  discuti; 
sed  sufflciat  dicere,  quod  fuit  altus  per  vitae 
sanctitatera,  qua  conversabatur  in  coeUs,  non 
carne,  sed  ment?.  Erat  enim  de  iUis,  qui  cum 
Apostolo  dicere  poterant  *  :  «  Nostra  conversa- 
Uo  in  coeUs  est.»LInde  dicere  poterat  iUud  ^ :  «  Ego 

'  EccU.,  I,  2.  —  2  Gen.,  i,  16.  —  ^  Psal.  cxxxv,  7, 
8.  —  *  Pkilip.,  ni,  20.  —  s  Eccli.,  xxiv,  7.  —  e  Psal. 
cxviii,  23.  —  '  Psal.  XLiil,  25.  —  8  I  Joan.,  iv,  5.  — 
9  Gen.,  I,  4.  —    '"  Damasc,   Fid.    Orthod.,  lib.   il. 


in  aUissimis  habilo.  »  Sed  quis  hodic  conversa- 
tur  in  coeUs?  Quis  hodie  est,  qui  non  tolus  in- 
hcereat  terris?  Vere  terreni  sumus,  quia  non 
coeleslia,  sed  (errestria  cogitamus;  non  de  Deo, 
sed  de  mundo  loquimur  ;  non  pro  Deo,  sed  pro 
mundo  operaraur.  «  Adlia;sit  enim  *  pavimento 
anima  nostra,  »  et  "^  «  conglutinatus  est  in  terra 
venter  noster.  »  «  Qui  enim  ^  de  mundo  est,  de 
mundo  loquitur.  »  Et  quia  non  coele.steS;  sed 
terrcni  suinus,  ideo  sumus  iUis  steUis  similes, 
qiJiB  dc  cfflo  cadunt  in  terram.Nara  et  illue  im- 
pressiones,  quae  dicuntur  vulgariter  steUae  ca- 
dentes^  ideo  caduut,  quia  vere  stellae  non  sunt, 
nec  in  firmamento  locatae  sunt.  Et  sic  forte  iUi 
homines,  qui  in  terrararuunt,  nunquam  in  Deo, 
sivc  in  cogIo,  vere  firmaU  fuerunt,  quia  qui  vere 
inhau-eret,  non  tam  faciUler  caderet.  Nam  vide- 
mus,  quod  arbores,  quas  fortes  radices  ponunt 
in  terra,  non  facile  ventis  eveUuntur ;  sed  illaj 
potius  venUs  cadunt,  qu€e  radices-debiles  terrse 
infigunt.  Ergo  muUo  forUus  non  facile  cade- 
rent,  qui  per  amorem  verura  Deo  inhaererent. 
Secundo,  sol  est  forma  speciosissimus.  Nam 
iUud  dicitur  esse  pulcherrimum,  quod  nihil 
habet  turpitudinis  admixtum;  sicut  iUud  dici- 
tur  esse  albissimum,  quod  non  est  nigredine 
pcrmixtuiu.  At  luci  sola  tenebra  est  opposita  : 
igitur  est  lucidissiraum,  et  per  consequens  spe- 
ciosissimum,  quodnihil  habet  tenebrositatis  ad- 
mixtura.  Sed  Deus,  sicut  habetur ', «  divisit  lucem 
a  tenebris.  »  Ergo  dum  lucem  a  suo  contrario 
separavit,  purissimam  ac  pulcherrimam  eam  fe- 
cit.  At  corpus  soUs  est  fons  lucis,  sicut  ipsum 
nomen  ad  sensuin  ostendit :  nam  ideo  ipsa 
Scriptura  ipsum  solem  appeUat,  eo  quod  solus 
luceat,  et  cuncta  iUuminet,  et  pulchra  faciat : 
non  enim  est  aUud  dies,  quam  sol  super  terram 
iucens.  Sol  ergo,  dum  lucem  in  sumrao  corpo- 
rum  oblinet,  pulcherrimus  oranium  corporum 
est.  Uem,  ut  Damascenus  dicit  '"  :  «ToUe  solem 
a  rebus,  quid  sunt  omnia  nisi  tenebra?  »  Ergo 
omnis  pulchritudinis  ostensiva  causa  est  soUs 
prsesentia.  Sed  propter  (6)  unumquodque  tale, 
et  iUud  magis  '^ :  ergo  si  orania  sunt  pulchra, 
et  apparent  propter  soUs  praesentiam  et  virtu- 
tem  raanifestativam,  muUo  fortius  est  in  se  pul- 
cherrima  soUsrota.  Unde  dicitur  *^ :  «Dulce  lu- 
raen,  et  delectabile  est  ocuUs,  videre  solera.  » 

c.  vii.  —  11  Arist.,  Poster.  analyt.,  lib.  I,  lext.  5.  — 
"  Eccle.y  XI,  7. 

[o)  In  ccet.  edit.  velminime  ista,  vel  prwpostere  posita 
sunt.  —  (6)  Suppl.  qood. 


DE  UNO  S.  DOCTOP.K.  SEUMO 


85 


Nam  et  si  oculus  noster  non  audeat  solem  res- 
picere  in  rota,  causa  est  debilitas  in  virtute  vi- 
siva;  sicut  videmus  ad  sensum,  qiiod  oculus 
lippus  vel  iniirmusrefugit  iumen  solis,  nec  po- 
test  sustitiere  splendorem  aeris.  Sed  ubi  deticit 
noster  oculus ,  ibi  supra  raodum  deleclalur 
oculus  aquilinus;  in  quo  etiam  aquila  est  filio- 
rum  suornm  probativa,  sicut  dixi  supra.  Sic  et 
hic  Doctor  egregius  totus  fuit  speciosus  per  sa- 
pientife  veritafem.  Miro  enim  modo  sapientia 
facit  hominem  speciosum,  et  Deo,  et  horainibus, 
dura  per  eam  fit  horao  circuraspectus  in  corde, 
modestus  in  ore,  et  honcstus  tolus  in  operc,  et 
corpore.  Nam  videmus  ad  sensum,  qnod  illi, 
qui  erant  valde  dissoluli,  dum  scientias  infe- 
riores  audiuiit  (a),  miro  modo  in  raoribus  se 
componunt,  dura  ad  Leges,  vel  Decretales,  vel 
Theologiam  transeunt.  Unde  Doctori  nostro  to- 
tahter  pulchro  potest  dici  illud  »  :  «  Totus  pul- 
cher  es,  dilecte  mi.  »  Hic  signatus  fuit  in  Absa- 
lone,  de  quo  dicitur  -  quod  «  a  planta  pedis 
usque  ad  verlicem  non  fuit  in  eo  ulla  macnla : » 
sic  et  iste  Doctor  orat  pulcher  in  corde,  sive  in 
aflfectu;  erat  pulcher  exterius  in  affatu,  gravis 
in  incessu,  honestus  in  visu,  et  sirailiter  in  au- 
ditu,  temperatus  inhabitu,  et  in  cibo  sirailiter 
et  in  potu.  Sed  quis  hodie  speciosus?  quis  in 
verbo,  quis  in  visu  et  auditu  est  honestus? 
quis  in  vestitu,  cibo  et  pofu  sobrius?  Vere  sol 
hodie  obscuratus  est,  et  non  lucet :  non  est  pul- 
cber,  sed  totus  est  niger  factus.  Sicut  euim  in 
Apocalypsi  docet  Joannes  '^,  et  Joel  dicit  *,  sol 
obscurabitur,  et  luna  non  dabit  lumen  suum; 
stellse  cadent  de  ccelo.  Accipe  per  solem  intel- 
lectura;  per  lunara,  voluntatera;  etperslellas 
accipe  affectiones,  vel  operationes,  et  expone. 
Tertio,  sol  est  figura  rotundissiraus  Nam  con- 
stat  firmaraentura,  in  quo  corpus  solis  est  po- 
situm,  et  cujus  raotu  ducitur,  moveri  sphaerice, 
sicut  ad  sensura  probant  illae  stellae,  quas  circa 
poUim  arcticum  moveri  conspicimus.  Verura 
sol,  sicut  caeterae  stellre,  Philosopho  hoc  pro- 
bante^  et  ad  inconvenientia  plurima  inducente, 
non  movetur  raotu  proprio,  sed  potius  raotu 
orbis  sui.  Ergo,  cum  suus  orbis  sphaerice  mo- 
veatur,  quia  in  [b)  ortu  firmaraenti  deducitnr 
ad  meridiem,  et  hinc  ad  occidenfera;  resfat 
quod  sol  sphferice  moveatur.  Sed  motus,  ut  di- 

'  Cant.,  I,  15.  -  MI  Reg.,  xw,  25.  -  »  Apoc,  ix, 
2.  —  *  JoeL,  ir,  10.  —  »  Arist.,  de  Ccel.,  lib.  11, 
text.  44.  —  *  Eccle.,  i,  5-6.  —  '  Arist.,  de  Coel., 
lib.  III,  te.\t.  69.  —  ^  P/»i7/>.,  m,  8.  —  »  Mattft.,  xix, 


cit  Philosophus,  attestatur  figurara :  ergo  habet 
sphoericam  figuram.  Item  nobilissimo,  speciosis- 
simo  etsimplici.ssimo  corpori,  nobilissima,  spe- 
ciosissima  et  simplicissima  figura  debetur :  ergo 
cum  corpus  solis  sit  tale,  sol  sphericae  figurae  exis- 
tit.  Et  satis  clarct,  ubi  sic  dicitur  ^  •  «Oritur  sol, 
etoccidit,  eladlocumsuuinrevcrtitur  :gyrat  per 
meridiem,  et  flectitiir  ad  aquilonera,  hislrans 
universa  per  circuitum.  »  Ecce  quod  circularem 
liabet  motum.  Sic  et  hic  venerabilis  Sanctus  to- 
tus  fuit  sphaericus  et  rotundus  per  altissimam 
paiipertatera.  Nara  corpus  sphoericum,  si  rao- 
veatur  super  planum,  teste  Philosopho  '',  non 
tangit  planum  nisi  in  puncto,  eo  toto  alio  cor- 
pore  elevato.  Sic  et  vir  sanctus  terram  non  nisi 
in  puncto  tetigit,  quando  solam  ab  eo  (c)necessi- 
tatem  accepit :  sic  totus  ab  ea  alienatus  extitit, 
dum  omnia  superflua  dereliquit.  Unde  poterat 
dicere  cum  Apostolo  * :  «  Omnia  arbifratus  sum 
ut  stercora.  »  Ipse  etiam  dicere  poterat  cum 
Apostolis  ^ :  «  Ecce  nos  reliquimus  oronia,  et 
secuti  sumus  te.  »  Sed  quis  est  hodie  talis?  Quis 
est,  qui  relinquat  orania,  aut  saltem  superflua 
relinqual?  Quisnon  potius  dispersa  congregat? 
Recte  hodie  sol  sub  terra  latet,  et  umbra  terrae, 
quam  projicit,  hunc  mundum  miserum  obscu- 
ravit,  ut  sol  verus  videri  non  possit  "^ :  «  Super- 
cecidit  ignis,  et  non  viderunt  solem.  »  Quis  hic 
ignis,  qui  consurait  orania,  et  nunquara  dicit : 
Safjidt  ",  et  solera  nobis  abscondit,  nisi  amor 
cupiditatis?  Nam  dum  luna  inter  nos,  et  solem 
intercidit,  solem  a  nobis  abscondit;  et  ad  nos 
radios  solares  venire  non  sinit,  sed  noctem 
mundo  inducit,  sicut  factum  est  temporibus 
nostris,  dum  sol  obscuritatem  incurrit.  Quid 
luna  per  sui  status  coatinuam  mutationem  si- 
gnat,  nisi  mundialem  machinara,  sive  munda- 
nara  pecuniam,  quae  volvitur  mutatione  conli- 
nua,  et  ab  una  persona  transit  ad  aham,  quae 
ab  aspectu  nostro  solis  est  ablativa  ?  Si  enim 
modicum  pulvis  sic  oculum  laedit,  ut  solem  in- 
tueri  non  possit,  quomodo  avarus,  qui  habet 
tot  doraos,  tot  agros,  tot  nuraraos  in  oculis,  ve- 
rum  solem  videre  poterit?  Uode  contra  avari- 
tiam  potest  exponi  illud  '* :  «  Obtenebrcntur  (d) 
slellae  caligine  ejus,  »  scilicet  avaritia.  «  Expec- 
tet  lucem,  et  non  videat,  nec  ortum  surgentis 
aurorae.  »  Quid  intelligimus  per  sidera  coelum 

27.  —  »•  Psul.  LVil,  9.  —  "  Piov.,  XXX,  15.  —  1*  Job, 
m,  9. 

(«)  Leg.  audiient.  —  {b)  Leg.  ab.  —  (c)  Leg.  ea.  — 
{d)  C(Bt.  edit.  obtenebrantur. 


86 


SERMONKS  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XXX. 


plum 


ornantia,  nisi  sanctorura  exerapla?  Quid  per 
auroram  luoera  solarora  {)rajvenienlem,  nisi 
prievenientem  gratiam?  Sed  avaritia  non  at- 
tendit  sanctorum  exempla,  et  fugiens  gralam 
veri  solis  priesentiara,  non  sinit  videri  lucem 
divinam;  sed  excaecat  aniraam,  et  totam  facit 
tenebrosam  interius. 

Quarto,  sol  est  velocissimus  motu  :  nam  cur- 
rit  in  una  die  totum  coelispatium;  quaravisnon 
in  die,  sed  in  anno  tamen  (a)  redeat  ad  eum- 
dera  pimctura  Zodiaci.  Yelociter  enim  currit, 
nec  exeraplum  in  his  naturalibus  poni  potest, 
cura  nec  illi  comparari  possit  sagitla  egrediens 
a  ballista,  nec  navis  curreus  ad  vela  plenissi- 
raa.  Unde  dicitur  :  Magna  est  terra,  et  excelsura 
est  coelura,  et  velox  est  occursus  solis  :  conver- 
tit  enim  g^Tum  coeli  in  locura  suura  in  una  die. 
Sic  et  iste  Sanctus  fuit  velocissimus  per  obe- 
dienticB  humilitatom.  Virtutes  enim  istcB  dua? 
sunt  valde  cognalte  :  quia  opus  humilitatis  est 
obedire,  nec  iraquam  aliquis  vere  obedit,  nisi 
vere  sit  humilis  :  ergo  hic  Sanctus  venerabiiis 
sicdivinismandatisobediv!tperfecte,quodnun- 
quam  in  partem  contrariam  declinavit.  Unde 
poterat  dicere  illud  Samuelis  '  :  «  Loquere,  Do- 
mine  ,  quia  audit  servus  tuus.  »  Nam  et  di- 
citur  ^  :  «  Stetit  sol  in  raedio  cceli,  et  non  fes- 
tinavit  occumbere  spatio  unius  diei  :  et  non 
fuit  ante,  et  non  postea  tam  longa  dies,  obe- 
diente  Doraino  voci  hominis.  Ergo  si  sol  contra 
raolum  suum  sic  Deo  obedivit,  quid  sit  homini 
facieudum,  patenter  oslendit.  Sed  quis  hodie 
obedit,  imo  quis  non  resistit?  Nam  et  dicitur' 
quodsolrediit  retro,  significans  multos,  qui  non 
vadunt,  sed  redeunt;  non  currunt,  sed  retro- 
cedunt,  dum  ire  creduntur.  Quid  enim  est  re- 
trocedere,  nisi  Deo  non  obedire,  divina  man- 
data  fugere,  et  ad  vomitum  sicut  canis  redire?" 
Exem-  Tales  etiam  sunt  similes  leoni,  qui  comesta  eji- 
cit,  et  iterum  ea  comedit  :  quod  etiam  canes 
facere  certum  est,  juxta  illud  *  :  «  Canis  rever- 
sus  ad  vomitum  suum,  et  sus  lota  in  volutabro 
luti.  )) 

Quinto,  sol  est  influentia  maximus,  cum  sub- 
slantia  primi  mobilis  sit  dominativa,  directiva, 
aeris  purgativa,  sive  luminis  commendativa, 
irigidorum  corporum  inflaramativa,  graviura 
leviativa,  etmineralium  generativa :  qute  Sancto 
nostro  omnia  possunt  esse  convenientia.   Sed 

1  I  Reg.,  iii,  9.  —  ^Jos.,  x,  13-14.  —  ^  Isa.,  xxxviii, 
8.  -  *  II  Peir..  ii,  22.  —  »  Ecclt.,  XLiii,  2.  —  «  )bid., 
4.  —  '  Hunc  h:jbet  quoque  edit.  Hageno.  au.  1496. 


hic  accipiamus  solura  illara  influentiam,  qua 
infltixit  per  exempla  miririca,  per  docuraenta 
altissiraa,  per  divina  rairacula.  Nam  de  istis 
tribus  polest  exponi  illud  *  :  «  Sol  in  aspectu 
annuntians  in  exitu  :  r>  hoc  quoad  documenla. 
«  Vas  admirabile,  opus  Excelsi  :)>  quantum  ad 
exempla.  u  In  meridiano  exurit  terram: ))  quan- 
tum  ad  miracula ,  quoe  sunt  valde  incensiva. 
«  Et  in  aspectu  ardoris  ejus  quis  poterit  susti- 
nere?  )>  Hoc  quantum  ad  dicta  omnia.  Unde 
subdit  ®  :  »  Tripliciter  sol  exurens  montes,  et 
radios  igneos  exulflans.  )>  Nam  in  Legendis  sunt 
quoerenda  vita3  exempla,  qiwerendaque  mira- 
cula,  et  aarranda.  Rogeraus  ergo,  etc. 

SERMO  11  \ 

Discite  a  me,  quia  mitis  sum,  et  humilis  corde^. 
Naturale  esf,  et  ad  sensum  manifestura,  quod  om- 
ncs  aquiTp  fluunt  ad  valles  :  sic  splritualiter  om- 
nes  scientiuefluunt  ad  humiles.  Et  intantura  cst 
verura  de  aquis,  quod  si  aqua  fluat  per  aliquod 
planum,  et  obviet  ei  ahquod  concavum,  statim 
in  illud  incurrit;  nec  ultra  pertransit,  donec 
illius  vacuitatem  repleverit.  Natura  enim  ali- 
quid  vacuum  non  sinit  esse  ';  nec  sine  loco 
locatura  esse  perraittit.  Cum  igitur  vir  humi- 
hs  se  totura  evacuet,  dum  nihil  se  esse  repu- 
tat,  divina  largitas  sua  gratia  et  scientia  eum 
replet.  Magis  enim  est  creatricis  essentiae  pro- 
prium,  nihil  relinquere  vacuum,  quam  sit  na- 
turae  creatae.  Ergo  si  haec  creatura  nihil  esse 
vacuum  sinit,  multo  fortius  hoc  facit  natura 
creaturarum  '".  Nam  etiam  videmus  ad  sensum,  Exei 
quod  solares  radii  dum  ad  speculum  concavum  p^°"" 
veniunt,  se  multiplicandoet  coarclando,  tantum 
splendorem  et  calorem  ibi  efficiunt,  quod  illi 
oppositam  stupam  incendunt.  Sic  et  divinae  gra- 
tiae  et  scientiae,  dum  ad  humile  cor  perveniunt, 
totum  igneum  etsplendidum  reddunt.  E  contra 
corpus  solidum  et  opacum,  radio  solari  non 
pervium,  dum  opponitur  advenienti,  resistit, 
ipsum  in  suo  profundo  non  recipit;  sed  in  sola 
ejus  superficie  radius  se  diffundit.  Sic  luraen 
scientiee  si  (6)  oblatum  arrogantibus  et  super- 
bis,  non  penetrat  ad  intima  cordis ;  sed  tantum 
superficialiter  in  eis  existit,  ut  sint  tanlum 
sapientes  secundum  humanam  apparentiam  , 
non  secundum  veram  existentiam.  Nam  et 
talibus ,  ut  dicit  Philosophus  ,    magis   operae 

—  "  Malth.,  XI,  29.  —  '  Arist.,   Problem.,  sect.  ix, 
q.  IX.  —  1"  Loc.  corrupt. 
(a)  Leg.  tandem.  —  (6)  Caet.  edit.  se. 


DE  UNO  S.  DOCTORE.  SERMO  II. 


87 


pretium  est  videri  esse  sapientes,  qiiam  esse  et 
nonvideri.  Ob  quam  causam  Didymus  ille  phi- 
losophus  Alexandro  Mugno  quferenti,  quomodo 
sapiens  esse  posset,  taliaei  responsa  mandavit: 
Exem  «  Deus  praesto  est  dare  tibi  sapientiam ;  sed  non 
*""•  habes  ubi  leneas  eam,  cum  superbia  plenus  sis. » 
Vas  enim  vini  liquorc  phmum  non  recipit  alte- 
rum,  nisi  ille  prius  fucrit  cfTusus.  Sed  vas  va- 
cuum  suspicit  intra  suum  concavnm  quidquid 
fuerit  illi  infusum.  Et  propter  hoec  omnia  dicit 
Hugo  '  :  «  Fundamentnm  scientiae  est  humih'- 
tas.  »  Ad  qnam  tria  spectare  vidontur  :  ut  nul- 
lam  scripluram  vilem  habeas ;  ut  a  nullo  ho- 
mine  discere  erubescas;  et,  cum  scientiam  adep- 
tus  fueris,  aUos  non  contemnas.  In  verbo  enim 
veritatis  praemisso,  et  ad  honorem  hujus  Doc- 
toris  assumpto,  etin  nomine  ejus  diclo,  maxi- 
me  notantur  duo  :  nam  prirao  ad  divinara  Sa- 
pientiam  nos  invitat;  secundo  viam,  qua  ad 
eam  perveniendum  est,  manifestat.  Necesse  est 
enim,  quod  qui  vult  donum  scientise  cum  Doc- 
torehoc  percipere,non  ignoret  principium  vife; 
quia,  ignoralis  principiis,  artem  ignorare  ne- 
cesse  est,  sicut  Philosophus  docet.  Sic  nec  ad 
verae  scientiae  bravium  pervenitur,  si  via,  qua 
ad  eam  pervenitur,  ignoratur.  Et  ideo  Doctor 
eximius  hoc  advertens,  primo,  invitat  nos  ad 
sapientiam,  qua  anima  informatiir,  cum  dici- 
tur :  Discite.  Secundo  osteudit  sapientiae  viam, 
qua  ad  eam  citius  pervenitur,  cum  addit :  quia 
mitis  suin,  et  humilis  corde.  Nec  videatur  mira- 
bile,  quod  humilitas,  cum  sithabitus  affectivus, 
sit  menlis  illuminativus,  quia  hoc  non  facit  per 
se  illurainando,  sed  potiustumoremevacuando, 
et  sic  viam  lucis  pra^parando.  Ob  quam  cau- 
sam  dicitur  ^  :  «  Ubi  humilitas,  ibi  sapientia.  » 
Sed  quia  de  humihtate  jam  multa  dixi  supra, 
nunc  dicendum  restat  de  sola  scienlia,  qufe  est 
suo  modo  animae  perfectiva.  Scientia  enim  et 
virtutibus ,  ut  dicit  Philosophus  ^,  perficitur 
anima.  Dicit  ergo  hic  Doctor  :  Discite  a  me. 
Discite,  inquam,  primo  causam  scientiye,  prop- 
ter  quam.  Discite  secundo  scientice  formam,  se- 
cundum  quam.  Discite  tertioscientiae  materiam, 
circa  quam.  Nam  circa  addiscendi  materiara, 
illa  tria  sunt  solHcite  addiscenda,  et  attendenda  : 
primo,  causa,  qua  debemus  nos  ad  discendum 
moveri ;  secundo,  forma,  secundum  quam  de- 

1  Hug.  —  -  Prov.,  XI,  2.  —  3  Arist.,  Moral.  Nico- 
rmch.,  lib.  II,  c.  vi.  —  *  Greg.,  Moral.,  lib.  X,  c.  xv, 
al.  XVI,  vel  XI,  n.  26,  quoad  seusuin.  —  s  Ambros., 
de  Cain  et  Abel,  lib.   II,  c.   iv,  n.   16.  —  •  Prov.j 


bemusregulari;  terlio,  materia,circaquam  de- 
bemus  negotiari. 

ARTICULUS   PRIMUS. 

Dico,  quod  primo  omnium  debemus  videre 
causam,  propler  quam  ad  scientiam  moveri  dc- 
bemus.  Non  igitur  causa  vana,  non  hicrativa ; 
sed  causa  animae  perfectiva  nos  debet  principa- 
hter  ad  scientiam  moverc.  Et  tahs  causa  esttri- 
plex:  prima,  ut  recedamus  a  malo;  secunda, 
ut  proficiamus  in  bono ;  tertia  vero,  ut  locemur 
in  optimo:  ut  recessus  amalosit  incipientium; 
profectus  in  bono  sit  proficientium,  sive  labo- 
rantium;  sedstatus  in  optimo  sit  pervenientium. 

Dico:  si  bene  discere  volumus,  primo  ne- 
cesse  habemus  ut  recedamus  a  malo.  Non  enim 
polest  quis  inchoare  bonum,  nisi  prius  deserat 
malum.  Omni>  enim  homo  est  bonus,  vel  ma- 
lus  :  sunt  enim  immediate  contraria.  Ergo  nul- 
lus  polest  esse  bonus,  nisi  desinat  esse  malus, 
sicut  nuUus  unquam  poterit  esse  sanus,  nisi 
prius  desinat  esse  infirraus.  Nam,  teste  Grego- 
rio  '*  :  «  Qui  volunt  in  agro  seminare,  prius  stu- 
deant  ex  eo  herbas  noxias  removere.  »  NuUus 
enim,  nisi  stultus,  seminat  inter  spinas;  sed  in 
terra  novo  aratro  saepius  scissa.  et  sic  semini- 
bus  apta.  Sic  est  et  in  anima,  quia  non  est  apta 
suscipere  Dei  dona,  nisi  deserat  mala,  et  per 
dolorein  fiat  trita,  et  disposita  divinam  acci- 
pere  gratiam.  Unde  Ambrosius  ^*  :  «  Egressus 
vitii  (a),  virtutis  operatur  ingressum.  »  Unde  di- 
citur* :  «  Qui  evitat  discere,  incidet  in  malum.  » 
Ergo  e  contrario  sensu,  qui  .studet  discere, 
sciet  vitare  mala  :  non  enim  potest  vitari  ma- 
lum,  nisi  cognitiim.  Numquid  non  avislaqueum 
dechnaret,  si  eum  cognosceret?  Ideo  enimbruta 
dechnat  sua  nociva,  quia  de  eis  habent  natu- 
ralem  seientiam.  Est  ergo  sufficiens  scientia  ad 
cognoscenda  peccala,  ad  sahitem  necessaria  : 
eo  quod  vitari  non  possint,  nisi  cognita ;  et 
non  vitata,  obhgant  nos  adpoenam  :  quam  poe- 
nam  non  minuit  iguorantia,  quae  hcet  excuset 
a  tanto,  non  tamen  a  toto.  Et  propterea  Ber- 
nardus,  exponens  illud  ApostoU'' :  «  Scientia 
inflat,  charitas  ledificat,»  dicit*,  quod  ista  duo, 
charitas  ct  scienlia,  sunt  ad  salutem  necessa- 
ria;  eo  quod  scientia  sine  charitate  inflat,  et 
charilas  sine  scientia  errat.  Multi  enim  fuerunt 
viri  sanctissimi,  qui  propter  defectum  scientiae 

XVII,  IC.  —  'I   Cor.,  VIII,  1.  —  «  Bern.,  in  Cant., 
serm.  xxxvi,  u.  6  et  seq.,  et  serm.  lxix,  n.  2. 
(a)  Apud  Ambros.  malitise. 


88 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XXXI. 


facti  sunt  luerelici.  Exemplum  de  pauperibus 
de  Lugduno  *,  qui  tuerunl  prius  boni,  et  ab 
Ecclesiadilecli;  dutn  tamen  ex  simplicitate  hfe- 
resim  preedicare  coepissent,  corrigi  renuerunt, 
et  se  in  suis  haeresibus  confirmaverunt.  Unde 
hoc  fuit,  nisi  ex  ignorantia  mali?  Qnare  Domi- 
nus  post  resurreclionem  -  «  aperuit  discipulis 
sensum,  ut  intoUigerent  Scripturas, »  ut  et  ipsi      litteris  sacris  et  divinis  prieceptis,  ut  cognosca 


«  Ab  infantia  sacras  lilteras  nosti,  qune  te  pos- 
sunt  instruere  ad  salutem.  Omnis,  »  inquit, 
«Scriplura  divinitus  inspirala,  utilis  est  ad  do- 
cendum,  ad  arguendum,  ad  corripiendum,  ad 
eru(hendum  in  justitia  :  ut  perfectus  sit  homo 
Dei  ad  omne  opus  bonum  inslructus.  »  Est  ergo 
studendum,  secuiidum  doctrinam  Apostoli,  in 


mala  vitanda  cognoscerent,  et  ignorantes  de 
Exetn-  ipso  instrucrent.  Unde  dixit  Dominus  ipsis  disci- 
pium.  puUs  »  :  «  Eslote  prudenles  sicut  serpentes,  et 
simplices  sicut  columboe.  »  Nonne  serpens  mala 
vilat,  dum  se  a  veneno  mortifero,  quo  eegrolaf, 
esu  herbiB  amarissimie  purgat,  et  pellem  vete- 
rem  abjiciens,  totum  se  renovat?  Nonne  ser- 
pens  mala  vitat,  dum  pro  defensione  capitis, 
sinequonon  vivit,  totumcorpus  exponit?  Nonne 
serpens  mala  vitat,  dum  incantatoris  vocem  de- 
clinat*,  et  ne  eos  audiat,  aures  obturat?  Turpe 
enim  esl,  ut  non  faciant  homines  ,  quod  faciunt 
tanta  cura  serpentes,  sibi  noxia  decUuantes. 

Secundo,  non  solura  discere  debemus,  ut  re- 
cedamus  a  malo;  sed  ut  etiam  proficiamus  in 
bono.  Non  enim  sufficit  abstinere  a  malo,  nisi 
fiat  quod  bonum  est.  Sed  quomodo  bonum  fa- 
cies,  si  bonum  ignoras  ?  Quomodo  etiam  bo- 
num  scies ,   si  scienfia  cares  ?   Numquid   eris 
albus  absque  albedine  ?  Numquid  sanus  absque 
sanilate  ?  Ergo  nec  sciens  absque  scientia  potes 
esse.  Sed  quia  necessarium  est  scire  bonum, 
constat  quod  talium  bonorum  scienUa  necessa- 
ria  est  ad  salutem.  Necessarium  ergo  est  ad  sa- 
lutem,  cognoscere  peccata  capitaUa,  ut  eviten- 
tur;  cognoscere  divinamandata,  ut  observenlur; 
et  icire  fidei  documenta,  ut  non  erremus.  Unde 
auiraaUa  bruta  coguoscunt  sibi  saUilaria,  et  sa- 
Exem-  Uitifera  cibaria.  Nam  formica  vigct  tanta  pru- 
pi*-        denUa,  ut  sciat  disUnguere  inter  grana,  et  gra- 
na  :  quia  dereUnquens  hordeacea,  eUgit  fru- 
inenUna.   Apes  eUam   sciunt  disUnguere  inler 
tlores,  et  flores,  et  de  bonis  sciunt  eligere  me- 
Uores.  Et  homo  creaturarura  dignissima  non 
cognoscit  sua  anlidota,  cujus   anima  sola  est 
capax  veraescientiae.  Ob  hanc  causam  Apostolus 
Timotheum  ad  studium  litterarum  invitat,  ut 
qute  jam  didicit,  in  eis  perseveret '"  :  «  Tu,  » 
inquit,  «  permane  in  his,  quse  didicisU,  et  quee 
credita  sunt  Ubi,sciens  a  quo  didiceris.  »  Et  ne 
putet  aliquis  in  vanis  sludendum  esse,  addit  : 

'  Pauperes  Lugduneuses  ia  Prateolo,  lib.  XIV, 
cap.  xni.  —  *  Luc,  XXIV,  45.  —  ^  Matth.,  x,  16.  — 
4  Psal.  Lvu,  S6.  —  5  11  2Vw„  lli,  14,  15-16.  —  '  Ibid., 


mus  qiiae  facienda  sunt,  et  quae  vitanda ;   ut 
sciaiuus  peccata,    cognoscamus    remedia ;   et 
sciamus  mala,  et  qu;e  bona  in  futuro  sunt  pa- 
rata.  Non  autem  studendum  nobis  est  in  vanis 
rebus  et  mundanis,  nou  in  poetarum  fabuUs ; 
non  in  scienUis  lucraUvis,  non  in  legibus  JusU- 
nianis,  et  similibus.  Sed  completum  est  hodie 
illud  ApObtoU*  :  «  Erit,  »  inquit,  «  tempus,  cum 
sanam  doctrinam  non    sustinebunt  horaines  ; 
sed  ad  sua  desidoria  coacervabuntsibi  raagistros 
prurientes  auribus;  et  a  veritate  quidem  audi- 
tum  avertent,  ad  fabulas  autem  converlentur.  » 
Hoc  maxime  de  haereticis  verum  est,  qui  docent 
fabulas,  narrant  placenUa  secundum  audien- 
tium  desideria,  et,  more  piscatorum,  ponunt 
hamum    mortis   sub  apparenUa   escoe   dulcis. 
Nam  et  auceps  sub  voce  dulcis  modulationis 
cor  perforat  avis,  et  sub  esca  et  paleis  occultat 
avibus  reUa  morlis.  Sic  et  hcsreUci  sub  facie  pal- 
lida  feralia  gerunt  cordd,  et  sub  voce  modula 
occultant  suaa  doctrin?e  venena,  non  attenden- 
tes  doctrinam   Clu^isU,   sed   potius  Manichaei. 
Unde  contra  omnes  tales  Propheta  dicit  ^ :  «Nar- 
raverunt  mihi  iniqui  fabulaliones;  sed  non  ut 
lex  tua.  »  Non  talis  hic  Doctor,  etc. 

Tertio,  non  solum  discere  debet  homo,  quo- 
modo  recedat  a  malo,  et  crescat  in  bono ;  sed 
etiam,  ut  stabiliatur  in  opUnio,  id  est,  firraetur 
in  sum.rao  bono.  In  hac  vita,  sicut  dicit  beatus 
Bernardus^,  non est  vera  scienUa,  sed  opinio  nu- 
lans,  et  dubia.  Et  ideo  laborandum  esset,  ut  ad 
eura  uostra  mens  veniret,  quem  dum  cerneret, 
omnia  certa  ratione  cognosceret.  Unde  ad  hoc 
invitaraur.  «  Disce,  inquit  ^,  ubi  sit  sap'entia  , 
ubi  sit  virtus,  ubi  sit  prudenUa,  ubi  sit  intellec- 
tus;  ut  scias  simul  ubi  sit  longiturnitas  vitae,  et 
victus,  ubi  sit  lumen  oculorura,  et  pax.  Quis 
invenit  locura,  »  inquit,  «  ejus?  Et  quis  intravit 
in  thesauros  ejus? »  Quampauci  sunthodie,  qui 
inveniant  hauc  sapieuUam !  Sed,  sicut  dicitur 
in  eodcm  '":  «Exquisierunt  sapienUam  (a),  quae 

3-4.  —  '  Psal.  CS.VIII,  83.  —  «  Bera.  —  »  Bur.,  m, 
14  15.  —  1»  Ibid.,  23. 
{a\  Vulg.  prudentiaiu. 


DE  UNO  S.  DOCTORE.  SERMO  II. 


89 


de  terra  est;  »  el  ideo  tcrrcna  amant,  et  de  terra 
tota  die  tractant,  et  soluui  terrenis  vacant.  Sed 
qui  mente  Deo  adhifirent,  veram  scientiam  ab 
eo  et  certam  percipiunt,  qua  se  in  optimis  si- 
tuabunt.  Quaui  stulti  sunt,  qui  ponunt  domum 
suam  non  in  solido,  sed  ponunt  eara  in  vento ; 
et  dum  eara  fnndare  possent  in  petra,  coUocaut 
Exem-  in  arena !  Dicitur  de  columba,  quod  nunquara 
""•  est  secura,  nisi  quando  sedet  in  foraraine  pe- 
tr£E.  Sic  nec  nos,  nisi  simus  avibus  sluUiores , 
nunquam  securi  esse  debemus,  nisi  quando  in 
foraminibus  verae  petra>,  vulnerura  scilicet  Jesu 
Chrisli,  quieseere  possuraus.  Nara  et  capreoe  in 
altissimis  montibus,  pelris  et  rupibus  habitant, 
ut  ab  hostibus  tutoe  vivant.  Sic  ergo  patetcausa, 
propter  quam  debemus  ad  discendum  moveri. 

ARTICULUS   SEGUiNT)US. 

Sed  sequitur  de  forraa,  secundum  quara  de- 
benius  addiscendo  regulari.  Est  autcra  h*c  for- 
ma  Iriplex  :  priraa  est,  ut  audiamus  humiliter; 
secunda,  ut  cogiteraus  vivaciter ;  tertia,  ut  expe- 
riamur  efTicacitcr.  Nemo  enim  bene  discit,  si 
Doctoris  verba  non  rcverenter  audit,  si  audita 
non  Scepe  ruminat,  et  si  cogitata  experimento 
non  probat. 

Dico,  quod  verba  Dei  ab  ipsis  Doctoribus 
sanctae  Ecclesiae  audienda  sunt  reverenter.  Quis 
enim  mihtuni  regis  terreni,  cum  omni  reve- 
renlia,  non  dico  regem,  sed  etiam  nuntiura, 
quamvis  vilera,  nou  devotus  accipiat,  ct  verba 
ejus,  sive  lilteras  sibi  directas,  non  videt,  et 
obedit,  sive  audit?  Num  si  non  audiret,  sed 
contemneret,  filius  mortis  esset,  et  tanlae  poenae 
subjaceret,  quasi  regem  personaUter  contem- 
psisset.  Est  enim  proverbium,  quodnon  tantum 
quis  debet  canem  respicere,  sed  cujus  sit  canis 
advertere.  Exeraplum  de  rege  David  ',  qui  cura 
ad  fiUum  regis  fiUorum  Ammon,  patre  mortuo, 
ad  eum  super  palris  interitu  consolandum, 
nunUos  misisset,  et  iUe  eos  turpiter  derisisset, 
graviter  tuUt,  et  eos  devastari  praecepit.  Lege 
historiam.  Nam  etiam  brutorum  fiUi  parentura 
doctrinara  non  tantum  audiunt,  sed,  quod  do- 
cent,  efticiunt.  Ergo  si  sic  est  inter  bruta,  si  sic 
homo  audit  vocetn  terreni  regis,  quomodo  vox 
summi  et  immortaUs  Regis  sit  audienda  alteu- 
de.  Unde  Douiinus  dixitad  llicremiara,  ejusdem 
querimoniam  ponens  *  :  «  Yade,  et  dic  Airis 

>  ii  Reg.,  X,  1  et  seq.  —  ^  Jereni.,  xxxv,  13-14.  — 
'  Eccli.,  viii,  9.  —  *  Ibid.,  vi,  33.  —  »  Hieron.,  ad 
Paulin.,  epist.  cm,  in  princ.  Idem  referunl  Chrysost., 


Juda  :  Numquid  non  obedietis  verbis  meis? 
PraevaUierunt  sermones  Jonadab  fiUi  Rechab, 
quos  praeceperat  filiis  suis,  ut  non  biberent  vi- 
nura  :  et  non  biberunt  usque  in  dicm  hunc, 
quia  obediebant  praecepto  patris  sui.  Ego  au- 
tcm  locutus  sura  ad  vos,  et  non  obedistis  raihi. » 
Audiaraus  ergo  reverenter  verba  Doraini,  ac 
nuntiorum  ejus,  ut  essc  possimus  sapientes. 
Unde  dicitur  ^  :  «  Non  despicias  narrationem 
presbyterorum  sapientum,  sed  disce  ab  eis  sa- 
pientiara. »  Idem  * :  «  Si  accoramodaveris  aurem 
tuam  reveren'er,  tunc  sapiens  eris.  »  Sed  qui- 
dam  sunt  qui  audire  sapientes  renuunt,  praedi- 
catores  fugiunt,  adraoniliones  conleranunt,  nec 
antiquorura  exerapla  attendunt,  qui  usque  ad 
canos  sapientiam  quaesierunt.  Audi  quid  de 
his  Hieronymus  in  Prologo  super  BibUam,  ad 
Paulinum,  de  oranibus  divinae  historiae  libris 
dicat  ^  :  «  Legiraus  quosdara  lustrasse  provin- 
cias,  novos  adisse  populos,  maria  montesque 
transisse,  ut  eos,  quos  ex  Ubris  noverant,  coram 
quoque  viderent.  »  Quis  inter  philosophos  Py- 
thagora  nobilior?  quis  Platonc  famosior  et  sa- 
pientior?  Et  taraen,  ut  ipse  ait  ^,  «  Pythagoras 
Meraphiticos  vates,  Plato  vero  ^gyptum  et 
ipsara  Italiam  laboriosissime  peragravit ;  et  qui 
Athenis  magister  erat,  discipulus  factus  est,  ma- 
lens  aliena  verecunde  dicere,  quam  sua  impu- 
denter  ingerere.  » 

Secunda  forraa  addiscendi  est  meditari  viva- 
citer.  Frustra  quidem  verbum  auditur,  nisi 
mente  teneatur,  saepius  ruminetur,  et  vivaci 
intelligentia  cogitetur.  Quid  enim  scholari  va- 
let,  si  ad  scholas  primus  omnium  vadat,  et  ma- 
gistri  verba  aure  percipiat,  si  nihil  ex  audilis 
retineat?  Quid  valet  naturae  secreta  exquirere, 
subtilia  multa  more  philosophico  invenire,  sed 
nihil  ex  invenUs  memoriae  commendare?  Quid 
valeret  aurum  quaerere,  et  plumbum  invenire, 
si,  dum  in  via  esset,  oblivisci  conUngeret?  Sic 
eUam  non  valet  ad  praedicaUonem  ire,  et  ex 
audiUs  nihil  pcnitus  retinere.  Unde  in  lege 
Moysi  "^  animalia  illa  immunda  erant,  quae  non 
rurainabant.  Quid  enim  est  spiritualiter  rumi- 
nare,  nisi  divina  verba,  et  consilia,  et  praecepta 
mente  revolvere,  et  sic  oblivioni  non  tradere? 
Sed  quid  erit  ungulas  fissas  habere,  nisi  pro 
male  gesUs  corda  scissa  portare,  ut  sic  essent 
corda  per  contritionem  divisa,  et  per  rumina- 
Uonem    divinorum    verborum    devota?   Plus 

in  Joan.,  hoin.  i;  Valer.  Max.,  lib.  Vlli,  c.  vii;  Laert. 
et  alii.  —  «  ibid.  —  '  Levit.,  xi,  26;  Deut.,  xiv,  8. 


90 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XXXI. 


enim  delectatur  ovis  ruminando  quod  carpsit, 
quam  carpendo  quod  invenit.  Ergo  si  ignores 
ista,  o  mulier  pulcherrima,  o  omnium  creatu- 
rarum  dignissima,  videlicet  rationalis  creatura, 
vade  juxta  Salomonis  sentenliam  •  et  doctrinam, 
post  gregum  vestigia,  et  disce  a  brutis  sapien- 
tiam.  Sic  -  :  «  Vade  ad  formicam,  o  piger,  et 
considcra  vias  ejus,  et  disce  sapientiara.  »  0  si 
consideraret  homo  iormicam  tam  exiguam  car- 
ne,  quam  ex  ossibus  nullam,  quam  sit  pruden- 
tissima  acervos  sibi  faciendo,  quam  prudentis- 
sima  sit  grana  in  cibum  sibi  quaerendo,  quam 
prudentissima  sit  inter  grana  non  hordeacea, 
sed  frumentina  potius  ehgendo,  et  colhgendo, 
qaamsitpriidentissima  in  ea,  qua3  colligit,  con- 
servando;  numquid  non  stapebit,  imo  admira- 
tionem  incurret?  Ergo  si  verbum  praedicationis 
cibus  est  mentis,  quia,  ut  dicitur  ^,  «  non  in 
solo  pane  vivit  homo,  sed  in  orani  verbo,  quod 
procedit  de  ore  Dei;  »  quomodo,  dum  in  prae- 
dicationem  vadis,  more  formicae  meliora  non 
eligis,  et  in  memoria  ad  perpetuam  dulcedinem 
non  reponis  ?  Turpe  enim  est,  ut  major  pruden- 
tia  sit  in  brutis,  quam  in  prudenlissimo  anima- 
li,  quod  ultra  bruta  rationem  accepit.  Et,  ut 
dicitur  ■*  :  «  Interroga  jumenta,  et  docebunt  te ; 
volatiha  coeli,  et  indicabunt  tibi,  et  narrabunt 
pisces  maris.  Quis  enim  ignorat,  quod  omnia 
haec  manus  Domini  fecerit  (a)?  »  Hic  possent 
poni  innumerabilia  exempla  de  prudentia  ani- 
mahura,  volatiUum,  piscium  et  gressibihum. 

Tertio,  forma  addiscendi  est  experiri  veraci- 
ter  et  efficaciter.  Quid  enim  prodesset  domum 
aedificare,  et  nunquam  eam  inhabitare?  Quid 
valeret  cibos  multos  et  divitias  congregare,  et 
nunquam  ex  eis  sumere?  Ergo  non  valet,  si 
verbum  audias  et  corde  retineas,  si  juxla  ver- 
bum  operari  desistas.  Nam  operari  est  finis  eo- 
rum,  quae  homo  audit,  et  conservat  vivacitate 
mentis ;  imo  sicut  omne  est  vanum  quod  non 
assequitur  finem  suum,  cum  omne  opus  sit  ex 
fine  laudandum;  sic  vanum  est  dicere,  vanura 
est  meraoriae  commendare,  si  desit  et  facere. 
Quare  non  est  laudanda  felicitas  navigantis, 
quamdiu  inter  fluctus  maris  incedit ;  sed  solum 
dum  ad  portum  perveniet.  Nec  laudandus  est 
dux  bellorum,  quantumcumque  sibi  prospere 
succedat,  quamdiu  aliquid  restat,  nisi  prius  vi- 
ctoriam  plenam   obtineat.  Ergo   nec  multum 


,0.-2  Prov.,  VI,  6.  —  '  Deut.,  viii,  3; 
muuii.,  IV,  4.  —  *  Job,  XII,  7-9.  —  '  Uebr.,  v,  8.  — 
*  Jac,  I,  22.  —  7  Matth.,  ixni,  3.  —  «  Rom.,  xv,  18. 


1  Cant.,  I,  6. 
Matth.,  IV,  4.  —  Wo6,  xii,  7-9.  - 
c  ,...    .   «„        7  Matth.,  ixiu,  3. 


laudandi  sunt  homines,  qui  solum  praedica- 
tiones  audiunt,  et  secundum  audita  non  fa- 
ciunt.  Non  enim  suflicit,  si  tantum  specuia- 
tivam  habeat  scienliam,  nisi  habeat  expe- 
rientiam,  quia  experientia  facit  artem.  Et  pro- 
pterea  Salvator  noster,  cum  esset  medicus  ani- 
marum  omnium,  nostras  voluntates  voiuit  ex- 
periri,  an  posset  coinpati  more  boni  medici, 
qui  cum  infirmis  dicilur  infirmari.  Unde  dici- 
tur*:  «  Didicit  ex  his,  quae  passus  est,  obedien- 
tiam.  »  Et  ideo  dicitur  nobis  "  :  «  Estote  factores 
verbi  Dei,  et  non  auditores  tantum,  fallentes 
vosmetipsos.  »  Unde  "^  :  «  Dicunt,  et  non  fa- 
ciunt.  »  Non  tahs  erat  Apostolus,  qui  dicebat  * : 
«  Nihil  audeo  loqui  eorum,  quae  per  me  non 
effecit  Christus.  »  Et  quid  mirum  de  viris  san- 
ctis,  cum  hoc  fuerit  in  philosophis?Nam  Tullius 
dicit  quod  prius  est  artis  facere^  quae  ipse 
doces. 

ARTICFLUS   TERTIUS. 

Tertio,  visa  causa,  propter  quam  debemus  ad 
discendum  moveri,  et  addita  forma,  secundum 
quam  debemus  ad  discendum  regulari  et  diri- 
gi,  ponenda  est  materia,  circa  quam  debemus 
negotiari.  Est  autem  materia  secundura  tria, 
quae  debemus  addiscere  :  nam  primo  debemus 
addiscere  timorem  reverentiae;  secundo,  amo- 
rem  benevolentiae ;  tertio,  rigorem  justitife  :  ut 
sic  homo  discattimorem  reverentiae  circa  Deum, 
et  amorem  benevolentias  circa  proximum,  et 
rigorem  justitiae  in  seipsum. 

Dico  ergo  primo,  quod  homo  debet  discere 
timorem  reverentiae  circa  Deum.  Nam  timere 
Deum,  omnis  boni  est  fundaraentum,  quia  per  j 

eum  homo  dimittit  peccatum,  et  incipit  agere 
bonum,  et  aspirat  ad  optimum,  et  impeditur  ne 
recidivet  in  malura  ®  :  «  Per  timorem  Domini 
recedet  omnis  a  malo.  »  '* «  Si  non  in  timore  Do- 
mini  habueris  te  constanter,  convertetur  cito 
domus  tua.  »  Quis  enim  peccator  non  timet  ju- 
dicem  omnia  cognoscentem,  et  universa  subti- 
liter  exquirentem,  et  omnia  mala  punientem? 
*•  «  Quis  non  timebit  te,  o  Rex  gentium?  » Si  sic  Exem- 
timet  galhna  pro  filiis  milvum,  si  sic  columba  P^** 
nisum,  si  sic  falco,  avis  regia,  aquilam  avium 
reginam,  ut  prtesente  ea  non  audeat  exire  ad 
praedam;  quantum  est  timenda,  et  reverenda 
illa  summa  potentia,  cui  nulla  potest  resistere 

Prov,,  XV,   27.  —  1"  Eccli.,  xxvii,  4.  —  i'  Jerem., 


X,  7. 

(a)  Ccet.  edit.  fecerat, 


DE  UNA  S.  VIRGINK.  SRRMO  I. 


94 


creatura?  Et  propterea  Doiuinus  dicit  ad  Moy- 
sen  ' :  «  Congrega  ad  uie  oranem  populum,  ut 
audiat  sermones  meos,  et  discat  timere  mc 
omni  tempore.  »  Unde  Psalmista  *  :  «  Timeat 
Dorainum  omnis  terra ;  ab  eo  autem  commo- 
veantur  omnes  inliabitantos  orbem.  »  Nam  , 
sicut  dicitur  ^  :  «  Vobis  timentibus  nomen 
meum  orietur  sol  justitiffi.  »  Nam  et  reges  wun- 
di,  et  principes,  mullura  aniant  milites,  quos 
vident  circa  se  reverentes,  et  reverenter  suis 
impenis  obsequenles;  sed  disperdunt  et  oppri- 
munt  contrarium  facientes. 

Secundo,  discere  debemus  amorem  bencvo- 
lentiee  circa  proxiraum.  Ut  scribit  Aposlolus  *  : 
«  Ipsi  enim  vos  a  Deo  didicistis,  ut  diligatis  in- 
vicem.  »  Cerle  hoc  docet,  et  praedicat  omnis 
Scriptura,  et  hoc  etiam  docet  ipsa  natura.  Quid 
enim  aspide  serpente  crudelius  ?  et  tamen  sic 
suum  coraparem  diligit,  ut  absque  eo  vix 
vivere  possit  :  unde  si  quis  eorum  aliquem 
occidere  vult,  alter  eorum  miro  modo  perse- 
quitur  occisorem,  et  illum  ubicumque  invenit, 
invadit  eum,  et  mori  pro  compari  parvipendit. 
Qiiid  enim  mundus  esset,  qui  tam  diversa  in 
unura  unit,  si  amor  creaturarum  uon  esset? 
Quis  enim  complete  cnarret  columbarura,  stru- 
thionum,  gruum  et  anserum  amorem  simul  in- 
cedentium,  simul  quiesccntium  ?  Ergo  si  ita  est 
in  avibus,  si  ita  in  serpenlibus,  quid  in  homi- 
nibus,  qui  sunt  ab  uno  Deo  quodam  raodo  spe- 
cialiter,  quisunt  ab  uno  solo  homine  orli,  etad 
unam  beatitudinem  ordinati,  qui  de  ipsa  dile- 
ctione  mutua  ad  fratrem,  aut  proximum,  divi- 
num  acceperunt  (a)  praeceptum  ?  Amemus  igi- 
tur  nos,  fratres,  non  solum  lingua,  sed  et  ser- 
raone  ;  et  non  tautum  corde,  sed  etiam  opere  : 
quia,  ut  Gregorius  dicit  %  «  probatio  dilectio- 
nis,  exhibitio  est  operis.  » 

Tertio,  discere  debemus  rigorem  justitiae  in 
nosipsos.  Unde  et  Propheta  dicebat  «  :  «  Confi- 
tebor  tibi  in  directione  cordis,  in  eo  quod  di- 
dici  judicia  justitiae  tuee,  »  id  est,  didici  me  cor- 
Exem-  rigere.  Nam  et  leo  cauda  se  ferit;  lupus  acerri- 
>ium.  jj^Q  dente  pedem  offendentem  stringit ;  gallus 
se  alis  percutit,  nec  canere  preesumit,  antequam 
se  percusserit ;  quia  revera  nullus  ad  cantum 
aeternum  valebit  pervenire,  qui  se  hic  non  af- 
flixerit.  Haec  omnia  sancti  Doctores  fecerunt,  si- 

•  Deut.,  IV,  10.  —  *  Psal.  x.xxii,  8.  —  '  Malac,  iv, 
2.  —  *  I  Theis.,  IV,  9.-5  Gregor.,  in  Evang., 
hom.  XXX,  n.  1.  —  *  Psal.  cxviii,  7.  —  M  Cor.,  ix, 
27.  —  •  HieroD.,  ad  Eustoch.,  epist.  xxi;,  pogt  iuitiiim. 


cut  eorumdem  nobis  scripta  ostendunt.  Unde 
ipse  Doctor  genlium  nobis  dicebat  "^  :  «  Castigo 
corpus  meiim,  et  in  servitutem  redigo  :  ne  cum 
aliis  praedicaverim,  ipse  reprobus  elFiciar.  Ex- 
cmplum  sancti  Hieronymi,  quomodo  caruem 
suam  attrivit  in  orationibus,  et  jejuniis,  et  vi- 
giliis  *.  Lege  ejus  Legendam. 

DE   UNA  S.  VIRGINE. 

SERMO  PRIMUS  ». 

Veni  de  Libano,  veni  :  coronaheris  '".  Vix  est 
servus  tam  malus,  sicque  perversus,  qui  ad 
dominum  suum,  vocatus,  reuuat  venire.  Nam 
et  catuli,  a  dominis  verberati,  redeunt  mox 
vocati;  redeunt  ad  manus  dominorum  et  acci- 
pitres;  redeuat  et  falcones,  quamvis  sint  aves 
valdc  crudeles,  de  sola  rapina  viventes.  Quae 
est  ergo  ingratitudo  nostra,  quee  est  arrogantia 
nostra,  quae  est  stultitia  nostra,  cum  vocati  a 
Domino,  non  ad  corporalera  et  periturum  ci- 
bum,  nec  ad  supplicium,  sed  ad  aeternum  re- 
gnum  vocantem  non  attendimus,nonaudimus, 
sed  contemnimus,  quem  lerra  tremit,  mare  au- 
dit,  et  infernus  expavescit !  Haec  Virgo  non  talis 
fuit;  sed  fuit  Virgo  sancta,  Virgo  pudica,  Virgo 
mente  et  corpore  praefulgida;  sed  a  Christo 
vocata,  primo  servivit  in  gratia,  et  secundo  vo- 
cataad  gloriam,  accessit  obediens  ad  coronam. 
Bene  ergo  dicitur  ei :  Veni  de  Libano,  etc.  In  quo 
verbo  commendabilis  redditur,  et  quantum  ad 
statum  vioe,  quo  militavit  in  saeculo,  et  quantura 
•ad  statum  patriae,  quo  triumphat  in  coelo.  Nam 
status  primus  respicit  viae  meritum,  quo  fuit 
gratia  adornata ;  sed  status  secundus  respicit 
patriae  prffimium,  quo  nunc  est  gloria  coro- 
nata.  Commendatur  ergo  primo  a  merito,  quo 
claruil  luculenter  in  via,  cum  dicitur  :  Veni  de 
Libano.  Secundo,  commendatur  a  praemio,  quo 
sublimata  claret  in  patria,  cum  additur :  Veni, 
coronaberis.  Dicit  ergo  Dominus  et  Salvator  no- 
ster  :  Veni  de  Libano.  Libauus  candidatio  inter- 
pretatur,  qua  status  meriti  designatur,  eo  quod 
in  candore  munditia  hominis  utriusque  accipi- 
tur.  Est  ergo  nolandum,  quod  triplex  est  can- 
dor,  sive  mundilia,  quo  aliquis  candescit :  nam 
primo  est  candor,  quo  quis  splendet  in  mente; 
secundo,  est  candor,  quo  quis  fulget  in  carne; 

Idem  refertur  in  ejus  vita,  quae  scripta  est  in  limine 
operum  eju».  —  '  Neque  huuc,  neque  tres  sequentes 
habel  edit.  Hageno.  an.  1496.  —  "  Cant.,  iv,  8. 
(«)  Ccet.  edit.  acceperant. 


92 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XXXII. 


tertio,  est  candor,  quo  quis  lucet  in  opere,  vel 
in  exleriori  conversatione.  Nara  tunc  est  liomo 
vere  mundus  et  candidus,  quando  est  candi- 
dum  corpus,  et  est  candidus  animus,  et  est 
candidum  opus. 

Dicamus  ergo  :  Ad  veram  manditiam,  primo 
requiritur  candor  in  mente.  Dicilur  autem  can- 
dida  aniraa,  quando  nuUa  culpa  est  deturpata, 
nec  ulla  immunda  foedata  cogitatione.  Et  haec 
munditia  menlis  omnes  alias  munditias  ante- 
cedit,  tanquam  aliarura  omnium  fundamentalis 
et  radicalis.  NuUa  enim  est  pulchritudo  in  ar- 
bore,  quae  non  venit  a  radice ;  nihil  preliosita- 
tis  in  lumine,  quod  non  descendit  a  sole.  Ergo 
nihil  est  pretiositatis  et  pulchritudinis  in  corpo- 
re,  vel  sermone,  nec  in  opere,  quod  non  de- 
scendit  a  fonte,  scilicet  corde,  a  quo  membra 
omnia  et  moveri  habent  et  vivere,  sicut  habet 
ramusculus  a  radice.  Nunquam  potest  homo 
esse  vere  mundus  exlerius,  si  immundus  fuerit 
interius,  quia  immunditia  exterior  imraunditise 
interioris  apertissimum  est  signum  :  quia,  sicut 
dicit  Augustinus  •  :  «  Impudicus  oculus,  impu- 
dici  cordis  est  nuntius.  »  Similiter  et  impudica 
verba,  et  impudica  opera  et  immunda  esse  pro- 
bant  corda  immunda.  Hoc  ergo  attendens  hsec 
Virgo  sancta,  volens  candida  esse  in  carne  et 
opere,  studuit  prius  esse  candida  in  mente,  ne 
frustra  laboraret  inter  caetera,  cordiali  mundi- 
tia  dereUcta.  Unde  de  ea  potest  convenienter 
accipi  illud  ,*  :  «  Candor  est  lucis  aeternae,  et 
speculum  sine  macula.  »  Lux  enim  nihil  habet 
immunditiae  admixtum;  imo  in  tantum  est  pul- 
chra,  ut  non  fiat  immunda,  transiens  etiam  per 
immunda  :  sic  et  virginespkires,  etsipotuerunt 
ad  lupanaria  duci,  non  tamen  potuerunt  foedari. 
Sed  quis  hodie  habet  hanc  mundiliam  cordis  ?  -^ 
«Quis  potestdicere :  Mundum  est  cor  meum?  »  Si 
foeda  sunt  hominum  corda,  tunc  ioedae  sunt  et 
hominum  conscientise.  Similes  sunt  homines 
nostri  temporis  leaenae,  quae  est  animal  adeo  lu- 
xuriosum  et  foedum,  ut  semper  aspiret  ad  coi- 
tum  :  quare  sibi  leo  non  sufficit,  sed  miscet  se 
pardis.  Unde  dicitur  '^  :  «  Omnia  munda  mun- 
dis :  et  infidelibus  nihil  mundum,  sed  coinqui- 
nata  est  eorum  mens,  et  conscientia.  » 

Secundo  requiritur  candor  in  carne.  Candor 
enim,  sive  munditia  carnis,  pendet  ex  mundi- 
tia  mentis,  cum  corpus  nunquam  coinquinari 

1  Aug.,  ReguL  ad  serv.  Dei,  d.  6.  —  '  Sap.,  vii,  16. 

—  3  Prov.,  XX,  9.  -  *  Tii.,  i,  15.  —  «  Cant.,  iv,  10. 

—  *  Levit.,  xvw,  II.  —  '  Psal.  xx.xi,  8, 


possit,  nisi  de  consensu  mentis.  Unde  sancta 
Lucia  dicebat  :  «  Si  me  invitam  violari  feceris, 
castitas   mihi  duplicabitiir  ad  coronam.  »  Et 
ideo  de  hac  S.  Virgine  N.  potest  exponl  illud  ^ : 
«  Pulchriores  sunt  oculi  tui  vino,  et  dentes  tui 
lacte  candidiores.   »  Quid  per  oculos,  quibus 
universa  videraus,  nisi  potentia  cognitivasigna- 
tur  ?  Quid  per  dentes,  quibu.s  cibum  accipimus, 
dividimuset  masticamus,  nisi  potentia  affectiva, 
quibus  omnia  ruminaraus?  Quid  per  lac  candi- 
dum,  nisi  corpus  virgineura?   Qnid  enim  est 
lac,  nisi  sanguis  bis  coctus  in  ubere?  Et  con- 
stat  *,  quod  vita  carnis  maxime  in  sanguine 
consistit.  Quare  in  lacte   accipitur  corpus,  et 
proprie  in  ejus  candore  candor  venustatis  vir- 
gineae.  Est  eliara  notabile,  quod  lac  est  candi- 
dum  non  solum  exterius,  sed  etiam  per  totum 
interius,  quia  non  est  perfecta  munditia,  quae 
est  in  sola  carne,  nisi  sit  et  in  mente.  Unde 
Philosophus  dicit,  quod  non  dicitur  continens 
omnis  qui  se  ab  immunditia  abstinet;  sed  si 
continet,  et  hoc  ipso  gaudet.  NuIIa  enim  virtus, 
loquendo  proprie,  existit  in  corpore  ;  sed  intus 
in  mente,  et  tunc  redundat  in  carnem.  Unde 
virginitas  virtus  habitus  est  animae,  redundans 
foris  in  carne.  Sed  quis  hodie  virgo  existit? 
Quis  carnem  suam  virginitate  custodit?  Quse 
bruta,  quantumcumque  lasciva,  sicut  homines, 
sunt  immunda?  Numquid  tantae  continentiee  sunt 
homines,  ut  sunt  elephautes?  Yalde  luxuriosi 
sunt  equi  et  canes ;  sed  magis  homines,  cum 
tamen  eis  praeceptum  sit  "^  :  «  Nolite  fieri  sicut 
equuus  et  mulus,  quibus  non  est  intellectus.  » 
Et  notabiliter  dicitur  intellectus,  quia  animalia 
intellectu  carent,  et  tamen  sensibilia  de    sui 
natura  sunt  totaliter  ad  lasciviara  prona  (a)  : 
sed  intellectualia,  quae  sunt  a  sensibilibus  ele- 
vata,  sunt  ad  finem  alium  ordinata.  Sed  est  ho- 
die  natura  mutata  et  variata,  sunt  opera  per- 
versa,  dum  natura  ralionalis,  Deo  mente  simi- 
lis,  plus  vacat  luxuriae,  quam  brutalis.  Nam  vi- 
demus,  quod  bruta  solum  in  vere  coeunt ;  sed 
homines  omni  tempore,  ita  quod  nec  festa  cu- 
stodiunt.  Bruta  coeunt  ad  generationem,  unde 
suam  valeant  conservare  speciem ;  homo  com- 
muniter  ad  solam  delectationem  carnis  :  unde 
nec  cessat  a  muliere  praegnante,  cum  multa  sin 
animalia,  quffi  post  conceptum  foetum  abstinen 
a  foemina.  Bruta  etiam  in  actu  carnali  modum 
naturae  non  mutant,  sed  servant,  praeter  pauca ; 

(a)  C(Bt.  edit.  proni. 


DE  UNA  S.  VIRGINR.  SERMO  II. 


93 


sed  homincs  naturoe  modum  soepius  mutant,  el 
cum  uxoribus  non  servant:  sicut  etiara  fuitante 
diluvium,  quando  proplcr  hocmundo  diluvium 
est  inductum.  Unde  scribitur  '  :  «  Omnis  quippe 
caro  corruperat  viam  suam  super  terram.  Videns 
ergo  Dominus,  quod  cuncta  cogitalio  cordis  hu- 
mani  intenta  esset  ad  malum  omni  tempore,  dixit 
ad  Noe  :  Finis  universaj  carnis  venit  coram  me, 
et  replela  est  terra  iniquitate  :  et  ego  disperdam 
eos  cum  terra.  »  Et  ecce  si  sic  modo  est,  ut  tunc 
crat,  ergo  non  restat,  nisi  utfinis  raundi  veniat, 
et  omnes  rapiat  ad  infernura.  Nam  et  Dominus 
ipse  prsedixit  dicens  ^  :  «  Sicut  fuit  in  diebus 
Noe,  sic  erit  in  adventu  Filii  hominis.  »  Nam 
sicut  illi  tempore  Noe  non  credebaut,  sed  eum 
fabricantcm  arcam  deridebant ;  sic  ncc  vos  cre- 
ditis  hunc  mundum  liniendum,  donec  poena 
doceat,  quod  conscientia  nunc  scire  recusat. 
«  Cum  enim,  »  ut  ait  Apostolus  ',  «  dixerint : 
Pax  et  sccuritas  ;  tunc  repentinus  eis  superve- 
niet  interitus,  et  non  etTugient.  »  Siiepe  enim 
avis  capitur  laqueo,  piscis  hamo,  quia  dum  se- 
curus  uterque  vadit,  paratum  sibi  periculum 
non  advertit.  Unde  dicitur  * :  «  Sicut  pisces  ca- 
piuntur  hamo,  et  aves  laqueo;  sic  homines 
capiuntur  interapore  malo.  » 

Tertio  requiritur,  ut  sit  candor  in  opcre.  Sic 

enim  perfecta  est  nostra  raunditia,  quando  non 

solum  munda  sunt  corda,  sed  etiam  verba  et 

opera.  Debet  enim  munditia  mentis  resplendere 

in  visu,  in  auditu  et  in  tactu,  in  incessu,  et  in 

habitu,  et  effectu.  Non  enim  potest  esse,  ut, 

ubi  sunt  vere  («)  munda  corda,  quod  verba  et 

opera  sint  immunda  :  quia  immunditia  verbo- 

rum,  vel  operum,  signum  certissimum  est  im- 

raunditife  cordis.  Undc  muher  quasdam  sancta 

dicit  in  Vitis  Patrum,  quod  non  est  vera  castitas 

apud  homines  saeculares,  eo  quod   sunt  om- 

nium  sensuum  corruptores  suorum.  Hjec  ergo 

Virgo  sancta  candorem,  quem  gerebatincorde, 

porlavit  et  in  opere,  et  in  omni  sua  conversa- 

tione.  Sciebat  enim  scriptum  esse  ^  :  «  Orani 

tempore  sint  vestimenta  tua  candida.  »  Et  illud 

quod  de  Domino  Salvalore  habetur  ^  :  «  Vcsti- 

menta  ejus  candida  fuerunt  sicut  nix.  »  Quid 

per  vestimenta  candida,  nisi  opera  munda?  Si- 

cut  vestibus  calefimus  exterius,  sic  operibus  in- 

flammamur    interius.    Item,   sicut  vestimentis 

contra  injurias  aeris  tegiraur,  sic  contra  diabo- 

lum  bouis  operibus  defensamur.  Item,  sicut  ve- 

1   Gcn.,  VI,    12-13.    —  '   Malth.,    xxiv,   38-39.   — 
8  1   Thess.,  V,  3.  —  "  Eccle.,  ix,  12.  —  =■  ibid.,  8.  — 


stibus  homo  cxterius  adornatur,  sic  bonis  ope- 
ribus  et  sanclis  totus  homo  luminosus  eflicitur. 
Ergo,  in  hac  virgine  sancla,  vestimenta  candida 
fuerunt  ipsa  opera  luminosa.  Sciebat  enim  a 
Domino  esse  praeceptum  "^  :  «  Sic  luceat  lux 
vestra  coram  horainibus,  ut  videant  opera  ve- 
stra  bona.  »  Unde  de  ea  potest  dici  illud,  quod 
dicitur  de  uxore  Agni,  qucB  est  Dei  Ecclesia, 
*«non  habens  maculam,  neque  rugam.  »  «  Da- 
tum  est,  »   inquit  Joannes  ",  «  ei,  ut  cooperiat 
sc  bysso  candido  et  splendenti.  »  Byssus  can- 
didus  et  splendens,  est  opus  ex  lolo  lurainosum 
et  pulchrum.  Sed  quis  est  hodie,  cujus  opera 
sint  undique  splendida  et  candida,  et  non  sor- 
dida  et  immunda?  Sunt  enim  hodie  horaines 
porcis  similes,  qui  semper  lutosa  quoerunt,  el 
diligunt  lutum,  et  tota  die  in  luto  se  volvunt, 
nec  ejus  fcElorem  sentiunt,  quem  odorem  dele- 
ctabilera  esse    credunt.   Fugiunt  aves  foelida, 
amant  odorifera ;  sed  luxuriosi,  divinae  imagi- 
nis  obliti,  solo  foetore  luxuriaj  sunt  contenli.  0 
rabies  detestanda!   o  frenesis  inaudita,  ut  hu- 
manascientia  sit  cteca,  etnonsentiat  sibi  foetida 
et  nociva,   cum  his  non  deficiat  formicarum 
prudentia,  nec  mullorum  brutorum  industria  ! 
Sequitur  :  Coronaheris.  In  quo  notatur  subiimi- 
tas  praemii,  qua  est  praemiata  in  patria.  Nam 
corona  est  res  preliosa  ex  parte  materiae,  et  e-t 
res  speciosa  ex  parte  formae,  et  est  aeternitatis 
significativa  ex  parte  figura^.  Et  sic  vita  illa 
beata  est  surame  pretiosa,  propter  summum 
bonum  ;  et  summe  speciosa,  propter  summum 
pulchrura ;  et  est  aeterna,  propter  surame  im- 
raensum.  Sed  de  his  quaere  in  Sermonibus  de 
Martyribus,  supra  et  infra. 

SERMO  II. 

In  Tperpetuumcoronata  triumphat  i".  Dignum  est, 
et  justitiae  consonum,  ut  qui  forliter  pugnat,  et 
hostem  suppeditat,  coronam  triumphalera  ac- 
cipiat.  Unde  dum  tales  coronantur,  caeteri  ad 
victoriam  animanlur.  Unde  antiquitus  victores 
bellorum  coronati  coram  omnibus  incedebant : 
et  sic  ad  bellandum  omnes  fortiler  animaban- 
tur.  Dum  enim  de  capta  prasda  aliquid  cani- 
bus  datur.  contingit,  ut  ad  bestias  capiendas 
amphus  concitentur.  Multi  ad  bcllandum  mili- 
tes  animantur,  quando  munus  eis  proponitur. 
Unde  cum  magnus  Alexander  magna  dona  mi- 

«  Marc,  IX,  2.  -  ^  Matlh.,  v,  16.  -  »  Ephes.,  v,  27. 
~  9  Ai>oc.^  X!X,  8.  —  "  Sap.,  IV,  2. 
(o)  Cat.  edit.  vera. 


94 


SKRMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMIJNI.  XXXIII. 


lilibus  dabat,  in  tanlum  eos  ad  prflelia  anima- 
bat,  quod  nuUa  pericula  subire  tilubabaut,  et 
forlissime  dimicabant.  Sic  Yirgiues  sacrae,  quam- 
vis  debiles  corpore,  tanta  poUebant  foi  titudine 
animai,  dum  respicerent  ad  mercedem,  ut  gla- 
diis,  sive  ignibus,  superari  non  possent.  Et  ideo 
de  una  earum  bene  dicilur  verbum  propositum  : 
In  perpetuum  coronata  triumphat.  In  quo  verbo 
commendabiUs  ostenditur  a  duobus  :  primo, 
ex  parte  adversarii  quem  devicit;  sccundo,  ex 
parte  prtemii  quod  accepit  :  ut  sic  ostendatur 
ejus  victoria  triumphaUs,  quahostem  dcjecit  in 
via;  et  insuper  ostendilur  ejus  gloriaaiternaUs, 
qua  coronala  est  in  gloria.  Nolatur  ergo  primo 
victorias  adepUo,  quam  de  hosle  obUnuit,  cum 
dicitur  :  Triumphat.  Secundo  notatur  pra-mii 
assecuUo,  quod  accepit,  cum  additur  :  In  per- 
petuum  coronata.  Verum,  ut  siraul  Iractemus  to- 
tum  meritum  et  praemium  breviter,  est  notan- 
dum,  quod  hoec  Virgo  sancta  quadrupUci  co- 
rona  coronala  exisUt,  correspondente  graUa, 
quam  possedit  in  via.  Nam  primo  coronata  fuit 
corona  luminosa,  propter  splendorem  sapien- 
lias,  qua  refulsit;  secundo  coronata  fuit  corona 
speciosa,  propter  pulchritudinem  carnaUs  mun- 
ditiae,  quam  servavit;  terUo,  coronata  fuit  co- 
rona  pretiosa  propler  preliosum  donum  patien- 
Uae,  quo  pugnavit  et  vicil;  quarto,  coronata 
fuit  corona  gloriae,  propler  virtutem  poeniten- 
tiae,  quam  portavit. 

Dico,  quod  haec  sancta  Virgo  fuit  a  Deo  coronala 
corona  luminosa,  sive  radiosa,  propter  radium 
sapientiee,  qua  refulsit.  InnumerabiUter  uU- 
que  sapienUa  splenduit,  dum  viam  poenitentiae 
virtuUs  elegit,  dum  suam  virginitatem  Christo 
servavit,  dum  coram  judicibus  sic  sapienter  re- 
spondit,  dum  pro  Christo  mori  non  timuit,  sed 
magis  optavit.  Usa  est  enim  prudentia  parvuU 
cujusdam  piscis,  qui  echinus  '  appeUatur  a 
muUis  :  qui  dum  tempestatem  maris  futuram 
prcestnUt,  calculo  se  capit,  et  pondere  sic  in 
maris  fundo  se  stabiUtat,  ut  a  fluctibus  moveri 
non  possit.  Sic  et  ha'c  sancta  Virgo,  dum  in 
tempesluoso  mundi  mari  degeret,  sapienUa  pi- 
scis  poUens,  lapidem  sciUcet  arripuit,  cujus  sta- 
biUta  domo,  dono  virtutis  inter  fluctus  remane- 
ret  immobilis.  iSam^  «  sapiens  (o)  manet  in  sua 
sapienUa,  sicut  sol;  sed  stuUus,  sicut  luna  mu- 
tatur.  »  Exernplum  hujus  sapientiae  accipe  in 

*  De  echino  pisce,  vide  Plin.,  lib.  IX,  Naiur.  Hist, 
cap.  I.  —  2  Eccli.,  xxv]i,  12.  —  '  Apoc,  xii,  1.  — 
*  Jeretr..,  iv,  22.  —  *  Psnl.  Lvn,  5-6.  —  ^  Quomodo 


sancta  Catharina,  Darbara,  Caeciiia,  Agnete, 
Anastasia,  et  Agalha,  quae  tanta  sapienlia  reful- 
serunt,  quod  omnesjudices  et  mundi  sapientes 
verbis  su;e  sapienliai  confuderunt.  Propter  hanc 
ergo  sapientiam  tota  haec  Virgo  sancta  a  Deo  est 
coronata  corona  radiosa,  ex  steUis  fulgenUbus 
fabricata.  Unde  de  ea  potest  exponi  iUud  '  : 
«  Signum  magnum  apparuit  in  coelo,  muUer 
amicta  sole,  »  propter  refulgentiam  sapienUae 
et  veritaUs,  sive  propter  incendium  charitatis; 
«  et  luna  sub  pedibus  ejus,  »  propter  contem- 
ptum  terrenorum;  »  et  in  capite  ejus  corona 
steUarum  duodecim,  »  propter  aU.itudinem  di- 
gnitaUs.  Non  enim  coronantur,  nisi  personae 
aUissimae  in  dignitate,  ut  reges,  et  reginae.  In 
numero  duodecim  stellarum,  quem  numerum 
asserunt  sapientes  esse  perfectura,  ex  duobus 
senariisaggregatum,  juxta  numerum  duodecim 
apostolorum  intellige  perfecUonem  et  abun- 
danliam  praemiorum.  Sed  quis  est  hodie^  qui 
obUneat  coronara  hanc  radiosam?  Sic  patet, 
quod  haec  corona  radiosa  redditur  sapienU». 
Ergo  qui  in  hac  vita  sapiens  non  est,  juxta  Do*- 
mini  sentenUam  ad  coronam  hanc  pervenire 
non  potest.  Sed  hodie  non  habetur  sapientia 
vera,  sed  vana;  non  coelesUs,  sed  terrena;  non 
divina,  sed  humana;  non  serpentina,  sed  vul- 
pina,  et  fraudulenta,  quae  non  est  dicenda  sa- 
pientia,  sed  astutia,  et  maliUa.  Unde  *  «  sapien- 
tes  sunt,  ut  faciant  mala;  bene  autem  facere 
nesciunt.  »  StuUus  enim  factus  est  omnis  homo 
a  sapientia  sua.  Quis  est  hodie  sapiens,  nisi  ad 
malum  cogitandum,  et  ad  malum  loquendum,  et 
malum  contra  proximum  loquendum  et  operan- 
dum?  UUnam  haberemus  sapientiam  serpenU- 
nam,  qua  serpens  utramque  claudit  aurem,  ne 
vocem  audiat  adversarii  incantanUs  ^ ;  et  per  ar- 
ctum  foramen  ingrediens,  veterem  peUem  depo- 
nit,  et  novam  assumit ;  et  pro  suo  capite  defen- 
dendo  totum  corpus  morti  exponit* !  Nos  ergo  de- 
bemus  aures  cordis  nostri  claudere,  ne  suggestio- 
nes  diabolicas  audiamus ;  et  per  arctum  fora- 
men  poenitentiae  incedere,  ut  vitam  peccatorum 
veterem  abjiciamus,  et  novam  vitam  virtutum 
induamus,  et  pro  Christo  nostro  capite  sata- 
gere,  ut  pro  ipsius  honore  nos  et  omnia  nostra 
ponamus.  Sed  quis  hodie  ista  facit?  Sed  adhuc 
hodie  regnat  in  mundo  vulpina  sapienUa.  Yul- 
pes  enim  semper  tortuose  incedit,  ne  ejus  via 

serpens  exuat  senectutem,  vide  Arist.  de  Hist.  animal., 
lib.  VIH,  cap.  xvii,  part.  V. 
(a)  Vulg.  sanclus. 


DE  IJNA  S.  VIRGINE.  SEP.MO  II. 


95 


a  caaibus  deprehendi  valeat;  sed  etindextram 
claudicat  partem,  et  in  sinistra  se  elevat,  et 
galiinis  insidiari  non  cessat.  Sic  et  lioniiuum 
vila,  vel  via,  tota  est  tortuosa,  et  malitiis  tota 
plena;  claudicatad  omniabona,  etse  erigit  ad 
omnia  mala ;  et  contra  proximum  tota  die  est 
insidiosa. 

Secundo,  coronata  fuit  corona  speciosa,  pro- 
pter  pulcliritudinem  virginalis  pudicitioe,  quam 
servavit.  0  quam  speciosa  fuit,  dum  carnis  im- 
munditiam  declinavit,  dum  luxurias  foetores  ab- 
horruit,  et  dum  suam  carnem  a  corruptione  ser- 
vavit !  nihil  turpius,  vel  foetidius,  quam,  porco- 
rum  more,  nasum  in  luto  tenere.  Si  apes  se 
custodiunt  virgines,  quid  nostrae  debent  facere 
mulieres  ?  Si  virgines  multos  Uomanae,  quamvis 
paganoe,  virginitatem  suam  idolis  dedicarunt, 
quid  Virgines  pro  Christo  facere  deberent, 
ostenditur.  Nam  sicut  albedo  omnium  colorum 
cst  lundamentum,  slcut  ostendilur  in  arte  pi- 
ctorum,  sic  munditia  bonorum  omnium  est 
fundamentum.  Unde  Gregorius,  exponens  illud 
verbum  Domini  *  :  Si7it  lumbi  vestri  prcccincti, 
etc,  sic  ait  * :  «  Lumbos  enim  praecingimus,  cum 
carnis  luxuriam  per  continentiam  coarctamus; 
et  lucernas  ardentes  in  manibus  portamus,  cum 
per  bona  opera  proximis  nostris  lucis  exempla 
monstramus :  quia  nimirum  nec  castitas  aliquid 
est  sine  bono  opere,  nec  bonum  opus  penitus 
aUquid  est  sine  castitate.  »  Hoc  enim  attento, 
hsec  Virgo  sancta  studuit  per  omnia  esse  casta, 
et  pulchra,  etmunda,  absque  macula,  ut  posset 
attingere  ad  coronam  fulgidam  ex  auro  sibi 
projparatam.  Nihil  enim  inter  omnia  metalla 
auro  pulchrius  ;  imo  nulla  omnino  pictura  sine 
auro  est  pulchra,  quia  aurum  est  omnium  co- 
lorum  pulchritudo.  Item  nihil  est  auro  solidius, 
et  quasi  nihil  est  eo  ponderosius,  ut  dicit  Phi- 
losophus  *  :  a  Omnc  corpus,  quanlo  est  soU- 
dius,  tanto  est  compactius,  et  minus  porosum  : 
et  ideo  ponderosius.  »  Et  dicit,  quod  heec  re- 
gula'solum  fallit  in  plumbo  et  ferro  *.  Nam  cum 
ferrum  sit  magis  sohdum,  quam  plumbum,  est 
tamen  minus  ponderosum,  sicut  utrumque  pa- 
tet  ad  sensum.  Uignum  ergo  fuit,  ut  h*c  Virgo 
sancta,  propter  pulchriludinem  et  munditiam 
suee  carnis,  necnon  et  integritatem  suam,  coro- 
nam  de  auro  fulgido   ct  incorrupto  susciperet 

'  Luc,  XII,  35.  —  ■  Giegor.,  in  Ecang.,  hom.  xnr, 
n.  1.  —  *  Arist.,  Pht/sic,  lib.  IV,  lext.  85,  part.  4.  — 
*  Ferrum  est  minus  pouderosum  quam  plumbum.  — 
'  Eccli.,  XLV,  14.  —  «  Apoc,  xxn,  13.  —  "^  Ephes,, 


loco  mercedis.  Unde  potest  ei  convenire  illud  * : 
«  Corona  aurea  super  caput  ejus,  »  supple,  mit- 
titur.  Sed  quis  ad  hanc  hodie  meretur  coronam 
pervenire?  Quis  hodic  mundus  a  sorde?Quis 
munditiam  carnis  servat?  Quis  non  more  be- 
stiarum,  scilicet  canum  et  equorum,  luxuriae 
vacat?  Ergo  si  corona  aurea  speciosa  redditur 
castis  et  nitidis,  nullus  immundus  hanc  obline- 
bit.  Unde  dicitur  ^  :  «  Foris  canes  (n)  impudici.  « 
Et  Apostolus  ^  :  «  l-^ornicatores  et  adulteri  re- 
gnum  Dei  non  possidcbunt.  »  Sed  anima,  quae 
vixit  caste,  poterit  dicere  illud  *  :  «  Gaudens 
gaudebo  in  Domino,  et  exultabit  anima  mea  in 
Deo  meo  :  quia  induit  me  vestimento  salutis,  » 
scilicet  charitite ;  «  et  indumento  juslitiae  cir- 
cumdedit  me,  »  id  est,  castitale,  per  quam  ho- 
mo,  quia  peccavit,  juste  se  punit :  «  eltanquam 
sponsam  decoravit  me  corona,  »  id  est,  specio- 
sitate.  Nihil  enim  pulchrius  forma  rotunda, 
quae  splendet  maxime  in  corona.  Consueverunt 
cuim  puellae  tempore  aestatis,  dum  suas  coro- 
nas  construunl  ad  bellandum,  eas  gemmis  par- 
vulis,  et  auro,  et  argento,  binis  sertis  et  corri- 
giis  pretiosis  ornare. 

Terlio,  fuit  coronata  corona  pretiosa,  ex  la- 
pidibus  pretiosis  et  caris  formnta,  propter  for- 
tiludinem  patientioe,  quam  in  pugna  ^ervavil. 
Lapis  enim  aliquis  pretiosus  tantam  soliditatem 
habet,  et  fortiter  sibi  partes  inhaerent,  ut  nec 
ferro  dividantur,  nec  igne  rumpantur  '.  Unde 
per  coronam  lapideam  pretiosam  est  signata 
patientia,  quaepretiosior  est  omui  gemma,  et  so- 
lidior  omni  pelra,  licet  nullum  sit  genus  lapi- 
dis,  quod  aliqua  arle  frangi  non  possit  :  unde 
adamas  '<*  sanguine  hircino  frangitur,  et  etiam, 
si  inter  plumbum  coUocetur,  et  malleo  feriatur. 
Sic  nec  patientia  vera  exuritur,  nec  ferro  rumpi- 
tur,  nec  aquis  (6)  irruentibus  superatur,  necipsa 
morte  vincitur;  sed  ad  modum  auri  purissimi 
nunquam  sub  malleo  frangitur,  nunquam  scin- 
ditur;  sed  tantummodo  dilatatur.  Nam  insulae 
est  simillima,  quae  aqua  undique  percussa  non 
dissolvitur,  sed  amplius  solidatur.  Nam  et  ad 
modum  ursi  iclibus  impinguatur  quia  haec  Vir- 
go  sancta  sic  in  tenlatioue  pinguis,  et  bellis  for- 
tissima,  et  sohdissima  fuit,  ideo  coronam  lapi- 
deam  et  pretiosam  accepit  "  :  «  Posuisti,  Domi- 

V,  5.  —  *  Isa.,  LXi,  10.  —  9  Ilierouymus  de  adamaute 
hoc  dicit,  in  Amos.,  c.  vii.  —  'O  Aug.,  de  Civif.  Dei, 
lib.  XXI,  c.  IV,  n.  1  ;  Plin.,  Hid.  nat.,  lib.  XXXVll, 
c.  VII.  —  '1  Psul.  x\,  4. 

(a)  Suppf.  et.  —  (6)  Ccet.  edit.  aliquibus. 


96 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XXXIII. 


ne,  io  capite  ejns  coronam  delapideprelioso.  » 
Sed  quis  est  hodie,  qui  iujuriis  ctiam  levibns 
noa  turbetur,  qui  non  slatim  ad  modicum  si- 
gnum  scandalizetur?  Qui  non  portat  ferrum, 
Exem.  non  porlabit  ictum.  Sunt  etiam  homines  hodier- 
pium.  jjj  jg  natura  oleoe,  qu.e  nullo  modo  vult  percu- 
ti ;  imo  si  eam  percusseris,  nullum  fruclura  in 
sequenli  anno  porlabit.  Quidam  habent  natu- 
ram  ursi,  qui  volunt  se  de  omnibus  vindicare. 
Unde  si  post  aliquem  cnrrit,  et  alius  eum  per- 
cusserit,  stalim  priraum  (limitlil,  el  aUum  in- 
vadit.  Quidam  eliam  naluram  liabent  apis,  quae 
pro  se  vindicanda  vitara  suam  exponit.  Ssepe 
tamen  vindicare  se  volenti  accidit,  sicut  cani, 
qui  lapidem  sibi  projectum  dentibus  rapit,  et 
dum  lapidem  loedere  quferit,  sibi  potius  den- 
tem  laedit.  Proverbium  apud  nos  certum  est  : 
Qui  male  injurias  suas  vindicat,  dum  vindictam 
quaerit,  in  pejus  incidit,  quia  injurias  accipit, 
quas  injurias  (a)  primis  addit.  Qui  ergo  tales 
sunt,  ad  corouum  pretioEorum  lapidum  non 
attingunt.  Scriptum  e;t '  :  «  In  patientia  veslra 
possidebitis  animas  vestras.  »  Non  enim  posset 
triticum  in  horreum  poni,  nisi  prius  in  paleis 
fuerit  fortiter  tribulatum;  similiternecindoleis 
vinum,  nisi  in  pila  fuerit  fortiter  concuicatum  : 
non  redolet  unguentum,  nisi  fortiter  fuerit  agi- 
tatum.  Ergonec  tu  intrabisinregnumccElorum, 
nisi  prius  hic  pressus  fueris  per  tormenta.  - 
«  Non  coronabitur,  nisi  qui  legitime  certa- 
verit.  » 

Quarto,  coronata  fuithaec  Virgo  sancta  et  glo- 
riosa  propter  castitalem  et  humihtalem,  quam 
in  via  porlavit.  Dignum  est  enira,  ut  qui  se  in 
via  propter  Christum  humiliat,  ut  in  patria  co- 
ronam  gloriosam  accipiat,  et  tanto  gloriosio- 
rem,  quanto  se  habere  potuit  viliorem.  Socun- 
dum  enim  mensuram  humililalis  in  mundo, 
mensura  prremii  respondet  in  ccelo^  vel  in  re- 
gno.  «  Qui  enim  ^  se  humiliat,  exallabitur;  »  et 
qui  magis  se  humiliat,  eo  maxime  exaltabilur; 
ut  aqua,  quai  quanto  ab  altiori  monle  in  vallem 
magis  profundam  descenderit ,  tanto  magis  in 
montem  illi  opposilum  sursura  tendit.  Sic  etiam 
nuUus  mons  est,  ut  con.stat,  qui  apud  se  vallem 
non  habeat.  Sic  omnino  necessarium  existit,  ut 
juxta  profunditatem  vallis,  allitudo  sit  suimon- 
tis.  Contrariorum  enim  conlraria  est  nalura. 
Quare  sicut  aliquis,  quanto  plus  ascendit,  tanto, 

»  Luc,  XXI,  19.  —  '  II  Tim.,  il,  5.  —  3  Luc,  xiv, 
11.  —  *  Apoc,  xviii,  7.  —  5  Jsa.,  LXi,  1  et  seq.  — 
6  Ibid.,  LXii,  3. 


dum  cadit,  profundius  ima  petit;  sic  e  confra- 
rio,  quaulo  quis  amplius  descendit,  tanlo  am- 
plius  sursum  tendit.  Sic  ergo  secundum  mensu- 
ram  temporalis  gloria,  est  mensura  temporalis 
ruinai,   sicut  de  Lucifero  dicilur,  qui   quanto 
altius  ascendere  voluit,   tanto   profundius  est 
demersus.  Sic  juxta  mensuram  vilitatispceniten- 
lise,  est  mensura  gloriai.  Exemplum  de  beatis- 
sima  Virgine  Maria,  quae  summe  humilis  fuit ; 
ideo  summe  cxaltari  promcruit.  Unde  dicitur* : 
« Quantum  gloriUcavit  se,  et  in  deliciis  fuit, 
tantum  date  ei  tormentum  et  luctum.  »  Ergo  a 
contrario  sensu  licel  inferre  :  quantum  se  hii- 
miliavit  hic,  tanto  gloriosior  sit  corona  merce- 
dis.  Undc  de  hac  Virgine  humih  dicitur " :  «  Spi- 
ritus  Domini  super  me;  eo  quod  unxerit  me. 
Ad  annuliandum  mansuetis  misit  me,  ut  raede- 
rer  contritis  corde,  et  praedicarem  captivis  in- 
dulgentiam,  et  clausis  apertionem,  ut  praedica- 
rem  annum  placabilem  Doraino,  el  diem  ultio- 
nis  Deo  nostro  :  ut  consolarer  omnes  lugentes: 
ut  ponerera  fortitudinera  lugentibus  Sion ,   et 
darera  eis  coronara  pro  cinere,  oleum  gaudii 
pro  luctu,  palhum  laudis  pro  spiritu  moero- 
ris.  »  Et  addit  in  sequenti  capitulo,  loquens  de 
Virgine  "  :  «  Et  eris  corona  gloriae  in  manu  Do- 
mini,  et  diadema  regni  in  manu  Dei  tui.  »  Nec 
mirum,  quia,  ut  dicitur,  ipse  ponit  humiles  in 
solio,  et  moerentes  erigit  in  sospitate.  Sed  quis 
hodie  venit  ad  coronam  hanc  gloriosam?   imo 
quis  non  pervenit  ad  confusionem  aeternam? 
Si  enim  oranes  quaeriraus   sublimari,  necesse 
habemus  humiliari  :  et  tanto  amplius,  quanto 
plus  ascendimus,  juxta  regulas,  quas  supra  po- 
suiraus.  Ergo,  charissimi,  si  volumus  cum  hac 
Virgine  corona   gloriae  subhmari,   studeamus 
cum  ea  humiliari,  et  vilitate  poenitentiae  oppri- 
mi.  Quid  enim  igne  pulchrius?  Sed  non  apparet 
ejus  pulchritudo,  quamdiu  operitur  cinere;  sed 
amohs  cineribus,  statira  lucet.  Quid  auro  fulgi- 
dius?  Sed  non  apparet,  quamdiu  in  terra  latet. 
Quid  enim  margarita  candidius?  Sed  quamdiu 
latet  in  occulto,  non  apparet.  Quid  arbore  fo- 
his,  et  floribus  adornata,  et  fructibus,  potest 
cogitari  venustius?  Sed   ejus  pulchritudo  non 
apparet,  quandiu  in  radice  latet,  unde  omnis 
pulchritudo  pr.ocedit.  Sic   etiara  non  apparet 
Sanctorum  gloria,  quamdiu  sub  cinere  pceni- 
tentiae  latent  in  via.  Sed  cum  virtus  Sohs  aeterni 
ducet  eos  ad  pubhcum,  et  tradiderit  eis  regnum 

(a)  Leg.  injuriis. 


DE  UNA  S.  YIRGINK.  SERMOJH. 


97 


ab  referno  prfeparatum;  lunc,  quales  fuerint, 
omnibus  apparebit,  etc. 

SERMO  III. 

Gaudeamus,  et  exuUemus,  et  demus  gloriam  ei  : 
quia  veneruut  nuptire  A<jni,  et  uxor  cjus  prapara- 
vit  se\  Coramune  est  apud  omnes  homines,  ut 
gaudeant  et  soleranizent  in  nuptiis,  canlent  et 
vacent  conviviis  propter  amorem  sponsi  et  spon- 
saein  unam  carnem  conjunctorum.  Et  apudnos 
proverbium  certum  est,  quod  in  nuptiis  agno- 
scuntur  amici.  Non  enim  araicus  credi  debet, 
qui  in  nuptiis  amici  non  gaudet,  vel  in  morle 
non  dolet.  Sed  si  sic  gaudendum  est  in  nuptiis 
perituris,  qualiter  gaudendum  est  in  nuptiis 
tEternaliter  permansuris?  Et  si  sic  amici  gau- 
dent ,  dum  mortalis  sponsa  mortali  Iraditur 
sponso,  quantum  tunc  gaudendum  est,  dum 
mortdlis  sponsa  traditur  Deo,  sponso  incorrup- 
tibili  et  seterno?  Ergo  gaudeamus  mente,  et 
exultemus  opere,  et  demus  gloriam  Deo  ore , 
quia  venerunt  nuptiae  Agni,  et  hujus  sanctce  Vir- 
ginis.  Nam  et  in  verbo  prferaisso  notantur 
maxime  duo  :  primum  est  sublimitas  prcemii, 
quod  suscepit  in  patria;  secundum  est  solemui- 
tas  festi,  qua  (o)  solemnizat  Ecclesia.  Primum 
respicit  Ecclesiam  triumphantem ,  ad  quam 
gaudens  intravit;  secundum  vcro,  Ecclesiam 
militantem,  a  qua  se  hodie  absentavit.  Primum 
nolatur,  cum  dicilur  :  Venerunt  nuptice  Agni. 
Secundum,  cum  dicitur  ;  Gaudeamus,  et  exulte- 
mus,  et  demus  gloriam  Deo.  De  hoc  secundo  tan- 
tum  hic  dicendum  est,  quia  in  Serraone  quo- 
dam  in  Dominica  post  Epiphaniam  -  de  nuptiis 
recolo  me  dixisse.  Ergo  primo  notandum,  quod 
triaverbahicnotabiUter  ponit :  Gaudeamus,  eic, 
exuitemus,  etc,  demus  gloriam  Deo  :  quia  in  hac 
tanta  soleranitate  tribus  modis  nobis  gaudere 
convenit,  videlicet  :  primo ,  corde;  secundo, 
ore;  terlio,  opere.  Tunc  enim  perfectura  est 
gaudium,  si  cor  interius  jubilet,  si  os  Deura  lau- 
det,  et  si  opus  istis  testimonium  reddat.  Quam- 
vis  ergo  tria  sint  verba ,  sententia  tamen  est 
una  invitans  ad  gaudia.  Et  ideo  est  notandum, 
quod  triplex  est  gaudium,  scihcet  primum,  quo 
laetaraur  in  corde;  secundum,  quo  laelamur 
in  ore;  tertium,  quo  laetamur  in  opere.  Nam 
gaudium  cordis  est  Deum  gaudendo  amare; 
gaudium   oris  est  Deum  gaudendo   laudare; 

•  J/oc.,xix,7.— ^Scilicelserm.  1,  tom.XlU,  pag.  86. 
—  »  Joan.,  XVI,  24.  —  *  Eccli.,  xxx,  16.  —  «  Rom., 
XI,  Iti.  —  *  Frov.,  XIV,  Vd.  —''  PsaL  cxxv,  2. 

TOM.  XIV. 


gaudium  vero  operis  estDeo  gaudendo  servire. 

Dico,  quod  primum  gaudium,  quo  in  hac  die 
sancta  gaudere  debemus  ,  est  gaudium  cordis  : 
quod  nihil  aliudexistit,  quam  Deum  amare  cum 
laetitia  mentis.  Linde  Dominus  volens  Apostolos 
ad  amorem  iuducere,  post  multa  dulcia  verba, 
qiuE  eis  dixerat,  sic  ait  ad  cos '  :  o  IUec  locutus 
sum  vobis,  ut  gaudium  vestrum  plenum  sit,  » 
id  est,  ut  amor  vester  ad  profectum  veniat,  toto 
corde,  et  totameute,  omnique  virtute  Deum  di- 
hgatis.  Hoc  enira  gaudium  cordis  summe  est 
pretiosum,  summeque  jucundum.    Unde  dici- 
tur  '♦  :  «  Non  est  census  super  censum  salutis 
corporis;  et  non  est  oblectamentum  super  gau- 
dium  cordis.  »  Nam  cordis  gaudium  est  pro 
fundamento  ponendum  omnium  gaudiorum  : 
quia  sicut  cor  a  natiira  est  membrura  primum, 
et  ante  omnia  membrum  productum,  et  omnis 
motus  aUorum  membrorum,  et  vitaeprincipium; 
sic  cordis  gaudium  est  fontale  principium  om- 
nium  gaudiorum,  quia  sicut  corde  bene  exis- 
lente,  omnibus  ahis  membris  est  bene,  et  eo  male 
habenle,  caeteris  membris  est  male,  sic  existente 
puro  etsancto  hocgaudio  cordis,  purum  etsanc- 
tum  erit  gaudium  oris,  et  operis,  quia,  secun- 
dum  Apostolum  '■^,  quahs  radix,  tales  et  rami. 
Non  enim  potestaqua  rivuh  essepura,  sifueritin 
fonte  corrupta;  nec  ex  corrupta  pasta,  placenta 
fieri  poterit  non  infecta.  Necesse  est  enim  ma- 
teriatum  esse  corruptum,  si  fuerit  ex  corrupta 
materia  generatum.  Unde  videraus,  quod  si  aU- 
quis  huraor  in  corpore  corrumpitur,  toti  corpori 
putredo  inducitur,  si  ei  medicamine  ciUus  noa 
occurratur.  Ergo,  fratres,  si  volumus  exleriora 
gaudia  non  esse  infecta,  sed  Deo  placita,  labo- 
remus  quantum  possumus ,  ut  gaudia  cordis 
sint  munda.  Sed  quis  est  hodie,  qui  intus  in 
corde  non  gaudeat  vane  ?  Quis  est,  qui  immun- 
dis  cogitationibus  non  poUus  gaudeat,  quam 
mundis  et  puris?  Sed  quia,  fratres,  vane  gau- 
demus,  ideo  vane  ridemus,  vane  incedimus,  et 
finaUter  ad  vana  rediraus.  Unde  ^  :  «  Risus  do- 
lore  miscebitur;  et  extrema  gaudii  luctus  oc- 
cupat.  » 

Secundum  gaudium,  quo  gaudere  debemus, 
est  gaudium  oris,  quod  nihil  esse  constat,  quam 
Deuui  gaudendo  laudare.  Et  de  hoc  gaudio  et 
plane  dicitur  in  Psalmo  ^  :  «  Repletum  est  gau- 
dio  os  nostrum,  lingua  nostra  exullalione.  » 
Tunc  enim  vere  gaudemus  ore,  dum  pro  bonis 

(a)  Forte  leg.  quod. 


98 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XXXV. 


natiirap,  quibus  in  esse  subsislimu^^;  pro  bonis 
forlun;e,  quibus  in  esse  servamur ;  pro  bonis 
j;ratiue,  qua  spirilualiler  vivinius;  et  pro  bonis 
gloriee,  quae  aliquando  nos  habcre  credimns , 
Deum  pleno  ore  laudamus.  Quid  enim  melius 
hoc  gaudio?  Quid,  inquam,  melius,  quam  quod 
in  corde  geramus,  quod  ore  promamus,  et  ca- 
limo  exprimamus  Deo  gratias?'Hoc  enim  nec 
aliquid  brevius  dici,  nec  audiri  lenius,  nec  in- 
telligi  gralius,  nec  agi  fructuosius  pofest.  Si  sic 
atlente  laudat  Deum  avicula  parva  laudula, 
scilicet,  ab  officio  sic  dicta,  vel  vocata;  quid 
debet  taceret  anima,  croatura  rationalis,  crea- 
turarum  omnium  domiua?  Omnis  aulem  crea- 
tura  suo  modo  divinis  laudibus  est  intenta.  So- 
lus  tamen  homo  Deum  non  laudat,  sed  potius 
beneficiorum  immemor,  ipsum  blasphemat. 
Audi  mirabile.  Non  est,  qui  in  regno  suo  ali- 
quem  regem  terrenum  audeat  blasphemare ; 
non  est  qui  contra  principem  aliquem,  vel  ci- 
vitatis  cujuscumque  rectorem  audeat  malcdic- 
tionis  verbura  proferre,  quin  capiatur,  Ugelur, 
verberelur,  et  morti  soepe  tradatur.  Sed  a  ribal- 
dis  et  lusoribus  totadie  divina  potentia  blasph©- 
matur;  sed  nemo  est,  qui  capiat  tales,  qui  quo- 
dam  modo  divino  zelo  accensus,  vindictam 
exquirat,  cum  tamen  omnes  tales  digni  sint 
morte.  Gaudendo  ergo  laudemus  Deum  in  hac 
sacra  Yirgine  a  Deo  exaltata,  divinam  largita- 
tem  in  ea  laudibus  extoUamus.  ISam  et  mos 
est  apud  omnes,  ut  in  nupliis  instrument  i  por- 
tentur,  et  cantibus  dulcibus  convivae  laetentur. 
Cur  ergo  non  jubilabimus,  cum  nuptias  Agni  et 
Sponsoe  advenisse  cernamus? 

Tertium  gaudium,  quo  gaudere  debemus,  est 
gaudium  operis  :  quod  non  aliud  constat  esse, 
quam  gaudendo  Deo  servire.  INon  enim  fortis 
dicitur,  ut  dicit  Philosophus  *,  qui  mala  susti- 
net;  sed  qui  sustinet,  et  hoc  ipso  gaudet.  Unde 
etiam  viri  sancti  non  solum  malaeis  inflicta  pa- 
tienter  ferebant;  sed  hoc  ipso  valde  gaudebant. 
Unde  de  Apostohs  dicitur  -  :  «  Ibant  Apostoli 
gaudentes  a  conspectu  concilii,  quoniam  digni 
sunthabiti  pro  nomine  Jesu  contumeliam  pati. » 
Et  Apostolus  de  .seipso  dicit  *  :  «  Gaudeo  in  tri- 
bulationibus  raeis  pro  vobis.  »  Ad  hoc  etiam 
exhortatur  nos  apostolus  Jacobus  in  Canonica 
sua  *  :  «  Omne, »  inquit,  «  gaudium  existimate, 
fratres  charissimi,  cum  in  tentationes  varias  in- 
cideritis.  »  Gaudeamus   ergo,  fratres,   corde; 

'  Arist.,  Moral.  Nicomac,  lib.  11,  c.  I!l. —  *  Act., 
V,  41.  —  »  Coloss.,  I,  24.  -  ^  Jac,  \,  2.  —  '^  Psal. 


gaudeanuis  ore ;  gaudeamus  et  opcre.  Nam  si- 
cui  doraus  perfecta  non  pote.st  dici,  nisi,  funda- 
menlo  jara  ereclo,  lecti  Oat  addilio;  sic  non  est 
perfectum  gaudiura,  quod  existensinsolo  corde, 
non  redundat  in  opere.  Numquid  potest  ignis 
in  stipula  latere,  et  non  foris  in  flammam  pro- 
dire  ?  Nam  et  cnnis,  dum  viam  leporisinvenit, 
mirabiliter  gaudet  in  corde,  ct  hoc  ipsum  ma- 
nilestat  in  corpore,  et  in  voce,  et  pariler  in 
opere,  quia  post  inventa  vestigia,-  maxime  in- 
cipit  currere.  Sic  et  haec  Virgo  sancta  gaudium, 
quod  de  Deo  gerebat  in  corde,  proraebat  ore, 
et  explicabat  opere.  Quaere  dchoc  in  ejus  Le- 
genda,  et  apta  ad  proposilum  gaudia. 

SERMO  IV. 

Audi,  filia,  et  vide  :  et  inclina  aurem  tuam  '. 
Juxta  philosophicam  doctrinam  ®,  et  quod  ma- 
nifestum  est,  omnes  homines  naturaUter  scire 
desiderant :  et  non  tantum  ista,  vel  alia ;  sed 
appelunt  scire  omnia,  tam  coelestia,  quam  ter- 
rena.  Unde  Dominus,  cum  vocatus  a  quodam 
cteco,  diceret  "^ :  «Quid  vis  ut  faciam  tibi?»  ille 
ait:  «  Domine,  ut  videam.  »  Non  dixit  hoc,  vel 
hoc  tantura  :  sed  :  «  ut  videam.  »  Videre  appe- 
tunt  omnes  per  naturara.  Propter  quod  docet 
Philosophus  *,  quod  haec  est  causa,  quare  sen- 
sus  nostros  amamus  :  quia  per  eos  quasi  om- 
nia  discimus,  eo  quod  ex  mulUs  raeraoriis  unura 
experimenlum  accipiatur,  et  ex  mulUs  experi- 
mentis  unura  universale  colligatur,  quod  est 
principium  artis  et  scientiae.  Et  addit  Philoso- 
phus  ^,  quod  ideo  sensum  visus  amaraus  prae 
cunctis,  quia  per  ipsum  plura,  quam  per  alia 
discimus.  Isti  euim  duo  sensus,  scilicet  visus  et 
auditus,  sunt  per  quos  mulla  accipimus.  Domi- 
nus  ergo  volens  hanc  sanctam  Virginem  eru- 
dire,  ideo  eara  ad  hoc  raaxime  invitat  per  hos 
duos  sensus,  dicens  :  Audi.  filia,  et  vide,  etc.  In 
quo  uUque  verbo  eam,  et  nos  in  ea,  invitat  ad 
duo  :  prirao,  ad  sui  discipulatus  humiUtatem, 
ut  ejus  doctrinam,  et  disciplinam  imiteraur;  se- 
cundo,  ad  intellectus  vivacitatem,  ut  quidquid 
in  ChrisU  doctrina  latet,  contemplemur.  Nam 
in  audilu  notatur  reverenUa,  qua  reverenter  di- 
vina  audita  auscultamus ;  sed  in  visu  notatur 
diligenUa,  qua  divinis  rebus  exquirendis  inten- 
dimus.  Primo  ergo  invitat  Dominus  ad  verbo- 
rum  suorum  reverentiam,  quando  dicit  :  Audi, 
filia.  Secundo,  invitat  ad  eorumdera  diUgen- 

XLIV,  11.  —  «  Arist.,  Metaph.,  lib.  I,  c.  1.  —  '  Luc, 
xvni,  il.  —  8  Arist.,  ubi  sup.  prox.  —  ^  Ibid. 


DE  IJNA  S.  VIRGliNE.  SERMO  IV. 


99 


tiam,  cum  subdit :  Et  vide,  id  est,  diligenter 
atteudc.  Scd  quia  de  visu.  id  est,  quid  viderc 
debeamus,  supra  satis  abunde  in  duobus  Ser- 
moaibus  de  Aposlolis  '  dictum  est,  hic  de  solo 
audilu  dicendura  est.  Est  ergo  bicnolandum, 
quod  cum  sancta  Virgine  debemus  audire  Chri- 
stum  :  primo  erudientom,  ut  prudentissimum 
consulem;  secundo  Christum  priRcipientem,  ut 
potentissimum  ducem;  tertio  Chrislum  exhor- 
tantem,  ut  sanctissimum  praesulem;  quarto 
Chrislum  consolanlem,  ut  benignissimum  pa- 
trem;  quinto  ipsum  redargueutem,  ut  sequissi- 
mum  judicem.  Est  crgo  hic  notandum ,  quod 
cum  sancta  Virgine  quinque  (a)  debemusaudire  : 
ut  sic  verbum  Domini  nos  docentis  audiat  ani- 
ma  mansuete,  ut  inteUigat;  verbum  praecipien- 
lis  audiat  studiose,  ut  faciat;  verbura  exhortans 
audiat  alTectuose,  ut  non  pereat;  verbum  con- 
solationis  audiat  solUcile,  ut  pulsanU  aperiat; 
sod  verbum  correptionis  audiat  tremebunde,  ut 
poenitentiam  agat.  Nisi  enim  haec  Virgo  sancta 
haec  verba  Domini  sic  audisset,  ut  ex  ejus  vita 
apparet,  aa  palmam  victori;e  non  venisset. 

Dico  ergo,  quod  primo  audire  debemus  Chri- 
slum  nos  erudientem;  ct  hoc  mansuete,  tan- 
quam  prudcnUssimum  consulem.  Consueverunt 
homines  Ubenter  audire,  quos  vident  sibi  pru- 
denter  consuiere  uliUa,  et  bene  se  docere  :  at 
Christus  est  divina  sapienlia,  in  qua  -  a  omnes 
thesauri  sapienUae  el  sdienUae  Dei  sunt  abscon- 
diU.  »  Ergo  omne,  quod  docet,  est  consiUum 
tirmum,  et  est  audienU  proUcuum  :  ergo  est  pa- 
cifice  audiendum.  Unde  ipse  per  Moysen  cla- 
mat  *  :  «  Audite,  cceU,»  hoc  est  coelestes  viri, 
«  quae  loquor,  et  audiat  terra, »  id  est ,  corda 
terrenis  intixa,  «  verba  oris  mei.  »  Ad  terram 
loquitur  de  doclrina  sua,  quani  mansuete  docet 
esse  audiendam,  cum  addit  idem  *  :  «  Concre- 
scat  ut  pluvia  doctrina  mea,  »  quasi  dicat:  Fiat 
in  vobis  doctrina  mea  sicut  pluvia  in  terra,  quae 
a  terra  recepta,  eam  moUiUcat,  et  eam  impin- 
guat,  et  ad  irucUticandum  eam  praeparat.  Sic 
et  Domini  noslri  docUina  mansuele  audita,  id 
est,  in  terra  cordis  nostri  suscepta,  removet  ab 
ea  cordis  duritiem;  impinguat  eam,  dum  eam 
facit  esse  devotam;  et  ad  fructum  praeparat 
eam,  dum  eam  ducit  ad  poenitenUam.  Et  prop- 
terea  in  Dei  persona  dicitur  ad  hominem "  : 
«  Audi,  UU  mi,  verba  mea,  et  ea  quasi  funda- 

*  Scilicet  serm.  v  et  vi,  sup.,  pag.  11,  lo  et  seq.— 
'  Coloss.,  n,  3.  —  *  Deut.,  xxxii,  i.  —  •  Ibid.,  2.  — 
"  Tob.,  jv,  2.  —  «  Bar.,  m,  'J.  —  '  Joan.,  Ti,  6i.  — 


menlum  in  corde  tuo  conslrue.  »  Et  *  :  Audi, 
Isracl,  vtnba,  sive  mandata  vit<E.  »  Vit;e  verl)a 
sunt  doclrina  Christi,  eo  quod  ad  vitam  sunt 
indiictiva.  Unde  ipsc  dicit  "^  :  «  Verba,  quae  lo- 
cutus  sum  vobis,  spiritus,  et  vita  sunt:  »  eo 
qiiod  spirituales  homines  faciunt,  et  ad  vitam 
atcrnam  observata  perducunt.  Sed  sunt  hodie 
multi,  (jui  doclrinam  Christi  noluntaudire;  sed 
proidicatores  fugiunt,  et  sacerdotes  non  consu- 
lunt,  et  sic,  ut  bene  agant,  inleUigere  nolunt. 
0   summa   dementia,   et  ratio   tolaUter  caeca , 
nolle  audire  patris  benignissimi  monita  ,  qui- 
bus  perveuitur  ad  vitam,  et  sine  quibus  perve- 
nitur  ad   damnaUonem   aeternam  !    Audiebant 
Romani  oUm  suorum  consulum  monita,  et  ob- 
servabant  eorum  decreta ;  tenent  medici  ad  Ut- 
teram  HippocraUs  dicta;  conservabant  antiqui 
Romani  edicta  JusUniani,  et  jurisconsulta;  imi- 
tantur  dialecUci  AristoteUs  argumenla  :  sed  non 
est,  qui  audiat,  et  conservet  iucommutabilisDei 
sapientiae  verba,  et  quae  nequeunt  esse  falsa,  nec 
suspecta,  nec  unquam  fallenUa;  scd  sunt  vera, 
etstabiUa,  et  sunt  firma,  et  aeterna.  «  Coelum,  » 
inquit  Dominus  »,  «  et  terra  transibunt;  verba 
autem  mea  non  transibunf,  nec  peribunt.  »  Unde 
Apostolus,  arguens  a  minori,  sic  ait  ^  :  «  Abun- 
dantius  oportet  nos  servare  ea,  quae  audiviraus, 
ne  forte  pereffluamus.  Si  enim,  »  inquit,  «  qui 
per  angelos  dictus  est  sermo,  factus  est  Urmus, 
et  omnis  praevaricaUo  et  inobedientia  accipit 
mercedis  retribuUonem,  quomodo  nos  effugie- 
mus,  si  tantam  neglexerimussalutem?»  Et  ideo 
ibidem  dicit  '"  :  «  Irritam  quis  faciens  legera 
Moysi,  sine  omni  miseraUone,  duobus  vel  tribus 
tesUbus,  moritur;  quauto  magis  putatis  raajora 
mereri  supplicia,*qui  Filium  Dei,  »  id  est,  verba 
Filii  Dei,  «conculcaverit  (/<),  etsanguinem  tesla- 
menU, »  quo  confirmatum  est  testamentum  no- 
vum,  «  poUutum  duxerit,  et  spiritui  graUae  con- 
tumeUam  fecerit?»  Vide,  quam  grave  et  dam- 
nabUe  est  doctrinam  Dei  non  audire,  cum  a  suis 
parenUbus  discant  animaUa  bruta,  necunquam 
recedant  a  parentum  doctrina,  sicut  in  cervis, 
et  elephantibus,  et  aUis  animalibus  sunt  exem- 
pla  ;  imo,  quod  majus  est ,  et  ab  homiuibus 
discunt  bruta  :  sicut  videmus,  quod  canes  di- 
scuut  sedere,  et  coram  dominis  candelam  te- 
nere;  et  picae  discunt  verba  huraana  formare; 
et  elephantes,  regem  cognoscere,  eumque  ado- 

*  Malth.,  XXIV,  35  ;  Marc,  XMi,  31;  Luc,  xxi,  33.  — 
'  Ueir.,  II,  1  et  seq.  —  >"  Ibid.,  X,  28. 
(a)  Suppl.  modis.  —  (6)  Cwt.  edit.  concolcabil. 


iOO 


SEHMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XXXV. 


rare.  Quomodo  ergo  non  faciunt  homines  in 
Christi  doctrina,  quod  in  doctriuis  hominum , 
repugnante  natura,  inveniuntur  facere  bruta  ? 
Secmido,  audire  debemus  Christum  i^rfeci- 
pientem  ;  et  hoc  studiosissime,  sicut  potontissi- 
raum  ducem.  Quis  est  in  regno  Francite,  qui 
respuat  verba  regis,  et  qui  ejus  pnpcepta  con- 
temnat,  qui  ultionis  gladio  non  succumbat  ?  Si 
sic  grave  est  contemnere  regis  terreni  mandata, 
quam  grave  est  tunc  contemnere  Christi  man- 
data?  Si  sic  grave  est  contemnere  Christi  doc- 
trinam,  quam  grave  est  conlemnere  Christi 
mandata?  Plus  est  enim  mandare,  quam  do- 
cere  :  quia  illud  est  magistrorura,  hoc  aulem 
dominorum.  Nam  obediunt  suis  magistris  leo- 
nes;  obediunt  bubulcis  boves,  et  obediunt  suis 
dominis  canes.  Unde  vocati  veniunt,  repulsi 
recedunt,  missi  ad  bestiam  currunt,  oranc,  quod 
capiunt,  domino  suo  custodiunt.  Turpe  est,  et 
detestanda  res,  ut  dum  videmus  grues,  apes,  et 
anseres,  et  homines  infideles  suis  regibus  obe- 
dire;  et  quod  nos  fideles  Regi  potentissimo  ct 
immortali  omnino  non  obediamus,  sed  ejus 
praecepta  pedibus  conculcamus.  Audi  quid  dica- 
tur  '  :  «  Fili  mi,  si  susceperis  sermones  mcos, 
et  mandata  mea  absconderis  penes  te,  ut  audiat 
sapientiam  auris  tua,  inclina  cor  tuum  ad  co- 
gnoscendam  prudentiam.  »  Quid  est  enim  pru- 
dentiam  agnoscere,  nisi  mandatis  Dei  credere, 
et  easervare?  Unde  in  Proverbiis  ^  :  «  Fili,  aus- 
culta  scrmones  meos,  et  ad  eloquia  mea  inclina 
aurem  tuam,  nec  recedant  ab  oculis  tuis.  Cus- 
todi,  »  inquit,  «  ea  in  medio  cordis  tui ,  quia 
vita  sunt  invenientibus  ea.  »  Unde  dicere  debe- 
ret  unusquisque  nostrum  illud,  quod  Samuel 
dixit  a  Domino  vocatus  ^  :  «  Loquere,  »  inquit, 
«  Domine,  quia  audit  servus  tuus.  »  0  quam 
felrces  essemus,  si  sic  obedientes  essemus !  Quam 
sancte  viveremus,  quam  secure  moreremur,  et 
quam  jucunde  ad  patriam  migraremus !  *  «Nunc, 
Israel,  audi  praecepta  mea,  quae  doceo  te,  ut 
faciens  ea,  vivas,  et  ingrediens  possideas  ter- 
ram,  quam  Dorainus  Patrura  vestrorura  daturus 
est  vobis.  »  Sed  conqueritur  Dominus  per  Pro- 
phetam  dicens  ^  :  «  Populus,  quem  non  co- 
gnovi,  servivit  mihi;  in  auditu  auris  obedivit 
raihi.  » ^  «  Cognovit  bos  possessorera  suura,  et 
asinus  praesepe  domini  sui;  populus  autem 
meus  non  cognovit  me.  »  Quid  est  Deum  non 
cognoscere,  nisiraandata  ejusnoUe  servare? 

'  Prov.,  u,  «.  ~  2  Ibid.,  IV,  20-2l'.  ~  '  I  Reg.,  m, 
9.  —  ♦  Deut.,  IV,  1.  —  8  Psal.  xvil,  45.  —  6  Isa.,  i,  3. 


Tertio,  audire  deberaus  Christum  exhortan- 
tcm  nos ;  el  hoc  allectuose,  tanquam  sanctissi- 
mum  praesulem  :  ipse  eniin  dixit  '  :  «  Si  vo- 
lueritis.  et  audieritis  me,  bona  terrse  comede- 
tis.  »  Miro  modo  animabantur  martyres  ad 
bellura,  quos  verbis  et  exemphs  praesules  ani- 
inabant.  Quis  cnim  non  animetuf  ad  pugnan- 
dum,  altendeus  summum  Pontificem  Christum 
nos  animare  verbis,  et  aniraare  exeraphs,  et 
insuper  aniraare  auxiliis  ?  Nonne.valde  aniraa- 
tus  est  Ste{)hanus  piimus  Marfyr,  dum  ad  auxi- 
liandum  Christum  paratum  aspexit?*  «  Ecce,  » 
inquit,  «  video  ccelos  apertos,  et  Jesum  stan- 
tem,  »  et  pro  me  pugnantem,  meque  adjuvan- 
tem.  Exhortatio  enim  majorum,  miro  raodo 
valet  in  bono,  et  nocet  in  raalo.  Et  quid  mi- 
rum,  cum  falcones  sic  animantur  clamoribus  ? 
Miro  raodo  canes  aniraosi  fiunt,  cura  suos  do-  Exem- 
rainos  confortantes  advertunt.  Boyes  facilius  p^** 
jugura  ferunt,  dum  bubulcos  se  confortare  au- 
diunt,  et  raaxirae  cantando  hoc  faciunt,  eo  quod 
raelodiara  hbenter  audiunt.  Valde  gaudent  equi 
in  praeliis,  dura  vocem  tuboe  audiunt  exhor- 
tantis.  Miro  raodo  pugiles  aniraantur,  cum  cla- 
raoribus  excitantur.  Fiunt  ad  pugnara  railites 
proniores,  et  fortius  agitant  lanceas  striclosque 
raucrones,  dura  voce  clamantis  principis  ani- 
raantur.  Exemplum  de  Mathathia  ^,  quomodo 
exhortatoriis  verbis  ad  raoriendura  pro  defen- 
sione  legis  filios  animavit;  et  de  Juda  Macha- 
baeo '"  in  verbis  suis,  quoraodo  omnes  animabat 
ad  pugnam,  ut  essent  parati,  et  non  solura  ho- 
mines,  sed  et  bestias  penetrarent.  Nam  et  apes  Exem- 
quantumcumque  fatigatae  fuerint  in  volando,  ^'"™' 
mirabiliter  mox  confortantur,  viso  suo  rege. 
Ergo  quis  non  aniiriabitur,  dum  a  Rege  omnium 
regura  fuerit  confortatus  ? 

Quarto,  audire  deberaus  Christura  nos  conso- 
iantera;  et  hoc  solUcite,  tanquam  benignissimura 
patrem.  Undc  Propheta  dieebat  "  :  «  Audiam 
quid  loquatur  in  me  Dominus  Deus  :  quoniara 
loquetur  pacera  in  plebera  suara.  »  Mira  dul- 
cedo,  et  infpstimabihs  delectalio,  et  admirabilis 
animae  pacificatio,  dum  Deus  in  suis  intimis 
alloquitur  animam,  et  fit  quaedam  delectabiUs 
unio  animae  cum  divina  essenUa.  Nihil  enimest 
delectatio,  quam  amantis  cura  suo  amato  con- 
junctio.  Si  sic  delectanlur  cervi,  dum  audiunt  Exem- 
cantum  ;  si  sic  apes,  dum  audiunt  cymbalum;  P*' 
si  sic  cygni,  dum  audiunt  aUquem  dulcem  so- 

—  '  Ibid.,  19.  —  8  Act.,  vn,  55.  —  '■»  I  Mach.,  ii,  50 
et  seq.  —  lo  II  Mnch.,  xv,  1).  —  "  Psal.  Lxxxiv,  9. 


DE  UNA  S.  VIRGINE.  SERMO  V. 


101 


num;  quantum  pulas  delectari  animam,  divi- 
nura  audire  colloquium,  et  dulce  ipsius  expe- 
riri  conviviura?  Uade  '  :  «  Ecce  ego  sto  ad 
ostium,  et  pulso;  si  quis  audierit  vocem  meam, 
et  aperuerit  mihi  januam,  ego  inlrabo  ad  eum, 
et  coenabo  cum  illo,  et  ipse  mecum.  »  0  summa 
delectatio,  ccenare  cum  summo  bono,  in  quo 
est  omnis  dulcedo  in  infinitum,  plus  quam  lin- 
gua  diccrc  poterit,  vel  cogitatio  cordis  attingat! 
Quid  enim  melle  dulcius?  sed  in  infinitum  ma- 
gis  est  animae  Deus  dulcis.  Tantfe  enim  dulce- 
dinis  est  Deus,  ut  nuUis  poenis  anima  gravetur, 
dum  divina  dulcedo  animae  est  praescns,  sicut 
in  sanctis  Martyribus  apparet,  qui  gladios  con- 
tempserunt,  et  ignes  :  eo  quod  delectatio,  quam 
interius  sentiebant,  poenam  omnem  extrinsecus 
superabat.  Tantoe  enim  dulcedinis  est  clara  Dei 
visio,  et  dulcis  ejus  fruilio,  quod  si  horao 
Deum  videret,  poenam  in  inferno  non  sen- 
tiret. 

Quinto  autem  audire  debemus  Christum  cor- 
ripientem  nos  ;  et  hoc  verecunde,  et  treme- 
bunde ,  et  tanquam  severissimum  judicem. 
Unde  Adam  primus  parens  ait ' :  «  Audivi  vo- 
cem  tuam  in  paradiso,  et  timui.  »  Quis  enim 
non  timeat  judicem  potentissimum,  omnia  po- 
tentem,  et  nuUum  formidantem,  nec  ullius  per- 
sonam  accipientem?  Quis  non  timeat  judicem 
sapientissimum,  omnia  cognoscentem,  et  exqui- 
rentem,  et  examinantem?  Quis  non  timeat  ju- 
dicem  justissimum,  nulli  omnino  parcentem, 
sed  poenam  omnibus,  ut  dignum  est,  inferen- 
tem?  Ergo  nullum  formidabit,  quia  omnipotens 
est.  NuUius  fallaciis  decipi  potest,  quia  omni- 
sciens  est.  Nullius  mercibus  corrumpi  potest, 
quia  justissimus  est.  Yis  scire,  quia  omnipotens 
est?*  (iSi  fortitudo  quaerilur,  robustissimus  est. » 
Et  ibidem  '• :  «  Quis  restitit  ei,  et  pacem  habuit? 
Qui  transtulit  montes,  et  nescierunt  hi,  quos 
subvertit  in  furore  suo.  Qui  comraovet  terram 
de  loco  suo,  et  columnae  ejus  conculiuntur.  Qui 
praecipit  soU,  et  non  oritur;  et  stellas  claudit 
quasi  sub  signaculo.  Qui  extendit  coelos  solus, 
et  graditur  super  fluctus  maris.  Qui  facit  Arctu- 
rum,  et  Oriona,  et  Hyadas,  et  interiora  Austri. 
Qui  facit  magna  et  incomprehensibiUa,  quorum 
non  est  numerus.  »  Et  addit :  «  Si  repente  in- 
terroget,  quis  respondebit  ei?  vel  quis  dicere 
potest :  Cur  ita  facis?  Deus,  cujus  irae  nemo  re- 
sistere  potest,  et  sub  quo  curvantur,  qui  portaut 

»  Apoc.,  111,  20.  —  '  Ge«.;  111,  10.  —  a  Job,  ix,  19, 


orbem.  »  Vis  scire,  quia  scit  omnia?  Audi  Job 
eodem  capitulo  dicentem  :  «  Sapiens  corde  est; 
et  si  voluero  contendere  cum  eo,  non  polero  ei 
respondere  unum  pro  miUe.  »  Et  ibidem  :  «  Qui 
etiam  si  habuero  quippiam  juslum,  non  respon- 
debo,  sed  meum  judicem  deprecabor.  »  Vis 
audire,  quia  severissimus  est?  audi  Job  in  eo- 
dem  capite  :  «  In  turl)ine  conleret  me,  et  mul- 
UpUcabit  vulnera  mea  eUam  absque  causa.  Non 
concedit  requiescere  spiritum  meum,  et  implet 
rac  amaritudinibus.  »  Et  ibidem  :  «  Si  quaeri- 
tur,  »  inquit,  «  aequitas  judicii,  nerao  audebit 
testimonium  reddere  :  et  si  me  justificare  vo- 
Uiero,  os  meum  condemnabit  me  ;  et  si  inno- 
centem  me  ostendero,  pravum  me  comproba- 
bit.  »  Lege  totum  capitulum,  et  finaUter  duo- 
decimum  capitulum  SnpientioB ,  ubi  de  hac 
materia  sunt  raulta,  et  pulchra,  quae  tiraoris 
sunt  incussiva.  Et  dicas  cum  Job  in  eodem  capi- 
tulo  ^  :  «  Verebar  orania  opera  mea,  sciens, 
quod  non  parceres  deUnquenU.  »  Roge- 
raus,  etc. 

SERMO  V«. 

Diffusa  est  gratia  in  labiis  tuis,  propterea  bene- 
dixit  te  Deus  in  ceternum  ^  Quis,  quantacuraque 
scienUa  poUeat,  etiarasilinguameruditara  possi- 
deat,  digne  laudare  valet,  quara  Deus  in  nobiU 
prffirogativa  electam  hanc,  et  dilectam  sibi  Vir- 
ginera,  gratia  decorante  in  via,  et  gloria  con- 
suramante  in  palria,  statuerit?  Omnis  enim 
humana  perfectio,  vel  respicit  statum  viae,  in 
quo  merita  cumulantur,  vel  statum  patriae,  in 
quo  praemia  condonantur.  Dignum  est  enim, 
quod  qui  legiUme  beUat,  coronam  post  trium- 
phum  accipiat.  Nam  ante  triumphum  nemo 
laudandus,  et  nemo  coronandus  est.  Non  est 
enim  laudanda  naviganUs  feUcitas,  donec  na- 
vim  in  Uttore  stataat,  et  portum  tranquillitatis 
obtineat  :  quia  quamdiu  hinc  inde  a  ventis 
flantibus  mare  saltat,  et  inter  turaentes  fluctus 
ainbulat,  incertum  est,  ad  quem  finem  perve- 
niat.  Similiter  nec  railes  laudandus  est,  quam- 
diu  de  bello  aUquid  restat,  quia  sicut  vincere 
potest,  sic  et  perdere  sirailiter  potest.  Hanc 
ergo  sanctara  Virginem,  similiter  et  Martyrem, 
quae  jam  navem  suam  collocavit  in  littore,  et 
plenam  victoriam  reportavit  ab  hoste,  in  \^erbo 
praemisso  a  duobus  legimus  comraendatam  a 
sancto  Propheta  :  primo,  ab  elocpaenUavirtuosa, 

—  *  Ibid.,  4  et  seq.  —  ^  Job,  ix,  28.  —  "^  Hunc  habet 
edit.  Hageno.  an.  1496.  —  '  Psal.  xliv,  3. 


m 


SERMONES  IIE  SANCTIS  IN  DiMMUNI.  XXXYI. 


qua  refulsit  in  merito;  seciindo,  ab  excellentia 
gloriosa,  qiia  splendet  in  prtemio.  Primum  enim 
respicit  vitam  mortalem  in  qua  cum  hoste  pu- 
gnavit ;  secundum  respicit  vilam  immorta- 
lem,  in  qua  de  hoste  triumphum  accepit.  Pri- 
mum  estmeritoriacausa;  secundum  est  merces, 
sive  praemium.  Primum  notatur,  cum  dicitur  : 
Diffusa  est  gratia  in  labiis  tuis.  Secundum  nota- 
tur,  cum  dicitur  :  Propterea  benedixit  te  Deus  in 
ceternum.  Dicit  ergo  Propheta  :  Diffasa  est  gratia. 
Non  enim  solum  habuit  gratiam  oris;  scd  etiam 
cordis.  Et  requirc  in  ejus  Legenda,  quantum 
fuerit  Deo  grala.  Ut  ergo  nos  possimus  habere 
divinara  gratiam,  tria  sunt  altendenda  :  primum, 
quis  sit  ad  eam  perveniendi  modus;  secun- 
dum,  quis  sit  ejus  eflectus,  et  usus;  terlium 
vero,  quis  sit  ejus  fructus. 

Est  ergo  notandum  primo,  et  videndum  de 
modo,  quo  habenda  sit  gratia.  iNota  igitur, 
quod  adgi^aliam  possidendam,  et  conservandam, 
qualuor  sunt  necesiaria  :  primo,  ut  sit  cor 
mundum  et  purum ;  secundo,  quod  sit  profun- 
dum;  tertio,  quod  sit  latum,  et  amplum;  quar- 
to,  quod  etiam  sit  clausum  :  utsicprimo  sit  pu- 
rnm  per  mundiliam  castit:itis  in  carne;  secundo 
sit  profundum  per  infimum  humililatis  in 
mente;  tertio  sit  lalum  per  effectum  charitalis 
in  opere;  quarto  sit  clausum  per  conservatio- 
nem  taciturnitatis  in  ore:  ut  sit  castitas  contra 
foetorem  luxuriae;  sithuraihtas  contra  tumorem 
superbiae;  sit  charitas  conlra  livorem  invidite; 
sit  taciturnitas  contra  nimielatem  eloquenliae. 

Dico,  quod  ante  omnia  cor  debet  esse  purum 
per  mundiLiam  caslitatis  in  corpore,  contra  foe- 
torem  luxuriae.  Et  de  hoc  exponitur  illud  '  : 
«  Succingite  lumbos  mentis  veslrae  :  sperale  in 
eam,  quae  offertur  vobis,  gratiam.  »  NuUus  po- 
test  sperare  accepturum  se  gratiam,  nisi  mentis 
et  corporis  perfecte  tcneat  succinctos  et  strictos 
himbos.  Unde  dicitur  ^  :  «  Sint  lumbi  vestri 
praecincti,»etc.  Quod  exponens  Gregorius,  ait^; 
«  Lumbos  enim  proecingimus,  dum  carnis  luxu- 
riam  per  continentiam  coarctamus.  »  Quis  non 
fugiat  luxuriam,  cum  animalia  detestentur  adul- 
Exem-  terina  connubia?  Propter  quod  leo  punit  adul- 
pi«-  terantem  leaenam  cum  pardo,  et  ciconia  mas- 
culus  foeminam.  Et  etiam  detestanlur  turpitudi- 
nem  etfcetorem  luxuriae,  ut  elephas,  post  coitum 
cum  uxore,  nunquam  ad  socios  ire  praesumit, 

»  I  Pelr.,  I,  13.  —  2  Lttc,  xii,  35.  —  ^  Gresor.,  m 
Evang.,  hom.  xiii,  n.  1.  —  »  Jerem..  v,  8,  9.  —  ^  iw,, 
I,  48,  52.  -  6  Jac,  iv,  6.  -  '  Abd.,  vin,  3-4. 


nisi  prius  aquis  se  laverit.  Et  si  faciunt  bruta, 
quid  tunc  facere  debcnt  rationalia?  Ef,  si  sic 
est  cum  uxore  proj^ria,  quid  tunc,  si  coeat  cum 
ahena?Sed,  heu!  quia  facti  sunt  hodie  Chri- 
stiani,  non  solum  ut  Pagani,  sed  *  «  equi  amato- 
res  et  emissarii  in  foeminas,  ut  uuusquisqne  ad 
uxorem  proximi  sui  hinniat  [a).  »  Et  addit  Pro- 
pheta  :  «  Numquid  non  hos  [b)  visitabo,  dicit 
Dominus,  et  in  gente  tali  non  ulciscetur  anima 
mea?  » 

Secundo,  debet  cor  esse  profundum  per  infi- 
mum  humihtalis,  contra  tumorem  superbiae. 
Ad  valies  enim  currunt  aquae,  et  in  montibus 
altis  non  inveniuntur  aquae  :  quia  cum  interius 
sint  cavernosae,  propter  naluram  vacuitatis, 
quam  natura  non  admittit,  aquas  a  mari  attra- 
hunt,  ct  sic  fontes  foras  erumpunt,  et  flumina 
magna  faciunt.  Sic  -et  vir  humiHs,  dum  se  va- 
cuum  credit,  divinam  gratiam  ad  se  trahit ;  et 
tanto  ainplius,  quanto  se  humiUat  profundius. 
Sic  superbus,  quanto  magis  ascendit,  tanto  for- 
tius  inde  ruit.  Unde  enim  Saul  superbissimus 
cecidit,  iUuc  David  humilis  ascendere  meruit ; 
et  tanto  magis,  quanto  magis  se  humiliavit. 
Unde  dicitur  in  Cantico  Dominae  nostrae  ^  :  «  Re- 
spexit  Dominus  humiHtatem  ancillaB  suae.  »  Et 
iterum  :  «  Deposuit  potentes  de  sede,  et  exalta- 
vit  humiles.  »  Et  quid  mirum,  quod  ita  sit, 
cum  dicat  .Apostolus  ®,  quod  Dominus  «  super- 
bis  resistit,  humiUbus  autem  dat  gratiam?  » 
Quomodo  ascendere  poterit,  cum  Omnipotens  Exem- 
contra  dicit?  Numquid  galUna  audet  se  ibi  eri-  ^^*' 
gere,  ubi  scit  vulpem  esse?  Nuraquid  agnus  se 
ibi  erigit,  ubi  lupus  ei  resisUt?  Quis  in  regno 
FrancifE  caput  audeat  erigere,  vel  erigi  in  su- 
blime,  rege  sibi  resistente?  Ergo  superbus  as- 
cendet,  et  non  poUus  ruet,  qui  Omnipotcntem 
contra  se  habet?  Unde  ipse  ad  superbum  loqui- 
tur  per  Abdiam  prophetam ' :  «  Superbia  cordis 
tui  extuUt  te  habitantem  in  scissuris  petrae;  qui 
dicis  in  corde  :  Quis  detrahet  me  deorsum?  Sed 
si  exaltatus  fueris,  et  infer  sidera  posueris  ni- 
dum  tuum,  inde  detraham  te,  dicit  Domi- 
nus.  » 

TerUo  debet  cor  esse  latum  per  effectum  cha- 
ritatis  in  opere,  contra  Uvorem  invidiae.  Num- 
quid  ignis  in  stipula  potest  esse,  et  non  ardere, 
et  fumum  non  facere?  Numquid  potest  ignis 
esse,  et  corpus  propinquum  non  calefacere? 
Numquid  non  carbo  ignitus  carbones  exUnctos 

(a)  Coet.  edit.  hiDniet.  —  (6)  Vulg.  super  his  non. 


DE  UNA  S.  VIRGINE.  SEHMO  V. 


103 


accendit,  quos  juxta  se  invenit?  Nonne  candela 
acccnsa  incendit  eitinctam,  si  illi  fuerit  appli- 
cata  ?  Sed  charitas  iguis  est  :  ergo  quomodo  in 
aniuia  poterit  esse,  et  proxiraum  non  acccn- 
dere?  Quid  autem  ost  proximum  inflammare, 
nisi  eum  per  beneficia  ad  amandum  movere? 
Unde  Aposlolus  *  :  «  Si  esurierit  inimicus  tuus, 
ciba  ilium :  et  si  sitit,  potum  da  illi  :  hoc  enim 
faciens,  carbones  ignis  congeres  super  caput 
ejus,  »  id  est,  inflammabis  eum  ad  amandum 
te.  Nam,  ut  dicitur  -,  «  qui  viderit  fralrem  suum 
necessitatem  habere,  et  clauserit  viscera  sua  ab 
eo,  quomodo  charitas  Dei  manet  in  illo?  »  Pro- 
pter  haec  omnia  dicitur  ^ :  «  Si  diligitis  eos,  qui 
vosdiligunt,  quae  vobis  est  gratia?  Nam  et  pec- 
catores  diligentes  se  diligunt.  Et  si  benefacitis 
his,  qui  vobis  benefaciunt,  quae  vobis  est  gra- 
tia?  Si  quidem  peccatores  hoc  faciunt.  »  Ergo 
omnibus  benefaciendum  est. 

Quarto,  debet  cor  esse  clausum  per  obser- 
vanliam  taciturnitatis  in  ore,  contra  vitiuni  lin- 
guifi.  Unde  dicitur  * :  «  Audi  tacens  :  et  pro  reve- 
rentia  accedet  tibi  bona  gratia.  »  Nam  ibidem  * : 
«  Sapiens  in  verbis  seipsum  amabilem  reddit ; 
sed  gratia  fatuorum  (a)  effunditur  (6).  »  Debet 
ergo  homo,  secundum  beatum  Jacobum  ^, 
a  velox  esse  ad  audiendum,  et  tardns  ad  iram, 
«t  tardus  ad  loquendum  :  »  quia  taciturnitas 
disponit  ad  gratiam,  et  loquacitas  ad  iram.  Ob 
quam  causam  magistra  nostra  natura  posuit 
linguam  inter  duo  claustra,  ne  faciliter  prosili- 
ret  in  verba.  Multum  monachi  proficiunt,  qui 
claustra  custodiunt ;  sed  cito  deficiunt,  qui  sae- 
pius  foras  vadunt.  Quare  lingua  ncstra  servan- 
da  est  intra  claustra,  ne  in  vana  verba  leviter 
prorumpat ;  quia,  ut  ait  Propheta  '',  «  vir  lin- 
guosus  non  dirigetur  in  terra.  »  Sic  ergo  patet 
modus,  per  quem  venimus  ad  gratiam,  et  in 
nobis  ipsam  augmentamus.  Reslat  quis  ejus 
usus  sit. 

Nota  ergo,  quod  usus  gratiae  consistit  in  qua- 
tuor  ;  primo,  in  honorando  divinam  majesta- 
tem,  per  reverentiam  honorantem;  secundo,  in 
refreenando  propriam  voluntatem,  per  tempe- 
rantiam  cohibentem;  terfio  in  relevando  pro- 
ximi  paupertatem,  per  misericordiam  subve- 
nientem ;  quarto,  in  tolerando  mundanam  ad- 
versitatem,  per  patienUam  tolerantem. 

Dico  primo,  quod  primus  usus  gratiee  est  in 

"  Rom.,  XII,  20.  —  «  l  Joan.,  iii,  17.  —  »  Luc,  \i, 
32.  —  *  Ecci'.,  XXXII,  9.  —  5  ibid.,  xx,  13.  —  «  Jac, 
I,  19.  —  '  Psal.  cxxxix,  12.  —  »  Hebr.,  xii,  28.  — 


honorando  divinam  majestalem,  per  reveren- 
tiam  adorantem,  et  usque  ad  pedes  se  humi- 
liantem.  Si  tantam  reverentiam  exhibent  praesu- 
les  summo  Pontilici ,  si  tanlam  milites  suo  regi, 
sive  barones  iiuperatori,  ut  pr.o  magno  ha- 
beaiit,  si  eorum  pedibus  possunt  advolvi, 
quanta  est  reverentia  exhibenda  summo  Domi- 
no,  uuiversa  scienti,  et  omnia  gubernanti,  et 
singula  disponenti?  Unde  dicitur  "  :  «Habemus 
gratiam,  per  quam  serviamus  placentes  Deo 
cum  metu  et  reverentia.  »  Quis  unquam  ad  Do- 
mini  thronum  sic  reverenter  accessit,  et  non, 
quod  petiit,  impetravit?  Exemplum  de  Publi- 
cano,  qui  reverenter  accessit  et  justificationem, 
et  veniam  reportavit.  Sed  e  contra  Pharisaeus, 
qui  irreverenter  accessit,  nihil  a  Deo  obtinuit, 
sed  potius  culpam  auxit.  Unde  dicitur  ^ :  «  Ac- 
cedamus  cum  fiducia  ad  thronum  gratiae  ejus, 
ut  misericordiam  consequamur,  et  gratiam  in- 
veniamus  in  auxilio  opportufio.  »  Si  enim  tan-  Excm- 
tam  reverentiam  exhibent  animalia  suo  regi,  ^^^' 
scilicet  leoni,  quod  ad  ejus  rugitum  timeant, 
gradum  figant,  expectent  cum  tremore  quid 
jubeat,  nec  circulum,  quem  cauda  designat, 
pertransire  praesumant '"  ;  quid  omnium  ani- 
malium,  imo  omnium  creaturarum  faciendum 
est  Creatori?  Nam  et  apes  sic  suum  regem 
honorant ,  ut  ad  ejus  jussum  alveolum  exire 
nonprassumant;  et  ad  ejus  imperium  castra  po- 
nunt,  quem  fatigatum  in  humeris  portant  : 
ita  ut  ad  ejus  obsequium  universae  se  ofife- 
rant,  quem  surame  diligunt  et  honoranl.  0  in- 
gralitudo  magna,  supcrbia  humana^  digna  ut 
aliquando  confundatur !  Nam  animalia  bruta 
leonem  in  reverentia  habent,  et  metu,  quem  ty- 
rannum  crudelissimum  ad  se  devoranda  prae- 
sentiunt  :  et  apes  suo  regi  sic  serviunt ,  a  quo 
nihil  accipiunt,  et  tamen  servitia  multa  praes- 
tant,  dum  eum  regem  faciunt.  Et  homo,  crea- 
tura  dignissima,  a  Deo  formata,  et  omnibus  re- 
bus  mundi  praeposita,  pretioso  sanguine  re- 
dempta,  et  de  morte  ad  vitam  reducta,  renuit 
suo  Regi  servire.  Unde  ipse  de  hoc  conqueritur 
dicens  *'  :  «  Ego  honorifico  Patrem  meum,  et 
vos  inhonorastis  me.  »  Et  '-  :  «  Si  ego  Pater 
vester,  ubi  est  honor  meus  ?  » 

Secundus  graUae  usus  est  in  refraenando  pro- 
priam  voluntatem,  per  temperantiam  constrin- 

9  Ibid.,  IV,  16.  —  '*  Hieron.,  in  Ose.,  c.  xi.  —  '»  Joan., 
viii,  49.  -  1«  Malac,  i,  6. 

(a)  Ca-i.  edU.  fautorum.  —  (6)  Vulg.  gratiae  faluo- 
ruin  effuudeulur. 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XXXVI. 


104 

"enlem.  Turpe  est,  et  ralioni  contrarium,  ut  nbi 
se  refrcenat  brutalis  natura,  quse  tota  in  lasci- 
viam  prona  e&t,  ut  sine  fraeno  vivat  ralionalis 
creatura,  quse  sensualitatis  et  carnis  est  domina, 
et  non  ancilla.  Nam  elephus  cum.  uxore  pro- 
pria,  quando  in  duobus  annis  quinque  diebus 
luxuricB  vacat,  tunc  valde  se  occultat,  ut  videri 
non  valeal ;  qute  postquam  conceperit,  ad  eam 
ulterius  non  accedit;  imo  per  tres  annos  cessat, 
postquam  conccperit.  Sed  quis  hominum  isla 
facit,  imo  non  dico  cum  uxore,  sed  quis  absti- 
net  a  fornicalione?  Nam  mulU  pagani  etiam  ab 
uxoribus  se  conservarunt,  dum  foelorem  luxu- 
ri£B  atlenderunt.    Unde    Tulhus,    nobihssimus 
philosophus,  dum  uxori  simul  et  phllosophiae 
non  possct  incumbere,  hbcllum  repudii  dcdit 
ei.  Curaque  a  quodam  suo  amico  ad  secundas 
nuptias  rogarelur,  ait ;  «  Non  sufficio,  amice, 
philosophife,  et  uxori  intendere.  »  Et  ideo  no- 
tandum  est  hic,  quod  Areolus  philosophus  in 
quodam  suo  libro  dicit  de   nuptiis   :   quaerit 
eniro  an  vir  sapiens  debeat  ducere  uxorem,  si 
sit  pulchra,  si  sit  casta,  si  bene  morigerata,  siex 
honeslisparentibusnata,  etc.,quae  in  muliere  sunt 
commendanda;  et  ait:  «Raro  ista  omniaconve- 
niunt  in  ahqua;  quae  etsi  conveniant,  a  sapienle 
tamen  uxor  ducenda  non  est.  »  Et-rationem  as- 
signat,  quare  :  «  Uxore?,  »  inquit,   «  quajrunt 
pretiosas  vesles,  supellectilem  variam,  aurum, 
et  gemmas,  et  obsequentes  ancillas;  et  tamen,  » 
ut  ipse  addit,  «  lola  nocte  proponunt  marito 
suo  tales  quoBstiones  garrulas  :  «  Tahs,  »  in- 
quit,  «  ornalior  me  hodie  processit  ad  pubU- 
cum.  TaUs  ab  hominibus  houoratur,  et  cgo  in 
conlemptu  foeminarum,  quasi  ancilla  despicior. 
Tu  eUam,  »  ait  viro,   «  talem  inspexisU   vici- 
nam;  dic  mihi,  cjuid  loquebaris  cum  ancilla?  » 
De  foro  eUam  veniens  :  «  Quid  mihi,  »  inquit, 
«  portasU  ?  »  El  sic  fit,  quod  ncc  amicum,  nec 
sodalem  habere  possumus,  quia  uxor  aUerius 
amorem   suum  odium  suspicatur  aharum.  Et 
adhuc  aham  causam  reddit,  quare  uxor  non 
sit  ducenda  :  eo  quod  nuUa  sit  uxoris  electio, 
sed  quaUscumque  f uerit,  est  supportanda ;   si 
scihcet  iracunda,  si  fatua,  si  superba,  si  peni- 
tus  deformata,  etc.  Etaddit  :  «  Equus,  bos,  asi- 
nus,  besUa,  et  servus  prius  videntur,  et  pro- 
bantur,   quam  a  quocumque    emanlur;   sola 
uxor  homini  occuUatur,  ne  forte  antea  displi- 
ceat,  quam  ducatur.  »  Ex  quibus  omnibus  ma- 

1  Gal.,   1,  15-16.  —  *  Aristot.,  Dc  natur.  anunal., 
c.  XLVii.  —  5  I  Petr.,  IV,  10.  —  *  Ibid.,  n,  10-20. 


nifeste  concludit,  quod  a  sapiente  non  sit  uxor 
ducenda.  Ergo  si  cum  uxore  tam  gravis  sit  co- 
habitaUo,  et  periculosa,  quahs  tunc  erit  cum 
aUqua  aUena?  Et  propter  ha?c  omnia  bene  frae- 
nanda  est  luxuria,  el  in  manibus  fra^na  tenenda. 
Unde  et  dicebat  Apostolus  '  :  «  Cumque  placuit 
ei,  qui  me  segregavit  ex  utero  matris  meae,  et 
vocavit  per  graUam  suam,  continuo  (a)  non  ac- 
quievi  carni  ct  sanguini. » Sed  quis  est  hodie  tahs, 
qui  elcphanti  sit  simiUs?  Quis  non  canibus  si- 
miUs,  et  equis  ?  Utinam  equis  essemus  similes, 
qui  cum  malribus  et  sororibus  suis  non  Ubenter 
vadunt  in  grcge,  eo  quod  nolunt  cum  eis  con- 
cumbere,  nec  ab  eis  videri  vdlunt!  Exemplum 
de  equo  Philosophus  '  narrat,  qui  dum  facie 
cooperfu  super  matrem  ascenderet,  tandem  cum 
matrem  cognosceret,  rupUs  vincuUs,  fugit,  et 
per  quamdam  rupem  se  praecipitavit,  et  sic  in 
mortem  se  dedit. 

Tertius  usus  est  in  relevando  fraternam  ne- 
cessitatem,   per   misericordiam    sublevantem. 
UndedicitApostoUis^  :«Unusquisque,  prout  ac- 
cepit  graUam,  in  alterutrum  iUam  administran- 
tes.  »  Turpe  est,  ut  misericordiam,  quam  exhi- 
bent  sibi  bruta,  non  exhibeat  homo,  animal 
mansuetum  a  natura.  Nam  videmus  quod  pas- 
seres,  parvae  aves,  non   solum  proprios,   sed 
aUenos  nutriunt  fiUos,  casu  quocumque  a  ma- 
tribus  dereUctos.  Et  si  passer  cadat  in  laqueum, 
omnes  undique  concurrunt,etsubsidium  omne, 
quod  possunt,  impeudunt,  ipsumque  in  vincu- 
Us  pascunt.  0  crudeUtas  humana  !  0  corda  du- 
ra,  Ugridis  lacte  nutrita,  unde  vobis  tanta  cru- 
deUtas?  Constat,  quod  Deus  crudeUtatem  pro- 
hibet,  et  misericordiam  docet ;  imo  omnia  ejus 
opera  prima,  media,  sive  infima,  ad  misericor- 
diam  movent.  NaturaUa  etiam  suprema,  sive 
media^    sive  infima,   clamant  misericordiam, 
dum  cffilesUa  corpora,  dum  terrena,  dum  qua- 
tuor  elementa  tot  nobis  impendunt  beneficia. 
Ergo  tantum  in  hominibus  tanta  crudehtas  esl, 
ut  mutuo  se  non  pascant,  neque  subveniant, 
mutuis  vulneribusdum  intrase  crudeUus,  quam 
animaUa  bruta,  pugnant? 

Quartus  usus  gratiae  est  tolerando  humanam 
adversilatem,  per  patientiam  supportantem. 
Unde  '*  :  «  Haec  est,  »  inquit,  «  gratia,  si  proptcr 
jusUUam  Dei  susUnet  quis  trisUUas,  patiens 
injuste.  Quae  est,  »  inquit,  «  gratia  (b) ,  si 
peccantes  colaphizati  sufferUs  ?  Sed  si  benefa- 

(a)  Ccet.  eJit.  couUuue.  —  (6)  Vulg,  gloria. 


T)E  UNA  S.  VIRGINE.  SERMO  V. 


105 


cientes  sustinetis  paticntcr,  haec  est  gratia  apud 
Deum.  »  Non  est  tamen  negandura,  sed  lirmiter 
confitendum,  quod  etiam  peccatores  et  de  pec- 
cato  dolentes,  ct  pro  peccato  sc  punientes,  in- 
veniunt  gratiam  apud  Deuni  :  quia  si  sic  non 
esset,  sacramenlum  pa-nitcntia?  nullum  esset; 
nec  lalro  ille  misericordiam  invenisset,  qui  a 
Deo  audire  meruit '  :  «  Hodie  mecum  eris  in  pa- 
radiso.  »  Sed  non  est  tanta  gratia,  si  patienter 
sustineat  ille,  qui  pcccavit,  sicut  illius  est,  qui 
pati  non  meruit  :  et  sic  de  aliis  pariljus.  Debe- 
mus  ergo  mala  omnia  sustinere  corde  tranquil- 
lo,  ut  nullis  frangamur  advcrsis;  sed  flanlibus 
ventis,  et  marinis  impellentibus  undis,  navem 
nosfram  jactis  anchoris  taradiu  inconcussara 
scrvemus,  donec  pervenire  conlingat  ad  por- 
tum.  Nam  et  ipse  pisciculus  parvus,  echinus, 
dum  tempestatera  prcesentit,  calculum  ia  ore 
capit,  quo  quasi  anchora  inter  fluctus  se  regit, 
ut  sic  perire  non  possit '  .  Nos  ergo,  piscis  ex- 
emplo,  dura  procellis  tentationum  atterimur, 
Cln-istum  lapidem  recipiamus,  ut  ejus  auxilio 
evadamus  periculum,  et  clamando,  sive  ipsum 
orando,.  ad  portum  oeternae  gloriae  pervenia- 
mus.  Nam  et  merguli,  dum  pragsentiunt  tempe- 
statem  adesse,  quam  docente  natura  cogno- 
scunt,  ad  terram  clamando  contugiunt. 

Sic  ergo  patet,  quis  graliae  modus,  quis  quo- 
que  ejus  sit  usus.  Restat  videre,  quis  ejus  Iru- 
ctus. 

Est  ergo  notandum,  quod  est  quadruplex 
ejus  fructus  :  nam  gratia  primo  animam  im- 
pinguat,  sive  interius  delectat,  propter  nitorem 
conscieutiae :  secundo,  vitara  exterius  pulchrifi- 
cat,  pcr  hoiiestatera  vitee;  tertio  a  malo  liberat, 
finiendo  statum  prfesentis  miseriae;  quarto,  in 
bono  confirmat,  per  excellentiam  gloriae. 

Dico  primo,  quod  gratia  animam  interius  de- 
lectat,  dum  eam  vivificat,  et  a  culpa  expurgat. 
Sicut  enim  lux  purgat  a  tenebris  aerem,  et 
ipsum  subtiliat,  dum  vapores  in  ipso  consumit, 
sic  et  gratia  purgat  mentem,  dum  vapores  pec- 
catorum  in  ea  consumendo  repellit.  Gratia 
enira  similis  est  igni,  cujus  virtus  est  purgativa, 
et  a  metallo  rubiginis  expulsiva.  Unde  quod 
ignis  auro,  quod  lima  ferro,  quod  tribula  gra- 
no,  hoc  facit  gratia  viro  justo,  dum  eum  pur- 
gat,  justificando  ab  omni  peccato.  Unde  Apo- 
stolus  per  gratiam  expurgatus,  etiutus  in  con- 
scientia  factus  totus  luminosus,  dicebat  ^ :  «  GIo- 

'  Luc,  xxiii,  43.  — •  '  Idem  sup.,  pag.  05,  col.  I, 
iu  serui.  de  una  Virg.^  u,   et  in  ordine   .'txxui.    — 


ria  nostra  haec  est,  testimonium  conscientiae  no- 
strae  ;  quoniam  in  simplicitatenostra,  et  non  in 
sapieulia  carnali,  sed  in  Dei  gratia  conversati 
sumus  in  inimdo.  » 

Secundo,  gratia  iolam  vitam  nostram  pulchri- 
ficat  et  colorat,  per  houestatem  morum  et  vitse. 
Non  potest  esse,  si  homo  sit  pulcher  interius, 
quin  sit  pulcher  exterius,  quia  exterior  pulchri- 
tudo  ab  inleriori  causatur.  Sicut  posita  causa, 
ponitur  consequenter  et  effectus,  ut,  posito  sole, 
ponilur  lumen  ejus,  et  posito  igne,  ponitur  ca- 
lor  ejus ;  sic  posita  pulchritudine  mentis,  poni- 
tur  consequenter  pulchritudo   oris   et  operis. 
Qui  igilur  estpulcherinterius  in  affectu,  pulcher 
est  et  exterius  in  aspeclu,  pulcher  in  incessu, 
pulcher  in  auditu,  pulcher  totus  et  honestus  in 
tactu,  pulcher  totus  et  honestus  in  habitu  et 
vestitu.  Unde  per  omnia  taUs  est  homo  gratia 
adornatus,  qualis  est  calor  ignis,  qui  foris  et 
intus  e&t  igni  simillimus.  Unde  dicitur  de  mu- 
liere  gratiosa  *  :  «  Erat  enim  formosa  valde,  et 
incredibili  pulchritudine ,  omnium  oculis  gra- 
tiosa,  et  amabilis  videbatur.  »  Et  ideo,  propler 
hanc  pulchritudinem  tam  exteriorem,  quam  in- 
teriorem,  de  anima  gratiosa  dicitur  ^  :  «  Tota 
pulchraes,  amica  mea,  et  macula  nonest  inte.  » 
Nix  enim  est  tota  alba,  quia  non  solum  exte- 
rius,  sed  etiam  est  alba  per  totum  intcrius  :  sic 
et  anima  plena  gralia,  quia  intus  et  extra  est 
alba,  ideo  dicitur  pulchra. 

Tertio,  gratia  ab  omni  malo  nos  liberat,  dum 
finit  dolores,  et  mala  praesentis  vitae,  sive  mise- 
riffi  :  quod  maxime  fit  in  morte.  Tunc  enim 
gratia  in  anima  invalescit,  dum  vitam  mi- 
seram  fine  concludit,  et  omnem  culpam,  quse 
esse  potest  causa  mortis,  in  anima  ipsa  consu- 
mit,  ila  quod  efiam  saepe  maculas  veniales  ab- 
stergit.  Ob  hanc  itaque  causam  dicit  Aposto- 
lus  "  :  «  0  infelix  ego  homo,  quis  me  hberabit 
de  corpore  mortis  hujus  ?  »  Et  addit  :  «  Gratia 
Dei  per  Domiuura  nostrum  Jesum  Christum.  » 
0  quam  deberemus  gratiam  hanc  araare,  per 
quam  a  malis  omnibus  liberamur  totius  vitae 
prsesenlis,  quae  sunt  quasi  innumerabiles  dolo- 
res,  sciIicetpaupertates(a),variaetentationes,in- 
felicitates,  febres  insuper  et  mors !  Amant  enim 
animalia  suos  amatores,  sive  adjutores,  et  suos 
benefactores,  suosque  hberatores.  Unde  pan-  Exem- 
thera,  crudelissima  fera,  quamvis  pulcherrima,  p^'""' 
quia  tota  oculata,  et  albis  oculis  superpicta, 

»11  Cor.,  I,  12.  —  »  Estk.,  H,  15.  —  '  Cant.,  iv,  7. 
—  «  Rom.,  VII,  24,  25.  —  (a)  Forte  leg.  pauperlas. 


406 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMIINI.  XXXYll. 


cum  catuli  sui  in  quamdam  foveam  cecidissent, 
do  qua  exire  non  poteranl,  sed  quidam  homo, 
casu  ibi  transiens,  illos  liberaverit,  dileclione 
iila  coraperta,  et  beneficio  nou  ingrata,  illi  quan- 
tum  potuit  arridebat,  et  Iteta  cauda  {^rates  re- 
ferebat,  ita  quod  per  tolum  desertum  associa- 
vit,  et  a  feris  defendit,  et  viam  illi  ostendit. 
Ergo  non  amabimus  gratiara,  imo  grali^e  largi- 
torem,  cujus  gratia  a  culpis  purgamur,  et  ad 
bona  omnia  illustramur,  et  a  malis  pcenarum 
oranium  liberamur? 

Quarto,  divina  gratia  nos  in  bono  confirmat, 
diim  nos  perducit  ad  excellentiam  gloriae,  et  ad 
lumen  claritatis  asternee.  0  quando  hoc  erit,  ut 
beati  inlremus  ad  regnum,  ubi  summa  lux  in 
seipso  videlur  ;  ubi  vere  summum  bonum  toto 
corde  amatur,  tenetur,  et  stringitur;  ubi  man- 
ducatur  quidquid  desideratur,  ut  nihil  ahud 
appetatur ;  ubi  est  visio  clarissima,  degustatio 
dulcissima,  pax  securissima,  requies  opulen- 
tissima,  et  absque  omni  malo  laetitia  sempiter- 
na  ?  Unde  nihil  est  omnino  aliud  gloria,  quam 
gratia  consummata,  et  in  suo  summo  bono 
constituta,  ut  crescere  non  possit.  Unde  et  Apo- 
stolus  dicebat '  :  «  Stipendia  peccati  raors  est ; 
gratia  autem  Dei  vita  seterna.  »  Ad  hanc  per- 
ducat  nos  Christus  summi  Regis  Filius,  qui  cum 
Patre,  et  Spiritu  sancto,  vivit  per  infinita  saecu- 
lorum  scecula.  Amen. 

Bene  ergo  dictum  est :  Diffasa  est  gralia,  etc. 
In  quo  est  commendata  eloquentia  virtuosa,  in 
qua  refulsit  in  raerito.  Sequitur  :  Propterea  be- 
dixit  te  Deus  in  cetermm  ;  in  quo  notatur  excel- 
lentia  gloriosa,  qn^  nunc  splendet  in  praemio. 
Dignum  enim  est,  et  rationi  consonum,  ut  quae 
gloriose  vixit  in  via,  gloriose  regnet  in  patria ; 
et  quae  in  vita  per  gratiam  facta  est  munda,  sit 
semper  in  patria  benedicta.  Unde  dicitur  ^  : 
(I  Qui  diligit  cordis  munditiam,  propter  gratiam 
labiorum  habebit  amicum  Regem  »  summae 
gloriae  :  non  regem  utique  qualemcumque,  sed 
Regem  benevolentiae,  et  Regem  universa  scien- 
tem,  et  Regem  omnipotentem,  et  Regem  omnia 
disponentera.  Propter  quod  huic  Virgini  sanctae 
dicitur  :  Propterea  benedixit  te  Deus  in  ceternum. 
Benedixit,  inquara,  non  benediclione  tantum 
temporali,  de  qua  dicitur  ^  :  «  Ecce  odor  filii 
mei,  sicut  odor  agri  pleni,  cui  benedixit  Deus ;  » 
nec   tantum  benedictione    spirituali,    de   qua 

'  Rom.,  VI,  23.  —  '  Prov.,  xxn,  11.  —  ^  Gen., 
xxvti,  27.  —  ♦  Gen.,  xxil,  18.  —  ^  Hebr.,  vi,  7.  — 
»  Psal.   Lxxxiv,  2.  —   '  1   Reg.,   xxv,   32,   33.    — 


Abraham  dictum  est  *  :  «  In  seraine  tuo  bene- 
dicentur  omnes  tribus  terrae;  »  sed  etiam  bene- 
dictione  sempiternaH,  de  qua  dicitur  ^  :  «  Terra 
saepe  supervenientem  irabrem  bibens,  o  hoc 
est  in  yia  per  lacryraarura  gratiam,  «  et  gene- 
rans  (a)  herbam  »  bonam  operationum  sancta- 
rum,  «  ilUs,  a  quibus  colitur,  accipit  a  Deo  be- 
nedicticnem,  »  supple  in  patria,  per  gratiam 
consumraatara.  Terra  enim  ista,  haec  sancta  Vir- 
go  fuit,  quaj  dicitur  terra,  quia  fuit,  ad  modum 
terrae,  infima  per  humilitatem,  fuit  sole  illu- 
strata  per  fidem,  fuit  solis  ardore  excocta  per 
charitalem,  fuit  arida  per  castitatem,  fuit  foe- 
cunda  per  operationis  strenuitatem,  fuit  firma 
per  patientiae  firmitatem.  Et  ideo  potest  de  ea 
illud  accipi  Psalmistae®:  «  Benedixisti,  Domine, 
terrara  tuam.  »  Unde  haec  fuit  Abigail,  cui  bene- 
dixit  David  "^  :  «  Benedictum  eloquium  tuum  :  » 
hoc  quantum  ad  benedictionem  viae ;  «  et  be- 
nedicta  tu  :  »  hoc  quantum  ad  benedicfionera 
gloriae.  Unde  ha?c  fuitillaJudithsancta,  cuidici- 
tur  ^ :  «  Benedixit  te  Dominus  in  virtute  sua,  qui 
per  te  ad  nihilum  redegit  iniraicos  nostros,  ut 
non  deficiat  laus  tua  in  ore  hominum.  »  Lau- 
demus  ergo  eam,  ut  ipsa  laudata  assistat  pro 
nobis  apud  divinam  clementiam,  reddens  eam 
nobis  placatam,  adjuvante  nos  et  cum  ea  Matre 
Dei  sauctissima,  quae  omnium  Virginum  est  Re- 
gina,  imo  etiam  lotius  mundi  Domina  :  cujus 
supplicatio  pia  non  potest  apud  Dominum  esse 
eassa.  Amen. 

DE  B.  SEMPERQUE  VIRGINE  MARIA. 

SERMO  PRIMUS'. 

Suspice  ccelum,  et  numera  stellas,  si  potes '",  »  etc. 
Virgo  regia,  ex  davidica  stirpe  nata,  a  Deo  ab 
-ceterno  praedestinata,  et  creaturis  caeteris  prae- 
electa,  a  Patriarcbis  praefigurata,  a  Prophetis 
praenuntiata,  ab  Angelo  salutata,  et  ab  Apostohs 
praedicata,  omni  laude  dignissima,  plus  quam 
valeat  dici  ulla  lingua,  ita  ut  omne,  quod  dici 
poterat  de  ea,  quae  Dei  Mater  est  facta,  minus 
sit  semper.  Unde  ad  ipsius  excellentiam  desi- 
gnandam,  quamvis  deficiant  cunctae  figurae, 
cunctae  scripturae,  et  cunctae  pariter  creaturae; 
coelum  tamen,  cum  sit  situ  altissimura,  quali- 
tate  praefulgidura ,  natura  purissiraum,  figura 
rotundum,  et  influentia  permaximum,  ipsius 

*  Judith,  xiiT,  22.  —  "  Hunc  et  sex  quoque  sequentes 
habet  Codex  Assis.  saec.  xiii.  —  ">  Gen.,  xv,  rj. 
(o)  Ccet.  edit.  generat. 


DE  B.  SEMPERQUE  YIRG.  MARIA.  SERMO  I. 


107 


(.oclo- 

uni   nu 

morus 

rius. 


est  maxime  signum  :  et  idco  satis  congrue  ver- 
bum  propositiim  est  assumplum,  quod  a  Deo 
cuilibet  nostrum  potest  sub  melaphora  esse  dic- 
tum  :  SuspiceccBlum,  el  numerasteltas,  etc.  In  quo 
utique  verbo,  subtili  raente  discusso,  regia  Dei 
Virgo  triplici  commendatur  praeconio,  memo- 
riae  perpetua;  commendando.  Nam  describitur 
verbo,  ut  admirabilis  animoe  intuenti,  ut  sic  sit 
admirabilis  propler  ipsius  allissimam  potesta- 
tera,  ut  venerabilis  animoe  intuenti  propter  ip- 
sius  eximiam  sanctitatem,  ut  ineffabilis  horaini 
eloquenti,  propter  divinorum  oranium  uber- 
tatera.  Igitur  primo  probatur  esse  admirabilis 
potentiae  cognitivae,  propter  prterogativam  do- 
minii,  cum  dicitur  :  Smpue,  id  est,  magnitu- 
dinem  ejus  admirare.  Secundo  probatur  esse 
venerabJlis  potentiae  amativae  propter  excellen- 
tiam  meriti,  cum  adjungitur  :  Coehim,  quia  om- 
nis  sanctitatis  est  signativura.  Tertio  ostenditur 
ineffabilis  potentiae  narrativae  propter  raultitu- 
dinera  donorura  Dei,  cura  additur  :  Numera  stel- 
las,  si  potes,  quasi  dicat  ;  Hoc  divinura  coelum 
tantis  est  donis  adornatum,  ut  nuraerato  ad  nu- 
merandura  semper  restat.  Verum  quia  ejus  alta 
subhmitas,  ipsius  eximia  sanctitas,  donorum 
ejus  varietas,  et  ubertas  potest  accipi  ex  solo 
coelo,  ideo  de  nomine  cceli  solo  hic  tenendus 
est  sermo  :  et  quia  in  serraonibus  de  festivita- 
tibus  ejus,  raulta  dixi  de  proprietalibus  coeli,  et 
Virgini  adnptavi;  nunc  ali;i  via  procedendura 
est.  Est  igilur  hic  notandum,  quod  Ucet  multis 
modis  fiat  distinctio  coelorura  (aliquando  de- 
cem,  vel  novem,  aliquando  octo,  vel  septem  a 
pluribus  esse  dicuntur);  ab  iis  tamen,  qui  magis 
sunt  famosi,  et  divinis  litleris  nominati,  quin- 
que  cceli  esse  dicuntur.  Nam  primum  coelum 
est  aereura,  secundum  sui  superiorem  partem 
purissimura;  secundum  ccelum  est  igncura,  ca- 
lidissimum;  tertium  est  coelum  sidereum,  soli- 
dissimum;  quartum  est  coelum  aqueum,  frigi- 
dissimum  ;  quintum  vero  est  coelura  erapyreum, 
luminosissimum.  Domina  ergo  nostra  fuit  coe- 
lum  aereum,  per  ulriusque  hominis  puritatem 
omnimodam;  fuitcoelum  igneura,  per  ardentis- 
siraam  charilatem;  fuit  ccelum  sidereum,  per 
patieutioe  firraitatera,  et  gratiarum  olim  ('i)  co- 
piositatcm;  fuit  coelum  aqueum,  per  frigidissi- 
mam  castitatem;  fuit  coelum  empyreura,  per 
totius  sapientiae  claritatem. 
Dicamus  ergo,  quod  primum  coelum  dicitur 

1  Matth.,  VI,  26.  —  *  Cant.,  iv,  7.  —  '  Anselm.,  de 
Concep,  Virgin.,  c.  XViii. 


aereum,  quod  prae  caeteris  est  nobis  propin- 
quum,  et  in  superiori  parte  sui  purissimura  , 
nuUis  vaporibus  vel  exhalationibus  perturba- 
tum,  et  uulli  est  extraneae  naturaj  permixtum  : 
quod  sic  ab  antiquis  Philosophis  e^  probatum. 
Mons  Olympus  est  mons  altissimus,  ultra mediura  oiympus 
spatmra  aeris  in  altum  projectus,  in  quem,  ut  ^^„,^„0 
inde  aliaui  possent  considerare  de  astris,  as-  quaiius 

^  ,  .     .,  .  ,  ,       .  •  -t         et  altilu- 

cendebant;  sed  quia  ibi  erat  tanta  aeris  puritas,  ^^ 
quod  nalura  ferre  non  poterat,  spongias  ad  na- 
res  ferebant  aqna  plenas ,  ex  quibus  grossura 
aerem   attrahebant   :    cumque   illuc   ascende- 
rant  {h),  digito  in  pulveribus  ibi  scribebant, 
quas  litteras  sequenti  anno  inveniebant  intac- 
tas,  cum  montem  denuo  ascendebant :  quod 
esse  nequaquam  potuisset,  si  ibi  ullus  ventus, 
vel  aquarum  inundatio  fuisset.  Ex  quibus  om- 
nibus  manifeste  colligitur,  quod  aereura  coelum 
est  illa  parle  purissiraum,  nuUisque  vaporibus 
est  infectam.  De  hoc  itaque  coelo  accipitur  il- 
lud  >  :  «  Considerate  volatiha  coeli,  quoe  non 
serunt,  nec  metunt,  nec  congregant  in  horrea; 
et  tamen  Pater  coelestis  pascit  illa  :  »  constat 
enira  certissirae,  quod  in  alio  coelo  aves  non 
sunt,  quam  in  aere.  Fuit  igitur  Virgo  regia  coe- 
lum  aereura,  per  oranimodara  utriusque  horai- 
nis  puritatera  :  unde  ipsa  fuit  figurata  in  stella 
clarissima,  quae  in  coelo  aereo  generata,  Magos 
duxit  ad  Christum  :  quia  Domina  nostra  tota^ 
ad  modura  iUius  stellae,  fuit  purissima,  omni 
carens  penitus  macula,  tara  in  corpore,  quam 
in  anima.  Unde  ipsi  soli  convenit  illud '  :  «  Tota 
pulchra  es,  araica  mea,  etmacula  non  est  in  te.  » 
Non  solum  ait  :  Pulchra  es,  in  quo  notat  eam 
oranem  pulchritudinem  habuisse  hominis;  sed 
addit :  Et  macula  non  est  in  te  :  in  quo  notat 
eam  nuUara  maculam  admisisse,  ut  sic  fuerit 
sumrae  pulchi-a  per  oranis  boni  praesentiara,  et 
fuerit  absque  macula  per  omnis  mali  et  culpce 
absenUam.  Et  hoc  est,  quod  dicit  Anselmus  '  : 
«  Decebat,  utillius  hominis  conceplus  de  matre 
purissima  fieret.  Nerape  decens  erat  ut(c)  eapu- 
ritate,  quamajor  sub  Deo  nequitinteUigi,  Virgo 
illa  niteret  (ti).  »  Quid  potest  de  ea  dici  subli- 
mius?  quid  glorio.ius?  Haec   enim  in  tantum 
Deo  proxima  fuit,  tantaquc  sanctitale  resplen- 
duit,  et  sic  in  summo  bonorum  omnium  cul- 
men  obtinuit,  ut  creatura  aUqua,  non  unita 
Verbo,  capax  majoris  boni  non  sit.  Nam  si 

(«)  Leg.  omDiucu.  —  (6)  Ccst.  edit.  ascenderunt.  — 
(c)  CcBt.  eJit.  desunt  hcec  verba  Nempe  decens  erat  ut. 
—  [d)  Item  Virgo  illa  uiteret, 


108 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNl.  XXXVll 


majoris  boni  creatura  aliqua  capax  fuisset, 
quod  Ansehnus  dicit  verum  non  fuisset,  scilicet 
quod  Virgo  beata  tanta  puritate  fulsisset,  qua 
major  sub  Deo  intelligi  nequiret,  ut  (a)  habere- 
mus  aliquid  tam  excellentissimffi  puritatis.  Sed 
hodie  implelum  est  illud  '  :  «  VAfVi  non  sunt 
mundi  in  conspectu  cjus.  »  Sumus  euim  similes 
coelo  aereo,  secundum  partemhanc  inferiorem, 
in  qua  generantur  tonitrua  et  coruscationes, 
fulgura  et  grandines,  nives  et  pluvia.  Quid  est 
enim  coekun  tonare,  nisi  potcnles  contra  pau- 
peres  verba  pomposa  proferre  ?  (>uid  corusca- 
tionibus  tiraorem  ingerere,  ct  fulminibus  quos- 
que  ferire,  nisi  verbis  et  faclis  minores  arctare  ? 
Quid  grandinibus  terram  percutere,  nisi  tem- 
pestatescordium,  et  discordias  seminare?  Quid 
ningere,  nisi  mahs  exempHs  calida  corda  fa- 
cere  frigescere?  Quid  est  impetuose  pluere,  et 
terras  cultas  dissipare,  nisi  ad  guerras,  et  odia, 
pacifica  corda  movere,  et  corda  bene  gratia 
culta  subvertere? 

Secundum  coelum  dicitur  igneum,  quod  est 
summe  calidum,  sumrne  actuahssimum ,  ita 
quod  juxta  se  est  inflaramativum,  et  omnis  foe- 
ditatis  ab  aere  sibi  proximo  abstractivum.  Ignis 
enim,  cum  in  rem  sibi  proximam  agit,  quod 
quidem  estsibi  contrarium,  ab  ea  expellit,  si- 
cut  palet  in  lignis  viridibu?,  ct  metalHs;  deinde 
in  eam  suum  calorem  iramiltit,  et  eara  inflara- 
mando  dissolvit;  et  dum  usque  ad  rei  intiraa 
se  immergit,  oranem  scoriam  in  ea  consurait. 
Unde  videmus,  quod  locus,  ubi  fit  ignis  conti- 
nuus,  magis  est  sanus,  quam  ahus  locus,  quia 
per  ignera  expurgatur.  De  hoc  igitur  coelo  ha- 
betur,  ubi  Hehas  ad  quinquagenarium  princi- 
pera  ait  ^  :  «  Si  honio  Dei  sum,  descendat  ignis 
de  coelo,  et  devoret  te,  »  etc.  Et '  :  « Ignis  Dei 
descendit  de  coelo,  et  tactas  oves,  puerosque 
consumpsit.  »  Fuit  ergo  beata  Virgo  coelum 
igneum,  propter  ardentissiraara  charitatem.  Si- 
cut  enim  ignis  est  in  sumrao  cahdus,  et  in  ul- 
timo,  id  est,  in  quarto  gradu;  sic  Domina 
nostra  fuit  charitate  in  sumrao  ardentissima, 
quae 

Nec  primam  similem  visa  est,  uec  babere  sequen- 

tem  *. 

Unde  Hugo  dixit,  quod  in  ea  amor  Spiritus 
saucti  singulariter  ardebat  :  ideo  in  carne  ejus 
mirabilia  faciebat.  Et  dicit  singulariter ,  quia 

'  Joh,  XV,  15.—  2  IV  Reg.,  i,  10.  -  ^  Job,  i,  16.  — 
*  Antiph.  2,  ad  Laud.,  in  Nativ.  Dom.—  »  Catit.,  v,  6. 


nulla  postea  creatiira  ita  per  amorem  exar- 
descet  :  quae  amantissimum  fihum  suum,  et 
unicum,  quemmulier  plusseipsa  amavit,  nobis 
dedit,  et  pro  nobis  obtulit.  Quia  igitur  tota  ar- 
dens  fuit,  omnes  se  amautes,  eamque  tangentes 
incendit  :  unde  dici  polest  similis  cuidam  la- 
pidi  pretioso,  qui  manus  se  tangentis  adurit. 
Est  etiam  simihs  carboni  intlammato,  quem 
quanto  plus  strinxeris,  tanto  amphus  hbi  ma- 
num  urit.  0  quam  felices,  qui  huic  igni  coe- 
lesti  approxiraant,  ut  ejus  incendiura  ad  se 
trahant !  Si  vis  scire ,  an  hunc  recte  habeas 
ignem,  audi.  Hoc  facit  divinus  hic  ignis  in 
animo,  quod  nuUus  ignis  facrt  in  ferro  :  nam 
ferrum  igne  non  tactum  est  frigidum,  est  du- 
rum,  est  rubiginosum,  non  pulchrum;  sed  dum 
ferro  advenit  ignis,  ipsum  ulique  calefacii, 
ipsum  in  raolhtiem  yertit,  et  si  ejus  actio  est  for- 
tis,  ipsum  totahter  hquefacit,  et  ejus  rubiginem 
ex  toto  consumit,  ac  in  suam  pulchritudinem 
ipsura  vertit,  sicut  ipse  sensus  ostendit.  Tu  er- 
go,  qui  habes  cor  non  carneura,  sed  ferreum, 
nimis  utique  durum,  an  hoc  igne  tangeris,  et 
afifectu  calescis,  et  corapassione  moUescis,  et 
omnis  peccati  rubigine  spoharis,  et  igneus 
totus  elficeris,  et  totus  araore  hquescis,  ut  illud 
dicere  possis  ^  :  «  Anima  mea  hquefacta  est,  ut 
(dilectus  raeus)  locutus  est?  »  Unde  si  te  invenis 
frigidura  ad  operandura,  durum  ad  compaUen- 
dum,  et  sordidura  ad  peccandura,  scias  a  te 
esse  reraotum  hunc  divinum  ignem  et  hoc  di- 
vinum  incendium ,  quod  coelum  igneum  est 
dictum  :  nam,  secundum  Gregorium  *,  «  Amor 
Dei  nunquara  est  otiosus  :  operatur  enira  ma- 
gna,  si  est;  si  autera  operari  renuit,  amor  non 
est.  » 

Tertium  coelum  dicitur  sidereum,  quod  eliam 
appellatum  est  firmaraentura  :  non  quod  sit 
immotura,  cum  raoveri  probetur  ad  sensum, 
per  raotum  stellarura  in  eo  fixarura;  sed  ideo 
potius,  quia  inter  aquas  superiores,  et  inferio- 
res^  quas  dividit,  uniformiter  seraper  incedit : 
ita  quod  aquis  iuferioribus  perturbatii^,  ventis- 
que  permotis,  coelum  tamen  nullatenus  a  sua 
parte  recedit.  De  hoc  coelo  habetur''  :  «  Fiat 
(iuquit  Deus)  firmamentum  in  medio  aquarum, 
et  dividat  aquas  ab  aquis.  »  Et  sequitur  :  «  Et 
vocavit  Deus  firmaraentum  coelum.  »  Hoc  etiam 
coelura,  ut  esset  usquequaque  perfectura,  et  per 

—  «  Greg.,  m  Evang.,  hom.  xxx ,  d.  2.  —  '  Gen.,  \, 
6,7. 

(«)  Leg.  siquidem. 


DE  B.  SEMPERQUE  VIRG.  MARIA.  SERMO  I. 


409 


p)a 


omnia  speciosum ,  ac   virtule   permaximum ; 
tantis  stellis  pnefulgidis  est  adornaluui,  ut  soli 
Deosit  nolus  uumerus  earum.  '  u  Magnus  Domi- 
nus  noster,  et  raagna  virtus  ejus,  et  sapientiffi 
ejus  non  est  numerus.  »  Unde  hoc  [)robatur  -  : 
«  Qui  numerat  multitudinem  stellarum,  et  om- 
uibus  eis  nomina  vocat.  »  Domina  autem  fuit 
cfRlum  firmamentum,  uniformiter  semper  mo- 
lum^  per  palienlijfi  firmilatem;  et  ccBlura  stelli- 
ferum,  per  omnium  donorura  et  gratiarum  Dci 
copiositalem.  Sicut  enim  cuilum  non  est  uUo 
raodo  porosum,  sed  solidum;  sic  Dei  Mater  pia 
nuUo  raodo  fuit  porosa,  vel  vacua;  sed  solida, 
quia  omni  gratia  fuit  plena.  Cujus  adrairabilis 
patientia,  el  solidilas  non  porosa  tunc  maxime 
claruit,  quando  prnedulcera  Filium  suum  mori 
conspexit.  Nam  licet  in  ea  aqme  inferiores,  id 
est,  vires  sensitivae,  vel  sensibiles,  fortissime 
fuerint  concussfe  ventis  in  sui  Filii  passione; 
superiores  tamen  a  sua  non  fuerunt  pace  pcr- 
motffi.  Et  licet  sentina  navis,  id  est,  pars  sensi- 
bilis,   repleta  tunc  fuerit  aquis   maris;   pars 
tamen  superior  navis  semper  ventis  prosperis 
navigavit.  Unde  ipsa  est  illa  petra,  super  quam 
domus  fundata  et  firmata,  quam  etsi  flumiua 
ventique  percutiant,  tamen  inter  flumina  illa 
immobilis  perseverat.  ^  «  Mons  Sion  non  com- 
raovebitur  in  aeternum.  »  Unde  ei  potuit  dicere 
Christus  illud  Matthcei  *  :  «  Siiper  hanc  petram 
aedificabo  Ecclesiam  meam  ;  »  quia  in  passione 
domiuica,  tota  deficienle  Ecclesia  primitivorum 
in  fide,  sola  Domina  noslra  firraa  in  fide  per- 
Exem-  mansit,  ut  petra.  Fuit  ergo  sirailis  adaraanfi, 
cujus  tanta  est  fortitudo  ^,  ut   sanguine  solo 
rumpatur  hircino  :  quia  Maria,  regia  Virgo, 
nunquam,  nisi  Christi  sanguine  recenter  effuso, 
poluit  esse  turbata,  quia  nullo  fuit  alio  terapore 
perturbata.  Si  enira,  juxta  philosophorura  sen- 
tentiara,   non  cadit  perturbatio  in  sapientem 
virum,  quanto  magis  Domina  oranium  sapien- 
tissima  nunquam   perturbationera    mentis  est 
passa?  Seneca  :  «  Non  perturbabit  bonum  vi- 
rum,  quidquid  ei  aeciderit :  sciet  enim  accidere 
hoc  ex  lege  divina,  ex  qua  cuncta  dependent. » 
Sed  nota,  quod  hoc  ccelura,  quod  dictum  est 
firmamentura,  steHis  est  innumeris  adornatum, 
quia  Doraina  noslra  omnibus  divinis  gratiis  fuit 
plena,innullodonoaUqui  sancto  concesso  peni- 

*  Psal.  cxLVj,  5.-2  ibid.,  4.  —  »  Psal.  cxxiv,  1. 
--  ♦  Matth.,  XVI,  18.  —  5  August.,  de  Civit.  Dei, 
lib.  XXI,  c.  IV,  In  princ;  Hieron.,  in  Amos,  cap.  vii, 
et  alia  multa  dicit  de  adumante  Seneca,  epistol.  lxxvi. 


tusdirainuta  :  quianonsolum  fuitplena,  sedsu- 

perplena^  sicut  dicit  Anselmus'.  Unde  bene  dic- 

tum  est  in  themalc  :  Numera  stellas,  si  potes; 

quasi  dicat  :   Domiufe  uotraB  gratife  sunt  innu- 

merae,  soli  Deo  notae.  Unde  de  ea  potest  exponi 

illud  ■^  :  «  Fecit  Deus  duo  luminaria  magna,  et 

stellas  :  et  posuit  eas  in  firmaraenlo  coeli.  »  Duo 

raagna  luminaria,  raagis  muudo  famosa,  et  Ec- 

clesife  illuminativa,  qute  fuerunt  in  mundi  Re- 

gina,  fuerunt  virginitas  similiter,  et  humilitas  : 

e  quibus  ad  eam  iuclinata  est  divina  Majeslas, 

ut  quae  in  se  erat  huraillima,  fieret  sublimis- 

sima,  omnibus  graUis  Dei  plena.  Unde  ipsa  est 

tantura  illa  benedicta,  de  qua  dicit  Propheta  * : 

«  Benedixisti,  Doraine,  terram  tuam  :  »  quia 

sicut  in  terra  fit  concursus,  et  multiplicatio  om- 

niura  radiorum  cceleslium,  sic  in  Doraina  no- 

stra  orania  dona  juncta  sunt  graUarura.  Unde 

docetur  in   scienUa  perspectiva,  quod  omne 

corpus   perspicuum    luminosum    in    quolibet 

puncto  sui  dirigit  unam   lineam  radiosam  in 

centrum,  ut  est  ibi  probatum;  quod  quanto 

una  linea  alterius  est  vicinior,  tanto  est  poten- 

tior  ad  suura  effectura  imprimendum  in  cen- 

trum.  Qaare,  cura  terra  sit  coeli  centrum,  sive 

medium,  etsitsicut  punctum,  coraparafa  ad  cce- 

lura;  tanta  fit  in  ea   muIUplicatio  radiorum, 

quod  cura  sit  elementum  frigidum  et  siccum, 

et  sic  generationi  non  aptum,  fit  tamensumme 

foecundum,  virtute  ccelestium  radiorum.  Sic  et 

in  Dei  nostri  Matre  tantus  coucursus  faclus  est 

graliarum,  ut  supra  naturam  facta  sit  foecundis- 

sima,  et  Dei  simul  matcr,  et  fiiia. 

Quartum  ccelum  est  aqueum,  quia  est  effectu 
frigidissimura,  et  caloris  siderei  temperativum, 
secundum  omnem  doctrinara  Sanctorum.  De 
hoc  autem  coelo  dicitur  in  Daniele  in  CanUco 
trium  puerorum  ^  :  «  Benedicite,  aquae  omnes, 
quoe  super  coelos  sunt,  Domino.  »  Et  Psalmus  ^^  : 
«  Aquae,  quae  super  cffilos  sunt,  laudcnt  nomen 
Domini.  »  Hoc  coelura  Domina  nostra  fuit  per 
eminentissimara  casUtatem,  non  solum  carnis, 
sed  et  menfis,  et  omnium  sensuum  corporis.  In 
tantuin  friguit,  et  calor  omnis  noxius  in  ea  ex- 
tinctus  fuit,  quod  nunquam  ullum  (a)  carualem 
raotura  menUs  habuit,  vel  carnis;  imo  a  ne- 
mine  concupisci  potuit,  quia  ejus  intuitus  ita 
virtuosus  erat,  quod  in  ahis  libidinem  extin- 

—  8  Imo  Bern.,  in  Assump.  B.  Mar.,  serm.  H,  n.  2. 

—  '  ben.,  1,  16.  —  8  Psal.  Lxxxiv,  2.  —  '  Dan.,  iii, 
60,  —  »»  Psul.  cxLviii,  4. 

(a)  Caet.  edit.  illum. 


HO 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNF.  XXXVIII. 


guebat.  Ideo  ipsa  dicta  est  Stellu  Maris,  quia 
sicut  stella  est  omnino  incorrupla,  sic  Virgo 
h.vc  regia  non  solum  in  se  fuit  castissima,  sed 
et  castitatis  in  aliis  causativa.  Unde  similis  fuit 
illi  lapidi  prelioso,  qui  nullo  potest  igne  cale- 
fieri,  vel  incendi.  Unde  in  Luna  est  signata  in 
Scriptura  :  quce  magnae  frigiditatis  in  rebus  est 
causativa.  Nam,  sicut  asserunt  sapientes,  tantae 
frigiditalis  est,  ut  orani  mcnse  pruiuam  terris 
induceret,  nisi  ejus  frigus  Solis  caliditas  tempe- 
raret.  Stella  etiam  Saturni  in  tantum  est  frigidis- 
sima,  quod  caloris  Solis  est  fraenativa.  Est  etiam 
signata  in  lilio,  quod  est  flos  albus,  odoriferus, 
in  se  natura  frigidus,  et  aliorum  infrigidativus. 
«  Ego,  «  ipsa  inquit  ';  «  flos  campi,  et  lilium 
convallium.  »  Sed  quis  hodie  castus?  Quis 
gloriabitur  mundum  se  habere  cor  -  ?  ^^  «  Nemo 
mundus  a  sorde,  »  etc. 

Quintum  coelum  est  coelura  empyreum,  quod 
est  creatione  purum,  situ  altissimum,  omnium 
contenlivum,  nulli  motui  subjeclum;  sed  sum- 
me  quietum,  et  per  totum  uniformiter  lumino- 
sum.  Et  de  hoc  coelo  intcUigitur  illud  '  :  «  In 
principio  creavit  Deus  coelum  et  terram.  »  Nam 
cum  secunda  die  factum  fuerit  firmamentum, 
et  coelum  aqueum,  ante  omnem  diem  factum 
est  coeliun  erapyreum  cum  materia  quatuor 
elementorura,  et  innumera  multitudine  angelo- 
rum.  Hoc  coelum  fuit  Domina  nostra,  per  to- 
tius  sapientiae  veritatera.  Unde  de  ea  dicit  Ber- 
nardus  ^  :  «  Maria  totam  divinae  penetravit  sa- 
pientiae  abyssum,  ut  quanlum,  sine  personaU 
unione,  crealurae  conditio  palitur,  illi  luci  inac- 
cessibili  viderelur  immersa.  »  Ex.  quo  arguitur, 
quod  in  pura  creatura  non  potuit  major  esse 
sapienta.  Ob  hoc  enim  dicitur  maris  Stella,  quia 
est  navigantium  direcliva  ;  vel  dicitur  etiam 
Luna,  quia  a  Sole  tota  est  illuminala,  et  accepti 
luminis  refusiva. 
Epiiogus  Ergo,  qui  vult  habere  utriusque  hominis  pu- 
ritatem,  fervenlissimam  charitatem,  patientiae 
firmitatera,  corporis  et  animae  castitatem,  et 
veri  himinis  claritatem,  advocet  hanc  Dei  Ma- 
trem.  Unde  Bernardus  ^  :  «  In  periculis,  in  an- 
gustiis,  in  rebus  dubiis  Mariam  invoca,  Mariam 
cogita  :  non  recedat  ab  ore  tuo,  nec  a  corde  ; 
et  ut  impetres  orationis  ejus  suflragium,  non 
deseras  conversationis  exemplum.  »  Roge- 
mus,  etc. 

1  Cant.,  11,  1.  —  2  Proo.,  xx,  9.  —  '  Joh,  xiv,  4, 
juxta  LXX.  —  *  Gen.,  i,  1.  —  5  Bern.,  Dominic.  inf. 
Octuv.  Assumpt.,  serm.  n.  3.  ~  «  Bern.,  super  Missus 


SERMO  II. 

Ave,  gratia  plena,  Dominus  tecum  ''.  Perfecto, 
teste  Philosopho  *,  nulla  possibilis  ett  fieri  ad- 
dilio.  Non  enim  perfectum  est,  cui  ahquid  ad- 
jici  potest :  quomodo  enim  dici  potest  domus 
perfecta,  quamdiu  restat  aliquid  faciendum  in 
ea  ?  Cum  ergo  «  Dei  perfecta  sint  opera  ',  » 
necesse  est  dicere,  quod  omne  genus  crealurae, 
quantumcumque  vile,  habeat  suum  esse,  dum 
tamen  habeat  quod  ipsam  decet  habere,  ut  ni- 
hil  omnino  ei  sit  addere,  vel  ab  eo  detrahere  ; 
imo  si  ei  aliquid  adderes,  genus  rei  mutares  : 
quia  si  orani  generi  aliquid  addi  posset,  nihil 
perfectura  a  Deo  factum  esset  :  quare  nec  sum- 
me  perfectus  opifex  ex  opere  appareret.  Nam 
Philosophus  '"  et  Augustinus  docent  universum 
adeo  esse  perfectum,  ut  in  nullo  sit  penitus  di- 
minutum,  nec  possit  additaraenlura  ei  lieri  ul- 
lura  :  non  quia  non  posset  Omnipotens  addere, 
cum  sit  infinilae  potentiae;  sed  quia  creatura 
non  potest  ultra  capere,  quae  eo  ipso  quod 
creatura  est,  a  Deo  creata  in  numero,  pondere 
et  mensura  ".  Unde  in  libro  de  Anima  dicitur  '*, 
quod  omnium  natura  constantium  terminus  est, 
et  ratio  magnitudinis  et  augmenti.  Si  enim  crea- 
tura  semper  majoris  boni,  quam  habet,  capax 
esset,  nunquam  statum  in  ascendendo  haberet; 
et  sic  nunquam  perfecta  esset,  quia  ad  majus 
bonum  omni  tempore  aspiraret.  Ut  ergo  opera 
divina  in  suis  generibus  essent  perfecia,  crea- 
turis  omnibus  est  certa  praefixa  mensura,  quam 
transgredi  non  est  possibile  in  natura.  Unde  vi- 
demus,  quod  plantae  et  alia  animalia  rectam 
habent  in  crescendo  mensuram.  Cum  igitur  ia 
qualibet  creatura  hoc  sit,  rationalis  tamen  na- 
tura  omnium  naturarum  dignissima  est,  eo 
quod  sit  ad  beatitudinem  ordinata,  et  inter  om- 
nium  crealurarum  genera  surame  perfecta, 
propter  quam  caetera  sunt  facta,  ut  habetur  in 
Physica  ",  et  omnis  attestatur  Scriptura  divina. 
Sed  notandum  est,  quod  ad  perfectum  cujusli- 
bet  generis  creaturae  requiritur,  ut  varientur 
individua,  ut  se  habeant  in  omnibus  tamquam 
excedentia,  et  excessa  :  quia  si  omnia  essent 
aequaha,  frustra  essent  orania.  Si  enira  esset 
Sol  in  natura  omnia  coeli  sidera,  ubi  Luna,  ubi 
csetera  luminaria,  et  efficacia  tam  diversa  ?  Si 

est,  serm.  ii,  n.  17.  — -  ^  Luc,  i,  28.  —  *  Arist.,  de 
Ccel.,  lib.  1,  text.  4.  —  »  Deut.,  xxxn,  4.  —  "^  Arist., 
ubi  sup.  prox.  —  'i  Sap.,  xi,  21.  —  '«  Arist.,  Pliysic, 
lib.  VI,  text.  91.  —  '»  Ibid.,  lib.  11,  text.  24. 


DE  B.  SEMPERQUK  VIRG.  MARIA.  SERMO  II. 


iH 


omnes  homines  essent  reges,  ubi  servienles,  et 
quibus  iraperarent?  Nullus  ergo  rex  esset,  si 
omnes  homines  essent  sequales.  Item  si  in  cor- 
pore  nostro  omnia  membra  oculus  essent,  ubi 
esset  auditus,  olfactus  ?  ubi  taclus  i  et  si  hoc, 
ubi  corpus?  Si  ergp  omnia  membra  essent  ocu- 
lus,  nullum  esset  humanum  corpus.  Differunt 
ergo  humani  generis  individua,  ut  esse  possint 
omnia  nou  sohim  esse  inti^r  se  dilTerentia,  et 
gradus  suscipere  in  nalura,  sed  etiam  in  gratia, 
et  Cfetera  singula  Dei  dona  :  iia  tamen  quod  in 
uno  ahquo  conveniant  omnia,  quee  per  partes 
in  cceteris  sunt  divisa.  Unde,  secundum  Philoso- 
phum  \  ille  est  optimus  equus,  qui  omnia  illa 
habet,  quae  illi  generi  sunt  competenlia.  Unde 
dicit,  quod  si  optimus  equus  raelior  est  optimo 
asino,  equus  simphciter  asino  est  mehor.  Cum 
igitur  summum  individuum  in  humana  natura 
sit  mundi  Regina,  in  qua  omnia  simul  conve- 
niuut  Dei  dona,  quoe  per  partes  sunt  ahis  saa- 
ctis  distributa,  ideo  ipsa  inter  puras  creaturas 
est  in  summo  crealuroe  perfecta,  et  in  nuUo  pe- 
nitus  diminuta.  Unde  Hieronymus  *  :  «  Cfeteris 
Sanctis  per  partes  data  est  gratia ;  sed  in  Maria 
totam  se  infudit  gratiee  plenitudo.  »  Ex  auctori- 
tatibus  in  superiori  Sermone  jam  dictis  Ansehni 
et  Bernardi,  patet  aperte,  quod  tanta  fuit  in 
ea  gratia,  tantaquc  sapientia,  ut  in  creatura  non 
unita  divinitati  major  non  possit  inleUigi.  Quid 
magis  potuit  percipere  creatura,  quam  Deum 
habere  fihum  sibi  subjectum?  Psonne  hoc  ad- 
mirabihssimum,  valdeque  stupendum,  intra  (a) 
creaturas  vix  contentum?  Unde  Bernardus  ^  : 
«  Mirare  utrumhbet,  et  ehge  quod  amphus  mi- 
reris  :  sive  Fihi  benignissiraam  dignationem, 
sive  Matris  exceUentissimam  dignitatem.  Utrin- 
que,  »  inquit,  «  stupor;  utrinquemiraculum:  et 
quod  Deus  foeminae  obtemperet,  humihtas  sine 
esemplo ;  et  quod  Deo  foemina  principetur,  su- 
bhmitassinesocio.wUnde  et  inaho  loco  dicit*: 
«  Mariam  in  coelo  super  omnia  exaUatam,  et  in 
throno  Dei  quodam  modo  coUocatam,  AngeU 
omnes  et  Sancti  laudibus  honorant  dignissi- 
mis.  »  Propter  hanc  ergo  perfeclionem  sum- 
mam,   dicitur  :    Ave,   gratia  plena.  In  quibus 

'  Arist.,  Mornl.  Nicomae.,  lib.  II,  c.  vi.  —  '  Hieron., 
in  seruQ.  ile  AssumiA.  Beatas  Marice,  paulo  post  ini- 
liimi,  episl.  %.  —  '  Doin.,  super  Missus  est,  hoiu.  i, 
n.  7.  —  '  Id.,  in  Assumpt.  li.  Mar.,  serm.  i,  n,  4, 
quoad  sensum.  —  *  «  Deatam  Virginem  in  peccalo 
originali  fuisse  conceptam  cum  B.  Beruardo ,  cum 
S.  Thoma,  et  cum  aliis  B.  Bouaventura  in  lib.  III 
Sent.,  disl.  iii,  art.  1,  qusest.  i  et  ii,  omnino  tuetur. 


verbis  est  summa  ejus  perfectio  designata  : 
uam  summa  perfectio  in  duobus  consistit, 
scilicet  in  amolione  omnis  mah,  et  in  plenitu- 
dine  omnis  boni  :  nec  praesentia  omnis  boni 
absque  carentia  omnis  raali  potcst  facere  pleno 
beatum.  Ut  igitur  nihil  in  Domina  nostra  per- 
fectionis  deessel,  describilur  primo  per  oranis 
mah  abseHtiam,  cura  dicitur,  Ave,  quod  est  di- 
cere  :  Sine  vee.  Secundo  describitur  per  oranis 
boni  pr£esentiam,  cum  infertur  :  graiiu  plena. 
Tunc  enim  vas  dicitur  esse  plenura,  quando  in 
eo  nihil  raanct  vacuum,  sed  foras  spargitur 
quidquid  iUi  fuerit  superfluum.  Dicamus  igi- 
tur  :  Ave,  gratia  plena.  Est  igitur  hic  notandum, 
quod  hcet  Doraina  nostra  fuerit  omni  gratia 
plena  et  superfusa,  quadruphcem  tamen  habuit 
gratiam  speciaUter  :  nara  prirao  plena  fuit  Do- 
mina  gratia  prffiveniente  in  sua  sancUficaUone, 
graUa  praeservaUva  conlra  turpitudiuem  culpae; 
secundo,  graUa  foecundante  in  FiUi  Dei  conce- 
pUone,  gratia  foecundaliva  propter  conceptum 
integritaUs  virgineae;  terUo,  gratia  decorante 
in  sua  conversaUone,  gratia  decoraUva  propler 
pulchritudinem  vitae;  quarto,  graUa  consum- 
mante  in  sua  glorificatione,  et  ulterius  gratia 
completiva,  propter  eminentiam  gloriae  tam  in 
aniraa  quam  in  corpore. 

Dico  prirao,  quod  Doraina  noslra  fuit  plena 
gratia  proeveniente  in  sua  sancUficatione,  graUa 
scilicet  praeservativa  contra  fceditatem  origina- 
Us  culpae,  quam  contraxisset  ex  corruptione 
naturae,  nisi  speciali  gratia  praeventa,  prseser- 
vataque  fuisset.  Solus  cnim  Filius  Virginis  fuit 
ab  originali  culpa  immunis,  et  ipsa  mater  ejus 
Virgo  '^.  Credeudum  est  enim,  quod  novo  san- 
ctificationis  genere  in  ejus  concepUonis  primor- 
dio,  Spiritus  sanclus  eam  a  peccato  originali 
(non  quod  infuit,  sed  quod  infuisset)  redemit, 
atque  singulari  graUa  praeservavit.  Et  de  hoc 
potest  exponi  illud  "^  :  «  Gratia  super  graUam, 
mulier  sancta  et  pudorata.  »  Mulier  sancta  et 
pudica  fuit  Virgo  Maria,  quae  non  solumhabuit 
gratiam  cunctis  communem;  sed  super  hanc 
habuit  graUam  sanctificantera,  ut  non  solum  in 
conversatione,  sedetiamfuerit  sancta  in  ventre. 

Hinc  serm.  hunc  B.  Bouavpnluiie  non  esse,  omuino 
fateudum  est,  cum  ipse  uiuUis  aliis  in  locis  opinio- 
nem  iu  lib.  III  Sent.  affinuatam,  oinniuo  et  coustau- 
ter  defundat.  »  H^cc  auuolarimt  Edilores  Rom?ni;  sed 
ad  memoriam  revocare  juvat  animadversionem  quam 
posuimusiu  anlocessum  tomi  IV,  pag.  xui,  necnou  ea 
quae  di.ximus  in  anlecessuiu,  ex  Prodromo,  tomi  hujus. 
—  6  Eccli.j  XXVI,  19.  —  («)  Ccet.  edit.  iufra. 


H2 


SRRMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XXXVIII. 


Bernardus  •  :  «  Fuit  profecto  Doniini  Mater  anle 
sancta,  quam  nata.  Puto,  »  inquit,  «  qnodtanta 
gratia  sanctilicationis  in  eam  descenderit,  quod 
non  solum  ejus  sanclificaverit  ortum,  sed  dein- 
ceps  ab  omui  peccato  servavit  immunem.  »  In 
quo  Jeremiam  Prophetam,  Joannem  B  iplist:im, 
et  omnes  sinclificutos  in  ventre  pra?cessit,  quia 
nuUi  unquam  peccato  obnoxia  fuit.  Augusti- 
nus  -  :  «  Cum  de  peccatis  agitur,  nuliara  de 
Matre  Domini  volo  habere  quaestionem  :  qua 
sola  excepta,  si  omnes  Sancli  simul,  et  omncs 
Sanctae  jungentur  in  unum,  nihil  aUud  respon- 
dere  possent,  nisi  quod  dicitur  *  :  Si  dixerimus, 
quod  peccatum  non  habemus,  vere  nosipsos  seduci- 
mus,  et  veritas  in  nobis  non  est.  Unde  ipsa  sola 
de  omnibus  potuit  vere  dicere  illud  *  :  «  Non 
reprehendit  me  cor  meum  in  omni  vita  mea.  » 
In  hoc  dono ,  fratres,  eam  imitari  non  possu- 
mus  :  quia  sicut  in  peccato  concipimur,  ita  et 
nascimur.  Sed  in  hoc  considerare  debemus, 
quod  iste,  qui  tam  mundum  pr£Eservavit  Yirgi- 
nis  uterura,  non  foedum,  ?ed  mundum  requirit 
habitaculum.  ^  «  Domum  tuam,  Domine,  decet 
sanctitudo.  »  Domus  Dei  est  noster  animus,  qui 
debet  esse  per  omnia  mundus  et  sanctus,  ne 
nobis  illud  dicatur  *  :  «  Domus  mea  domus  ora- 
tionis  est;  vos  autem  fecistis  illamspeluncam  la- 
tronum.  »  Quis  est  tam  rusticalis,  quinonmun- 
daret  domum  suam,  si  sciret  regera  Romano- 
E.tem-  rum  ad  se  in  domum  esse  venturum  ?  Valde 
pium.  gjjjjjj  tufpe  est,  quod  apes  tam  parvae  carne, 
et  sanguine  quasi  nuUfB,  ab  omni  suas  domun- 
culas  mundant  sorde,  nec  ullum  sine  morte 
possunt  pati  fcetorem ;  et  homo,  creaturarum 
omnium  dominus,  non  verecundatur  fieri  totus 
ioetidus,  cum  tamen  inhabitator  ejus  sit  Deus. 
Nam  et  passeres  et  hirundines,  parvae  aves, 
omnes  faeces  de  suis  nidis  ejiciunt,  et  fihos  eji- 
cere  instruunt.  Sed  quidam  nostrum  sunt  sca- 
bronibus  similes,  qui  odorifera  fugiunt,  et  in 
laecibus  bovinis  se  totahter  involvunt.  L'ude  de 
eis  potest  illud  dici ' :  «  Putruerunt  (a)  jumenta 
in  stercore  suo.  »  Homines  dicuntur  jumenta, 
dum,  rationah  rehcta  natura,  fiunt  sirailes  bru- 
tis ;  propter  quod  Psahnus  *  :  «  Homo  cura  in 
honore  esset,  non  intellexit,  »  etc 

Secundo,  Domina  nostra  fuit  plena  gratia  fcs- 
cundante  in  fiiii  sui  conceptione  :  unde  ei  ab 

1  Bern.,  epist.  clx.kiv,  n.  5.  —  =  Aug.,  de  Nat.  et 
Grat.,  c.  XXXVI,  n.  42.  —  »  I  Joan.,  i,  8.  —  *  Job, 
xxviT,  6.  —  B  Psal.  xcn,  8.  —  «  Matth.,  xxi,  13.  — 
'  Joel.,  I,  \1.  —  »  Psal.  XLViii,  14,  21.  -  ^  Luc,  i, 


Angelo  dietum  est  *  :  «  Ne  timeas,  Maria  :  inve- 
nisti  enira  gratiam  apud  Dominura  :  ecce  conci- 
pies,  et  paries  fiiium,  »  etc.  0  quam  magnum, 
quam  allum  praeconium,  quanta  ulique  laude 
dignum,  quod  simul  et  semel  Dei  esset  maler, 
et  filia,  et  ancilla;  virgo,  et  foecunda!  Quis  un- 
quam  audivit  tale  quid?  quisvidil  huic  simile? 
Verum  propter  hanc  graliara  facta  est  Deo  inti- 
raa  et  amicissiraa  supcr  omne  creaturara.  Unde 
de  Eslher  dictum  est  in  figura,  quae  interpretatur 
prceparata,  et  hujus  Yirginis  fuit  persona  signa- 
tiva  '"  :  «  Inlroducta  est  Esther,  »  inquit,  «  ad 
cubiculura  regis,  et  adamavit  eam  rex  super 
omnes  mulieres,  habuitque  misericordiara  et 
graliam  coram  eo,  et  posuit  diadema  regis  in 
capite  ejus.  »  Quid  hoc  sublimius?quid  glorio- 
sius?  mundi  totius  domina  facta  est  et  regina  ; 
haec  est  enim,  ut  dicitur  ",  «  Muher  illa  amicta 
Sole,  et  Luna  sub  pedibus  ejus :  corona  stella- 
rura  duodecim.»  Unde  Bernardus  ciicit  de  ea  '*: 
«  Quara  familiaris  es  Christo,  o  Domina  !  quam 
iUi  proxima !  quantam  graUara  apud  eum  inve- 
nisti,  ut  maneret  in  te,  et  tu  in  ipso  !  vesUs 
eum,  et  tu  vesUris  ab  ipso  :  vestis  eum  substan- 
tia  carnis;  sed  ille  te  vestit  gloria  suae  majesta- 
tis.  »  In  hac  tam  sublimi  gratia,  si  non  sit  Domi- 
naimitanda,  esttaraea  omni  hora  benedicenda, 
et  praedicanda,  et  laudanda,  et  iu  nostrum  au- 
xiUum  invocanda.  In  omnibus  pressuris  respice 
stellam  maris,  voca  et  clama  Mariam  :  quia  ipsa 
est,  quae  dat  in  mari  viam,  et  inter  fluctus  fir- 
missimam  semilam.  Ipsa  e.st  enira  anchora',  qua 
navis  iu  mari  firmatur ;  et  est  navis,  qua  homo 
a  tenlaUonum  flucUbus  Uberatur.  llle  solus  ab 
ejus  absUneat  laudibus,  qui  eam  in  tribulatione 
invocans,  non  fuerit  exauditus. 

TerUo,  Doraina  nostra  fuit  plena  graUa  de- 
corante  in  orani  sua  conversatione.  Unde  in  fi- 
gura  ipsius  dicitur  '^  .  «  Erat  formosa  valde,  et 
incredibili  pulchritudine,  omniumque  oculis 
graUosa  et  amabilis  videbatur.  »  Haec  est  illa 
Rebecca,  de  qua  dicitur  '*  :  «  Puella  decora  ni- 
mis,  virgoque  pulcherrima  et  incognita  viro.  » 
Unde  ei  dicitur  ^'  :  «  Tota  pulchra  es,  amica 
mea.  »  Tota,  dicit,  quia  in  carne  et  in  mente 
pukherrima  fuit,  ut  nunquam  sibi  simUis  fuerit. 
Unde  Bernardus,  super  illo  verbo  :  Tota  pulchra 
e$,  ait® :  «  Facie  quidem  pulcherriraa,  menle  in- 

30.  —  '0  Esth.,  II,  IG.  —  n  Apoc,  xii,  i.  —  '^  Bern., 
serm.  in  Octav.  Assumjjt.,  n.  b.  —  '3  Esth.,  ii,  15. — 
'*  Gen..,  XXIV,  16.  —  ^»  Cant.,  iv,  7.  —  i«  Bern. 
(a)  Vuly.  conaputruerunt. 


DE  B.  SEMPERQUE  VIRfx.  MARIA.  SERMO  III. 


legerrima,   et  spiritu   sanctissima.  »  Hierony- 
mus  *  :  «  Si  diligenter  inspicias,  nihil  est  om- 
nino  virtutis,  nihilque  speciositatis,  nihil  can- 
doris  et  gloria:!,  quod  non  cx  ea  resplendeat. 
Erat  enim  multis  candidala  mcritorum  virtuti- 
bus,  et  dealbata  nive  candidius,  simplicitatcm 
columbiuam  in  omnibus  rcpriEsenlans.  »  Ex 
hac  enim  multa  pulchritudine  vitae,  virtutem 
habuit  adaraantis  ;  quia  sicut  adamas  (o)  adse 
ferrum  trahit,  sic  Virgo  sancta  ad  se  deduxit  de 
lixem-  supernis  Verbum  Dei.  Unde  Bernardus  ^ :  «  Vir- 
go  regia,  gemmis  ornata  virtutum,  geminoque 
mentis  et  corporis  candore  praefulgida,  et  de- 
core,  specie  sua  et  pulchritudine  in  ccelestibus 
cognita,  coelorum  civium  in  se  provocavit  af- 
fectum  et  aspectum ;  ita  ut  Regis  animum  ad  se 
inclinaret,  coeleslem  nuntium  ad  se  de  supernis 
educeret.  »  In  hac  igitur  tantae  conversationis 
gratia,  etsi  eam  ex  toto  imilari  non  possumus, 
debemus   tamen   eam  sequi  ,   quantum  vale- 
mus,  ut  cum  ea  habere  laborenius  menlis  et 
corporis  castitatem,  mentis  humilitatem,  Dei  et 
proximi  charilatem,  in  adversis  palientife  firmi- 
tatera,  et  perseverantiae  in  bonis  longaniraita- 
tem.  Nam  et  Bernardus  dicit » ;  «  Si  vis  in  ad- 
versis  ejus  impelrare  suffragium,  vide  ne  dese- 
ras  ipsius  conversationis  exemplum.  »  Sed  multi 
sunt  similes  porcis  :  potius  inveniri  volunt  in 
luto,  quam  in  domo;  et  potius  in  loco  fffitido 
et  lutoso,  quam  in  floribus  et  odoribus  plenis 
locis. 

Quarto,  Domina  nostra  habuit  gratiam  con- 
summantem  in  sua  corporis  et  animae  glorifi- 
catione.  Nihil  est  enim  ahud  gloria,  quam  gra- 
tia  consummata.  Unde  de  hoc  potest  exponi 
illud  *  :  «  Mulier  gratiosa  inveniet  gloriam.  » 
Etlicetsitomnibushoccommune,  Dominatamen 
nostra,  sicut  (6)  omnes  creaturas  praecessit  in  gra- 
tia,  sic  etpraecedet  in  gloria.  Quarenecesse  est, 
ut  qui  vult  a  Deo  gratiam  impetrare,  ad  hanc 
mediatricem  accedat  devotissimo  corde  ;  quia 
cum  sit  Regina  totius  misericordiae,  nihil  omni- 
no  habens  in  regno  justitiae,  nihil  petenti  pote- 
rit  denegare.  Nam,  ut  Bernardus  ^  ait,  «  a  pec- 
catore  rogata  osteudit  Filio  pectus  et  ubera  : 
Filius  autem  Patri  latus  et  vulnera :  quare  nulla 
potest  esse  repulsa,  ubi  tot  concurrunt  chari- 
tatis  insignia.  »  Unde  ait  Apostolus  «  :  «  Acce- 
damus  cum  fiducia  ad  Ihronum  gratiae  ejus.  » 

1  Hieron.  —  2  Bernard.,  5uper  Missus  est,  hom.  ir, 
n.  2.  —  3  ibid.,  n.  17.  —  *  Prov.,  xi,  16.  —  s  Bern., 
in  Nativ.  B.  ilar.  Serni.,  n.   7,  quoad   sensum.  — 

TOM.  XIV. 


113 

Nam  et  ipsa  ait  ^  :  «  In  me  omnis  gratia  vitae 
et  veritalis  :  in  me  omnis  spes  vitae  et  virtutis. 
Transite  ergo  ad  me  omnes  qui  concupiscitis  me, 
ct  generationibus  nieis  adimplemini.  »  Bernar- 
dus  »  :  «  Quando  misereri  non  poterit  Mater 
omnipotentiflH  ?  quando  misereri  noluerit  Hogi- 
na  misericordiae  ?  cur  ad  Mariam  fugere  trepi- 
dat  humana  fragilitas  ?  Revolve  totam  seriem 
Scripturarum,  et  si  quid  asperum,  si  quid  du- 
rura  inveneris  in  Maria,  deincepssuspcctam  eam 
habeas,  et  ad  eam  accedere  verearis.  Tola, » 
inquit,  «  e.st  dulcis,  tota  suavis,  tota  misericors, 
omnibus  offerens  lac  et  lanam.  »  Rogemus  er- 
go,  etc. 

SERMO  III. 

Ave,  gratia  plena  ».  Mos  inolevit  antiquitus, 
usque  ad  nostram  aetatem,  vel  ad  nostra  tem- 
pora  successive  deductus,  et  est  ipsa  consuetu- 
dine  approbatus,  et  quasi  in  uaturam  conver- 
sus,  ut  illos  oris  officio  salutemus,  quibus  bo- 
num  appetimus.  Angelus  ergo  sanctus  de  coelo 
veniens,  dum  ad  clausam  Virginem  intrat,  eam 
approbato  jam  more  salutat,  et  in  verbo  pr£e- 
misso  duo  denuntiat :  primo  enim  suum,  quem 
habet  ad  Virginem,  monstrat  affectum ;  secun- 
do  vero  in  Virgine  monstratgratiscomplemen- 
tum.  Primum  facit,  eam  oflaciosissime  salutan- 
do ;  sed  secundum  adjungit,  eam  plenam  gra- 
tia  praedicando.  Primum  fuit,  in  Angelo  annun- 
tiante,  indicium  eximietatis;  secundum  vero,  ia 
Virgine   admirante,  fuit  signum   insignissimee 
dignitatis.  Primo  ergo  praemittit  salutationem, 
cum  ait  :  Ave.  Secundo  vero  donorum  plenitu- 
dinem  praostendit,  cum  dicit  :  Gratia  plena. 
Verum  quia  in  Serraonibus  de  ipsa  salutatione 
ejus  satis  videtur  dictum  esse,  nunc  superesl  so- 
lum  de  ejus  plenitudine  Sermonem  hunc  con- 
texere,  quia  de  gratia  dictum  est  in  superiori 
Sermone.  Est  ergo  notandum,  quantum  ad  pree- 
sens  sufficit,  quod  distinguitur  pleniludo  tripli- 
citer  :  scihcet  primo,  plenitudo  sufficientiae  sive 
gratiaenecessariae;  secundo,  plenitudo  excellen- 
tiae  (c)  prcBrogativae  virgineas ;  tertio,  plenitudo 
redundantiae,  sive  supereffluentiae  divinae  poten- 
tiae.  Dico,quodprimapleniludo  sufBcientiie,  sive 
gratiae,  ad  salutem  necessariae,  est  communiter 
omnium  salvandorum,  quia  sine  hac  plenitu- 

6  liebr.,  IV,  16.  —  '  Eccli.,  x.\iv.  2o-26.  —  »  Bern, 
serm.    in    Domiiiic.   inf.   Octav.   Assumpt.,   n.    2.  — 
9  Luc,  I,  28.  —  (a)  Ley.  magues.  --  {b)  Cat.  edit.  elc. 
—  (c;  SuppL  sive. 

8 


111 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMCNI.  XXXIX. 


dine  divinorum  donorum,  nuUus  unquam  ho- 
minum  ad  rfgnura  potuit  pervenire  coelorum. 
Unde  scriptum  est '  :  «  Repleli  sunt  omnes  Spi- 
ritu  sancto,  »  etc.  Est  tamen  sciendum,  quod 
plenitudo  hffic  eam  habentibusnonest  a^qualis; 
sed  minus  et  magis  esse  cernitur  in  diversis. 
llnde  Apostolus  -  :  «  Divisiones  gratiarum  sunt, 
idem  autem  Dominus.  »  Et  iterum  ^  :  «  Uaicui- 
que  datur  gratia  secundum  monsuram  donatio- 
nis  Christi.  »  Quia  tamen  sine  hac  plenitudine 
nou  est  salus,  seipsum  homo  diligcnter  scrute- 
tur,  ne  vacuus  ab  ea  inveniatur.  Vis  autera 
scire,  si  hanc  plenitudinem  habcas,  et  si  Dei 
gratia  plenus  existas  ?  Nota  pleni  proprietates, 
quns  inferius  annot.ivi  :  de  quibus,  iit  memini, 
in  Sermonibus  morfiiorum  ahqua  dixi  \  Nara 
quod  est  plenum  aliquo  refrigerativo,  si  in  igne 
ponatur,  nullo  modo  exuritur,  sed  integrum 
Exem  conservatur.  Et  est  exemplum  de  vase  mctalli- 
piuin.  no  vel  terreo :  qufe  si  aqua  impleantur,  ab  igne 
in  nuUo  loeduntur  ,  sed  vacua  ad  ignem  si  po- 
nantur,  corrumpuulur.  Ergo,  cum  gratia  sit 
aniraoe  refrigerativa,  nulla  tribulatione  rurapi- 
tur  aniraa,  quae  est  gratia  Dei  plena  :  ergo  si 
ruraperis,  Dei  gratia  plenus  non  existis.  Item 
quod  plenura  est,  stabile  est  et  firmum ;  nec 
facile  movetur  a  vento  percussum  :  irao  ubi 
movetur  vas  vacuura,  immobile  perraanet  quod 
est  pleuum.  Ergo  si  te  in  tentationibus  non  in- 
venis  esse  firmura,  scias  te  esse  vacuum,  et  non 
plenum.  Itera  vas  plenura  ab  eo,  quo  est  re- 
pletura,  in  nulla  sui  parte  est  separatura  ;  sed 
in  omni  puncto  sui  est  ilU  conjunctum,  et  cum 
eo  interius  coutiguura  hubet  contactum  :  quali- 
tercumque  applicetur  exterius,  a  suo  contactu 
nunquam  interius  recedit  :  ergo  si  tu,  propter 
cogitationem  exteriorura,  devotionem  perdis 
interiorura  bonorura,  scias  te  esse  vacuura,  et 
non  plenum.  Item  omne  conlinens,  et  conten- 
tum  in  figura  sunt  conformia.  Exemplum  de 
nube,  quifc  cum  nullius  sit  determinatag  figurae, 
illius  nubis  figurara  induit,  cui  imraediate  se 
unit.  Unde  et  Philosophus  ^  omnia  elemenla 
probat  esse  sphaerlcae  figurse,  quia  cura  priraura 
contineus  sit  coelura  sphaericura,  necesse  estillud 
esse  rotundum,  quod  sibi  iramediate  est  con- 
junctum,  quia  ahter  esset  ibi  ponere  vacuum  : 
quod  esset  naturae  contrarium.  Quale  igitur  est 
continens  primum,  tale  est  primum  coutentum, 

1  Act.,  II,  4.  —  M  Cor.,  xii,  4.  —  »  Ephes.,  iv,  7. 
—  *  Nihil  simile  reperitur  nter  editos  Serinones.  — 
6  Arist.,  de  CacL,  llb.  II,  text.  30.  —  ^  Hoc  loco  aliquitl 


et  per    consequens   tale   secundum,    tertium, 
quartum,  quintum,  el  sic  usque  ad  ultimum. 
Igitur  si  tu  Spiritu  sanclo  plenus  exislis,  forma 
ct  regula  scilicet,  nullo  modo  recedit  ^.  Itera 
omne  plenum  per  omne  foramen  suum  eraitlil 
foras  de  eo,  quo  est  repletum ;  nec  aliquid  po- 
test  erailtere  ab  iilo  extranoum  :  ergo  si  Deo  es 
plenus,  de  nullo  alio,  quam  de  eo,  aliquid  loqui 
potes;  quod  si  aliter,  plenus  Deo  nou  es.  Ilem 
quod  aUquo  est   plenum,  quotiescumque   ad 
terrara  fuerit  inclinatum,  aliquid  emitiit  de  eo, 
quo  fuerat  plenum  ante  :  ergo  cura  terrenis  in- 
clinaris,  Deo  evacuaris,  etiam  si  non  sentis.  Itera 
quod  est  aliquo  liquore  pleaum,  non  potest 
alium  recipere  liquorem  :  unde  vas  aqua  ple- 
num,  non  potest  recipere  vinura,  nisi  ilia  pri- 
mo  fuerit  eifusa.  Similiter  et  cor  Deo  plenura 
respuit  oinne  rauudaQum;  quod  si  aliquid  ad- 
mittit,  Deo  plenura  atique  non  exisUt.  Item  vas 
solido  corpore  plenura  non  sonat  ^^ercussum, 
sicut  patet  in  dolio,  quod  continet  in  se  vinura ; 
sed  sonat  pluriraum,  si  fuerit  vacuum,  sicut 
palet  ad  sensum.  Sic  et  cor  Deo  plenum  non 
murmurat,  quantumcumqne  percussum  :  ergo 
si  in  malo  murmuras,  necesse  est  ut  Deo  va- 
cuura  te  esse  concedas.  Sed  diligenter  attende, 
quod  quidam  non  appetunt  plenitudinem  gra- 
tiae,  sed  potius  plenitudinera  pecuniee  :  cum  ta- 
men  dicatur  quod''  «avarusnon  implebilurpe- 
cunia.  »  Nonne  igitur  stultum  e.st,  eo  velle  re- 
pleri,  quo  repleri  est  impossibile?  Sed  quae  ra- 
tio,  quare  non  potest  homo  irapleri  pecunia, 
curasit  ressoIida?Quidenimsolidius  auro,  quid 
compacUus?  Sed  oculo  rationis  altende,  quae 
dico  :  certo  enim  teneraus  experimento,  quod 
omne,  quod  natum  est  aliquod  totum  capere 
in  seipso,  non  potest  repleri  aliquo  minoris  (o) 
illo.ExempIum  de  vasetresmodioscapienle,  de 
quo  certum  cst,  ipsum  uno  vel  duobus  non  posse 
repleri.  At  cor  humanum  est  capax  Dei,  boni 
videUcet  infiniU  :  ergo  nullo  modo  bono  finito 
potest  repleri.  Item  cor  quod  non  habet  habita- 
torem  Deum,  omnino  est  vacuum,  cum  ad  Deum 
continendum  sit  ordinatum :  et  quia  natura  non 
paUtur  vacuum  esse  aliquid  *,  cor  per  naturain 
suae  nativitatis  semper,  ut  repleri  possit,  aUquid 
attrahit ;  cura  ex  eis  atlractis  satiari  non  possit, 
ab  attrahendo  non  desisUt.  Quare  avarus  usque 
ad  mortem  congregare  non  desinit,  quia  nun- 

desiderari  videtur,  quia  locutio  est  manca.    -  '  Eccle., 
V,  9.  —  8  Arist.,  Problem.,  sect.  ix,  q.  ix. 
(a)  /1/.  miuus. 


I)E  B.  SEiMPERQUE  VIUG.  MARIA.  SERMO  III. 


415 


quam  plenitndinem  assequitur,  quam  inlendit. 
Nola  eliam  hic,  quod  omne  vacuum  illud  ma- 
xime  altrahit,  quodsibi  conforme  existit;  quare 
mugnes,  iii  prossentia  omnium  mclallornra, 
nuUum  ex  eis  atlrahit,  nisi  lerrum.  Sic  et  car- 
nales  attrahuntsibihisciviam,  superbi  subhmia, 
avari  vero  temporalia;  et  sicut  lerra  defossa,  ut 
est  in  puteis,  ex  omni  parte  oris  sibi  aercm  at- 
trahit,  sic  avari  et  grifonici,  quia  supervacui, 
quare  divina  giatia  vacui,  pcr  las  ct  per  nefas 
congregare  non  cessant.  Sed  notahic  avarorum 
slultitiam,  dum  non  cessant  congregare  pecu- 
niam,  quia  omnino  faciunt  contra  naturam. 
Nam  omne  vacuum,  si  naturaliter  agit,  solum 
illud  altrahit,  unde  repleri  possit.  Unde  si  con- 
tra  vas  vacuum  essent  aliquae  creatura?  corpo- 
reae,  non  attraheret  nisi  corporeas,  quia  ejus 
vacuitis  non  posset  impleri  per  alias  :  quare  si 
illas  atlraheret,  quibus  repleri  non  posset,  fru- 
stra  ageret;  cum  tamen  natura  nihil  penitus 
agal  frustra :  ergo  summa  est  hominis  amentia, 
et  omuino  contra  naturam  operans  somper  fru- 
stra,  dum  repleri  volens,  non  attrahitnisivana. 
Sed  utinam  consideraret,  quod  quando  res  at- 
Irahens  plus  debito  attrahit,  et  plusquam  sibi 
necesse  sit;  unde  vivere  diutius  credidit,  inde 
perit.  Exemplum  de  candela,  sive  dc  lychno  in 
lampade,  quae  dum  de  humore  plusquam  sibi 
necesse  sit,  attrahunt,  extinctionem  suee  lucis 
incurrunt.  Nam  et  terra,  quando  de  aqua 
plusquam  sibi  necesse  sit,  accipit,  fit  om- 
nino  inutihs,  et  semina  in  se  jacta  corrumpit. 
Et  sic  etiam  pcreunt  nostra  corpora,  quando 
plusquam  vitae  necesse  sit,  atfrahunt  sibi  vana. 
0  fatuitas  summa,  ut  deficiat  nobihssima  crea- 
tura,  vana  attrahendo,  non  sohda  bona,  ubi 
non  illa  deficiunt,  quae  penitus  carent  vita  :  nec 
eliam  deflciunt  ipsa  bruta,  cum  nec  terrae  com- 
mittant  semina,  nec  congrcgent  quidquam  in 
horrea. 

Secunda  plenitudo  gratiae  estplenitudo  supcr- 
eminentiae,  qua  ahquid  dicitur  caeteris  super- 
eminere  :  et  haec  plenitudo  fuit  in  beatissima 
Dei  Matre,  quae  omnia  dona,  quas  alii  Sancti  ac- 
ceperunt  in  parte,  ipsa  omnino  habuit  in  ple- 
nitudinc.  Nam,  sicut  in  capite  sunt  omnes  sen- 
sus,  sed  in  ahis  partibus  corporis  tantum  est 
sensus  tactus ;  sic  Domina  nostra  omnia  habuit 
Dei  dona,  quae  in  Sanctis  ahis  sunt  divisa, 
sicut  ostensum  est  in  primis  duobus  Sermoni- 

1  Eccli.,  XXIV,  16.  —  '  Hieronym.,  rlp  Assumpt. 
B.  Mar.y  episl.  x,  paulo  post  initiuiu.  —  *  Gen.,  j,  2. 


bus  supra.  Unde  dicitur  '  ;  a  In  plcnitudine 
sanctorum  detentio  mea.  »  Et  est  sensus  :  Totum 
tenoo  in  plenitudine,  quod  alii  sancti  tenent  in 
p;irto.  Hieronymus* :  «  Caetcris  per  partes  dalur 
gratia;  sed  in  Mariani  tota  sc  infudit  pleniludo 
gratiae.  »  \n  hac  ph'niludine  eam  imitari  non 
possumus ;  sed  laborare  debemus,  ut  accipia- 
uuis  partem,  quam  possimus,  ne  vacui  bonis 
apud  Deum  inveniamur.  iNam  quando  terra  erat 
inanis  et  vacua,  nullis  fructibus  plena,  fuisse 
legitur  tenebrosam  ^ :  «  Et  tenebrfe  erant  super 
faciem  abyssi.  »  Et  Gregorius  dicit  *  :  «  Si  non 
possum  ex  messe  multos  manipulos  ferre,  num- 
quid  ad  aream  debeo  vacuus  redire  ?  Nam  si 
multos  ferre  non  possum,  fcram  duos,  vel  unum : 
quia  etsi  Hedemplor  noster  labores  penset  in  re- 
tribulione,  tamenvirespensatcum  pondere.  » 

Tertia  plenitudo  est  plcnitudo  redundantiaj, 
sive  superefllucntiae,  quando  aiiquid  sic  di- 
citur  esse  plenum,  ut  effundat  circa  se  locura. 
Nara  et  fluvius ,  quando  suas  ripas  imple- 
verit,  si  adhuc  aqua  excrescit,  in  omnia  ioca 
se  vicina  diffundit,  et  de  sua  superabundantia 
locis  vicinis  impendit :  quod  in  Nilo,  fluvio 
iEgypti,  semper  fieri  consuevit  semel  in  anno, 
cum  aqua  ei  ab  eo  impeadatur,  non  de  coelo. 
Fluvius  etiam  quilibet,  postquam  suum  locum 
impleverit,  ad  loca  remotissima  fhiit  ex  abundan- 
tia,  quam  accipit.  Flumina  nutriunt  hortos,  et 
plantas  rigare  non  desinunt,  et  usque  ad  mare 
fluxu  continuo  se  diflundunt,  ut  aqua  gratiarum 
illuc  redeat,  unde  venit.  Haec  autem  gratia  abun- 
dantiae  redundantis  in  Salvatore  nostro,  Dci  Fi- 
lio,  Jesu  Christo,  primo  et  principaliter  fuit. 
Unde  de  eo  dicitur  ^ :  «  De  plenitudine  ejus  om- 
nes  accepimus.  »  Item  *  :  «  Plenum  gratiae  et 
veritatis.  »  Ipse  enim  est  lux,  qua  illustramur 
ad  verum,  et  ignis,  quo  inflanimamur  ad bonum : 
potest  tamen  impetiatorie  et  meritorie  appro- 
priari  Dominas  nostrae  hoc  donum  gratiee , 
propter  quod  dicitur  esse  simihs  Lunae,  cujus 
est  accipere  lumen,  et  terris  rcfundere.  Radix 
etiam  humorem  abuudantem,  quem  accipit, 
toti  arbori  distribuit.  Sic  et  virtus  nutrimenlalis, 
cibum,  quem  accipit,  mcmbris  universis  dislri- 
buit.  Et  ideo  de  Domina  nostra  dicit  Bernar- 
dus'  :  «De  plenitudine  ejus  accipiant  universi, 
apger  curationem,  captivus  redemptionem,  tris- 
tis  consolationem,  peccator  veniam,  justus  gra- 
tiam,  Angelus  laelitiam,  tota  Trinitas  gloriam. 


—  *  Greg. 


5  Joan.,  I,  lo.  —  6  ibid  ,  14. 


Bem. 


serm.  in  DoTninic.  inf.  Octav.  Assumpt.,  n.  2. 


Mfi 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XL. 


Filii  persona  carnis  humanae  substantiam.  »  Ad 
hanc  igitur  accedamus,  hanc  honoremus,  hanc 
in  noslrum  auxiUum  invocemus,  quae  t:mti 
apud  Dominum  est  meriti,  ut  non  possit  repul- 
sam  pati,  cum  sit  digna  in  omnibus  exaudiri. 
In  cujus  ligura  rex  Salomon  matri  advenienti 
assurrexil,  et  thronum  matris  juxla  suum  poni 
fecit,  eique  dixit '  :  «  Petc,  raater  raea  :  non 
enimfas  est,  utavertam  faciem  meam.»  Juhanus 
Imperator  ^  a  fide  apostatans,  habituni  mona- 
chi  projicieus,  quem  habebat,  ut  dsemones  sibi 
obedientes  haberet  (nam  necromantiam ,  vel 
magicam  artem  exercebat),  crucem  Christi  un- 
dique  destruebat;  cumque  contra  Persas  ad 
bellum  iret,  et  diemones  sibi  vicloriam  promit- 
terent,  omnisqiie  Dei  Ecclesia  contra  eum  oraret, 
talem  visionem  Basilius  vidit  :  Cum  enim  apud 
CfEsaream  episcopus  esset,  sibi  videbatur  quod 
Domina  nostra  in  ecclesiam  majorem  descen- 
deret  cum  multitudine  angelorum  ;  in  qua  ec- 
clesia  quidam  miles,  nomine  Mercurius,  jacebat 
mortuus,  et  in  eadem  ecclesia  arma  sua  repo- 
sita  erant,  quem  JuUanus  pro  fide  occiderat. 
Domina  autem  ad  exercitum  astantem  dicebat : 
Quis  me  de  Juhano  apostata  vindicabit,  quirae 
et  fihum  mcum  blasphemare  non  cessat?  Tunc 
tacentibus  cunctis^  illa  ait :  Vocate  mihi  Mercu- 
rium.  Cumque  ille  advenisset,  illa  eum  suis  ar- 
mis  assumptis  ad  exercitum  ire  jussit,  et  ut  Ju- 
lianum  occideret,  imperavit.  Tunc  evigilans 
Basihus,  ecclesiam  intravit,  et  in  tumulo  corpus 
Mercurii  non  invenit,  nec  arma  ibidem  penden- 
tia  vidit.  Secundo  vero  mane  veniens,  et  corpus 
ejus  et  arma  invenit.  Tunc  visionem  veram  esse 
credidit,  et  post  paucos  dies  quidam  de  exer- 
citu  venit,  qui  eum  a  quodam  mihte  interfec- 
tum  narravit :  quisquis  ille  fuisset,  sciri  non 
potuit.  Fertur  autem  quod  dum  flueret  ejus  san- 
guis,  ipse  de  proprio  suo  sanguine  manum  im- 
plevit,  et  contra  coelum  projiciens  ait :  «Vicisti, 
Gahlaee,  vicisti  :  »  appellabat  autem  Dominum 
Gahlaeum.  Rogemus  ergo,  etc. 

DE   SS.   ANGELIS. 

SERMO  PRIMUS. 

Misit  Dominus  angelum  suum,  et  Uberavit  (a) 
me  de  manu  Eerodis  ^  etc.  Naturale  est,  ut  ho- 
mines  ibi  libenter  habitent,  ubi  concepti,  ubi 
nati  sunt,  etnutriti ;  propter  quam  causara  multi 

1  III  Reg.,  II,  20.  —  '  Hanc  de  Juliani  Apostatae 
morte  visionem  sub  aliis  noininibus  conscriptam  vide 


ex  irapulsu  natur.ie  plus  appetunt  esse  in  vihssi- 
mo  rure,  quara  in  nobilissim.i  civitate.  Unde  di-  emoi. 
citur  de  ciconia,  vermibus  et  serpi-ntibus  infesta,  P'*- 
ac  hiimanae  societatis  amica,  quod  nidum  suum 
primum  nnnquam  deserit,  si  coacta  nonfuerit : 
sed  quando ,  hyeme  cogente,  recedit,  niduni 
terra  replet,  et  nidi  virgulas  atque  spinas  ciim 
luto  ronglulinat,  ne  ventus  eas  ejiciat,  vel  dis- 
solvat ;  in  reditu  vero  suo  in  vere  eumdera  lo- 
cura  occupat,  et  conlra  alias  nidura  occupare 
volentes  aci'iter  certat,  vel  pugnat.  Vide  ergo 
quanta  sit  angelorum  cliaritas,  qui  in  crelo  em- 
pyreo  creati,  tanquam  in  loco  sibi  convenienti, 
et  apto  divinae  couteraplationi,  pro  divina  obe- 
dientia  et  charitate  ad  proximura,  habitant  no- 
biscum  in  terra,  in  loco  obscurissimo,  coelo  em- 
pyreo  coraparato,  cthcetdivinacontemplatione 
non  careant,  quia  Deurh  ubique  contemplantur, 
tamen  ilUus  loci  amoenitate  privantur,  et  in  terra 
Deum  contemplantur,  quae  corpori  cougrua  esse 
probatur,  sicut  ex  divina  ordinatione  ostendi- 
tur.  Sunt  ergo  a  nobis  AngeU  valde  diUgendi, 
valds  honorandi,  et  valde  pr£Edicandi  :  ne  ip- 
sorura  beneficiis  videamur  ingrati.  Hoc  igitur 
attendens  Apostolus  Fetrus  ait  :  Misit  Dominus 
Angelum  suum,  etc.  In  quo  vcrbo  tria  notat  Apo- 
stolus  :  primo  mittentis  Dei  auctoritatem,  quid 
enim  Deo  subUmus?  secundo  missi  nuntii  di- 
gnitatem,  quid  Dei  nuntio  dignius?  terfio,  ip- 
sius  missionis  utilitatem,  quid  a  carcere  Uberari 
utiUus?  Mittit  Dominus,  mittitur  Angelus,  et  U- 
beratur  caphvus.  Notatur  ergo  primo  divina 
sublimitas,  sive  auctoritas,  cum  dicitur  :  Misit 
Dominus.  Secundo  vero  notatur  AngeU  dignitas, 
cum  inferlur  :  Angelum  suum.  TerUo  vero  nota- 
tur  missionis  utilitas,  curaadjungitur  :  et  libera- 
vit  me  de  manu  Herodis.  Ut  ergo  omnia  simul  trac- 
temus ,  et  sub  paucis  membris  muUa ,  et  qua- 
si  innuraera  Angelorum  beneficia  constringa- 
mus,  dicamus,  quod  quatuor  sunt  beneficia 
Angelorum,  ad  quae  possunt  reduci  aUa  quae 
nobis  ab  ipsis  conferuntur.  Nota  ergo,  quod  in 
via  sunt  nobis  quatuor  necessaria,  si  volumus 
pervenire  ad  patriam  :  nam  primo  indigemus 
seienUa  illustrante,  propter  potenUam  cogniti- 
vam ;  secundo  indigemus  gratia  inflammante , 
propter  potentiam  affectivam ;  terUo  indigemus 
fortitudine  roborante,  propter  potentiam  ope- 
rativam;  quarto  indigemus  victoria   consum- 


iu  Niceph.  Hist.  Eccle.,  lib.  X,  c.  xxxv. 
XII,  11. 

(a)  Vulg,  eripvit. 


Acl., 


DE  SS.  ANGELIS.  SERMO  I. 


17 


manle,  ut  perveniamus  ad  patriam.  Videte  ergo 
beneficia  Angelorum  :  nam  primo  per  eos  in- 
struiraur  in  accipiendascientia;  secundo  eorum 
precibus  adjuvamur  in  impetranda  gratia  ;  ter- 
tio  per  eos  roboramur  in  facienda  justitia; 
quarto  per  eos  defendimur  1n  obtinenda  vic- 
toria. 

Dico,  quod  priraum  quo  indigemus,  est  salu- 
laris  scientia ,  qua  noslra  perficitur  cognitiva. 
Quid  enim  est  homo  absque  scientia  ?  Est  enim 
similis  Lunae,  quando  in  nullo  est  illuminata , 
sed  est  lota  opaca  et  obscura,  et  dicitur  esse 
nulla.  Est  eliam  anima  absque  scientia  sicut  do- 
mus,  qu8B  clausa  est  undique,  nullo  lumine  il- 
lustrata,  quae  nullo  usui,  nisi  incendio,  est  apla. 
NuIIum  enim  est  animal,  quod  si  iuerit  caecum, 
et  lumine  ex  toto  privatum,  quod  non  sit  inu- 
tile  ad  suum  officium  exercendum.  Quod  hi- 
rundo  dum  industria  naturali  cognoscit,  filios 
ad  lucem  succo  cujusdam  herbae  reducit,  ut 
dicit  Philosophus  ',  si  eos  ciEcari  contigerit : 
quod  et  muslela  sirailiter  facit.  Auimal  enim 
cuecum  solum  aptum  est  ad  molendum,  vel  ut 
comedatur  idoneum.  Unde  capones  impinguan- 
di  a  quibusdam  ceecantur,  ut  amplius  et  citius 
impinguentur  :  et  jumentum,  dum  pistrino  ad 
molendum  ponilur,  in  oculis  velatur,  ut  circa 
molam  facihus  revolvatur.  Unde  omnes  qui  ca- 
rent  hac  salutari  scientia,  vel  more  caponum 
fiunt  diaboli  esca,  vel  more  animalium  tota  die 
volvuntur  circa  molam,  id  est  circa  mundi  inu- 
tilem  curam.  Valde  ergo  honorandi  sunt  Angeli, 
qui  sunt  nostri  magistri  in  obtinenda  scientia. 
Unde  officium  Angelorum,  secundum  Diony- 
sium  *,  est  illuminare,  purgare  et  perficere  : 
quod  utique  faciunt,  non  animas  informando, 
quod  convenit  soli  Deo,  sed  exterius  exercitan- 
do  (n)  more  doctoris  optimi  etnobilissirai.  Unde 
Angelus  dixit  ^  :  «  Missus  sum,  ut  docerem  te, 
quia  vir  desideriorum  es.  »  Et  hoc  signatum 
esse  dicitur  *  :  «  Vade,  accipe  hbrum  de  manu 
Angeli.  »  Quid  est  enim  librum  accipere  de  ma- 
nu  Angeh,  nisi  per  eum  instrui  et  doceri?  Unde 
dicitur  ^ :  «  Accepistis  legera  in  dispositione  An- 
gelorum.  »  Et  dicitur  ^  :  «  Lex  ordinata  est  per 
Angelos  in  manu  Mediatoris.  »  Si  ergo  omnes 
homines,  ut  docet  Philosophus  "^ ,  scire  deside- 
rant:  nec  scire  possumus,  nisi  doceamur;  quan- 

'  Arist.,  Histor.  Animal.,  lib.  VI,  c.  v,  et  de 
Gemrat.  Animal.,  lib.  IV,  c.  vt.  —  -  Dion.  Areop., 
de  Ccel.  Hier.,  c,  m.  —  ^  Dan.,  jx,  22,  23.  —  *  Apoc, 
X,  8.  —  *  Act,,  vii,  53.  —  ^  Gal.,  lu,  19.  —  '  Arist, 


tum  illos  amare  debemus,  a  quibus  continue 
non  in  vanis,  sed  in  salutiferisedocemur?  Quis 
adeo  malus  esset,  qui,  si  csecus  esset,  illum  non 
amaret,  qui  sibi  lumen  redderet?  Sed  omnes 
nascimurcasci,  etomniscientia  nudi,  secundum 
intentionem  Philosophi  ",  et  quod  majus  est, 
certi  experimento :  ergo  quantum  venerari  de- 
bemus  sanctos  Dei  Angelos,  a  quibus  instrua- 
mur ! 

Secundo  indigemus  gratia  inflammante,  ut 
perficiatur  in  nobis  potentia  amaliva.  Nam,  ut 
habetur  in  libro  de  Anima^:  «Aniraa  perficitur 
virtutibus  et  scientia.  »  Nam  tolle  gratiam  vir- 
tutura  ab  anima,  quid  est  nisi  mortua,  carens 
vila?  Sicut  enim  anima  est  corporis  vita,  sic 
aniraae  vita  est  gratia.  Etideo,  gratia  non  habita, 
aniraa  dicitur  raortua  :  quia  privata  est  vita, 
non  quantura  ad  esse  primum,  sed  quoad  esse 
secundum,  quo  ordinaturad  Deura.  Gratia  enim 
Dei  sirailis  est  Soliinflararaanti,  etorania  incen- 
denti  :  Sol  enira  omnia  inflammat,  quae  sub  eo 
sunt  :  tolle  Solem  a  rebus,  et  omnia  frigore  con- 
tabescent.  Nam  si  Sol  non  esset,  Luna  omni 
mense  hyeraem  terris  adduceret,  et  sic  omnia 
deperirent.  Unde  terra,  non  Soh  opposita  vel  a 
Sole  respecta,  est  omnino  infructuosa,  ut  probat 
ipsa  experientia.  Sic  etiam  est  de  gratia,  qua  non 
habita,  frigida  in  tantura  sunt  orania,  ut  omnis 
operatio  omnino  sit  perdila,  quia  Deo  non  grata : 
imo  cordis  nostri  terra  est  omnino  infructuo- 
sa.  Unde  anima  sine  dono  gratiae  est  sicut  carbo 
spoliatus  igne,  et  sicut  lucerna  sine  lumine,  et 
sicut  nox  sole  carens.  Si  ergo  mortui,  absque 
fructu  et  (6)  sine  gratia suraus,  sequilur  quod  An- 
gelos  revereri  debemus,  quorura  intercessioni- 
bus  gratiamimpetraraus.  Unde  scribituri":  «Res- 
pondens  Angelus  Domino  dixit  :  Usquequo , 
Domine  exercituum,  non  misereberis  Jerusa- 
lem  ?  »  et  sequitur,  quod  respondit  Dominus 
Angelo  «  verba  bona,  verba  consolatoria. »  Quid 
enim  respondere  fecit  haec,  nisi  quia,  ad  preces 
Angeli  deprecantis,  per  gratiam  reconcihalus 
est  illis?  Unde  in  figura  dicitur  ",  quod  «Ange- 
lus  alius  venit,  et  stelit  ante  altare,  »  etc. 

Tertio  indigemus  operatione  bona,  ut  perfi- 
ciatur  nostra  operativa.  Quid  enim  valet  scien- 
tiam  habere  operandi,  quid  valet  habere  gra- 
tiam  ad  operandum,  nisi  adsit  opei'atio  bona, 

Metaph.,  lib.  I,  texl.  1.  —  '^  Id.,  Ethic.  Nicom. , 
lib.  VI,  text.  30.  —  9  Arist.,  de  Anim.  —  '»  Zach.,  i, 
12,  13.  —  »»  Apoc,  vni,  3. 

(fl)  Leg.  excitaudo.  —  {b)  Leg.  et  absque  fnictu. 


H8 


SKUMONES  OE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XLl. 


quffi  appellatur  justilia,  eo  quoJ  totius  vitee  sit 
completiva?  Nam  si  iu  operatioue  boua  ad  ope- 
randum  non  adsit  potentia,  mortua  est  aniraa. 
Nam  constat  •,  quod  « justus  ex  fide  vivit  :  » 
nec  rainus  constat,  quod  fides  sine  operibus 
raortua  est;  ergo  si  ex  lide  animae  vila  est, 
et  fides  sine  operatione  mortua  est  ,  abs- 
que  operatione  bona  non  potesl  csse  animce 
vita.  Ita  charitas  est  vita  aniraoe.  Hugo  -  : 
«  Scio,  aniraa  mea,  quia  amor  est  vita  tua  : 
sed  ubi  operatio  non  est,  auior  non  est :  ergo 
nec  ibi  vita  animLB  (scilicet  gratia)  esse  po- 
test.  »  Minorem  probat  Gregorius  diccns  ^  : 
«  Araor  Dei  nunquam  est  otiosus  :  operatur  enim 
magna,  si  est;  si  autem  operari  renuit,  araor 
non  est.  »  Quoraodo  potest  planta  vivere,  et 
nuUos  fructus  facere  ?  Numquid,  vivenle  radice, 
deficiet  huraor  bonus  in  arbore  ?  Quid  e-t  ani- 
mal,  quod  vita  non  careat,  si  ea  quae  suut  natu- 
rae  suae,  non  agat?  Ergo  et  homo  morluus  est, 
ct  non  vivit,  si,  quas  salutis  suse  sunt,  praeterrait- 
fit.  Revereriergo  debemus  Angelos,perquos  ad 
bona  opera  provocamur,  et  adjuvamur.  Nonne 
coadjutores  noslri  sunt  Angeli,  ut  juste  possi- 
mus  operari  ?  *  «  Ecce  ego  mitto  Angelum 
meum,  »  etc.  Duo  facit :  quia  pryecedit  ad  opus 
auxiliando,  et  custodit  impedimentum  remo- 
vcndo.  ^  «  Angehs  suis  Deus  mandavit  de  te,  » 
elc.  Exemplura  de  Angelo,  qui  apparuit  beato 
Antonio  propter  loedium  vacanti  otio  :  qui  ac- 
cipiens  coram  eo  foliapalmarum,  coepit  operari 
vasculum  :  cumque  aliquantulum  fecisset^  ge- 
nuflectebat,  et  orabat,  et  ad  opus  iterato  surge- 
bat.  Cumque  sic  diu  fecisset,  dixit  ad  Anto- 
nium  :  «  Sic  fac,  et  salvaberis.  » 

Quarto  indigeraus  contra  hostes  victoria  con- 
suraraante  in  gratia,  etperducente  ad  gloriam. 
Quid  enim  valeret  volenti  Romam  ire,  si  usque 
ad  portara  iret,  nec  intus  introiret?  Quid  pro- 
dest  scutum  tota  die  lenere^  fortiter  hostem  in- 
vadere,  utraque  raanu  pugnare,  si  nondum  (a) 
obtenta  victoria,  projecto  clypeo,  contingat  te 
fugere?  Non  ergo  valet  scientia,  non  prodest  gra- 
tia,  non  adjuvant  opera  bona,  si  non  sit  in  fine 
victoria,  quae  est  omnium  malorum  finitiva,  et 
omnium  collectiva  bonorum  :  sola  enim  perse- 
vcrantia  coronatur,  et  omnis  laus  in  fine  cani- 
tur.  «  Non  enim,  »  ut  ait  Apostolus  ^,  «  corona- 
bitur,  nisi  qui  legitime  certaverit.  »  Quid  enim 

*  Hom.,  I,  17.  —  2  Hiig.  —  -^  Gregor.,  in  Evung., 
hom.  XXX,  n.  2.  —  "^  Exod.,  xxiii,  20.  —  ^  Psal.  xc, 
!  1 ,  —  '■  II  Tinu,  II,  5.  -  '  Ephes.,  vi,  12.  —  »  Exod., 


est  legitime  certare,  nisi  finem  operi  suo  dare, 
et  in  bono  perseverare  ?  Krius  enim  est  raoriea- 
dum,  quam  diabolo  cedendum,  vel  fugiendum. 
Exemplum  de  Juda  Machabaeo,  qui,  priusquam  Exem- 
fugeret,  voluit  interire.  Nam  et  leo,  si  se  videri  ''  *" 
credit,  nuncjuain  ho^tes  fugit :  sed  se  videndum 
in  raedio  campo  oinnibus  jaculis  exponit,  prius 
volens  mori,  quam  fugere.  Si  igitur  tantum  bo- 
num  est  victoria ,  quantam  illis  debemus  reve- 
rentiam,  qui  noslram  pugnam  faciunt,  necju- 
varc  nos  cessant,  nisi  victoria  priusobtineatur! 
Ipsi  sunt  propugnatores  nostri,  qui  pro  nobis 
adhuc  viventibus  bellant,  qui  in  morte  nos  ju- 
vant,  qui  nos  post  mortt^ra  associant,  qui  nos 
Domino  repraesenlant,  etnostros  defectus  coram 
eo  suis  orationibus  velant.  Nara  dicitur'' :  «  Non 
est  nobis  colluctatio  adversus  carnem  et  san- 
guinem, »  supple,  tantura;  «sed  adversus,»  etc. 
Sed  ab  his  per  Angelos  liberamur.  Unde  in  figura 
dicitur  ^  :  «  ToIIens  se  Angelus  Domini ,  qui 
praecedebat  caslra,  »  etc. ;  et  postea  quomodo 
omnes  inmersisunt,  filiislsrael  liberatis.*  «Fac- 
tum  est  proelium,  »  etc. 

SERMO  II. 

Angeli  eorum  semper  vident  faciem  Patris  *". 
«  Magna  est,  »  ut  dicit  Hieronymus  ",  «  dignitas 
animarura  :  quia  quifibet  habet  Angelura  suura 
ad  custodiam  delegatum.  »  Quis  enim  in  tot 
malis,  in  tanlis  periculij,  tantisque  diaboli  ten- 
tamentis,  totmiindi  periculis  et  fallacibus  blan- 
dimenUs,  et  carnis  tam  innunieris  incendiis 
posset  esse  securus,  si  non  esset  custos  Ange- 
lus?  Nam  Angeli  sunt  ex  natura  potentes,  et  ideo 
ipsorum  ministerium  est  beneficium ;  et  ex  dis- 
pensatione  divina  sunt  nobis  praesentes,  et  ideo 
est  ministeriura  ipsorum  continuum,  seraper  ta- 
men  divinae  conteniplationi  conjunctura.  Et  ideo 
in  verbo  preemisso,  quantura  ad  duo,  AngeU 
describuntur  :  primo ,  quantum  ad  vira  mini- 
strativam,  qua  nobis  serviunt,  humanae  indigen- 
fiae  consulendo;  secundo,  quautura  ad  vira  con- 
templativaiu,  qua  Deo  semper  assistunt,  fontem 
divini  lumiuis  contemplando.  Primum  respicit 
humanara  neeessitalem;  secv.ndum  vero,  Ange- 
lorum  felicitatem.  Primum  est  ofiicium  charita- 
tis;  sed  secundum  est  opus  dignitatis.  Notatur 
ergo  prirao  virtusadministrativa,  cura  dicitur  : 
Angeli  eorum.  Notatur  secundo  virtus  contem- 

iiv,  19.  —  ^  Ai)uc..  xn,  7,  —  10  Maith.,  xviii,  10.  — 
1'  Hieron.,  in  Mailh.,  xvui. 
(a)  Ccet.  edit.  nudum. 


DE  SS.  ANGELIS.  SERMO  II. 


119 


plativa,  cum  additur  :  Semper  vident  faciem  Pa- 
tris.  Sed  quia  in  superioribus  Sermonibus  muita, 
imo  quasi  omnia  de  ministerio  Angelorum 
dicta  8unt,  nunc  de  contemplatione  videamus. 
Est  ergo  notandum,  quod  ad  visionem  beatam 
quatuor  requirimtur,  videlicet  primo  ,  ut  sit 
aperla;  secundo ,  ut  sit  jucunda,  tertio,  ut  sit 
plena;  quarto,  ut  siteeterna.  Quodcumque  enim 
istorum  deficeret,  visio  beata  esse  non  posset. 
Cum  enim,  secundum  Bernardum  *,  beatitudo 
sit  omnium  bonorum  plenitudo,  et  secundum 
Boetium  ^,  sit  «status  bonorum  omnium  aggre- 
gatione  perfectus ;  »  si  aperta  visio  summi  boni 
non  esset  clara  serenitas ,  et  visioni  jucunditas, 
et  jucunditati  non  jungeretursatietas,  etsatietati 
non  jungeretiir  «ternitas,  non  esset  ibi  bono- 
rum  omnium  plenitudo  :  ergo  nec  vera  beati- 
tudo.  Lt  ergo  nihil  desitbeatitudini  Angelorum, 
primo  vident  Dominum  visione  apertissima; 
secundo,  visione  clarissima;  tertio  visione  ple- 
nissima;  et  nihilominus  quarto  (a)  vident  vi- 
sione  securissima. 

Dico  primo,  quod  Angeli  vident  Deum  vi- 
sione  serenissima,  nuUo  aenigmate  obumbrata, 
vel  nuUo  medio  convelata.  Si  enim  non  sic  vi- 
derent,  beati  non  essent,  quia  adhuc  Deum 
videre  in  seipso  appeterent,  quia  Angeli  appe- 
titus  terminatus  non  esset  :  ergo  nec  omnis 
boni  plenitudinem  attingeret.  Sicut  (6)  enim 
Apostolis  iu  terra  adhuc  viventibus  Christus 
dixit  *  :  «  Beati  oculi,  qui  vident,  quae  vos  vide- 
tis ;  »  et  dicitur  * :  «  Abraham  exultavit,  ut  vide- 
ret  diem  meum  :  vidit,  et  gavisus  est :  »  quanto 
magis  illi  dicendi  sunt  beati,  qui  non  Christum 
in  forma  tantum  humana,  sed  eum  conspiciunt 
in  divina?  «  Nunc  enim,  »  ait  Apostolus^,  «  vi- 
demus  per  speculum  in  senigraate;  tunc  autem 
facie  ad  faciem.  »  0  felix  visio,  o  desiderata 
contemplatio,  illam  summam  essentiam  cernere 
in  seipsa,  quaeomnis  esse  causa  existit;  etillam 
potentiam,  qu*  de  nihilo  tam  m;igna  produxit;  et 
illam  sapientiam,  quse  tam  multa,  tam  pulchra, 
tanta  varietate  distinxit;  et  illam  bonitatem  be- 
nevolam,  quee  universa  persistere  facit !  Quid  hoc 
mehus?quid  subliraius?  Unde  Augustinus  de 
visione  hac  refert  Platonem  Philosophum  quae- 
dam  (c)  dixisse  :  «  Tam, »  inquit,  «  delicata  est 
vieio  divina,  tantoque  amore  dignissima,   ut 

1  Bernard.  —  -  Boet.,  de  Consol.  Philos.,  lib.  III, 
pros.  2.  —  ^Luc,  x,23.—  >>  Joan.,  viii,  56.  —  s  i  Cor., 
xwi,  12.  —  *  Aug.,  de  Cioit.  Dci.  —  ^  Psal.  cxviu, 
37.  —  *  Eccle.,  XI,  7.  —  '■'  l  Pelr.,  i,  8. 


quidquid  haberi  possit,  illa  non  habita,  noa 
faciat  hominem  beatum,  sed  miserum.  »  Va- 
dant  ergo  miseri  homiaes,  lascivi,  filii  diaboli, 
et  tota  die  vana  conspiciant,  politas  raulierum 
faciesadverfant,etauro  cupidoru:n(ri)incendan- 
tur,  et  ab  illa  visione  excellentissima  se  exclu- 
dant,  ut  in  futuro  non  Deum,  sed  daemones 
videant;  non  gloriam  inveniant,  sed  perpetuas 
poenas  luant.  Quse  enim  est  causa,  quod  in  sen- 
sibus  nos  superant  bruta  ?  Certe  nos  caprae  praj-  Exem- 
cedunt  in  visu,  lnpi  nos  superant  in  olfactu,  et  p**" 
araneae,  ut  videtur.  in  tactu.  Et  quare,  creatura 
summae  nobilitatis,  in  sensibus  superaris  a  bru- 
tis?  Ut  scias,  quia  tua  bona  nou  externa,  sed 
interna  :  non  terrena,  sed  superna  :  non  cum 
brutis  in  terra,  sed  cum  Angeiis  in  coelo  quai- 
renda.  In  sensibus  ergo  te  superant  bruta,  quia 
facta  sunt  ad  sola  sensibilibus  (e)  bona  :  tu  au- 
tem  in  sensibus  deficis,  ut  per  hoc  docearis,  ut 
ad  boiia  rationis,  quae  sunt  animae  intima,  re- 
verlaris.  Qui  ergo  Deum  videre  desiderat,  ab 
exterioribus  omnibus  oculos  averfat,  et  ad  se 
redeat,  nec  in  vanis  beatitudinem  suam  ipsius 
quaerat.  "^  «  Averte  oculos  meos,  »  etc. 

Secundo ,  Angeli  vident  Deum  visione  ju- 
cunda.  Quid  enim  valeret  Deura  videre,  nec  de 
visione  gandere?  Imo  quomodo  posset  sum- 
mum  delectabile  videri,  et  in  eo  non  delec- 
tari?  Si  pulchritudo  pantherae  sic  atlrahit  ani-  Exem- 
malia  ad  se  videndum;  si  sic  delectat  aspectus  ^*" 
hortorum;  si  sic  suavitas  liliorum,  rosarum,  et 
violarum;  si  sicamoenitas  agrorum  florentium; 
si  sic  pulchritudo  stelfarum  :  quantum,  credis, 
delectat  cernere  summum  bonum,  pulchritu- 
dinem  omnium  saeculorum,  et  pulchritudinis 
omnis  principium  ?  *  «  Dulce  lumen,  et  delec- 
tabile  est  oculis  videre  Solem.  »  Et  si  sic  delec- 
tat  creatum  hunc  respicere  Solem,  quid  delec- 
tationis  putas  illis  esse,  qui  creantem  intuentur 
Solem?  Dicitur  enim  de  aquila,  quod  tunc  ha- 
bet  deleclationem  suam,  quando  Solem  con- 
spicit  in  rota  :  ergo  quid  est  videre  summam 
essenliam,  omnibus  delectationibus  plenam  ? 
Non  enira  absque  summa  delectatione  potest 
cerni  divina  essentia.  Unde  dicitur  ^ :  «  Viden- 
tes  (/■)  exultabitis  laetitia  inenarrabili;  »  quia 
ad  eam  exprimeudam  deficit  omnis  lingua.  Si 
enim  sic  delectat  gustum  esus  carnium  qua- 
drupedum,  avium,  piscium,  et  saporum;  si 
sic  contactus  carnalium  rerum,  quid  est  de- 

[a)  C(Bt.  cdit.  lertio. —  (0)Leg.  Si.—  (c)  quondam. — 
((/)  auri  cupidine.  —  (e)  seusibilia.—  (/')  Vulg.  credentes. 


120 


SEHMOxNES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XL(I, 


gustave  suraraum  Ijonum,  in  quo  cst  plenitudo 
omniura  delectationum,  plusquam  dicere  suCfi- 
ciamus  in  infinilum  ?  Deficiunt  enim  omnos  lin- 
guee  a  narratione  ejus,  propter  magnitndinem 
esse  ipsius.  Nam  tam  magna,  tam  ampla,  tam 
sumraa  est  illa  dulcedo,  ut  eam  non  exprimat 
ullus  sermo.  Unde  Apostolus  semel  illuc  raptus, 
vidit '  «  arcana  Uei,  quae  non  licet  homini  lo- 
qui.  »*  «  Oculus  non  vidit,  Deus,  absque  te, 
quae  prseparasti  diligentibus  te.  »  *  «  Quam  ma- 
gna  multitudo  dulcedinis,  »  etc.  Bernardus  * ; 
«  Semel  te  gustavi,  mi  bone  Jesu,  semel  te  gus- 
tavi  :  et  utinam  millies  mori  possem,  ut  iterum 
te  gustarem!  »  Ulinam  habereraus  desiderium 
Prophetre  dicentis  ^*  :  «  Quemadmodum  deside- 
ratcervus  ad  fontes,  »  etc.  «  Sitivit,  »  etc.  Sicut 
cervus  nunquam  est  ifa  lassus,  quin  a  gustu 
aqu»  et  transitu  reparetur;  sicnuUa  homini  tri- 
bulatio  gravis  esset,  qui  illius  summi  boni  mo- 
dicam  stillulam  degustaret.  Pereant  ergo  filii 
Belial,  quos  solum  nunc  vana  delectant,  ut  a 
delectatione  perpetuo  se  excludant.  Nos  ergo, 
qui  credimus  ^  «  videre  bona  Domini  in  terra 
viventium,  »  fugiamus  hunc  vanum  gustum, 
vanum  aspectum,  vanum  auditum,  et  vanum 
olfactum,  et  omnem  delectabilem  sensum.  Nam 
in  Job  dicitur''  :  «  Videbitis  faciem  ejus  in  ju- 
bilo.  »  Est  autem  jubilus  quaedam  indicibilis 
laetitia,  ut  Gregorius  dicit  *,  mentis,  qude  non 
potest  lingua    exprimi,   nec    ex   toto   videri. 
Exemplum  de  cane  leporario,  qui,  dum  in- 
venit  vestigia  leporis,  tantam  laetitiam  concipit, 
ut  a  quibusdam  vocibus  imperfectis  abstinere 
non  possit. 

Tertio,  Angeli  vident  Deum  visione  plenaria. 
Si  enim,  ut  tactum  est,  illud  bonum  plenum 
non  esset,  ita  quod  in  ullo  bono  omnino  defi- 
ceret,  summum  non  esset,  nec  angelicum  appe- 
titum  ex  toto  perliceret,  cum  semper  majus 
bonum  appetere  posset.  Necesse  est  ergo,  ut 
illud  sit  plenissimum  bonum,  ut  majus  exco- 
gitari  non  possit.  Unde  Dominus  dixit  ad  Moy- 
sen  ^ ;  «  Ego  ostendam  tibi  omne  bonum,  »  id 
est,  perfectum  bonum.  Et  quid  est  perfectum 
bonum,  nisi  bonum  consummatum,  cui  non 
potest  fieri  additaraentum?  Unde  Apostolus"*  ; 
«  Nec  oculus  vidit,  nec  auris  audivit,  nec  in  cor 
hominis  ascenderunt,  quse  Deus  pr^eparavit  iis, 
qui  diligunt  illum  :  »  quasi  dicat  :  Tam  ampla, 

»  11  Cor.,  xu,  4.  —  2  Isa.y  L\iv,  4.  —  '  Psal.  xxx', 
20.  —  *  Beru.  —  s  Psal.  XLl,  2,  3.  —  "  Psal.  xxvi, 
!3.  —  7  Job,  xxxiu,  26.  —  8  Greg.,  AJoral.,  lib.  VI H, 


tam  alta,  tam  innumera  sunt  illa  bona,  ut  omnem 
excedant  humanum  inluitum,  humanum.  audi- 
tum,  et  omnem  animi  cogitatum.  Quare  con- 
cludere  licet,  quod  illud  bonum  lantum  est, 
quod  majus  esse  non  potest".  «<  Inebriabuntur 
ab  ubertate  domus  mese,  »  etc.  Et  ibidem  •* :  « 
Apud  te  est  fons  vitae,  et  in  lumine  tuo  vide- 
bimus  lumen.   » 

SERMO  Tir. 

Qui  facit  Angelos  suos  spiritus  '^.  Quantum  illi 
milites  natura  sublimes,  virtute  potentes,  divi- 
nis  revelalionibus  sapientes,  pi.etate  clementes, 
veloces,  quosScripturaomnes  assistere  Domino 
docet,  quis  verbis  exprimere  potest?  Ipse  solus 
eos  perspicere  novit,  qui  eos  condidit,  tam  su- 
blimes  effecit,    et  suos  AngeIos,id  est,  suos 
nuntios  constituit.  Et  ideo  valde  congrue  dic- 
tum  est :  Qui  facit  Angelos  suos.  Est  vfiro  sensus  : 
Ille  qui  cuncta  creavit,  qui  universa  perfecit, 
ut  voluit,  ille  milites  suos,  qui  ex  natura  spiri- 
tus  sunt,  ex  nobilitate  natnrae,  fecit  nuntios  ex 
administratione.  Unde  Apostolus  aclHebrceos  '* : 
«  Omnes  sunt  administratorii  spiritus,  in  mini- 
sterium  missi  propler  eos,  qui  heereditatem  ca- 
pient  salutis.  «  Videte  ergo,  fratres,  ne  recedat 
a  corde,  ne  recedat  ab  ore,   ne  recedat   ab 
opere,  quantum  Deum  nostrum  debeamus  ama- 
re  :  quia  non  soliim  condidit  mundum,  et  to- 
tum  nobis  dedit  in  usum,  sed  et  Angelos  tradi- 
difin  minislerium,  et  tandem  seipsum  in  pre- 
tium.    In    verbo    autem    prfemisso    subtiliter 
explanato  sancti  Angeli  describuntur  quantum 
ad  tria  :  primo,  ex  parte  auctorilatis  divinae ; 
secundo,  ex  parle  generositatis  naturae;  tertio 
vero,   ex  parte  gratiae,  sive  administrationis 
commissae.  Nam  ex  divina   auctoritate  nobis 
-  sunt  venerabiles;  ex  naturae  sublimitate  nobis 
sunt  admirabiles ;  sed  ex  ofiQcii  sui  charitate  et 
humilitate,  simul  et  pietate  nobis  sunt  diligi- 
biles.  Notatur  ergo  primo  circa  Angelos  divina 
auctoritas,  cum  dicitur  :  Qui  facit.  Notatur  se- 
cundo  angelicae  naturae  sublimitas,  cum  addi- 
tur  :  Spiritus.  HcEC  sunt  in  creatura  ex  sua  na- 
tura  accepta.  Exigebat  enim  perfectio  universa, 
ut  sicut  quaedam  natura,  sive  creatura,  est  simul 
corporalis  et  spiritualis,  et  qua;dam  pure  cor- 
poralis;  ita  esset  quaedam  natura  tantum  spiri- 
tualis.  Nam  quarta  doctrina  esse  non  potuit,  ut 

c.  XXXI,  al.  LU,  n.  88.  —  ^*  Exod.,  xxxui,  19.  — 
'0  1  Cor.,  II,  9.  —  "  Psal.  xxxv,  9.  —  i^  ibid.,  10.  — 
1»  Psal.  Clir,  4.  —  '*  Hebr.,  I,  i't. 


DE  SS.  ANGELIS.  SERMO  III. 


m 


esset  aliqua  creatura  quae  nec  corporalis  esset, 
nec  spiritualis.  Tertio  vcro  notatur  mentis  an- 
gelicae  charitas,  sive  hurailitas,  cum  infertur  : 
A7}gelos  suos,  id  est,  nuntios  :  non  quod  compel- 
lanlur;  sed  voUintarie  obsequuntur ,  divina 
reverentia  et  fraterna  charilate  devicti.  Dica- 
mus  ergo  :  Qui  facit  Angelos  suos  spiritus.  Ut 
ergo  ista  omnia  simultracteraus,  sciendumest, 
quod  Angeli  a  Deo  creati  sunt  nobilissirai  prin- 
cipes  :  sunt  divini  culrainis  adoratores  :  sunt 
divini  operis  pr<Bdicatores.  Nam  primo  ad- 
mirantur  et  laudant  divinara  sapientiam , 
simul  et  providentiam,  qua  omnia  dispo- 
nuntur  et  varianlur;  secundo,  venerantur  et 
adorant  divinam  omnipotentiam,  qua  omnia 
producuntur  ;  tertio  loquuntur  et  praedicant 
divinam  benevolentiam ,  qua  homines  redi- 
muntur. 

Dico  primo,  quod  sancti  Augeli  admirantur 
et  laudant  divinam  sapientiam  simul  et  provi- 
denliam,  qua  omnia  dislinguuntur  et  dispo- 
nunlur.  Dum  enim  considerant  rerum  omnium 
varietates,  mulationes,  successiones  et  disposi- 
tiones,  divinam  providentiam  ,  qua3  omnium 
talium  est  prima  causa,  admirantur  et  laudant. 
Unde  Dorainusad  Job'  :  «Ubieras,  cummelau- 
darent  astra  matutina?  »  Stellae  matutinae,  quae 
maxime  apparent  fulgidae,  sunt  potestates  an- 
gelicae,  quarum  est  Deum  continue  laudare  ex 
tanta  operum  diversitate  et  admiralione,  ut  de 
mutatione  circa  se  facta  non  ploret,  sed  potius 
admiralione  angelica  Deum  laudet  (a).  Nam  et 
Psalmista  ^  :  «  Laudent  eum  omnes  Angeli 
ejus.  »  Et  sequitur  :  «  Quia  ipse  dixit,  et  facta 
sunt :  ipse  mandavit,  et  creata  sunt.  Statuit  ea 
in  aeternum ,  et  in  saeculum  saeculi  :  prae- 
ceptum  posuit,  et  non  praeteribit.  »  In  quo 
verbo  divina  notatur  providentia,  formans  et 
disponens  omnia.  Quis  enim,  nisi  amens,  non 
admiretur,  et  ex  hoc  Deum  laudet?  Ipsa  super- 
coelestia  agmina  sunt  tanta  varietate  distincta , 
ut  quidam  ex  Angelis  sint  semper  divinis  as- 
pectibus  assistentes,  qui  sunt  de  superiori  hie- 
rarchia ;  quidam  sunt  praesidentes,  et  ahis 
imperantes,  sicut  qui  sunt  de  media  hierar- 
chia;  quidam  sunt  obedientes,  et  jussa  com- 
plentes,  sicut  qui  sunt  de  intima  hierarchia, 
Quis  non  miretur,  et  Deum  laudet,  dum  tantam 
videt  doctrinam  coelorum,  orbium,  et  stella- 

1  Job,  xxxvui,  7.  —  *  Psal.  cxLviii,  2  et  seq.  — 
'  Hieron.,  de  Cereo  pasch.,  epist.  xx,  circa  fin.  — 
*  Isa.,  LX,  5.-5  PsaL  cl,  2. 


rum,  non  solum  in  specie  et  claritate,  sed  etiam 
in  virtute  differentium?  Quis  non  miretur,  et 
Deum  laudet,  dum  videt  tantam  diversitatem 
hominum,  moribus  et  vita  differentium,  in  qui- 
bus  omnibus  tanta  est  diversitas  facierum,  in 
modico,  vel  in  nullo  similium  ?  Quis  non  inire- 
tur,  et  Deum  laudet,  dum  conspicit  in  mundo 
tam  modico  tantam  diversitatem  terrarum,  tan- 
tam  diversitatem  montium,  coUium,  et  vallium, 
tantam  varietatem  provinciarum,  castrorum, 
civitatum  et  villarum,  linguarum  et  morum, 
tantam  varietatem  saporum,  odorum  et  florum? 
Quis  non  mirelur,  et  Deura  laudet,  dum  conspi- 
cit  tantam  varietatem  lapidum,  ac  omnium 
metallorum  ?  Quis  non  miretur,  et  laudet  Deum, 
dura  tantara  cernit  diversitatem  fructuum  et 
granorum?  Quis  non  miretur,  et  laudet  Deum, 
dum  cernit  tantam  diversitatem  animaliura  vo- 
latilium,  gressibilium,  ct  natatilium,  tantam 
diversitatem  pilorura,  virtutum,  et  naturarum? 
Attende  ergo,  homo,  quia  omnia  ista  pro  te 
facta  sunt,  et  tibi  in  judicio  objicienda  sunt.  A 
tc  gratiee  pro  tantis  bonis  requirendae  sunt :  in 
quibus  si  defeceris,  graviter  punieris.  Si  enim 
omnia  animalia  currunt,  ut  videant  panthe- 
ram  ^,  quia  tota  varia  est,  albis  maculis  super- 
picta,  quis  non  debeat  admirari  tantam  circa 
nos  divinam  providentiara,  tam  sapienfer  dis- 
ponentem  tam  multa?  Quare  non  attenditis, 
quomodo  dies  succedat  nocti,  et  nox  pari  modo 
diei  ?  Si  enim  dies  semper  esset,  Sol  universa 
exureret;  si  vero  nox  semper  esset,  frigus  uni- 
versa  vastaret.  Disposuit  ergo  divina  providen- 
tia,  ut  mutatio  sibi  succederet,  ut  se  muluis  al- 
ternalionibus  temperarent.  Consimili  modo  et 
succedit  hyemi  ver,  aestas  veri,  et  autumnus 
aestati.  Ilem  in  minori  mundo  pueritia  succedit 
infantiae,  adolescentia  pueritiae,  senectus  ado- 
lescentiae  :  et  sic  est  in  aliis  rebus  invenire. 
Ergo  cum  sanctis  AngeUs  admiremur,  et  laude- 
mus  tantam  divinam  providentiam,  et  tantara 
in  rebus  sapienliam,  donec  veniamus  ad  pa- 
triam,  ubi  est  pro  omnibus  admiratio  magna, 
et  laus  perpelua.  Unde  *  :  «  Tunc  videbis,  » 
quanta  sit  in  rebus  divina  providentia,  «  et  af- 
flues,  »  admirabili  scieutia,  «  et  mirabitur  cor 
tuum  »  circa  singula  Dei  opera.  Et  adimplebi- 
tur  illud  Psalmi  ^  :  «  Laudate  eum  secundum 
mullitudinem  magnitudinis  ejus,  »  id  est,  se- 
cundum  quod  apparuerit  magnus  in  operibus 

(fl)  Forte  leg.  ploreut...  laudent. 


|^w> 


SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI.  XLll. 


auis.  Nam  secuDdutu  quod  ipse  maguus  est^ 
laudari  a  nemine  sufficienter  potest. 

Secundo,  sancti  Angeli  venerantur  et  adorant 
divinam  oinnipctenliam,  qua  producta  sunt 
omnia.  Quid  enim  est  adorare,  nisi  ex  divinffi 
polentiaj  consideratione  seipsum  dejicere,  et 
resilire  in  propriam  parvitatem?  Deum  ergo 
adorant,  dum  altitudinem  potentise  suae  conside- 
rant,  quam  etsi  in  se  comprehendere  non  pos- 
sunt,  in  oranibus  tamen  venerantur  et  colunt. 
Unde  dicitur  in  ApOLalypsi  '  «  Omnes  Angeli 
stabant  ia  circuilu  throni,  »  etc,  «  et  cecide- 
runt  in  iacies  suas,  et  adoraverunt  Deum.  »  Et 
Psalmista  ^  :  «  Adorate  eum,  omues  AngeU 
ejus.  »  Sic  et  nos  omnipotentiam  ejus  e.xemplo 
angelico  revereri  et  adorare  debemus,  quam 
pro  nobis  maQifeslavit  in  creatione,  diim  de 
nihilo  universa  tam  magna,  tam  pulchra,  tam 
multa,  et  tam  uliba  sola  volunlate  produxit. 
Tam  enim  excellens  opus  est  creare,  quod  nuUi 
philosophi  potuerunt  credere,  aliquid  de  nihilo 
posse  fieri;  unde  coacti  sunt  plura  principia 
ponere,  et  maxime  ipsam  materiam,  quara  di- 
cunt  ingenitam  esse.  Unde  Boetius  ^  :  «  Com- 
munis  omnium  sententia  est,  cujus  nullus  un- 
quam  veterum  contradixit,  ex  nihilo  nihil  posse 
fieri.  »  Tam  enira  altum  est  opus  de  nihilo  ope- 
rari,  quod  si  omnis  potentia  creata,  tam  ange- 
lica,  quam  huraana,  cijelestis  pariter  et  terrena 
in  unum  esset  conflala,  non  posset  ex  nihilo 
minimam  creaturam  producere.  Ergo  nou  est 
ille  adorandus,  qui  corpora  coelesfia  tam  clara, 
quam  alta,  tam  pulchra,  quam  multa,  tantis 
virtulibus  plena,  et  ipsam  rafionalem  creatu- 
ram,  ex  nihilo,  suo  verbo  produxit?  Exemplum 
hoc  accipiamus  Magorum,  quos  venientes  ad 
Christum  adorandum,  non  retardavit  longitudo 
viarum,  non  asperitas  temporum,  non  magni- 
tudo  regalium  expensarum;  sed  venientes,  et  '* 
«  intrantes  domum,  invenerunt  pucrum  cum 
Maria  matre  ejus;  et  procidentes  adoraverunt 
eum  :  et  apertis  thesauris  suis,  obtulerunt  ei 
munera,  »  etc.  Nota  ordinem,  quomodo  debeas 
Deum  adorare.  Nam  venerunt,  prociderunt, 
adoraverunt,  et  oblulerunt  :  quia  ad  Deum  ve- 
niendum  est  devotione,  procidendura  est  toto 
corde,  adorandum  est  corde  et  ore,  sed  ofie- 
rendum  est  ei  aliquid  opere.  Quomodo  non 
adorabis,  et  timebis  Omnipoteutem,  quando 
sic  timent  animalia  suum  regem  ?  Nonne  ad 

1  Apoc,  V,  II.  —  2  Psal.  xcvi,  8.  —  3  Boet.,  de 
Consol.  Philos.,  lib.  V,  pros.  2.  ~  *  Matt/i.,  ii,  11.  — 


leonis  rugitum  omne  animal  figit  gressum ,  ut 
nec  audeat  Iransire  circulum,  quem  leo  cauda 
descripserit?  Nonne  grues  suum  regem  vene- 
ranlur  et  colunt,  ad  cujus  imperium  lerram  pe- 
tunt,  et  de  terra  se  erigunt?  Quid  dicam  de  api- 
bus,  qu.Tesuumregemvenerantur  adeo,  utomnes 
ad  suum  servitium  se  ofFerant,  et  si  eum  offen- 
dant,  de  seipsis  ultionem  expetant,  et  vuluere 
proprii  aculei.se  occidant?  Quod,  inquam,  re- 
gnum  barbarorum,  et  aliarum  nationum  in  ve- 
neratione  non  habeat  regem  suum?  Solus  Rex 
regura,  et  Dominus  dominautium  contemnitur  a 
populo  suo,  nec  ei  debilus  honor  impenditur. 
Sed  veniet  dies  illa,  quando,  vlelint  noUnt,  ado- 
rabunt  eum  :  sed  misericordiam  invenire  non 
poterunt.  Unde  dicitur  * :  «  Zelus,  et  furor  viri,  » 
id  est  Christi,  «  non  parcet  in  die  novissimo  : 
nec  acquiescet  cujusdam  precibus,  nec  accipiet 
pro  redemptione  dona  plurima.  » 

Tertio,  Angeli  loquuntur  el  preedicant  divi- 
nam  misericordiara,  qua  homines  redimuntur, 
Et  hoc  plane  habetur  ^,  ubi,  nato  Domino,  pa- 
storibus  vigilantibus  Angelus  apparuit  dicens  : 
«  Ecce   evangelizo  vobis   gaudium  magnum, 
quod  erit  omni  populo  :  quia  natus  est  vobis 
Salvator,  qui  est  Christus  Dominus,  in  civitate 
David.  »  Si  Christus  Deus  natus  est,  ut  nos , 
oharissimi  fratres,  non  Angelos,  liberaret;  et 
Angeli,  non  redempti,  ob  charitatem  nostram 
sic  Rf^gem  natum  praedicant  atque  gaudent,  ita 
ut  Gloria  in  excelsis  Deo  cantarent  :  quid  homo 
redemptus,  Deo  reconciliatus,  ab  hoste  pessimo 
liberatus,  facere  debel?  «  Gaudete, »  inquit  Apo- 
stolus  ■',  «  in  Domino  semper  :  iterum  dico,  gau- 
dete,  »  quia  «  Dominus  prope  est.  »  Si  sic  gau- 
dendum  atque  iterum  gaudendum  est  ex  Do- 
mini  expectatione;  quantum  gaudendum  est  ex 
sua  redemptione?  0  quam  grave  peccatum,  et 
quam  detestandum,  et  quam  acriter  persequen- 
dum,  non  praedicare,  nou  amare  tam  grande 
beneficium,  quod  Angeli  tripudiant,  cceli  exul- 
tant,  elementa  cuncta,  et  iuFernalia  ululant,  et 
deplorant !  Bernardus  *  :  «  0  duri,  o  insensati 
filii  Adam,  quos  non  emollit  tanta  benignitas 
Salvatoris,  tam  ingens  flamraa  amoris  !  Quare, 
filii  perditionis,  non  attenditis  foenum,  non  con- 
sideratis  tam  strictum  prcesepium,  non  Deum 
panniculis  involutum,  positum  in  medio  anima- 
lium  ?  Bos  et  asinus  Deum  adorant,  stellae  prae- 
dicant,  coeli  admii-antur  et  laudant,  omnisque 


5  Prov.j  V  I,  o4. 
4,  5.  —  8  Bern. 


8  Luc.y  n,  10-11.  —  '  Pkilip.   IV, 


DE  SS.  ANGELIS.  SERMO  IV. 


m 


Scriptura  ipsum  venisse  denuntiat ;  et  solus 
horao,  propter  quem  venerat,  non  laudat,  non 
praedicat,  sed  persequitur  veuientera.  Exem- 
plum  de  Herode  cum  principibus  sacerdotam, 
qui  eura  quaerebant  ad  morlem.  Unde  ipse 
conquerilur  per  Isaiam  '  :  «  Cognovit  bos  pos- 
sessorem  suum,  el  asinus  prcesepe  domini  sui ; 
Israel  antem  non  cognovitme,  etpopulus  meus 
non  iafellexit.  Filios  enulrivi,  et  exaltavi  :  ipsi 
autem  spreverunt  me.  » 

SERMO  IV. 

Angelis  sufs  mandavit  de  te,  ut  custodiant  (e  in 
omnibus  viis  tuis  *.  Admirabilis  et  stupeuda,  et 
laudum  prjeconiis  praedicanda  circa  nos  Altissi- 
mi  bonitas,  et  amabilis  plurimum  Angolorum 
militumque  coelesUum  charit^s,  simul  et  pietas; 
et  plangenda  non  parum  nostra  tam  multa  ne- 
cessitas.  Haec  enim  tria,  iu  auctoritate  praemissa, 
sunt  notata  :  nam  primo  notatur  circa  nos  divi- 
na  diligentia,   procedens  ex   superadmirabili 
bonitate;  notatur  secundo  Aagelorum  sancto- 
rum  custodia,  procedens  ex  intima  charitate; 
notatur  tertio  humana  indigentia,  veniens  ex 
naturaeinfirroitate.  Nam  divina  diligenlia,  quam 
bonitas  summa  facit,  notatur,  cum  dicitur :  An- 
gelis  suis  mandavit  de  te.  Angclica  cura,  quam 
charitas  summa  gignit,  notatur,  cum  additur  : 
lU  cuslodiant  te.   Sed  nostra  indigentia,  quam 
naturae  necessitas  introducit,  cum  additur  :  In 
omnibus  viis  tuis.  Quae  enim  sunt  viae  meae,  nisi 
in  peccato  culpne  originalis  concipi,  in  doloribus 
nasci,   in   gemitibus  conversari,  et  necessario 
■mori?  Ista  sunt,  pro  quibus  orabat  propheta 
David,  dicens":  «  De  necessitalibus  meis  eruc 
me.  »  Ut  ergo  omnia  isla  simul  traclemus,  scirc 
debemus,  quod  licet  ex  bonitate  Dei  pormaxi- 
me  omnibus  horainibus  Angelorum  adsit  custo- 
dia ;  quatuor  taraen    genera   hominum  sunt, 
quibus  maxime  sancti  Angeli  assistunt.  Nam  re- 
cte  conversantiura  quidam  sunt  vigilantes ;  qui- 
dam   sunt  orantes;  quidam  sunt  laborantes; 
quidam  sunt  sustinentes.  Nam  quidam  vigilant 
ex  prudenlia ;  quidara  orant  ex  rev  rentia ;  qui- 
dam  laborant  ex  obedienlia  ;  et  quidam  omnia 
mala  portant  ex  mentis  constantia.   Assistunt 
sancti  Angeli  ex  cousideratione   vigilantibus; 
item  devote  supplicantibus;  item  prompte  obe- 
dientibus;  item  viriliter  mala  portantibus. 

Dico  primo,  quod  Angeli  assistunt  vigilanti- 

»  Isa.,  I,  3,  2.  —  '  Psal.  xc,  M.  —  s  Psal.  xxiv,  7, 
—  *  Aiist.,  Hist.  Aninial.,  lib.  IX,  c.  x.  —  »  Canf., 


bus  ex  consideratione.  Vult  enim  Deus  nos  sol- 
licite  vigilare,  vigiliis  carnem  atterere,  et  pro- 
priae  saluti  intendcre.  Nam  inter  gruesqua-dam 
semper  vigiles sunt,et  sollicite  castra  cuslodiunt. 
Unde  Philosophus  dicit  *,  quod  unum  pedem 
tenent  in  terra,  alterum  vero  tenent  suspensum 
a  terra,  in  quo  lapillum  lenentes,  ejus  casu,  si 
dormierint,  excitenlur.  Valde  enim  turpe  est, 
et  rationi  contrarium,  ut  brulum  volalilc  pro 
sua  salute  vigiliam  teneat,  et  rationale  animal 
dormiat,  nec  pericula  sua  advertat.  Nam  el  leo,     Exem- 
si  cogente  natura  dormiat,  semper  tamen  ocuU  p'*- 
vigilant,  eo  quod  eos  dormiendo  non  claudat : 
lepusculus    etiam  quando    dormit,   nunquam 
oculos  claudit.  lu  quibusomnibus  sic  docemur, 
ut  semper  quasi  vigiles  simus,  juxta  illud  ^  : 
«  Ego  dormio,  et  cor  mcum  vigilat.   »  Uodc 
Dominus  exemplo  utens  patrisfamilias,  dicit  *  : 
«  Si  sciret  paterfamilias  quando  fur  venturus 
esset,  vigilaret  utique,  et  non  sineret  perfodi 
domum  suam  :  ideoque  et  vos  estote  parati ; 
quia  qua  hora  non  putaUs,  Filius  hominis  ve- 
niet.  »  Quis  euim  est,  qui  in  carcere  esset,  et 
judicem  semper  expectaret,  ut  eum  tortori  tra- 
deret,  somno  vacaret,  et  non  fletibus  potius  in- 
tenderet?  Unde  B.  Arsenius  dixit,  qnantum  vi- 
gilandum  esset,  quod  scilicet  monacho  suffice- 
ret,  si  una  hora  dormiret.  Vee  igilur  illis  miseris, 
qui  tota  nocte  dormiunt,  ut  in  die  vanitatibus 
intendaut.  Quid  enim  de  tempore  accepto  a  Deo 
ad  pcenitenUam  pro  animae  salute  intendunt?  Si 
enira  sic  terapus  expendunt  mercatores  pro  tem- 
poralibus  lucris,  si  sic  scholares  pro  temporali- 
bus  scientns  lucraUvis,  si  sic  mulieres  in  filis  fuso 
contorUs;  quid  facere  deberenthominespro  di- 
vinis  charismatibus  obtinendis,  quibus  in  ccelo 
obtineant  regnum  pacis?  Sed  attendendum  est, 
quod  sicut  sancU  Angeli  assistunt  vigilantibus, 
sic  resistunt  desidiae  vacanUbus.  Exemplum  de 
Angelo,  qui  restilit  Balaam  in  via,  qui  ab  asina 
didicit,  et  correptus  est.  Lege  hi.«toriam  ^  et 
praedica  eam  ;  quia  saUs  est  pulchra. 

Secundo,  assistunt  Angeli  oranUbus  ex  devo- 
Uone.  Unde  Angelus  «  :  «Quando  orabas  tu,  et 
Sara  uxor  tiia,  ego  obtuli  orationem  tuam  co- 
ram  Domino.  »  Et  sequitur  :  «  Ego  sum  Raphael 
Angelus,  »  etc.  Multa  enim  est  virtus  orationis, 
quae  Deum  lenit,  Angelos  ad  se  trahit,  etdaemo- 
nes  dejicit  et  affiigit.  Narrat  enim  HistoriaScho- 
lasUca,  quod  tempore,  quo  Juhanus  Apostata 

V,  2.  —  '  Luc,  xn,  39.  —  '  Num.,  xxn  et  seq.  — 
s  Tob.,  XII,  12,  15. 


124         DE  DEDICAT.,  INTKIl  SERMONES 

ad  bellum  procedebat  in  Persiam,  sibi  daemo- 
nem  parentem  in  Occidenleui  misit,  ut  scire 
posset,  quid  in  partibus  occidentalibus  agere- 
tur.  Daemon  igitur  iter  arripuit,  qui  monachum, 
sive  religiosum  plurimura  orantem  in  via  inve- 
nit  :  cumque  per  decem  dies  ab  orando  non 
cessaret,  et  divina  virtute  oralionis,  ultra  tran- 
sire  non  posset,  ad  Julianum  rediit,  et  quare 
transire  non  potuerit,  indicavit.  Nam  etsanctus 
Pater  vidit,  quod  cum  Fratres  orabant,  da^mo- 
nes  extra  cellam  fugiebant ;  sed  dum  ab  ora- 
tione  cessabant,  mox  ad  eos  in  cellam  redi- 
bant.  Si  ergo  vis  Augelum  tibi  semper  assiste- 
re,  non  cesses  semper  orare.  Quis  est  enim,  si 
multis  malis  pressus,  et  ab  adversario  potente 
obsessus,  qui  nuntium  regis  sibi  auxilianlem, 
et  eum  ab  omnibus  periculis  defendentem,non 
rogaret  instanter,  ut  staret,  et  a  se  non  recede- 
ret,  et  cordis  afleclu,  et  oris  affatu,  et  oculorum 
nutu,  et  manu  complicata  ad  manum,  imo  certe 
si  cuncta  raembra  corporis  linguas  haberent, 
omnia  Angelum  precarentur  utstaret?  Ergo  con- 
tinue  est  orandum.  Nam  et  sicut  Angelus  assi- 
stit  orantibus  tt  humilibus,  sic  resistit  super- 
bientibus.  Exemplum  de  Herode,  qui  indutus 
veste  regia,  sicut  legitur  in  Historia  Scholatisca 
(ex  auro  argentoque  contexta,  tanto  fulgore, 
repercussa  solaribus  radiis,  refulgebat);  qucm, 
cum  popuhis  astaret,  ahquid  in  se  divinum 
habere  credebat  :  et  ideo  ipsi,  quasi  Deus  es- 
set,  vocibus  acclamabant.  Cumque  tantis  ap- 
plausibus  exultaret,  nec  divinas  laudes  respue- 
ret,  tunc  ab  Angelo  est  percussus  morte.  Tunc 
fertur  dixisse  ad  popuhim  :  Quem  tanlis  favo- 
ribus  praedicatis,  ecce  Deus  vester  morior. 

Tertio,  assistunt  AngeU  obedientibus,  et  ia- 
borantibus  in  conlinua  actione.  Nec  mirum  : 
nam  videmus,  quod  nuntii  ahcujus  regis,  si  h- 
deles  sunt,  vere  regi  muUum  assistunt,  et  fa- 
vent  iUis,  qui  bene  obediunt  in  palatiis  regis, 
continue  laborant  in  regahbus  agris.  Ergo  si  sic 
faciunt  nunUi  sTCulares,  quanto  magis  hoc  fa- 
ciunt  angeUcffi  potestates?  Unde  scribitur  quod 
Angelus  teUgit  HeUam,  qui  fessus  erat,  labora- 
verat  enim;  et  confortavit  eum  dicens  » :  «  Sur- 
ge,  comede,  »  etc.  Et  dicitur  -,  quod  «  Petrus 
erat  vinctus  catenis  duabus,  et  custodes  ante 
ostium  custodiebant  carcerem.  Et  ecce  Angelus 
Domini   assisUt,  et  lumen  refulsit   in  habita- 

»  111  Reg.,  six,  5.  —  '  Act.,  xu,  6-7.  —  ^  Psal. 
xxxiv,  6.  —  *  Datu,  xni,  55,  —  »  Tob.,  v,  27.  — 
6  IV  Reg.,  XIX,  3b.  —  '  Da?i.,  vi,  ;  2.  -  »  Dan.,  iil, 


DE  SANCTIS  IN  COMMUNI,  XLIV. 

culo,  »  clc.  Quis  ergo,  si  non  stuUus  sit,  non 
debeat  laborare,  ut  possit  tam  fortes  auxihato- 
res  habere  ?  StuUissimum  est,  non  obedire  po- 
tentissimo  Regi,  sola  non  sibi,  sed  nobis  uUlia 
imperanti,  cuni  membra  etiam  corporis  nostri 
sic  obediant  cordi,  otanimalia  brutaleoni.  Nam 
de  corvis  dicitur,  quod  postquam  beUaverint 
inter  se  pugna  forti,  victus  per  omnia  obedit 
victori.  Simus  ergo  obedientes,  in  divinis  ope- 
ribus  laborantes,  si  Angelos  volumus  habere 
assistentes.  iSam  non  laborantibus,  non  obe- 
dientibus,  sed  voluptatibus  et  dehciis  vacanU- 
bus  resistunt  AngeU  *  :  «  Fiat  via  iUorum  tene- 
brae  etlubricum,  et  Angelus  Doraini  persequens 
eos.  »  Exemplum  est  de  sene  luxurioso,  et  va- 
cante  a  bono  opere,  cui  Daniei  ait  *  :  «  Ecce 
AngeUis  Domini,  accepta  sententia,  scindet  te 
medium,  »  etc.  Exemplum  de  AngeUs,  qui  So- 
domara  subverterunt,  eo  quod  vacantes  oUo, 
luxuriae  intendebant. 

Quarto,  assistunt  AngeU  pahenter  se  agenti- 
bus  (a)  in  tribulatione.  Quis  enim  tot  mala,  quae 
caro  suggerit,  mundus  ingerit,  et  daemon  im- 
pingit,  portare  posset,  si  AngeU  non  juvarent  ? 
Quis  etiam  audeat  desperare,  et  non  viriUter 
agere,  cum  tara  strenuos  miUtes  noscat  sibi 
assistere  ?  Unde  dicebat  Tobias  uxori  suae  ^  : 
«  NoU  flere  :  credo  enim,  quod  Angelus  Dei 
bouus  comitetur  ei.  »  Exemplum  de  hoc  habe- 
mus ",  ubi  Ezechia  cum  ahis  patienter  tribula- 
tionera  sustinentibus,  Angelus  Domini  in  ipsa 
nocte  percussit  in  castris  Assyriorum  (6)  octo- 
gintaquinqueraiUiahominurapugnatorum.Item 
dicitur  "^  :  «  Misit  Deus  Angelum  suura,  et  con- 
clusit  ora  leonum.  »  Lege  historiam  et  narra, 
nam  et  ibidera  dicitur*,  quod  «Angelus  Domini 
descendit  in  fornacem,  et  fecit  mediumfornacis 
-quasi  roris  flautera. »  Omnes  istae  historias  nar- 
randae  sunt,  quia  valde  sunt  pulchrae,  et  angehcae 
assistentiae  probativae.  Sed  attendendum,  quod 
sicut  assistunt  patienUbus,  sic  resisiunt  vane  de 
se  glorianUbus.  Exemplum^:  dicitur  enim  quod 
cura  David  populura  numerari  fecerit,  Angelus 
Domini  ex  populo  octoginta  railUa  interfecit,  etc. 

DE  DEDICATIONE  ECGLESIii;, 

SERMO  PRIMUS  ">. 

Sandificavi  domum  hanc,  quam  cedificasU,  ut 

49.  —  9  11  Reg.,  xxiv,  1  et  seq.  —  '«  Vid.  tom.  XIII, 
pag.  633,  alium  serraonem  de  Dedicatione. 
(a)  Leg.  gereulibus.  —  (b)  Suppl.  centum. 


DE  DEDICATIONE  ECCLESI/E.  SEUMO  I. 


12r) 


j)onerem  nomem  meim  ibi  in  sempiternum^.  Verba 
sunt  Domini  ad  Salomonera  :  et  videntur  satis 
competere  hodierme  solemnitati,  in  qua  dedi- 
cationem  templi  celebramus.  lo  verbis  aufem 
propositis  duo  notantur.  Priraum  esttcmpli  de- 
dicalio,  cum  dicitur  :  Smidificavi  domim  hanr, 
quam  (edificasti.  Secundum  est  dedicationis  ratio, 
cuni  dicitur  :  JJt  ponerem  nomen meum  ibi insempi- 
ternum.  Circaprimum  notandum,  quod  est  tri- 
plex  domus  Dei,  et  triplex  est  sanctilicutio  cor- 
respoudens  :  prima  est  materialis ;  secunda  cst 
spiritualis  ;  tertia  est  coelestis. 

De  prima  domo,  scilicet  materiali,  dicitur  -  : 
«  Nolite  facere  domum  Patris  raei  doraum  ne- 
gotiationis.  »  Et  dicitur  teraplum  materiale  do- 
mus  Dei,  quia  Deus  in  eo  colitur,  et  adoratur. 
Unde  in  Psalmo  '  :  «  Adorabo  ad  templura  san- 
ctura  tuum.  »  Sanctificatur  autem  dorausinde- 
dicatione.  Unde,  quando  Moyses  dedicavit  tem- 
plum  et  altare,  dicitur*quod  sanctificavit  illud. 
Dicitur  autem  Ecclesia  in  dedicatione  sanctifi- 
cari  propter  Iria.  Prima  ratio  est,  quia  sanctis 
operibus  mancipatur,  scilicet  orationum  tre- 
quentationi,  lectionum  recitationi,  divinae  lau- 
dis  dedicationi,  et  veri  sacrificii  oblationi.  Hoc 
est,  quod  dicit  Isaias  *  :  «  Loetificabo  eos  in 
domo  orationis  meae  :  holocausta  eorura  pla- 
cebunt  mihi  super  altari  meo,  et  domus  oratio- 
nis  vocabitur.  »  Idcra  habetur  ^  Sed,  heu !  mul- 
tis  hodie  posset  dici  illud,  quod  subditur  in 
MatthoBO  *  :  «  Vos  autemfecistisillam  speluncam 
latronum  :  »  illis  autem  videlicet,  qui  non  ve- 
niunt  ad  ecclesiam  propter  laudes  decantandas, 
sed  potius  propter  bursas  implendas ;  sicut 
latro  latet  in  spelunca,  ut  spoliet  transeuntes. 
Ideo  dicitur  '  :  «  Numquid  spelunca  latronum 
facta  est  domus  ista,  in  qua  invocatum  est  no- 
men  tuum?  »  quasi  dicat  :  Sic.  Si  autem  quod 
in  ecclesia  accipiunt,  in  bonis  usibus  expende- 
rent,  hoc  esset  tolerabile ;  sed  tiraendum  est, 
ne  possit  dici  illud,  quod  dicitur  * :  «  Templura 
luxuria  et  comessationibus  eratplenum,  et  scor- 
tantium  cum  meretricibus.  »  Ideo  conqueritur 
Dominus  ^  :  «  Quid  est,  inquit,  quod  dilectus 
meus  in  domo  mea  facit  scelera  multa?  »  Isti 
qunsstioni  satis  facile  ost  respondere  ;  et  respon- 
det  Dominus  ">  :  «  Ecce  haec  fuit  iniquitas  Sodo- 
miR  sororistuce,  superbia,  saturitas  panis,  abun- 


danlia  et  otium.  »  Secunda  ratio,  quare  domus 
dicifur  sancUficari  in  dedicatione,  quia  tunc 
sanctorum  Angelorum  custodiie  depulatur.  Un- 
de  *'  :  «  Circumdabo  domum  meam  ex  his,  qui 
militant  mihi,  »  id  esl,  sanclis  angelis,  qui  sunt 
milites  mei  :  de  quibus  militibus  dicitur  '*  : 
«  Numquid  est  numerus  mililum  ejus?  »  Isti 
enim  milites  domura  istam  custodiunt,  quia 
astaut  oranlibus.  Unde  in  Psalmo  '^  :  «  Praeve- 
neruut  principes,  »  id  est  Angeli,  «  conjuncli 
psallentibus,  in  medio  juvencularum  tympani- 
striarura,  »  id  est,  animarum  sanctarum,  in 
choro  et  lympano  laudes  decantantium.  Ideo 
etiam  dicit  Apostolus  ",  quod  mulier  orans 
debet  vclare  caput  suura  propter  Angelos.  Valet 
enira  reverentia  ipsis  astantibus  exhiberi,  et 
gloriosi  angelici  spiritus  nobis  adesse  credendi 
sunt,  cura  divinis  raancipamur  obsequiis  vel 
otBciis,  id  est,  cura  ecclesiam  ingressi,  vel  le- 
ctionibus  sacris  aurera  accoramodaraus,  psalmo- 
diae  operam  damus,  vel  oraUonibus  incumbi- 
mus,  vel  missarum  solemnia  celebramus.  Non 
dubitare  licet,  quod  ubi  Dominici  corporis  et 
sauguinis  mysteria  geruntur,  supernorura  ci- 
vium  adesse  (a)  conventus,  qui  monumentum, 
in  quo  venerabile  corpus  positum  fuerat,  et  jam 
resurgendo  abscesserat,  tara  sedulis  excubiis 
servaverunt.  Debet  igitur  eis  adstantibus  reve- 
renUa  exhiberi.  Quod  est  contra  illos,  qui  non 
venerunt  orare,  sed  potius  garrulare  in  eccle- 
sia,  et  maxirae  mulieres ;  cura  tamen  dicat  Apo- 
stolus  *°:  «Mulieresin  ecclesia  taccant.  Turpe  est 
enim  mulicrera  loqui  in  ecclesia.  »  Tcrtia  ra- 
tio,  quare  sanctificari  d  citur  ecclesia  in  dedi- 
caUone,  cst,  quia  tunc  preUosis  Sanctorum  re- 
liquiisadornatur.  Incujusfiguradicitur'",  quod, 
in  dedicaUone  templi,  Saloraon  et  universus 
Israel  arcam  Domini  posuerunt  in  templo , 
loco  videlicet  reUquiarum.  De  his  omnibus  si- 
mul  dicit  B.  Bernardus  ''' :  «  Quis  enim  ecclesiffi 
parietes  sanctos  dicere  vereatur,  quos  manus 
sacratae  Pontificum  tantis  sanctificavere  myste- 
riis?  Ex  tunc  quoque  et  deinceps  inibi  lecUo- 
num  resullare  frcqueutia,  sanctarura  (6)  oraUo- 
num  devota  murraurare  susurria,  sanctarum 
reliquiarum  honorari  beata  praesentia,  sancto- 
rum  spirituum  indefessa  noscitur  custodia  vigi- 
lare.  »  Propter  igitur  istas  tres  raUones  dicitur 


'  111  Reg.,  IX,  3.  —  «  Joan.,  ii,  16.  —  ^  Psal.  v,  8.  8.  —  '«  Job.  xxv,  3.  —  »»  Psal.  LXVii,  26.  —  <*  1  Cor., 

—  *  Num.,  VII,  1.  —  5  Isa.,  LVi,  7.  —  '  Malth.,  xxi,  xi,  6,  10.—  '^  Ibid.,  Xiv,  34,35.—  »«  III  Reg.,\[ii,  6. 

i3.  —  1  Jerem.,   vii,   11.  —  *   II    Mach.,  vi,   4.  —  —  "  Bern.,  in  Dedic.  Eccl.,  serm.  iv,  n.  1. —  {a)  Leg. 

»  Jerem.,  xi,  15.  —  *"  Ezech.,  xvi,  49.  —  "  Zach.,  ix,  adsiut.  —  (6)  Ita  apud  Dem.  Ccet.  edit.  Saucloruiu. 


1-2C         DE  DEDICAT.,  INTl.R  SKHMONES 

ecclesia  in  dedicalione  sanctifieari ;  et  sic  ap- 
paret,  quae  sit  prima  domus,  et  quomodo  san- 
ctificetur,  scilicet  in  dedicatione. 

Secunda  donius  est  spiritualis,  sciiicet  anima 
fideiis.  l)e  ista  domo  dicitur  '  :  «  Christiis  est 
lanquam  lilius  in  donio  sua,  quae  domussumus 
nos.  »  Ista  autem  domus  sanctirtcanda  est,  et 
dedicanda ;  quia,  secundum  quod  dicitur  in 
Psalmo  -  :  «  Domum  tuam  decet  sanclitudo, 
Domine.  »  Et  *  :  «  Templura  Dei  sanclum  est, 
quod  e.-tis  vos.  »  Ad  dedicatiouem  autem  istius 
lempli  spiritualis,  sivesanct.ficationem,c|uatuor 
sunt  temporaliter  necessaria,  sicut  in  dedica- 
tione  templi  malerialis  quatuor  fiunt,  scilicet 
aspersio,  signatio,  inunctio,  illuminatio.  Asper- 
gitur  enim  aqua ;  signatur  cruce,  quia  fiunt 
cruces  in  parietibus;  inungitur  oleo;  illumina- 
tur  lumine  candelanim.  Sic  etiam  debet  fieri  in 
sanctificatione  templi  .spiritualis. 

Primo  enim  debet  aspergi  aqua  corapunctio- 
nis,  aspersorio  humilitatis.  De  hoc  aspersorio 
dicitur  in  Psalmo  *  :  «  Asperges  me,  Douiine, 
hyssopo,»  etc.  Hyssopus  est  herba  humilis,  et 
pectoris  purgaloria,  et  signatrecte  humilitatem. 
Isto  aspersorio  debet  aspergi  conscienUa,  aqua 
compunctionis.  Ha?c  est  illa  aqua,  de  qua  dici- 
tur  ^  :  «  Eftundam  super  vos  aquam  mundam, 
et  mundabimini  ab  omnibus  inqainameulis 
vestris.  »  Haic  est  illaaqua  espiationis^  sine  qua 
non  poterat  immundus  mundari,  sicut  habetur^. 
Ad  islam  mundationem  hortatur  nos  Dominus 
per  Isaiam''  :  «Lavamini,  mundi  estote,  auferte 
malum  cogitationum,  »  etc.  Et  Psalmus*  :  «La- 
vabo,  »  inquit,  « per  singulas  noctes  lectum 
meum,  lacrymis  meis  stratum  meum  rigabo.  » 
Sed  heu !  hodie  multi  sunt,  qui  hac  aqua  nolunt 
aspergi ;  sed  polius  in  aqua  vclunt  immergi,  in 
aqua  scilicet  carnalium  voluptatum,  vel  delicia- 
rum.  Talibus  in  figura  Pharaonis  dicit  Domi- 
nus  ^  :  «  Ecce  ego  ad  te,  Pliarao  rex  ^gypti, 
draco  magne,  qui  cubas  in  medio  fluminum.  » 
Et  sequitur  ibidem ;  « Bestiis terrae,  et  volatilibus 
coeli  dedi  te  ad  devorandum. »  Haec  est  illa  aqua, 
super  quam  meretrix  sedet,  sicut  dicitur '".  Vere 
enim  super  aquam  deliciarum  sedet  meretrix, 
id  est,  peccatum  luxuriae,  quia  nutrilur  in  deli- 
ciis.  Unde  dicit  Bernardus  *'  quod  «periclitatur 

»  Hehr.,  iii,  6.  —  2  Psal.  xcil,  3.  —  M  Cor.,  m, 
17.  —  *  Psal.  L,  9.  —  =  Ezech.,  xxxvi,  23.  —  «  Num.y 
XIX,  13.  —  '  Isa.,  i,  16.  —  «  Psal.  vi,  7.  —  9  Ezech., 
XXIX,  3, .5.-1»  Apoc,  xvii,  1.  — it  Bern.,  de  Convers. 
ad  Cleric,  c.  xxi,  n.  37.  —   >'  Jereni.,  xiu,  7.  — 


J)E  SANCTIS  JN  COMMUNI,  XLIX. 

castitas  in  deliciis.  »  Hoc  autem  figuratura  fuit  '^ 
uhi  dicitur  quod  lumbare  suum  compulruit  in 
aquis.  Per  luinbare  enim,  quod  est  circa  luiu- 
bos,  caslitas  designatur,  quai  bene  computre- 
scit  in  aquisdelioiarum  carnalium.  Hiecestilla 
aqua  pesaima,  per  quam  multos  hoilie  diabolus 
trahit  a  bo::o  proposito,  sicut  legitur  '^,  quod 
serpens  misit  posl  mulierem  aquam  lanquam 
llumen,  ut  facereteam  trahia  llumine  :  quando 
enim  anima  peperit  ahquod  bqnum  opus,  id 
est  sancte  ct  bene  vivere  inchoavit,  tunc  ser- 
pens  immittit  tentationes  cariiis,  aquam  scilicet 
deliciarura  carnaliura,  reducendo  ad  memo- 
riam  praeteritas  delicias,  ut  sic  trahatur  a  bono 
scilicet  inchoato,  et  involvalur  iterum  in  flu- 
mine  dcIiciarum.Qui  in  istis  vult  imraergi,non 
dedicat  dorauui  suara  Domino,  sed  potius  dia- 
bolo.  lie  diabolo  enim  dicitur  '' :  «  Sub  umbra 
dormivit  in  secreto  calami,  in  locis  humenti- 
bus.  »  Istis  igitur  aquis  non  debet  aspergi  do- 
mus  ista,  sed  potius  aquis  compuncfionis. 

Secundo  debet  signari  cruce  poenitentiae,  et 
mortificationis  carnis.  De  ista  signatione  dici- 
tur '"^ :  «Dictum  est  viro,  qui  indutus  eratlineis, » 
id  est  Christo,  qui  indutus  est  membris  purissi- 
mis,  de  carne  videhcet  Virginis  :  «  Signa  thau 
superfrontesvirorum  gementium  etdolentium,» 
super  eos,  qui  aspersi  sunt  jam  aqua  compunc- 
tionis.  Signa  thau,  id  est,  signum  crucis ;  ad  lit- 
teram  enim  haec  figura  thau  in  Hebraeo  habet 
modum  crucis  :  et  ideo  recte  signat  crucem, 
sicut  dicitur  in  Glossa.  0  quam  bonum  est  isto 
signo  signari !  Hoc  est  signum,  quod  inter  ser- 
vos  Dei,  et  servosdiaboli  distinguit;  quia,  sicut 
dicitur  '^  :  «  Qui  autera  sunt  Christi ,  carnera 
suam  crucifixerunt  cum  vitiis  et  concupiscen- 
tiis.  »  Unde  de  illo  signo  dicitur  ^*'  :  «Nohte  no- 
.cere  lerrae,  et  mari,  neque  arboribus,  quoadus- 
que  signemus  servos  Dei  nostri  in  front  bus  eo- 
rum.  »  Hoc  est  eliam  illud  signum,  quod  dae- 
mones  fugat,  et  dejicit.  Unde  legimus  in  Dialogo 
B.  Gregorii  **,  quod  daemones  dixerunt  de  Judaeo 
signo  crucis  munito  :  «  Vaj,  vae,  vas  vacuum  et 
signatum :  »  vacuum  scilicetgratia,sedsignatum. 
Ideo  dicebat  David  '^  :  «Fac,»  iuquit,  «mecum 
signum  in  bono,  ut  videant  qui  oderunt  me,  et 
confundanlur. »  Hoc  Cbt  etiam  signum,  quod  ab 
aeterna  morte  liberat.  ^'^  «Oranera,  super  quera  vi- 

13  Apoc,  Xii,  15.  —  '*  Job,  XL,  16.  —  >^  Ezech.,  ix, 
4.  _  16  Gnl.,  V,  24.  —  'T  Apoc,  vji,  3.  —  «»  Greg., 
Dialog.,  lib.  111,  c.  vii,  pag.292.  —  '»  Psal.  Lxxxv,  17. 
—  ^o  Ezech.,  IX,  6. 


m  DEDICATIONE  ECCLESI^.  SERMO  I. 


127 


deritis  signum  Ihau,  » id  est,  signumcrucis  poeni- 
tcntise,  «nec  occidatis.  »  Hoc  figuralum  fuil  ', 
ubi  dioitur  :  « Erit  vobis  sanguis,»  etc,  id  est,  me- 
moria  sanguinis,  siveimilatio  passionis  Christi , 
signum  cst  in  ffidibus  nostris,  et  per  illud  si- 
gnum,  sicul  dicitur  ibidem,  «  liberati  fuerunt 
abexterminalore.  »  Sed  licet  hoc  signum  ita  sit 
utile,  hodie  tamen  pauci  sunt,  qui  isto  signo 
signari  velint;  imo  potius  istud  signum  vehe- 
menter  abhorront.  I)e  quibus  dicitur  in  Psal- 
rao  *  :  «  Timebunt,  qui  habitant  terminos,  » 
id  cst  homines  vitiosi,  qui  habitant  in  terminis, 
id  esf,  in  vitiis:  virtus  enim  consistit  in  mcdio, 
sicut  dicit  Philosophus';  sed  vitium  in  extremi- 
tatibus  comprobutur.  Qui  igitur  habitabunt  istos 
terminos,  timebunt  a  signis  tuis,  Dominc  Jesu; 
quae  signa  sunt  humilitas,  paupertas,  et  poena- 
lilas.  De  quibus  signis  dicitur  *  :  «  Hoc  vobis 
signum  :  Invenietis  infantulum,  »  ecce  humili- 
las;  «  pannis  involutum,  »  ecce  paupertas;  «  et 
positura  in  pnesepio,»  ecce  poenalitas.  Perprpe- 
sepium  enim,  in  quo  est  locus  arctus,  arctitudo 
ptxnitentiaj,  et  pcenahtas  intelligitur.  Inler  ea 
vere,  bone  Jesu,  posilus  es  tu,  et  crux  tua,  in 
signum  tibi  :  hodie  a  multis  contradicitur,  sicut 
dicit  Simcon  '.  Signa  enim  omnino  contraria 
suscipiunt  :  signum  scilicet  superbifE,  in  appa- 
ratu  veslium,  contra  Christi  humilitalem  et  pau- 
pertatem.  De  isto  signo  dicitur  ^  :  «  Tu  scis, 
Domine,  quod  abominor  signum  superbiae.  » 
Signum  eliam  voluptalis  et  lasciviae,  conlra 
Christi  pcenalitatem ;  dc  quo  dicunt  miseri  pec- 
catores  '^  :  «  Coronemus  nos  rosis,  antequam 
marcescant;  vino,  et  pretiosis  unguentibus  im- 
pleamus  nos,  et  non  pertranseat  nos  flos  tem- 
poris,  nullum  sit  pratura,  quod  non  pertranseat 
luxurianostra.»  Etsequitur:  «Ubique  relinqua- 
mus  signa  leelitiae.  »  De  isto  etiam  signo  dici- 
tur  *  :  «  Ad  omne  caput  viae  sedificasti  signum 
prostitutionis  tua?.  »  Vere  qui  istis  signis  sunt  si- 
gnati,  uon  dedicant  domum  suam  Christo,  sed 
potius  Antichristo.  Tales  enim  portant  charac- 
terem  Antichristi,  sive  bestiae  in  fronte,  id  est 
in  corde  ;  el  in  manu,  id  cst,  in  opcratione,  si- 
cut  dicitur  '.  A  talibus  quaeretur  in  judicio  '°  : 
«  Cujus  est  imago,  et  superscriptio  ?  »  Et  non 
polerunt  respondere,  nisi  :  «  Caesaris,  »  id  est, 
diaboli.  Et  tunc  praecipiet  Dominus  :  «  Reddite 

»  Exod.,  XII,  13.  —  *  Psal.  LXiv,  9.  —  ^  Arist., 
Moral.  Nicomach.,  lib.  II,  c.  vi,  et  Moral.  Kudem., 
lib.  II,  c.  V.  —  *  Luc,  II,  12.  —  5  ibid.,  34.  — 
•"  Esth.,  XIV,  16.  —  '  Sup.,  11,  7-9.  —  »  Ezech.,  xvi. 


ergo  quae  sunt  Caesaris,  Ceesari;  et  quae  sunt  Dei, 
Deo. »  Isto  ig'tur  signo  non  debet  signari  do- 
mus  Dei  spirilualis;  sed  signo  crucis,  id  est, 
poenitcntiae.  Isto  signo  signatus  erat  Apostolus, 
qui  dicebat  "  :  «  Stigmata  Domini  Jesu  in  cor- 
pore  meo  porto.  »  Glossa :  «  Stigmata,  id  est, 
signa  militiae,  quae  me  probant  esse  militem  ejus, 
scilicet  tribulationes. » 

Tertio  del)et  inungi  oleo  laHitiae  spiritualis, 
sicut  etiamad  littcram  inungitur  doraus  Dei  raa- 
terialis  oleo  maleriali.  Ista  inunctione  inunctus 
fuit  excellcnter  Christus,  Unde  in  Psalmo  '^  : 
«  Unxit  te  Deus  Deus  tuus  oleo  laetitiae.  »  De  islo 
oleodicitur  alibi'': «  Utexhilaretfaciem  inoleo.» 
Sed  advertendum  est,  quod  sicut  videmus  ad 
littcram  in  dedicatione  domus  rnaterialis,  quod 
unctio  ponitur  super  cruces;  sic  unctio  ista  di- 
vina  laetitiae,  videlicet  spiritualis,  ponenda  est 
super  crucem  pcEuitentiee.  In  tribulationibus 
enim  imraittitur  specialiter  divina  consolatio, 
secundum  illud  Psalmi  ** :  «  Secundum  multitu- 
dinem  doloris  in  corde  meo,  consolalio  tua  Jae- 
tificavit  aniraam  meam.  »  Istam  enim  unctio- 
nem  non  merentur  accipere,  qui  crucem  poeni- 
tentiae  recusaut  portare.  Unde  Bernardus,  in 
sermone  de  Ascensione  '^*  :  «  Praeoccupatos  saecu- 
laribus  desideriis  aniinos  deiectatio  sancta  dc- 
clinat  :  nec  misceri  poterunt  vera  vanis,  aeterna 
caducis,  spiritualia  corporalibus,  summa  imis, 
ut  pariter  quae  in  coelo  sunt,  sapias,  et  quae  sunt 
super  terram.  »  Hoc  est  quod  dicit  alibi  :  «  De- 
licata  est  divina  consolafio,  non  datur  admit- 
tentibus  aiienam.  »  Et  iterum  :  «Ubi  crapulam 
ructantisinter  pocula  senserit  Christus,  sua  vina, 
quae  super  mel  et  favum  dulciora  sunt,  propi- 
nare  non  dignatur  :  ubi  ciborum  curiosa  di- 
versifas,  ubi  divitis  supelleclilisdiscolor  varietas 
oculos  simul  pascit,  et  venlrem,  panis  coeleslis 
jejunam  deserit  mentera.  »  Qui  igitur  vult  unc- 
tionera  istara  recipere,  necesse  est,  quod  prius 
sciat  crucempoenitentiffi  portare.  Nec  tamen  om- 
nes,  qui  crucem  portant,  istam  unctionem  per- 
cipiunt.  Distinguit  enim  Bernardus  inter  por- 
tantes  crucem  poenitentiae  in  quodam  Sermone 
de  Ascensione,  sic  dicens  '^ :  «  Advertere  potes 
in  omnibus  fere  religiosis  congregationibus  vi- 
rosrepletos  esse  consolalioue,  superabundantes 
gaudio,  jucundos  semper,  et  hilares,  ferventes 

25.  —  9  Apoc,  XIV,  9.  —  10  Malth.,  xxii  ,  20-2!.  — 
'»  Gfl/.,  VI,  17.  —  "  Psal.  xuv,  8.  —  "  Psal.  cui,  13, 
—  «♦  Psal.  xciii,  19.  —  '»  Bernard.,  in  Asccns.  Dom. 
serm.  v,  □.  8.  —  '^  Ibid.,  n.  7. 


128        DE  DEDICAT.,  INTER  SERMONES 

spiritu,  »   etc. ,  «  quibus  amabilis  discipUna  , 
dulcejejuniiim,  breves  vigibfE,labor  delectabilis 
manuum,  et  universa  denique  hujus  sanctiE  con- 
versationisausteritas  rclrigerium  videatur.  Con- 
tra  sane  invi  nire  est  homines  pusillanimes,  defi- 
cientes  sub  onere,  virga  et  calcaribus  indigentes  : 
quorum  remissa   Uetitia,  pusillanimis  tristitia 
est :  quorum  rara,  et  brevis  compunclio, »  etc. 
Et  enumerat  ibi  multa  mala  de  ipsis,  et  postea 
subjungit  :    «  Nonne  tibi  vita  horum  inferno 
penitus   appropinquare   videtur  ?   Socii  plane 
sunt  tribulationis,  sed  noa  consolationis. »  Patet 
ergo,  quod  non  omnes  portantes  crucem  poe- 
nitentiie  percipiunt  unctionem  spiritualis  laeti- 
tiae;  sed  illi  soli  (a)  in  angaria  portant  crucem, 
sicut  ille,  de  quo  dicitur  '  quod  «  angariave- 
runt  eum,  ut  tolleret  crucem  Jesu.  »  Quse  au- 
tem  sit  ista  unctio,  dicit  Apostolus* :  «  Qui  unxit 
nos,  et  qui  signavit  nos,  et  dedit  nobisyMgnus 
spiritus  »  glorioe,  id  est,  arrham  de  possidenda 
vita  ffiterna.    Differt  enim   pignus,   et  arrha  : 
arrha  enim  est  pars  pretii,  pignus  non  *.  Arrha 
ergo  est  quaedam  praegustatio  oeternae  beatitu- 
dinis  imperfecta  :  hic  enira  modicum  praegusta- 
tur,  sed  in  futuro  pleno  calice  bibitur.  In  Psal- 
mo  *  :  «  Et  torrente  voluptatis  tiice  potasti  eos. » 
Haec  ergo  unctio  est  quaedam  praegustatio  futu- 
r»  dulcedinis  aeternae,  propter  quam   sanctis, 
quidquid  hic  patiuntur,  non  solum  leve  videtur, 
sed  eliam  dulce.  Hoc  est,  quod  dicitur*  :  «  Is- 
sachar  asinus  fortis,  accubans  inter  terminos  : 
et  vidit  requiem,  quod  esset  bona,  et  terram , 
quodessetoptima ;  et  supposuit  humerum  suum 
ad  portandum.  »  Issachar  interpretatur  memo- 
ria  Domini,  vel  vir  mercedis :  et  signat  virum, 
qui  in  omnibus  operibus  suis  est  memor  Dei,  et 
omnia  facit  intentione  mercedis  aeternae;   qui 
asinus  fortis  dicitur,  propter  passionum  tole- 
rantiam;  accubans  inter  terminos,  propter  desi- 
derium   coelestis  patriae.    Dicit  enim   Glossa  : 
«  Habitare  in  terminis  est  non   de   raundanis 
quaerere,   sed   ultimum    desiderare.    Vidit  re- 
quiem,  quod  sit  hona,  et  terram,  quod  sit  optima, 
quando  de  delectalione,  quee  erit  in  patria,  da- 
tur  ei  modicum  praegustare;  et  tunc  supposuit 
humerum  suum  ad  portandum  :  «  Jugum»  Domi- 
ni  *  «  leve,  et  onus  suave.  »  Unde  dicit  Glossa  : 

'  Matth.,  XXVII,  32.  —  «  li  Cor.,  i,  21-22.  —  3  Ex 
August.,  serm.  xxni,  al.  de  divers.,  cxxil ,  n.  9; 
serm.  CLVi,  al.  de  verb.  Apost.,  xiil,  n.  16;  serm. 
cccLxxviii,  al.  inter  Vigneriauos  xxiv.  —  *  Psal. 
XXXV,  9.-8  Gen.,  XLix,  15.  —  «  Matth.,  xi,  30.  — 
'  Beru.,  in  Dedic.  Eccli.,  senu.  i,  u,  5.  —  *  Gregor., 


DE  SANCTIS  IN  COMMUNI,  XLIV. 

«  Qui  ad  promissara  requiem  ire  desiderat , 
manilatoriim  onera  libenter  portet.  »  Haec  est 
sanctoruin  consolatio,  quani  non  novit,  nisi  qui 
accipit.  Qui  istam  unctionem  semel  sentiret, 
libenter  crucera  poenitentiaj  portaret.  Sed,  si- 
cut  dicit  B.  Bernardus  "^  :  «  .Multi  poenitentiara 
fugiunt,  qui  crucem  vident,  scd  non  unctio- 
nem.  »  Si  igitur  abhorres  crucera,  respice  unc- 
tionera,  considera  praemiura;  quia,  sicut  dicit 
Gregorius  * ,  «  Consideratio  pra^mii  minuit  viin 
flagelli.  »  Sic  igitur  debet  ista  domus  inungi 
oleo  laetitiae  spirituaUs,  quod  fluit  (6)  desuper, 
scilicet  ex  consideratione  aeternae  beaUtudinis. 

Quarto  debet  illuminari,  e't  lucere  lumine 
honestae  conversationis.  De  quo  lumine  dici- 
tur  ®  :  «  SiUs  sine  querela,  et  simplices  filii  Dei 
in  medionaUonis  pravae  ct  perversae,  inter  quos 
lucetis,  »  id  est,  lucere  debetis,  «  sicut  lumina- 
ria  in  mundo.  »  Non  enim  debet  sufBcere  viro 
sancto,  quod  in  se  ardeat ;  sed  debet  foris  lu- 
cere  per  conversationis  honestatem,  ut  in  eo 
adimpleatur  illud,  quod  dicitur'"  :  «  Arabula- 
bunt  gentes  in  lumine  tuo, »  id  est,  gentiliter 
viventes  proficient  ad  exemplum  tuum.  Ideo 
dicit  Dominus  de  Joanne  "  :  «  Ille  erat  lucerna 
ardens  et  lucens;  »  ardens  interius  charitate,  et 
lucens  exterius  honestate.  Et  vere,  quando  sicest, 
quod  domus  ista  spiritualis  sit  illuminata,  tunc 
est  Deo  perfecte  dedicata;  quia  tunc  Deus  in 
ea  laudatur,  et  glorificatur.  Unde  '^  :  «  Sic  lu- 
ceat  lux  vestra  coram  hominibus,  ut  videanl 
opera  vestra  bona,  et  glorificent  Patrem  ve- 
strum,  qui  in  ccelis  est.  »  Sed,  heu !  domus  illa 
sanctificata  a  multis  polluitur.  Unde  conqueri- 
tur  '^  :  «  In  multitudine  iniquitatum  tuarum,  et 
iniquitate  negotiationis  tuae,  polluisti  sanctifi- 
cationem  tuam.»  Hoc  esteUam,  quod  dicitur  **, 
quod  «  ascendentes  in  montem  Sion,  viderunt 
sanctificationem  desertam,  et  altare  prophaua- 
tum,et  portas  exustas,  et  in  atrns  virgulta  nata, 
sicutin  saltu,  vel  in  monUbus,  et  pastophoria 
diruta.  »  Tnnc  sanctificaUo  deserta  efficitur, 
quando  cor  hominis,  quod  erat  Deo  sanctifica- 
tum  a  graUa,  per  peccatum  deseritur.  Tunc 
eUam  altare  prophanatur,  quando  cor,  in  quo 
solebat  immolari  hosUa  laudis,  per  peccatum 
polluitur.  Tunc  portae  exuruntur,  cumincenUva 

Moral.,  lib.  X,  c.  xvi,  al.  xti,  n,  32,  quoad  sensum. 
—  9  Philip.,  II,  15.  —  '"  Isa.,  LX,  3.  —  '»  Joan.,  v, 
35.  _  12  Matth.,  \ ,  16.  —  "  Ezecli.,  xxvni,  18.  — 
1*  I  Mach.,  IV,  38. 
(o)  Suppl.  qui.  —  (6)  Leg.  fluat. 


DI^]  DEDICATIONE  ECCLESIiE.  SERMO  I. 


m 


vitiorum  per  sensus  ad  auimam  ingrediuntur. 
Tunc  virgulta  in  atriis  nascuntur,  cum  multi- 
tudo  superlluarum  cogitationum  in  corde  gene- 
ratur.  Tunc  pastophoria  (a)  diruuntur  (5),  cum 
secreta  mentis  per  illicita  desideria  dissipantur. 
Hanc  deslructionem  deplorat  Propheta  dicens  * : 
«  Deus,  veneruntgentesin  hsereditatem  tuam,» 
sciUcet  diaboli,  «  polluerunt  templum  sanctum 
luum.  »  Scd  vere,  qui  ita  templum  Dei  pollue- 
runt,  timere  debent  illam  sententiam  Apostoli^ : 
«  Quicumque  templum  Dei  violaverit,  disperdat 
illum  Deus.  »  Sic  igitur  patet  de  dedicatione 
domus  spiritualis. 

Est  iterum  tertia  domus,  domus  scilicet  cae- 
lestis,  de  qua  dicilur  in  Psalmo  ^  ;  «  Loetatus  sum 
in  his,  quae  dicia  sunt  mihi  :  in  domum  Domini 
ibimus.  »  Et  alibi  *  :  «  Unam  petii  a  Domino , 
hanc  requiram :  ut  inhabitem  in  domo  Domini,» 
etc.  Vere  optimum  est  habitare  in  domo  ista. 
Ilrec  est  enira  domus  securissima  propter  loci 
allitudinem  :  «  Fundamenta  enim  ejus  in  mon- 
tibus  sanctis,  dicilur  ■'  de  domo  ista.  Et  alibi " : 
«  Qui  coniidunt  in  Domino,  sicut  mons  Sion, »  etc. 
usquc  «in  Hierusalem»  Et  quare,  subjungit 
causam'^  :  «  Montes,  »  id  est,  sancti  angeli,  «in 
circuitu  ejus,»  ipsam  custodientes;  «  et  Domi- 
nus in  circuitu  populi  sui. »  Haec  est  domus  maxi- 
ma  propter  loci  latitudinem  :  ibi  nuUa  eritpres- 
sura.  Ideo  dicitur  *  :  «  0  Israel,  quam  magna 
est  domus  Dei,  et  ingens  locus  possessionis 
ejus  !  Magnus,  et  non  habens  finem,  excelsus, 
et  immensus.  »  Hcec  est  domus  amcenissima 
propter  loci  pulchritudinem.  De  isto  decore  di- 
citur  in  Psalmo  ^  :  «  Domine ,  dilexi  decorem 
domus  tuae,  et  locum  habitationis  gloriae  tuae.  » 
Ad  pulchritudinem  autem  ipsius  facit  etiam  man- 
sionis  pulcherrima  dispositio,  secundum  quod 
dicitur  '" :  «  In  domo  Patris  mei  mansiones  mul- 
tae  sunt.  »  Propler  istani  admirabilem  pulchri- 
tudinem  dicebat  Psalmista  (c)  •'  :  «  HcBC  recor- 
datussum,  et  effudi  in  me  animam  meam, »  etc, 
usque  «ad  domum  Dei. »  Haec  estdomus  jucun- 
dissima  propter  suavis  melodisB,  quae  ibi  audi- 
tur,  dulcedinem.  Ideo  dicitur  de  ista  domo  '^  : 
«  Sicut  laetantium  omnium  habitatio  est  in  te.  » 
Et  alibi  '^  :  «  Beati  qui  habitant  in  domo  tua, 
Domine,  »  etc.  Haec  est  domus  opulentissima, 

'  Psal.  Lxxviii,  1.  —  M  cor.,  iii,  17.  —  3  Psa/. 
r.xxi,  1.  —  *  Psal.  X.XV1,  -4.  —  »  Psal.  lxxxvi,  i.  — 
«  Psal.  cxxiv,  1.  —  7  ibid,,  2.  —  '  Bar.,  ni,  24-25. 
—  »  Psal.  XXV,  8.  —  '•  Joan.,  xiv,  2.  —  "  Psal.  XLi, 
5.  —  '*  Psal.  Lxxxvi,  7.  —  "  Psal.  Lxxsiii,  5.  — 
•*  Psai.  XXXV,  9.  —   »s  Isa.,  xxxii,   18.  —  *'•  Psa/. 

TOM.   XIV. 


propter  omnis  boni  pulchritudinem  '*  :  «  Ine- 
briabuntur  ab  ubertate  domus  tuce,  et  torrente 
voluptalis  tuae  potabis  eos. »  '^  «  Sedebit  popu- 
lus  meus  in  pulchritudinc  pacis,  et  in  taberna- 
culis  fiduciae,  et  in  requie  opulenta.  »  Propter 
omnia  ista  bona,  quae  in  hac  domo  reperiuntur, 
dicebat  David  '^  :  «  Melior  est  dies  una  in  atriis 
tuis  super  millia,  »  scilicet  in  mundo.  Et  sequi  - 
tur  :  M  Elegi  abjectus  esse,  »  id  est  minimus, 
«  in  domo  Dei  »  nostri,  etc.  Dedicatio  autem , 
sive  sanctificatio  istius  domus,  est  plena  et  per- 
fecta  liberatio  ab  omni  culpa  et  miseria.  Quam- 
diu  enim  habitamus  domos  luteas ,  «  corpus , 
quod  corrumpitur''';  aggravatanimam,  «etideo 
sine  peccato  ct  miseria  esse  non  possumus. 
Unde  '^ :  «  Si  dixerimus,  quia  peccatum  non  ha- 
bemus,  ipsi  nos  seducimus,  et  veritas  in  nobis 
non  est.  »  Et  •' :  «  Quis  potest  dicere  :  Mundum 
est  cor  meum?  Mundus  sum  a  peccato?  »  (juasi 
dicat :  Nullus.  Sed  in  illa  domo  nulla  est  culpa. 
nulla  est  macula;sed  plena  sanctitas,  et  per- 
fecta  puritas  ^°  :  «  Populus  qui  habitabit  in  ea, 
auferelur  ab  eo  iniquitas.  »  Tunc  enim  exhibe- 
bitChristus  «sibi  gloriosam  Ecclesiam,  non  ha- 
bentem  maculam,  neque  rugam,  »  sicut  dici- 
tur  2'.  NuUa  erit  etiam  ibi  miseria,  quia  tunc 
«  absterget  Deus  omnem  lacrymam  ab  oculis  » 
suis,  «  et  non  erit  amplius,  »  etc,  usque  «  quia 
[d)  prima  abierunt,  »  sicut  dicitur  ^^  «  In  ista 
ergo  perfecta  liberatione  a  culpa  et  miseria 
consistit  haec  domus  dedicatio.  Sic  igitur  patet 
primum  principale,  in  quo  notatur  tempU  de- 
dicatio. 

Sequitur  secundum  principale,  in  quo  tangi- 
tur  dedicaUonis  ratio,  cum  dicitur  :  Ut  pojierem 
nomen  meum,  etc,  id  est,  ut  habitarem  ibi,  elc. 
Ad  hoc  enim  dedicatur  Ecclesia,  ut  fiat  Dei  spe- 
ciale  habitaculum.  Unde  nota  quod  in  ista  do- 
mo  tripUci,  tripliciter  dedicata,  habitatDominus 
tripUciter.  In  prima  enim  domo  matedali  ha- 
bitat  Dominus  per  corporalem  praesenUam,  sci- 
Ucet  sub  sacramento  ;  in  secunda  per  graUam ; 
in  terUa  per  gloriam. 

Primo  dico,  habitat  in  domo  materiali  dedi- 
cata  per  corporalem  praesenUam,  scilicet  sub 
sacramento.  Unde  ^^ :  «  Ecce  ego  vobiscum  sum 
omnibus  diebus   usque   ad    consummationem 

Lxxxill,  U,  12.—  "  Sap.,  IK,  13.  —  »*  I  Joan.,  l,  8,— 
"  Prov.,  XX,  9.  —  =0  Isa.,  xxxiii,  24.  —  ««  Epfies.,  v, 
27.  —  ^*Apoc.,  XXI,  4.  —  =3  Matth.,  xxviii,  20. 

(a)  Ccet.  cdit.  pastoforia.  —  (6)  Item  dirimuntur.  — 
(c)  Uem  PsaUuus.  —  (</)  Item  quaj. 

9 


130         DR  DEDICAT.,  INTER  SERMONES 

saiculi.  »  lloc  bene  figuratuui  esl  ',  ubi  dicitur 
quod  in  dedicatione  domus  Domini  «  nebula 
implevit  doraum  Uomini.  »  Unde  dicitur  ibi- 
dem,  quod  dixit  Salomon  -  :  «  Dominus  dixit, 
ut  habitaret  in  nebula.  »  Quid  enim  est  gloriam 
Domini  apparere  vel  habitare  in  nebuh,  nisi 
Domini  corpus,  Christi  corpus,  lalere  sub  sacra- 
mento?  ^  «  Sanctiiicabo  tabernaculum  testirao- 
nii,  et  habitabo  in  medio  filiorum  Israel.  » 

In  secunda  domo  habitat  per  gratiam.  Unde  ^" : 
uVosestistemplum  Deivivi,»etc.,  ((quoniamha- 
bitabo  in  illis, »  etc.  Postea  concludit  ^  :(c  Has  ergo 
habentes  promissiones ,  »  sciUcet  quod  Christus 
in  uobis  habitat,  «  mundemus  nos  ab  omni  in- 
quinamento  carnis  et  spiritus,  perficientes  sanc- 
tificationem  in  timore  (a)  Dei.  »  Vere  enim,  se- 
cundum  quod  dicitur  ",  ((  non  habilabit  in  cor- 
pore  subdito  peccatis.  »  0  quam  bonum  est 
habere  talem  hospitem !  Cum  ipso  enim  omnia 
bona  veniunt,  sicut  dicitur  '^  :  «  Venerunt  mihi 
omnia  bona  paritcr  cum  illa,  »  id  est,  cum  Sa- 
pienlia  increuta.  lit  Tobias  '' ;  «  Omnia  in  te  ha- 
benles,  non  debuimus  dimittere  (6)  te  ire  a 
nobis.  »  Sed,  heu!  multi  dimiltunt  talem  hos- 
pitem  recedorej  imo,  quod  pejus  est,  turpiter 
ejiciunt,  secundum  illud,  quod  dicebat  D.  Pe- 
trus  5  :  «  Exi  a  me,  Domine,  quia  homo  pecca- 
tor  sum.  » 

In  tertiadomo  habitatper  gloriam.  Hsec  enim 
est  habitationis  suae  gloriae  locus,  sicut  dici- 
tur '"  :  «  Ego  in  altissimis  habito.  «  Rogemus 
ergo  Dominum,  ut  det  nobis  sic  primam  do- 
mum  frequentare,  scilicet  per  crebras  et  devo- 
tas  orationes,  et  secundam  dedicare  et  sancti- 
licare,  scilicet  domum  conscientias,  ut  dignetur 
in  ea  habitare,  et  tandem  nos  cum  gaudio  in 
domum  tertiam  recipere.  Quod  nobis  praestare 
dignetur,  qui  est  benedictus  in  saecula  saeculo- 
rum.  Amen. 

SERMO  IT. 

Vidi  civitatem  sanctam  Jerusalem  novam,  des- 
cendentem  de  c(bIo,  a  Deo  paratam,  sicut  sponsam 
ornatam  viro  suo  ".  Nofandum,  quod  duplex  est 
civitas  :  unacoelestis;  altera  terreslris  :  unalau- 
dablhs;  aha  detestabilis.  De  prima  nihil  propo- 
situm.  De  secunda  dicitur  *^  :  «  Recedentes  ab 
Oriente,   aediticaverunt  civitatem  et  turrim  in 


DE  SANCTIS  IN  COMMUNI,  XLV. 

campo  Sennaar, »  quod  interpretatur  fcBtor  sive 
putredo  dentium;  et  signat  peccatum,  quod 
preestat  mundanis  iBdificiis  fundamentum.  Hanc 
civitatem  videns  Christus,  flcvit  super  eam,  et 
dixit  '^  :  «  Si  cognovisces  et  tu,  »  utique  fleres, 
etc.  Spiritualiter  per  hanc  civitatem  iste  mun- 
dus  accipitur,  qui  civitati  raultis  de  causis  com- 
paratur,  quae  hic  est  in  statu  turpissimo.  Et  ideo 
bene  possemus  .super  ipsam  flere,  super  quam 
eliam  boni  et  electi  deflent  :  quia  quod  Deus 
secundum  historiam  solus  fecit,  hoc  quotidie 
per  electos  suos  in  generali  agit.  Plangit  repro- 
bos,  qui  nesciunt  quod  plangantur  :  qui  si 
damnationem  suam  praeviderent,  seipsos  cum 
electorum  et  sanctprum  lacrymis  plangerent. 
Possent  enim  tria  de  illa  civitate  dici :  quia  aedi- 
ficatur  turpiter,  infatuatur  subtiliter,  et  consum- 
matur  mirabiliter. 

Primo,  aedificatur  turpiter.  Unus  aedificat  dia- 
bolo  domum  fifitidam,  porcorum  stabulum,  per 
luxuriam;  alter  palatium,  per  superbiam  :  et 
sic  de  siugulis.  Carpentarii  diaboli  sunt  :  vae 
eis,  quia  domus  eorum  destruuntur.  '*  «  Vae 
qui  aedificant  civitatem  in  sanguinibus,  et 
prreparant  urbem  in  iniquitate  sua.  »  Nota, 
quod  unus  aedificat  de  spolio,  alter  de  furto, 
tertius  de  usura,  etc.  Unde  Ovidius  *^  : 

Non  habet  evcntus  sor(3ida  praeda  bonos. 

Secundo,  infatuatur  subtiliter,  quia  pulchra 

est  iniquitate.  '^  «  Vidi  iniquitatem  et  contradic- 

tionem  in  civitate.  Die  ac  nocte  circumdabit 

eam  super  muros  ejus  ini^juitas  et  labor ;  et  non 

defecit  de  plateis  ejus  usura  et  dolus.  »  Haec 

enim  civitas  nunquam   caret   bello  intestino; 

et    ideo  »>  necesse    est ,    quod    quilibet    istius 

civitatis    inhabitator    caveat    sibi.    Unde   '^    : 

«  Unusquisque  a  proximo  se  custodiat,  et  in 

"omni  fratre  non  habeat  fiduciam  :  quia  omnis 

frater  supplantans  supplantabit,  et  omnis  ami- 

cus  fraudulenter  incedit.  »  Ideo  in  illa  civitate 

nuUus  est  securus,  sicut  dicitur  **  :  «  Formido, 

et  fovea,  et  laqueus  super  te,  qui  habitator  es 

terrae.  »  Hoc  totum  fit  ex  inductu  trium  insUto- 

rum  ejus,  qui  fraudulenta  mercimonia  exhi- 

bent,  et  pro  levi  pretio  dant,  id  est  tantum  pro 

duobus,  scilicet  corpore  et  anima,  quae  damna- 

tur  aeternaliter.    Hos   tres  insUtores   describit 


1  111  Reg.,  viiT,  10.  -  ^  Ibid.,  12.  -  »  Exod.,  xxu,  f,^'  ^"  "  i    luc.    xix,  42.  -  ''  Hahac,  n,  12.  - 

45.  -  *  11   Cor.,  VI,  16.  -  5  Ibid.,  vit,  1.  -  «  Sap.,  '[  O^^d.  -  »  PsaL  Liv,  10-11.  -  i'  Jerem.,  ix,  4.  - 

I,  4.  -  ^  Sap.,  VI.,  11.  -  «  Jo6.,  X,  5.  -  ■'  Luc,  v,  8.  ''  ^'^■'  ^^'^'  ^^- 

—  <o  Eccli.,  XXIV,  7.  —  '1  Apoc,  xxi,  2.  —  ^^  Gen.,  (a)  Ccet.  edit.  iQteriorem.  —  (6)  Item  mittere. 


I)E  DEDICATfONK  ECCLESFiE.  SERMO  II. 


131 


Joannes  dicens '  :  «  Omne  quod  est  in  mundo, 
aul  est  concupiscentia  carnis,  aut  concupisccntia 
oculorum^  aut  superbia  vitae.  »  Hi  tres  maxi- 
mampartemfilii  (a)  fraudulenter  subjugaverunt. 
Undc  lamentatur  * :  «  Fili  hominis,  assume  super 
Tyrum  lamentum,  »  id  est,  mundum.  Glossa: 
«  Quidquid  de  Tyro  dicilur,  ad  angustias  sfeculi 
refertur.  »  Sequitur  ^  :  «  Greecia,  Mosoch,  Tu- 
bal,  ipsi  institores  tui.  »  Graecia  mundi  gloriam; 
Mosoch,  diram  nequitiam ;  Tubal,  carnis  lasci- 
s  iam  signant.  Prima  exhibet  superbiam  et  ava- 
ritiam;  secunda,  invidiam  et  iram,  quia'*«in- 
vidia  diaboh  mors  inlroivit  in  orbem  terra- 
rum;  »  tertia  exhibet  gulam,  et  luxuriam,  ct 
acediam,  et  quos  incautos  viderit,  decipit.  Dic, 
quos  quaelibet  decipit. 

Tertio  consummatur  mirabiliter  in  judicio 
futuro.  Unde  ^  :  «  Vee,  vag,  civitas  illa  magna 
Babylon,  civitas  illa  fortis,  quoniam  (6)  una 
hora  veniet  judicium  tuum  :  et  negotiatores 
terrae  flebunt,  et  lugebunt  super  illam,  quoniam 
merces  eorum  nemo  amphus  emet,  »  etc.  Et 
illud  puh±re  figuratur  ^  ubi  dicitur,  quod  Jo- 
sue  misit  nuntios  ad  Raab  in  civitatem  Hierico  : 
quibus  receptis  juramento  promiserunt  (c)  sal- 
vare  domum  ejus  :  in  cujus  signum  funiculus  in 
fenestra  ejus  hgatur.  Et  sequitur,  quod  dixit 
Dominus  ad  Josue  '^  :  «  Circuile  urbem  septem 
diebus ;  die  autem  septimo  tollent  septem  sa- 
cerdotes  septem  buccinas,  septiesque  circuibunt 
civitatem,  et  clangent  buccinis,  et  muri  funditus 
corruent.  Et  factumest  ita;  et  interfeceruuta  viro 
usque  ad  muherem,  ab  infante  usque  ad  senem, 
boves,  oves,  asinos.  Raab  vero  fccit  Josue  vi- 
vere,  et  habitare  in  medio  Israel  usque  in  prae- 
sens. »  Spirituahter  per  (d)  Josue  Christus  ligura- 
tur,  cui '  «  omne  judicium  dedit  Pater.  »  Per 
Hierico  mundus  iste.  Septem  diebus  circuitur  : 
ab  Adam,  usque  ad  Noe;  a  Noe,  usque  ad 
Abraham ;  ab  Abraham,  usque  ad  Moysen ;  a 
Moyse,  usque  ad  David;  a  David  usque  ad 
transmigrationem,  a  transmigratione,  usque  ad 
Christum;  a  Christo,  usque  ad  flnem  mundi.  In 
his  septem  diebus  sacerdotibus  clangentibus 
septies  circuitur.  Per  hos  septem  sacerdotes  sep- 
tem  preelatorum  genera  figurantur  :  et  cum 
unus  tuba  canit,  civitas  cadit,  hoc  est  mundus. 


Primus  Joannes  Baptista  hic  decoUatur,  qui  sic 
oecinit  ^  :  «  Poinitentiam  agite, »  elc.  Secundus, 
septuaginta  duo  discipuH ,  qui  despiciuntur. 
Unde  '"  :  «  Misit  illos  binos  ante  faciera  suam.  » 
Tertius,  Christus,  qui  crucifigitur,  qui  sic  ceci- 
nit  "  :  «  Omnis  arbor,  quc-c  non  facit  fructum 
bonura,  »  etc.  Quartus,  duodecim  Apostoh,  qui- 
bus  ait  *2 :  « In  synagogis  suis  flagellabunt  vos.» 
Et  ibidem  **  :  «  Ecce  ego  mitto  vos,  sicut  oves 
in  medio  luporum,  »  etc.  Quintus,  praedicatores 
moderni,  ut  nos,  et  nostri  similes,  qui  canimus 
tibi  vitia  fugienda,  virtutes  ampleclendas,  poe- 
nam  fugiendam,  etgloriam  appetendam.  Sextus, 
Hehas  et  Enoch  **  :  «  Dabo  duobus  testibus  meis, 
et  prophetabunt  diebus  miUe  ducentis  quadra- 
ginta  :  et  cum  finierint  testimonium  suum,  bes- 
tia,  quae  ascendet  de  abysso,  faciet  adversus 
eos  bellum,  et  vincet  illos,  et  occidet  eos.  »  Sep- 
timus  sunt  angeli,  cum  hi  tuba  sua  canent,  et 
omnes  resurgent;  hos  etiamaudient  mortui  au- 
ribus.  Unde  **  :  «  Mitlet  angelos  suos  cum  voce 
magna, »  etc.  Hoc  septimo  clangore  muri  Hie- 
rico  corruent,  id  est,  mundus.  Unde  sequitur  '^ : 
«  Vociferantc  omni  populo,  et  clangentibus  tu- 
bis,  illico  corruent.  »  Per  illos  septem  sacerdo- 
tes  figurantur  septem  coetus  coelestium,  videli- 
cet  Angeh,  Virgines,  Martyres,  Confessores, 
Propheta3,  Apostoh,  Evangelistee.  Isti  septemin- 
terficientseptem  generahominum.  Unde  sequi- 
tur  "  :  «  Ceperuntque  civitatem,  et  interfecerunt 
omnia,  qute  erant  in  ea,  a  viro  usque  ad  mulierem, 
ab  infante  usque  ad senem, boves,  oves,  asinos. » 
Per  hos  figurantur  septem  genera  hominum, 
quos  Dominus  durissime  judicabit.  Primo  viroi^ 
hoc  estper  potentiam  opprimentes,  utsuntmali 
nobiles,  praedones,  et  oppressores  pauperum; 
qui  modo  tantae  fortitudinis  sunt,  ut  ahena  ra- 
piant,  pauperes  concutiant.  Unde  ^* :  «  Rapina 
pauperis  in  domo  vestra.  »  Hi  viri  interficientur 
in  judicio,  et  eorum  colla  a  pauperibus  concul- 
cabuntur.  Unde  dicitur  '^  :  «  Ite,  ponite  pedes 
vestros  super  colla  regum.  »  Ubi  tunc  erit  po- 
tentia  eorum?  ^**  «  Non  in  fortitudine  sua  robo- 
ratur  (e)  vir.  »  Secundo  mulieres,  dehcate  scilicet 
viventes.  Mulier  quasi  gerens  mollia.  Hae  sunt, 
quae  nihil  pro  Deo  incommodi  sentiunt,  sed 
semper  in   deliciis  et  moUibus  incedunt,  el  nu- 


1  1  Joan.,  II,  16.  —  ^  Ezech.,  xxvii,  2.  —  ^  ibid., 
13.  —  ^  Sap.,  n,  2:.  —  *  ^poc,  xviii,  10-11.  —  ^  Jos., 
11,  1  et  seq.  —  ■»  Ibid.,  vi,  3  et  seq.  —  «  Joan.,  v,  22, 
-  9  Matth.,  III,  2.  —  »»  Luc,  X,  1.  —  "  Matth.,  vu, 
19.  —  '*  Ibid.,  X,  17.  —  '8  Ibid.,  16.  —  "  Apoc,  xi 


3,  7.  —  '5  Matth.,  xill,  41—1"  Jqs.,  vi,  5.  —  "  Ibid., 
21.  —  >8  Isa.,  III,  14.  —  '■'  Jos.,  XIX,  24.  —  •"  1  Reg., 
u,  9. 

(rt)  C(Bt.  edit.  Leg.  saeculi.  — (6)  quomodo.—  (c)  Ilem 
peniiiseruDl.  —  (rfj  Item  pro.—  (e)  Vulg.  roborabitur. 


i:}^2         DE  DEORIAT.,  liNTER  SERMOxNES 

triuntur  :  et  isti  manducabunt  poenas  interni. 
Uude  * :  «  Qui  nutriebantur  in  croceis,  amplexati 
sunt  stercora,  »  scilicet  inferni.  Heec  est  illa 
maledicta  mulier,  quae  multos  seducit.  Ilcec,  ut 
dicit  '^  «  si  primatum  habeat,  confundit  virum 
suum  (a)  :  »  ideo  interficiuntur.  Tertio  infantcs, 
Loc  est  non  fanles  in  confessione  et  oratione  : 
et  hi  ad  litteram  sunt  juvenes,  qui  etiam  occi- 
duntur  »  :  « lllis,  Domine,  qui  in  vita  sua  insen- 
sale  et  injuste  vixerunt,  dedisti  sunima  tor- 
raenta.  »  Et  sequitur  *  :  «  Infantium  insensato- 
rum  more  viventes,  »  qui  veterem  pellem 
ylilthiopis  non  possuni  mutare  in  vestem  novita- 
tis.  Unde  ^  :  «  Si  mutare  potcst  ^thiops  pel- 
lem  suam  et  pardus  varietates  suas,  ct  vos 
poteris  benefacere,  cum  didiceritis  mala.  » 
Versus : 

Quod  uova  lesta  capit ,  inveterala  sapit. 

Et  hi  etiam  occiduntur.  Quiulo  boves,  hoc  est 

Ecclesias  praelatos.  Isidorus «  :  «  Bos  est  rex  ju- 

mentorum.  »  Ista  jumenla  jam  computrescunt 

in  stercorc  suo  "^ .  Quod  difiinit  Gregorius  di- 

cens  »  :  «  Jumeuta  in  slercore  putresccre,  cst 

homines    carnales    in  foetore    luxurioe  vitam 

linire.  »  Sexto  oves,  quoad  falsos  religiosos,  qui 

oves  in  habitu,  lupi  sunt  in  actu.  De  quibus  Do- 

minus  in  Evangelio  " :  «  Attendite  a  falsis  prophe- 

tis,  »  etc.  Tales  etiam  oves  damnantur.  ^"  «  Sicut 

oves  in  inferno  positi  sunt,  mors  depascet  eos. » 

Septimo,  asiiios,  quoad  malos  subditos,  id  est 

communem  populum,  qui  ut  asini  stolidi  sunt, 

nihil  cognitionis  habentes.  Unde"  ;  «Sepultura 

asini  sepelietur  putrefactus,  et  projectus  extra 

portas  Hierusalem.  »  Sequitur:  jRaa^uero,  etomnia 

quce  habuit,  fecit  Josue  vivere,  et  habitavit  in  me- 

dio  Israel.  Per  Raab,  quae  interpretatur  latitudo, 

intelliguntur  hi,  qui  habent  latitudinem  chari- 

tatis,  sine  qua  nullus  salvatur  :  vel  etiam  rece- 

pit  nuntios,  id  est  prasdicatores  verbi  Dei,  quos 

in  superioribus  collocavit,  id  est  altae  memoriaj 

commendavit.  Haec  in  fenestra  animoe,  id  est 

affectiva,  coccum  ligavit,  id  est  rufum  funicu- 

lum,  dum  meraoriam  Dominicas  passionis  ha- 

bet,  ut  dicit  Glossa.  Et  ideo  cum  Dominus  ad 

judicium  venerit,  salvatur  in  filiis  Israel,  id  est 

omnibus  sanctis  conjungitur.  Post  hoc  mundus 

anathematizatur,  id  est  mundani,  qui  maledi- 


DE  SANCTIS  IN  COMMUNI,  XLVI. 

cuntur.  Unde  sequitur  •-  :  «  Haec  civitas  ana- 
Ihemasit,  »  quae  est  major  cxcommunicatio,  a 
qua  nunquam  absolventur.  Rogemus,  etc. 

SERMO  ITI. 

Sanctificavit  tabernaculum suum,  altissimus^^.  Lo- 
quitur  Propheta  de  consecratione  ecclesiae,  sub 
metaphora  rei  artificialis  describens  ecclesiam 
primo  consecrandam ,  secundo  ejus  consecra- 
tionem.  De  primo  dicit  :  Tabernaculum.  De  se- 
cundo  :  SanctificaviL 

Quantum  ad  primum,  allegorice  per  taberna- 
culum  Ecclesia  signatur,  et  singulariter  ipsa  est 
in  omnibus  particularibus  ecclesiis  una,  quae 
bene  dicitur  tabernaculum.  Est  enim  taber- 
naculura  locus  militantium,  peregrinantium,  et 
vigilantium.  Unde  in  tabernaculis  habitantmi- 
lites,  et  viatores,  el  pastores.  Militat  Ecclesia  in 
bonis  laicis,  et  saecularibus.  Peregrinatur  in 
bonis  clericis,  et  regularibus.  Vigilat  in  bonis 
proelatis,  et  pastoribus. 

De  primo  ''* :  «  Nigra  sum,  sed  formosa,  fitiaj 
Hierusalem,  sicut  tabernacula  Cedar.  »  Nigra,  si- 
cut  tabernacula  Cedar  :  formosa,  sicut  pelles 
Salomonis.  Tabernacula  Cedar,  id  est  Agareno- 
rum,  per  pelles  extenduntur,  et  dilatantur; 
quia  saeculares  ex  sollicitudine  quotidiana  cir- 
ca  tot  mundana  fuscati  sunt  interius,  exte- 
rius  tamen  ex  charitate  fraterna  sunt  dilatati,  et 
pulchri  interius.  Nigra,  quia  in  laboribus  plu- 
rimis;  formosa,  ex  reformatione  divinae  imagi- 
nis,  et  gloria  conscientiae  interioris. 

De  sccundo  Apostolus  ^^ :  «  Quamdiu  sumus 
in  hoc  tabernaculo,  ingemiscimus  gravati;  eo 
quod  nolumus  expoliari,  sed  supervestiri,  ut 
absorbeatur  quod  raortale  est  a  vita.  »  Gemit 
peregrinus  ex  incommodis  vitae,  ex  dilatione 
patriae,  nihil  ferens  secum,  nisi  quod  sit  neces- 
sarium  ad  usura.  Gerait  clericus,  cujus  parshae- 
reditatis  est  solus  Dominus.  Gerait  religiosus, 
qui  terrenorum  abjecit  pondus,  videns  causam 
sui  gemitus;  quia  sursum  anhelat,  cum  hic 
eum  esse  oporteat :  et  ideo,  cum  caro  trahat 
deorsum  ex  corruptione,  et  spiritus  levet  eum 
sursum  ex  dcvotione,  ex  motibus  contrariis  pro- 
fert  gemitum ,  plangens  suum  incolatum. 
"  «  Heu  mihi,  quia  incolatus  meus  prolongatus 
est.  » 


Jos.,  VI,  17.  —  i^  Psal.  xLv,  5.  — 


<  Thren.,  IV,  5.  -  =  EccH.,  xxv,30.  -  ^  Sap.,  xu,  ^X",    ^^-  "      ,  ,.    ,,    n 

23.  -  4  Ibid.,  24.  -  6  Jerem.,  xm,  23.  -  «  Isid.  -  **    Cant.,    i,    4.  -    '3   II   Cor.,   v,    4. 

'  Joel..  1,  17.  —  8  Greg.,  in  Evang.,  bom.  x,  u.  G.  —  "ix,  5. 
9  Matih.,  VII,  15.  —  '<'  Psal.  XLvin,  15.  —  i'  Jerem.,  (n)  Vulg.  coutraria  est  viro  suo. 


1"   Psal. 


DE  DEDICATIONE  ECCLESI^.  SERMO  111. 


133 


Dc  tertio  *  :  «  Cui  (a)  in  solitudine  locum  (6), 
et  tabcrnacula  ejus  in  terra  salsuginis.  »  Et  se- 
quitur  :  «  Circuraspicit  raontes  pasciiee  suae,  et 
virentia  quaeque  perquirit.  »  Iste  onager,  praela- 
tus  :  manet  in  loco  solitudinis,  cx  singulari 
sanctitate;  in  terra  salsuginis,  ex  ferventi  chari- 
tate;  in  monte  solitudinis,  ex  diligenti  subdito- 
rum  informatione. 

Quantum  ad  secundum,  hoc  tabernaculum 
sanctificatur ,  quando  Ecclesia  consecratur, 
Sanctificatio  autem  sumitur  in  sacra  Scriptura 
tripliciter  :primo,  pro  cmundationc  a  pcccato ' : 
«  Liberati  a  peccato,  servi  autem  facti  Deo,  ha- 
betis  fructum  vestrum  in  sanctificationc.  »  Se- 
cundo,  pro  dedicatione  cultui  divino  :  unde 
tabernaculum,  et  vasa  tabernaculi  dicta  sunt 
sanciificari,  quia  dedicata  divino  cultui  *  : 
«  Sumpto  unctionis  oleo,  mages  tabernaculum, 
et  omnia  vasa  ejus,  ut  sanctificentur,  »  Tertio, 
pro  confirmalione  in  bono  :  sicut  enim  Joannes, 
et  alii  in  gratia  confirmati,  dicuntur  sanctifi- 
cati  * :  «  Antequam  exires  de  vulva,  sanctificavi 
le.  »  In  hunc  modum  Ecclesia  sanctificatur, 
quando  in  laicis  et  sacularibus  a  peccaUs  pur- 
gatur;  quando  in  Clericis  et  Religiosis  divino 
cultui  dedicatis  commendatur;  quando  in  Pas- 
toribus  et  Pra^Iatis  confirmatur. 

De  primo  ^  :  «  Quidquid  potest  transire  per 
flammas,  igne  purgabitur  :  quod  autem  ignem 
non  poterit  sustinere,  aqua  cxpiationis  sancfifi- 
cabitur.  »  Haec  enim  erat  vulgaris  sanctificatio, 
et  communis,  signans,  quod  per  aquam  bap- 
tismi  et  ignem  poenitenfiae  sanctificari  sallem 
quemlibet  laicum  oportet,  per  (c)  purgationem 
ab  originali  peccato  et  actuali.  *  «  Transivimus 
per  iguem  et  aquam,  et  eduxisti  nos  in  refrige- 
rium.  » 

De  secundo  dicitur  ad  Aaron  in  persona  Cle- 
ricorum ' ;  «  In  fide  et  lenitate  ipsius  sanctum 
fecit  illum,  et  elegit  eum  ex  omni  carne.  »  In 
fide,  quoad  Deum;  lenitate  patientiae,  quoad 
proximum;  et  separetur  ab  omni  carne,  id  est 
a  carnali  voluptate,  quoad  seipsum  :  et  sicut 
ecclesia  sanctificata  non  advolvitur  ulterius  ad 
usum  alienum,  quantum  ad  modum;  sic  nec 
isti  ulterius  ad  peccatum  revertantur,  sed 
8 «  sciat  unusquisque  vas  suum  possidere  in  sanc- 
tificatione,  et  honore.  » 

»  Job,  XXXIX,  6,  8.  —  =  Rom.,  vi,  22.  —  »  Exod.,  XL, 
9.  —  »  Jerem.,  i ,  5.  —  »  Num.,  xxi'i,  23.  —  «  Psa/. 
Lxv,  12.  —  7  Eccli.,  XLV,  4.  —  *  I  Thess.,  iv,  i.  — 
9  Exod.,  XIX,  22.  —  1"  Apoc.,  xxn,  11.  —  "  Levit.. 


De   tertio  ^ :  «   Sacerdotcs  qui  accedunt  ad 
me,   sanctificentur ,   ne   percuUam    eos;   »  et 
sanctificentur,  et  confirmentur  in  bono,  quia 
ipsi  sunt  columnas,   et  stabilimenlum   in  po- 
pulo.  Ipsi  enim  debent  esse  sancUficati ,  quoad 
propriam  sanctificaUonem,  et  quoad  aliorum 
sustentationem. '"  «Qui  sanctus  est,  sancUficetur 
adhuc.  »  In  figura  ergo  hujus  triplicis  sanctifi- 
cationis  ofTerebantur  in  sancUficatione  taberna- 
culi  tria  animalia  :   bos,  qui   congruit  labori 
laicorum;  agnus,  qui  significat  simphcitatera 
religiosorum;   aries,   qui  est  dux  gregis,  qui 
convenit  regimini  Prcelatorum.  Et  in  consecra-     Aitaris 
Uone  altaris,  tria  apponuntur,  maxime  in  parvis  '^"^,^^- 
altaribus  :  lignum,  signans  fragilitatem  in  saecu-    hajus 
laribus;  chrisma,  sancUtatem  in  regularibus;  mystcri 
lapis,  firaiitatem  in  Pastoribus.  Moraliter  potesl 
exponi  verbum  propositum  de   quolibet  no- 
strum,  qui  dicimur  Dei  tabernaculum  :  ideo 
dicilur  "  :  «  Tabernaculum   meum   in  medio 
vestri,  et  non  abjiciet  vos  ultra  anima  mea.  » 
Secundura  autem  disUnciionem,  quam  facit  Da- 
vid  in  Psalmo  Quam  dilecta  tabernacula  **,  per 
alrium  ct  altare,  possumus  disUuguere  tres  par- 
tes  in  tabernaculo  :  atrium,  pro  sexu  promis- 
cuo;    prius    tabernaculura ,    quod    dicebatur 
sancta  sanctorum,  pro  minisUrorum  quotidiano 
servitio;  posterius  tabernaculum,  quod  dice- 
batur  Sancta  sanctorum,  pro  Pontifice  summo, 
qui  solus  intrabat  illuc  cum  sanguine  "  semel 
in  anno.  Sic  in  nobis,  qui  sumus  tabernaculum 
Dei,  pars  anterior   est   corpus  nostrum,  sicut 
quoddam  atrium  :  pars  anterior  est  pars  jmi- 
malis;  sed  pars  posterior  est  anima  nostra,  si- 
cut  quoddam  Sancta  sanctorum.  De  primo  "  : 
«Certus  sum  quod  veloxest  depositio  tabernaculi 
mei.  »  Flaec  autem  dicebat  de  imminenti  dissolu- 
tione  corporis  sui.Desecundo  ** :  «  Eriges  taber- 
naculum.  »  Et  sequitur  :  «Inseretur  autem  ve- 
lum  per  circulos  :  intra  quod  pones  arcam  tes- 
timonii,  »  quo  Sanctuarium,  et  Sanctuarii  Sanc- 
tuaria  dividentur.  Sicut  enim  pars  illa  opposita 
circumdabatur   velo ,   quod  discernebat   inter 
Sancta,  etSanctasanctorum,ne  videretur  (d) ;  sic 
ex  parte  sensualitaUs,  quae  est  pars  animaUs,  in 
nobis  oriuntur  quidam  molus  cogitationum  et 
affecUonum  superflui,  velantes  et  occultantes 
nobis  lumen  veritatis,  ne  animalis  homo,  qui 

xxv[,  11.  —  '*  Psal.  Lxxxm.  —  '^  Hebr.,  ix,  7.  — 
'»  l  Petr.,  I,  14.  —  '»  Exod.,  XXVI,  30,  33. 

(a)  Suppl.  dedi.  —  (6)   Vulf/.  domuui.  —  (c)  Leg. 
propler.  —  (d)  Leg.  videreniur. 


m         DE  DRDICAT.,  INTER  SERMONES 

•  «  non  percipit  ea  quae  Dei  sunt,  »  intuealur. 
Inde  mulier  debet  habere  velamen  super  caput 
suum :  nam  * «  capilli  dati  sunl  ei  pro  velamine.  » 
Capilli  de  carne  nascentes,  subtiles  carnales 
allectiones,  et  erroneas  cogitationes  designant. 
De  tertio  ^  :  «  Post  velamentura  aulem  secun- 
dum,  tabernaculum,  quod  dicitur  Sancta  sanc- 
torum,  »  etc,  quia  spiritus  absolutus  ab  im- 
petucarnis,  et  appetitu  sensualitatis,  libere  fertur 
ad  Deum.  Et  sic  patet,  quid  sit  illud  taberna- 
culum. 

Secundo  videndum  est,  quomodo  debeat  il- 
lud  tabernaculum  sanctilicari.  Corpus  enim, 
anima  et  spiritus  sanctificanda  sunt.  **  «  Deus  au- 
tem  pacis  sanctificet  vos  per  omnia,  ut  integer 
spiritus  vester,  anima  et  corpus  sine  querela  in 
adventu  Domini  nostri  Jesu  Christi  servetur.  » 
Corpus  autem  sanctificandum  est  per  pa^niten- 
tiam;  spiritus  autem  per  sapientiam. 

De  primo  dicit  Dominus  ad  Moysen  ^  :  «  Vade 

ad  populum,  et  sanctifica  illos  hodie  :  et  cras 

lavent  vestimenta,  et  sint  parati  in  diem  ter- 

tium  :  in  die  euim  tertio  descendet  Dominus  su- 

per  montem  Sinai.  »  Tres  dies  referuntur  ad  tres 

illuminationes,  quse  sunt  tres  poenitentiae  partes, 

per  quas  illuminamur,  dum  per  veram  poeni- 

tentiam  sanctificamur.  Haec  autem  sanctificatio 

consistit  in  mortificatione  carnis,  cum  discre- 

tione,  cumpunctione,  cum  exultatione.  In  cujus 

signum,  in  consecrationibns  ecclesiarum  poni- 

Eccie-  tur  cinis,  sal,  et  aqua,  et  vinum.  Incinere  mor- 

siarum  tificatio ;  iu  sale  discretio ;  in  aqua  compunctio ; 

tio,  ejus-  in  vino  exultatio.  De  primo  *  :  «  Cinis  vitulae 

qoemys-  aspersus  inquinatos  sanctificat  ad  emundatio- 

nem  carnis  :  »  quod  fit,  cum  morlificatur  caro 

ex  memoriapraeteritaedelectationis.  Vitulaenim 

est  animal  lascivum;   et   cinis  remanet  post 

ignem  mortuum.  De  secundo  ^  :  «  Sicut  exhi- 

buistis  membra  servire  immunditiae,  et  iniqui- 

tati  ad  iniquitatem ;  ita  nunc  exhibete,  »   etc. 

Haec  enim  discretio  habenda  est  in  poenitentia, 

ut  mortificetur  in   carne  quod  est  carnale,  non 

eruatur   quod  est  spirituale  vel  naturale;   vel 

secundum  quantitatem  culpae  prasteritae  morti- 

ficatio  sit  carnis  in  operibus  poenitentiae.  Morti- 

ficanda  est  enim  caro,  ne  superbiat;  sed  uon 

est  exterminanda,  ne  deficiat.  Et  sicut  in  conse- 

cratione  ecclesiae  cinis  etsal  simul  miscentur,  ita 

1  I  Cor.,  ir,  14.  —  2  Ibid.,  xi,  IS.  —  ^ Exod.,  xxvi, 
34.  --  *  l  Thess.,  v,  23.  —  »  Exod.,  xix,  10.  — 
*  Hebr.,  ix,  13.  —  '  Rom.,  \l,  19.  --  8  Ibid.,  XU,  1. 
—  '  Ezedi.,  xxxvi,  25.  —  ">  I   Cor.,  \i,  10-11.  — 


DE  SANCTIS  IN  COMMUNI,  XLVI. 

in  poenitentia  mortificatio  et  discretio  conjun- 
guntur.  *  «  Obesecro  vos  per  misericordiam  Dei, 
ut  exhibeatis  corpora  vestra  hostiam  viventem, 
sanctam,  Deo  placentem,  rationabile  obsequium 
vestrum.  »  Adjungit,  et  sanctificationem  inter- 
serit.  De  tertio  '  :  «  Etfundam  super  vos  aquara 
mundam,  et  mundabimini  ab  oranibus  inqui- 
namentis  vestris.  »  Aqua  enim  compunctionis 
est  aqua  benedicta,  per  quam  sanctificamur,  et 
abluuntur  peccata.  "  «Neque  fornicarii,  neque 
idolis  servientes,  neque  adulteri,  neque  molles, 
neque  masculoruin  concubitores,  neque  fures, 
neque  avari,  »  etc,  «  regnum  Dei  possidebunt : 
et  haec  aliquando  quidem  fuistis,  sed  abluti  es- 
tis,  et  sanctificati  estis. »  De  quarto  '* :  «  In  omni 
dato  hilarem  fac  vultum  tuum  (a),  et  in  exulta- 
tione  sanctificadecimastuas.»  *^  «Numquidflen- 
dum  est  in  quinto  mense,  vel  sanctificare  me 
debeOjSicut  feci  jam  multis  annis?»  Quia  com- 
punctio  non  debet  esse  nimia,  ne  vergat  ad 
desperationem ;  sed  moderata,  non  excludens 
exultationem.  Et  sicut  cinis  et  sal  simul  pone- 
bantur,  ita  vinum  et  aqua  simul  miscentur,  ut 
computet  illud  in  bono,  quod  dictum  est  in 
malo  '^ :  «  Vinum  tuum  mixtum  est  aqua.»  Nam 
si  vinum  defuerit ,  contabescit  cor  per  despe- 
rationem;  si  aqua  defuerit,  luxuriabit  in  prae- 
sumptionem.  •''  «  Has  igltur  habentes  promissio- 
nes,  charissimi,  mundemus  nos  ab  omni  inqui- 
namento  carnis,  perficientes  sanctificationem  in 
timore  Dei.  »  Quod  dixit  promissiones,  pertinet 
ad  vinum  exultationis ;  quod  dicit  in  timore  Dei, 
pertinet  ad  aquam  compunctionis.  In  cujus  fi- 
gura  nazaraei,  sanctificati  Domino,  in  principio 
SU09  consecrationis  non  poterant  bibere  vinum*^; 
sed,  completa  sanctificalione,  poterant.  *^  «  Vir, 
sive  mulier,  cum  fecerint  votum,  ut  sanctificen- 
tur,  et  se  voluerint  Domino  consecrare,  a  vino, 
et  omni,  quod  inebriare  potest,  abstinebunt. » 
Et  prope  finem  ejusdem  capitis  dicitur,  quod 
completa  consecratione,  licite  poterat  nazaraeus 
bibere  vinum,  quia  cordis  compunctio  inchoa- 
tur  in  araaritudine,  terminatur  in  dulcedine. 

Secundo  anima  sanctificanda  est  per  miseri- 
cordiam.  Animalis  enim  pars  in  nobis  subjecta 
est  fragiUtati,  quia  anostra  fragilitate  materiam 
habemus  sufficientem  aliis  miserendi.  "^  «  Qui 
timent  Dominum,  praeparabunt  corda  sua,  et  in 

n  Eccli.,  sxxv,  11.  —  "  Zach.y  vii,  3.  —  i^  jsa.,  i, 
22.  —   1*  II   Cor.,  VII,  1.  —  15  Num.,  \],  3,  20.  — 
1«  Ibid.,  2-3.  —  1'  Eccli.,  il,  20. 
(«)  CcbI.  edit.  tuac. 


DE  DEDICATIONE  ECCLESIiE.  SERMO  111. 


135 


conspectu  illius  sanctificabunt  animas  suas  : » 
et  hoc  per  opera  naisericordiae ,  quia  per  hoc 
decUnatur  timor  judicii,  quod  erit  de  discepta- 
tione  circa  opera  pietatis.  Santificatur  autem 
anima  per  misericordiam  tripliciter  :  primo,  si 
proximo  corde  misericorditer  compatiaris;  se- 
cundo,  si  ore  dulciter  consoleris ;  tertio,  si  opere 
largiter  sufi^rageris.  Inde  est,  quod  in  figuraho- 
rum  triura,  tria  ponuntur  in  consecrationibus 
ecclesiarum ;  oleum  ,  aspersorium  de  hyssopo, 
cie-  et  balsamum.  Chrisma  enim,  quo  unguntur  al- 
"™  taria,  compositum  est  exoleo  etbalsamo.  Oleum 
I,  ei  superfertur  caeteris  liquoribus,  pietatem  signifi- 
^"*  cans,  quse  superfertur  coeteris  operibus,  quia 
pietas,  secundum  Apostolum  *,  valet  in  omni- 
bus.  Hyssopus  herba  humilis,  dum  valet  pro 
pectore,  tollit  asperitatem  a  Ungua,  ignorante 
misericordiam  oris,  per  dulcedinem  sermonis. 
Balsamum,  conservans  a  corruptione  corpus , 
signat  largitatem,  quae  declaratur  per  exterius 
opus. 

De  primo  dicitur  -  :  «  Moyses  unxit  omnia 
tabernaculi  vasa,  et  sanclificavit  ea  oleo  :  » 
quia  ad  omnes  patientes  utendaest  cordis  com- 
passio,  ut  sit  animcne  sanctificatio.  *  «Sumpto  (a) 
unctionis  oleo,  unges  tabernaculum  cum  vasis 
suis ,  ut  sanctificelur  :  »  quia  omnia  membra 
Christi,  quae  habitant  in  tabernaculo  fragilitatis 
nostrae  ad  tempus,  debent  excubare  compas- 
sione. 

De  secundo  *  :  «  Da  verbum,  Domine,  in  ore 
meo,  et  in  corde  meo  consilium  corrobora,  ut 
domus  tua  in  sanctificatione  permaneat.  »  Sicut 
enim  lingua  canis  curat  infirmitatem,  sic  lingua 
consolationis  alleviat  infirmum  pafientem. 

De  tertio  '  :  «  Erunt  negotiatores  ejus,  et  mer- 
cedes  ejus  sanctificatas  Deo.  »  Glossa  interlinea- 
ris  :  «  Dicit,  Deo  ;  quia  quod  erogamus  pauperi 
pro  Christo,  facimus  Deo. »  Unde  siMartinus  sci- 
visset,  quem  vestisset  chlamyde,  quem  dimi- 
sit,  puto,  quod  non  dimisisset,  nisi  integram 
vestem  ejus  humeris  imposuisset.  Forte  est 
chrisma,  vel  balsamum  illud,  quod  dicitur 
thymiama  ad  sancUficationem  * :  «  Composuit 
et  oleum  ad  sanctificationis  unguentum,  et  thy- 
miama  de  aromatibus  mundissimis  opere  pig- 
mentarii,  » 

Secundo,  sanctifkandus  est  spiritus  per  sa- 
pientiam.  Infusa  enim  sapientia  spiritui,  desipit 

»  I  Tim.,  IV,  8.  —  2  Levit.,  viii,  II.  —  »  Exod.,  XL, 
9.  —  *  Judith,  IX,  18.  —  8  Isa.,  xxiii,  18.  —  «  Exod., 
XXXVII,  29.  —  T  1]  Thess.,  u ,  12.  —  »  1  Cor.,  i,  30. 


caro  a  carnali  appetitu.  De  qua  sanctificatione 
dicit  Apostolus  ^,  quod  «elegit  nos  Deus  primi- 
tias  in  salutem,  in  sanctificatione  spiritus,  et  in 
fide  veritatis.  »  Sicut  enim  praelibatur  vinum , 
ut  eo  gustato  feratur  ad  dolium,  sic  immissis  (b) 
primitiis  spiritus,  ad  patriam  frequenter  suspi- 
rat  animus.  Et  quoniam  in  spiritu,  secundum 
Augustinum,  est  superlor  portio  raUonis,  quan- 
do  ad  Deum  convertitur,  invenitur  raUo  imagi- 
nis  quantum  ad  memoriam,  intellectum  et  vo- 
luntatem  :  ideo  sancUficetur  spiritus  tripliciter  : 
primo,  cura  memoria  tenet  acerbitatem  Domi- 
nicae  passionis;  secundo,  cum  intellecUva  habet 
veritatem  cum  sobrietatc  verae  cognitionis;  ter- 
Uo,  cum  voluntate  tenet  soUditatem  dilecUonis. 

De  primo  *  :  «  Ex  ipso  vos  estis  in  Christo 
Jesu,  qui  factus  est  nobis  sapienUa  a  Deo,  et 
justiUa,  et  sancUficatio,  et  redemptlo.  »  Quod 
totum  exponit  Bernardus  de  passione  :  sicut 
enim  per  sanguincm  passionis  ChrisU  sanctifica- 
tus  est  mundus  ab  originali  peccato,  sic  per 
memoriam  passionis  ejus  sancUficatur  quilibet 
ChrisUanus  ab  actuali.  '«Petrus  Apostolus  Jesu 
Christi,  elecUs,  advenis,»  etc,  «secundum  prae- 
scientiam  Dei  Patris  in  sancUficaUonem  spiritus, 
in  obedienUam,  et  aspersionem  sanguinis  Jesu 
ChrisU,  gratia  vobis,  et  pax  muIUpUcelur.  » 
*°  «  Si  enim  sanguis  taurorum  »  sancUficavit  in 
veteri  lege,  «quanto  magis  sanguis  ChrisU  emun- 
dat  conscienUas  nostras  ab  operibus  mortuis? » 
Propter  hoc  enim  Christus  "  «  semeUpsum  tra- 
didit  pro  Ecclesia  sua.  mundans  eam  lavacro 
aquae  in  verbo  vitae.  »  Lavacro  aquae  fluxus  gra- 
tiae  signatur,  qui  procedit  de  Verbo  incarnato  et 
passo,  quando  per  memoriam  vivit  in  mente. 

De  secundo  »*  :  «  Panes  quoque  qui  sunl  in 
canistro,  in  vesUbulo  tabernaculi  testimonii  co- 
medent,  ut  sit  placabile  sacrificium,  et  sancUfi- 
centur  offerentium  manus.  »  Panes  duodecim  i?i 
canistro  ,  sunt  duodecim  arUculi  fidei  in  corde 
humano  :  quisunttn  vestibulotabernaculi  testimo- 
nii,  quia  proponuntur  cuilibet  fideli  :  ut  sanc- 
tificentur  offtrentium  manus ,  quia  tunc  fides 
sancUficat,  cum  probatm'  per  opus. 

De  tertio  '^ :  «  Elegit  nos  ante  mundi  consUtu- 
tionem,  ut  essemus  sancU  et  immaculati  in  con- 
speclu  ejus  in  charitate.  »  Et  nota,  quod  in  eo- 
rum  figura  tria  apponuntur  in  sancUficaUone 

—  9  1  Petr.,  1,  1-2.  —  »•  Ihbt.,  i.\-,  13-14.  — 
1»  Ephes.,  \,  26.—  "  Exod.,  xxix,  32-33.  —  "  Ephes., 
1,4. 

(fl)   Vulg.  Assumpto.  —  (6)  Cmt.  edit,  in  missis. 


I3(i        OE  DEDIC\T.,  INTER  SERMONES 

EcclesiflB  de  scriptura,  quam  facit  Episcopus  ad 
modum  crucis,  iti  memoriam  passionis.  Unde 
etiam  scribit  litteras  latinas,  greecas  et  hebrai- 
cas,  signans  crucis  titulum  lilteris  scriptum,  ut 
significetur  sanguis  vituli,  qui  fundebatur  su- 
per  cornua  altaris,  ct  aspergebatur  contra  [lo- 
pulum,  et  sanctificaliat  eum.  Secundumest  can- 
delae,  qufe  apponuntur,  quae  signant  limpidita- 
tem  cognitionis  '  :  «  Erit  lumen  Israel  in  igne, 
et  sanctus  ejus  in  flamma.  »  Tertium  est  lapis, 
qui  consecratur,  signans  soliditatem  dilectionis. 
Haec  est  enim  illa  oblatio  una,  per  quam  sumus 
sanctificati  in  a>ternum,  et  consummati.  -  «  Per 
unam  oblationem  cousummavit  in  aeternum 
sanctificatos  (a).»  Charitas  enim  sempiterna  est, 
quia  '  «  nunquam  excidit ,  »  ct  ipsa  est  con- 
summatio,  quia  *  «  est  vinculum  perfectionis.  » 
Quam  nobis  preestare  dignetur,  etc. 

SERMO  IV. 

Domus  mea ,  domus  orationis  vocabitur  ^.  In 
verbo  isto,  quod  sumitur  ex  Evangclio,  osten- 
ditur  sacramentum  dedicationis  ecclesiae  ad  lit- 
tcram.  Dedicatur  ecclesia,  ut  sit  domus  oratio- 
nis  et  obsecrationis  populo  Dei  :  ut  omnis,  qui 
in  ipsa  devote  et  fideliter  orat,  exaudiatur,  et 
impleatur  illud« :  «  Omnis,  qui  petit,  accipit ; 
et  qui  quaerit,  invenit;  et  pulsanti  aperietur.  >. 
Et  nota,  quod  ore  petimus,  pedibus  quaerimus, 
manibus  pulsamus.  Sic  et  in  domo  orationis  lo- 
quendo  et  orando  petimus  ;  et  affectibus  ge- 
mendo,  et  in  spiritu  (6)  ambulando  quaerimus ; 
manu  exhibendo  pulsamus.  Unde  dicit  Domi- 
nus  per  Prophetam  ^'  :  «  Domus  mea,  domus 
orationis  vocabitur. »  Domus  orationis  recte  di- 
citur  duplici  ratione  :  prima  est,  quia  omnis  in 
ea  devote  orans,  pro  quocumque  petit,  exaudi- 
tur;  secunda  est,  quod  omne  opus,  ad  ora- 
tionem  non  pertinens,  prohibetur  in  ea  fieri  : 
quod  ostendit  Salvator,  cum  ejecit  *  vendentes 
et  ementes  de  templo.  Nota,  quantum  ad  pri- 
mum,  quod  domus  orationis  dicitur  ecclesia 
octo  de  causis  :  prima  est,  quod  ibi  peccator 
recte  orans  obtinet  peccatorum  remissionem ; 
secunda..  quod  tentatus  ibi  recte  orans  obtinet 
liberationem ;  tertia,  quia  contra  terrae  sterilita- 
temobtinetejusdemfoecunditalem;  quarta,  quod 

1  Isa.,  X,  17.  —  =  Hebr.,  X,  14.  —  M  Cor.,  xili,  8. 

—  *  Coloss.,  III,  14.  —  5  Matth.,  xxi,  13.  —  «  ibid., 
VII,  8.  —  ■»  Isa.,  LVi,  7.  —  *  Matth.,  xxi,  12;  Marc, 
XI,  13;  Joan.,  n,  15.  —  ^  III  Reg.,  viii;  il  ParaL,  vi. 

—  >"  I  Mach.,  IV,  56.  -   »'111  Reg.,  viii,   42,  43.  - 


DE  SANCTIS  JN  COMMTINI,  XLVII. 

infirmus  impetrat  salubritatem;  quinta,   tristis 
prosequitur  jucunditalem ;  sexta,  alicnigena  im- 
petrat  prosperitatem ;  septima,  conversus  ad 
Deum  habebit  victoriam ;  octava,  quod  capti- 
vatus  adipiscetur  incolumitatem.  Quas  oclo  cau- 
sas  expressit  Salomon  ',  rt  pro  his  octo  bene- 
ficiis,  quae  confcruntur  in  domo  orationis,  cele- 
bravit  Judas  Machabaius  per  octo  dies  solemni- 
tatem  dedicationis,  sicut  dicitur  in  Machabms  "*. 
Primam  causam  expressit  Salomon  primo  ge- 
neraliter,  dicens  »'  :  «  Quicumque   oraverit  in 
loco  isto,  »  etc,  et  subdit :  «  tu  exaudies  in 
cceIo.  »  Et  sequitur  '' :  «  Si  peccavcrit  homo  in 
proximum  suum,  et  habuerit  juramentum,  quo 
fuerit  astrictus,  el  venerit  propter  juramentum 
in  domum  tuam,  tu  exaudies.  »  In  quo  verbo 
ostendit  illum,  qui  orat  pro  peccati  remissione, 
exaudiri  in  domo  orationis.  Proximus  noster 
Christus  est,  juxtaparabolamDominiper  Sama- 
ritanum  '^  «  qui  fecit  misericordiam  in  illum , 
qui  incidit  in  latrones. »  Nam  Christus  vulnera 
humani  generis  sacramentis  suae  humanationis, 
et  passionis,  velut  fasciis  alligavit.  Peccavimus 
ergo  inproximum,  cumpeccavimusin  Christum, 
qui  per  humanitatem  caro  et  frater  noster  factus 
est.  Cui  astringimur,  quasi  juramento,  spon- 
sione  quam  fecimus,  id  est,  quae  pro  nobis  facta 
est  in  baptismo,  in  quo  promisimus  abrenun- 
tiare  diabolo,  et  pompis  ejus,  et  in  perpetuum 
adhaerere  Christo.  Contra  juramentum,  id  est, 
contra  sponsionem  facimus,  cum  contra  Christi 
mandatum  diabolo  consentimus.  Anima  igitur 
Christiana,  quae  sentit  se  contra  Christum  pec- 
casse,  et  sponsionem  primam  irritam  fecisse , 
pro  remissione  peccati  obtinenda  confugiat  ad 
domum  orationis,  orans  humiliter  cum  Publi- 
cano   ascendente  in  templum,    et  percutiente 
"pectus  suum,  dicens  *^  :  «  Deus,  propitius  esto 
mihi  peccatori  :  »  qui,  juxta  sententiam,  «  de- 
scendit  justificatus  in  domum  suam,  »  exclusa 
superbia  et  arrogantiaPharisffii.  Ethocest  quod 
dicit  Salomon  in  dedicatione  *^ :  «  Si  peccaverit 
homo  in  proximum  suum,  »  etc. 

Secundam  causam  expressit  Salomon  *^  :  «  Si 
fugerit  populus  tuus,  Israel,  inimicos  suos,  et 
superatus  fuerit  ab  inimicis;  et  conversi  ege- 
rint  poenitentiam,  et  deprecati  fuerint  le  in  loco 

'=  Ibid.,  31  et  seq.  —  '^  Luc,  x,  37.  —  '*  Ibid.,  xviii, 
9,  10.  _  li  111  Reg.,  vui ,  31;  II  ParaL,  vi,  22.— 
">  111  Reg.,  vin,  33,  47;  II  ParaL,  vi,  24. 

[n)  Ccel.  edit.  saiiclificantes.  —  (b)  Ilem  et  iospi- 
rando. 


OE  DEDlCATiONK  ECCLESIiE.  SERMO  IV. 


137 


isto ;  tu  exaudies  eos  in  coclo  Domine,  et  redu- 
ces  eos.  »  In  quo  ostenditur,  qualiter  anima, 
superata  tentatione  diabolica,  in  domo  oralio- 
nis  cxauditur,  orans  pro  liberatione.  Inimici 
nostri  doemones  sunt '  :  «  Dominus  mihi  adju- 
tor,  ct  ego  despiciam  inimicos.  »  Praelium  ini- 
raicorum  est  tentatio  dfemonum  ^  :  «  Si  exurgat 
adversum  me  praelium, »  etc.  In  praelio  contra 
inimicum  exurgimus,  cum  tentationem  diabo- 
licamsuperamus.  Quodfiguratum  est ;  nam'  «pu- 
gnaverunt  Philistiim  adversum  Israel,  et  casus 
cst  :  fugerunt  unusquisque  in  tabernaculum 
suum.»Propter  quam  causam  lamcntabatur  Je- 
remias*  :  «Facti  sunt  hostes  cjus  in  capite,  ini- 
mici  ejus locupletati sunt.»  Fiunt hostes  incapite, 
cum  diabolus  pugnat  contra  praelatos  Ecclesiae. 
Ducit  autem  in  captivitatem  parvulos ,  cum  per 
peccatum  in  servitutemredegit  simpUces  laicos, 
et  subditos.  Locupletatt  sunt,  cum  principes  in 
Kcclesia,  scihcet  Clerici  et  Religiosi,  capiunlur 
per  peccatum.  Quicumque  igitur  senserit  se  dia- 
bolica  tentatione  impugnari^  et  sua  infirmitate 
superari,  confugiat  ad  domum  orationis,  orans 
devote.  ^  «Illumina  oculos  meos,  »  etc.  Etjuxta 
verbum  Salomonis  « :  «  Si  deprecatus  fuerit  in 
domo  orationis,  exaudietur  in  coelo.  » 

Tertiam  causam  exprimit  Salomon  '^  :  «  Si 
clausum  fuerit  coelum,  et  non  pluerit,  et  orave- 
rint  in  loco  isto,  et  a  peccatis  suis  conversi 
fuerint;  propter  afflictionem  suain,  tu  exaudies, 
et  dabis  pluviam  super  terram.  »  Hoc  inteUigi- 
tur  spiritualiter,  et  ad  litteram.  Ad  litteram  sic  : 
Propter  peccala  inducitur  sterilitas  terrae,  et 
pluvia  foRcundans  terram  subtrahitur,  sicut 
legitur  *  quod  ad  verba  Heliae  non  pluerat  annis 
tribus,  et  mensibus  sex.  Etin  maledictionibus ' : 
((  Si  non  audieris  vocem  Dominitui,maledictus 
eris,  Sit  ccelum,  quod  supra  te  est,  aeneum  : 
et  terra,  quam  calcas,  ferrea  :  det  tibi  Dorainus 
imbrem  terrce  pulverem.  »  E  contra  ^*',  ubi  dici- 
tur  :  «  Si  in  praeceplis  meis  ambulaveritis,  dabo 
vobis  pluvias,  et  terra  dabit  fructum  suum.  » 
Si  ergo  prolongatur  (a)  terrae  sterilitas  ex  defe- 
ctu  pluviarum,  confugiant  fideles  ad  domum 
orationis.  "  «  Helias  erat  homo  similis  nobis, 
passibilis,  et  orationc  oravit,  ut  non  plueret 
super  terram  annos  tres,  et  menses  sex  :  et  rur- 
sum  oravit,  et  coelum  dedit  pluviam.  »   Spiri- 

»  Psal.  cxvii,  7.  —  »  Psa/.  xxvi,  3.  —  »  I  Reg.,  iv, 
10.  —  •  Thrcn.,  i,  5.  —  s  PsaL  xii,  4.  —  «  11  Paral., 
VI,  39.—  '  111  Reg.,  viii,  35.  -  »  111  Reg.,  xvii,  7.  — 
9  Deut.,  x.wui,  15,   23.   -    '»  Leuit.,  xxvi,   3.  — 


tualiter  sic  :  Sterilitas  tcrrae  significat  indevofio- 
nem  animfe,  quae  sic  sicca  est,  ut  in  ea  non  sit 
{h)  humor  contritionis,  nec  compassionis,  qua  (c) 
potest  dicere  illud  '* :  «  Anima  mea  sicut  terra 
sine  aqua  tibi.  »  Pluvia  vero  est  compunctio- 
nis  et  compassionis  gratia.  '•''  «  Quis  est  pluviae 
patcr,  vel  quis  genuit  stillas  roris?  »  Si  ergo 
anima  propter  peccata  sua  in  tantum  arefacta 
sit,  ut  non  possit  sua  nec  aliena  peccata  lugere, 
et  clausum  sit  ei  ccelum,  id  est,  subtractum  in- 
ternae  graliae  beneficium,  confugiat  ad  domum 
orationis,  dicens  illud  '*  :  «  Anima  mea  quasi 
area  siliens  imbrem,  suspexit  ad  te,  quoniam 
exsiccati  sunt  fontes  aquarum.  »  Et  dicitur  in 
eodcm  '■'  :  «  Descendere  faciet  Dominus  ad  vos 
imbrem  serotinum,  et  matutinum.  » 

Quarlam  causam  exprimit  Salomon,  quod  in 
domo  orationis  exauditur  orans  salubritatem, 
dicens  '^  :  «  Fames  si  orta  fuerit  in  terra,  aut 
pestilentia,  aut  corruptus  aer,  aut  locusta,  aut 
rubigo,  et  afflixerint  populum  tuum,  et  inimi- 
cus  ejus  obsederit  portas  repente,  et  oraverit  iu 
loco  isto;  tu  exaudies.  »  Ad  htteram,  propter 
peccata  haec  aliquando  proveniunt  :  fames,  ex 
defectu  terrae  nascentium  ;  pestilentia,  ex  inae- 
qualitate  corporum,  sive  exteriori  corruptione 
humorum.  Si  ergo  hoc  viderimus  accidere,  fu- 
giamus  ad  domum  orationis,  dicentes  illud  "  : 
«  Sicut  scriptum  est  in  lege  Moysi,  omne  ma- 
lum  venit  super  nos,  et  non  rogavimus  faciem 
tuam.  '*  Peccavimus,  injuste  egimus,  iniquitatem 
fecimus.  '^  Domine,  in  omnem  justitiam  tuam, 
avertatur  ira  tua,  obsecro.  »  Et  juxta  orationem 
Salomonis,  Dominus  exaudiet  in  coelo,  et  salu- 
britatem  dabit.  Spiritualiter  possunt  intelligi 
haec  verba  septem,  pro  septem  capitalium  vifio- 
rum  corruptionibus  :  fames  pertinet  ad  gulam; 
pestilentia,  eo  quod  inficit  per  contagium,  ad 
luxuriam;  corruptus  aer,  ad  invidiam,  cujus 
proprium  est  corrupta  verba  de  eo,  cui  invidet, 
semper  proferre,  et  sic  corrumpit  aerem  per 
detractionem ;  aerugo,  quae  non  solum  terrae 
nascentia  vitiat,  sed  etiam  metalla,  pertinet  ad 
avaritiam.  *"«  Agite  nunc,  divites,»  etc.Locusta 
pertinet  ad  superbiam  et  vanam  gloriam  :  su- 
perbus  enim,  in  modum  locusta?,  non  vult  pro- 
licisci  per  convictum  societatis,  sed  saUt  supe- 

"  Jac.,  v,  17-18.  —  ^'-Psal.  CXLH,  6.  —  i»./o6,  xxxviii, 
28.  —  '»  Joel.,  I,  20.  —  '*  Ibid.,  n,  23.  —  '«  III  Reg., 
vjir,  37  et  seq.  —  "  Dan.,  ix,  13.  —  '*  Ibid.,  v,  15. 
—  i^  Ibid.,  16.  —  "  Jac,  v,  1. 

(a)  CcBl.  edit.  eiongatur.  —  (6)  Item  est.  —  (c)  quse. 


m        DE  DEDirAT.,  INTER  SERMONES  DE  SANCTIS  IN  COMMUNI,  XLVll 


rius  per  elevationeni  superbiae  •  :  «  Exierunt 
locustae  de  piiteo  abyssi.  «  Rubigo,  eo  quod  vi- 
tiat  spicas,  assirailatur  irae.  la  hoc  potest  sensu 
accipi  illud  -  :  a  Uesiduum  erucae  comedit  lo- 
custa  :  et  residuum  locustfe  comedit  bruchus  : 
et  residuum  bruclii  comedit  rubigo.  »  Obsessio 
inimicorum  juxta  portas  acidiam  signat,  per 
quam  d«mones  ita  animam  possident,  ut  non 
possit  progredi  ad  operationem  humanara. 
Quamcumque  ergo  animamheecmalaobsident, 
vadat  ad  domum  orationis,  etc. 

Quintam  causam  exprimit  Salomon,  scilicet 
quod  iu  domo  oralionis  exauditur  orans  jucun- 
ditatem,  dicens  '  :  «  Si  quis  cognoverit  plagam 
cordis  sui,  et  expan  lerit  manus  suas  in  domo 
hac,  tu  exaudies  in  coelo,  et  propitiaberis.  » 
Cordis  plaga  dicilur  tristitia  * :  «  Omnis  plaga, 
tristitia  cordis  est.  »  Propter  quod  dicitur  ^  : 
((  Tristitia  saeculi  mortem  operatur.  »  Si  qua 
anima  sentiat  .=e  tristitia  cordis  oppressam,  con- 
fugiat  ad  domum  oralionis,  petens  a  Salvatore 
consolationem  et  jucunditatem.  Unde  ®  ;  «  Mise- 
rere  mei,  Deus,  quoniam  ad  te  clamavi,  »  etc. 

Sextam  causam  designat  Salomon,  scilicet 
quod  in  domo  orationis  exauditur  alienigena, 
orans  prosperitatem,  dicens'' :  «  Qui  non  est  de 
populo  tuo  Israel,  cum  venerit,  et  oraverit  in 
loco  isto,  tu  exaudies.  »  Populus  Israel,  popu- 
lus  justorum,  justa  illud^  :  «  Qui  non  ex  san- 
guinibus,  neque  ex  voluntate,  »  etc.  Alienige- 
nae  sunt  populus  peccatorum  °  :  «  Derelique- 
runt  Dominum,  et  blasphemaverunt  sanctum 
Israel  :  alienati  sunt  retrorsum.  »  Mira  ergo 
exprimitur  clementia(a)  animae  peccatricis,  cum, 
virtute  sanctificalionis  et  dedicationis  ecclesias, 
exaudiatur  in  ea.  Oratio  ahenigenae,  id  est  pec- 
catoris,  a  ccfilesti  Patre,  qui  "^  «  solem  suum  facit 

'  Apoc,  ]X,  3.  —  *  Joel.,  I,  4.  —  '  III  Reg.,  viii,  38. 

—  *  Eccli.,  xsv,  17.  —  5  11  Cor.,  vii,  10.  —  «  Psal. 
Lxxxv,  [\.  —  '  111  Reg.,  viii,  41-43.  —  '  Joan.,  i,  13. 

—  9  Isa.,  i,  4.  —  »  Matth.,  v,  43.  —  "  111  Reg.,  viii, 
44-45.  —  '2  Ibid.,  4G-W. 


oriri  super  bonos  et  malos,  elpluit  super  justos 
et  injustos  »  :  quia  quamvis  indigni  sint  pec- 
catores,  tamen  frequenter  orationes  Ecclesiae 
exaudiuntur  ad  temporalem  felicitatem,  juxta 
orationem  Salomonis. 

Septimam  causam  exprimit  Salomon  ibidera, 
de  impugnalione  orans  victoriam,  conversus 
ad  domum  orationis,  dicens  "  ;  «  Si  egressus 
fuerit  populus  tuus  per  viam  ad  bellum,  quo- 
cumque  miseris  eos,  »  etc,  «  et  cpntra  domum 
orabunt,  quam  aedificavi  nomini  tuo,  et  exau- 
dies  in  coelo  orationeseorum.  »  In  quo  mirabilis 
ostcnditur  dispensatio  divinaj  pietatis  ex  gratia 
ecclesiasticae  dedicationis;  quia  non  solum  poe- 
nitenlium  {h)  in  domo  orationis  exauditur  ora- 
tio,  sed  eliam  absentium,  dummodo  cor  suum 
referant  per  considerationem  et  devotionem  ad 
orationes,  quas  in  ecclesia  fiunt.  Cum  fueritis  in 
itinere,  vel  in  labore,  sive  in  justa  negotiatione, 
si  ad  domum  orationis  interesse  non  potestis, 
quasi  egressi  ad  pugnam,  dirigite  orationem 
mentis  vestrae  ad  domum  orationis,  et  sic  oran- 
tes  exaudit,  juxta  verbum  Salomonis. 

Octavam  causam  expressit  Salomon,  scilicet 
quod  oppressus  et  captivatus  exaudiatur,  si 
conversus  oraverit  ad  domura  orationis,  di- 
cens  ^-  :  «  Si  peccaverit  tibi  populus,  et  iratus 
tradideris  eos  inimicis,  et  captivi  ducti  fuerint, 
et  deprecati  in  captivitate  fuerint,  dicentes  :  Pec- 
cavimus,  inique  egimus,  et  oraverint  te  contra 
viam  templi,  quod  aedificavi  nomini  tuo,  tu 
exaudies.  »  Traditur  quis  propter  peccata  tribu- 
lationibus,  afflictionibus,  aegritudiuibus,  tenetur 
in  captivitate  languoris,  ita  quod  non  potest 
ascendere  ad  domum  orationis  :  in  illa  tamen 
remanet  ei  excusatio,  sed  [c)  corapunctus  corde 
dicat  :  Peccavi  in  meipso,  inique  egi  in  proxi- 
jnumj  impie  gessi  in  Deum;  et  convertat  inten- 
tionem  cordis  ad  domum  orationis  :  exaudie- 
tur,  etc. 

(n)  Suppl.  in  gratiam.  —  {fj)  Leg.  praesentium.  — 
(c)  Leg.  si. 


DEQUINQUE  FESTIVITATIBUS  PUERl  JESU 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vatic.) 

Dulcis  Jesu  meditatio,  et  Verbiincarnati  divinacontemplatio,  quam  suaviter  devotam 
animam  inebriet,  el  quam  perfecte  eam  consoletur  atque  confortet,  docet  Auctor  initio 
hujus  Opusculi,  quod  de  quinque  Festivitatibus  pueri  Jesu  praenotatur.  Dum  vero  quin- 
que  haec  festa  spiritualiter  explicat,  mirabiliter  nos  docet,  quomodo  sensibilia  ad  intel- 
ligibilia  referre,  quomodo  ex  corporalibus  spiritualia  colligere  debeamus ;  quomodo 
etiam  omnis  Christi  actio  nostra  sit  et  temporalis,  et  eeterna,  et  corporalis,  et  spiritualis 
instructio. 


Festivilates  quinque  pueri  Jesu,  de  quibus  agitur  in  Opusculo,  hse  sunt :  1.  De  Conceptione  pueri 
Jesu.  —  2.  De  Nativitate.  —  3.  De  Impositione  Nominis.  —  4.  De  Magorum  Adoratione.  —  o.  De 
Prcesentatione  in  templum. 

PR^FATIO 


Cum  secundum  virorum  venerabilium, 
quos  in  Ecclesia  Dei  divina  irradiatio  am- 
plius  illustravit,  et  ccelestis  devotio  abun- 
dantius  inflammavit,  sententiam  et  doctri- 
nam,  dulcis  Jesu  meditatio,  Verbi  incarnati 
divina  contemplatio  devotam  animam  super 
mel  et  omnia  unguentorum  fragrantia  odo- 
ramenta  suavius  et  dulcius  inebriet,  perfe- 
ctius  consoletur  et  confortet :  hinc  est,  quod 
cum  me  a  cogitationum  incidentium  tumul- 
tu  paululum  subtraxissem,  et  intra  memet- 
ipsum  cogitarem  tacitus,  quid  de  divina  in- 
carnatione  in  hoc  tempore  in  mente  pertra- 
ctarera,  unde  ahquam  consolationem  spiri- 
tualem  reciperem,  in  qua  divinam  dulcedi- 
nem  in  hac  lacrymarum  valle  per  speculum 
degustarem,  ut,  ea  alicjuantuluhi  degustata^ 
temporalem  et  phantasticam  consolationem 
perfectius  fastidirem  ;  incidit  menti  meae  se- 
cretius,  quod  anima  devota  benedictum  Dei 

'  Cf.  Edit.  Argeutiu.,  au,  1495,  part.  II;  edit.  Valic, 
au.  1596,  tom.  VI,  pag.  430;  edit,  Veu.,  an.  1611, 


Patris  Verbum  et  Filium  unigenitum,  me- 
dianle  gratia,  spiritualiter  posset  virtute 
Altissimi  concipere,  parere,  nominare,  cum 
beatis  Magis  quserere  et  adorare,  et  demum 
Deo  Patri  secundum  legem  Moysi  in  templo 
foeliciter  praesentare,  et  sic,  tanquam  vera 
Christianae  religionis  discipula,  quinque  fe- 
sta,  quae  de  puero  Jesu  agit  Ecclesia^  mente 
devota  cum  omni  reverentia  valeat  celebra- 
re.  Igitur  sicut  humihter  concepi,  verbis 
humihbus  conscripsi,  concordantias  aucto- 
ritatum  brevitatis  causa  prsetermisi.  In  quo 
tractatu  brevi  et  humih,  si  vel  modicum  de- 
votionis,  meditando  dulcissimum  Jesum, 
quis  legendo  concipiat,  ipsum  tanquam  om- 
nium  bonorum  principium,  fontem  et  aucto- 
rem  laudet,  glorificet,  et  benedicat ;  si  nihil 
vel  minus  sufticieuter  et  digne  scribenti,  vel 
forte  sibi  minus  devote  et  humihter  legenti 
imputet  et  ascribat. 

tom.  II;  edit.  Lugd.,  an.  1647,  pag.  433;  edit.  Veo., 
an.  1154,  tom.  Xlll,  pag.  1, 


liO  OE  QlIINOnK  FKSTIVITATIHU8  VVim  .lESU. 

modico  gustato  spiritu,  dosipit  caro  cum  ge- 

PUIMA   SOLEMNITAS.  mitu ;  jam  anima  cum  Maria  in  montana 

ascendere  incipit,  post  talemque  conce[)tuni 

De  Concepti07ie  pueri  Jesu.  »    ,.,.  ,    .,         x  i    x- 

fastidmntur  terrena,  desiderantur  cffilestia 

Primo  igitur,  purgato  intellectu  contrilicj-  et  aeterna.  Jam  fugere  incipit  societatem  il- 

nis  lavacro_,  et  inflammato  et  elevato  affectu  lorum,  qui  terrena  sapiunt;  et  appetit  fami- 

dilectionis  igniculo,  castis  meditationibus  et  liaritatem  eorum,  qui  ccelestia  concupiscunt. 

devotis  cogitationibus    pertraclandum    est,  Jam  incipit  anima  cum   Maria  ministrare 

qualiter  iste  benedictus  Dei  filius  Christus  Elisabeth,  hoc  est  ilhs,  quos  divina  gratia 

Jesus  sit  a  devota  mente  spirituahter  conci-  amphus  per  Oilectionem  inflammat.  Et  hoc 

piendus.  Cum  anima  devota,  vel  spe  ccele-  valde  notabile  multisque  necessarium  est; 

stis  praemii,  vel  timore  a^terni  supphcii,  vel  quanto  magis  se  a  mundo  abstrahunt,  tanto 

taedio  in  hac  lacrymarum  valle  diutius  com-  famiharius  se  bonis  amicabiles  et  famihares 

raorandi  mota  ac  stimulata,  novis  inspira-  reddunt  :  ut  tanto  amphus  ipsis  malorum 

tionibus  visitatur,  sanctis  afTectionibus  in-  consortium  desipiat,  quanto  dulcius  bono- 

flammatur,  raeditationibus  ccelestibus  anxia-  rura  et  spirituahuni  homjsta  conversatio  eo- 

lur ;  et  tandem  abjectis  et  despectis  veteri-  rum  affectum  afficit  et  inflammatv  Quia,  se- 

bus  defectibus  et  pristinis  desideriis,  novo  cundum  beatum  Gregorium  ^,  a  qui  s.incto 

vivendi  proposito  a  Patre  luminum,  a  quo  '  viro  adhaeret,  ex  ejus  assiduitate  visionis, 

omne  donum  optimum,  et  datum  perfectum,  usulocutionis,  exemplo  conversationis  acci- 

spirituahter  spiritu  graliae  fcecundatar ;  quid  pit,  ut  accendatur  in  amorem veritatis :  pecca- 

ahud  agitur,  quam  quod  superveniente  vir-  torum  tenebras  fugat,  et  araore  divinae  iucis 

tute  Altissirai,  et  oburabratione  ccelestis  re-  inardescit(a).))  Unde  Isidorus  ' :  «  Bonorum 

ftigerii,  carnales  concupiscentias  mitigat,  societatem  require.  Acciditenim,utsifueris 

mentales  oculos  ad  videndum  confortat  et  socius  conversationis,  eris  et  socius  virtu- 

adjuvat,  Pater  coelestis  divino  quodam  se-  tum.  »  Haec  cogitet  fidehs  anima,  quam  ca- 

mine  aniraam  gravidam  facit  et  fcecuudat?  sta,quarasancta,  quamdevotafuerintillarum 

Post  hunc  conceptura  sacratissimum ,  pallet  sanctarum  colloquia,  quam  divina  salutifera 

in  facie  per  verara  humihtatem  in  conversa-  consilia,  quam  mirandae  sanctitatis  mutuae 

tione;  fastidium  cibi  et  potus  concipit  in  societatis  opera,  dum    unaquaeque    aliara 

mente,  plenario  mundialiura  conteraptu  et  verbo  et  exemplo  provocabat  ad  meliora. 
abjectione ;  desideria  variantur  in  affectione         Sic  tu,  o  devota  aniraa,  facias,  si  te  de 

ex  diversorum  bonorum  proposita  intentio-  Spiritu  sancto  concepisse  nova  coelestis  vitae 

ne ;  aliquando  etiam  infirmari  et  aegrotare  desideria  sentias.  Fuge  malorum  consortia, 

incipit  aniraa  in  propriae  voluntatis  abje-  ascende  cura  Maria,  quaere  virorum  spiri- 

ctione.  Jam  enimincedittristisetturbulenta  tuahum  consiha,  imitari  stude  perfectorum 

propter  veterem  delictorum  perpetrationera ,  vestigia^  conteraplare  bonorum  verba,  opera 

pro  temporis  oraissioue,  pro  hominura  ad-  pariter  et  exempla.  Fuge  perversorum  ve-    Nota 

huc  in  mundo  mundialiter  viventium  socie-  nenosa  consilia^  qui  semper  pervertere  quae-  j-s°u* 

tate  et  conversatione.  Jam  paulatim  grave  runt,  impedire  appetunt,  lacerare  non  desi-  '^®"*" 

et  taediosum  incipit  esse  omne  quod  foris  stuntnovasanctiSpiritusinspiratadesideria,  preniteQ- 

est ;  et  foris  cernitur,  quod  intus  percipitur,  et  saepe  sub  specie  et  boni  et  pietatis,  virus 

et  auditur.  0  felix  conceptus,  quem  talis  infundunt  impiae  tepiditatis,  dicentes  :  Ni- 

sequitur  mundi  contemptus,  et  ccelestium  mis  magnum  est  quod  incipis,  nimis  arduum 

operationum  appetitus !  Jam  quara vis  adhuc  _  3 ,54^.,  de  Contempt.  Mmdi,  c.  de  Consortio  bonomm. 

'  Jac,  1, 17.  —  2  Greg.,  in  EzechieL,  hom.  v,  n.  6.  (a)  Al.  fugiat,  in  desiderio  lucis  inardescat. 


J)l!:  QUINQUE  FKSTIVITATIBUS  PUERI  JESU. 


141 


quod  proponis  :  intolerabile,  quod  facis ;  vi- 
res  tibi  non  suppetiint,  virtutes  naturales 
deficiunt,  caput  confunditur,  oculi  destruun- 
tur,  infirmitates  diversimode  nutriuntur, 
phtisis,  paralysis,  calculus,  et  vertigo  capi- 
tis,  oculorum  caligo,  sensuum  habetudo, 
rationis  obnubilatio,  et  virium  destructio  : 
his  omnibus  subjacebis,  nisi  abincoeptis  abs- 
tineas,  et  commodo  corporali  amphus  inten- 
das.  Statura  tuum  non  decent  talia;  per  haec 
diminuitur  honor  tuus,  et  reverentia.  Vides 


in  aliis  putaris,  in  conspectu  summi  Judicis 
tua  magna  gravamina  (6),  et  horrenda  pec- 
cata  cognoscentis,  reus  eris,  et  amittes  (c) 
meritum  operis,  et  simulator  et  hypocrila 
reputaberis.  Talia  et  similia  exercitia  dicunt 
debere  esse  illorum,  qui  nihil  mali  fecerunt, 
qui  sancte  et  inuocenter  vixerunt,  qui  omnia 
propter  Deum  dimiserunt ,  qui  toto  tempore 
vitae  suae  Deo  perfecte  adhaeserunt.  Sed  et 
hos,  Deo  devota  et  dilecta  anima,  devita, 
montera  ascende  curo    Maria.   Paulus  non 


quod  jam  factus  est  magister  disciplinae,  et  sine  peccatis  vixerat,  non  diu  Deo  servierat, 

medicus  corporis,  qui  nec  mores  proprios  quando  in  tertium  coelum  rapiebatur,  et  Do- 

componere  novit,  nec  curare  propriam  infir-  minum   facie    ad    faciem  contemplabatur. 

mitatem  nientis?  Heu,  heu,  quot  et  quantos  Maria  Magdalena  tota  superba^  tota  ambi- 

maledicla  mundialium  consilia  supplantave-  tiosa,   tota  mundanis  vanitatibus  intenta, 

runt,  et  conceptum  in  eis  per  Spiritum  san-  carnis  cupiditatibus  dedita,  non  longe  post  ad 

ctum  Dei  Filiuni  extinxerunt  I  flaec  esl  illa  pedes  Jesu  inter  apostolos  sanctos  sedit,  et 


potio  misera  et  mortifera,  persuasio  diabo- 
lica,  quae  in  multis  spiritualem  conceptum 
impedit,  in  plerisque  conceplum  jam  per 
propositum  formatum,  vel  per  votum  jam 
perfectum,  interficit  et  extinguit.  Sed  sunt 


cum  inte.nlione  devotam  doctrinam  perfe- 
ctionis  audivit.  Prima  omnium  in  modico 
tempore  videre  Deum  meruit,  ahisque  ver- 
ba  veritatis  constanter  proposuit.  Non  enim 
est  personarum  Deus  acceptor,  non  pensat 


et  alii ,  qui  videntur,  et  forte  sunt,  boni  et     nobilitatem  generis,  non  diuturnitatem  tem- 


religiosi ;  sed  taraen,  salva  eorum  reveren- 
tia,  nimis  timidi,  non  attendentes  nondum 
abbreviatam  mauum  Domini,  ut  salvare  ne- 
queat,  nec  considerantes  nondum  diminutam 
pietatem  Altissimi,  quin  juvare  valeat ;  ha- 
bentes  zelum  Dei ',  sed  non  secundum  scien- 
tiam,  dum  ex  compassione  corporalis  affli- 
ctionis,  vel  forte  ex  timore  naturalis  defe- 
ctionis,  dum  ahos  vident  viriliter  agere, 
quod  ipsi  jam  dudum  bonum  et  sanctum  ju- 
dicabant,  et  tamen  non  audebant  inchoare, 
retrahunt  homines  ab  operibus  perfectionis. 
Dissuadent  ea,  quae  excedunt  statum  vitae 
communis ;  destruunt  sancta  consilia  divinse 
inspirationis  :  quorum  consilia  ratione  vitae 
quanto  magis  sunt  authentica  (a),  tanto  ma- 
gis  inveniuntur  periculosa.  Alii  dicunt,  et 
raiiltum  calhde  ex  antiqui  hostis  adinven- 
tione  objiciunt  :  Si  taha,  vel  talia,  feceris, 
sanctus  et  bonus,  religiosus  et  devotus  judi- 
caberis.  Et  cum  in  te  nondum  sit,  quod  esse 

»  Rom.,  X,  2. 


poris,  non  mullitudinem  operis;  sed  fervo- 
rem  ampliorem,  et  charilatem  majorem  de- 
votae  mentis.  Non  enim  pensat,  qualis  ali- 
quando  fuisti,  sed  qualis  esse  amodo  ccepi- 
sti.  Unde  aliter  consulentium  consilia  essent 
multum  reprehensibilia,  si  non  excusaren- 
tur  simplicitate,  hcet  non  approbanda.  Tu 
ergo,  0  anima,  divino  semine  gravida,  fuge 
indocta  consilia.  Si  non  habes  oculos  lyn- 
ceos,  noli  abjicere  humanos.  Melius  est  par- 
tem  habere,  quam  toto  carere.  Malum  est 
perdere  propter  perdidisse;  et  stultum  est 
nolle  proficere  propter  defecisse.  Si  non  po- 
tes  salvari  per  innocentiam,  studeas  salvari 
per  pcenitentiam.  Si  non  potes  esse  Cathari- 
na,  vel  Caecilia,  non  contemnas  esse  Maria 
Magdalena,  vel  ^gyptiaca.  Si  perdidisti  ju- 
ventutem,  noli  amittere  senectutem.  Si  vi- 
xisti  in  raaris  fluctibus,  moriaris  in  littoris 
finibus.  Igitur  si  te  sentis,  sancto  proposito 

(a)  Al.  auclenlica.  —  (6)  Ccet.  edii.  gralia.  —  (c)  Al. 
amittis. 


142 


1)E  OIJINOUE  FESTIVITATIBUS  PUERI  JESU. 


Dei  duloissiinuin  filiiira  Jesum  concepisse, 
prsedicta  veneua  moilifera  fuge,  et  festina, 
desidera,  et  alFecta,  more  parturientis,  feli- 
citer  ad  partum  pervenire. 

Sed  notandum  est,  quod  beata  Virgo  non 
statim  post  conceptionera  peperit  fdiura, 
sed  decursis  novem  mensibus  genuit  Chri- 
stum.  Quod  non  vacat  mysterio  :  quia  non 
est  omni  spiritui  credendum.  Sed_,  o  ani- 
ma  devota,  quando  novis  illustrationibus 
vel  revelationibus  illustraris,  vel  illumi- 
naris  insolitis  inspirationibus^  magna;  perfe- 
ctionis  propositis  intrinsecus  inflammaris, 
non  statim  de  tuo  consilio  ad  opus  propera, 
sed  bene  tecum  et  cum  bonis,  et  potissime 
cum  illis,  qui(a)  talibussunt  experti^  delibera, 
utrum  quse   inspirata    sunt,    liceant,    de- 


fectum  boni  operis  perducitur,  pax  inlerior 
reformatur.  Non  enim  in  regno  animse  pax 
divina  bene  geritur,  quando  caro  spiritui,  et 
spiritus  carni  reluctatur;  qiiando  spiritus 
solitudinem,  et  caro  afrectat  multitudinem ; 
quando  [b)  spiritum  Christus,  et  carnem  mun- 
dus ;  quando  spiritus  quaerit  quietem  con- 
templalionis  cum  Deo,  et  caro  appetit  hono- 
rem  prselationis  in  saeculo.  E  Qontra,  post- 
quam  caro  spiritui  subjugatur,  postquam 
bonum  opus,  quod  diu  per  carnem  est  im- 
petlitum,  perducitur  ad  efFectum,  pax  et  ex- 
iiltatio  interior  reformalur.  In  ista  nativi- 
tate  non  auditur  clamor  lamentabilis,  non 
sentitur  dolor  lacrymabilis,  non  percipitur 
cruciatus  miserabilis;  sed  admiratio  de  inte- 
gritate,  exultatio  de  novitate  Dei,_  glorifica- 


ceant,  et  expediant,  utrumque  dictis  Pro-     tio  de  strenuitate.  0  quam  beata  nativitas, 
phetarum   sint   consona,  utrum  doctrinis     quam  tanta  sequilur  angelorum  et  homi- 


Apostolorum  et  sanctorum  Doctorum  aliqua- 
liter  sint  contraria^  et  etiam  utrum  exem- 
pUs  Sanctorum  sint  simiHa  vel  dissimilia; 
et  ad  opus  feslina,  vel  statim  absolvas  te  ab 
his  in  tua  conscientia  :  quia  periculosum 
est,  tales  inspirationes  diu  et  frequenter  in 
mente  concipere,  et  tamen  ad  effectum  boni 
operis  modicum,  vel  nihil  properare. 

SECUNDA  SOLEMNITAS. 

De  Nativitate  pueri  Jesu. 
Secundo    igitur   attende ,  et  considera , 


num  jucunditas  !  0  igitur  quam  dulce  etde- 
lectabile  esset  naturam  operari,  si  insania 
nos  permitteret,  qua  sanata  statim  naturaU- 
bus  gratia  arridet!  Jam  experitur,  quod  ve- 
rum  est  illud  evangelicum  dictum  * :  Tollite 
jugum  meum  super  vos,  et  discite  a  me  quia 
mitis  sum  et  humilis  corde^  et  invenietis 
requiem  animabus  vesiris.  Jugum  enim 
meum  siiave  est,  et  onus  meum  leve. 

Sed  notandum  est  hic,  o  anima  devota  : 

si  te  haec  jucunda  delectet  nativitas,  debes 

esse  primo  Maria.  Nam  Maria  interpretatur 

qualiter  benedictus  Dei  Filius  spiritualiter     amarum  mare,  illuminatrix  et  domina.  Esto 

nascalur  in  mente.  ergo  amarura  mare  per  lacrymosam  con- 

Nascitur  enim,  cura  post  sanum  consilium,      tritionem,  ut  pro  peccatis  commissis  ama- 


Waria 
amarum 
mare. 


I 


post  discussum  sufficienter  negotium,  post 
invocatum  divinum  patrocinium,  sanctura 
propositum  perducitur  ad  elfectum.  Cum 
jam  anima  incipit  agere,  et  opere  perficere^ 
quod  diu  pertractavit  in  mente ;  cum  jam  in- 
cipit  viriliter  agere,  quod  jam  dudum  pro- 
ponebat  perticere,  sed  tamen  semper  forrai- 


rissime  doleas,  ut  de  bonis  omissis  profun- 
dissirae  ingemiscas_,  de  diebus  neglectis  et 
perditis  incessanter  te  affligas.  Esto  secundo 
iUuminatrix  ,  per  honestam  conversatio- 
nem,  per  virtuosam  operationem,  et  studio- 
sam  aUorum  in  bono  informationera.  Esto 
tertio  domina  sensuum,  carnaUum  concu- 


Maria 
illumina- 
trix. 


Maria 
don.ina. 


dabat  inchoare,  quia  timebat  deficere.  In  piscentiarum ,  omnium  operationum  tua- 

ista  beatissima   nativitate  angeU  jubilanl,  rum;  et  oranes  actiones  secundura  rectum 

Deum  glorificant,  et  pacem  praedicant,  quia,  dictamen  rationis  facias,  et  in  omnibus  tuam 

dum  quod  diu  mente  conceptura  est,  ad  ef-  salutem  et  proximi  aedificationem,  divinam 

»  Maith,,  XI,  29,  30.  (a)  Suppl.  in.  —  {b)  Suppl.  soUicilat. 


1)E  OUINQUE  FESTIVITATIBLJS  PUERI  JESU.  143 

laudera  et  gloriam  appetas  et  requiras.  HaBc 
est  illa  felix  Maria,  quae  pro  peccatls  perpe- 
tratis  dolet  et  ingemiscit;  quae  virtutibus 
fulget  et  clarescit;  quse  carnalibus  delecta- 
tionibus  dominatur.  Ab  ista  Maria  Jesus 
Christus  cum  gaudio  sine  dolore,  absque  labo- 
re,  spiritualiter  nasci  non  dedignatur.  Post 
hanc  felicem  nativitatem  cognoscit  et  gus- 
tat,  quam  suavis  est  Dominus  Jesus.  Revera 
suavis  est,  quando  nutritur  sanctis  medita- 
tiouibus,  quando  balneatur  devotis  et  calidis 
lacrymarum  fontibus,  quando  involvitur 
castis  desideriorum  velaminibus,  portatur 
sanctai  dilectionis  amplexibus ,  osculatur 
crebris  devotionis  affectibus ,  et  confovetur 
in  interioris  mentis  sinibus.  JNon  enim  ad 
hoc  nascitur,  ut  abjiciatur;  sed  ut  cum 
summa  diligentia,  more  regalium  infantiura, 

custodiatur.  Hicnota,  fidelis  anima,  quod  in  corde  exeant  opera  raisericordise ;  utrura  illi 
tecontingunt  illasignaspiritualiter,  quaein  tres  soles,  id  est  tres  tiieologic«  virtules, 
Christi  nativitate  contigerunt  visibiliter.  oriantur  in  Oriente,  id  est  in  devota  raente, 
rfnita  Multis  enim  signis  et  prodigiis,  secundum  et  uniantur  inter  se  mutua  foederatione.  Vide 
doctorum  sententiara  et  doctrinara,  est  illa  etiam  si  stella  novae  claritatis,  id  est  diviuce 
benedicta  nativitas  comprobata  :  nam  in  ci-  cognitionis,  adhuc  aliquid  fulgeat ;  si  circu- 
vitate  Romana  muri  terapU  Pacis  funditus 
corruerunt;  Sodomita?  in  toto  orbe  morte 
subitanea  interierunt;  vinese  Engaddi  illa 
nocte  floruerunt,  et  fructum  balsami  protu- 
lerunt;  fons   aquae  mutatus  est  in  fontem 


iramutata  mirabilia,  ut  sic  possis  aliqualiter 
certificari  de  hac  nativitate  salutifera.  Ad- 
verte  diligenter,  considera  frequenter  an 
aliquod  in  te  corruit  terapbim,  hoc  est  ap- 
petitus  vanae  ambitionis  et  superbiae  ;  utrum 
ceciderit  idolum,  id  est  aflectus  falsae  pos- 
sessionis  et  avaritiae  ;  utrumne  adhuc  incur- 
rant  Sodomita,  scihcet  carnales  delectatio- 
nes  (a)  et  concupiscentiae.  Haec  sunt  quasi 
prima  signa  istius  nativitatis  salutiferae, 
quando  jam  aniraa  se  sentit  evacuatara  ab 
ambitione  per  virtutera  humilitatis;  aliena- 
tam  ab  avaritia  per  desiderium  paupertatis; 
purgatara  a  macula  luxuriae  per  amorem 
castitatis.  Post  haec  considera  cum  raagna 
diligentia,  utrum  adhuc  floreat  aliquid  vinea 
balsami,  id  est,  mullitudo  sanctarum  affec- 
tionum  ;  utrura  fluat  fons  olei,  id  est,  de  tuo 


la  in 

tivi- 

ate 

risti 


lus  aureus  juxta  solem,  id  est,  sancta  affec- 
tio  juxta  cognitionem  appareat;  si  virgo 
cum  puero  illic  sedeat,  id  est,  si  oratio  pura 
cum  devotione  sincera  in  aff^ectione  perma- 
neat;  post  haec  omnia  si  adorent  animalia, 


olei,  et  fluxit  usque  iu  Tiberim,  et  manavit  id  est,  perfecte  obediat  sensitiva;  si  quae- 
tota  nocte  illa ;  stella  magna  apparuit,  quae  rant  (6)  reges,  id  est  desideriis  et  affectio- 
formara  pulchri  pueri  habuit,  et  in  capite     nibus  novis  ad  Jesura  moveantur  (c)  virtu- 


crux  splendebat;  tres  soles  apparuerunt  in 
Oriente,  et  paulatim  in  unura  corpus  solare 
sunt  redacti ;  in  die  media  circulus  aureus 
apparuit  circa  solem,  et  in  medio  circuli 
virgo  pulcherrima,  puerum  gestans  in  gre- 
mio.  Et  quid  plura?  Istam  nativitatem  bea- 
tissimam  angeli  mirabiliter  praedicabant , 
pastores  nuntiabant,  animalia  bruta  cognos- 
cebant.  Ecce  jam  vidisti,  qualibus  signis  et 
prodigiis  est  visibiliter  monstrata  nativitas 
Salvatoris. 

Sed  jam  adverte  diligenter,  fidelis  anima, 
quae  cupis  esse  Jesu  mater  ex  gratia,  utrum 
in  te  spirituaUter  innovata  sint  haec  signa 


tes  intellectuales ;  si  angeli,  id  est,  oranes 
habitus  virtuosi,  per  mentis  hilaritatem 
jubilent,  propter  raentis  tranquillitatem  pa- 
cera  nuntient,  propter  cordis  serenitatem 
Jesura  praedicent.  Et  postremo  subtiliter  con- 
sidera,  si  pastores,  id  est  sanctae  raeditatio- 
nes,  parvulura  natum  Jesum  tibi  datum  in 
praesepio  inveniant.  Praesepe  est  conseientia, 
inferius  clausa  per  contemptura  raundano- 
rum,  superius  aperta  per  desiderium  aeter- 
norum.  Hic  est  locus  requietionis  pauperis 
regis;  iUic  post  nativitatem  a  matre  reponi- 

(a)  C(tt.  edit,  carnalis  delectationis.  —  (6)  liem  quae- 
rimt.  —  (c)  Item  inovenlur. 


U4 


DE  UUINQUE  FESTIVITATIBUS  PIJKRI  JESU. 


tur ;  ibi  a  pastoiibus  invenitur.  0  felix  prae- 
sepe,  quae  contines?  llegeni  gloria^.  in  te  in- 
veuio,  ut  junjentuni,  et  refectoriuni  angelo- 
rum.  De  te  pascuntur  bruta  aniraalia,  et  re- 
ficitur  anima  devota.  Te,  licel  iniproprie,  ta- 
men  felicem  pra^dico  ;  sed  raulto  feliciorem 
dico  devotam  conscientiam,  quae  non  est  id 
quod  tu  per  essentiam ;  sed  lameu  con- 
linet  spirilualiter,  quod  tu  coutinebas  cor- 
poraliter. 

TERTIA  SOLEMNITAS. 

De  Impositione  Jiominis  piieri  Jesu. 

Tertio  consideranduni,  qualiter  illebeatis- 

simus  infantulus,  spiritualiter  nitus,  sit  no-  Jesu,  Salvator  mundi,  salva  uos,  qui  per 

minandus.  Et  puto  quod  non  potest  nomi-  crucem  et  sanguinem  redemisti  nos.  Salva, 

nari  congruenlius,  quam  Jcsus,  quia  scrip-  inquam,  dulcissime  Salvator,  confortando 

tnm  est  '  :  Vocatum  est  nomen  ejus  Jesus,  debilem,  consolandoflebilem,  adjuvandofra- 

quod  vocatum  est  ab  Angelo,  pnusquam  gilem,  consolidando  instabilem.  Sed,  lieu! 

compereiMr  m  w/ero.  IIoc  est  nomen  sacra-  unura  est,  quod  cum  fletu  referara,  quod 

tissimum   a  Propbetis  propbetatum  ;   boc  non  vacat  mysterio,  quod  non ,  statim  ut 


tentis,  haeres  universorum,  Rcx  regum,  Do- 
minusdominorum.  llabeatsibi  quod  dicitur 
{.bristus,  id  est  nnctus,  ct  bene,  quia  in 
prophetam,  sicut  claruit  in  doctrinae  erudi- 
tione;  in  pugilem,  sicut  patuit  in  diaboli 
debellatione;  in  sacerdotera,  sicut  ostendit 
in  Patris  reconciliatione;  in  regem,  sicut 
monstrabit  in  praemiorum  retributione.  Ha- 
beat  haec  omnia,  sibi  cum  suis  beatis  com- 
munia.  Sit  tantum  tibi  Jesus  Salvator  in 
hujus  vitae  incolatu  et  miseria.  Salvet,  in- 
quam,  te  a  mundi  vanitate,  quae  te  impu- 
gnat ;  a  daeraonis  falsitate,  quae  te  infestat ; 
a  carnali  fragihtate,  quae  te  cruciat.  Clama, 
devota,  inter  tot  liujus  vitae  flagella  :  0 


est  nomen  virluosum ,  gratiosum ,  gaudio- 
sura,  dehciosum,  et  gloriosum  :  virtuo- 
sum,  quia  superat  liostes,  congregat  ci- 
ves,  reparat  vires,  revocat  mentes;  gra- 
tiosum,  quia  in  ipso  habemus  fidei  fun- 
damentum ,  spei    firmamentum,  charitaUs 


nascitur,  circumciditur  et  nominatur,  sed 
secundum  leges  dies  octava  expectatur. 
Puto  quod  per  septenarium,  qui  in  octona- 
rio  includitur,  universitas  divinarum  et  mo- 
rahum  virtutum,  cum  unitate  et  vinculo 
pacis,  figuratur  :  quia,  postquam  omnia  per 


augmentum,  justitia^  complementum ;  gau-  fortitudinem  adversa  toleravit,  per  justitiam 

diosum,  quia  jubilus  in  corde,  melos  in  miseros  et  egentes  sustentavit,  per  tempe- 

aure^  mel  in  ore,  splendor  in  mente ;  nomen  rantiam  concupiscentias  superavit,  per  pru- 

utique  deliciosum,  quod  pascit  cogitatum,  dentiam  mundi  et  antiqui  hostis  insidias  de- 

lenit  prolatum ,  ungit    invocatum ,   reficit  chnavit ;  adhuc,  postquam  per  fidem  Deum 

scriptum,  instruit  factum  (a) ;  nomen  revera  .  omniuni  creatorem  intellexit,  per  spem  in 

gloriosura,  quod  dedit  cacis  visum,  surdis  eum  tanquam  remuneratorem  in  oranibus 


auditura,  serraonem  mutis,  vitam  mortuis, 
et  gressura  claudis.  0  noraen  benedictum, 
quod  ostendit  tantum  virtutum  effectum ! 
0  aniraa,  sive  scribas^  sive  legas,  sive  do- 


operibus  suis  aspexit,  per  charitatem  eum 
tanquaro.  omnium  bonorum  largitorem  toto 
corde  dilexit,  et  demum  die  octavo,  circum- 
cisis  ab  anima  omnibus  phantasticis  iraagi- 


ceas,  sive  ahud  quodcumque  opus  facias,  nationibus,   omnibus    vanis  et    inutilibns 

nihil  tibi  sapiat,  nihil  tibi  placeat,  nisi  Jesus.  cogitationibus,  pacatis  omnibus  animae  mo- 

Nomen  igitur,  tuum  infantulum  in  te  spiri-  tibus,  et  inordinatis  afleclionibuS;,  per  exer- 

tuaUter  genitum,  Jesus  habeat  sibi,  quod  citium  conteraplationis  in  Domino  dulciter 

norainatur  Dei  fihus,  splendor  gloriae,  iraago  requiescit :  tunc  puer  nominatur,  tunc  dulce 

substantiae,  verbum  Patris,  virtus  Omnipo-  nomen  Jesus  imponitur,  tunc  ejus  dulcedo 

>  Luc.,  II,  21.-  (a)  Leg.  lectuiii.  sentitur  et  gustatur,  tunc  experitur  virtu- 


UE  QUINQUE  FESTIVITATIBUS  PUERI  JESU.  145 

tem,  tuncperoipit  jucunditatem.  0  quantam  quae  est  suavissima  ;  percepiraus  ejus  odo- 

sa^pius  sentit  dulcedinem,  post  illam  beatam  rem  suavissimum;  experti  sumus  ejus  am- 

nominis  impositionem,  illa  felix  maler  natu-  plexum    deliciosissimum.    Jam,    Herodes, 

ralis,  et  vera  mater  spiritualis,  virgoMaria,  redde  responsum;  ostende  dilcctum;  mon- 

quaudo  percipit  in  hoc  nomine  daemonia  stra  infantulum  desideratum.  Propter  tuam 

ejici,  caecosilluminari,  infirmoscurari,  mor-  gloriam  videndam  non   venimus;    propter 

luos  suscitari,  miracula  cumulari !  Sic  cerle  tuam  gratiam  obtinendam  non  properavi- 

tu,  o  anima  spiritualis,  merito  debes  gau-  mus;  propter  tuam  majestatem  adorandam 

dere  et  exultare,  quando  tu  percipis  in  te  et  non   festinavimus.    Tua  enim    gratia   ip- 

in  aliis,  quod  tuus  benedictus  filius  Jesus  sius  est  factura;  tua  majestas  ipsius  crea- 

dajmonesfugat,  inpeccati  dimissione;  csecos  tura;  tua  jucunditas  sua  est  potenlia;  tua 


illuminat,  iu  verae  cognitionis  infusione; 
raortuos  suscitat,  in  gratiai  collatione;  in- 
firmos  curat,  claudos  sanat,  paralyticos  et 
contractos  rectificat,  in  spirituali  conforta- 


aa\i 

ectu 

jma 

llvota 

yram 

hrat. 


opulentia ,  ipsius  umbra  ;  tua  nobilitas , 
tua  magnificentia  est  suae  infmitae  bonitatis 
et  nobilitatis  modica  scintilla.  In  te  inveni- 
mus  quo  ipsum  cognoscimus,  amamus  et 


tione  :  ut  jam  efficiantur  fortes  et  viriles  per     desideraraus,  non  in  quo  requiescere  debea- 


gratiam,  qui  prius  erant  debiles  et  innrmi 
"per  culpam.  0  quam  felix  et  beatum  nomen, 
quod  tantam  meruit  habere  virtutem  et  effi- 
caciam !  Ahquando  laetificat,  aliquando  us- 
que  menti  (a)  ebrietatem  infundit,  et  suam 
dulcedinem  communicat. 

QUARTA  SOLEMNITAS. 

De  Magorum  adoratione. 

Quarta  soleranitas,  quae  consistit  in  Mago- 
rura  adoratione.  Postquam  etiam  aniraa  is- 
tura  dulcissimum  puerum  per  gratiara  spi- 
ritualiter  concepit,  peperit,  et  nominavit, 
tres  reges ,  id  est  tres  animae  vires,  quae 
bene  reges  dicuntur,  quae  jara  carni  princi- 
pantur,  sensibus  dorainantur,  in  solis  divi- 
nis  studiis,  sicut   decet  vere  reges,  occu- 


mus.  Tuus  honor  et  decus  est  sui  decoris 
nutus.  Dic  igitur,  ne  protrahas:  ubi  est  qui 
natus  est?  Ubi  est  ergo  longitudo  brevis, 
magnitudo  levis,  altitudo  subdita,  latitudo 
angusta?  Ubi  Uixlucens,  aquasitiens,  panis 
esuriens?  Dic  nobis,  ubi  potentia  regitur, 
sapientia  instruitur,  virtus  sustentatur,  Ver- 
bum  Patris  lactatur?  Dic  nobis,  ubi  aeternus 
Dei  Filius  infans  invenietur?  Ubi  splendor 
paternae  gloriae  pannis  involutus  cernitur? 
Ubi  audieraus  in  cunabilis  vagientera ,  qui 
est  miserorum  consolatio?  Ubi  videbimus 
inter  brachia  infantulum  bajulatum,  qui  est 
Angelorum  et  hominura,  ccelorura  et  crea- 
turarum  omniura  conservator  et  solidatio? 
Hunc  desideraraus,  hunc  quaeriraus.  0  dul- 
cissirae,  o  amantissirae  puer  aeterne,  infans 
antique,  quando  te  videbiraus,  quando  te 


pantur,  puerum  jam  per  effectus  multiplices     invenieraus,  quando  ante  faciera  tuam  ap- 


eis  revelatum  in  civitate  regia,  hoc  est  in 
totius  mundi  raachina,  aestimant  esse  quae- 
rendum.  Quaerunt  igitur  meditationibus, 
requirunt  aCfectionibus,  interrogant  devotis 
cogitationibus  *  :  Ubi  est  qui  natus  est  ?  Vi- 
dimus  stellam  ejus  in  Oriente  :  vidiraus  cla- 
ritatem  ejus  fulgentem  in  devota  raente; 
vidiraus  splendorem  ejus  radiantem  in  inti- 
mis  animae ;  audivimus  ej  us  vocem,  quae  est 
dulcissima;  gustavimus  ejus  dulcedinem, 
»  Matth.,  11,  2  et  seq. 
TOM.   XIV. 


parebimus?  Ta^det  gaudere  sine  te;  delectat 
gaudere  tecum,  etfleretecura.  Omne  quod 
tibi  est  adversum,  nobis  est  molestum  : 
tuum  beneplacitum  est  nostrum  indeficiens 
gaudium  et  desiderium.  0  si  tara  dulce  est 
flere  de  te,  quam  dulce  erit  gaudere  de  te ! 
Ubi  ergo  es,  quem  quaerimus?  Ubi  es,  quem 
in  omnibus  et  prae  omnibus  desideramus  et 
affectaraus?  Ubi  es,  qui  natus  es  Rex  Ju- 
daeorum,  lex  devotorum ,  dux  miserorum, 

(a)  CcBt.  edit.  mentis. 

10 


UG 


DE  QUINQUE  FESTIYITATIBUS  PUERl  JESU. 


liix  caecorum,  vita  morientium,  salus  aeter- 
na  aeternaliter  viventium  ?  Et  sequitur  res- 
ponsio  conveniens  :  In  Bethleem  Judce. 
Bethleem  domus  panis ,  Juda  confitens  in- 
terpretatur.  Ibi  enim  Christus  invenitur, 
ubi  post  confessionem  criminum  panis  coe- 
lestis  vitae;>  id  est  doctrina  evangelica  audi- 
tur,  ruminatur,  et  devota  mente  retinetur. 


dilectiunis,  propter  boua  collata;  thus  devo- 
tionis,  propter  gaulia  praiparata;  myrrham 
contritiouis,  pro'!..  r peccataperpetrata.  Au- 
rum  offerle  aidruae  divinitati,  thus  animae 
saui;Mat',  u.yrrham  corporis  passibilitati. 
Qaairitcet  .im,  oreges,cumdoctoribus,  ut  vo- 
bis  panddt  secreta  suse  inscrutabilis  sapientiae, 
ut  oslendat  magnalia  suae  admirabilis  po- 


ut  opere   impleatur ,    et  aliis  adimplenda  tentiae ,  ut  vos  doceat  beneplacita  suae  vo- 

proponatur.  Ibi  puer  Jesus  cum  Maria  matre  luntatis  et  complacentiai.  Quaerite,  inquam, 

invenitur ,  ubi  post  lacrymosam  contritio-  cum  reverentia,  quomodo  omnia  tam  poten- 

nem,  post  fructuosam  confessionem ,  dul-  ter  de  uihilo  creaverit ;  quompdo  cuncta  tam 

cedo  coelestis  consolationis  aliquando  inter  sapienter  inuniversoordinaverit ;  quomodo 

abundantissimas  lacrymas  degustatur  :  ubi  singula  tam  clementer  suo  inaestimabili  bo- 


oratio,  quem  pene  desperantem  invenit, 
gaudentem  et  de  venia  praesumentem  dere- 
hquit.  0  felix  Maria,  a  qua  Jesus  concipitur, 
de  qua  Jesus  nascitur,  et  cum  qua  tam  dul- 
citer  et  gaudenter  Jesus  invenitur  1 


no  decoraverit.  Quaerite  humiliter,  si  ho- 
mini  fas  est  in  hac  vita  investigare,  qualiter 
illae  tres  personae  coaequales  et  coaeternae 
subsistant  in  una  et  individua  substantia,  et 
hoc  in  Trinitate  beatissima;  quahter  illae 


jesns       Sed  notandum  est  hic,  quod  Jesus  quaesi-     tres  substantiae,  videlicet,  carnis  et  animae 

et  deitatis,  conveniant  in  una  persona,  et 


qussuus  ^^^  legitur  a  regibus,  et  hoc  ut  ipsum  cum 


omni  reverentia  adorarent;  a  doctoribus,  ut 
ab  ipso  veritatis  documenta  cum  summa 
dihgentia  audirent;  a  sponsa,  ut  suae  sua- 
vitatis  dulcedinem  per  secreta  colloquia  de- 
gustaret;  a  Maria  matre,  ut  ipsum  perditum 
reperiret,  et  ab  ea  se  amplius  non  alienaret. 
Sic  vos,  0  reges,  hoc  est,  devotae  animae 
vires  naturales,  quaerite  cum  regibus  terre- 
nis,  ut  adoretis,  et  munera  ofleratis.  Ado- 
rate  cum  reverentia,  quia  creator,  et  re- 
demptor,  et  remunerator  :  creator,  in  natu- 
ralis  vitae  formatione ;  redemptor,  in  spiri- 
tualis  vitae  reformatione ;  remunerator,  in 
aeternse  vitae  collatione.  0  vos,  reges,  ado- 
rate  cum  decentia,  quia  rex  potentissimus ; 
adorate  cum  decentia,  quia  magister  sapien- 
tissimus;  adorate  cumlaetitia,  quia  princeps 
liberalissimus.  Adorate,  inquam,  gaudenter, 
quia  est  dux  aequitatis;  adorate  decenter, 
quia  est  iux  veritatis;  adorate  ferventer, 
quia  est  fax  charitatis.  Necsufficiat  vobis  ado- 
ratio,  nisi  concomitetur  oblatio.  Offerte,  in- 
quam,  aurum  dilectionis  ardentissimae;  of- 
ferte  thus  consolationis  devotissimae ;  offerte 
myrrham  contritionis  amarissimae  :  aurum 


hoc  in  Christi  incarnatione    sacratissima ; 

qualiter  ab  aeterno  Pater  a  nullo,  Filius  a 

Patre  solo^  Spiritus  sanctus  ab   utroque. 

Ipse,  quem  quaeris,  doctor  est  et  cognitor 

omnis  veritatis;  a  quo  omnis  veritas  princi- 

pahter  quaeritur ;  post  quem  veritas  exem- 

plariter  perducitur ;  ad  quem  omnis  veritas 

fmaliter  reducitur   et    ordinatur.   Ipse  est 

doctor,  qui  docet  omnem  veritatem  :  verita- 

tem  vitae,  quam  in  multis  destruxit  lutosa 

gulositas ;  veritatem  doctrinae,  quam,  heu ! 

in  plerisque  caecavit   voluptuosa  vanitas; 

-  veritatem  justitiae,  quam  effugavit  pericu- 

losa  aviditas.  Quaerite  ergo,  vos  reges  de- 

voti,  Jesum,  ut  vos  doceat  omnem  verita- 

tem  :  veritatem  vitae,  ut  sciatis  quahter  vos- 

ipsos  utiliter   regere   debeatis ;  veritatem 

doctrinae,  ut  cognoscatis  qualiter  subjectos 

laudabiliter  dirigatis;   veritatem  justitiae  , 

ut  intelligatis  qualiter  Deo  serviliter  servia- 

tis.  Quaerite  etiam  Jesum  aliquando  cum 

sponsa  dilectissima  in  horto  deliciarum,  ubi 

deambulat  cum  adolescentuhs,  ubi  liUa  col- 

ligit  cum  virginibus,  ubi  comedit  fructus 

pomorum  suorum  cum  juvenculis.  Quaerite 


DE  QUINQUE  FESTIVITATIBUS  PIJERI  JESU. 
m  cella  vinaria,  ubi  ccenara  suam  praipara- 


U7 


vit;  ad  quam  suas  specialissimas  araicas, 
quaB  sequuntur  eum,  quocumque  ierit,  tan- 
tum  invitavit;  ubi  praecinget  se,  et  faciet 
eas  (liscumbere,  et  transiens  personaliter 
ministrat  eis ;  ubi  administrat  fercula  varia 
de  pinguedine  suaj  aeternae,  uobiiissimae  et 


sponso  praeparatum,  stratum  et  ornatum, 
ubi  sponsus  cum  sponsa,  dilectus  cum  di- 
lecta  requiescit,  inter  secreta  et  indicibilia 
sui  familiaris  oscula;  ubisaepeaudiuntur  ta- 
lia  et  tam  arcana,  quae  quidem  intelligun- 
tur,  sed  non  dicuntur,  quia  forte  vel  expri- 
mi  nequeunt,  vel  ab  hominibus,  secundura 


secretissimae  divinitatis ;  ubi  propinat  pocula     hominem  vi  ventibus,  percipi  nunquam  pos 


suaj  dulcissimae  et  castissimae  humanitatis 
Certe  illic  bibunt  araicae;  sed  inebriantur 
charissimae.  Quaerite  tandem  in  cubiculo, 
iibi  requiescit  cum  sponsa  inter  amplexus 
et  oscula;  ubi  cubat  in  meridie,  quando 


sunt.  Si  tamen  ex  abundantia  divinae  pie- 
tatis ,  aliquando  ipsum  post  fletum  et  plan- 
ctura,  post  lucturaet  gemitura,  postpositum 
saeculare  negotium,  ad  modicum  vidistis  in 
horto  deliciarum,  vel  forte,  quod  magis  ve- 


splendor  aeternae  veritatis   tam   luculenter     rura  est,  ante  fores,  adhuc  vobis  clausas 


lucet,  ardor  supernae  charitatis  tam  dulciter 
ardet.  Ibi  instillat  auribus  sponsai  secretis- 
sima  suae  profundae  et  inscrutabilis  sapien- 
tiae ;  ibi  donat  altissima  munera  suae  summae 
et  incoraparabilismagnificentiae;  ibi  jocatur, 
ibi  blanditur,  ibi  consolatur,  ibi  dilectam  allo- 
quitur,  dicens  '  :  Pete  quod  vis,  et  dabitur 
tibi.  0  quam  felices,  qui  Jesura  in  hoc  cu- 
biculo  secretissirao  inveniunt.  qui  hoc  cubi- 


per  foraraen  inspexistis  in  cellara  vinariara, 
et  vidistis  sponsura  ornatum  et  succinctum, 
transeuntera,  rainistrantera ,  propinantera 
suis  araicis  varia  fercula  et  vina  deliciarura, 
et  statira  ignota  et  incognita,  nec  adhuc  ta- 
lia  adraittenda,  per  janitores  expulsi  et  re- 
pulsi  fuistis,  et  iterato,  heul  ad  solita  et 
raundana  rediistis.  Sed  taraen  post  hoc  ad 
cor  reversi,  non  immeraores  illius  jucun- 


culum  intrare  praisumuntl  0  quam  pauci     d»  societatis,  quam  gaudio  cordis  in  horto 


eum  in  horto  deliciarura  inveniunt;  sed 
pauciores  in  cella  vinaria  reperiunt;  paucis- 
simi  vero  non  nisi  secretissirai  araici  cubi- 
culura  intrare  praesurauntl  Quia  scriptura 
est  * :  Adjuro  vos,  filice  Eierusalem,  ne  sus- 


deliciarura  aspexistis ,  necnon  et  illius 
beatissimae  jucunditatis  et  solemnitatis , 
quam  desolatara  per  rimulara  inspexistis, 
de  qua  nescio  quale  solatiura,  sed  taraen  tale 
quod  exuperat  omnera  sensum,  etomne  hu- 


citetis,  neque  evigilare  faciatis  dilectam,     jusmundiconvivium,  perspiramenturamo 


donec  ipsa  velit 

Unde  sufficiat  vobis  (a),  o  reges,  qui  ad- 
huc  terrena  sapitis,  qui  adhuc  temporalia 
disponitis,  quod  Jesum  aliquando  post  dili- 
gentera  inquisitionem  in  praesepio  inve- 
niatis.  Vestra  enira  conscientia  adhuc  forte 
non  est  facta  hortus  deliciarura,  ubi  florent 
sanctae  meditationes,  redolent  virtuosae  ope- 
rationes,  ubi  vigent  deliciosae  affectiones. 
Nec  forte  minus  perfecte  dici  potest  cella  vi- 
naria,  ubi  illa  ccelestia  fercula  odorantur, 


dicura  sensistis.  Tunc  cum  Maria  matre  Je- 
sum  perditum  cum  dolore  et  moerore  quae- 
rite;  currite  cura  planctu  et  geraitu  post 
Jesum  quaerendum ;  quaerite  tunc,  et  flentes 
dicite  :  0  quando  te  inveniemus  consolato- 
rem  quem  expectamus  ?  Quando  te  invenie- 
mus,  gaudium  nostrum,  quoddesideramus? 
0  si  anima  nostra  adhuc  redire  semel  valeat, 
etsi  non  ad  amplexus  et  oscula,  saltem  ubi 
redolet  hortus  deliciarum  et  suavissime  fra- 
grat  cella  vinaria  !  Jam,  anima,  per  te  ip- 


illa  vina  angelica  gustantur,  quibus  amici  sam  quaere  dileclum  tuum,  quera  concepisti; 

aliquando  hic  in  terris  consolantur.  Sed,  tuus  est  fllius,  quera  genuisti.  Et  quare  di- 

heu  1  minime,  ut  timeo,  dici  potest  cubicu-  misisti,  a  quo  tot  et  tam  insolita  gaudia  sus- 

lum  omnibus  creaturis  absconditura,   soli  cepisti  ?  0  vos,  reges  inclyti,  vos  principes 

»  Marc,  VI,  22.  ~  =  Cant.,  n,  7.  (a)  Ccet.  edit.  vos. 


148  DE  QUINQUE  FESTIVITATIHUS  PUEHI  JESU. 

et  defensores  et  cooperatores  raei,  vos  hac-     cognatoset  notos,  id  est  spirituales  et  devo- 
tenus  quaisivistis  utregem,  qui  vos  sua  gra-     tos,  ipsura  quaBram.  Ipsi  sunt,  in  quibus  ha- 


tia  coronaret;  ut  doctorem,  qui  vos  sua  sa- 
pientia  illustraret;  ut  consolatorem,  qui  sua 
clementia  vos  reficeret.  Nune  superest,  ut 
ego  quaeramfiliumquora  perdidi;  dilectum, 
quem  amisi ;  amantissimum  Jesum  meum^ 
quem,  heu!  infelix  et  misera,  in  templo  di- 
misi,  postquam  denuo  ad  vana  et  falsa  et 
inania  me  converti.  Heu  1  me  derehctam  et 
desolatam,  et  omui  ignominia  plenam  reli- 
quit.  Quare  suis  consiliis  non  acquievi  ? 
Quare  in  snis  monitisnoupermansi?  Quam- 
diu  suam  praesentiam  per  verani  solationem 
sensi,  affuit  mihi  omnis  boni  abundantia  : 
quamdiu  ipsum  habui,  omnibus  bonis  abun- 
davi.  Sed,  heu!  quaminfelix  et  quam  mise- 
rabihs!  propter  paupertatem  amisi  divitias; 


bitat ;  ipsi  sunt,  cum  quibus  raoralur,  quan- 
do  ab  aliis  amittitur.  Hi  sunt,  cum  quibus 
tanquam  in  solitudine  latitat ,  quando  ip- 
sum  a  me  raiser  strepitus  cogitationura  fluc- 
tuantiura  fugat.  lleu!  quando  illis  sirailis 
fui,  tunc  habui,  tunc  tenui,  tunc  araplexata 
et  osculata  fui  Jesum,  quem  nunc  curis  di- 
stracta,  solliciludinibus  occupata  et  afflicta, 
lamentabiliter  amisi.  Diciteergo,  o  vos  reli- 
giosi,  vos  abstracti,  vos  solis  divinis  medita- 
tionibus  dediti ,  ^  num  quem  diligit  anima 
mea,  vidistis  ?  Certe  scio  quod  habetis,  scio 
quod  bene  scitis,  quia  sentitis  et  gaudetis. 
Reddite  ergo  in  charitate,  quod  non  amitti- 
tis;  coramunicate,  quod  non  dimittitis.  Et  si 
in  me  propter  distractionem  ad  horam  fervor 


propter  asperitatem  postposui  delicias,  prop-  dilectionis  tepuit ,  habitus  lamen  dilectionis, 
ter  curara  et  sollicitudinem  derehqui  quietem  ut  spero,  non  cessavit.  Et  si,  propter  occu- 
magnam,  et  spiritus  dulcedinem;  propler     pationem,  familiarem  dilecto  allocutionem 


alienum  neglexi  meipsura;  propterhominera 
regendura  perdidi  Deum  meura,  dilectum 
meum,  consolatorem  raeum,  dulcissimum 
Jesum,  filium  meum.  Quid  ergo  faciam  ? 
quo  vadam?  ubi  quaeram,  ut  iterato  ipsum 
inveniam  ?  Aliquoties  propter  praedicta  ip- 
sura  amisi ;  sed  denuo  adjuvante  et  reve- 
lante  clementissirao  Patre  raisericordiarura 
Deo,  in  cujus  vinea  laboro,  cujus  voluntati  de 
consiho  raajorum  deservio,  ad  cujusgloriara 


intermisi,  a  charitate  taraen  ipsius  non  re- 
cessi.  Et  si,  propter  proximorura  vel  raodi- 
cam  sedificationem,  ipsi  tota  mentis  inten- 
tione  non  adhaesi,  desiderium  tamen  rever- 
tendi  in  mente  habui.  Et  revera,  ut  verum 
fatear,  non  ad  gloriam  dico,  sed  tantum  ad 
revocandura  ad  rae  (o)  dilectura  perditum 
humiliter  allego ;  non  propter  meura  lu- 
crura,  sed  propter  suum  consilium;  non 
propter  raeara  arabitionera,  sed  propter  suara 


arapliandara  rae  dulcis  Jesu  solatiis  per  occu-     aeternam  (6)  gloriam  et  honorem ;  non  prop- 
pationem  cordis  saepius  privo,  propter  cujus     ter  praelationis  laudem,  sed  proximorura  sa- 


honorera  conservandura  variis  tribulationi- 
bus  me  expono,  ipso  ex  solita  pietate  auxi- 
liante  :  perditum  cum  ingenti  cordis  gaudio, 
post  varios  singultus  et  gemitus,  etiam  inter 
abundantissimas  lacrymas  reperi  et  inveni. 
0  utinam  ipsum  adhuc  semel  taliter  inveni- 
rem!  puto  quod  amphus  non  dimitterem, 
sed  totis  viribus  retinerem. 

Quid  ergo  faciam  ?  *  Surgam  et  quceram 
quem  diligit  anima  mea :  postquam  occupa- 
tiones  et  sohicitudines  dimittam,  ad  orandum 
me  conferam.  Et  si  haec  non  sufflciunt,  inter 

»  Cant.,  III,  2.  —  3  Ibid.,  3. 


lutem,  curis  et  sollicitudinibus  dedita:  quare 
ergo  propter  hoc,  quod  pia  intentione,  etiam 
quasi  et  gemens  facerem,  dilecti  praesentia 
saltem  aliquando,  etsi  raro,  consolari  non 
deberem?  Non  esset  aequum,  sed,  si  fas 
esset  dicere ,  injustum  et  irapiura  ,  quod 
piissimus  Jesus  uon  statuit,  quod  divina 
lex  nusquam  approbavit.  Saepe  enim  prop- 
ter  amici  voluntatera,  dulcis  araici  prae- 
sentia  intermittitur ,  ut  postmodura  cura 
arapliori  amborum  jucunditate  reparetur ; 


(a)   CcBt.  edit. 
leu). 


deest    me.    —   (6)    Item  setemita- 


m  QUINQUE  FESTIVITATIBUS  PUERI  .lESU. 


liO 


sic  et  ego,  propteripsum,  ipsum(a)  aliquan- 
do  deserui;  sic,  (6)  propter  suam  gloriara  am- 
pliandam,  labores,  persecutiones,  detractio- 
nes,  impugnationes  sustinui.  Si  hisomnibus 
et  his  similibus  etiam  usque  ad  defectum 
repleta  fui,  et  ad  ipsum  gemens  et  amens 
redeo,  numquid  ipsius  solatio,  ut  vel  modi- 
cum  in  tribulatione  respirem,  carebo?  Quid 
ergo  est,  quod  (c)  Dilectus  meus  loquitur  mi- 
hi  ?  Quid  est  quod  per  ipsum  in  Evangelio 
clamatur  '  :  Venite  ad  me  omnes,  qui  labo- 
ratis  et  onerati  estis^  et  ego  reflciam  vos  ? 
Numquid  ego  qui,  propter  honorem  ejus, 
diei  pondus  et  aestus  sustineo,  saltem  post 
laborem,  et  de  micis  quae  cadunt  de  mensa 
dominorura  suorum,  refici  non  debeo?  Absit 
ergo  ue  solummodo  vobiscum,  o  vos  con- 
templativi,  moretur  dilectus ,  et  laborans 
agricola  sit  contempus  et  abjectus.  Oportet 
tamen,  sicut  Scriptura  testatur  *,  laborantem 
agricolam  aliquando  de  [d)  fructibus  coeles- 


sistorio;  aliquando  cum  regibus  in  diver- 
sorio. 

QUINTA  SOLEMNITAS. 

De  Pmsentatione  pueri  Jesu  in  templum. 

Quinto  et  ultimo  consideret  fidelis  anima, 
qualiter  natus  parvulus  per  diversorum  ope- 
rum  consummationem,  et  nominatus  per 
coelestium  dulcedinum  degustationem ,  et 
quaesitus,  et  inventus,  adoratus  et  honora- 
tus  per  spiritualiura  munerum  praesentatio- 
nem,  in  templum  sit  praesentandus,  et  Do- 
mino  offerendus,  et  hoc  per  debitarum  gra- 
tiarum  devotam  ethumilem  actionem.  Igitur 
postquam  felix  anima,  mater  Jesu  spiritua- 
lis  per  istius  benedicti  filii  conceptionem, 
purgata  per  pcenitentiam ;  postquam  ahqua- 
liter  jam  post  nativitatem  confortata  per 
gratiam ;  postquam  etiam  est  jam  per  im- 
positionem  benedicti  nominis  consolata  me- 
tis  (e)  patriae  praelibare,  et  lioc  ne  deficiat  in     duUitus,  et  tandera  in  adoratione  cura  regi- 

bus  informata  divinitus;  quid  aliud  restat, 
nisi  ut  in  cceli  sanctam  (f)  Hierusalem  por- 
tetur  et  in  templum  divinitatis  praesentetur 
Deus,  Dei  et  virginis  filius?  Ascende  igitur, 
spiritualis  Maria,  non  jam  in  montana,  sed 
in  ccelestis  Hierusalem  habitacula  beatae  Tri- 
nitatis  et  individuae  Unitatis.  Flecte  humili- 


labore.  Sic  apostoli  inter  varia  opprobria , 
martyres  inter  flagella,  virgines  inter  cru- 
ciatus  et  verbera,  senserunt  dilecti  solatia. 
Ibant '  gaudentes  a  conspectu  concilii,  col- 
laudantes  et  benedicentes  Dominum,  quo- 
niam  digni  habiti  sunt  pro  nomine  Jesu  con- 
tumeliam  pati.  Sic  confessores  et  eremitae, 


monachietanachoretae,  post  vigilias  et  jeju-  ter  mentis  genua  in  supernae  civitatis  pala- 

uia,  inter  lacrymas  et  gemitus  senserunt  di-  tia ;  ibi  ante  thronum  aeternitatis  Deo  Patri 

vina  gaudia.  Sic  rectores.  doctores,  et  eccle-  filium  tuum  repraesenta  laudando,  glorifi- 

siarum  fideles  praelati,  postquam  laboribus  cando,  et  benedicendo  Patrem  et  Filium  cura 

et  curis  sunt  extenuati,  de  benignitate  dulcis  sancto  Spiritu.  Lauda  cum  jubilo  Deum  Pa- 

Jesu  ipsorum  piissime,  dulciter  sunt  corda  trera,  per  cujus  inspirationem  bonum  pro- 

refecti.  Non  enim  Maria  Jesura  frequenter  positura  concepisti.   Glorifica  cura   gaudio 

habuit  sola ;  sed  etiara  a  Martha  post  prae-  Deura  Filiura,  per  cujus  inforraationera  con- 

dicationera  hilariter  et  gaudenter  receptus  ceptum  propositum  opere  perfecisti.  Benedic 

fuit.  Ego  ergo  in  Domino  confidens,  et  de  et  sanctifica  sanctum  Spiritum,  per  cujus 

divina  clementia  tam  multipliciter  probata  consolationem  in  bono  exercitio  hactenus 

et  exemplariter  ostensa  praesumens,  dulcis-  perstitisti.  0  anima,  Deum  Patrera  in  ora- 

simura  Jesum  aliquando  quaerara  cum  Maria  nibus  donis  suis,  et  bonis  tuis  glorifica,  quia 

matre  in  teraplo ;  aliquando  cura  sponsa  in  ipse  est,  qui  te  de  saeculo  per  occultam  in- 
cubiculo ;  aliquando  cum  discipulis  in  con- 

(ff)  Ccei.  edU.  non  repet.  ipsum.  —  (b)  Cat.  edit.  si. 

«  Matth.^  XI,  28.  —  «  II  T.m.,  ii,  6,-3  ArA.  Apost.,  -  (c)  Ccct.  edil.  deest  quod.  —  (rf)  Iteui  deest  de.  — 

V,  41.  (e)  Cat,  edit.  ca^leslibus.  —  (/)  llem  saucli. 


150 


DE  QUINQUE  FESTIVITATIBUS  PUEIU  JESU. 


spirationem  evocavit,  dicens  *  :  Revertere, 
revei'tere,  Siinamitis,  revertere,  revertere,  etc. 
Deum  Filium  in  omnibus  factis  tuis  magni- 
fica  :  ipse  enim  est,  qui  te  de  daimonis  ser- 
vitio  per  secretam  suam  informationem  li- 
beravit,  dicens  * :  Tolle  juguni  meum  super 
te.  Jugum  suum  dsemoni  abjice ,  jugum 
amarissimum;  jugura  meum  suavissimum. 
Jugum  suum  sequitur  cruciatus  aeternus  et 
tormenta;  jugum  meum  sequitur  fructus 
suavissimus  et  requies  opulenta.  Jugum 
suum,  si  quando  dulcedinem  exhibet,  falsa 
est  et  momentanea,  scilicet  dulcedo;  jugum 
meum,  quando  dulcedinem  confert  et  laeti  - 
tiam,  vera  est  et  salutifera.  Ipse  suos  servi- 
tores  modicum  aliquando  extoUit ,  ut  in 
seternum  confundat;  qui  autem  honorificat 
me,  sic  ad  momentum  liumiliatur,  ut  aeter- 
naliter  glorietur  et  regnet.  Ista  fuit  doctrina, 
qua  te  Dei  Filius  aliquando  per  se,  aliquan- 
do  per  suos  doctores  et  amicos  reformavit 
a  daemonis  falsa  persuasione,  a  carnis  et 
mundi  blanda  deceptione  liberavit.  Deum 
Spiritum  sanctum  semper  benedic  et  sanc- 
tifica,  qui  te  per  suam  consolationem  melli- 
Huam  in  bono  confortavit,  dicens  ^ :  Venite 
ad  me  omnes,  qui  lahoratis  ei  oneratis  estis, 
et  ego  refioiam  vos.  Qualiter  enim,  o  anima 


inter  tam  varia  impedimenta,  inter  tam  in- 
numerabilia  amicorum,  consanguinorum, 
et  aliorum  propinquorum  a  via  morum  vul- 
nerantium  jacula,  in  bono  perstitisse?  Qua- 
liter  potuisses,  tot  fanibus  peccatorum  cir- 
cumplexa  (a),  in  bono  profecisse,  si  non 
Spiritus  sancti  gratia  fuisses  misericorditer 
adjuta,  et  saepius  dulciter  consolata  et  refec- 
ta?  In  ipsum  igitur  refunde  omnia  opera 
tua;  tibi  nihil  retine.  Dic  cum  pura  et  de- 
vota  mentis  intentione  * :  Omnia  opera  mea 
operatuses,  Domine;  in  conspectu  tuo  nihil 
sum^  nihil  possum;  de  tuo  munere  est  quod 
subsisto;  sine  te  nihilagere  possum.  Tibi, 
clementissime  Pater  misericordiarum,  quod 
tuum  est  ofTero ,  tibi  committo  me ;  indi- 
gnam  et  ingratam  omnibus  donis  tuis,  per 
te  mihi  collatis^  humiliter  recognosco.  Tibi 
laus_,  tibi  gloria,  tibi  gratiarum  actio,  o  bea- 
tissime  Pater ,  majestas  aetema  :  quia  me 
per  tuam  infmitara  potentiam  de  nihilo  crea- 
sti,  te  laudo,  te  glorifico,  tibi  gratias  ago. 
0  beatissime  Fili,  claritas  paterna !  quia  me 
per  tuam  aeternam  sapientiam  de  morte 
aeterna  liberasti,  te  benedico,  te  sanctifico, 
te  adoro.  0  beatissime  Spiritus,  alme;  quia 
me  per  tuam  benedictam  pietatem,  et  cle- 
mentiam,  de  peccato  ad  gratiam,  de  saeculo 


tenera  et  dilecta,  fragilis  et  infirma,  deliciis     ad  vitam  religiosam,  de  exiUo  ad  patriam, 


mundi  assueta,  gaudiis  hujus  sapculi  tan- 
quam  faecibus  vinariis  more  porcorum  ine- 
briata ;  qualiter  potuisses  iuter  tot  et  tanta 
antiqui  hostis  retia,  inter  tot  falsa  consiha, 

»  Cant.,  VI,  12.  —  '  Matth.,  x\ ,  29,  —  ^  Ibid.,  28. 
—  *  Isa.,  XXVI,  12. 


de  labore  ad  requiem,  de  moerore  ad  jucun- 
dissimae  et  deliciosissimae  bealae  fruitionis 
dulcedinem  revocasti  I  Quam  dulcedinem 
nobis  dulcis  Jesus  concedat,  qui  cum  Pa- 
tre,  elc. 

(a)  Cat.  edit.  circumamplexa. 


PASSIO  CHRISTI 

BREVITER  COLLECTA  AD  MODUM  FASCICULORUM 


ARGUMENTUM 

(Ex  edit.  Vatic.) 

Devotus  et  omni  pietatc  plenus  est  iste  tractatus  :  in  quo  fasciculus  Myrrhae  sponsac 
uberibus  interponitur,  ut  virtutum  studium,  et  ad  Christi  vulnera  compassionis  affectus 
augeatur.  In  antiquis  impressisnon  erat  hoc  opusculum  a  superiori  (scilicet  fasciculario 
de  exercitiis  spiritualibus,  hujus  editionis  tomo  XII,  pag.  171)  distinctum  :  tamen  visum 
est  in  hac  editione  sub  peculiari  titulo  prajcedenti  annectere,  cum  solum  in  eo  de  passione 
Christi  ad  modum  fasciculorum  sermone  auctor  scribat,  Itidemque  factum  est  de  eo 
opusculo,  quod  (hujus  editionis  tomo  XII,  pag.  158)  inscribitur  :  De  pugna  spirituali 
contra  scptem  vitia  capitalia,  quod  post  hoc  sine  ullo  titulo  in  antiquis  inipressis  con- 
tinebatur.  Ibi  enim  aptius  visum  fuit  apponere  post  illud ,  cui  titulus  est  :  Formula  au. 
rea  de  gradibus  virtutum  (in  nostra  vero  editione  ante  illud  de  contemptii  sceculi). 


Primus  fasdcuJus,  dominica  die  de  oratione  in  horto, 
et  captione. 

Fasciculus  myrrhw  dilectus  meus  mihi, 
inter  ubera  mea  commorabitur  * ,  loquitur 
anima  devota,  designans  Christi  amaritudi- 
nem  se  simul  collectam  jugiter  in  suo  pe- 
ctore  circumferre.  Ut  autem  tu  etiam,  qui- 
cumque  memoriam  tuam  per  meditatlonem 
mortis  Christi  reformare  desideras,  in  prom- 
ptu  habeas  fasciculos,  qui  in  memoria  tua 
commorentur,  passionem  Christi  hic  tactam 
solummodo  ordine  Evangeliorum  inserui- 
mus  compendiose,  ut  ex  illis  paucis  secun- 
dum  illa  tria,  quae  dicta  sunt ',  opus,  modum, 
et  causam,  habeas  materiam  copiose  medi- 
tandi,  et  de  paucis  plurima  colHgas.  Cogita 
igitur  quomodo  solemni  illa  coena,  de  qua 
supra  dictum  est,  celebrata,  et  hymno  dicto, 
Christus  Deus  et  homo  videns  appropinquare 
tempus  suum,  surrexit  ut  iret  ad  montem, 

1  Cf.  Edit.  Vatic,  an.  1596,  tom.  Vll,  pag.  111; 
edit.  Lugd.,  an.  1647,  tom.  !I,  pag.  107;  edit.  Ven., 


hoc  est,  opus  quod  fecit.  Cogita  igitur,  ut 
supra  dictum  est,  de  modo,  quomodo  se  ha- 
buit  intus  et  extra  :  eundo,  fugam  discipu- 
lorum  praedixit  :  Petrum  asseruit  (a)  ter  se 
negaturum,  et  alia  quae  loquebatur ;  et  hoc 
iterum  opusattende.  Cogita  etiam  quo  modo 
exteriori  verba  illa  deprompsit,  et  quali  in- 
teriori  protulit  affectu;  sic  facias  ubique, 
nec  opus  semper  est  repetere.  Assumpto 
Petro,  Jacobo  et  Joanne,  ait  *  :  Tristis  est 
anima  mea  usque  ad  mortem.  KeUctis  ilHs 
solus  orat  in  monte.  Finita  tertia  vice  ora- 
tione,  ex  imaginatione  mortis,  et  interno 
dolore  et  timore, »  fo^tus  est  sudor  ejus  si- 
cut  sanguis,  innuens  ineffabilem  poenam  per 
hoc ;  nam  de  nullo  tale  aliquid  legimus. 
Tunc  angelus  unus  suum  Dominum  confor- 
tavit.  Cogita  quomodo  Christus  inimicis  suis 
obviavit,  et  sponte  se  obtulit,  et  verbo  suo 

ao.  1734,  tom.  VI,  part.  I,  pag.  43.  —  '  Canl.,  i,  12. 
-'  Tom.  Xll,  pag.  178.— *i/a«/i.,  xxvi,38.— ^  Luc. 
sxii,  44.  —  (a)  CcBt,  edit.  asserit. 


152 


PASSIO  CimiSTl  BREVITER  COLLECTA. 


eos  iii  torram  prostravit.  Deinde  a  Juda 
osculatur,  a  Judaeis  capitur,  trahitur,  vinci- 
tur,  ct  ad  domum  Annae  deducitur,  et  om- 
nes  discipuli  fugerunt  :  et  hic  sit  tibi  fasci- 
culus  iinus  memoriae  commendandus.  Et 
hic,  si  placet,  potes  aspicere  Christum,  qui 
sit  iste  qui  ista  patitur,  et  te  subdas  ei  per 
rationis  assensum.  Crede  igitur,  et  cogita 
ipsum  esse  veraciter  Dei  fihum,  omnium 
principium,  Salvatorem  omnium,  et  retri- 
butorem  omnium. 

Fasciculus  secundus,   de  illusione    coram   Anna 
et  Caipha,  et  negatione  Petri. 

In  domo  Annae  confessus  veritatem,  a  ser- 
vo  nequam  percutitur.  Cogita  hic  opus,  mo- 
dura  et  causam,  vel  saltem  aliquod  eorum, 
sicut  tibi  congruit.  Deinde  in  domo  Caiph», 
ubi  scribaj  et  pharissei  expectabant,  adduci- 
tur,  illuditur,  et  percutitur  tanquam  bla- 
sphemus.  Falsum  testimonium  quaeritur,  et 
non  invenitur.  A  pontiflce  adjuratur,  a  Pe- 
tro  ter  negatur ;  sed  Christus  respiciens  Pe- 
trum,  exire  et  flere  amarissime  compulit, 
Mane  facto,  ad  Pilatum  vinctus  ducitur.  Co- 
gita  modum,  quo  ipsi  eum  ducebant,  quia 
pessime  tanquamlalronem  et  maleficum,etc. 
Judas  videns,  quod  parabant  Christum  ad 
mortem,,  tantum  in  seipso  doluit,  quod  tam 
dulcem  hominem  tradidit,  ut  se  laqueo  sus- 
penderet,  et  retuht  pecuniam,  cum  qua 
emptus  est  ager,  sicut  praedixit  Hieremias  •. 
Coram  Pilato  multipliciter  innocenter  accu- 
satur,  mittitur  ad  Herodem ;  ab  eo  ut  fatuus 
illuditur  et  irridetur.  Hic  dihgentissime  con- 
sidera,  quaUs  est  qui  patitur,  et  ei  configu- 
rare,  ut  compatiaris  innocentissimo,  mitis- 
simo,  amantissimo,  et  nobilissimo.  Et  hic 
sit  fasciculus  secundus. 

Fasciculus  tertius,  de  coronatione,  et  crucifixione. 

Post  hoc  petentibusJudaeisdiraittitPilatus 
Barabbam,  et  tradidit  Jesum  ad  crucifigen- 
dum,  victus  importunitate  Judaeorum  et  ti- 

>  Imo  Zacharias,  xi,  13.  —  ^  Luc^  xxiii,  28.  — 
^  Joan.,  xi.K,  19.  —  »  Maith.,  xxvii,  46. 


more  Caesaris.  Tunc  Jesus  more  et  schemate 
regis  multipliciter  illuditur,  chlamyde  in- 
duitur,  spinis  coronatur,  arundine  percuti- 
tur,  ut  rex  in  derisum  adoratur.  Hic,  homo, 
cogita  modum,  attende  causam,  quo  modo 
scilicet  Christus  se  habuit,  et  quo  modo  Ju- 
daei  se  habuerunt ;  causam,  quare  tanta  sus- 
tulit,  vadens  ut  crucifigatur,  proprium 
portat  patibulum;  populus  sequebatur,  et 
mulieres  flentes,  quibus  ait  * :  Nolite  flere  su- 
per  me,  etc.  In  monte  Calvariae  crucifi- 
gitur.  Et  hic  diligenter  pertracta  modum 
crucifixionis.  Aut  enim  primo  crucem  erexe- 
runt,  et  Christus  ascendit  ad  crucem,  aut 
certe  crucem  posuerunt  in  terram,  et  ibi 
eum  clavis  affixerunt :  nam  alius  modus  non 
apparet.  Et  liic  tertio  speciaUus  convenit 
considerare,  quajtus  est  iste  qui  tanta  pati- 
tur,  ut  ad  ipsum  possis  egredi  per  admira- 
tionis  aspectum,  quia  immensus  est  potestate, 
speciositate,  felicitate  et  aeternitate.  Admira- 
re  igitur  majestatem  annihilari,  speciosita- 
tem  decolorari,  felicitatem  tormentari,  aeter- 
nitatem  mori.  Et  hic  tertius  fasciculus. 

Fasciculus  quartus,  de  his  qum  facta  sunt  dum  Chri- 
stus  penderet  in  cruce,  et  de  emissione  spiritus. 

Pendens  Christus  in  cruce,  sitit.  Cogita 
opus,  quomodo  Christus  pendet ;  cogita  mo- 
dum  et  causam  ;  cogita,  quod  sitit,  orat  pro 
crucifixoribus,  blasphematur  in  cruce,  irri- 
detur  a  praetereuntibus,  a  principibus,  a 
latrone.  Titulus  verissimus  et  indelebilis  ' : 
Jesus  Nazareiius  Rex  Judworum,  scribitur. 
Stat  mater  Jesu  dolorosa  sub  cruce  ;  quam 
respexit,  et  Joanni  commisit;  fiunttenebrae. 
Designans  tandem  quanta  sua  esset  poena, 
et  quod  humanitas  fuit  deserta ,  in  eo  quod 
nuUa  fuit  redundantia  superiorum  virium,  in 
quibus  fruebatur,  ad  inferiores  (a)  quibus  pa- 
tiebatur,  clamabat  * :  Eli,  Eli,  lamma  sahacta- 
ni?  Accepto  aceto,  consummatis  jam  omni- 
bus,  cum  nihil  restabat  agendum,  clamans 
alta  voce,  tradidit  spiritum,  innuens  quod, 
quamdiu  vellet,  tamdiu  viveret,  et  quod  nul- 

(a)  Suppl.  in. 


FASCICULl  V-Yll. 


io3 


lus  animam  suam  a  se  toUeret,  sed  quod 
ipse  sponte  eam  poueret.  Et  hic  debes  consi- 
derare,  quali  forma  passus  est,  assimilatio- 
nis  amictu.  Passus  est  enim  sicut  verus 
agnus  liberalissime  respeclu  sui,  obedientis- 
sirae  respectu  Patris,  pudentissime  respectu 
adversarii.  Stude  igilur  ad  habendum  habi- 
tum  secundum  effigiem  modise  habendi,  sci- 
Hcet  benignitatis,  severitatis,  humilitatis,  et 
perspicacitatis.  Et  hic  sit  fasciculus  quartus. 

Fasciculus  quintus,  de  his  quce  facta  sunt,  Christo 
pendente  in  cruce,  post  mortem. 

Latronum  ossa  confringuntur ;  Christi  os 
non  commiimitur,  ne  figura  de  hoc  evacue- 
tur.  Latus  ejus  aperitur,  unde  profluunt 
Ecclesiae  sacramenta,  velum  sciudilur,  se- 
pulchra  mortuorum  aperiuntur,  ut  inde 
raortui  in  die  resurrectionis  cum  Christo 
resurgerent.  Hic  considera,  quantus  pro  te 
passus  est ;  et  crucem  amplectere  per  passio- 
nis  desiderium,  et  (a)  sicut  ipse  passus  est 
injuriara,  convitia,  ludibria,  supplicia,  sic 
tu  passionem  Christi  imitando,  amplectere 
pro  eo  omnem  passionem  plenam  injuriis, 
convitiis,  ludibriis,  et  supphciis.  Et  hic  fasci- 
culus  quintus. 

Fasciculus  sextus,  de  septem  signaculis  in  passione 
Christi  reseratis. 

Passio  Christi  non  solum  reformat  memo- 
riam  per  devotam  meditationem,  nec  solum 
inflammat  desiderium  ad  devotionem  ;  quin 
imo  praecipue  illustrat  inlellectum,  et  du- 
cit  ad  cognitionem  veritatis,  siquidem  in 
universitatis  coguilione  septem  erant  clausa 
ante  Christi  passionem,  quae  sunt  in  ejus 
passione  reserata.  De  quibus  intehigi  potest 
illud  Apocalypsis '  :  Aperta  sunt  signacula 
septem.  Primum  signacuUim  fuit  Deus  ad- 
mirabilis,  qui  per  crucem  manifestatus  est 
esse  summa  sapientia,  in  eo  quod  diabolura 
decepit;  summa  juslilia,  in  quantum  quse- 
sivit  redemptionis  pra?raium;  summa  mise- 
ricordia,  quia  tradidit  pro  nobis  Filium.  Se- 

•  Apoc.,  VIII,  1,  quoad  sensum. 


cundum  signaculum  fuit  spirilus  intelligi- 
biUs,  qui  manifestatus  est  per  passionem, 
quanla^sitbenignitatisquantum  ad  angelos, 
qui  permiserunt  Christum  cruciflgi ;  quan- 
tae  dignitatis  (juoad  homines,  nam  propter 
eos  Christus  est  cruciflxus ;  quantae  crudeU- 
tatis  quoad  daeraones,  qui  Dorainura  Deura 
suura  fecerant  (6)  crucifigi.  Tertiura  signa- 
culum  est  mundus  sensibiUs,  qui  in  raorle 
Christi  probatur  esse  locus  tenebrarura,  in 
quo  regnat  caecitas,  quia  lucem  veram  non 
cognovit ;  in  quo  regnat  sterilitas,  quia 
Christum  infructuosum  reputavit ;  impietas, 
quia  innocentem  condemnavit.  Quartum  si- 
gnaculum  fuit  paradisus,  qui  per  crucem 
apparet  esse  locus  gloriae,  laetitiae  et  opulen- 
tiae  in  eo,  quod  Christus  propter  ejus  resti- 
tutionem  factus  est  vilis,  pauper  et  miser. 
Quinlo,  per  mortem  Christi  infernus  mani- 
festatus  est  esse  plenus  omni  egestate,  viU- 
tate  et  paupertate,  quia  si  haec  passus  est 
propter  peccati  deletionem,  multo  magis 
daranati  haec  patientur  propter  justara  ope- 
rum  retributionera.  Sextum  signaculum 
fuit  virtus  laudabiUs,  quae  per  crucera  Chri- 
sti  probatur  esse  pretiosa,  speciosa  et  fru- 
ctuosa  :  pretiosa,  quia  Christus  ante  voluit 
vitam  corporalem  perdere,  quam  contrariari 
virtuti ;  speciosa,  quia  in  contumeUis  relu- 
cebat ;  fructuosa,  quia  unus  perfectus  actus 
Christi  virtutis  infernura  spoUavit,  coelum 
aperuit,  perditura  restauravit.  SepUraura  si- 
gnaculum  per  crucem  apertum  est  et  (c)  in 
eo,  quod  apparuit  reatus  culpabiUs  quara  de- 
testabiUs  sit,  cura  ad  sui  remissionem  indi- 
geat  tam  magno  pretio,  tam  grandi  piaculo, 
tam  difflciU  medicaraento. 

Fasciculus  septimus,  de  resurrectione,  ascensione, 
el  missione  Spiritus  sancti. 

Tertia  autera  die  Christus  victor  mortis 
resurrexit,  et  nos  resurrecturos  raonstravit. 
Si  igitur  Christo  passo  fuisti  corapassus, 
nunc  resurgenti  congaude.  Cogita  devote, 
qualiter  anima  Christi  ad  infernum  descen- 

(a)  CcEt,  edit.  ut.  —  (6)  Leg.  fecerunt.  —  (c)  Del.  et. 


154  PASSIO  CIIRISTI  BREVITER  COLLECTA. 

dit,  qiiid  ibi  egit,  et  de  gaudio  sanctorum  truni.  Meditare  de  gloriosa  processione  as- 

patrum,  et  tristitia  daimoniorum.  Cogita  de  cendentium  cum  Christo;  nara  Sancti  seque- 

timore  custodum.  Cogita  de  custodia  Ange-  bantur,  Angeli  venientes  obviabant,  et  lunc 

lorum  circa  sepulcrum,  quomodo  nunc  re-  inter  se  quaestiones  illas  lormabant,  de  qui- 

fertur  unus  solus  sedere,  nunc  stare  supra  bus  Isaias  ait  *  :  Quis  iste  est  qui  venit,  etc. 

lapidem,  nunc  in  sepulcro,  nunc  duo,  et  Cogitadetristitiaapostolorum,etangelorum 

hi  diversimode ;  per  quod  ostenditur  multi-  gaudio.  Cogita  de  angelis  redeuntibus,   et 

tudo  Angelorum  circa  sepulcrum,  et  varia  apostolos  consolantibus.  Disce  tu  ascendere 

visitatio  mulierum.  Cogita  quomodo  amor  ad  Christum,  sed  per  ascensiones  prius  di- 

et  desiderium  Magdalenam  et  alias  feminas  ctas,  ut  relinquas  hic  vitium ,  quia  nullum 

frequenter  cogebat  currere,  et  sepulcrum  vitium  ascendit  cum  Salvatore,  ut  dicit  Au- 

Domini  visitare.  Cogita  de  variis  Christi  ap-  gustinus  '.  Deinde  de  coelo  Dominus  in  lin- 

paritionibus.  Cogita  de  dulcibus  ejus  collo-  guis  igneis  misit  Spiritum  sanctum.  Vide 

quiis  cum  discipulis.   Cogita :  cur  Christus  quomodo  deinde  apostoli  fuerunt  confortati, 

voluit  in  Galilaea  apparere,  uisi  ut  debeas  a  et  in  charifale  fundati.  Meditare  cur  Spiritus 

vitiis  transmigrare?  Unde  Pascha  [a)  transi-  sanctus  in  igne,  cur  in  linguis,  cur  in  utris- 

tus;  sed  in  Galilcea,  id  est,  transmigratione  que  simul,  et  cur  in  aliiscreaturis  apparuit; 

et  mutatione  corporum  nostrorum,  inregno  et  stude  proprietates   rerum  talium  in  te 

ccfilorum  Christum  videbimus  post  genera-  habere.  (!ogita  et  effectus  et  dona  Spiritus 

lem  resurrectionem.  Post  quadraginta  dies  sancti,  et  multa  similia  circa  Spiritus  sancti 

missionem,  signaque  militantis  *  sub  gula  (6), 


resurrectionis  *  ascendens  Christus  in  altum 
captivam  duxit  captivitatem  sanctorum  pa 


scilicet  somnum,  cordis  duritiam,  otiosita- 
tem,  risus  procacitatem,  contradictionem, 
et  insensibilitatem. 


'  Ephes.,  IV,  8.  —  '  Isa.,  LXiii,  1.  —  '  Aug.,  in  fest 
Ascens.,  qui  est  de  Temp. ,  serm.  CLSxv,  al.  cLXXvii 
n.  1,  append.  tom.  V.  —  "  Locus  corruptus.  '  {a)Suppl.  idest.—  (b)  Forteleg.  impii  militis  singula 


DE   PASSIONE   DOMINICA   OFFICIUM 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vatic.) 

Passionis  Dominicae  Officium  a  Malutino  usque  ad  Completorium  tam  singulari  arti- 
ficio  et  ardenti  pietatis  affectu  a  Sancto  Bonaventura  composilum  est,  ut  compunctus 
animus  acerbissimse  passioni  Redemptoris  compatiens,  in  eaque  infinitam  Domiui  mise- 
ricordiam  erga  genus  humanum  conspiciens,  sub  liac  forma  Officii  assiduas  ad  Deum 
preces  effundere  valeat. 


AD  MATUTINUM. 

Domine,  labia  mea  aperies.  ^'.  Et  os  meum, 
etc.  f.  Deus,  in  adjutonum  meum,  etc.  ^.  Do- 
mine,  ad  adjuvandum,  elc.  Gloria,  etc.  Alleluia. 
Invitator.  Christum  captum  et  derisum,  flagella- 
tum  et  crucifixum,  venite,  adoremus. 

Psalmus.  Venite  exultemus  Domino,  etc. 

Hymnus. 

In  Passione  Domini, 
Qua  datur  salus  homini, 
Sit  nostrum  refrigerium, 
Et  cordis  desiderium. 

Portemus  in  memoria 
Dolores  et  opprobria, 
Christi  coronam  spineam, 
Crucem,  clavos,  et  lanceam ; 

Et  plagas  sacratissimas, 
Omni  laude  dignissimas, 
Acetum,  fel,  arundinem, 
Et  mortis  amaritudinem. 

Haec  omnia  nos  satient, 
Et  dulciter  inebrient, 
Nos  repleant  virlutibus, 
Et  gloriosis  fructibus. 

Te  crucifixum  colimus, 
Et  toto  corde  poscimus, 

»  Cf.  Edit.  Argentin.,  an.  1495,  pars  II;  edit.  Vatic, 
an.  1596,  tom.  VI,  pag.  436;  edit.  Ven.,  an.  1611, 
tom.  II;  edit.  Lugd.,  an.  1647,  toui.  I,  pag.  439;  edit. 


Lit  nos  sanctorum  coetibus 
Conjungas  in  coelestibus. 

Laus,  honor  Christo  vendito, 
Et  nostri  causa  prodito, 
Passo  mortem  pro  populo, 
In  aspero  patibulo.  Amen. 
Antiphona.  Insurrexerunt. 
Psalmus.  Quare  fremuerunt  gentes,  etc. 
Insurrexerunt  in  me  viri  sine  misericordia,  et 
non  pepercerunt  animae  meae.  y.  Rehqui  do- 
mum  meam,  dimisi  haereditatem  meam.  i^.  Dedi 
dilectam  animam  meam  in  manus  peccatorum. 
Pater  noster. 

Absolutio.  Passio  Domini  nostri  Jesu  Christi 
perducatnos  ad  gaudia  Paradisi.  Amen, 

Jube,  Domne,  bened.  Per  suam  passionem, 
det  nobis  Dominus  suam  benedictionem.  Amen. 

Lectio  prima  ^. 

Apprehendit  Pilatus  Jesum,  et  flagellavit  eum. 
Et  mihtes  plectentes  coronam  de  spinis,  impo- 
suerunt  capiti  ejus,  et  veste  purpurea  circum- 
derunt  eum.  Et  veniebant  ad  eum,  et  dicebant : 
Ave  Rex  Judeeorum.  Et  dabant  ei  alapas,  et  ex- 
spuerunt  in  eum  :  acceperunt  arundinem,  et 
percutiebant  caput  ejus.  Tu  autem,  etc. 

^.  Ecce  vidimus  eum  non  habenlem  speciem, 
neque  decorem  :  aspectus  ejus  in  eo  non  est ; 

Ven.,  an.  1754,  tom.  XIII,  pag.  320.  —  '  Joan.,  xix, 
1  et  seq. 
(a)  Ccet.  edit.  passionis. 


156 


OFFRllUM  DE  PASSIONE  DOMINI. 


hic  peccata  nostra  portavit,  et  pro  nobis  dolens. 
Ipse  autem  vulneratus  est  propter  iniquitates 
nostras,  cujuslivore  sanati  sumus.  y.  Vere  lan- 
guores  nostros  ipse  abstulit,  et  infirmitates  no- 
stras  ipse  portavit.  Ipse,  etc, 

Jube,  Domne,  bened.  Per  virtutem  sanctai 
crucis,  perducat  nos  Dominus  ad  gaudia  veree 
lucis.  Amen. 

Lectio  semnda  '. 

Susceperunt  ergo  milites  Jesum  et  duxerunt, 
et  bajulans  sibi  crucem,  exivit  in  eum,  qui  di- 
citur  Calvariffi  locus,  Hebraice  autem  Golgola, 
ubi  eum  crucifixerunt,  et  cum  eo  alios  duos 
hinc  et  inde,  medium  autem  Jesum.  ^  Jesus  au- 
tem  dicebat  :  Pater,  dimitte  illis,  non  enim 
sciunt  quid  faciunt.  Tu  autem,  etc. 

r!.  0  vos  omnes  qui  transitis  per  viam,  atten- 
dite  et  videte,  Si  cst  dolor  vester  similis  ut  do- 
lor  meus.  ^.  Attendite,  universi  populi,  et  vi- 
dete  dolorem  meum.  Si  est  dolor,  etc. 

Jube,    Domne ,    bened.    Sanguinis    Christi 

aspersio  sit  nobis  sempiterna  salus  et  protectio. 

Amen. 

Lectio  tertia  ^. 

Postea  sciens  Jesus,  quia  omnia  consummata 
sunt,  ut  impleretur  Scriptura,  dixit :  Sitio.  Vas 
ergo  erat  positum  plenum  aceto.  llli  ergo  spon- 
giam  plenam  aceto  hyssopo  circumponentes, 
obtulerunt  ori  ejus.  Et  cum  accepisset  acetum, 
dixit  :  Consummatum  est.  Et  inclinato  capite, 
tradidit  spiritum.  Tu  autem,  etc. 

Hj.  Tenebrae  factee  sunt,  dum  crucifixissent 
Jesum  Judsei.  Et  circa  horam  nonam  exclama- 
vit  Jesus  voce  magna  :  Deus  meus,  Deus  meus, 
ut  quid  dereliquisti  me  ?  Et  inclinato  capite, 
emisit  spiritum.  y.  Exclamans  Jesus  voce  magna 
ait  :  Pater,  in  manus  tuas  commendo  spiritum 
meum.  Et  inclinato  capite,  etc.  Gloria  Patri,  etc. 

AD  LAUDES. 

Deus,  in  adjutorium  meum  intende,  etc. 
A7iti][)hona.  Contumelias. 

PSALMUS  12. 

Usquequo,  Domine,  obUvisceris  me  in  finem? 
usquequo  avertis  faciem  tuam  a  me? 

Quamdiu  ponam  consilia  in  anima  mea :  do- 
lorem  in  corde  meo  per  diem  ? 

1  Joan.,  XIX,  16.  —  ^  Luc.,  XXIH,  3i.  —  ^  Joan.,  xix, 
28  et  seq. 


Usquequo  exaltabitur  inimicus  meus  super 
me?  Respice,  et  exaudi  me,  Domine  Deus 
meus. 

Illumina  oculos  meos,  ne  unquam  obdor- 
miam  in  morte  :  ne  quando  dicat  inimicus 
meus,  praevalui  adversum  eum. 

Qui  tribulant  me  exultabunt,  si  motus  fuero  : 
ego  autem  in  misericordia  tua  speravi. 

Exultabit  cor  meum  in  salutari  tuo  :  cantabo 
Domino,  qui  bona  tribuit  mihi,  et  psallam  no- 
raini  Domini  altissimi.  Gloria  Patri,  elc. 

Antiphona.  Contumelias  et  terrores  passus  sum 

ab  eis,  et  Dominus  mecum  est  ^tanquam  bella- 

tor  fortis. 

Cttpitulum. 

Spiritus  oris  nostri  Christus  Dominus,  captus 
est  pro  peccatis  nostris,  cui  diximus :  In  umbra 
tua  vivemus  in  gentibus. 

Hymnos. 

Christum  ducem,  qui  per  crucem, 
Redemit  nos  ab  hostibus, 
Laudat  coetus  noster  laetus, 
Exultet  coelum  laudibus. 

Pcena  fortis  tuee  mortis, 
Et  sanguinis  effusio, 
Corda  terant,  ut  te  quaerant, 
Jesu  nostra  redemptio. 
Per  felices  cicatrices, 
Sputa,  flagella,  verbera, 
Nobis  grata  sunt  collata 
iEterna  Christi  munera. 

Nostrum  tangat  cor,  ut  plangat, 
Tuorum  sanguis  vulnerum, 
In  quo  toti  simus  loti, 
Conditor  alme  siderum. 
Passionis  tuse  donis, 
Salvator,  nos  inebria, 
Qua  fidelis  dare  velis 
iEterna  nobis  gaudia.  Amen. 
f.  Dedit  percutienti  se  maxillam.  ^.  Fuit  sa- 
turatus  opprobriis. 

Ad  Benedictus.  Antiphona.  Proprio  filio  suo 
non  pepercit  Deus,  sed  pro  nobis  omnibus  tradi- 
dit  illum.  Kyrie,  eleison.  Christe,  eleison.  Kyrie, 
eleison.  Domine,  etc. 

Oratio. 

Domine  Jesu  Christe,  qui  hora  matutina  pro 
nobis  conspui,  et  alapis  caedi  voluisti,  et  cum 
gloria  a  mortuis  resurrexisti,  fac  nos  contume- 
lias  et  opprobria  pro  tui  nominis  gloria  portare, 


OFFICIUM  1)E  PASSIONE  DOMINI. 

fac  nos  resurgere  ad  virtutes  a  vitiis,  ut  te  videre 
possimus  in  Galilaea  cum  discipulis  :  qui  vivis 
et  regnas,  etc. 


18? 


CoTnmemoratio  de  beata  Virgine,  Matutino  tempore. 

Mariae  nuntiatur,  quod  a  Judeeis  perfidis  Chri- 
stus  captivatur ;  et  toto  corde  tremuit,  et  male 
tractabatur. 

f.  Nunquam  mater  pertulit  dolores.  ^.  Ut  Ma- 
ria  filii  considerans  livores. 

Oratio. 

Pietatem  tuam  quoesumus,  Domine,  qua  pro 
nobis  mortem  subiisti  temporalem,  nec  proprio 
corpori,  nec  materno  dolori  parcere  voluisti  : 
fac,  ut  nos  tuae  matrisque  passionis  memores, 
vobiscum  felicitatis  perpetuae  simus  participes. 
Qui  vivis  et  regnas,  etc. 

AD  PRIMAM. 
y.  Deus,  in  adjutorium  meum,  etc. 

Hymnus. 

Tu  qui  velatus  facie 
Fuisti  sol  justitiffi, 
Flexis  illusus  genibus, 
Caesus  quoque  verberibus. 

Te  petimus  altentius, 
Ut  sis  nobis  propitius, 
Et  per  tuam  clementiam 
Perducas  nos  ad  gloriam. 

Laus,  etc. 
Antiphona.  Faciem  meam. 

PSALMUS  42. 

Judica  me,  Deus,  et  discerne  causam  meam 
de  gente  non  sancta  :  ab  bomine  iniquo  et  do- 
loso  erue  me. 

Quia  tu  es,  Deus,  fortitudo  mea  :  quare  me 
repulisti,  et  quare  tristis  incedo,  dumaffligit  me 
inimicus  ? 

Emitte  lucem  tuam,  et  veritatem  tuam  :  ipsa 
me  deduxerunt  et  adduxerunt  in  montem  san- 
ctum  tuum,  et  in  tabernacula  tua. 

Et  introibo  ad  altare  Dei  :  ad  Deum  qui  laeti- 
ficat  juventutem  meam. 

Confitebor  tibi  in  cithara,  Deus,  Deus  meus  : 
quare  tristis  es,  anima  mea,  et  quare  conturbas 
me? 

«  Hebr.,  xil,  3. 


Spera  in  Deo,  quoniam  adhuc  confitebor  illi : 
salutarc  vultus  raei,  et  Deus  meus.  Gloria. 

Antiphona.  Faciera  meara  non  averti  ab  incre- 
pantibus,  et  conspuentibus  in  me. 


Capitulum  '. 

Recogitate  eum,  qui  taleni  sustinuit  contra 
semetipsum  a  peccatoribus  conlradictionem,  ut 
non  fatigemini  animis  vestris  deficientes. 

f.  Cum  malediceretur,  non  maledicebat. 
^.  Et  cum  pateretur,  non  comrainabatur. 
f.  Doraine,  exaudi  orationem  raeam.  ij!.  Et 
clamor  meus,  etc. 

Oratio. 

Domine  Jesu  Christe,  qui  hora  diei  prima  pro 
nobis  peccatoribus  Pilato  judici  es  praesentatus, 
et  Mariae  Magdalenae  apparuisti,  appare  nobis 
per  internam  gratiam,  et  da  reis  verara  poeni- 
tentiara ;  ut  de  raalis,  quae  commisimus,  nos 
districte  judicemus,  ne  in  extremo  judicio  de- 
putemur  supplicio,  sed  tuis  fidelibus  associe- 
raur  in  ccelestibus.  Qui  vivis  et  regnas,  etc. 

AD  TERTIAM. 

f.  Deus,  in  adjutorium,  etc. 

Hymnus. 

Hora  qui  ductus  tertia 
Fuisti  ad  supplicia, 
Christe,  ferendo  humeris 
Crucem  pro  nobis  miseris  : 

Fac  nos  sic  te  diligere, 
Sanctaraque  vitam  ducere, 
Ut  valeamus  requie 
Frui  coelestis  patrias. 

Laus,  etc. 
Antipho?ia.  Dorainus,  etc. 

PSALMUS  63. 

Exaudi,  Deus,  orationera  raeam,  cum  depre- 
cor  ;  a  timore  iniraici  eripe  aniraam  raeam, 

Protexisti  me  a  conventu  raalignantium  :  a 
multitudine  operantiura  iniquitatera. 

Quia  exacuerunt  ut  gladiura  linguas  suas ,  in- 
tenderunt  arcum  rera  amaram  :  ut  sagitfent  in 
occultis  imraaculatum. 

Subito  sagittabunt  eum,  et  non  timebunt :  fir- 
maverunt  sibi  sermonem  nequam. 

Narraverunt  ut  absconderent  laqueos  :  dixe- 
runt :  Quis  videbit  eos  ? 


OFFICIUM  DE  PASSIUNE  DOMINI 
defecerunt  scrutan- 


et  exaltabitur 


158 

Scrulati  sunt  iniquitates 
tes  scrulinio. 

Accedet  homo  ad  cor  altura 
Deus, 

Sagittfle  parvulorum  factae  sunt  plagae  eo- 
rum  :  et  infirmatcc  sunt  contra  eos  linguae  eo- 
rum. 

Conturbati  sunt  omnes,  qui  videbant  eos  :  et 
timuit  omnis  homo. 

Annunliaverunt  opera  Dei  ;  et  facta  ejus  in- 
tellcxerunt. 

Leetabitur  justus  in  Domino,  et  sperabit  in 
eo  :  et  laudabuntur  omnes  recti  corde.  Gloria 
Patri,  etc. 

Antiph.  Dominus  tanquam  ovis  ad  occisionem 
ductus  est,  et  non  aperuit  os  suum. 

Capituluin  *. 

Christus  passus  est  pro  nobis,  vobis  relin- 
quens  exemplum,  ut  sequamini  vestigia  ejus; 
qui  peccatum  non  fecit,  nec  inventus  est  dolus 
in  ore  ejus. 

y.  Proposito  sibi  gaudio  sustinuit  crucem. 
^.  Confusione  contempta.  Kyrie,  eleison.  Chri- 
ste,  eleison.  Kyrie,  eleison. 

Oratio. 

Domine  Jesu  Christe,  qui  hora  diei  tertia,  dura 
pro  nobis  sustinuisti  verbera,  et  corda  fidelium 
tuorum  sancti  Spiritus  infusione  fecisti  flamman- 
tia;  da  nobis  malum,  quod  fecimus,  digna  ca- 
stigatione  punire,  et  flammas  vitiorum  nostro- 
rumlacrymiscompunctionisextingue  (a) :  utdum 
deforis  et  intus  affligimur,  tui  spiritus  dulcedine 
consolari  raereamur.  Qui  vivis  et  regnas,  etc. 

AD  SEXTAM. 
f.  Deus,  in  adjutorium  meum,  etc. 

Hymnus. 

Crucem  pro  nobis  subiit, 
Et  stans  in  illa  sitiit 
Jesus,  sacratis  raanibus 
Clavis  fossisque  pedibus. 

Honor  et  benedictio 
Sit  crucifixo  Filio, 
Qui  nos  suo  supplicio 
Redemit  ab  exilio. 

Laus,  honor. 


'  1  Petr. 
II,  23. 


11,  21.  -  2  Malth.,  XXVII,  37.  —  3  I  Petr. 


Antiph.  *  Posuerunt  super  caput  ejus  causam 
ipsius  scriptam,  Jesus  Nazarenus,  Rex  Judteo- 
rum. 

Psal.  113.  Credidi  propter. 

Capitulum  '. 

Tradebat  (6)  autem  judicanti  se  injuste  :  quia 
peccata  nostra  ipse  pertulit  in  corpore  suo  su- 
per  lignum,  ut  peccatis  mortui  justitiae  viva- 
raus ;  cujus  livore  sanati  sumus. 

y.  Oblatus  est,  quia  ipse  voluit.  iL  Et  peccata 
nostra  ipse  portavit.  Kyrie,  eleison.  Christe,  elei- 
son.  Kyrie,  eleison.  Pater  nostec. 

Oratio. 

Domine  Jesu  Christe,  qui  hora  diei  sexta  pro 
salute  nostra  manus  in  cruce  expandisti,  et 
quinque  vulnera  pertulisti,  ad  te  confugientes 
brachiis  misericordice  clementer  suscipe,  et  vul- 
nera  mentis  nostrse  tuo  sana  medicamine,  ut 
purgati  a  peccatorum  sordibus,  templura  effi- 
ciaraur  Spiritus  sancti . 

AD  NONAM. 

Deus,  in  adjutoriura  meura,  etc. 

Hymnus. 

Beata  Christi  Passio 
Sit  nostra  liberatio, 
Ut  per  hanc  nobis  gaudia 
Parata  sint  coelestia. 

Gloria  Christo  Domino, 
Qui  pendens  in  patibulo, 
Clamans  emisit  spiritum, 
Mundumque  salvansperditum. 

Laus,  honor. 
■  Antiphona.  Et  cum. 

PSALMUS  141. 

Voce  mea  ad  Dorainum  clamavi  :  voce  mea 
ad  Dominum  deprecatus  sum. 

Effundo  in  conspectu  ejus  orationem  meam  : 
et  tribulationem  meam  ante  ipsura  pronuntio. 

In  deficiendo  ex  me  spiritum  meum  :  et  tu 
cognovisti  semitas  meas. 

In  via  hac,  qua  ambulabam  :  absconderunl 
laqueum  mihi. 

Considerabam  ad  dexteram,  et  videbam :  et 
non  erat  qui  cognosceret  me. 

(a)  Leg.  extinguere.  —  (b)  CcBt.  edit.  Tradet. 


OFFICIUiVl  DE  PASSIONE  DOMINI. 


159 


Periit  fuga  a  me  :  et  non  est,  qui  requirat  ani- 
mam  meam. 

Clamavi  ad  te,  Domine ;  dixi  :  Tu  es  spes 
mea,  portio  raea  in  terra  viventium. 

Inteude  ad  deprecationem  meam  :  quia  hu- 
miliatus  sum  nimis. 

Libera  me  a  persequentibus  me  :  quia  con- 
fortati  sunt  super  me. 

Educ  de  custodia  animam  meam  ad  coniiten- 
dum  nomini  tuo  :  me  expectant  justi,  donec  re- 
tribuas  milii. 

Gloria  Patri.  Antiph.  i  Et  cum  accepisset  Je- 
sus  acetum,  dixit :  Consummatum  est.  Et  incli- 
nato  capite,  emisit  spiritum, 

Capitulum  -. 

Decebat  eum,  per  quem  omnia,  et  propter 
quem  omnia  facta  sunt,  qui  multos  filios  in  glo- 
riam  adduxerat,  auctorem  salutis  eorum  per 
passionem  consummari. 

f.  Tradidit  in  mortem  animam  suam.  «!.  Et 
cum  viris  sceleratis  deputatus  est.  Kyrie,  elei- 
son.  Christe,  eleison.  Kyrie,  eleisou.  Domine,  ex- 
audi  orationem  raeam,  etc. 

Oratio. 

Domine  Jesu  Christe,  qui  hora  diei  nona  pro 
salute  nostra  humana  in  mortem  animam  tuam 
tradidisti,  et  ccelos  ascendisti,  vivifica  corda 
nostra  per  infusionem  tui  amoris,  ut  te  diligere, 
menteque  coelestibus  inhaerere,  et  mortem  tuara 
nostrae  carnis  mortificatione  imitari  valeamus  : 
ut  dum  tuis  (a)  passionae  participes  efficimur,  tuae 
consolationis  nos  facias  esse  consorles.  Qui  vivis 
et  regnas. 

AD  VESPERAS. 

Deus,  in  adjutorium  meum  intende. 
Antiph.  Dignus  es. 

PSALMUS  29. 

Exaltabo  te,  Domine,  quoniam  suscepisti  me : 
nec  delectasti  inimicos  meos  super  me. 

Domine  Deus  meus,  clamavi  ad  te  :  et  sanasti 
me. 

Domine,  deduxisti  ab  infemo  animam  meam : 
salvasti  me  a  descendentibus  in  lacum. 

PsaUite  Domino,  sancti  ejus  :  et  confitemini 
memoriffi  sanctitatis  ejus. 

»  Joan.,  XIX,  30.  —  '  Hebr.,  ii,  10.  —  ^  Hebr.,  u,  9. 
(a)  C<Bt.  edit.  tua  passione. 


Quoniam  ira  in  indignatione  ejus  :  et  vita  in 
voluntate  ejus. 

Ad  vesperum  demorabitur  fletus  :  et  ad  ma- 
tutinum  latitia. 

Ego  autem  dixi  in  abundantia  mea  :  Non  mo- 
vebor  in  aeternum. 

Domine,  in  voluntate  tua  :  praestitisti  decori 
meo  virtutem. 

Avertisti  faciem  tuam  a  me  :  et  faclus  sum 
conturbatus. 

Ad  te,  Domine,  clamabo :  et  ad  Deum  meum 
deprecabor. 

Quae  utilitas  in  sanguine  meo  :  dum  desceudo 
in  corruptionem  ? 

Numquid  confitebitur  tibi  pulvis  :  aut  annun- 
tiabit  veritatem  tuam? 

Audivit  Dominus,  et  misertus  est  mei :  Domi- 
nus  factus  est  adjutor  meus. 

Convertisti  planctum  meum  in  gaudium  mi- 
hi :  conscidisti  saccum  meum,  et  circumdedisli 
me  laetitia. 

Ut  cantet  tibi  gloria  mea,  et  non  compungar : 
Domine  Deus  meus,  in  aeternum  confitebor  tibi. 
Gioria,  etc. 

Antiph.  Dignus  es,  Domine,  accipere  librum, 
et  aperire  septem  signacula  ejus,  quoniam  oc- 
cisus  es,  et  redemisti  nos  Deo  in  sanguine  tuo. 

Capitulum  '. 

Vidimus  Jesum  propter  passionem  mortis  su£e 
gloria  et  houore  coronatum,  ut  gratia  Dei  pro 
omnibus  gustaret  mortem. 

Hymnus. 

Qui  pressura  mortis  dura 
Solvisti  nexus  crimhium, 
Nos  ad  pacem  duc  veracem, 
Jesu,  corona  virginum. 

In  flagellis  potum  feUis 
Bibisti  amarissime, 
Pro  peccatis  perpetratis, 
^terne  Rex  altissime. 

Tuae  genti  recolenti 
Tuas  mortis  supplicium, 
Da  virtutem  et  salutem, 
Christe  Redemptor  omnium. 

In  amara  Crucis  ara, 
Fudisti  rivos  sanguinis, 
Jesu  digne,  Rex  benigne, 
Consors  paterni  luminis. 

Sanguis  Christi,  qui  fuisti 
Poremptor  hostis  invidi. 


^GO 


OFFICIUM  DE  PASSlOiNK  DOMINl. 


Fac  sitire,  da  venire 
Ad  coenam  agni  providi.  Amen. 
y.  Disciplina  pacis  nostrse  super  eum.  b!.  Quia 
livore  ejus  sanati  sumus. 

Ad  Magn.  Antiphona.  Recessit  pastor  noster 
bonus,  fons  aquae  vivse,  quia  auimam  suam  po- 
suit  pro  ovibus  suis^  et  pro  suo  grege  mori 
dignatus  est.  Kyrie,  eleisou.  Cbriste,  eleison. 
Kyrie,  eleison. 

Oratio. 

Domine  Jesu  Christe,  qui  hora  diei  vespertina 
discipuhs  tuis  corporis  et  sanguinis  tui  tradi- 
disti  mysteria,  et  de  cruce  positus  (a)  es,  depone 
mentis  nostrae  vitia  et  perpetrata  scelera,  ut  cum 
pura  conscientia  eadem  sumamus  mysteria,  ut 
sint  nobis  in  remedium  hic  et  in  perpetuum. 
Qui  vivis  et  regnas,  etc. 

Commemoratio  Virginis. 

Antiphona.  Regina  clementiae,  virgo  mater 
Christi,  cum  videres  filium  tuum  in  cruce  mori, 
nullus  dolor  similis  tuo  dolori. 

y.  Quae  matris  angustias  posset  lingua  iari  ? 
^.  Cum  videret  filium  in  cruce  clavari. 

Oratio. 

Domine  Jesu  Christe,  Virginis  Mariae  fili  dul- 
cissime,  qui  cum  proditore  ccenasti,  deinde 
captus  vihter  tractus  fuisti ;  praesta,  quaesumus, 
ut  qui  tibi  et  tuae  sanctissimae  genitrici  compa- 
timur,  vobiscum  manere  sine  termino  merea- 
mur.  Qui  vivis  et  regnas,  etc. 

AD  COMPLETORIUM. 

y.  Converte  nos,  Deus.  rj.  Et  averte.  f.  Deus, 
in  adjutorium.  Aniiphona.  Plangent  eum. 

PSALMUS  87. 

Domine  Deus  salutis  meae  :  in  die  clamavi  et 
nocte  coram  te. 

Intret  in  conspectu  tuo  oratio  mea  :  inclina 
aurem  tuam  ad  precem  meam. 

Quia  repleta  est  malis  anima  mea  :  et  vita 
mea  inferno  appropinquavit  (6). 

iEstimatus  sum  cum  descendentibus  in  lacum : 
factus  sum  sicuthomo  sine  adjutorio  inter  mor- 
tuos  liber. 

Sicut  vuhierati  dormientes  in  sepulcris,  quo- 

J  I  Petr.,  IV,  1. 

(a)  Leg.  depositus.—  (i)  Caet.  edit.  appropinquabit. 


rum  non  es  memor  amplius;  et  ipsi  de  manu 
tua  repulsi  sunt. 

Posuerunt  me  in  lacu  inferiori :  in  ienebrosis 
et  in  umbra  mortis. 

Super  me  confirmatus  est  furor  tuus;  et  om- 
nes  fluctus  tuos  induxisti  super  me. 

Longe  fecisti  notos  meos  a  me  :  posueruut 
me  abominationem  sibi. 

Tradilus  sum,  et  non  egrediebar  :  oculi  mei 
languerunt  prae  inopia. 

Clamavi  ad  tc,  Domine  :  tota  die  espandi  ad 
te  manus  meas. 

Numquid  mortuis  facies  mirabilia  :  aut  me- 
dici  suscitabunt^  et  confitebuntur  tibi? 

Numquid  narrabit  aUquis  in  sepulcro  miseri- 
cordiam  tuam :  et  veritatem  tuam  in  perditione  ? 

Numquid  cognoscentur  in  tenebris  mirabilia 
tua :  et  justitia  tua  in  terra  oblivionis  ? 

Et  ego  ad  te,  Domine,  clamavi :  et  mane  ora- 
tio  mea  praeveniet  te. 

Ut  quid,  Domine,  repellis  orationem  meam  : 
avertis  faciem  tuam  a  me? 

Pauper  sum  ego,  et  in  laboribus  a  juventute 
mea  :  exaltatus  autem,  humiliatus  sum  et  con- 
turbatus. 

In  me  transierunt  irae  tuae :  et  terrores  tui 
conturbaverunt  me. 

Circumdederunt  me ,  sicut  aqua ,  tota  die  : 
circumdederunt  rae  simul. 

Elongasti  a  me  amicum  et  proximum  ;  et  no- 
tos  meos  a  miseria.  Gloria  Patri,  etc. 

Antiphona.  Plangent  eum  quasi  unigenitum, 
quia  innocens  Dominus  occisus  est. 

Hymnus. 

Qui  jacuisti  mortuus, 
In  petra  Rex  innocuus, 
Fac  nos  in  te  quiescere, 
Sanctamque  vitam  ducere. 

Succurre  nobis,  Domine, 
Quos  redemisti  sanguine  : 
Et  duc  nos  ad  coelestia 
iEternae  pacis  gaudia. 

Laus,  honor,  Christo  vendito,  etc. 

Capitulum  '. 

Christo  in  carne  passo,  et  vos  eadem  cogita- 
tione  armamini. 

f.  Et  factus  est  in  pace  locus  ejus. 

^.  Et  habitatio  ejus  in  Sion. 

Ad  Nunc.  Antiphona.  Salvator  mundi,  salva 
nos,  qui  per  crucem  et  sanguinem  redemisti 


OFFICIUM  DE  PASSIONK  DOMINI.  m 

nos;  aiixiliare  nobis;  te  deprecamur,  Deus  uo-  pletorii  praelristiliaanimflBfactusestsanguineus, 

ster.  Kyrie,  cleison.  Christe,  eleison.  Kyrie,  elei-  et  es  sepultus,  a  mulieribus  es  lamentatus,  au- 

son.  Pater  noster,  y,  Domine,  exaudi  orationem  fer  a  nobis  tristitiam,  et  da  veram  laetitiam,  et 

mcam.  ^.  Etclamor  meus  ad  te  veniat.  a  vanilate  saeculi  nos  veracitcr  sepeli  :  et  educ 

de  oculis  nostris  lacrymas  pite  compassionis,  ut 

•  dum  deflemus  lua,  a  te  consolari  mercamur  hic 

Uomine  Jesu  Christe,  cujus  sudor  hora  Com-  et  in  coelesti  curia.  Qui  vivis,  et  regnas,  clc. 


TOM.  XIV.  11 


PHILOMELAw 


ARGUMENTUM 

{Ex  editio7ie  Vaticatia  an.  1596.) 

Philomela  propterea  Opusculum  lioc  inscribitur,  quia  raulta  sunt  hujus  avis  propria, 
quae  sanctus  Bonaventura  mirifice  transfert  ad  devotam  animam,  quffi  sanclissimis  me- 
ditalionihus  veluti  dulcissimis  Philomelae  cantibus  resonans,  Salvatoris  nostri  Jesu 
Christi  vitam,  et  ab  eo  in  nos  singularia  beneficia  collata,  jugiler  contemplatur. 


Philomela  prajvia  iemporis  amoeni, 
Quee  recessum  nuntias  imbris  atque  coeni, 
Dum  mulcescis  animos  tuo  cantu  leni , 
Ave  prudeutissima,  ad  me,  quaeso,  veni. 

Veni,  veni,  mittam  te  quo  non  possum  ire, 
Ul  amicum  vaieas  cantu  delinire, 
Tollens  ejus  tristia  voce  dulcis  lyrre, 
Quem,  heu !  modo  nescio  verbis  convenire. 

Ergo  pia  suppleas  meum  imperfectum, 
Salutando  dulciler  unicum  dilectum, 
Eique  denunties,  qualiter  affectum 
Sit  cor  meum  jugiter  ejus  ad  aspectum. 

Quod  si  quoerat  aliquis  quare  te  elegi , 
Meum  esse  nuntium  sciat,  quia  legi 
De  te  quaedam  propria,  quae  divinse  legi 
Et  optato  munere  placent  summo  Regi. 

Igitur,  charissime,  audi  nunc  attente  : 
Nam  si  cantus  volucris  hujus  serves  mente, 
Ejus  imitatio,  Spiritu  docente, 
Te  coelestem  musicum  faciet  repente. 

De  hac  ave  legitur,  quod  cum  deprehendit 
Mortem  sibi  propiam,  arborem  ascendif, 
Summoque  diluculo  rostrum  sursum  tendit, 
Diversisque  cantibus  totam  se  impendit. 

Cantilenis  dulcibus  prseviat  auroram; 
Sed  cum  dies  rutilat  circa  primam  horam, 
Elevat  preedulcius  vocem  insonoram, 
In  cantando  nesciens  pausam,  sive  moram. 

*  Cf.  Edit.  Argentin.  an.  1495,  part.  11;  edit.  Valie., 
an.  lo9G,  tom.  VI,  pag.  445;  edit.  Veu.  an.  16H  , 
tom.  II;  edit.  Lugd.  an.  1G47,  tom.  I,  pag.  447;  edlt. 
Ven.  an.  1754,  tom.  Xlll,  pag.  338. 


Circa  vero  tertiam  quasi  modum  nescit, 
Quia  semper  gaudium  cordis  ejus  crescil; 
Vere  guttur  rumpilur,  sic  vox  invalescit, 
Et  quo  cantat  altius,  plus  et  inardescit. 

Sed  cum  in  meridie  sol  est  in  fervore, 
Tunc  dirumpit  viscera  nimio  clamore ; 
Oci,  oci,  clamitat  illo  suo  more, 
Sicque  sensu  deficit  cantus  prae  labore. 

Sic  quassato  organo  hujus  Philomeloe, 
Rostro  tamen  palpitans  fit  exanguis  pene; 
Sed  ad  nonam  veniens  moritur  jam  plene, 
Cum  totius  corporis  dirumpuntur  venae. 

Ecce,  dilectissime,  breviter  audisti 
Factum  hujus  volucris  :  sed  si  meministi, 
Diximus  jam  primitus,  quia  cantus  isti 
Mystice  conveniunt  legi  Jesu  Christi. 

Restat,  ut  intelligo,  esse  Philomelam 
Animam  virtutibus  et  amore  plenam, 
■Quae  dum  niente  peragrat  patriam  amcenam, 
Satis  delectabilem  texit  cantilenam. 

Ad  augmentum  etenim  suae  sanctae  spei, 
Quaedam  dies  mystica  demonstratur  ei ; 
Porro  beneficia,  quae  de  manu  Dei 
Homo  consecutus  est,  sunt  horae  diei. 

Mane,  vel  diluculum,  hominis  est  status 
In  quo  mirabiliter  homo  est  creatus; 
Hora  prima,  quando  est  Deus  incarnatus; 
Tertiam  dic  spatium  sui  incolatus. 

Sextam,  cum  a  perfidis  voluit  ligari, 

(a)  Ifa  Codex  ms.  monast.  Alnensis  prope  Leodiam 
in  Belgio,  et  ratio  idem  postulare  videtur.  Ccet.  edit. 
Philomeua,  et  sic  deinceps. 


PHILOMELA. 


463 


Trahi,  cfledi,  conspui,  dire  cruciari, 
Ciucifigi ,  denique  clavis  terebrari, 
Caputque  sanclissimum  spinis  coronari. 

Nonam  dic  cum  moritur,  quando   consum- 
matus 
Cursus  est  certaminis,  quando  superatus 
Est  omnino  zabulus,  el  hinc  conturbatus; 
Vespera,  cum  Christus  est  sepulturae  datus. 

Diem  istum  animameditans  in  hortis, 
SufB  facit  terminum  spirituahs  mortis, 
Scandens  crucis  arborem,  in  qua  leo  fortis 
Vicit  adversarium  fractis  portis  mortis. 

Statim  cordis  organa  sursum  elevando, 
Suum  a  diluculo  cantum  inchoando, 
Laudat,  et  glorificat  Deum,  rephcando, 
Sibi  quam  mirificus  fuit  hanc  crcando. 

Pie,  inquit,  Conditor,  quando  me  creasti, 
Quam  sit  tua  pietas  larga  declarasti; 
Nam  consortem  gloriae  tuoa  cogitasti 
Facere  gratuite,  gratis  quam  amasti. 

0  quam  mira  dignitas  mihi  est  concessa, 
Cum  imago  Domini  mihi  est  impressa  : 
Sed  crevisset  amplius  dignilas  possessa, 
Nisi  jussum  Domini  fuissem  (a)  transgressa. 

Nam  tu,  summa  charitas,  tibi  cohaerere 
Me  volebas  jugiter,  sursumque  habere 
Dulce  domicihum,  tecumque  manere, 
Et  me  velut  filiam  alere,  docere. 

Ex  tunc  disposueras  in  id  adunare 
Caelicis  agminibus,  teque  mihi  dare ; 
Sed  pro  tanta  gratia  quid  recompensare 
Possum,  prorsus  nescio,  nisi  te  amare. 

Unica  suavitas,  unica  dulcedo, 
Cordium  amantium  salutaris  prsedo, 
Totum  quidquid  habeo,  vel  sum,  tibi  dedo, 
Denique  depositum  meum  tibi  credo. 

Oci,  cantat  tale  cor  gaudens  in  pressura, 
Dicens,  quia  dignum  est,  ut  a  creatura 
Diligatur  opifex  talis  mente  pura, 
Ei  cum  exhterit  de  se  tanta  cura. 

Sic  mens  hoc  diluculum  transit  meditando ; 
Sed  ad  primam  transferens  vocem  exaltando, 
Tempus  acceptabile  pie  ruminando, 
In  quo  venit  Dominus,  carne  se  velando. 

Tunc  liquescit  anima  tota  per  amorem, 
Pavida  considerans  omnium  auctorem, 
Vagientem  puerum  juxta  nostrum  morem, 
Et  curare  veterem  velle  se  languorem. 

Plorans  ergo  clamitat.  0  fons  pietatis, 
Quis  te  pannis  induit  dirae  paupertatis  ? 
Tibi  quis  consuluit  sic  te  dare  gratis, 
Nisi  zelus  vehemens,  ardor  charitatis? 


Digne  zelus  vehemens  esl  hic  ardor  dictus, 
Cujus  est  dominio  Rex  ccelorum  victus, 
Cujus  sanctis  vinculis  captus  et  constrictus, 
Pauperis  infantuli  pannis  est  amictus. 
0  pr.-BduIcis  parvule  pucr  sinc  pari, 
Felix,  cui  datum  est  te  nunc  amplexari, 
1'edes,  manus  lambere,  flentera  consolari, 
Tuis  in  obsequiis  jugiter  morari ! 

Heu  me !  cur  non  licuit  mihi  demulcere 
\  agientem  parvulum  et  cum  flente  flerc, 
lllos  artus  teneros  sive  confovere, 
Ejusque  cunabuhs  semper  assidere? 

Puto,  pius  parvulus  hoec  non  abhorreret ; 
Imo  more  parvuli  forsan  arrideret, 
Et  flenti  pauperculo  fletu  condoleret, 
Et  peccanti  facile  venia  faveret. 

Felix,  qui  tunc  temporis  matri  singulari 
Potuisset  precibus  ita  famulari, 
Ut  in  die  sineret  semel  osculari 
Suum  dulcem  parvulum,  eique  jocari, 

0  quam  libens  balneum  ei  praeparassem  ! 
0  quam  libens  humeris  aquam  apportassem ! 
In  hoc  libens  Virgini  semper  ministrassem, 
Pauperisque  parvuli  pannulos  lavassem. 

Sic  affecta  pia  mens  sitit  paupertatem, 
Cibi  parcimoniam,  vestis  vilitatem ; 
Labor  ei  vertitur  in  jucunditatem, 
Vilem  esse  S3eculi  dicit  venustatem. 

Ergo  sic  infantiam  Christi  retexendo, 
Horse  primae  canticum  strenue  canendo, 
Transitum  ad  tertiam  facit  recolendo, 
Quantum  Christuspassus  est,  homines  docendo. 

Tunc  cum  fletu  recitat  illius  labores, 
Sitim,  famem,  frigora,  aestus  et  sudores, 
Quae  (6)  dignanter  pertulit  propter  peccatores, 
Dum  illorum  voluit  innovare  mores. 

Vox  amoris  flatibus  tota  concremata, 
Oci,  oci,  clamitat  avis  haec  beata, 
Mundo  mori  cupiens,  cujus  via  (c)  lata; 
Cui  foetet  sajculum,  sic  est  delicata. 

Clamas  ergo,  Domine,  dulcis  praedicator, 
Exulum  refugium,  pauperum  amator, 
Qui  es  {d)  poenitentium  pius  consolator  : 
Post  te  debent  currere  justus  et  peccator  : 

Justi  quippe  regula  vitae  es  doctrina, 
Peccatorum  speculum  mira  disciphna, 
Fessis  et  debihbus  efficax  resina, 
^gris  et  languentibus  potens  medicina. 

Primus  in  hoc  saeculo  charitatis  scholam 
Instaurasti,  quaerere  docens  Dei  solam 

(a)  Ccet.  edit.   fuisset.  —  (b)  Uem  qui.  —  (c)  Item 
vita.  —  (rf)  Item  est. 


m 


PHILOMFXA. 


(iloriam,  dcponere  gravem  mimdi  molam, 
Kt  sic  posse  pcrditam  rehabere  slolam. 

Sed  hanc  stolam  temere  mundus  irridebat, 
Spernens  et  annihilans  quidquid  promitteljat ; 
Tua  vero  bonitas  vices  non  reddebat, 
Imo  posnitentibus  totum  ignoscebat. 

Quippe  cui  proprium  erat  misereri, 
Diligi  desiderans,  magis  quamtimeri; 
Sed  verba,  non  verbera,  proferens,  austeri 
Praeceptoris  noluit  more  revereri. 

Heec  in  adiilterio  novit  deprehensa, 
Quam  sit  tua  pietas,  sciUcet  immensa  : 
Magdalena  sensit  hoc,  cum  ei  offensa 
Est  dimissa,  multiplex  gratia  impensa. 

Et  quid  multa  dicerem  ?  quot  sunt  consecuti 
Ejus  magisterium,  a  suis  abluti 
Vitiis,  sunt  moribus  optimis  imbuti, 
Et  ab  hostis  invidi  fraude  facti  tuti ! 

Felix,  cui  licuit  sub  hoc  praeceptore 
Conversari  jugiter,  el  ab  ejus  ore 
Mel  cceleste  sugere,  cujus  prse  dulcore 
Amarescunt  ceetera,  plena  sunt  fcetore. 

Heec  el  multa  talia  dum  mens  meditatur, 
Ad  reddendas  gratias  tono  prseparatur, 
Ad  laudandum  Dominum  magis  inflammatur, 
Sicque  horae  tertioe  cantus  tcrminatur. 

Oci,  oci,  anima  clamat  in  hoc  statu, 
Crebro  fundens  lacrymas  sub  hoc  incolalu, 
Laudans  et  glorificans  magno  cum  conatu 
Christum,  qui  tot  pertulit  suo  pro  reatu. 

In  hac  hora  anima  ebria  videtur; 
Sed  circa  meridiem  calor  cum  augetur, 
Ut  amoris  stimulis  magis  perforetur, 
Mox  ab  illa  passio  Christi  recensetur. 

Plorans  ergo  respicit  Agnum  delicatum, 
Agnum  sine  macula,  spinis  coronatum, 
Lividum  verberibus,  clavis  perforatum, 
Per  tot  loca  lateris  fossa  cruentatum. 

Tunc  exclamat  pia  mens,  oci,  cum  lamentis ; 
Oci,  oci  miseram  !  quia  meae  mentis 
Turbat  statum  pallidus  vultus  morientis, 
Et  languentes  oculi  in  cruce  pendentis. 

Siccine  decuerat,  inquit,  te  benignum 
Agnum,  mortis  exitum  pati  tam  indignum  ? 
Sed  sic  disposueras  vincere  raalignura, 
Et  hoc  totura  factura  est  ob  amoris  signum. 

Haec  amoris  signa  sunt,  et  postrema  primis 
Copulans  associat,  surama  figens  imis, 
Monstrans  ut,  sic  moriens^  nos  araares  (a)  nirais, 
Dum  te  totum  funderes  tot  apertis  rimis. 

'  Job,  xni,  14. 


Tu  amicus  novus  es,  tu  esnovum  mustum; 
Sic  te  vocat  sapiens,  et  est  satis  justum  ; 
Totus  enim  Filius,  reddens  dulcem  guslum, 
Fundit  (6)  carnis  dolium,  licet  vas  venustum. 

Tantis  signis  pcenitens  monitus  jam  credat, 
Quod  praecordialiter  Christus  ei  se  dat. 
Ista  signa  recolam,  ne  me  Satan  laedat ; 
Nara  peccati  rabiera  nihil  ita  sedat. 

Ista  signa  recolens,  oci,  oci,  clamo, 
Dulcis  Jesu,  querulor,  quod  te  rainus  amo ; 
Stringi  tamen  cupio  disciplinae  camo  (c), 
Sicut  pro  me  captus  es  charitatis  hamo. 

Quantura  haraura  charitas  tibi  praesentavit, 
Mori  cum  pro  homine  te  soUicitavit ! 
Sed  et  esca  placida  hamum  occupavit, 
Cum  lucrari  animas  te  per  hoc  monstravit. 

Te  quidem  aculeus  hami  non  latebat ; 
Sed  illius  punctio  te  non  deterrebat; 
Imo  hunc  impeterc  tibi  complacebat, 
Quia  desiderium  escae  attrahebat. 

Ergo  pro  me  raisera,  quam  tu  dilexisti, 
Mortis  in  aculeum  sciens  irapegisti, 
Cura  te  Patri  victiraara  sanctam  obtulisti, 
Et  in  tuo  sanguine  sordidam  lavisti. 

Quis  miretur  igitur,  pro  te  si  suspiro, 
Juncta  sine  meritis  tam  zelanti  viro ; 
Nara  affectum  alit  is  (d)  meura  modo  miro, 
Pro  me  vitam  finiens  exitu  tam  diro. 

Vere  jam  non  debeo  tantum  suspirare; 
Imo  juxta  verbum  Job  \  carnes  (e)  lacerare, 
In  caverna  lateris  nidulura  parare, 
Et  extremura  spiritum  illic  exhalare. 

Plane,  nisi  moriar  tecum,  non  quiescam ; 
Oci,  oci,  clamitans  nunquam  conticescam ; 
Ab  hoc  desiderio  vere  non  tepescam, 
Quantumcuraque    saeculo    propter   hoc   viles- 

cam. 
■    Tunc  ut  deraens  clamitat :  Veniant  lanistae, 
Qui  alBgant  miserara  cruci  tuoe,  Christe. 
Erit  enim  exitus  mihi  dulcis  iste, 
Sic  araplector  moriens  propriis  ulnis  te. 

Vere  sic,  non  aUter  rabies  doloris, 
Qua  cor  raeum  singulis  terebratur  horis, 
Dehniri  poterit,  nisi  tu,  dulcoris 
Fons  abundans,  medicus  mei  sis  doloris. 

Plane  dulcis  medicus  es,  qui  nunquam  pun- 

Sed  a  corde  vitiura  leniter  emungis ; 
Nam  quos  tibi  firmiter  per  araorem  jungis, 
Tuis  charismatibus  semper  eos  ungis. 

(rt)   Ccet.   edit.   animales.  —  (6)   Item  fundens.  — 
(c)  Item  chamo.  —  {d)  Item  alitis.  —  (e)  Item  crines 


PHILOMELA. 


165 


Heu,  quam  damnabiliter  mundus  est  caeca- 
tus, 
Qui  cum  sit  ab  hostibus  dire  vulneratus, 
Hunc  declinat  medicum,  cum  sit  (a)  praepara- 

tus, 
Languido  aperiens  suum  dulce  latus ! 

Heu,  cur  beneficia  Christi  passionis 
Penes  te  memoritcr,  homo,non  reponis  ? 
Per  hanc  enim  rupti  sunt  laquei  prtedonis  ; 
Per  hanc  Christus  maximis  te  ditavit  bonis. 

Suo  quippe  corpore  languidum  te  pavit, 
Quem  in  suo  sanguine  gratis  balneavit ; 
Demum  suum  dulce  cor  tibi  denudavit, 
Ut  sic  innotcscerct  quantum  te  amavit. 

0  quam  dulce  balneum,  esca  quam  suavis, 
Quffi  sumenti  digne  fit  Paradisi  clavis! 
Et  ei  quem  reficis  nuUus  labor  gravis, 
Licet  sis  lastidio  cordibus  ignavis. 

Cor  ignavi  siquidem  minime  perpendit, 
Ad  quid  Christus  optimum  suum  cor  ostendit 
Super  alas  positum  crucis ;  nec  altendit, 
Quod  reclinatorii  vices  hoc  praetendit. 

Hoc  reclinatorium  quoties  monstratur, 
Piae  menti  toties  ei  glutinatur, 
Sicut  et  accipiter  totus  inescatur 
Super  carnem  rubeam,  per  quam  revocalur. 

Post  hoc  clamat  anima  quasi  dementata  : 
0  reclinatorium,  caro  cruentata 
Per  tot  loca  propter  me,  cur  non  vulnerata 
Tecum  sum;   dum  moreris,  non  sum  colli- 
gata? 

Licet  tamen  miserae  sit  istud  negatum, 
Mihi  quidem  eligam  novum  cruciatum, 
Gemitum  videlicet,  jugemque  ploratum, 
Donec  mundi  deseram  gravem  incolatum. 

Post  haec  duleis  anima  plus  et  plus  ferve- 
scens, 
Sensu  toto  deficit  :  corpore  tabescens, 
Jam  vix  loqui  sufficit;  sed  aftectu  crescens, 
Suo  lecto  decubat,  utpote  languescens. 

Ergo  dulcis  gutturis  organo  quassato, 
Lingua  tantum  palpitans,  sonitu  sublato ; 
Sed  pro  verbis  pia  mens  fletu  compensato, 
Lamentatur  Dominum  corde  sauciato. 

Sic  languenti  siquidcm  nil  nisi  plorare 
Libet,  et  satagerc  corde  suspirare. 
Suos  enim  oculos  nescit  revocare 
A  Christi  vulneribus,  aut  cor  separare. 

Sic  est  autem  animus  illius  illectus, 

'  Aug.,  de  verb.  Apost.,  serm.  xvii,  al.  CLix,  n.  1, 
el  refertur  Decreial.  lib.  III,  (it.  dc  celebrat.  Miss., 
c.  Cum  Mart,,  §  ult. 


Quasi  ei  praesens  sit  moricns  dilcctus ; 
Et  a  cruce  minime  retrahit  aspectus, 
Quia  ibi  oculus,  ubi  est  affectus. 

Gemitus,  suspiria,  lacrymac,  lamenta, 
Sibi  sunt  deliciae,  cibus,  alimenta, 
Quibus  nova  marlyr  est  interiraenda  (^), 
Sic  suo  martyrio  praebent  incrementa. 

In  hoc  statu  respuit  quidquid  est  terrenum, 
Mundique  solatium  reputat  venenum ; 
Sed  ad  nonam  veniens  moritur  ad  plenum, 
Cum  amoris  impelus  curnis  rumpit  filum. 

Nam    cum,   Coiisummatum  est,    recolit  cla- 
masse 
Hora  nona  Dominum,  et  sic  expirasse, 
Quasi  simul  moriens  clamat  penetrasse 
Vocem  istam  suum  cor,  atque  lacerasse. 

Ferre  tandem  impotens  jaculum  tam  forte, 
Moritur,  ut  dictum  est,  sed  felici  morte ; 
Nam  panduntur  protinus  ei  cceli  portse, 
Dignam  ut  inteUigat  se  sanctorum  sorte. 

Requiem  pro  anima  tali  non  cantamus, 
Imo  est  introitus  Missae  Gaudeamus, 
Quia  si  pro  martyre  Deum  exoramus, 
Ut  decretum  loquitur  ',  sancto  derogamus, 

Eia,  dulcis  anima ;  eia,  dulcis  rosa, 
Lilium  convallium,  gemma  pretiosa, 
Cui  carnis  foeditas  extitit  exosa, 
Felix  tuus  exitus,  morsque  pretiosa. 

Felix,  quse  jam  frueris  requie  cupita, 
laterSponsi  brachia  dulcitersopita, 
Ejusque  spiritui  firmiter  unita, 
Ab  eodem  percipis  oscula  mellita. 

Jam  quiescunt  oculi,  cessant  aqueeductus ; 
Nam  aperte  percipis  spei  tuaj  fructus ; 
Quia  per  quem  saeculi  evasisti  fluctus, 
Tuos  inter  oscula  consolatur  luctus. 

Dic,  dic,  dulcis  anima,  ad  quid  ullra  fleres  ? 
Habens  coeli  gaudium  tecum,  cur  lugeres? 
Nam  salus  (c)  est  omnium,  cui  tu  adhaeres ; 
Et  si  vellcs  amplius,  certe  non  haberes. 

Sed  jam  metrum  finio,  ne  sim  taediosus; 
Nam  si  vellem  scribere  quam  deliciosus 
Sit  hic  status  animae,  quamque  gloriosus, 
A  malignis  dicerer  fallax  et  mendosus. 

Quidquid  tamen  alii  dicant  [d),  frater  chare, 
Istiun  novum  martyrem  libens  imitare; 
Cumque  talis  fueris,  Christum  deprecare, 
Ut  te  cantus  martyrum  doceat  cantare. 

Frequentemus  canticum  istud,  soror  pia, 
Ne  nos  frangat  taedio  vita;  hujus  via; 

(n)  Ccet.  edit.  assit.  —  {b)  Item  interim  invenla.  — 
(c)  Uem  solus,—  (d)  llem  dicunU 


166  IMIILOMELA. 

Nam  lc^elanteni  animam  in  hac  mclodia,  Tunc  cessabunt  gemltus  et  planctus  dolorum, 

Post  hanc  vitam  suscipit  Jesus  ct  Maria.  Cum  adjuncta  fueris  choris  angelorum; 

Ergo,  soror,  tuum  cor  ita  citharizet,  Nam  cantando  transics  ad  ccelestem  chorum, 

Sc  haplizel  lacrymis,  planctu  marfyrizel ,  Nupta  felicissimo  Hegi  sa^culorum. 

Christo  totis  viribus  sic  nunc  organizet,  Amen. 

Ut  cum  Christo  postea  semper  solemnizet.  Deo  gratias. 


OPUS   CONTEMPLATIONIS 


ARGUMENTUM 

(Ex  edit.  Vaticana  an.  1596.) 

Meditationura  libellus,  sive  Opus  Contemplationis  huic  Opusculo  nomen  est  :  in  quo 
meditationes  devota^  et  piee  per  singulas  hebdomadae  ferias  ita  distributae  sunt,  ut  spe- 
ciales  materiaj,  miro  brevitatis  artificio,  unicuique  ferias  aptatae  ad  contemplandum  pro- 
ponantur  :  qualenus  fidelis  homo  in  his  se  exercens,  sic  tempus  redimat  in  via,  ut  aeter- 
nae  libertatis  pra^mio  postea  perfruatur  in  patria. 


Flores  et  frudus  arboris  satictissimce  vitce  (a). 

Feria  secunda. 

Flos  primus  :  Jesos  ineflabilis  persona  Trini- 

tatis. 
Ad  Matutinum,  tres  fructus  attende  : 
Personarum   Trimtatem,   in   essentia    Divini- 

tatis; 
Personamm  oequalitatem,  in  excellentia  Maje- 

statis; 
Personarum  aeternitatem,  in  permanentia  Im- 
mutabilitatis. 
Flos  secundus :  Jesus  actor  mirabilis  in  omni- 

bus  creatis. 
Ad  Frimam,  tres  fructus  attende  : 
Dei  potentiam,  in  rerum  creatione  ; 
Dei  sapientiam  in  ipsarum  ordinatione ; 
Dei  benevolentiam  in  universa  (b)  perfectione. 
Flos  tertius  :  Jesus  factor  amabilis  humanae 

dignitatis. 
Ad  Tertiam,  tres  fructu^  attende : 
Angelicam  divisionem,  iu  status  difterenlia ; 
Humanam  transgressionem,  in  tentationis  vio- 

lentia; 
Divinam  retributionem^  in  meritorum  exigentia. 
Flos  quartus  :  Jesus  promissus  patribus,  Sal- 
vator  desperatis. 

1  Cf.  Edit.  Argentiu.  au.  1495,  part.  II  edil.  Vatic, 
an.  1596,  tom.  VI,  pag.  440;  edil.  Ven.  an.  16H, 
toDi.  11;  edit.  Lugd.  an.  1647,  tom.  1,  pag.  442;  edit. 
Ven.,  an.  1754,  tom.  Xlil,  pag.  329. 


Ad  Sextam,  tres  fructus  attende  : 
Humanam  calamitatem,  in   multa    dcordina- 

tione ; 
Daemonis  importunitatem,   in  multa  persecu- 

tione ; 
Divinam  pietatem,  in  frequenti  repromissione. 
Flos  quintus  :  Jesus  promotor  providus  ma- 

ternae  dignitatis. 
Ad  Nonam,  tres  fructus  attende : 
Mariae  mirabilem  conceptionem,  absque  inqui- 

natione  ; 
Puellde  mirabilem  educationem,  in  templum 

oblatione ; 
Virginis   mirabilem    desponsationem,    Joseph 
copulatione. 
Flos  sextus  :  Jesus  aulam  ingrediens  clausa? 

virginitatis. 
Ad  Vesperas,  tres  fructus  attende : 
Trinitatis  dignationem,  in  condescensione ; 
AngeU  salutationem,  cum  devotione  ; 
Mariae  responsionem,  humih  submissione. 
Flos  septimus.  :  Jesus  Joannem  visitans,  utris- 

que  nondiun  natis. 
Ad  Completorium,  tres  fructus  attende : 
Puerorum   convenientium   in  utero  exultatio- 

nem; 
Matrum  occurrentium  in  mysterio  congratula- 

tione; 
Patrum  audientium  mysterii  admirationem. 

(a)  Titulus  ille  non  habet  locum,  nisi  ad  feriam  ter- 
tiam,  in  caeleris  edit.—  (6)  Leg.  aniversi. 


16K 


OPUS  CONTEMPLATIONIS. 


Oratio. 

\vc,  Jesu,  Verbum  Dci, 
Factor  orbis,  salus  rci, 
Promissus  divinitusj 
Honor  matris,  incarnatus, 
De  Maria  nondum  natus, 
Praecursori  agnitus. 

Feria  tertia  (a) . 

Flos  primus  :  Jesus,  mundum  ingrediens,  in 
Bethleem  est  natus. 

Ad  Matutimim,  tres  frudus  atteiide : 
Naturarum  convenientium  diversitatem ; 
Circumstantiarum    concurrentium    congruita- 

tem; 
Miraculorum  attestantium  novitatem. 
Flos  secundus  ;  Jesus  cultro  vim  patiens,  ab 

avo  (6)  sic  vocatus. 
Ad  prirnam,  tres  fructus  altende : 
Legis  gravem  rigorem,  in  sua  observatione; 
Pueri  magnum  honorem,  in  nominis  imposi- 

tione ; 
Parentum  magnum  dolorem,  in  pueri  circum- 
cisione. 
Flos  tertius  :  Jesus  Magis,  sol  oriens,  per  stel- 
lam  est  monstratus. 

Ad  Tertiam,  tres  fructus  attende  : 
Magorum  magnam  diligentiam,  pro  puero  vi- 

dendo ; 
Judaeorum  magnam  insipientiam,  quod  norunt 

refellendo ; 
Piorum  magnam  indigentiam,  defectum  susti- 
nendo. 
Flos  quartus  :  Jesus  cum  pare  turturum  lega- 

liter  oblatus. 
Ad  Sextam,  tres  fructus  attende  : 
Oflferentium   miram   humilitatem,  et  devotio- 

nem; 
Oblatorum  miram  dignitatem,  et  significatio- 

nem; 
Recipientium  miram  jucunditatem,  et  exultatio- 
nem. 
Flos  quintus  :  lesus,  occisis  pueris,  in  ^gy- 

ptum  fugatus. 
Ad  Nonam,  tres  fruclus  attende : 
Uerodis  et  Judaeorum  aemulationem,  Christum 

persequendo ; 
Puerorum  et  matrum  ejulationem ,  in  pueros 
perdendo; 

(a)  Caet.  edit.  Feria  tertia.  Florcs  et  Fructus       oris 


Piorum  exultalionem,  in  .>Egj'ptum  fugieudo. 

Flos  sextus  :  Jesus  in  templo  perditus,  paret 

matri  vocatus. 

Ad  Vesperas,  tres  fructus  attende : 

Jesu  mirabilem  sapientiam,  in  Judaeos  docendo ; 

Parentum  inconsolabilcm  diUgentiam,  in  pue- 

rum  quaerendo ; 

FiUi  imitabilem  obedientiam,  piam  matrem  se- 

quendo. 

Flos  septimus  :  Jesus  (c)  Jordanis  flumine  (d), 

Joanne  bapUzatus. 

Ad  Completorium,  tres  fructus  attende : 

Baptizati  sublimem  dignitatem,  in  lato  testimo- 

nio ; 

Baptislee  profundam  humilitatem,  in  suo  prae- 

conio  ; 

BapUsmatis  grandem  sanditatem,  in  suo  my- 

sterio. 

Oratio. 

Ave,  Jesu  puer  natus, 
Circumcisus,  visitatus 
A  Magis,  legaUter 
Immolatus,  effugatus, 
Matri  parens,  baptizatus 
In  aqua  reaUter. 

Feria  quarta  (e). 

Flos  primus :  Jesus  in  deserto  abstinens,  a  dae- 

mone  tentatur. 
Ad  Matutinum,  tres  fructus  attende  : 
Jesu  absUnenUam,  in  corporis  domatione ; 
Jesu  sapienUam,  in  hostis  confutatione  ; 
Jesu  reverentiam,  in  angelorum  ministraUone. 
Flos  secundus  :  Jesus  notus  discipuUs,  ad  nu- 

pUas  vocatur. 
Ad  Primam,  tres  fructus  attende  : 
Jesu  prudenUam,  in  discipulorum  vocaUone; 
Apostolorum  obedienUam,  in  prompta  imita- 

tione ; 
Matris  benevolentiam,  in  vini  procuraUone. 
Flos  tertius  :  Jesus  doctor  circuiens,  labore 

faUgatur. 
Ad  Tertiam,  tres  fructus  attende: 
Doctorem  veracissimum,  moribus  et  sermone 
Laborem  gravissimum,  in  circuiUone ; 
Populum  rudissimum,  in  informaUone. 
Flos  quartus  :  Jesus  pastor  reficiens,  a  turbis 
frequentatur. 
Ad  Sextam,  tres  fructus  attende : 
Pastorem  benignissimum,  solUcitum  pro  grege; 

sanctissimce  vitce.  —  (6)  Cat.  edit.  acvo.  —  (c)  Suppl. 
in.--  {d)  Item  a,—  (e)  Ceet.  edit.  add.  Flores  et  Fructus, 


OPUS  CONTEMPLATIONIS. 


Populum  sollicitum,  prb  temporali  rege; 
Jesum  laudis  incuriura,  quae  fit  humanalege. 

Flos  quintus :  Jesus  infirmos  medicans,  a  scri- 
bis  reprobatur. 

Ad  Nonam,  tres  fructus  attende  : 
Medici  diligentiam,  raedicinam  gratis  dantis; 
Morbi  pestilentiam,  quotidic  augmentantis; 
Infirmi  negligentiam ,   raedicinam  non  cu- 
rantis. 

Flos  sextus  :  Jesus  naturffi  imperans,  dfemo- 
niis  minatur, 

Ad  Vesperas,  tres  fructus  attende  : 
Jesu  rairam  potentiam,  quee  daemones  coegit; 
Rerum  obedientiam,  quas  praecepto  subegit, 
Miram  experientiam  illorum  quos  elegit. 

Flos  septimus :  Jesus  corara  discipulis  (a)  monte 
transfiguratur. 

Ad  Comphtorium,  tres  fructus  attende  : 
Testium  auctoritatem ,  in  visu  et  sermone ; 
Jesu  magnam  claritatem,  in  transfiguratione ; 
Discipulorum  jucunditatem,  in  dicta  visione. 

Oratio. 

Ave,  Jesu  in  deserto 
Degens,  vocans  in  aperto 
Pastores,  ct  praedicans, 
Turbam  pascens,  aegros  curans, 
Daemoniacos  conjurans, 
Monte  te  clarificans. 

Feria  quinta  (o). 

Flos  primus  :  Jesus  jumento  insidens,  plorat 

rex  honoratus. 
Ad  Matutinum,  tres  fructus  attende : 
Jesu  miram  humilitatcm,  in  ejus  asinatione  ; 
Turbae  obsequiositatera,  in  processione ; 
Urbis  tanta?  calaraitatem,  in  lacrymatione. 
Flos  secundus  :  Jesus  ,  templum  ingrediens , 

mensas  vertit  iratus. 
Ad  Primam,  tres  fructus   attende  : 
Jesu  exemplaritatem,  in  templi  visitatione ;    ' 
Jesu  dignam  auctoritatem,  in  Pharisaeorum 

confutatione ; 
Jesu  araandam  pietatera,  in  adulter»   defen- 
sione. 
Flos  tertius  :  Jesus  suscitans  Lazarum,  a  Mar- 

tha  hospitatus. 
Ad  Tertiam,  tres  fructus  attende : 
Judaeorum  ingratitudinem,  in  esurientis  expul- 

sione ; 
Sororum   amariludinem,   in    Lazari   suscila- 
tione ; 


469 

Jesu  mirara  gratitudinem,  in  hospitse  consola- 
tione. 
Flos  quartus :  Jesus,  in  domo  Siraonis,  unctus 

donat  reatus. 
Ad  Sextam,  tres  fructus  attende  : 
Mariaa  pcenitentiara,  in  publica  contritione; 
Pharisaei  falsam  reverentiam,  in  Jesu  reprehen- 

sione ; 
Jesu  piam  sententiam,  in  peccatricis  excusa- 
tione. 
Flos  quintus  :  Jesus  matris  suspiria  solalur 

perturbatus. 
Ad  Nonam,  tres  fructus  attende  : 
Matris  desolationem,  cum  pia  supplicatione ; 
Filii  consolationem ,  cura  pia  excusatione ; 
Discipulorum  compassionera,  cum  pia  admira- 
tione. 
Flos  sextus  :  Jesus  a  Juda  venditus,  a  Jud«eis 

daranatus. 
Ad  Vesperas,  tres  fructus  attende  : 
Judae  cupiditatcra,  in  magistri  venditione; 
Judffiorum  iniquitatera,  in  sua  aeraulatione; 
Jesu  longanimitatem,  in  humili  permissione. 
Flos  septimus  :  Jesus  in  ccena  serviens ,  suis 

panis  sacratus. 
Ad  Completorium,  tres  fructus  attende  : 
Charitatis  beneficiura,  in  Jesu  ministratione ; 
Pravitatis  veneficiura ,  in  Judae  obstinatione  ; 
Pietatisexercitium,  in  discipulorum  devotione. 

Oratio. 

Ave,  Jesu  suscitator, 
Unctus,  culpae  relaxator, 
Rex  asello  insidens, 
Zelura  habens,  consolator 
Matris,  venditus,  sacrator 
Panis,  coenara  faciens. 

Feria  sexta  (b). 

Flos  primus  ;  Jesus  orans  circumdatus ,  cap- 

tus  ct  subsannatus. 
Ad  Matutinum,  tres  fructus  attende  : 
Jesu  processum  dolorosum,  in  pcenae  praegusta- 

tione; 
Luporum   accessum   dolosum,  in  Agni    cap- 

tione; 
Discipulorura  recessum  timorosum,  in  Magistri 
derelictione. 
Flos  secu7idus  :  Jesus  coram  judicibus,  spretus 
et  accusatus. 

(a)  Suppl.  io,—  (6)  Caet.  edit,  add.  Floies et  Fructus, 


170 


OPITS  CONTEMPLATIONIS. 


Ad  Primam,  tres  fructus  attende  : 
PharisaBorum  iniquitatem,  in  sua  inquisitione; 
Jesu  miram  humilitatem,  in  sua  rcsponsione; 
Discipulorum  anxietatem,  in  Magistri  persecu- 
tione. 
Flos  tertius  :  Jesus  ilagellis  lividus,  conspu- 

tus,  coronatus. 
Ad  Tertiam,  tres  fructus  altende  : 
Jesu  innocentiam,  sine  excusatione; 
Judicum  sentenliam,  sine  ratione: 
Malorum  truculentiam,  sine  miseratione. 
Flos  quartus  :  Jesus  damnatus,  cruciier,  est 

cruci  conclavatus. 
Ad  Sextam,  tres  fructus  attende  : 
Patientis  violentiam  in  triplici  gravitate ; 
Pendentis  irreverentiam,  in  nefanda  societate,- 
Miram  impoenitentiam  gentis  obstinataB. 
Flos  quintus  :  Jesus  morte  mirabilis,  agnus 
Patri  oblatus. 
'  Ad  Nonam,  ires  fructus  attende  : 
Quam  pie  Jesus  condidit  in  cruce  testamenlum ; 
Quam  libere  se  obtulit  Patri  per  tormentum ; 
Quam  grande  mundi  perluUt  machina  lamen- 
tum. 
Flos  sextus :  Jesus,  aperto  latere,  de  cruce  (a) 

declavatus. 
Ad  Vesperas,  tres  fructus  attende : 
Corpus  pendens  exanime,  absque  omni    de- 

core; 
Aquam,  aperto  latere,  fluentem  cum  cruore; 
Corpus   de  crucis  stipite  tollentes  cum  moe- 
rore. 
Flos  septimus  :  Jesus  unctus  cum  lacrymis,  in 

tumulo  locatus. 
Ad  Completorium,  tres  fructus  attende  ; 
Materna  desideria,  in  corporis  observatione  ; 
Devota  ministeria,  in  sepulcri  praeparatione ; 
Planctus  et  suspiria,  in  corporis  tumulatione. 

Oratio. 

Ave,  Jesu  orans,  prostratus, 
Coram  turbis  accusatus, 
Factus  plagis  lividus, 
Agnus  cruce  elevatus, 
Moriens,  inde  delatus , 
In  sepulcro  positus. 

Sabbato. 

Flos  primus :  Jesus  victor  ad  inferos,  calcans 
hostes,  transivit. 

(fl)  Cat.  edit.  est  cruci.  —  (6)  Ccet.  edit.  deest  in.  — 
(')  CcEt.  edit.  insimul.  —  (rf)  Item  ulilitatem. 


Ad  Matutinum,  tres  fructus  attende  : 
Salvaloris  imperium  in  morte,  triumphando ; 
Patrum  desiderium,  in  Jesum  expectando; 
Angelorum  minislerium,  in  (h)  iter  praeparando. 
Flos  secu7idus  :  Jesus  parentum  vincula  cum 

gaudio  contrivit. 
Ad  Primam,  tres  fructus  atiende  : 
Inlerni  ululationem,  in  ejus  fractione ; 
Dsemonum   confusionem,  in  praedae  resigna- 

tione ; 
Patrum  exultationem,  in  paradisi  apertione. 
Flos  tertius  :  Jesus  matri  discipulos  moerori- 

bus  univit. 
Ad  Tertiam  ,  tres  fructus  attende: 
Matris  dolorem  intimum,  in   lacrymas  fun- 

dendo; 
Fratrum  timorem  maximum,  in  simul  (c)  la- 

tendo ; 
Judaeorum  furorem  pessimum,  in  sanctos  per- 
sequendo. 
Flos  quartus  :  Jesus  sui  memoriam  tormentis 

stabilivit. 
Ad  Sextam,  tres  fructus  attende  : 
Loci  vilitatem  (d),  in  Jesum  perdendo  ; 
Tormentorum    atrocitatem ,  in   Christum   pu- 

niendo ; 
Militum  ferocitatem,  in  plagas  inferendo. 
Flos  quintus  :  Jesus  testes   multiplices    post 

mortem  acquisivit. 
Ad  Nonam,  tres  fructus  attende  : 
Judaeorum  disceptationem ,  in  signis  quae  vide- 

runt; 
Mortuorum    resurrectionem  ,     qui    apparue- 

runt; 
Fidelium  confirmatiouem,  qui  Chiisto  credide- 
runt. 
Flos  sextus  :  Jesus  fervorem  Magdalenae  et 

omnium  praescivit. 
Ad  Vesperas,  tres  fructus  attende  : 
Discipulorum  reverentiam,  in  matris  consola- 

"  tione ; 
Mulierum    diligentiam,  in  unguenti  praepara- 

tione ; 
Militum  insipientiam,  in  sepulcri  munitione. 
Flos  septimus  :  Jesus,  solutis  patribus ,  ad  tu- 

mulum  redivit. 
Ad  Completorium,  tres  fructus  attende : 
Patrum  piam  provisionem,  in  tumuli  regres- 
sione ; 
Corporis  glorificationera ,  in  ejus  reassum- 

ptione ; 
Custodum  comfutationem,in  lapidis  amotione. 


OPUS  CONTEMPLATIONIS. 


\li 


Oratio. 


Avc,  Jesu  (a),  morsleeenae, 
Salus  ih)  orbis,  planclus  plene 
Linquens  testimonium 
In  tormcntis  crucis  (c)  plene, 
Ne  pereat  (d)  Magdalena? 
Spes,  resumcns  tumulum. 

Dominica  die  (e). 

Flos  primus :  Jesus  surgens  apparuit  suis  glo- 

rificatus. 

Ad  Matutinum,  tres  fructus  attende : 

Discipulorum  anxietatem,  in  Jcsu  recordatione; 

Magistri  benignitatem,  in  frequenti  apparitionc ; 

Omnium  jucunditatem,  in  crebra  confortatione. 

Flos  secundus :  Jesus  scandit  ad  dexteram  Pa- 

tris,  Rex  honoratus. 
Ad  Primam,  tres  fructus  attende  : 
Amorosam  dilectionem ,  dum  suos  consolatur ; 
Dolorosam  afilictionem,  dum  Jesus  separatur ; 
Angelorura  congratulationem,  dum  Jesus  exal- 
tatur. 
Flos  tertius  :  Jesus,  emisso  Spiritu,  per  orbem 

preedicatus. 
Ad  Tertiam,  tres  fructus  attende  : 
Donorum  magnitudinem,  ad  piorum  conforta- 

tionem ; 
Linguarum  multitudinem,  ad  fidei  preedicatio- 

nem; 
Miraculorum  valitudinem,  ad  gentium  conver- 
sionem. 

(a)  Ccet.  edit.  Jesus.  —  (b)  Item  Solu8.  —  (c)  Item 
in  tormentis  eL—  (rf)  CcBt.  edit.  add.  crux.  —  (e)  Item 
ad  Matutimm.  —  (/")  Cat.  edit.  Domini.  —  {g)  Leg. 
morlis. 


Flos  quartus  :  Jesus  super  angelicos  malrem 

exaltat  status. 
Ad  Sextam,  tres  fructus  attende  : 
Sanctorum  diligentiam,  in  DominoB(/')  occursu; 
Filii  reverentiam,  in  materno  amplexu; 
Matris  excellenUam,  in  Filii  consessu. 
Flos  quintus  :  Jesus  in  cceli  curia  pro  nobis 

advocatus. 
Ad  Nonam,  tres  fructus  attende  : 
Jesu  sollicitudinem,  in  nostra  provisione; 
Humanam   ingratitudinem ,  in  gratiarum  ac- 

tione; 
Finis  incertitudinem,  in  meriti  (g)  expectatione. 
Flos  sextus  :  Jesus  Judex  aequissimus,  Rex 

omnibus  preelatus. 
Ad  Vesperas,  tres  fructus  attende  : 
Infallibilem  veritatem,  in  dijudicando ; 
Invincibilem  potestatem,  in  remunerando ; 
Inflexibilem  aequitatem,  in  perseverando. 
Flos  septimus :  Jesus  Sanctorum   gloria,  finis 

desideratus. 
Ad  Completorium,  tres  fructus  attende  ; 
Deliciarium  abundantiam,  cum  vera  tranquilli- 

tate; 
Amicorum  concordantiam ,  cum  mera  chari- 

tate: 
jEternam  perseverantiam ,  cum  sincera  jucun- 
ditate. 

Oratio. 

Ave,  Jesu,  surgens  leo, 
Scandens,  mittens  pro  trophaeo 
Spiritum,  glorificans 
Matrem,  judex  justus,  Deo 
Patri  astans  pro  me  reo , 
Finis  beatificans.  Amen. 


LAUDISMUS  DE  SANCTA  CRUGE 


ARGUMENTUM 

(Ex  edit.  Vatic.) 

Laiis  ista  de  Crucc  rhythmicai  consonantiae  leges  exacte  observat,  eodem  fere  modo 
composita,  quo  prosa  illa,  sive  sequentia,  quam  B.  Thonias  Aquinas  modylatus  est,  et 
canit  Ecclesia  in  festo  Gorporis  Ghristi.  Quam  vero  elegans  in  prosis  modulandis  fuerit 
Auctor  noster,  hac  una  non  obscurum  argumentum  prsestat.  Nam  praeter  rhylhrai 
observantiam,  mysteriorum  quoque  sanctissimse  Crucis  profunditatem  dilucide  enarra- 
tam  complectitur,  nosque  ad  recordationem  et  meditationem  beneficiorum  humano 
generi  per  Christi  crucem  collatorum  adeo  ardenter  excitat,  ut  facile  quisque  intelligat, 
quam  ex  intimis  cordis  visceribus  prosam  hanc  cecinerit  Bonaventura  sanctissimus. 


Recordare  sanctae  Crucis, 
Qui  perfectam  vitam  ducis, 
Delectarejugiter. 

Sanctae  Crucis  recordare, 
Et  in  ipsa  meditare, 
Insatiabiliter. 

Stes  in  Cruce  Christo  duce 
Donec  vivis  in  hac  luce 
Modo  proculdubio. 

Non  quiescas,  non  tepescas  : 
In  hoc  crescas,  ut  calescas 
Cordis  desiderio. 

Ama  Crucem,  mundi  lucem, 
Et  habebis  Christum  ducem 
Per  asterna  ssecula. 

Cruce  corpus  circumcinge, 
Hanc  constriDge,  manu  pinge, 
Consignando  singula. 

Cor  in  Cruce,  Crux  in  corde, 
Absque  sorde  sit  cum  sorde  (a), 
Quee  tranquillum  faciat. 

Lingua  crux  ef&ciatur, 
Crucem  promat  et  loquatur, 
Et  nunquam  deficiat. 
Crux  in  corde,  crux  m  ore. 


Cf.  Edit. 


Argentin.   an. 


Vatic,   an.  1596,   tom.   VI, 


1495,    part.    II;   edit. 
pag.    443;   edit.    Yen. 


Quodam  intimo  sapore, 
Det  tibi  dulcedinem. 

Crux  in  membris  dominetur, 
Et  ubique  situetur 
Intra  totum  hominem. 

Cor  a  Cruce  sorbeatur, 
Et  in  illam  rapiatur, 
Amoris  incendio. 

Dissipata  carnis  rixa, 
Mens  sit  tota  crucifixa 
Spiritali  gaudio. 

Specialem  fer  amorem 
Et  praecipuum  honorem 
Cruci  salutiferae. 

Cum  fervore  medullarum, 
Nixu  virium  tuarum, 
Velis  hanc  diligere. 

In  praeclara  cruce  stude, 
Et  in  ipsa  te  reclude 
Magna  cum  Isetitia. 

Christo  sis  confixus  cruci, 
Ut  sic  valeas  perduci 
Secum  ad  coelestia. 

Quaere  crucem,  quaere  clavos, 

an.  IGll,  tom,  II;  edit.  Lugd.  an.  1647,  pag.  445; 
edit.  Ven.,  an.  1754,  tom.  XIII,  pag.  335. 
(a)  Ccet,  edit.  corde.  —  (6)  Item  vilam. 


LAUDISMUS  DE  SANCTA  CRUCE. 


473 


Quaere  raanus,  pedes  cavos, 
Quaere  fossa  lateris. 

Ibi  plaude,  ibi  gaude, 
Siue  fraude,  summa  laude, 
Quantumcumque  poteris. 

Istud  pactum  non  sit  fractum ; 
Crux  prfecedat  omuem  actum, 
Ut  succedant  prospera. 

Crux  est  optima  medela, 
Contra  Zabulonis  tela 
Valde  salutifera. 

Sis  in  Cruce  Christi  totus 
Prompto  animo  devotus, 
Jubilo  dulcedinis. 

Servum  Dei  Crux  defendit, 
Comprehendit  et  ostendit 
Viam  (a)  rectitudinis. 

Cura  tentatus  et  afflictus, 
Derelictus,  quasi  victus, 
Et  inter  angustias  : 

Non  sis  piger  neque  lentus ; 
Sed  sollicite  intentus, 
Cruce  frontem  munias. 

Cum  quiescis,  aut  laboras, 
Quando  rides,  quando  ploras, 
Doles,  sive  gaudeas  : 

Quando  vadis,  quando  venis, 
In  solatiis,  in  pcenis, 
Crucem  corde  teneas. 

Crux  in  omnibus  pressuris, 
Et  in  gravibus  et  duris, 
Est  totum  remedium. 

Crux  in  poenis  et  tormentis, 
Est  dulcedo  piae  mentis, 
Et  verum  refugium. 

Crux  est  porta  Paradisi, 
In  qua  Sancti  sunt  confisi, 
Qui  vicerunt  omnia. 

Crux  est  mundi  medicina, 
Per  quam  bonitas  divina 
Facit  mirabilia. 

Crux  est  salus  animarum, 
Verum  lumen  et  praiclarum, 
Et  dulcedo  cordium. 

Crux  est  vita  beatorum, 
Et  thesaurus  perfectorum. 
Et  decor  et  gaudium. 

Crux  est  speculum  virtutis, 
Gloriosae  dux  salutis, 
Cuncta  spes  fidelium. 

(a)    CcEt.    edit.   Vitam.  —    (b)    Item   eruuntur. 
(c)  Uem  nienle.  —  (d)  Item  primam  matulinam. 


Crux  est  decus  salvandorum, 
Et  solatium  eorum 
Atque  desidcriura. 

Crux  est  navis,  Crux  est  porlus, 
Crux  deliciarum  hortus, 
In  quo  florent  omnia. 

Crux  est  fortis  armatura, 
Et  protectio  secura, 
Conterens  daeraonia. 

Crux  est  arbor  decorata, 
Christi  sanguine  sacrata, 
Cunctis  plena  fruclibus, 

Quibus  aniraae  fruuntur  (6), 
Cum  supernis  nutriuntur 
Cibis  in  coelestibus. 

0  quam  felix  perraanebis, 
Nunc  in  Cruce  si  studebis, 
Donec  mundo  vixeris ! 

Sine  fme  Isetus  eris, 
Tu  qui  sanctara  Crucera  quaeri.s, 
Si  perseveraveris. 

Crucem  quaere,  Crucem  gere, 
Christi  Crucera  intuere, 
Ut  araore  langueas. 

Suraraa  fide  Crucera  vide, 
Et  plenissirae  confide , 
Donec  vitara  habeas. 

Circa  Crucem  exercere 
Mentem  (c)  debes,  huic  placere, 
Et  hanc  corde  gerere. 

Hoc  est  opus  salutare , 
Circa  Crucem  laborare 
Corde,  ore,  et  opere. 

Recordare,  frater  pie, 
Septem  vicibus  in  die, 
Passionis  Domini, 

Per  quara  sumus  liberati, 
Et  deternae  vitae  dati, 
Etsuprerao  luraini. 

Hanc  si  araas  et  honoras, 
Dicas  illi  certas  horas, 
Adhibendo  studiura. 

Horara  Matutinara,  Priraara  (d), 
Trinara,  Sextam,  Vespertinam, 
Nonam,  Completorium. 

Quando  sedes,  stas,  et  jaces, 
Quando  loqueris  et  taces, 
Fessus  cura  quieveris : 

Christura  quaeras  in  quo  speras ; 
Crucifixura  corde  geras , 
Ubicuraque  fueris. 
Diligenter  pone  mentera 


174 


LAliniSMlIS  \)K  SANCTA  CRUCE. 


Super  Christum  patientem 
Et  sibi  condoleas. 

Christi  mortem,  Christiane, 
Plange  sero  atque  mane, 
Et  in  planctu  gaudeas. 

Quam  despectus,  quam  dejectus 
Rex  coelorum  est  etfectus, 
Ut  salvaret  saiculum ! 

Esurivit  et  sitivit, 
Pauper  et  egenus  ivit, 
Usque  ad  patibulura. 

Recordare  paupertatis, 
Et  exlrem»  vilitatis, 
Et  gravis  supplicii. 

Si  es  compos  rationis, 
Esto  memor  passionis, 
Fellis  et  absinthii. 

Cum  deductus  est  immensus, 
Et  in  cruce  tunc  suspensus, 
Fugerunt  discipuli. 

Manus  pedes  perfoderunt, 
Et  aceto  potaverunt 
Summum  Regem  saeculi  : 

Cujus  oculi  beati 
Sunt  in  cruce  obscurati, 
Et  vultus  expalluit. 

Suo  corpori  tunc  nudo 
Non  remansit  pulchritudo, 
Decor  omnis  aufugit. 

Propter  hominum  peccata, 
Sua  caro  cruciata 
Fuit  inter  verbera. 

Membra  sua  sunt  distenta 
Propter  aspera  tormenta, 
Et  iliata  vulnera. 

Inter  magnos  cruciatus 
Est  in  cruce  lacrymatus, 
Et  emisit  spiritum. 

Suspiremus  et  fleamus, 
Toto  corde  doleamus, 
Super  unigenitum. 

(«)  CcEl.  edit.  mortis  s£Evilias.  —  {(>)  Forte  leg.  rae 
refoves.  -  (c)  Item  replices.  —  {d)  Item  in  me  renoves. 


Qui  haec  audis,  ingemisce, 
Et  in  istis  planctum  misce 
Et  cordis  moestitias. 

Corpus  ange,  corde  plange, 
Mentem  frange,  manu  tange 
Christi  manussaucias  (a). 

Virum  respice  dolorum, 
Et  novissimum  virorum, 
Fortem  ad  supplicia. 

Tibi  gratum  sit  et  oequum 
Jam  in  cruce  mori  secum, 
Compati  convitia. 

Quando  vides  te  alflietum, 
Desolatum,  ita  victum, 
Quasi  deficias; 

Chrisli  cogites  dolores, 
Graves  poenas,  et  moerores, 
Sputa,  contumelias. 

Bone  frater,  quidquid  agas, 
Crucifixi  vide  plagas, 
Et  sibi  compatere. 

Omni  tempore  sint  tibi 
Quasi  spiritales  cibi ; 
His  gaudenter  fruere. 

Crucifixe,  fac  me  fortem, 
Ut  libenter  tuam  mortem 
Plangam,  donec  vixero. 

Tecum  volo  vulnerari, 
Te  libenter  amplexari 
In  cruce  desidero, 

Da  dolorem  quasi  rorem, 
Ut  te  plorem  Redemptorem 
Christum,  qui  te  renoves  (6) ; 

Non  te  phces  (c),  sed  feUces 
Cicatrices  mille  vices 
Tuas  in  te  refoves  (d). 

Totum  sit  quod  ego  dixi, 
Ad  honorem  crucifixi, 
Ad  laudem  et  gloriam  : 

Ut  meorum  peccatorum, 
Gloriosus  Rex  coelorum, 
Mihi  donet  veniam. 
Amen. 


DE  SEPTEM  VERBIS  DOMINI  IN  CRUGE  ' 


AROnMENTUM 

{Ex  edit.  Vatic.) 

Meditationes  carmine  exscriptas  in  septem  verba,  qnaj  Christns  Dominus  in  cruce 
protulit,  ita  hoc  Opusculo  S.  Bonaventura  prosequitur,  ut  ad  singula  ex  his  septem 
verba,  singularem  quo(pie  orationem  adjungat  omni  affectus  ardore  fervenlem. 


Prmum  verbum. 

Jesu,  salutis  hostia,  salutis  sacrificium ; 
Jesu,  salulis  gratia,  salutis  beneficium; 
Jesu  luta  fiducia,  et  tutum  (a)  refugium  : 
Tu  pro  humano  genere,  ut  captivum  redi- 

meres; 
Tu  pro  humano  scelere,  ut  culpas  noslras  tol- 

leres  ,• 
Tu  pro  divino  munere,  ut  nos  Deo  conjun- 

geres, 
Non  recusasti  vincula,  non  flagella,  non  ver- 

bera, 
Non  latronum  patibula,  non  livores,  non  vul- 

nera; 
Sed  dum  te  crux  susciperet,  et  hostis  in  te  fre- 

meret, 
Dum  malleus   percuteret,   et  clavus  carnem 

scinderet, 
Dum  sensum  dolor  angeret,  et  sacer  sanguis 

flueret, 
Dum  passio  te  premeret,  angustiaque  cresce- 

ret, 
Patrem  rogasti  precibus,  ut,  tanquam  ignoran- 

tibus , 
Tuis  ignoscat  hostibus,  ac  te  crucifigentibus, 
Dicens  -  :  Pater,  ignosce  illiSf  quia  nesciunt  (a) 

quid  facinnt. 

'  Cf.  Edit.  Argenlin.  an.  1493,  parl,  II;  edit. 
Valic,  an.  1596,  tom.  VI,  pag.  448;  edit.  Ven. 
an.  1611,  tom.  II;  edit.  Lugd.  an.  1647,  tom.  I, 
pag.  449;  edit.  Ven.,  an.  1754,  tom.  XIII,  pag.  344. 
—  s  Luc,  XXIII,  34.  —  '  Ibid.,  39. 


Oralio. 

0  mitis  patientia^  o  mansuela  mititas, 

0  immensa  clementia,  o  immensa  benignitas; 

Qui,  ut  ovis  milissima,  non  promis  querimo- 

niam; 
Qui,  ut  mater  cbarissima,  jam  excusas  inju- 

riam; 
Ut  anima  dulcissima,  tenes  benevolentiam  ; 
Ut  voluntas  piissima,  praebes  misericordiam  : 
Ad  te  vadit  spes  animai,  ad  te  clamant  sus- 

piria, 
Ad  te  decurrunt  lacrymoe,  et  pulsant  desi- 

deria, 
Confidenter  dicentia  :  Ignosce  nobis,  Domine. 

Secundum  verbum. 

Jesu,  largitor  venife;  Jesu,  solamen  tristium; 
Jesu,  laus  poenitenliae;  Jesu,  spes  poenitentium : 
Dum  penderes  innoxius,  horum  in  poena  so- 

cius; 
Dum  te  unus   argueret,  et   stulte   reprehen- 

deret; 
Dum  insultans  insurgeret,   et  blasphemando 

diceret  ^ : 
St  tu  es  Dei  filius,  salva  (c)  temetipsum  et  nos ; 
Esto  tibi  propitius,  sicut  salvasti  alios  : 
Dum  alter  hunc  corriperet,  et  hunc  stullum  os- 

tenderet ; 
Dum  se  malum  concederet,  et  te  justum  asse- 

reret ; 

(a)  Suppl.  nostrum.  —  (b)  Vulg.  dimitte  illis,  non 
enim  sciunt.  —  (c)  Item  Sf  tu  es  Christus,  salvum  fac. 


iie 


1)E  SEPTEM  VERBIS  DOMINI  IN  CRUCE. 


Dum  ad  te  se  converteret,  et  supplex  tibi  di- 

ceret '  : 
Memento  mei,  Domine,  dum  ad  tuum  perveneris 
Regnum  (a)  plenum  dulcedine,  dum  te  regem 

ostenderis ; 
Tu  amas  poenitentiam,  corda  traliens  per  gra- 

tiam  : 
Non  solum  hanc  memoriam  concessisti,  sed 

gloriam, 
Dicens  *  :  Amen  dico  tibi,  hodie  mecum  eris  in 

Paradiso. 

Oratio. 

0  prompta  Dei  charitas,  prompta  misericor- 

dia! 
0  prompta  libertas ,  prompta  munificentia ! 
Ad  te  currit  devotio,  ad  te  redit  memoria; 
Coram  te  fit  confessio;  tibipatentprfficordia; 
Ideo  cum  fiducia  tibi  precamur,  Dominej 
Qui  es  sine  malitia  solus  et  sine  crimine, 
In  tua  patientia  memento  nostri,  Domine. 

Tertium  veii'bum. 

Jesu,  lux  et  rex  gloriae,  fili  Dei  et  hominis ; 
Jesu,  flos  pudicitiee,  fili  Mariae  Virginis  : 
Dum  haec  Virgo  sanctissima^  tota  plena  dolo- 

ribus, 
Genitrix  amantissima  ,  tot  confecta   moerori- 

bus, 
Tua  mater  charissima,  tota  perfusa  (6)  fletibus, 
Nutrix  diligentissima,  tota  fracta  singultibus, 
Juxta  crucem  assisteret,  et  te  pendentem  cer- 

neret, 
Dum  tormenta  conspiceret,  et  prse  luctu  defi- 

ceret  : 
Tu  videns  matrem  flebilem,  pressam  amari- 

tudine, 
Matrem  tuam  venerabilem,    dignam  beatitu- 

dine, 
Videns  quoque   discipulum  amatum  et  ama- 

bilem, 
Fidelem  Dei  famulum,  Joannem  vita  nobilem, 
Alloquens  ambos  dulciter  piae  vocis  oraculo, 
Commendasti  benigniter  matrem  Christi  disci- 

pulo, 
Dicens  (c)  matri  ^ :  Mulier,  ecce  (d)  filius  tuus; 
(e)  deinde  discipulo  :  Ecce  (f)  mater  tua. 

1  Luc,  xxin,  42.  —  2  Ibid.,  43.  —  »  Joan.,  xix,  26, 
27.  —  "  Matih.,  XXVII,  46. 

(a)  Vulg.  Do-nine,  memento  mei,  dum  veneris  in 
regnum  iuum. —  (6)  Ccet.  edit.  percussa. —  (c)  Suppl, 
haec—  (d)  Suppl.  nunc—  (e)  Suppl.  Et.—  (/")  Suppl. 


Oratio. 

0  qualis  permutatio,  o  quanta  inaequalitas, 
0  qualis  desolatio,  o  quae  matris  acerbitas, 
Dum  custos  matri  traditur  pro  magislro  disci- 

pulus, 
Dum  per  matrem  suscipitur  pro  Deo  vir  pau- 

perculus, 
Dum  matri  custos  mittitur  pro  rege  simplex  fa- 

mulus ! 
Sic  tuae,  Jesu,  gratiae  me  commendo  humili- 

ter, 
Tuaeque  providentiae  me  committo  perenniter, 
Ut  exorante  Virgine  pro  nobis  te  supphciter, 
A  peccatorum  turbine  simus  securi  jugiter. 

Quartum  verbum. 

Jesu,  Patris  ingeniti  virtus  et  sapientia, 
Jesu,  cujusque  conditi  tenor  et  consistentia, 
Tu  virtute  mirabili  panes  multiplicaveras, 
Tu  virtute   consimili  stellam  infans  conduxe- 

ras  (3), 
Defunctos  suscitaveras,  opera  mira  feceras, 
Morbos  omnes  sanaveras,  totum  orbem  forma- 

veras ; 
Tu  virtute  terribili  daemonia  ejeceras; 
Tu  virtute  consimili  hostes  tuos  prostraveras; 
Sed  afiixus  patibulo,  Patri  factus  obediens, 
Jussu  Patris,  ut  vinculo  vinctus,  manens  et  pa- 

tiens, 
Qui  vult  quod  hanc  angustiam,   ut  infirmus 

sustineas, 
Neque  dictam  {h)  potentiam  te  Uberans  exer- 

ceas  : 
Quapropter  tuo  sensui  condolens  naturaliter, 
Clamorem  confers  planctui,  dicens  lamentabi- 

nter  *; 
(i)  Eli,  Eli,  lamazabatani  [j), 
Hoc  est,  Dev^  meus,  Deus  meus,  ut  quid  dereli- 

quisti  me  ? 

Oratio. 

0  lamentum  mirabile ,  salutem  agens  homi- 

num, 
0  innocens  cor,  humile,  poenas  deplorans  cri- 

minum, 
Ad  te  fert  me   compassio  ,  pro   me  te  pati 

sentio , 
Ante  te  me  projicio,  tecumque  luctum  facio ; 

nunc  haec  —  {g)  Ccet.  edii.  Juxeras.  —  {h)  Al.  Nec 
praedictam.  —  (?)  Suppl.  Ad  Patrem  tuum.—  {j)  Leg. 
Heloi,  Heloi,  lamma  sabacihani. 


DE  SEPTEM  VERDIS 

Nam  iste  luctus  ulilis  est  mihi  pro  solatio , 
Qui  mihi  proemiahs  sit  in  aeterno  gaudio. 

Quintum  verbum  sequitur. 

Jesu,  dulcis  memoria,  sitibundadilectio; 
Jesu,  dulcis  fiducia,  laetabunda  refectio ; 
Dum  extensus  existeres  super  arara  patibuli, 
Dum  iramolatus  ageres  rodemptionem  populi; 
Dum  te  nudum  aspiceret  mundus  instar  spec- 

tacuU ; 
Dum  lamentum  ostenderet  super  te  vultus  soe- 

culi ; 
Dum  hostes  de  te  luderent,  et  noli  tui  fuge- 

rent; 
Dum  clavi  membra  tenderent,  et  nervi  se  con- 

traherent ; 
Dum  vulnera  tumescerent ,  et  humores  deflue- 

rent; 
Dum  carnes  contremiscerent,  et  virtutes  ares- 

cerent : 
Sitim  sumpsisti  fervidam,  sitim  amore  langui- 

dam, 
Benigne    dicens  •   :   Sitio ,    hominum    fidem 

cupio , 
Saiutemque  desidero,  pro  qua  pati  me  offero. 

Oratio. 

0  sitis  saluberrima,  exoptans  amicitias, 

0  sitis  cordis  intima,  frangens  concupiscen- 

tias, 
Praesta  ut  ad  te  sitiam,  et  ista  siti  ut  ardeam, 
Pravam  sitim  effugiam,  donec  ad  te,  fons  (a), 

transeam, 
Potumque    vitaa    hauriam,   quo  fehx  semper 

maneam, 
Et  Deum  meum  videam,  sanctam  ingressus  pa- 

triam. 

Sextum  verbum. 

Jesu,  nostra  redemptio;  Jesu,  Redemptor  om- 

nium; 
Jesu,  nostra  dilectio ;  Jesu,  salus  credentium ; 
Dum  per   crucis  mysterium  dihgenter  pera- 

geres 
Redemptoris  officium,  ut  hominem  redimeres; 
Sustinendo  supphcium,  ut  inde  nos  eriperes  ; 
Consummans  sacrificium  tuae  carnis  et  san- 

guinis, 
Consummans   pacis  praehum   salutaris  certa- 

minis, 

KJoan,,  XIX,  28.  —  2  |bid.,  30. 
TOM.   XIV. 


DOMINI IN  CRUCE.  177 

Consummans  Iransitoriura  cursura  hujus  ima- 

ginis, 
Consummans  opificium  redemptionis  hominis, 
Dum  mortis  horam  cerneres,  dum  hac  vita  de- 

ficeres, 
Dum  finem  jam  confingeres,  dum  omnia  perfi- 

ceres, 
Ut  in  summa  concluderes,  dixisti  ^ :  Consummu' 

tum  est : 
Nam  Jesus  crucilixus  est,  et  agnus  immolatus 

est, 
Sanguis  ejus  effusus  est,  et  pretium  solutum 

est, 
Diabolus  devictus  est,  et  bellum  consuraraatum 

est, 
Chirograplium  deletum  est,  et  homo  jam  re- 

demptus  est. 

Oratio. 

0  bonitas,  bone  Jesu,  qui  es  hostra  jusUtia; 
0  veritas,  vere  Jesu,  qui  es  nostra  scientia; 
0  charitas ,  chare   Jesu ,    qui   es   nostra   re- 

demptio ; 
0  sanctitas,  sancte  Jesu,  nostra  sanctificatio  : 
Consumma  nobis  gratiam,  et  consumma  justi- 

tiam; 

Consumma  conscientiam,  et  consumma  laeti- 
tiam. 

Septimum  verbum. 

Jesu,  via  rectissima;  Jesu,  salutis  ostium; 
Jesu,  porta  tutissima;  Jesu,  protector  omnium ; 
Jesu,  salubris  veritas^  et  lux  mentera  illurai- 

nans ; 
Jesu,  vitae  felicitas,  decor  in  corde  jubilans  : 
Dum  in  extremis  ageres,  ut  animara  depo- 

neres; 
Dum  hanc  vitam  desereres,  ut  ad  limbum  des- 

cenderes ; 
Volens  viam  ostendere,  per  quam  debemus  per- 

gere; 
Volens  cunctos  instruere,  qui  facti  sunt  de  pul- 

vere ; 
Volens  illura  ostendere,  qui  potest  nos  delen- 

dere, 
In  quo  debent  confidere,  qui  mortem  debent 

capere ; 
Tuum  sacratura  spiritum  tuo  Patri  sanctissirao 
Coramendasti  per  gemitura  sermone  devotis- 

simo. 


(«)  C(et.  edit.  foulem. 


12 


178 


1)K  SEPTK.M  VEHBIS  IM>MINI  IN  ri\UCE. 


Dicens  '  :  Pater,  in  inanus  tuas  commendo  spiri- 

tum  meum. 
Et  inclinato  capite,  fixus  in  crucis  stipite, 
Acriter  cruentato  te,  turpiter  et  indebite ; 
Tu  emisisti  spiritum,  ct  orbis  talom  fremitum, 
Quod  quisque  per  circuitum  tuum  percepit  obi- 

tum, 
Ut  cuncta  fletum  facerent,  et  elementa  treme- 

rent, 
Ut  saxa  se  dirumperent,  et  sepulcra  se  pande- 

rent, 
Ut  terrse  motus  fieret,  velum  templi  se  scinde- 

ret, 
Ut  luna  retrocederet,  solque  contenebresceret, 
Ut  mundus  ingemisceret,  et  natura  flens  dice- 

ret: 
Ego  lugens  deficio,  vcl  Deo  inest  passio. 

'  Luc^  XXIII,  46. 


Oraiio. 

0  mors,  mors  lacrymabilis,  super  quam  plo- 

rant  omnia ! 
0  mors,  mors  laraentabilis,  super  quam  flenl 

innoxia  ! 
0  mors^  mors  admirabilis,  qaa  suscitantur  mor- 

tui! 
0  mors,  mors  amicabilis,  qua  exaltantur  stre- 

nui ! 
0  mors  sacra,  mors  nobilis,  per  quam  delentur 

scelera ! 
0  mors  pia,  mors  utilis,  per  quam  donantur 

praemia ! 
Praesta,  ut  hoec  memoria  nos  teneat  continue, 
Et  stimulet  praecordia,  corque  pungat  assidue, 
Ut  menli  lumen  influat,  et  in  agendis  instruat, 
Ut  nos  a  culpis  exuat,  et  vitai  donum  tribuat. 
Amen. 


CORONA  BEAT/E  MARI/E  VIRGINIS' 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vaticana,  an.   -1596,) 

Tractatus  iste  pulchre  Corona  B.  Virginis  inscribitur,  cum  non  abs  re  sit  precationes, 
quae  ad  Virginem  fiunt,  hoc  nomine  praenotari,  sive  quia  sertum  ex  variis  floribus  con- 
fectum  Coroua  significat,  sive  quia  quasi  rota  volvitur  et  circumfertur.Utraque  enim 
significatio  huic  rei  bene  aptatur  :  offerre  siquidem  B.  Virgini  Marise  preces  varias  tan- 
quam  suaves  et  odoriferos  flores,  sive  easdem  frequenter  repetere,  et  in  modum  rotai 
iterare,  ad  ejusdem  B.  Virginis  patrocinium  nobis  conciliandum  plurimuiii  valet.  Mo- 
dus  autem  iste  recitandi  Coronam,  a  S.  Bonaventura  traditus,  paucis  praepositis,  vel 
postpositis,  similis  est  illi,  quem  a  S.  Jordano  excogitatum  narrat  Surius  die  xni  Fe- 
bruarii,  tom.  VII,  de  Vit.  Sanct.  Sanctus  enim  Jordanus,  praemisso  Ilymno  Ave  Maris 
stella,  singulis  quinque  elementis  nominis  Maria  singulos  quoque  aptavit  Psalmos.  Pro 
primo  scilicet  elemento  M,  Magnificat ;  pro  secundo  A,  Ad  Dominum  cum  tribularei^; 
pro  tertio  R,  Retribue  ;  pro  quarto  I,  In  cotivertendo  ;  pro  quinto  A,  Ad  te  levavi  oculos 
meos,  devote  recitabat. 


Cura  jucundilate  memoriam  nominis  Maria? 
celebremus,  ut  ipsa  pro  nobis  intercedat  ad 
Dominum  nostrum  Jesum  Christum.  Amen. 
Gaude.  virgo  Maria  (a),  Mater  Christi, 
Qu£E  per  aurem  concepisti, 
Gabriele  nuntio. 

Jesu,  fructu  (6)  ventris  tui, 
Per  te  detur  nobis  frui, 
In  perenni  gaudio.  Amen. 
Antipho7ia.  Ave,  Maria. 

PSALMUS. 

Magnificat. 

Mediatrix  Dei  et  hominum,  tu  digne  magnifi- 

cas  Dominum,  quse  sola  concepisti  Filium,  qui 

est  vera  salus  humilium  :  liinc  omnium  Deum 

quaerentium  generatio,  te  beatam  dicere  et  de- 

»  Cf.  Edit.  Argentin.  an.  1495,  part.  II;  edit.  Valic, 
an.  159G,  toui.  VI,  pag.  i8S;  edit.  Ven.  an.  IGll, 
tom.  II;  edit.  Lugd.  an.  1647,  tom.  I,  pag.  491;  edit. 
Veu.,  au.  1754,  toni.  XIII,  pag.  547. 


vote  salutare  debet,  dicens  :  Ave  Maria  (etc. 
usque),  tui.  bI.  Et  beatus  venter,  qui  te  portavit, 
Domine  Jesu  Christe ;  et  beata  ubera,  qune  su- 
xisti. 

0  igitur  mediatrix  nostra  Maria,  Mater  gra- 
tiae,  Mater  misericordiae,  pro  nobis,  qussumus, 
intercede,  ut  verse  compunctionis  et  devotionis 
gratiam  nobis  inspirare  dignetur  dilectissimus 
Fihus  tuus  Dominus  noster  Jesus  Christus  :  qui 
cum,  etc. 

Gaude,  quia  Deo  plena, 
Peperisti  sine  pana, 
Cum  pudoris  lilio. 

Jesu,  fructu  (6)  ventris  tui,  etc. 
Antiphona.  Alma. 

PSALMUS. 

Ad  Dominum,  cum. 
Alma  Redemptoris    Maler   eximia,   qui   tua 

(a)  Forle  del.  Maria  propter  rhythmum.  —  {!,)  Oei, 
edil.  Jesus  fructus. 


480 


CORONA  BEATJ:  MARIyE  VFRGINIS. 


egressus  clauslra  virginea,  cuni  his  pacilicus 
factus  est  incola,  a  quibus  perpessus  dura  (a)  est 
verbera  :  undf  digna  es,  o  Virgo  puerpera,  ut 
omnis  creatura  te  veneretur,  et  benedicat  di- 
cens  :  Ave,  Maria,  etc. 
h!.  Et  beatus  venter,  qui  te  portavit,  ctc. 
0  igitur  alma  Virgo  Maria,  Mater  Dei  dignis- 
sima,  pro  nobis,  qusesumus,  intercedere  digne- 
ris,  ut  sanctum  propositum,  quod  Deo  inspi- 
rante  concepimus,  ad  effectum  salubriter  per- 
ducere  valeamus  :  prcestante  codem  Domino 
nostro  Jesu  Cbristo  benedicto  Kilio  tuo,  qui  cum 
Patre  ot  Spiritu  sancto,  ctc. 

(laude,  quia  tui  nati, 
Quem  dolebas  mortem  pati, 
Fulget  resurrectio. 
Jesu,  fructu  (6)  ventris  tui,  etc, 
Antiphona.  Regina  coeli,  etc. 

PSALMUS. 

Retribue  servo,  etc. 
Regina  coeli,  Ifetare  cum  jubilo  :  nam  qui 
pendebat  in  crucis  patibulo,  surrexit  vere  sum- 
mo  diluculo,  omni  ablato  contemptus  oppro- 
brio.  Unde  digne  omnis  homo,  cum  gaudio  tibi 
congratulari,  et  benedicere  debet,  dicens  :  Ave 
Maria,  etc. 
r).  Et  beatus  venter,  etc. 
0  igitur  Regina  coeli  dignissima,  ora  pro  no- 
bis  Deum  et  Dominum  nostrum  Jesuni  Christum, 
ut  nos  resurreclionis  suae  participes  eflTiciat,  in 
praesenti  per  gratiam,  et  in  futuro  per  gloriam : 
qui  cum,  etc. 

Gaude  Christo  ascendente, 
Et  (c)  in  coelum,  te  vidente  , 
Motu  fertur  proprio. 
Jesu,  fructu  (6)  ventris,  etc. 
Antifhona.  Imperatrix,  etc. 

(a)  Ccet.  edit.   dura  perpessus.    —  (b)    Item   Jesus 
fructus.  —  (c)  Forte  leg.  Ut. 


PSALMUS. 

In  convertendo. 
Imperatrix  et  mundi  Domina,  tuus  natus  cum 
quanta  gloria,  nostree  carnis  sumpta  materia, 
capta  proeda,  conscendit  aethera !  Hinc  os  cordis 
plenum  laetitia,  et  lingua  nostra  exultatione,  te 
coUaudet  et  benedicat,  dicens  :  Ave  Maria. 
n).  Et  beatus  venter,  etc. 
0  igitur  Imperatrix  et  Domina  nostra  beni- 
gnissima,  jure  Matris  impera  tuo  dileclissimo 
Filio  Domino  nostro  Jesu  Christo,  ut  mentes  no- 
stras  ab  amore  terrestrium  ad  coilestia  deside- 
ria  erigcre  dignetur  :  qui  vivit  et  regnat,  etc. 
Gaude,  quaj  posl  Christum  scandis, 
Et  est  honos  tibi  grandis 
In  coeli  Palatio. 

Jesu,  fructu  (6)  vehtris  tui,  etc. 
Antiphona.  Advocata. 

PSALMUS. 

Ad  te  levavi. 

Advocata  miserorum,  ad  te  sunt  oculi  servo- 
rum  ;  te  assumpsit  Rex  coelorum,  super  chorus 
angelorum,  ubi  coetus  beatorum  te  digne  vene- 
ratur  et  benedicit  in  seternum,  dicens  :  Ave  Ma- 
ria,  etc. 

r1.  Et  beatus  venter,  qui  te  portavit,  etc. 

0  igitur  gloriosissima  Domina,  excelsa  super 
sidera,  piissima  advocata  nostra,  suscipe  lau- 
dura  pia  precamina,  quae  ad  honorem  quinque 
vulnerum  Filii  tui,  et  ad  laudem  sancti  nominis 
tui  decantavimus;  et  pro  nobis,  quaesumus,  in- 
tercedere  festina,  quatenus  dulcissimus  Filius 
tuus  Dominus  noster  Jesus  Christus,  per  suam 
magnam  misericordiam,  a  vinculis  peccatorum 
nostrorum  nos  eripiat,  et  in  suo  sancto  servitio 
nas  conservet,  confortet,  ac  finaliter  perseve- 
rare  faciat ;  nam  te  nihil  negans  honorat,  qui 
cum  Deo  Patre,  etc. 


LAUS  BEAJM  VIRGINIS  MAIlIyE  ' 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vaticana,  an.  1596.) 

Opusculura  hoc,  quod  Laus  Beatce  MaricB  appellatur,  Salutationem  Angelicam  conti- 
net,  scilicet  Ave  Maria  :  ita  tamen,  ut  juxta  singulas  litteras  ejusdem  octonis  versibus  Vir- 
ginis  laudes  celebret  Auctor,  et  unumquemque  octonarium  ordiatur  a  litteris  Salutatio- 
nis  Angelica?,  donec  tota  compleatur.  Pra3terea  novemdecim  sacras  Scripturae  locis  Bea- 
tissimam  Dei  genitricem  Mariara  docet  adumbratam,  ut  ex  contextu  apparet. 


Ave  cceleste  lilium, 
Ave  rosa  speciosa, 
Ave  Mater  humilium, 
Superis  imperiosa, 
Deitatis  triclinium, 
Hac  in  valle  lacrymarum^ 
Da  robur,  fer  auxilium, 
0  excusatrix  culparum. 

Virgo  pia  sine  pare, 
Gabriele  nuntiante, 
Quee  meruisti  portare 
Christum,  Flatu  sacro  flantc. 
Virgo  partum  post,  et  ante, 
Refugium  singulare, 
Hac  in  vita  vacillante, 
Tuos  servos  consolare. 

Ecce  stupet  humanitas, 
Quod  sis  Virgo  puerpera. 
Scire  nequit  fragilitas 
Tantae  virtutis  opera. 
Fides  transcendens  aethera, 
Confitetur  ct  veritas, 
Ex  te,  mater  Christifera, 
Carnem  sumpsit  Divinitas. 

Mater  Natum,  Patrem  Nata, 
Slella  Solem  genuisti, 
Increatum  res  creata, 
Fontem  rivus  emisisti, 
Vas  Figulum  peperisti 

»  Cf.  Edit.  ArgenUn.  an.  I49S,  part.  II;  edit.  Vatic. 
an.  Ib96,  loin.   VI,  pag.   491;  edil.  Veu.  au.   1611, 


Virgo  manens  illibata, 
Per  te  nobis,  Mater  Christi, 
Est  perdita  vita  data. 

Almissima  suntviscera, 
Quae  Domini  sunt  conclave. 
Sanctissima  sunt  ubera, 
Quee  suxit,  et  lac  suave, 
Quo  lactatur.  Mater,  Ave, 
Quae  regnans  super  sidera, 
Perpetuae  mortis  a  vae 
Nos  et  a  malo  libera. 

Rosa  decens,  rosa  munda, 
Rosa  recens  sine  spina, 
Rosa  llorens  et  secunda, 
Rosa  gratia  divina 
Facta  coelorum  regina, 
Non  est,  nec  erit  secunda 
Tibi,  rei  medicina, 
Nostris  coeptis  obsecunda. 

In  Scripturis  ligurata 
Multis  locis  ostenderis, 
^nigmatibus  monstrata, 
Sacris  ut  patet  litteris, 
Testamentorum  veteris 
Et  novi  jure  praelata 
Mulieribus  caeteris, 
Super  omnes  .elevata. 

Ante  mundi  originem 
Te  Dominus  ordinavit, 

tom.  11;  edit.  Lugd.  an.  1647,  lou'.      pag.  493;  edil. 
Ven.,  an.  1754,  tom.  Xill,  pag.  353. 


18-2 


LAUS  liEAT^  VlKlilNlS  MARliE. 


Uum  cali  latitudinem 
Sapienter  iabricavit. 
Ex  lunc  sancta  mente  cavit 
Per  te  Matrem  et  Virgincm, 
Protoplasti,  qui  peccavit, 
Expirare  voraginem. 

Gaude,  Virgo  Mater,  gaude, 
Per  te  mundus  restauratur; 
Cum  civibus  cceli  plaude, 
Quia  (a)  honor  tibi  datur. 
Decus  (6)  decenter  solvatur 
Tibi  majus  omni  laude, 
Quia  (c)  per  te  liberatur 
Omnis  homo  fracta  (d)  iraude. 

I    Figurata  fait  per  Fontem,  qxd  ascendcbat 
dc  terra,  ut  habetur  (Genes.,  ii). 

Rigans  mundum  novo  rore, 
Nova  prolis  novitate, 
Nova  facis,  novo  morc, 
Cuncta  mira  claritate, 
Ex  divina  bonitate 
Fons  ascendens  in  honore, 
Rigans  terram  charitate, 
Dei  crescens  in  amore. 

II.    Figurata  fuit  per  Lignum   VitcB    plantatum. 
in  medio  Paridisi  (Gen. ,  u). 

Arbor  et  lignum  vitale 
In  Paradisi  medio, 
Plantaris  spirituale, 
Cujus  fructus  fruitio 
Replet  omnia  gaudio. 
Nunquam  fuit  nec  est  tale, 
Nec  deerit  proculdubio 
Lignum  ita  commodale. 

111.  Figurata  fuitper  Paradisum  rigatum  a  fluvio 
voluptatis  (Gen.,  ii). 

Casta  Virgo,  te  tluvius 
Voluptatis  irrigavit 
Paradisi,  dum  Filius 
Dei  corpus  habitavit 
Tuum;  terra  tunc  donavit 
Nostra  fructum  uberius, 
Et  naturam  reformavit 
Nostram  Deus  in  melius. 

In  Paradiso  posuit 
Deus  hominera  Filium 
Suum^  custodem  posuit 

(fl)  Cal.  edit.  qui.  —  (6)  Item  Deiis.  —  (c)  Item  qui. 
—  [(i)  liem  facta.  —  (e)  Forfe  leg,  Excinpkim. 


Tuum  corpus  cgrcgium, 
Per  Gabrielem  nuntium 
Dum  visitare  voluit, 
Redemptorcm  eximium 
Nobis  cum  exhibuit. 

IV.  Figurata  fuit  per  Arcam  Noe,  pcr  guam  fuit 
genus  humanum  tempore  diluvii  conservatum 
(Gen.,  VI  et  vii). 

Arcam  Noe  fabricavit, 
Sed  dc  lignis  lisvigatis 
Fabricatam  subintravit 
Cum  uxore  et  cum  natis.    , 
De  parentibus  beatis 
Sibi  matrem  te  formavit 
Dominus,  et  a  peccatis 
Te  subintrans  conservavit. 

V.  Figurata  fuit  per  arcum,  quem  Dominus  dedit 
Noe  (Gen.,  ix). 

Pactum  suum  antiquitus 
Deus  promisit  Patribus, 
Arcum  suum  divinitus 
Oslendendum  in  nubibus, 
Qui  foederis  est  omnibus 
Signum  promissum  coelitus. 
A  Deo  pax  horainibus 
Datur  in  eo  penitus. 

Labor  et  timor  fugiunt 
Arcu  monstrato  foederis; 
Spes  et  gaudium  veniunt 
Peccatoribus  miseris, 
Qui  de  reatu  sceleris 
Flentes  arcum  conspiciunt, 
Per  promissum  de  superis 
Se  consolatos  sentiunt. 
Est  in  arcu  caeruleus 
Color,  qui  virginitalis 
Typum  gerit :  et  rubeus 

Etiam,  qui  charitatis 

Formam  notat  :  puritatis 

Tuae  deraonstrat  aqueus 

Notam,  et  humilitatis, 

Quam  elegit  in  te  Deus. 
Nubibus  coeli  cerneris 

Arcus,  qua9  nos  illuminas, 

Refulgens  morum  miseris 

Exempla  (e)  cunctis  seminas. 

Haereses  oranes  terminas, 

Et  haereticos  conteris, 

In  Christo  quando  geminas 

Naturas  simul  congeris. 


LAUS  BKAT/E  VIRGINIS  MARI^. 


183 


Arcus  insuperabilis, 
Arcus  potens,  arcus  fortis, 
Arcus  dulcis,  amabilis, 
Arcus  patens  coeli  portis, 
Post  praesentis  metam  mortis 
Nobis  inevitabilis, 
Fac  consortes  tuee  sortis 
Nos,  Virgo  venerabilis. 

VI.  Vigurata  fuit  per  Scalam,  quam  Jacob  in  somnis 
vidit  (Gen.,  xxviii). 

Dormiens  Jacob  somnio 
Scalam  vidil  contingentem 
Coelum :  cujus  confinio 
Deum  vidit  innitentem, 
Angelorum  descendentem 
Coetum  vidit.  Promissio 
Terrse  sanctae  per  potentem 
Datur,  etbenedictio. 
0  Maria,  figuraris 
Scala,  sed  scalam  superas ; 
Ab  angelo  salutaris, 
Deum  hominem  generas. 
Super  virtutes  superas 
Per  angelos  coUocaris ; 
Genus  humanum  libcras 
Ergo  longe  plus  beatis. 

VII.  Figurata  fuit  per  Rubum,  qui  ardcbat, 
nec  comburebatur  (Exod.,  iii). 

Mater,  tua  virginitas, 
Kubo  montis  ostenditur 
Oreb,  cujus  viriditas 
Per  ardorem  non  uritur. 
Sic  nec  tua  corrumpitur 
Virginalis  integritas, 
Dum  ventre  tuo  jungitur 
Humanitati  Deitas. 

Vlll.  Figurata  fuit  per  Vas,  in  quo  servatura  fuit 
Man?ia  (Exod.,  xvi). 

In  Vase  Manna  positum 
Ut  servetur,  legitur 
Israelitis  traditum, 
Neque  Vas  Manna  frangitur. 
lu  te  Christus  concipitur, 
Virgo,  per  sanctum  Spiritum, 
Neque  tuee  minuitur 
Virginitatis  meritum 

Nobis  manna  mirificum 
Servasti  mirabiliter. 


Manna  terminans  typicum 
Figuratum  veraciter, 
In  se  misericorditer 
Per  illud  Manna  ccelicum, 
Quod  dabatur  communiter 
Israel  in  viaticum. 

Vetustum  Manna  novitas 
Tuaj  gratiae  terminat. 
Figurarum  antiquitas 
Fugit,  et  lux  illuminat 
Nova,  quos  lex  discriminat 
Nova.  Cessat  obscuritas, 
Purgat,  mundat,  eliminal 
Antiqua  nova  claritas. 

Summus  Artifex  omnium 
Te  providit  vas  nobile, 
Vas  dignum,  vas  egregium, 
Vas  gratum,  vas  laudabile, 
Vas  cunctis  venerabile, 
Famulis  ut  edulium 
Ministres  delectabile, 
Panemque  cceli  civium. 

Tu  ministras  hominibus 
Verum  panem  angelorum, 
Tuis  natum  visceribus 
Pro  salute  peccatorum. 
Hic  est  panis  viatorum, 
Qui  non  est  dandus  canibus, 
Qui  est  salus  miserorum, 
Praestans  omnibus  panibus. 

Ecce  panis  dulcissimus, 
Ecce  panis  amplectendus, 
Ecce  panis  pinguissimus^ 
Ecce  panis  diUgendus, 
Ecce  panis  recolendus, 
Ecce  panis  praeoptimus, 
Cibus  cunctis  praeferendus, 
Et  prae  cunctis  gratissimus. 

Cibus  iste  nos  reficit, 
Recreat,  et  regenerat, 
Et  sibi  mentem  allicit, 
Dirigit,  et  confoederat. 
Omne  bonura  exaggerat, 
Et  omne  malum  abjicit, 
Vincit,  regnat,  et  imperat, 
Auget,  aUt  et  perficit, 

Vivus  panis  et  vitalis, 
Via,  veritas  et  vita, 
Et  hic  panis  immortahs, 
Et  bonitas  infinita. 
Quo  refulget  praemonita 
Nova  sponsa  spiritalis. 


181 


LAUS  BEATiE  VlllCINIS  MX\\\JE. 


Synagoga  delinita 
Perit,  et  umbra  legalis. 

Manna  cessat,  et  coelitus 
Nobis  panis  proponitur  : 
Panis  verus  vivilicus 
Nobis  de  cctlo  mittitur. 
Cbristianis  conceditur 
Solis  panis  hic  mysticus, 
Quibus  communis  traditur 
Verus  panis  angelicus. 

IX.  Figurata  fuit  pet'  virgam  Aaron,  qucB  habuit 
fructum  'prceter  opus  naturoe  (Num.,  xvn). 

Beatus  tabernaculo 
Moyses  virgam  posuit 
Aaron,  sed  pro  titulo 
Sacerdotis :  quae  fronduit, 
Floruit,  fructum  habuit. 
Evidenti  miraculo, 
Sacerdotis  obtinuit 
Jus  Aaron  in  populo. 

Ecce  valde  mirabilis 
Res,  et  miranda  novitas ; 
Floret  siccitas  sterilis, 
Gignit  sicca  sterilitas. 
Parturit  virgae  siccitas, 
Fructum  profert,  et  fertilis 
Efficitur  sterilitas. 
Non  fuit  ante  similis. 

Notat  virga  tlorigera, 
Qu8e  naturae  non  opere 
Efficitur  fructifera, 
Sed  puro  Dei  munere, 
Quod  debebas  concipere, 
Virgo  nova  puerpera, 
Kovumque  (a)  fructum  parere, 
Post  partum  Virgo  libera. 

Ergo  vere  Virgo  parens, 
Germinasti  campi  florera, 
Dei  Patris  Verbum  parens, 
Mundi  paris  Salvatorem, 
Puritatisque  decorem 
Non  amittis,  sorde  carens, 
Charitatis  fundens  rorem, 
Quo  rigatur  mundus  arens. 


X.  Figurata  fuit  per  stellam,  et  per  virgam, 
quibus  prophetavit  Balaam  (Num.,  xxv). 

De  Jacob  exoritura 
Nova  stella  praedicitur, 

(«)  Cvet.  edit.  deest  qiie.  —  {b)  Coei.  edil.  Israelc, 
(c)  Item  luclus. 


de 


Ex  Israel  (6)  nascitura 
Virga  nobis  ostenditur, 
Per  quam  Moab  percutitur. 
Te  proesignat  haec  figura, 
De  qua  Virga  producitur 
Chrislus,  mirante  natura. 

Ista  stella  clarissima, 
Quam  non  violat  radius, 
Luce  nitens  purissima, 

Crystallo  fulgens  clarius, 
Te  significat  verius, 

Virgo  semper  castissima, 
Quam  non  violat  Filius , 
Nascens  ex  te  mundissima. 
Consurgens  Virgo  florida 

Ex  Israel  (6)  prophetice, 

Promissa  Virgo  nitida , 

Diceris  virga  mystice. 

Egrediens  de  radice 

Jesse,  potens  et  valida, 

Florem  profers  mirifice , 

Virgo  materque  gravida. 
Tu  es  virga ,  tu  es  stella , 

Tu  es  gratiae  fluvius , 

Deitatis  munda  cella, 

Genitrix,  cujus  Filius 

Flos  dicitur,  et  radius, 

Charitatis  fundens  mella , 

Ccelo  lucens  (c)  superius, 

Mundum  servans  a  procella. 
Ave,  Virgo  fertilior 

Universis  arboribus. 

Ave ,  stella  fulgidior 

Universis  sideribus ; 

Factis,  dictis,  virtutibus, 

Universis  praestantior ; 

Creaturis  hominibus , 

Custos  et  quies  tutior. 

XI.  Figurata  fuit  per  concham  Gedeonis,  de  qua 
habetur  (Judic,  vi). 

Tu  Gedeonis  rorida 
Concha  coelestis  diceris, 
Rore  mauans  et  fluida 
Lana  compressa  velleris. 
Divini  dono  muneris, 
Tu  semper  manes  madida  : 
Solatium  das  miseris ; 
Sed  terra  manet  arida. 

Verus  coelestis  fluminis 
Tuam  concham  munditiae 
Ros  replevit ,  dum  numinis 


LAUS  BEATiE  VIKGINIS  MAUl^. 


185 


Sacri  muncre  gratiaj , 
Plena  Solis  justitiee, 
Mater  Dei  et  hominis 
Fis,  tlore  pudicitiae 
Vernans  Matris  et  Virginis. 

XII.  Figurnta  fuit  per  ciomim  Domini,  quam  oedi- 
ficavit  Salomon,  et  gloria  Dei  eam  implevit 
(III  Reg.,  VI). 

Implevit  domum  Domini 
Superni  Regis  gloria , 
Suo  sacratam  noraini , 
Salomonis  industria. 
Dum  te  superna  gratia 
Gabrielis  aflamini 
Parentem,  Virgo  Maria, 
Replet  dicatam  numini : 

Notat  hic  Dei  Filium 
Salomon  Rex  pacificus, 
Qui  fecit  thronum  regium, 
Ut  hic  artifex  coelicus. 
Et  nuntius  angelicus 
Prseparavit  hospitium , 
Nostree  salutis  pisticus 
Verum  deferens  gaudium. 

Maria  mater  gratiae, 
Mater  et  fons  bonitatis , 
Mater  misericordiae , 
Fons  et  fomes  pietatis, 
Triclinium  Deitatis, 
Mater  Sohs  justitiee, 
Perpetuoe  claritatis 
Confers  lumen,  et  gloriae. 

XIII.  Figura  fuit  per  Abigail,  quce  fecit  pacem 
inter  Nabal  et  Davidem  (I  Reg.,  xxv). 

Uxor  Nabal  cum  Davide 
Pacem,  datis  muneribus, 
Nabal  reformat  solide 
Benignissirais  precibus , 
Licet  Nabal  sermonibus , 
Dictis  factisque  stolide , 
Meruisset  doloribus 
Vitam  finire  turbide. 

Larga  Nabal  convivia 
Suo  faciens  tonsori , 
Quaerendo  temporaha, 
Gulae  vacans  et  honori , 
Comparatur  peccatori, 
Dei  danti  convitia 
Servis  :  unde  morte  mori 
Debent  propter  haec  vitia. 


Istc  desiderabilis 
Vultu  David  gratiosus , 
Rex  nulii  comparabilis, 
Manu  fortis ,  bellicosus , 
Clemens ,  pius  ,  amorosus , 
Christus  est  immutabilis , 
Qui  semper  est  gloriosus 
In  sanctis  et  mirabilis. 

Et  tu  Abigail  sapiens, 
David  deferens  munera, 
Nabal  et  David  faciens 
Precibus  tuis  foedera. 
Dum  pia  lactis  ubera 
Christo  dedisti  nutriens, 
Hinc  peccatoris  scelera 
Tuis  meritis  leniens. 

Regina  Virgo  regia , 
De  genere  David  Regis , 
Dei  mater  et  filia, 
Christi  parens,  Christum  regis, 
Nostra  mater ,  nostrae  legis 
Gaudium  et  laetitia^ 
Peccatoris  fortis  aegis , 
Decus,  honor,  et  gioria. 

In  te  sola  spes  figitur 
Omnis  humani  generis ; 
Per  te  solam  destruitur 
Adae  peccatum  veteris; 
Vitae  portus  es  miseris  , 
Per  te  salus  acquiritur. 
Nescit  reatum  sceleris, 
Qui  te  devote  sequitur. 

Bonum  est  ergo  subdere 
Sese  tuae  servituti, 
Secundum  te  se  regere, 
Disponendo  se  virtuti. 
Namque  tui  servi  tuti 
Per  te  possunt  ascendere 
Coelum,  vitam  assecuti, 
Tecum  sempcr  et  vivere. 

XIV.  Figurata  fuit  per  Judith,   quce  Holofernem 
peremit,  et  populum  liberavit  (Judith,  xiii). 

Volens  mundum  saevitia 
Principis  Assyriorum 
Subjicere ,  nefaria 
Manu  coUecta  virorum , 
Magnam  plebem  Judaeorum 
Obsedit  in  Bethulia ; 
In  mortem  mcestam  eorum 
Mentem  debacchans  impia. 

Sancta  Judith  pro  populo 


188 


LAIIS  BEAm  Vm(ilNIS  MARI^. 


Salvando  se  praeparavit , 
Nocte  surgens  de  lectulo, 
Vocans  abram  properavil ; 
Holoferni  prjesenlavit 
Se  pro  genlis  periculo. 
Necans  eum,  liberavit 
Cives  a  mortis  jaculo. 

Est  civitas  Delhulia, 
Quam  obsidet  dissensio , 
Dsemonisque  pertidia, 
Et  heeresis  deceptio : 
Conjuncta  tuo  Filio, 
Nostra  mater  Ecclesia, 
Tuo  tuta  subsidio, 
Munita  tua  gratia. 

Tu  es  Judith  pulcherrima , 
Quae  Uberas  Ecclesiam, 
Holofernis  acerrima  (a), 
Ut  per  divinam  gratiam 
Haeresisque  perfidiam, 
Confutas.... 
Spem  certissimam 
Fundens  super  familiam. 

Benignus  sapientiae 
Spiritus,  et  dulcedinis, 
Consilii,  scientiae, 
Timoris,  fortitudinis , 
Lumen  divini  numinis, 
Omnis  genere  gratiae 
Te  replevit,  ut  hominis 
Causa  sis  indulgentiee. 

XV,  Figurata  fuit  per  Esther,  qucc  Aman  fecit 
suspendi,  et  Mardochceum  cum  populo  liberari 
(Esther,  vii). 

Edissa  per  connubium 
Assuero  conjungitur . 
Thalamum  subit  regium , 
Coronatur,  prseficitur 
Cunctis.  Vasti  deponitur^ 
Amittit  regni  soUum. 
Superba  Vasti  tollitur; 
Esther  habet  dominium. 

Notat  Esther  cor  [b)  humile, 
Cor  contritnm  humiliter , 
Cor  dulce ,  cor  amabile, 
Cor  dihgens  veraciter , 
Cor  contemplans  sublimiter. 
Vasti  notat  cor  fragile  , 
Exaltans  se  perniciter, 

(a)  Loc,  mutil.  —  (6)  Ccst,  edit.  deesl  cor. 


Superbum  ct  indociie. 
Et  te  quid  est  humilius 

Per  cuncta  mundi  dimata? 

Dulcius,  amabilius, 

Destrucns  cuncta  schismata  ? 

Te  sacra  proljant  dogmata 

Nil  esse  gratiosius; 

Sacra  probant  aenigmata 

Te  uihil  esse  mundius. 
Designat  Estlier  igitur 

Te ,  qua  nunquam  humilior 

In  creaturis  leyitur 

Fuisse,  nec  suavior, 

Pulchrior ,  amabiUor , 

Dulcior  nuUa  dicitur. 

Et  propter  hoc  subUmior 

Esse  nuUa  te  noscitur. 
In  Judaeos  invidia 

Saevit  Aman  perversitas , 

Damnat  eos  perfidia 

CrudeUsque  dolositas. 

Mardochaei  benignitas 

Esther  scribit  euprepia, 

Mutetur  ut  crudeUtas 

Decreti  Regis  impia. 
Condolet  Esther  fratribus 

Totius  sui  generis. 

His  audiUs  rumoribus  : 

Regem  adit ,  qui  foederis , 
Signum  dedit,  pestiferis 
Morti  datis  compUcibus; 
Damnatur  Aman  sceleris, 
Ejus  notis  criminibus. 

Tu  es  Esther,  perfidiam 
Aman  reprimens  graviter , 
Famulorum  miseriam 
Exterminans  benigniter. 
Regi  summo  feUciter 
Desponsata  per  gratiam, 
Coronata  perenniter, 
Regiam  tenes  potenUam. 
Vere  notat  inimicum 
Aman  humani  generis , 
Dirum  serpentem  lubricum, 
Jure  pulsum  de  superis, 
Condemnatum  in  inferis, 
Accusatorem  iniquum, 
Quem  tu  calcas  et  conteris , 
Deum  reddis  pacificum. 
Sicut  pupiUam  ocuU, 
Servos  servas  servo  Regis; 
Tu  solamen  es  saecuU , 


LAUS  BEAm  VIRGINLS  MARliE. 


1S7 


Refugium  tui  gregis. 
Suniraa  sponsa  summi  Rcgis , 
Caput  conleris  zabuli. 
Tu  es  verus  liber  legis , 
Tu  arca  tabernaculi. 

Flos  vernalis ,  llos  lilii , 
Flos  florum,  decus  virginura 
Diceris ,  et  auxilii 
Fons  plenus ,  custos  liominum  : 
Cujus  attraxit  Dominum, 
Et  Angclum  consiiii, 
Dulcis  odor,  ut  tcrminum 
Nobis  daret  exilii. 

XVI.  Figurata  fuit  per  columbam,  qiim  attulit 
ramum  oHvx  Noe  ,  et  filiis  suis  in  arcam 
(Gen.,  viii). 

XV!I.   Et   per    perticam ,   quce    tulit    serpmtem 
CBTieum  in  deserto  (Num.,  xxi). 

Ramum  ferens  virentibus, 
Ore  Columba  proprio, 
Foliis  fluctuantibus , 
Generali  diluvio, 
Quos  turbarat  uudatio , 
Noe,  natis,  conjugibus, 
Refovit  eos  gaudio 
Salutis  intuitibus. 

Una  Serpentem  pertica 
Deserto  tulit  seneum , 
Ut  si  intus  vis  toxica 
Quemquam  laeserat  Hebraeum, 
Sanaretur  videns  eum , 
Ope  Dei  miritica, 
Propellcnte  vipereum 
Virus  virtute  mystica. 

Columba  tu  simplicior 
Omni,  tutrix  humilium, 
Salus  hominum  tutior, 
Mundo  tulisti  gaudium , 
Enixa  Dei  Filium , 
Omni  veneno  fortior , 
Medicina  peccantium, 
Signo  Serpentis  promptior. 


XVIII.   Figurata  fuit  per  portam  clausam, 
quam  vir  non  transivit  (Ezech.,  xliv). 

Tu  es  Porta,  quee  clauditur, 
Apertionis  nescia , 
De  qua  Propheta  loquitur, 
Hominum  nuUi  pervia , 
Qua  Dei  Sapientia 


Ingreditur,  (n)  egrcditur, 

Semota  violentia, 

Per  egressum  non  frangitur. 

Virginitas  cst  janua, 
Qua  coelis  fulgens  altius, 
Coeli  non  linquens  ardua  , 
Messias  Dci  Filius , 
Conceptus  cst,  exlerius 
Carne  tectus  exigua , 
Corpus  sumens  pericctius 
Ex  te ,  Virgo  praecipua. 

Sicut  sidus  perluitur 
Infuso  solis  luminc, 
Et  eo  lux  emittitur 
Sine  sideris  fragmine  : 
Sic  sine  carnis  crimine 
Christus  in  te  concipitur, 
Ex  te  manente  virgine 
Supra  naturam  oritur. 

XIX.   Figurata  fuit  per  mulierem,    quam  vidit 
Joannes  (Apoc,  xii). 

Vidit  Joannes  mysticum 
Signum  quoddam  mirabile , 
Quod  in  coelo  propheticum 
Apparuit  notabile. 
Nunquam  fuerat  simile 
Prophetis  eenigmaticum 
Signum  datum ,  quod  utile , 
Prsecedens  ut  mirificum. 

Erat  patens  coelestibus 
Amicta  Solis  lumine 
Mulier,  Lunam  pedibus 
Supponens ,  cujus  culraine 
Capitis  ceu  (6)  pro  tegmine, 
Duodecim  sideribus 
Sertum  fulgebat  numine 
Suis  plenis  visceribus. 

Nihil  te  magis  proprie 
Per  istam  intelhgitur 
Mulierem ,  quss  serie 
Prophetae  nobis  panditur. 
In  te  namque  concipitur , 
Et  oritur  justitiee 
Verus  Sol,  unde  oritur 
P^  Regnum  ccelestis  curiffi. 

Tuis  Luna  supponitur 
Pedibus,  et  mihtia 
Coeli  tota  per  te  (c)  regitur 
Caput,  duodenaria 

(rt)  CcBt^  edit.  add.  et.—  (6)  Cce(.  edit.  deesl  ceu.  — 
(c)  Leg.  Cceli  per  tuum. 


ISK 


LAUS  BEAm  VIUGINIS  MARliE. 


Patriarcharum  gloria , 
Ouae  per  te  benedicilur, 
Et  bissena  victoria 
Apostolorum  texitur. 

Repleris  plenitudine 
Generis  omnis  gratiae , 
Totaque  multitudine 
Virtutum  et  potentise , 
Tu  decus  excelleutiae , 
Tu  lux  carens  fuligine 
Culpae,  splendoris  (a)  gloriae 
Mundum  decorans  lumine. 

In  te  totum  perficitur , 
Quidquid  verbis  propheticis 
De  te,  Virgo,  prsdicitur,     • 
Et  legis  senigmaticis, 
Sivc  quidquid  angelicis 
Tibi  verbis  exprimitur, 
Finitis  verbis  typicis, 
Res  (6)  manifesta  cernitur. 

Salve ,  solamen  hominum ; 
Salve ,  munda  stella  maris  ; 
Salve ,  purgatrix  criminum ; 
Salve,  Virgo  singularis. 
Consortio  carens  maris , 
Concipis,  paris  Dominum. 
Tu  lapis  es  angularis , 
Quae  das  figuris  terminum. 

Tu  supra  coeli  solium 
Ad  dextram  (c)  Dei  resides, 
Juxta  proprium  Filium 
Coeli  Regina  praesides, 
Confirmans  mentes  desides, 
Praestans  eis  auxilium , 
Et  tuis  servis  provides, 
Impetrando  subsidium, 

Ubi  namque  sanctissima 
Caro ,  quam  Dei  Filius 
Sumpsit  ex  te  mundissima, 
Inthronizatur  celsius : 
Creatis  gloriosius, 
Ratio  vult  certissima 
Esse  te,  non  inferius, 
Vel  sede  magis  infima. 

Ibi  mater  cum  Filio, 
Gaudentes  coeli  patria, 

(fl)  C(Bt.  edit.   splendor.  —  (b)  Leg.  Re.  —  (c)  Cat. 
edit.  dexteraoi.  —  (rf)  Item  coronat. 


Trinitatis  consorlio , 

Creata  super  orania , 

Tua  benigna  gratia 

Felicitatis  gaudio 

Nos  coronet  (d),  etgloria, 

Beatorumque  praemio.  Amen. 

Oratio. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  qui  gloriosac 
Virginis  Matris  Mariae  corpus  et  animam,  ut  di- 
gnumFilii  tui  hal)itaculum  eflfici  mereretur,  Spi- 
ritu  sancto  cooperante,  praeparasti,  da,  ut  cujus 
commemoratione  l«tamur,  ejug  pia  interces- 
sione  ab  instantibus  malis,  et  a  morte  perpe- 
tua  et  subitanea  liberemur.  Per  Christum  Domi- 
num,  etc. 

Alu  Oratio. 

Deus,   qui  beatissimam  Virginem_  Mariam, 
Matrem  tuam,  in  Anuntiatione,  Visitatione,  et 
Assumptione  multiplici  gaudio  laetificasti,  tribue> 
quaesumus,  ut  ejus  precibus,  et  omnibus  sanctis 
tuis  intervenientibus^  ad  inaestimabile  gaudium, 
quo  nunc  tecum  sine  fine  gaudent,  pervenire 
mereamur.  Per  Christum  Dominum,  etc. 
Has  videas  Laudes, 
Qui  sacra  Virgine  gaudes; 
Et  venerando  piam 
Studeas  laudare  Mariam. 

Virginis  intactae 
Dum  veneris  ante  figuram  , 
Praetereundo  cave, 
Ne  sileatur  Ave. 

Invenies  veniam, 
Sic  salutando  Mariam, 
Ave  Maria  gratia,  etc. 
Vilis  homo  materiae^ 
Surge  de  mortis  tumulo ; 
Dum  spes  est  adhuc  veniae, 
Te  subtrahe  periculo. 

Excutere  de  pulvere , 
Dum  opus  est  remedio; 
Surge ,  curre  pro  bravio, 
Dum  licet  comprehendere. 
Viam  quaerens  in  invio , 
Malorum  reminiscere. 
Ad  patriam  rcA^ertere 
Cum  pcEnitente  filio. 


PSALTERIUM  MINUS  B.  MARI/E  VIRGINIS' 


ARGUMENTUM 

(Ex  edit.   Vaticana,   an.  1396.) 

Opuscnlum  hoc  PsaHerium  minm  B.  Marice  Virginis  praDiiotalur,  quia  quilibet 
quaternarius  rhytbmicus  aliquiJ  continet  ad  imitationem  Psalmorum  Davidis  in  ordine  : 
ita  ut  primus  quoeternarius  versuum  aliquid  primi  Psalmi  redoleat,  secundus  aliquid 
secundi,  et  sic  de  singulis.  Dividitur  Opusculum  in  quinquagenas  tres,  juxta  nu- 
raerum  Psalmorura  cenlura  quinquaginta ,  et  B.  Virginem  initio  cujuslil)et  quater- 
narii  devote  per  Ave  salutat  S.  Bonaventura,  itideraque  ejusdera  B.  Virginis  laudes 
decantat,  necnon  partera  recenset  beneticiorura ,  quae  per  talem  raediatricem  in  ge- 
nus  huraanura  contulit  oranipotens  et  misericors  Deus,  ut  hac  salutationis  forraa 
affectus  devotorum  sanclissimae  Mariffi  Virginis  raagis  ac  magis  erga  ipsara  excitetur. 


PRIMA   QUINQUAGENA. 

Ave ,  Virgo  vitfe  lignum , 
Quae  pereuni  laude  dignum , 
Salvo  voto  quod  vovisti, 
Mundo  fructum  attulisti. 

Ave,  cui  sine  fine 
Reges  astant  et  reginae  , 
Tu  Regina  saeculorum , 
Regum  Princeps  et  regnorum. 

Ave,  David  germen  justum, 
Ut  vilalem  Dei  gustum 
Mereamur  experiri , 
Fac  de  monte  nos  audiri. 

Ave,  Virgo  Deo  digna, 
Serva  servos ,  et  consigna 
Luce  tuee  faciei , 
Et  splendore  vultus  Dei. 

Ave ,  Mater  novi  moris , 
Nec  conceptu  Redemptoris, 
Neque  ortu  detlorata , 
Scuto  Dei  obumbrata. 

Ave,  Virgo,  quie  furorem 
Conditoris  in  amorem 

'  Cf.  Edit.  Argentiu.  an.  1493.  part.  II;  edit.  Valic. 
an.  159C,  toui.  VI,  pag.  497;  edit.  Ven.  au.  1611, 


Tua  forma  convertisti , 
Votis  iram  extinxisti. 

Ave,  Virgo,  quam  Salvator, 
Renum  testis  et  scrutator, 
Quem  non  fallit  nox  eiToris, 
Laudat  intus  atque  foris. 

Ave,  Virgo  plena  bonis, 
Gratiarum  dives  donis , 
Opus  Dei  digitorum , 
Grande  nlmis  et  decorum. 

Ave,  Virgo  post  et  ante, 
Pro  me  semper  te  pugnante, 
Vertat  hostis  mihi  dorsum, 
Et  conversus  stet  retrorsum. 

Ave,  Porta  libertatis, 
.  Aula  summaa  Trinitatis , 
Et  solemne  Dei  Templum, 
Salus  orbis  et  exemplum. 

Ave,  Virgo,  FIos  regalis, 
Mulierum  nulla  talis, 
Verba  cujus  sunt  argentum, 
Lingua  laudis  instruraentum. 

Ave,  Virgo,  cui  plaudo, 
Tibi  canto,  te  collaudo 

lom.  II;  edit.  Lugd.  an.  1G47,  tom.  I,  pag.  499;  edil. 
Ven.,  an.  1754,  toni.  XIII,  pag.  362. 


m) 


PSALTEUIUM  MINUS  BEAIVE  MAKIA:  VllUilNIS. 


Bona  mihi  Iribuentem : 
Serva,  Virgo,  me  canentem. 

Ave,  Virgo  Deo  chara, 
Pulchra,  suavis,  prudens,  clara  : 
Sola  Dei  sahitare 
Digna  mundo  generare. 

A.ve,  Virgo,  virtus  mea, 
Natum  Deum  posce  dea, 
Ut  in  arce  Sion  claree 
Nos  concedat  habitare. 

Ave,  Virgo,  forma  morum, 
Cui  Christus  Rex  cujloruni, 
Mundi  curis  expeditce, 
Notas  fecit  vias  vitae. 

Ave,  Virgo  cujus  ori, 
Voci,  verbis  et  clamori, 
Dei  aures  incUnatae 
Sunt,  proestandi  largitate. 

Ave,  Virgo  diUgenda, 
Laude  cunctis  praeferenda, 
Radix  sancta,  semen  verum, 
Flos  et  gemma  muherum, 

Ave,  cujus  provocatus 
Forma  Deus  Deo  natus, 
Pugnaturus  non  expavit, 
Sed  ut  gigas  exultavit. 

Ave,  Scala  ccelum  tangens, 
Ad  te,  Virgo,  clamo  plangens, 
Ut  a  malo,  SteUa  maris, 
De  Sion  me  tuearis. 

Ave,  Jesse  stirps  beata, 
Virgo  voto  non  fraudata 
Tui  cordis,  et  tuorum 
Voluntate  labiorum. 

Ave,  cujus  quae  nascetur 
Claritatem  gens  loquetur, 
Cujur  honor  non  decrescit, 
Et  potestas  finem  nescit. 

Ave,  digna  omni  laude, 
Casta  Dei  Mater,  gaude, 
Et  admitte  vota  precum, 
Ut  sis,  Virgo,  semper  mecum. 

Ave,  Virgo,  cujus  manus 
Non  foedavit  actus  vanus, 
Sed  ab  omni  pravitate 
Innocentes  sunt  servatoe. 

Ave,  Virgo  speciosa, 
Cujus,  quasi  recens  rosa, 
Spirat  caro,  cor  laetatur, 
Mens  in  bonis  demoralur. 

Ave,  Virgo,  quae  jam  audis 
Coram  tlirono  vocem  laudis. 


Jube  simul  nos  astare, 
Dei  laudes  enarrare. 

Ave,  Virgo,  rumpe  moras, 
Et  ad  omnes  semper  horas, 
Mihi  custos  et  adjutrix 
Esto,  digna  Dei  nutrix. 

Ave,  Virgo  vernans  (lore, 
Gustu  cujus  et  odore 
Rursum  homo  juvenescit, 
Et  ad  vitam  revirescit. 

Avc,  Virgo,  et  appare, 
Jube  tecum  nos  regnare, 
Et  ad  Christum,  quo  abisti, 
Post  te  trahe,  Mater  Christi. 

Ave,  Virgo,  favus  meUis, 
Cedit  ecce  Sol  cum  steUis 
Tui  vuUus  claritali, 
Tu  decoris  consummali. 

.Ave,  Virgo,  linis  irae, 
Purga  culpas,  et  largire 
Nos,  peracto  cursu  mundi, 
Pro  peccatis  non  confundi. 

Ave,  Virgo  pulchra  visu, 
Deprecor  te  toto  nisu, 
Me  clamantem  quotidie, 
Clemens  Mater,  audi  pie. 

Ave,  Mater,  Virgo  tamen, 
Posce  semper  sacrum  flamen 
Ad  munimen  nobis  dari, 
Et  a  Verbo  nos  firmari. 

Ave,  Virgo  ruga  carens, 
Da,  intacta  Dei  parens, 
Ut  laus  tua  cum  dulcore 
Meo  semper  sit  in  ore. 

Ave,  Mater  expers  viri, 
Fac  me  dignum  inveniri, 
Quem  digneris  adjuvare; 
Noli,  Virgo,  jam  tardare. 

Ave,  Virgo,  vena  munda, 
Per  te  vivi  fontis  unda 
Mihi  semper  irroretur, 
Quo  cor  meum  ebrietur. 

Ave,  Virgo,  vitae  via, 
Salve,  mundi  spes  Maria, 
Cujus  legem  cor  rimatur, 
Os  sophiam  meditaUir. 

Ave,  Virgo,  mundi  decus. 
Tibi  cedens  Judex  lEquus, 
Est  oblitus  irae  suae, 
In  aspectu  formae  tuae. 

Ave,  Virgo,  mundi  ratis, 
Da,  ut  ignis  charitatis 


rSALTERlUM  MINUS  BEATiE  MARI/E  YIRGINIS. 


191 


De  le  milii  semper  crescat, 
Cor  amore  incalescat. 

Ave,  Virgo,  lux  astrorum, 
Educ,  queeso,  vitiorum 
Lutulenta  me  de  faece, 
Pro  me  Deo  fusa  prece. 

Ave,  Virgo,  fac  (a)  dignare 
Te  laudantem  me  sanare, 
A  languore  nimis  gravi 
Quem  peccando  comparavi. 

Ave,  Virgo,  da  quod  cernis, 
Ut  contempler  in  supernis, 
Epulantis  turbae  sonum, 
Et  cantantis  ante  thronura. 

Ave,  Virgo  singularis, 
Vera  veri  salutaris 
Et  emissffi  lucis  mater, 
Cui  Deus  vcrus  pater. 

Ave,  Virgo,  tu  quietum 
Fac  frementis  mundi  fretum ; 
Jesus,  navi  soporatus, 
A  te  surgat  excitatus. 

Ave,  Virgo,  digna  coli, 
Quae  divinae  tuae  proli 
In  festiva  claritate 
Vestis  astas  deauratae. 

Ave,  Virgo,  mundi  lumen , 
Quae  a  Patre  Verbi  flumen, 
Tibi  missum  et  infusum, 
Efifudisti  praeter  usum. 

Ave,  Virgo,  Mater  Agni , 
Jesu  Christi  Regis  magni, 
Qui  est  pius,  et  benignus, 
Et  honore  summo  dignus. 

Ave,  Virgo  formee  raroe, 
Cujus  vultus  singulare 
Visum  jubar  sunt  rairati 
Reges  coelo  congregati. 

Ave,  Virgo,  veta  mentem 
Te  laudando  diligentem, 
Deputari  inter  reos, 
Ubi  mors  depascet  eos. 

Ave,  veris  claritudo, 
Tecum  agri  pulchritudo, 
Quae  perfusa  coeli  rore, 
Vernans  orto  Salvatore. 

Ave,  Mater  orphanorum, 
Miserere  miserorum, 
Tollens  sordes  et  peccata 
Super  nivem  dealbata. 

(a)  Ley.iam. 


SECUNDA  QUINQUAGENA. 

Ave,  Virgo  primitiva, 
Virgo  ferax  ut  ohva, 
Quae  divini  germen  floris, 
Attulisti  nostris  oris. 

Ave,  schema  clarura  David, 
Mundus  omnis  acclamavit, 
Sola  Deum  requisisti, 
Nec  ad  probra  descendisti, 

Ave,  Virgo  novi  voti, 
Posce  bona  mundo  toti, 
Tuura  omncs  adjuvamen 
Sentiamus  semper,  amen. 

Ave,  Virgo  columbina, 
Fac  ut  raundi  de  sentina, 
llluc  volem,  datis  pennis, 
Ubi  quies  est  perennis. 

Ave,  Virgo,  da,  te  duce, 
Me  vivorum  frui  luce, 
In  cpia  raptus  ad  superna, 
Vita  vivam  sempiterna. 

Ave,  Virgo  speciahs, 
Fove  tuis  rae  sub  ahs, 
Sede  fruar  ut  amoena 
Et  quiete  pace  plena. 

Ave,  decus  puellarum, 
Virga  Judee,  semen  clarum, 
Patris  parens,  nata  prolis, 
Dei  doraus,  aula  Solis, 

Ave,  Virgo,  tlos  de  spina; 
Quod  rogamus,  da  Regina; 
Surge  nobis  in  occursum ; 
Praebe  dextram,  trahe  sursura. 

Ave,  Virgo  lacte  lota, 
Pasce  seraper  nos,  et  pota 
Deitatis  fonte  trino, 
De  compunctionis  vino. 

Ave,  Turris  nostrae  spei : 
Esto,  Virgo,  memor  mei, 
Et  cantorem  laudum  harum 
Salva,  princeps  foeminarum. 

Ave,  Virgo  sine  dolo, 
Cujus  omnis  spes  in  solo 
Creatore  semper  mansit, 
Non  in  mundo,  qui  pertransil. 

Ave,  Virgo,  caro  cujus 
Ridens  dapes  vita'  hujus, 
Solum  Deum  concupivit, 
Et  eum  menle  sitivit. 

Avej  Virgo  recti  cordis, 
Nec  ulUus  unquam  sordis 


m 


PSALTERllliM  MINHS  BKATyE  MAHIiE  VIR(;iNIS. 


Inquinata  foeditate, 
Dono  prolis  illibatffi. 

Ave,  salus  ex  Judaeis; 
Votis,  Virgo,  fave  meis, 
IJt  in  Sion  reddam  illa, 
Dum  resurgam  de  favilla. 

Ave,  Virgo  per  argento, 
Quae  pudoris  detrimenlo, 
Igne  mundi  non  arsisti, 
Quem  illaesa  pertransisti. 

Ave,  Parens  absque  pare, 
Maler  Dei,  deprecare 
Deum  mihi  misereri, 
Et  cum  justis  me  censeri. 

Ave,  Virgo  Deo  juncla ; 
Te  tollente  mala  cuncta, 
Viae  meae  prosperentur, 
Res  adversae  secundentur. 

Ave,  Virgo,  per  quam  volens 
Pauper  ille  fit  et  dolens, 
Quo  jubente  dolor  cedit, 
Et  paupertas  retro  redit. 

Ave,  Virgo,  Dei  cella, 
Quem  pro  nobis  interpella, 
Placa  Natum,  ne  moreris, 
Quae  repulsam  non  vereris. 

Ave,  Norma  castitatis; 
Esto,  Virgo,  pro  peccatis 
Ne  descendam  ad  tormentum, 
Forte  mihi  firmamentura. 

Ave,  Virgo,  vitae  portus, 
Porta,  clausa,  clausus  hortus, 
Vellus  clari  Gedeonis, 
Veri  thronus  Salomonis. 

Ave,  Virgo,  cujus  lotus 
Pes  peccando  non  est  motus; 
Ergo  firma  vacillantes, 
Leva  lapsos,  tene  stantes. 

Ave,  decus  disciplinae, 
Stella  lucis  malutiuce, 
Veri  Solis  tu  aurora, 
Tu  pro  nobis  semper  ora. 

Ave,  Virgo,  quam  laudamus ; 
Da  securi  videamus 
Horam  (a)  Christi  judicantis, 
Et  post  semper  imperantis, 

Ave,  Virgo,  sed  foecunda, 
Firma  vagos,  foedos  munda, 
Et  qui  aufert  regum  flalum, 
Regem  nobis  fac  placatum. 

(a)  C(Bt.  edit.  bora. 


Ave,  Virgo,  Dei  quies, 
Tu  anliquos  mihi  dies, 
Et,  per  Evam  quam  amisi, 
Hedde  lucem  paradisi. 

Ave,  Virgo,  qua?  rogasti 
De  secreto  ventris  casti 
Super  ora  peccatorum 
Verum  panem  angelorum. 

Ave,  Templura  impolhitum, 
Cujus  mundo  cor  exutum, 
Nulla  unquam  saeculari 
Lue  quivit  inquinari. 

Ave,  mundi  medicina, 
Misce  potum,  et  propina' 
Fletum  mihi  mensurate, 
Pro  peccati  quantitate. 

Ave,  Virgo,  flos  aestatis, 
Tu  divinae  suavitatis 
Mel  et  manna  suscepisti, 
Et  haec  nobis  porrexisti. 

Ave,  Virgo,  fuga  mortem, 
Serva  reos,  et  in  sortem 
Transfer  Dei  filiorum, 
Reparatrix  perditorum. 

Ave,  Virgo  admiranda, 
Tibi  nulla  comparanda, 
Nulla  talis  in  puellis ; 
Universas  tu  praecellis, 

Ave,  Virgo,  quae  de  tristi 
Valle  fletus  emersisti, 
Orta  terris,  et  in  mare 
De  excelso  rutilare. 

Ave,  terra  fructuosa, 
Jesu  mater  generosa, 
De  qua  nobis  modo  miro, 
Vir  processit  sine  viro. 

Ave,  grandis  et  pusilla, 
Dei  mater  et  ancilla, 
Tu  regina  reginarum, 
Honor  coeli,  laus  terrarum. 

Ave,  Virgo,  mundi  vita, 
Tu  cum  nato  da  petita, 
Ut  me  Dei  civitatis 
Civem  esse  faciatis. 

Ave,  Virgo,  dies  festa, 
Per  te  salver  a  molesta 
Paupertate,  qua  laboro, 
Mater  absqueviri  thoro. 

Ave,  Virgo,  et  laetare  : 
Te  in  ccelis  imperare 
Gens  et  lingua  omnis  sciat. 
In  aeternura  fiat,  fiat. 


PSALTEUIUM  MINUS  BEATiE  MARI^  VIRGINIS. 


193 


Ave,  Virgo,  cujus  oris, 
De  splendore  Conditoris, 
Splendor  clare  resplendescit; 
Lucet  corpus,  cor  clarescit. 

Ave,  Virgo,  decus  rerura, 
Te  jubente  rae  dierum 
Comitetur  longitudo, 
Et  salutis  plenitudo. 

Ave,  cedrus  exaltata, 
Virgo  palraae  coaequata, 
Premens  arce  dignitatis 
Cuncta  ligna  voluptatis. 

Ave,  Virgo,  quoe  decorem 
Induisti,  Creatorem 
Prsecinxisti  pulchre  Deum, 
Carne  munda  velans  eum  : 

Ave,  Virgo  gratiosa, 
Tu  quce  mitis  et  formosa, 
Super  omnes  es  puellas, 
A  te  nunquam  me  repellas. 

Ave,  Virgo  vincens  solem, 
Cujus  infans  terrae  molem 
Fundat,  librat  et  appendit, 
Fines  manu  comprehendit. 

Ave,  Virgo  vitae  rectae, 
Fac,  peccata  nos  perfecte 
Confilendo,  decorari; 
Da  te  semper  venerari. 

Ave,  Virgo,  vellus  roris, 
Tu  dilecta  Salvatoris, 
Tu  cor  habes  liquefactum 
Ad  ignitura  Dei  tactum. 
Ave,  Sponsa,  Regis  almi, 

Psalle  Deo  voce  psalmi, 

Et  fer  opem,  quam  precamur, 

Ne  in  culpa  moriamur. 
Ave,  nubes  pluvialis, 

Quae  perusta  raille  raalis 

Corda  nostra  refecisti, 

Quibus  Deura  infudisti. 
Ave,  Virgo,  nec  raorare, 

Surge,  portas  reserare, 

Quas  obstruxit  homo  priraus, 

Ut  intrare  nos  possimus. 
Ave,  Virgo,  quam  invisi 

Nusquam  tangit  hasta  nisi, 

Tota  felix,  nec  adusta 

Qualicumque  re  injusta. 

TERTIA  QUINQUAGENA. 

Ave,  Virgo,  mundi  sidus, 
Domus,  tectum,  mons  et  nidus, 
TOM.  xiv. 


Ubi  passer  sohtaris, 
Jesu  Christe,  demoraris. 

Ave,  Virgo  delicata, 
Mater  virum  dedignata, 
Per  te  datur  vitte  dator, 
Et  perennis  miserator. 

Ave,  Virgo,  terra  bona, 
Tu  petenti  mihi  dona, 
Panem  de  te  procreatum, 
Vinum  vera  vite  natum. 

Ave,  Maler  Joseph  veri, 
Ab  interna  qui  tueri 
Semper  fame  nos  dignetur, 
Per  te  illud  impetrelur. 

Ave,  Virgo,  ac  proebeto 
Unam  mihi  rera,  quara  peto, 
Me  in  tuo  salutari, 
Ad  salutera  visitari. 

Ave,  Virgo,  fons  signatus, 
Cujus  nunquara  violatus 
Venter  fudit  Redemptorem, 
Oppressorum  ereptorem. 
Ave,  Virgo,  et  implora, 
Ut  cor  meum  omni  hora 
Praeparatura,  lene,  pronura, 
Gaudens  sit  ad  orane  bonum. 

Ave,  Virgo,  vitae  datrix , 
Ad  te,  dives  Imperatrix, 
Clamo  pauper  et  egenus, 
Et  aerumna  multa  plenus. 
Ave,  Virgo^  et  ne  sinas 
Sion  muros,  et  ruinas 
Sine  nobis  reparari ; 
Fac  ad  illam  nos  quadrari. 
Ave,  Virgo^  cujus  vultus, 
Mores,  modus,  forma  cultus, 
Cuncta  placent  ad  perfectum, 
In  te  nihil  est  neglectum. 
Ave,  Virgo  Agni  nupta, 
Opto,  Mater  incorrupta, 
Larga  nimis  et  felici 
Tua  manu  benedici. 

Ave,  Virgo,  nata  mundo, 
Ne  mergamur  in  profundo, 
Tu  deporta  nos  ad  portum, 
Ad  eeterni  Solis  ortura. 

Ave,  Virgo,  quara  sincero 
Semper  esse  corde  spero 
Vitae  meae  protectricem, 
Credo  Dei  genitricem. 

Ave,  Virgo  laetabunda, 
Per  te  vivam  cum  jucunda 


i: 


194 


PSALTERIUM  MINUS  «EAT^E  MARI^E  VIRdlNlS. 


Electorum  concione, 
In  vivorum  regione. 

Ave,  Virgo,  virens  salix, 
Favus,  urna(a),  lons  et  calix, 
Quae  propheta3  protoplasti 
Nectar  orbi  propinasti. 

Ave,  Virgo,  virga  Jesse, 
Dona  nobis  tecum  esse, 
Ut  aflectu  quo  debemus, 
In  ffiternum  te  laudemus. 

Ave,  Virgo  gloriosa, 
Fac  virtutem  virtuosa, 
Et  me  jube  semper  frui 
Visione  vultus  tui. 

Ave,  Virgo,  meque  doce 
Intus  sono  sine  voce 
Bonitatem,  disciplinam, 
Et  scientiam  divinam. 

Ave,  Virgo  tota  lenis , 
Salves,  oro,  me  a  poenis 
Gravis  hujus  incolatus, 
Et  aeterni  cruciatus. 

Ave,  Parens  absque  naevo, 
Ad  te  cor  et  vultum  levo, 
Ut  me  quoque  consoleris, 
Quse  cunctorum  misereris. 

Ave,  Virgo,  lux  justorum, 
Tu  convexa  superorum 
Glorianter  introisti, 
Et,  ut  regnes,  resedisti. 

Ave,  cui  dominator 
Rex  ccelorum  habitator, 
In  perenni  dedit  jure 
Omnis  sceptra  creaturse. 

Ave,  Virgo  benedicta, 
Quam  non  traxit  ad  dehcta 
Rerum  iste  torrens  vanus, 
Ros  decurrens,  flos  mundanus. 

Ave,  Sion  mons  subUmis, 
Elevata  Virgo  nimis, 
Et  in  coehs  principatum, 
Jus  usurpans  et  primatum. 

Ave,  Virgo,  quam  perflavit, 
Et  perflando  foecundavit 
Auster  fructu  spiritali, 
Christd  flore  virginali. 

Ave,  plena  gratiarum, 
Domus  septem  columnarum, 
Dei  manu  fabricata, 
Nec  ab  ullo  (6)  violata. 

(a)  Caet.  edit.  una.  —  (6)  Item  eo.  —  (c)  Item  dote. 


Ave,  palmes  vitis  ver«, 
Bona  Sion  me  videre 
Cunctis,  Virgo,  fac  diebus, 
Ut  abundem  laelis  rebus. 

Ave,  Virgo,  maris  Stelia, 
Dona  vires,  doce  bella, 
Fac  me  docte  (c)  prjeliari, 
Et  ne  sinas  expugnari. 

Ave,  Virgo,  spes  humana, 
Preme  ventos,  fluctus  plana, 
Ut  evictis  mundi  undis, 
Emergamus  de  profundis. 

Ave,  Virgo,  cujus  sensus 
Nunquam  fuit  deprehensus 
Arroganter  elevari, 
Aut  injuste  gloriari. 

Ave,  Virgo,  diva  poli, 
Cujus  Deus  sibi  soli 
Habilandum  cor  elegit, 
Et  libenter  ibi  degit. 

Ave,  Virgo,  vas  unguenti, 
Jam  in  oram  vestimenti, 
Unctionem,  qua  abundas, 
Supplicamus  ut  infundas. 

Ave,  Virgo,  quae  ad  pura 
Adolendum  precum  thura 
Deo  manus  extulisti, 
Cui  mater  extitisti. 

Ave,  Virgo  pia  tota, 
Da  ut  mente  te  devota 
Et  amore  semper  puro 
Laudem  nunc,  et  in  futuro. 

Ave,  ccelum  spiritale, 
Summum  intellectuale, 
Tu  Mons  ille  non  incisus, 
Tu  coelestis  Paradisus. 

Ave,  Mater,  Virgo  vera, 
Doce  mente  me  sincera 
Sion  semper  recordari, 
Non  de  mundo  meditari. 
Ave,  novi  Mater  Adam, 
Cujus,  precor,  ut  evadam 
In  me  justam  ullionem, 
Pro  me  reddas  rationem. 

Ave,  Mater  pietatis, 
Per  te  nostrae  caecitatis 
Nox,  ut  dies,  illustretur, 
Malum  omne  propulsetur. 

Ave,  digna  praedicari, 
Nonme  sinas  supplantari, 
Et  ne  ruant  ad  excessus, 
Meos,  Virgo,  rege  gressus. 


PSALTERIUM  MINUS  BKATiE  MAHI^  VIRGINIS. 


195 


Ave,  Virgo,  cor  ornatum , 
Veta,  quajso,  ne  peccatum 
Verbis  parem  excusare, 
Doce  linguam  refriEnare. 

Ave,  Virgo,  da  post  luctum 
Mundi  hujus,  hinc  cduclum, 
Phoebi  vultu  olariora 
Me  videre  Christi  ora. 

Ave,  regum  alta  proles, 
Tu  me,  Virgo,  sicut  soles, 
Ad  te  salva  fugientem, 
Serva  tibi  procidentem. 

Ave,  arbor  mire  culta, 
Virgo  pollens  laude  mulla, 
In  qua  Deus  cum  descendit, 
Foedum  nihil  deprehendit, 

Ave,  Virgo,  quae  lactasti 
Suave  lumen,  quod  gustasti, 
Et  in  coelo  mente  fixa, 
Stella  Solem  es  enixa. 

Ave,  botrum  ferens  vitis, 

(a)  CcBt.  edit.  quas. 


Per  quam  pulsa  mundi  sitis, 
Lux  est  csecis  restaurata, 
Kt  libertas  vinctis  data. 

Ave,  felix  in  septenas 
Sparsa  stellas,  quee  (a)  serenas 
Christiani  orbis  rura 
Luce  nunquara  occasura. 

Ave,  rerum  potens  diva, 
Mensee  Dei  tu  conviva, 
Tu  medullam  da  frumenti 
Tecum  mihi  discumbenti. 

Ave,  tota  dealbata 
Virgo,  cui  comparata 
Luna  nigra  reputatur, 
Sol  cum  stellis  obscuralur. 

Ave,  Virgo,  quae  lietaris, 
Et  exultans  gloriaris 
De  virtutura  tot  unguentis 
In  cubili  tuae  mentis. 

Ave,  sidus  principale, 
Alma  Dei  Mater,  vale, 
In  aeternum  «ternorum 
Digna  sono  cymbalorum.  Amen. 


CARMINA 


SUPER  GANTICUM  SALVE  REGIlNA 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vatican.  1596.) 

Salve  Regina  sic  dispositum  est  a  sancto  Bonaventura,  ut  singulis  vocibus  quatuor 
adhibeat  carmina  B.  Virginis  laudes  uberius  explicantia  :  id  quod  optime  praeslitit  Do- 
ctor  sanctissimus,  cum  vere  religiosus  esset,  et  affectione  sancta  ferveret :  non  enim  nisi 
ab  iis,  qui  ejusmodi  sunt,  canticum  hoc  subtiliter  intelligi,  aut  efficaciter  poterit  decan- 
tari.  De  quo  Bernardus,  aut  quisquis  alius  est  auctor,  in  Salve  Begina&erm.  i,Tion  longe 
a  principio,  sic  loquitur  :  «  Tam  suave  est  ad  gratiam  ,  tam  foecundum  ad  sensum,  tam 
»  etiam  profundum  ad  mysteria,  quod  a  nobis  considerari  et  discuti,  prout  dignum  est, 
»  non  valeat.  Ex  eo  autem,  quod  suaviter  sonat,  mulcet  affectum,  et  de  sensuum  uber- 
»  tate  mentem  impinguat,  et  in  Sanctam  sanctorum,  advocatam  scilicet  nostram,  dum 
»  eam  ,  quasi  praisentem  salutat,  omnia  interiora  nostra  medullitus  inflammat.  »  Haec 
ille.  Ex  quibus  manifeste  apparet  prcestantia  hujus  cantici ,  quod  Auctor  noster  devote 
canendo,  ad  frequentem  illius  meditationem  animos  legentium  accendit. 


Salve. 

Salve,  Virgo  Yirginum,  stella  matutina, 
Sordidorum  criminum  vera  medicina, 
Consolatrix  hominum,  qui  sunt  in  ruina  : 
0  vere  peccaminum  vere  draconina. 

Regina. 

Regina  regnantium,  Virgo  puellaris, 
Peperisti  Filium  Mater  singularis, 
Sacratum  Palatium  Dei  convocaris, 
Divinum  auxilium  nobis  largiaris. 

MisericordicB. 

Fons  misericordiae  dici  meruisti, 
Atque  Maler  gratiae,  quia  concepisti 
Summum  regem  glorias,  quem  post  peperisti, 
Largitorem  veniae  mundo  contulisti. 

1  Cf.  Edit.  Argentin.  an.  149"3,  15,  part.  II;  edit. 
Vatican.,  tom.  VI,  part.  II,  pag.  389;  edit.  Ven. 
an.  1611,  tom.  II,  21;  edit.  Lugd.  an.  16i7,  tom.  1, 


Vita. 

Vita,  via,  veritas  est  de  terra  nata, 
Et  tua  virginitas  restat  illibata ; 
Nam  tua  humilitas  fuit  operata, 
Quod  in  te  divinitas  esset  incarnata. 

Dulcedo, 

Dulcedo  dulcedinis  fructus  benedictus, 
Ventris  tui  Virginis  Agnus  Dei  dictus, 
Cujus  unda  sanguinis  homo  derelictus, 
Lotus  labe  criminis  est,  et  daemon  victus. 

Et  spes  nostra, 

Et  spes  nostra  solida  es,  Virgo  Maria, 
Virga  Jesse  florida,  ut  in  Isaia  ^ ; 
Rore  coeli  madida,  dicit  prophetia^; 
Pulchra  ut  nix  candida,  Mater  Dei  pia. 


492;  edit.  Venet.  an.  175i,  tom.  XIII,  350.  —^lsa., 
XI,  1.  —  3  judic,  VI,  37. 


CARMINA  SUPER  CANTICUM  SALVE  REGINA. 


197 


Salve. 

Salve,  lux  fidelium,  fulgens  ut  aurora, 
Quae  es  supra  lilium  pulchra  et  decora, 
Omne  quod  est  noiium  toUe  sine  mora, 
Et  Dei  auxilium  pro  nobis  implora. 

Ad  te. 

Ad  te  clamamus  miseri,  multum  desolati. 
Nobis  aures  aperi  pectoris  sacrati : 
Ut  a  fauce  inferi  per  te  liberati, 
Consequamur  liberi  viam  tui  nati. 

Clamamus. 

Clamamus  devotius  ad  te  suspirantes, 
Et  affectuosius  te  pie  precantes. 
Dele  quod  interius  male  cogitantes 
Gessimus  exterius  opere  peccantes. 

Exules. 

Exules  exilio  omnes  sumus  dali, 
Pro  parentum  vitio  gloria  privati, 
Paradisi  gaudio  et  exorbitati, 
Tuo  beneficio  sumus  reparali, 

Filii. 

Filii  suspiriis  prodere  coguntur 

Mundi  miseriam  (a),  per  quam  involvuntiu". 

Ad  damnata  vitia  saepe  dilabuntur; 

Sed  misericordia  tua  fulciuntur. 

Evce. 

Evae  lapsus  intulit  damnum  desperatum, 
Et  a  nobis  abstulit  gaudium  beatum. 
Et  post  Evam  contulit  Virgini  incarnatum, 
Quo  modo  mortem  sustulit,  diluit  peccatum. 

Ad  te. 

Ad  te  clamant  jugiter  tui  famulantes, 
Et  in  te  fideliter  omnes  suspirantes, 
Juvamen  humiliter  tuum  implorantes, 
Quos  misericorditer  audias  clamantes. 

Suspiramus. 

Suspiramus  fletibus  nostris  pro  peccatis, 
Et  multis  gemitibus  per  nos  perpetratis. 
Sed  in  te  confidimus,  mater  pietatis. 
Vere  pcenitentibus  veniam  da  gratis. 

Gementes. 

Gementes  recolimus  mala  retroacta, 
Quae  inique  gessimus  mente  non  coacta. 


Sed  in  te  confidimus,  Maria  intacta, 

Ut  a  te,  quae  petimus,  sint  in  nobis  facta. 

Et  flentes. 

Et  flentes  doloribus  mente  verecunda, 
Lumen  nostris  cordibus  infunde  secunda  (6)  : 
Vitiorum  sordibus  benigne  tu  munda ; 
Junge  nos  ccelestibus,  Maria  jucunda. 

In  hac  valle. 

In  hac  valle  misera  multum  tenebrosa, 
Hominum  sunt  genera  multum  fcedosa ; 
Nam  eorum  opera  sunt  contagiosa, 
Propter  facta  scelera  et  opprobriosa. 

Lacrymarum. 

Lacrymarum  cumuli  non  prosunt,  vel  aquae : 
Cum  senes  et  parvuli,  et  plebs  unaquaque 
Timeant,  quod  eemuli  quaerunt  circumquaque, 
Et  fratres  hujus  saeculi  trahunt  usquequaque. 

Eia  ergo. 

Eia  ergo  dirige  (c)  ad  te  nostras  mentes, 
Atque  lapsos  (d)  erige  :  conforta  trementes, 
Et  errantes  corrige  te  pie  quaerentes, 
Miseros  nos  protege  (e)  in  te  confidentes. 

Advocata. 

Advocata  libera,  coram  Salvatore 
Postulare  propera,  consuetoque  more, 
Et  pro  gente  misera,  benigno  favore, 
Natum  tuum  mitiga  materno  amore. 

Nostra. 

Nostra  spes  fidelium  semper  fuit  talis, 
hst  et  erit  omnium,  Mater  virginalis, 
Ut  nobis  praesidium  civitas  regalis 
Sit,  atque  remedium,  pulsis  procul  malis. 

Illos  tuos  misericordes  oculos  ad  nos  converte. 

Illos  pios  oculos  et  misericordes 
Converte  ad  famulos  in  bono  discordes, 
Et  ad  malum  sedulos  fortius  concordes, 
Nostrae  carnis  stimulos  deleas,  et  sordes. 

Et  Jesum  benedictum  fructum. 

Et  Jesum  unigenitum  fructum  benedictum, 
Monstra  nobis  inclytum,  pium ,  et  non  fictum, 
Per  quem  genus  perditum  a  Deo  in  aevum  victum, 
Datum  in  interitum,  revixit  invictum. 

(a)  Cat.  edit.  pro  miseria.  —  (6)  Item  facunda.  — 
(c)  Uem  digne.  —  (d)  Item  lapsus.  [e)  Uem  dirige. 


198 


CARMINA  SUPER  CANTICUM  SALVE  REGINA. 


Veiitris  tui. 

Ventris  tui  viscera  Jesum  portaverunt, 
Et  J)eata  ubera  ipsum  lactaverunt, 
Cui  Judeei  vulnera  dira  intulerunt, 
Et  ipsum  post  verbera  cruci  tradiderunt. 

Nobis  post  hoc  exilium  ostmde. 

Nobis  post  hoc  exilium,  benignum  ostende 
Jesum  tuum  Filium,  et  nobis  impende 
Verum  patrocinium,  et  maternum  extende^ 
Et  cum  ad  judicium  erimus,  defende. 

0  clemens. 

0  clemens  clementia  summae  bonitatis, 
Adonai  filia,  tlos  virginitatis, 
Damnatorum  venia,  mater  pietatis, 
Virginum  laetitia,  stola  charitatis. 


0  pia. 

0  pia  piissiraa  Regina  ccelorura, 
Omnium  digna  dilissima  Dei  sjpculorum, 
Virgo  prudentissima,  gemma  confessorum, 
Atque  jucundissima  laus  apostolorum. 

0  dulcis. 

0  dulcis  dulcissima,  super  favo,  melle, 
Columba  castissima,  carens  omni  felle, 
Mater  benignissima,  juxta  nostrura  velle, 
Cuncta  foetidissima  a  nobis  repelle. 

Maria. 

Maria  exiniia,  Natum  deprecare. 
Ut  quicumque  omnia  haec  vult  recitare, 
In  tui  memoria,  et  te  coUaudare, 
Dignetur  in  gloria  sua  collocare. 


PSALTERIUM  MAJUS  B.  MARI^  VIRGINIS 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vatican.  1596.) 

Sequens  opusculum,  cui  titulus  est  Psalterium  B.  Virginis,  artificiose  instar  Davidici 
Psalterii  Sanctus  Bonaventuracomposuit.  Sunt  autem  in  eo  centum  quinquaginta  psalmi, 
quorum  initia  cohajrent  cum  psalmis  Davidis;  quae  vero  subsequuntur  verba,  Beatae 
Virgini  pulchre  aptantur.  Continet  etiam  cantica  octo,  instar  scilicet  canticorum  Isaise, 
Ezechiae,  Annae,  duorum  Moysi,  Ilabacuc,  trium  puerorum,  et  Zachariae ;  preeterea 
hymnura,  Tematrem  Dei  laudamus^  similem  illi,  qui  Ambrosioet  Augustino  tribuitur; 
denique  symbolum,  Quicumque  vulty  ad  imitationem  Symboli  Athanasii.  Quis  vero 
fuerit  Auctoris  scopus  in  hoc  opusculo,  ex  praefatione  in  ipsum  satis  apparet. 


PR^FATIO 


Arripe  illam,  et  exaltabit  te,  et  glorificaberis  ab 
ea,  cum  illam  fueris  amplexatus.  Dabit  capiti  tuo 
augmenta  gratiamm,  et  corona  inclytaproteget  te,  ait 
Sapiens  ^.  Gloria  in  excelsis  Deo,  et  gratiarum 
actio,  et  vox  laudis,  qui  nunc  per  prophetica 
mysteria,  nunc  per  oracula  de  coelis  lapsa,  nunc 
per  lectionem  evangelicam,  nunc  per  apostoli- 
cam  turbam,  multifarie  multisque  modis  ad 
honorem  Virginis  Mariae,  Reginae  coelorum  ac 
angelorum,  sincerissime  nos  invitat  ac  incitat ; 
ut  per  ipsius  sancta  raerita,  omni  acceptione  di- 
gnissima,  ex  infernorum  claustris  arreptos,  an- 
gehcee  militiee  nos  adscribat.  Unde,  licet  Salo- 
mon  verba  praedicta  de  sapientia  protulerit; 
Spiritus  tamen  sanctus  illa  ad  Virginem  praicel- 
lentem  Mariam  intellectu  mystico  reflectit.  lu 
quo  verbo  vos,  amiccB  charissimse,  ad  ipsius 
amorem  est  alliciens,  vestrumque  cor  ad  ipsius 
amplexum  variis  promissionibus  attrahens  et 
demulcens.  Assignat  autem  vobis  assecutura 
quatuor  dona  mirifica,  si  tam  praeclara  puella 
nexu  spirituali  vobis  fuerit  conjuncta,  et  bra- 

'  Cf.  Edit.  Argenlin.  an.  1495,  part.  II;  edit. 
VaticaD.  an.  1596,  tom.  VI,  pag.  501;  edit.  Ven. 
an.   1611,  toni.  11;   edit.  Lugd.   an.   1647,  tom.  1, 


chiis  desideriorum  ferventium  a  vobis  cum  ma- 
gna  reverentia  et  devotione  amplexata.  Primo 
aflfert  vobis  exaltationem,  ibi  :  Et  exaltabit  te; 
secundo  glorificationem ,  ibi  :  Et  glorificaberis 
ab  ea ;  tertio  gratiarum  abundanliam,  ibi  :  Da- 
bit  capiti  tuo  augmenta  gratiarum ;  quarto  viridi- 
tatis  perpetuae  immarcescibilem  coronam,  ibi  : 
Corona  inclyta  proteget  te.  Unde  rogo,  charissi- 
mae  et  desirantissimse  (a),  ne  tam  nobilem  et 
speciosissimam  Virginem  repellatis,  ne  tam  ad- 
mirandam  reverendissimam  Reginam  Virginem 
Mariam  vilipendatis  :  ne  si  a  vobis  contemptam 
se  viderit,  non  dico  tantis  fraudemini,  verum, 
quod  absit,  mala  perpetua  incurratis.  Quapro- 
pter  ad  obsequendum  ei  sinum  mentis  exten- 
datis,  ad  laudandum  et  glorificandum  eam  cor 
praeparate,  linguam  laxate,  ac  celeri  famulatu 
illi  placere  festinate.  Constat  enim,  quod  ex 
ipsius  accessu  remanebitis  devotiores,  ex  ipsius 
tactu  mundiores,  ex  ipsius  amplexu  virtute  et 
gratia  profusiores  et  nitidiores.  Et,  ut  tantorum 
bonorum  vobis  aliquam  occasionem  conferam 


pag.  504;  edit.  Ven.  an.  1154,   lom.  Xlll,  pag  232. 
—  '  Prov.,  IV,  8,  9.  —  (o)  Leg.  desideratissimae. 


500 


PSALTERIUM  MAJUS  BEATiE  MARIi^  VIRGINIS. 


mitto  vobis  ipsius  Virginis  sacratissimae  Psalte- 
riuiu,  ex  scintillula  mcce  pauculae  intelligentiae, 
gratia  et  adjutorio  illius,  conditum  et  compa- 
ctum  :  in  quo  diversis  praeconiis  eam  extolletis, 
nunc  ipsius  virginitatem  et  castimoniam,  nunc 
ejus  fcEcunditatem  et  sanctimoniam,  nunc  ejus 
largitatem  sive  clementiam.  Ibi  efferetis  eam 
velut  plenam  omni  gratia,  velut  repletam  omni 
scientia,  velut  illustratam  omni  sapientia  et  in- 
telligentia.  Ibi  benedicetis  fructum  sui  ventris 
gloriosi,  membra  corporis  sancti,  et  praerogati- 
vas  animae,  omni  sanctitate  pollentes.  Ibi  ad 
ipsius  laudem  invocabitis  choros  angelorum,  et 
sanctorum  nationes  hominura,  insulas  gentium, 
coelum,  et  pulchritudinem  luminarium,  ac  to- 


tum  orbera  terrarum.  Ibi  eam  rogabitis,  ut  de- 
struat  vires  spiritualium  hoslium,  ut  vobis  im- 
petret  veniam  peccatorum,  ut  vobis  reddat  pla- 
cabilem  terribilem  judicem,  et  ut  vestrum  finem 
sua  illustret  pnesentia,  vobisque  obtineat  gau- 
dia  sine  fine  mansura.  Igitur,  o  charissimae,  hoc 
tantillum  meum  munusculum  primum  vobis 
oblatum  gratanter  suscipite ,  fructumque  ex  eo 
proferre  satagite,  et  in  eo  Matrem  Dei  frequen- 
tius  collaudate  :  si  forte  piissima  super  vos 
suum  convertat  amabilem  vultum,  ad  suum 
amorem  vos  recipiens,  vestram  auimam  in 
praesenti  recreans  et  reficiens,  et  in  futura  glo- 
ria  coronam  de  lapide  pretioso  vestro  capiti 
superponens. 


PSALTERIUM. 

PSALMUS  i. 

Beatus  vir  qui  diligit  nomen  tuum,  Maria 
Virgo  :  gratia  tua  animam  ejus  confortabit. 

Tanquam  aquarum  fontibus  irrigatum  uber  : 
in  eo  fructum  justitiae  propagabis. 

Benedicta  tu  inter  mulieres^  per  creduUtatem 
cordis  sancti  tui. 

Universas  enim  foeminas  vincis  pulchritudine 
carnis  :  superas  angelos  et  archangelos  excel- 
lentia  sanctitatis. 

Misericordia  tua  et  gratia  ubique  praedicatur  : 
Deus  operibus  manuum  tuarum  benedixit.  GIo- 
ria  Patri,  etc. 

PSALMCS  2. 

Quare  fremuerunt  inimici  nostri  :  et  adver- 
sum  nos  meditati  sunt  inania  ? 

Protegat  nos  dextera  tua,  Mater  Dei  :  ut  acies 
terribilis,  confundens  et  destruens  eos. 

Venite  ad  eam,  qui  laboratis  et  tribulati  estis  : 
et  dabit  refrigerium  animabus  vestris. 

Accedite  ad  eam  in  tentationibus  vestris  :  et 
stabilitet  vos  serenitas  vultus  ejus. 

Benedicite  illam  in  toto  corde  vestro  :  mise- 
ricordia  enim  illius  plena  est  terra.  Gloria  Pa- 
tri,  etc. 

PSALMUS  3. 

Domina,  quid  multiplicati  sunt  qui  tribulant 
me  ?  in  tempestate  tua  persequeris  et  dissipabis 
eos. 


Dissolve  coUigationes  impietatis  nostrae  :  toUe 
fasciculos  peccatorum  nostrorum. 

Miserere  mei,  Domina,  et  sana  infirmitatem 
meam  :  tolle  dolorem  et  angustiam  cordis  mei. 

Ne  tradas  me  manibus  iniraicorum  meorum : 
et  in  die  mortis  meae  conforta  animam  meam. 

Deduc  me  ad  portum  salutis  :  et  spiritum 
meum  redde  Factori  et  Creatori  meo.  Gloria  Pa- 
tri,  etc. 

PSALMUS  4. 

Cum  invocarem  exaudisti  me,  Domina  :  et  e 
sublimi  solio  tuo,  mei  dignata  es  recordari. 

A  rugientibus  praeparatis  ad  escam  :  et  de 
manibus  quaerentium  liberabit  me  gratia  tua. 

Quoniam  benigna  est  misericordia  et  pietas 
tua  :  in  omnes,  qui  invocant  nomen  sanctum 
tuum. 

-  Benedicta  sis,  Domina,  in  aeternum  :  et  maje- 
stas  tua  in  saeculum. 

Glorificate  eam,  omnes  gentes,  in  virtute  ve- 
stra  :  et  cuncti  populi  terrae,  extollite  magnifi- 
centiam  ejus.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  5. 

Verba  mea  auribus  ,percipe,  Domina  :  et  ne 
avertas  a  me  speciositatem  vultus  tui. 

Converte  luctum  nostrum  in  gaudium  :ettri- 
bulationem  nostram  in  jubilationem. 

Corruant  ante  pedes  nostros  inimici  nostri  : 
virtute  tua  eorum  capita  conterantur. 

Benedicat  te  omnis  lingua :  etnomen  sanctum 
tuum  confiteatur  omnis  caro, 


PSALTERIUM  MAJUS  BKATiE  MARIiE  YIRGINIS. 


201 


Spiritiis  enim  tuus  super  mel  dulcis  :  et  hsere-      cibabis  nos  post  laborem  peregrinationis  no- 
ditas  super  mel  et  favura.  Gloria  Patri,  etc.  strae.  Gloria,  etc. 


PSALMUS  C. 

Domina,  ne  in  furore  Dei  sinas  corripi  me  : 
neque  ia  ira  ejus  judicari. 

Propter  honorem  nominis  tui,  Domina  :  pro- 
pilielur  nobis  fructus  gloriosi  ventris  tui. 

De  porta  inferi,  et  de  ventre  abyssi  :  tuis 
sanctis  precibus  hbera  nos. 

Aperianlur  nobis  januae  sempiternae  :  ut  enar- 
remus  in  seternum  mirabilia  tua. 

Quia  non  raortui,  neque  qui  in  inferno  sunt, 
laudabunt  te,  Doraina;  sed  qui  tua  gralia  vitam 
eeternam  obtinebunt.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  7. 

Domina  mea,  in  te  speravi  :  de  inimicis  meis 
libera  me,  Domina. 

Conclude  ora  leonis  et  dentes  ejus :  labia 
persequentium  constringe. 

Non  moreris  propter  nomen  tuum  :  facere 
nobis  misericordiam  tuam. 

Splendor  vultus  tui  fulgeat  super  nos :  ut  ser- 
vetur  conscientia  nostra  apud  Allissimura. 

Si  persequatur  inimicus  animam  meam,  Do- 
mina,  adjutorio  tuo  conforter  :  ne  vibret  gla- 
dium  suum  contra  me.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  8. 

Domina,  Dominus  noster  factus  est  frater  no- 
Ster  :  ct  Salvator  noster. 

Ut  ignis  ia  rubo,  et  ros  in  vellere  :  descendit 
in  te  aeternum  Verbum  Dei. 

Spiritu  sancto  foecundante  :  obumbravit  tibi 
virtus  Altissirai. 

Benedictus  sit  mundissimus  conceptus  tuus  : 
benedictus  sit  partus  tuus  virgineus. 

Benedicta  sit  mundilia  carnis  tuee  :  benedicta 
sit  dulcedo  misericordiae  cordis  tui.  Gloria  Pa- 
tri,  etc. 

PSALMUS  9. 

Confitebor  tibi,  Domina,  in  toto  corde  meo  : 
et  narrabo  in  populis  laudera  et  gloriam  tuam. 

Tibi  enim  debetur  gloria,  et  gratiarum  actio  : 
etvox  laudis. 

Invenient  gratiam  peccatores  apud  Deum  : 
per  te  inventricera  graliae  et  salutis. 

Respirent  ad  iudulgeutiam  humiles  pceniten- 
tes  :  sana  contritiones  cordis  eorum. 

In  pulchritudine  pacis,  et  requie  opuienta  : 


PSALMUS  10. 

In  Domiaa  confido  :  propter  dulcedinem  mi- 
sericordiae  nominis  sui. 

Oculi  ejus  in  pauperem  respiciunt  :  et  manus 
ejus  ad  pupillura  et  viduara  sunt  extentae. 

Exquirite  illam  a  juventute  veslra  :  glorifica- 
bit  vos  anle  faciera  populorura. 

Misericordia  iUius  nostrorum  auferat  multi- 
tudinem  peccatorum  :  et  foecunditatem  nobis 
conferat  meritorum. 

Extende  ad  nos  brachium  luum,  Virgo  glo- 
riosa  :  et  ne  avertas  a  nobis  gloriosum  vultum 
tuum.  Gloria,  etc. 

PSALMUS  H. 

Salvum  me  fac,  Mater  pulchrae  dilectionis  : 
fons  clementiae  et  dulcor  pietatis. 

Gyrum  terrae  sola  circuis  :  ut  subveaias  iuvo- 
caotibus  te. 

Pulchrae  suat  viae  tuae  :  et  seraitae  tuae  paci- 
ficae. 

la  te  refulget  species  castitatis  :  lumen  justi- 
tiae,  et  splendor  verilatis. 

Amicta  solari  lumioe  sicut  vestimento  :  duo- 
decim  stellarum  corona  rutilans  radianti.  Glo- 
ria  Patri,  etc. 

PSALMUS  12. 

Usquequo,  Domina,  oblivisceris  mc  :  et  non 
hberas  me  in  die  tribulationis  ? 

Usquequo  exaltabitur  iniraicus  meus  supec 
me?  potentia  virtutis  tuae  contere  ipsum. 

Aperi  oculos  misericordiae  tuae  :  ne  iniraicus 
noster  adversus  nos  praevaleat. 

Magnificaraus  te  gratiae  ioveotricem  :  per 
quara  saecula  reparantur. 

Exaltata  super  choros  aogelorura  :  aote  thro- 
oura  Dei  ora  pro  nobis.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  13. 

Dixit  iasipieos  adversarius  noster  io  corde 
suo  :  Perseqnar  et  corapreheodam,  et  ioterfi- 
ciet  eum  raaous  raea. 

Exurge,  Doraina,  et  praeveni  eum,  et  supplanta 
eum  :  destrue  omnes  conatus  illius. 

Tuam  pulchritudinem  Sol  et  Luna  mirantur: 
tibi  aogeUcae  potestates  serviuot  et  famulaotur. 

Tuo  tactu  lenissimo  sanantur  intirmi  :  tuo 
odore  roseo  mortui  reviviscunt. 


;202 


PSALTERlUiVl  MAJIJS  BEA1\4^  MARl^  VIKGINIS. 


Virgo  Dei  genitrix,  quem  totus  non  capit  or- 
bis  :  iu  lua  se  clausit  visceru  factus  homo.  Glo- 
ria  Patri,  etc. 

PSALMUS  14. 

Domina,  quis  habitabit  in  tabernaculo  Dei? 
aut  quis  requiescet  cum  senatoribus  populi  ? 

Pauperes  spiritu,  et  mundi  corde  :  mites,  pa- 
cifici,  atque  lugentes. 

Recordare,  Domina,  ut  loquaris  pro  nobis 
bona  :  et  indignationem  Filii  tui  averlas  a  nobis. 

Amplectamur  Mari.ne  vestigia  peccatores  :  et 
ejus  beaiis  pedibus  provolvamur. 

Teneamus  eam  fortiter,  nec  dimittamus  :  do- 
nec  ab  ea  meruerimus  benedici.  Gloria  Pa- 
tri,  etc. 

PSALMUS  1f>. 

Conserva  rae,  Domina,  quoniam  speravi  in 
te  :  mihique  ture  stillicidia  gratiae  impartire. 

Alvus  tuus  virginalis  et  viscera  tua  :  Filium 
Altissimi  genuerunt. 

Benedicta  sint  ubera  tua  :  quibus  lacte  dei- 
fico  Salvatorem  enutriisti. 

Confiteminilaudes  Virgini  gloriosge :  quicum- 
que  apud  eam  gratiam  et  misericordiam  inve- 
nistis. 

Date  magnificentiam  nomini  ejus  :  et  collau- 

date  in  saeculuoi  conceptum  atque  partum  ejus. 

Gloria,  etc. 

PSALMUS  16. 

Exaudi,  Domina,  justitiam  meam  et  amorem: 
amove  a  me  tribulalionem  meam. 

Confitebor  tibi  in  voce  exultationis  :  cum  ma- 
gnificaveris  super  me  misericordiam  tuam. 

Imitamini  eam,  sanctas  Virgines  Dei  :  ut  imi- 
tatffi  sunt  Agnes,  Barbara,  Dorothea,  et  Catha- 
rina. 

Honorificate  eam  in  voce  labiorum  vesto- 
rum  :  per  hoc  ejus  graUam  Agatha,  Lucia, 
Margarita,  et  Caeciha  susceperunt. 

Sponsum  dabit  vobis  Patris  Filium :  et  de 
Paradisi  liliis  coronam  iucomparabiUter  radian- 
tem.  Gloria,  etc, 

PSALMDS  17. 

DiUgam  te,  Domina  coeli  et  terrae  :  et  in  gen- 
tibus  nomen  luum  invocabo. 

Confitemini  ilU,  tribulati  corde  :  et  roborabit 
vos  contra  inimicos  vestros. 

StiUa  nobis,  Domlna,  gratiam  uberum  tuo- 
rum  :  ex  manante  lacte  dulcedinis  tuae  refice 
viscera  puerorum  tuorum. 


Religiosi  omnes,  honorate  illam  :  quia  ipsa 
est  adjutrix,  et  vestra  specialis  advocata. 

Ksto  refrigerium  nostrum,  gloriosa  Mater  Chri- 
sU  :  quia  tu  es  toUus  reUgionis  mirabile  firma- 
mentum.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  18. 

Coeli  enarrant  gloriam  tuam  ;  et  unguento- 
rum  tuorum  fragranUa  in  genUbus  est  dispersa, 

Respirate  ad  illam,  perdiU  peccatores  :  et 
perducet  vos  ad  indulgentiae  portum. 

In  hymnis  et  psalmis  et  canUcis  pulsate  vis- 
cera  ejus  :  et  stillabit  vobisgra|iam  dulcedinis 
suae. 

Glorificate  eam,  justi,  ante  thronum  Dei :  quia 
fructu  ventris  ejus  esUs  justiUam  operaU. 

Laudate  eam,  coeli  coelorum  :  et  nomen  ejus 
glorificet  omnis  terra.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  19. 

Exaudias  nos,  Domina,  in  die  tribuIaUonis : 
et  precibus  nostris  converte  clementem  faciem 
tuam. 

Ne  projicias  nos  in  tempore  morUs  nostrae  ; 
sed  succurre  animee,  cum  deseruerit  corpus 
suum. 

^Utte  angelum  in  occursum  ejus  :  per  quem 
ab  hosUbus  defendatur. 

Ostende  ei  serenissimum  Judicem  saeculorum : 
qui  ob  tui  gratiam  veniam  ei  largiatur. 

Sentiat  in  poenis  refrigerium  tuum  :  et  con- 
cede  ei  locum  inter  electos  Dei.  GloriaPatri,  etc. 

PSALMUS  20. 

Domina,  in  virtute  tua  laetabitur  cor  nos- 
trum :  et  in  dulcedine  nominis  tui  consolabitur 
anima  nostra. 

-  De  sedibus  mitte  nobis  sapientiam  :  per  quam 
in  omni  veritate  dulciter  illustremur. 

A  carnaiibus  desideriis  concede  graUam  ab- 
sUnendi  :  ut  lumen  gratiae  in  nostris  cordibus 
oriatur. 

Quam  dulcia  diUgentibus  te  eloquia  tua,  Do- 
mina !  quam  suavia  sunt  tuarum  stilUcidia  gra- 
tiarum ! 

Gloriam  et  honorem  psallam  tibi :  et  in  no- 

mine    tuo   gloriabor  in  saeculum.    Gloria  Pa- 

tri,  etc. 

PSALMUS  21. 

Deus,  Deus  meus  :  respiciat  in  me  meritis  tuis, 
Virgo  semper  Maria. 
Domina  mea,  clamavi  ad  te  per  diem  et  noe- 


PSALTERIUM  MAJUS  EEA.TM  MARIiE  VIRGINIS. 

et  fecisti  cum  servo  tuo  raisericordiam 


203 


tem  : 
tuam. 

Quia  ego  speravi  iu  misericordia  tua  :  sempi- 
ternum  a  me  opprobriura  abstulisti. 

Deriserunt  me  inimici  mei  undique  :  tu  au- 
tem  sub  umbra  manus  tuae  contulisti  milii  refri- 
gerium  bonura. 

Adorent  te  famili*  gentium  :  et  glorificent  te 
omnes  ordines  angelorum.  (iloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  22. 

Dominus  regit  me,  Virgo  Dei  genitrix  :  quia 
tu  (a)  amabilem  vultum  ejus  (6)  ad  me  convertisti. 

Benedicti  sunt  oculi  tui  splendissimi :  quos 
digneris  misericorditer  convertere  super  nos 
peccatores. 

Benedictum  slt  lumen  et  splendor  faoiei  tuse: 
benedicta  sit  gratia  vultus  tui. 

Benedicta  sit  misericordia  manuum  tuarum  : 
benedicta  sit  emanatio  virginei  lactis  lui. 

Benedicant  te  apostoli  tui  (c)  et  prophetae  Dei  : 
martyres,  confessores,  et  virgines  psallant  tibi. 
Gloria,  etc. 

PsALMtS  23. 

Domini  est  terra  et  plenitudo  ejus  :  tu  autem, 
sanctissima  Mater,  cum  eo  regnas  in  aeternum. 

Gloriam  et  decorem  induisti  :  omnis  lapis 
pretiosus  amictus  et  operimentum  tuum. 

Splendor  Solis  super  caput  tuum  :  lunaris  pul- 
chritudo  sub  pedibus  tuis. 

Sidera  micantia  ornant  sedile  tuum  :  astra  te 
glorificant  jugiter  matutina. 

Memento  nostri,  Domina,  in  beneplacito  tuo : 
et  fac  nos  dignos  glorificandi  nomen  tuum. 
Gloria,  etc. 

PSALMUS  24. 

Ad  te,  Domina,  levavi  animam  racam  :  in  ju- 
dicio  Dei,  tuis  precibus,  non  erubescara. 

Neque  illudant  raihi  adversarii  mei  :  etenim 
praesuraentes  de  te  roborantur. 

Kon  prsevaleant  adversura  rae  laquei  mortis : 
et  castra  raalignantium  non  impediant  gressus 
meos. 

Collide  impetum  eorum  in  virtute  tua  :  et 
cum  mansuetudine  occurre  animae  raeee. 

Ductrix  raea  esto  ad  patriara  :  et  rae  coetui 
«ngelorum  dignerisaggregare.GIoriaPatri,  etc. 

PSALMUS  25. 


mea  digressus  sum 


sed  quia  speravi  in  te , 
nou  infirmabor. 

Ure  cor  raeum  igne  amoris  tui  :  et  cingulo 
castilatis  restringe  renes  meos. 

Quoniam  misericordia  tua,  et  cleraentia  tua 
ante  oculos  raeos  :  ct  delectatus  sum  in  voce 
laudis  tUcT. 

Doraina,  dilexi  decorera  faciei  tuoe  :  et  vene- 
ralus  sum  sanctam  majestatera  tuara. 

Confilcmini  nomini  ejus,  quoniara  sanctum 
est  :  enarrentur  in  saiculum  mirabilia  ejus.  GIo- 
ria  Patri,  etc. 

PSALMUS  26. 

Doraina,  illurainatio  raea  sit  splendor  faciei 
tuae  :  et  serenitas  tuce  gratiae  refulgeat  raenti  raese. 

Exalta  caput  meura  :  et  ego  psalraum  noraini 
tuo  decantabo. 

Ne  avertas  faciem  tuani  a  me  :  quia  speciem 
et  decorera  tuum  a  juventule  raea  concupivi. 

Te  araavi  et  exquisivi,  Regina  ccelorura :  mi- 
sericordiam  tuam  et  gratiam  tuam  ne  subtra- 
has  a  servo  tuo. 

Confitebor  tibi  in  nationibus  :  et  thronum  glo- 
riae  tuae  honorificabo.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  27. 

Ad  te,  Domina,  clamabo,  et  exaudies  me  ;  in 
voce  laudis  tuse  lastificabis  rae. 

Miserere  mei  in  die  angustiae  raeae  :  et  in  luce 
veritafis  tuae  libera  rae. 

Benedicta  sis,  o  Domina  :  in  finibus  omnibus 
orbis  terrae. 

Sanctuarium  quod  firmaverunt  manus  tuae  : 
est  sanctura  templum  corporis  tui. 

Conscientia  tua  raunda  et  imraaculata  est  :  lo- 
cus  propitiaUonis  et  habitaculura  sanctum  Dei. 
Gloria,  etc 

PSALMUS  28. 

Afiferte  Dominae  nostrae,  filii  Dei :  afferte  Do- 
minae  nostrae  laudem  et  reverentiam. 

Da  virtutera  sanctis  tuis,  Mater  sancta  :  et  be- 
nedictionem  laudantibus  atque  glorificantibus  te. 

Exaudi  gemitus  suspirantium  ad  te  :  et  ne 
spernas  vota  invocanfium  nomen  luum. 

Sit  manus  tua  ad  succurrendura  mihi  parata  : 
et  auris  tua  intendens  ad  deprecationem  meam. 

Benedicant  tibi  coeli  et  terra  :  mare  et  orbis 
terrarum.  Gloria  Patri^  etc. 


Judica  me,  Domina,  quoaiam  ab  innocentia         («)  Leg.  luum.  -  (6)  Del.  ejus.  —  (c)  Del.  tui. 


-204 


PSALTERIUM  MAJUS  BEAT^  MARI^  VIRGIMS. 


PS.VLMUS  29. 

Exaltabo  te,  Domina,  quoniara  suscepisti  me : 
ab  iniquo  adversario  meo  liberabis  me. 

Convertere  ad  me,  et  vivifica  me,  de  portis 
mortis  reduc  me  :  et  de  tluctibus  tribulationum, 
quae  circumdederunt  me. 

Propter  iraperium  et  magnificentiara  dexterae 
tuae  :  contere  et  dissipa  omnes  adversarios 
meos. 

Et  ego  offeram  tibi  sacrificiura  laudis :  et  glo- 
riam  tuam  devotius  exaltabo. 

Exultate,  coeli,  et  jucundare,  terra:  quia  con- 
solabitur  (a)  Maria  scrvos  suos,  et  pauperum 
suorum  miserebitur.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  30. 

In  te,  Domina,  speravi,  non  confundar  in 
aeternum  :  in  gratia  tua  suscipe  me. 

Tu  es  fortitudo  mea  et  refugium  meum  :  con- 
solatio  mea  et  protectio  mea. 

Ad  te,  Domina,  clamavi,  dum  tribularetur 
cor  meum ;  et  exaudisti  me  de  vertice  collium 
seternorum. 

Educas  me  de  laqueo,  quem  absconderunt 
mihi :  quoniam  tu  es  adjutrix  mea. 

In  manus  tuas,  Domina,  commendo  spiritum 
meura  ;  totam  vitam  meam  et  diem  ultiraura 
raeura.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  31. 

Beati,  quorura  corda  te  diliguut,  Virgo  Maria : 
peccata  ipsorum  a  te  raisericorditer  dilaentur. 

Sancta,  casta  et  florigera  ubera  tua :  quee  flo- 
rera  viriditatis  perpetuae  eruperunt. 

Decor  pulchritudinis  tuse  corruptionera  non 
videbit :  et  vultus  tui  gratia  in  perpetuura  non 
marcescet. 

Benedicta  tu,'  Virga  Jesse  sublimis  :  quia  te 
usque  ad  sedentem  in  throno  dilatasti. 

0  Virgo  Regina,  ipsa  es  via  :  per  quara  nos 
salus  de  supernis  sedibus  visitavit.  Gloria  Pa- 
tri,  etc. 

PSALMUS  32. 

Exultate,  justi,  in  Virgine  Maria  :  et  in  recti- 
tudine  cordis  collaudate  eam. 

Accedite  ad  eara  cura  reverentia  et  devo- 
tione  :  et  delectetur  cor  vestrura  in  salutatione 
ejus. 

Impendite  illi  sacrificium  laudis  :  et  inebria- 
mini  ab  uberibus  dulcoris  illius. 

Influit  enim  vobis  radios  suae  pietatis  :    et 


clarificabit  vos  fulgoribus  misericordiae   suae. 
Suavissimus  est  fructus  illius  :  in  ore  et  in 
corde  sapientis  dulcescit.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  33. 

Benedicam  Dorainara  in  omni  tempore  :  et 
non  deficiet  laus  ejus  in  ore  meo. 

Magnificate  eara  raecura  oranes :  qui  impin- 
guati  estis  raelle  et  lacte  recreationis  ejus. 

In  periculis,  in  rebus  dubiis  invocate  eam  : 
et  in  necessitatibus  invenietis  auxiliura  et  re- 
frigerium  dulce. 

Sumite  exemplum  conversationis  ejus  :  et 
aemulamini  studia  charitatiset  humilitatisillius. 

Quia  ergo,  Domina,  huraillima  fuisti  :  Ver- 
bum  increatum  ex  te  carnem  suscipere  coegisti. 
Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  34. 

Judica,  Doraina,  nocentes  rae  :  et  contra  eos 
exurge,  et  vindica  causara  raeam. 

Anima  raea  in  te  Ifetabitur  :  et  tuis  beneficiis 
devotus  exultabo. 

Gratia  et  dulcedine  tua  pleni  sunt  coeli  et 
terra  :  undique  tuis  beneficiis  irretisti  nos 
seraper. 

Quocumque  enim  pergiraus  :  occurrit  nobis 
diffusio  tui  uteri  virginalis. 

Curramus  ergo,  charissimi,  et  ita  nobilem  et 
dulcifluam  Virginera  salutemus  :  ut  in  suae  dul- 
cedinis  gremio  quiescaraus.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  3S. 

Dixit  injustus,  ut  peccet  in  abscondito  :  per 
te  (6)  a  malo  proposito  discedat,  Mater  Dei. 

Inclina  vultum  Dei  super  nos;  coge  illum 
peccatoribus  misereri. 

'    Doraina,  in  coelo  misericordia  tua  :   et  gratia 
tua  diffusa  est  super  terram. 

Potentia  et  virtus  in  brachio  tuo :  robur  et 
forlitudo  in  dextera  tua. 

Benedictum  sit  imperiura  tuum  super  coelos : 
benedicta  sit  magnificentia  tua  super  terram. 
Gloria,  etc. 

PSALMUS  36. 

Noli  aemulari  in  malignantibus,  Domina  :  fu- 
rorera  eorum  dulcifica  per  gratiara  tuara. 

Sperate  in  illa,  religiosi  et  claustrales  :  confi- 
dite  in  illa,  clerici  et  saeculares. 

(a)  Ceet.  edit.  consolatur.  —  [b)  Item  se. 


PSALTERIUiM  MAJUS  BEAT^  MARl^  VIRGINIS. 


205 


Delectamini  in  laudibus  illius  ;  et  exaudiet 
petiliones  cordis  vestri. 

Melius  est  modicum  cum  gratia  illius  :  quam 
Ihesauri  argentei  et  lapides  pretiosi. 

Gloria  semper  sit  tibi,  o  Regina  coelorum  :  et 
in  uUo  tempore  noli  nos  oblivisci. 

PSALMUS  37. 

Domina,  ne  in  furore  tuo  arguat  me  Domi- 
nus  :  nobis  veniam  obtine  de  peccatis. 

In  conspectu  tuo  sit  omne  desiderium  nos- 
Irum  :  spes  nostra  et  confidentia  nostra. 

Cor  meum  conturbatum  est  in  me  :  recedit 
lux  de  visceribus  meis. 

Ulumina  splendore  tuo  caecitatem  mcam  : 
dulcifica  dulcore  tuo  contritionem  meam. 

Ne  derelinquas  nos,  Domina  mater  Dei :  gra- 
tia  tua  et  virtus  sit  a  dextris  meis.  Gloria  Pa- 
tri,  etc. 

PSALMUS  38. 

Dixi  :  Custodiam  vias  meas,  o  Domina :  cum 
per  te  gratia  Christi  mihi  fuit  data. 

Dulcore  tuo  liquefactum  est  cor  meum :  amore 
tuo  infiammata  sunt  viscera  mea. 

Exaudi  orationem  meam,  Domina,  et  depre- 
cationem  meam  :  et  contabescant  adversarii 
mei. 

Miserere  mei  de  coelis,  et  de  altitudine  throni 
tui  :  et  ne  permittas  me  in  valle  miseriae  con- 
turbari. 

Custodi  pedem  meum,  ne  Isedatur  :  et  in  fine 
meo  sit  gratia  tua.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  39. 

Expectans  expeclavi  graUam  tuam  :  et  fecisti 
mihi  secundum  multitudinem  misericordiee  no- 
minis  tui. 

Exaudisti  preces  meas :  et  eduxisti  me  de  lacu 
miserice,  et  de  fovea  inimici. 

Multa  et  mirabiha  sunt  dona  tua,  Domina  ; 
incomparabilia  sunt  munera  gratiarum  tuarum. 

Exultent  et  Isetentur  super  te  omnes,  qui  dih- 
gunt  te  :  qui  oderunt  nomen  tuum^  corruant  in 
infernum. 

Benedicta  sis  in  seternum,  Domina  :  in  saecu- 
lum  et  in  sseculum  saeculi.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  40. 

Beata  Maria  intelligit  super  egenum  et  pau- 
perem :  in  ejus  laudibus  permanentem. 

Domina  angelorum,  Regina  mundi :  munda 
cor  meum  igne  amoris  et  charitatis  tuee. 


Tu  cs  mater  illuminalionis  cordis  mei  :  tu  es 
nutrix  refovens  mentem  meam. 

Te  cupit  os  meum  collaudare  :  te  affectat 
mens  mea  affectuosissime  venerari. 

Te  desiderat  anima  mea  exorare :  quia  tui- 
tioni  tuae  se  commendat  tota  substantia  mea. 
Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  41. 

Quemadmodum  desiderat  cervus  ad  fontes 
aquarum  :  ita  ad  amorem  tuum  anhelat  anima 
mea. 

Quia  tu  es  genitrix  vitae  meae  :  et  altrix  Repa- 
ratoris  carnis  meae. 

Quia  tu  es  laclatrix  Salvatoris  animae  meae : 
initium  et  finis  totius  salutis  meae. 

Exaudi  me,  Domina,  mundentur  sordes  meae  : 
illumina  me,  Domina,  ut  illustrentur  tenebrae 
meae. 

Accendatur  amore  tuo  tepor  meus  :  gratia 
tua  expellatur  torpor  meus.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  42. 

Judicame,  Domina,  et  discerne  causam  meam 
de  gente  perversa  :  a  serpente  maligno  et  a 
dracone  pestifero  Ubera  me. 

Sancta  foecunditas  tua  disperdat  eum  :  beata 
virginitas  tua  conterat  caput  ejus. 

Sanctae  praeces  tuae  corroborent  nos  conlra 
eum  :  sancta  merita  tua  exinaniant  virtutem 
ejus. 

Persecutorem  animae  meae  mitte  in  abyssum : 
puteus  infernalis  deglutiat  eum  viventem. 

Ego  autem  et  anima  mea  in  terra  caplivi- 
taUs  meae  bcnedicam  nomcn  tuum  :  et  glori- 
ficabo  tein  saecula  saeculorum.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  43. 

Domina,  auribus  nostris  audivimus  :  et  patres 
nostri  annuntiaverunt  nobis. 

Quia  ineffabiha  sunt  merita  tua  :  et  valde  stu- 
penda  mirabiha  tua. 

Domina,  innumerabiles  sunt  virtutes  tuae  :  et 
inaestimabiles  misericordiae  tuae. 

Exulla,  anima  mea,  et  laetare  in  illa  :  quia 
multa  bona  sunt  laudatoribus  praeparata. 

Benedicta  sis,  Regina  coelorum  et  angelorum : 
et  benedicantur  a  Deo  laudatores  magnificentiae 
tuae.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  44. 
Eructavit  cor  meum  verbum  bonum,  Do- 


•208 


PSALTKRIUM  MAJUS  MEATM  MAKIiE  VIWilNlS. 


miaa  :  cum  rore  mellitluo  cxtitit  dulcoratum. 

Per  luam  sanctitatem  peccata  mea  purgentur : 
per  tuam  intcgritatem  mihi  incorruptibilitas 
condonelur. 

Per  tuam  virginitatem  aumia  mea  a  Christo 
adamatur  :  et  sibi  amoris  vinculo  sociatur. 

Per  tuam  icecunditatem  ego  captivus  sum  re- 
demptus  :  per  tuum  partum  virgineum  de  morte 
perpetua  sum  ereptus. 

Per  tuam  prolem  dignissimara  perditus  sum 
restitutus  :  et  de  exilio  miseriiB  in  patriam  bea- 
titudinis  sum  reductus.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  43. 

Domina,  refugium  nostrum  tu  es  in  omni  ne- 
cessitate  nostra  :  et  virlus  potentior  conterens 
inimicum. 

Beneliciis  tuis  plenus  est  mundus  :  superant 
ccelestia,  penetrant  et  inferna. 

Plenitudine  gratiffi  tuae,  qufB  in  inferno  erant: 
se  laetantur  hberata. 

Obtentu  foecunditatis  tuae  virginese,  quae  su- 
pra  mundum  sunt  :  se  gaudent  restaurata. 

Per  gloriosum  tuas  virginitatis  sanctissimae 
partum  :  homines  angelorum  liunt  socii  et  con- 
cives.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  46, 

Omnes  gentes,  plaudite  manibus  :  psallite  in 
jubilo  virgini  gloriosae. 

Quoniam  ipsa  est  porta  vitae,  janua  salutis  : 
et  via  nostrae  reconciliationis. 

Spes  poenitentium,  solamen  lugentium  :  pax 
beata  cordium,  atque  salus. 

Miserere  mei,  Domina,  miserere  mei  :  quia 
tu  es  lux  et  spes  omnium  confidenlium  in  te. 

Per  tuam  salutarem  foecunditatem  placeat  : 
ut  peccatorum  venia  mihi  concedatur. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  47. 

Magna  es,  Domina,  et  laudabihs  valde  in 
civitate  Dei  coeli  :  in  universa  Ecclesia  electo- 
rum  ejus. 

Ascendisti^  alternantibus  hymnidicis  angelicis 
choris  :  archangeUs  constipata;  rosis  et  liUis 
coronata. 

Occurrite  illi,  Potestates  et  Principatus  :  ob- 
viate  ei,  Yirtutes  et  Dominationes. 

Cherubim,  et  Throni,  et  Seraphim,  exaltate 
eam  :  et  constituite  eam  a  dextris  Sponsi  aman- 
tissimi  Fihi  ejus. 


0  quam  lasto  animo,  quam  sereno  aspectu 
suscepisti  eam,  angelorum  et  hominum  Deus  : 
et  dedisti  ei  principatum  super  omnem  locum 
dominationis  luoil  Gloria  Palri,  etc. 

PSALMUS  AS. 

Audite  ha3C,  omncs  gentes  :  auribus  perci- 
pite,  qui  ingredi  cupitis  regnum  Dei. 

Virginem  Mariam  honorate  :  et  invenielis  vi- 
tam  etsalutem  perpetuam. 

Pauperes  servos  tuos,  Domina  :  felici  confoe- 
deratione  conjunge  Christo. 

Esuriem  parvulorum  tuorum  :  fruclu  ventris 
tui  refice,  et  sustenta. 

Remansisti  enim  incorrupta  post  partum  :  et 
inviolata  post  Filium.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  49. 

Deus  deorum  Mariae  locutus  est  :  per  Gabrie- 
lem  nuntium  suum,  dicens  : 

Ave  gratia  plena,  Dominus  tecum  :  per  te  sa- 
lus  mundi  reparatur. 

Speciem  et  decorem  tuum  :  Altissimi  Filius 
concupiscit. 

Adorna  thalamum  tuum,  filia  (a)  Sion  :  prae- 
parare  in  occursum  Dei  tui. 

Per  Spiritum  enim  Sanctum  concipies  :  qui 
tuum  partum  faciet  virgineum  et  jucundum. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  50. 

Miserere  mei,  Domina  :  quae  mater  misericor- 
diae  nuncuparis. 

Et  secundum  viscera  misericordiarum  tua- 
rum  :  raunda  me  ab  omnibus  iniquitatibus 
meis. 

Effunde  gratiam  tuam  super  me  :  et  solitam 
clementiam  tuam  ne  subtrahas  a  me. 

Quoniara  peccata  raea  confitebor  tibi :  et  co- 
ram  te  me  accuso  de  sceleribus  meis. 

Fructui  ventris  tui  me  reconciha  :  et  pacifica 
me  ei,  qui  me  creavit.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  51. 

Quid  gloriaris  in  raalitia :  o  maligne  serpens, 
et  draco  infernalis  ? 

Subraitte  caput  tuum  mulieri  :  cujus  fortitu- 
dine  deraergeris  in  profundum. 

Contere  eum,  Domina,  pede  virtutis  tuee  : 
exurge,  et  dissipa  malitiam  ejus. 

(a)  CcbI.  edit.  deest  filia. 


PSALTERIUM  MAJUS  BEAT^  MARL^  VIRGINIS. 


207 


Exlingue  potfintiam  ejus  :  et  virtutem  illius 
redige  in  favillam. 

Ut  viventes  exullemus  in  nominc  tuo  :  et 
Ifeto  animo  dicamus  tibi  laudem.  Gloria,  etc. 

PSALMUS  52. 

Dixit  insipiens  inimicus  in  corde  suo  :  Ho- 
minem  ejiciam  de  tabernaculo  filiorum  Dei. 

Egrediar^  et  ero  spiritns  mendax  in  ore  ser- 
pentis  :  et  per  loeminam  ejiciam  virum ,  virura 
ejus. 

Sicut  exaltantur,  o  miser,  coeli  a  terra  :  sic 
exaltatee  sunt  cogitationes  Dei  a  cogitationibus 
tuis. 

Noli  extolli  de  casu  mulieris  :  quia  mulier 
conteret  caput  tuum. 

Tu  illi  foveam  praeparasti,  et  in  sagena  illius 
capieris.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  53. 

Domina,  in  nomine  tuo  salvum  me  fac  :  et  ab 
injustitiis  meis  libera  me. 

Ut  non  noceat  mihi  calliditas  inimici  :  sub 
umbra  alarum  tuarum  protege  me. 

0  Domina  mea,  adjuva  me  :  gratiam  tuam 
largire  animae  mex. 

Voluntarie  offeram  tibi  sacrificium  laudis  : 
et  confitebor  nomini  tuo,  quoniam  bonum  est. 

Quoniam  ex  omni  tribulatione  liberabis  me  : 
et  inimicos  meos  despiciet  oculus  meus. 

Gloria  Patri,  etc. 

PS.VLMUS  54. 

Exaudi,  Domina,  orationem  meam  :  et  ne 
contemnas  deprecationem  meam. 

Contristatus  sum  in  cogitatione  mea  :  quia 
judicia  Dei  perterruerunt  me. 

Tenebrre  mortis  venerunt  super  me  :  et  pavor 
inferni  invasit  me. 

Ego  autem  in  solitudine  expecto  consolatio- 
nem  tuam  :  et  in  cubili  meo  attendo  misericor- 
diam  tuam. 

Glorifica  manum  et  dexterum  brachium 
tuum  :  ut  prosternantur  a  nobis  inimici  nostri. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  55. 

Miserere  mei^  Domina,  quoniam  conculcave- 
runt  me  hostes  mei  quoUdie :  omnes  cogitationes 
eorum  in  malumcontrame. 

Excita  furorem,  et  memento  belli:  et  super 
eos  effunde  iram  tuam. 


Innova  signa,  et  immuta  mirabilia  :  senlia- 
mus  adjutorium  brachii  tui. 

Glorifica  nomen  tuum  super  nos  :  ut  cogno- 
scamus  quoniam  in  sosculum  misericordia  tua. 

Stilla  nobis  guttam  suavitatis  tua?  :  quia  tu 
es  pincerna  gratiae  dulcoris.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  56. 

Mi.-erere  mei,  Domina^  miscrcre  mei  :  quia 
paratum  est  cor  meum  exquirere  voluntatem 
tuam. 

Et  in  umbra  alarum  tuarum  requiescam  : 
quia  delectabile  est  mihi  refrigeriumtuum, 

Manus  tuae  distillant  myrrham  primam  :  et 
digiti  tui  unguenta  gratiarum. 

Et  fragmenta  mali  punici  est  guttur  tuum  :  et 
spiramen  oris  tui  suave,  compositum  thymiama. 

Tu  enim  es  mater  pulchrce  dilectionis,  et  an- 
chora  spei :  portusindulgenliae,  etjanua  salutis. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  57, 

Si  vere  utique  justitiam  loquimini  :  justitiae  et 
misericordife  honorate  Reginam. 

Ad  laudem  enim  et  gloriam  pertinet  Salvato- 
ris  :  quidquidhonorificumsuaeimpensumfuerit 
Genitrici. 

Rosas  Martyrum  te  circumdant,  o  Regina  :  et 
lilia  virginum  ambiunt  thronum  tuum. 

Laudate  eam  simul,  astra  matutina  :  concen- 
tum  illi  facite,  omnes  filii  Dei. 

Glorificate  eam,  cceli  et  terra  ;  mare  et  flu- 
mina,  ac  fundamenta  orbis.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  58. 

Eripe  me  de  inimicis  meis,  Domina  mundi  : 
cxurge  in  occursum  meum,  Regina  pietalis. 

Aurum  obrizum  in  ornamentis  tuis  :  sardius 
et  topazius  in  diademate  tuo. 

Jaspis  et  amethystus  in  dextera  tua  :  berillus 
et  chrysolithus  in  sinistra  tua. 

Hyacinthus  etachates  inpectore  tuo  :  carbun- 
culi  scintillantes  in  monilibus  tuis. 

Myrrha ,  thus  et  balsamum  in  manibus  tuis  : 
sapphirus  et  smaragdus  in  digitis  tuis, 

Gloria  Patri,  etc, 

PSALMDS  59. 

Deus,  repulisti  nos  propter  peccata  nostra  :  et 
misertus  es  nobis  per  Virginem  Mariam. 

Intercede  pro  nobis ,  salutifera  Mater  Dei : 
quae  angelorum  et  hominum  salutem  peperisti. 


^208 


PSALTERIUM  MAJUS  BEA1VE  MkR\M  VIRGINIS. 

et 


Tu  enim  mcestis  exultationem  infundis 
mcerenlibus  IfEtitiam  et  dulcorem. 

Laetifica  nos  dulcifluo  sonooris  tui  :ct  liquore 
tuo  rosco  perfunde  corda  nostra. 

Tonate,  cceli  [a),  desuper,  et  date  iili  laudem  : 
glorifica  illam,  terra  cum  omnibus  habitatori- 
bus  tuis.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  60. 

Eiaudi,  Dominaj  orationem  meam  .  super  fir- 
mam  petram  stabilias  mentem  meam. 

Esto  mihi  turris  fortitudinis  :  me  tuearis  a  fa- 
cie  crudelis  vastatoris. 

Ut  castrorum  acies,  sis  illi  terribilis  :  et  vivus 
corruat  in  profundum  inferni. 

Tu  enim  cs  rutilans  et  decora :  nubes  rorifera, 
et  consurgens  aurora. 

Pulchra  es  et  clara,  ut  luna  plenissima  :  tan- 
quam  sol  refulget,  sacer  aspectus  tuus. 

GloriaPatri,  etc. 

PSALMUS  61. 

Nonne,  Domina,  tibi  subjecta  erit  anima :  quae 
Salvatorom  omniumgenuisti? 

Memento  nostri,  perditorum  Salvatrix :  exaudi 
planctus  cordis  nofctri. 

Infunde  gratiam  de  thcsauris  tuis  :  et  unguen- 
tis  tuis  placa  dolorem  nostrum. 

Da  nobis  gaudium  et  laetitiam  :  ut  confundas 
bonorum  inimicos. 

Ablue  omnia  peccata  nostra  :  sana  omnes 
infirmitates  nostras.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  62. 

per  Matrem  te  gloriti- 


et  benedictus 


et  sine  angu- 


Deus,  Deus  meus 
cabo. 

Virginaliter  enim  te  concepit 
stia  te  parturivit. 

Benedicta  sis,  o  Domina  nostra  :  et  pro  nobis 
assiste  ante  thronum  Dei. 

Species  et  claritas  :  in  conspectu  tuo. 

Custodi  animam  meam,  Domina :  ut  nunquam 
corruat  in  peccata.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  63. 

Exaudi,  Domina,  orationem  meam ,  cum 
deprecor  :  a  pavore  crudelis  libera  animam 
meam. 

Impetra  nobis  pacem  et  salutem  :  in  die  no- 
vissimo. 

(a)  C<Bt.  edit.  illi. 


Benedicta  sis  super  mulieres 
sit  fructus  ventris  tui. 

Illumina,  Domina,  oculos  meos  :  et  illustra 
caecitatem  meam. 

Da  mihi  in  te  confidentiam  bonam  :  in  vita 
et  in  fine  meo.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  64. 

Te  decet  hymnus,  Domina  nostra,  in  Sion  : 
laus  et  jubilatio  in  Hierusalera. 

Benedictionem  omnium  gentium  dedit  tibi 
Dominus :  laudem  et  gloriam  ante  conspectum 
populorum. 

Benedixit  te  Dominus  in  misericordia  sua  : 
et  thronum  tuum  constituit  super  ordines  ange- 
lorum. 

Gratiam  et  decorem  posuit  in  labiis  tuis  :  et 
pallio  gloriae  induit  corpus  tuum. 

Coronam  radiantem  posuit  in  capite  tuo  :  et 
virtutum  monilibus  te  decenter  ornavit. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  65. 

Jubilate  Dominae  noslrae,  omnis  terra  :  psal- 
lite  hymnum  nomini  ejus,  date  honorificentiam 
majestati  ejus. 

Benedictum  sit  cor  tuum,  Domina  :  cum  quo 
ardenter  et  sinceriter  Filium  Dei  dilexisli. 

Respice  paupertatem  meam,  gloriosa  Virgo  : 
miseriam  et  angustiam  meam  ne  tardes  remo- 
vere. 

Aufer  tribulationem  meam  :  dulcifica  languo- 
rem  meum. 

Benedicat  te  omnis  caro  :  glorificet  te  omnis 
lingua.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  66. 

Deus  misereatur  nostri,  et  benedicat  nobis  : 
per  illam  quae  eum  genuit. 

Miserere  nostri,  Domina,  et  ora  pro  nobis  : 
in  laeUtiam  bonam  converte  moestifiam  no- 
stram. 

Illumina  me,  Stella  maris  :  clarifica  me,  Virgo 
clarissima. 

Extingue  ardorem  cordis  mei  :  refrigera  me 
gratia  tua. 

Protegat  me  semper  gratia  tua :  praesentia  tua 
illustret  finem  meum.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  67. 

Exurgat  Maria,  et  dissipentur  iaimici  ejus  : 
conterantur  omnes  sub  pedibus  ejus. 


PSALTERIUM  MAJIIS  BYATM  MKMM  VIRGIiNIS. 


^209 


Impelum  inimicorum  nostrorum  dissipa  : 
destrue  omnem  iniquitatem  eorum. 

Ad  te,  Domina ,  clamavi  in  tribulatione  :  et 
serenasti  conscientiam  meam. 

Non  deficiat  laus  tua  in  orc  nostro  :  et  amor 
tuus  de  visceribus  nostris. 

Pax  multa  diligenlibus  te,  Domina  :  anima 
eorum  non  videbit  mortem  in  feternum. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  68. 

Salvum  me  fac,  Domina  :  quoniara  intrave- 
runt  concupiscentiarum  aqua;  usque  ad  ani- 
mam  meam. 

Infixus  sum  in  limo  peccati  :  et  aquee  volup- 
tatis  circumdederunt  me. 

Plorans  ploravi  in  nocte  :  et  dies  loetitiiip  ortus 
est  mihi. 

Salvaanimam  meam,  Genitrix  Salvatoris :  quia 
per  te  vera  salus  dala  est  omni  mundo. 

Dum  nuntiante  Angelo  fuisti  obumbrata  :  et 
Patris  sapientia  praegnans  et  gravidata. 

Gloria  Patri,etc. 

PSALMUS  69. 

Domina ,  in  adjutorium  meum  intende  : 
et  luce  misericordiae  tuae  illustra  mentem 
meam. 

Doce  nos  exquirere  bonitalem  tuam  :  ut  enar- 
remus  mirabilia  tua. 

Ostende  potenliam  tuam  contra  inimicos  nos- 
tros  :  ut  sanctificeris  in  nationibus  procul. 

In  ira  llammae  tuae  mergantur  in  infernum  : 
et  qui  conturbant  servos  tuos,  inveniant  perdi- 
tionem. 

Miserere  servorum  luorum,  super  quos  invo- 
catum  est  nomen  tuum  :  et  ne  sinas  angustiari 
eos  in  tentationibus  suis.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  70. 

In  te,  Domina,  speravi;  non  confundar  in 
aeternum  :  in  tua  misericordia  libera  me,  et 
eripe  me. 

Propter  multitudinem  iniquitatum  mearum  : 
oppressus  sum  vehementer. 

Facti  sunt  hosles  mei  in  capite  meo  :  subsan- 
naverunt  et  deriserunt  me  quotidie. 

Vide ,  Domina,  quoniam  tribulor :  expande 
manus  tuas,  succurre  pereunti. 

Ne  moreris,  propter  gratiam  nominis  tui :  ul 
efiRciaris  mihi  in  gaudium  et  salutem. 

Gloria  Patri,  etc. 

TOM.    XIV. 


PSALMUS   71. 


Deus,  judicium  tuum  Regi  da  :  et  misericor- 
diam  tuam  Reginae  matri  ejus. 

In  manu  tua  salus  et  vita  consistunt :  laetitia 
perpelun  et  aeternitas  gloriosa. 

Resperge  cor  meum  dulcedine  tua  :  fac  me 
oblivisci  miserias  hujus  vitae. 

Trahe  me  post  te  viuculis  inisericordiae  tuae  : 
et  fomentis  gratiae  et  pietatis  tuae  sana  dolorem 
meum. 

Concupiscentias sempiternas  excita  in  animam 
meam  :  et  de  gaudio  Paradisi  inebria  mentem 
meam.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS   72. 

Quam  bonus  Israel  Deus  :  his  qui  colunt  ma- 
trem  suam,  et  venerantur! 

Ipsa  est  enim  solaliumnostrum  :  in  laboribus 
subventio  optima. 

Obtexit  caligine  animam  meam  hoslis  :  in 
visceribus  meis,  Domina,  lumen  fac  oriri. 

Avertatur  a  me  ira  Dei  per  te  :  placa  eum 
meritis  et  precibus  tuis. 

In  judicio  pro  rae  assiste  ;  coram  eo  suscipe 
causam  meam,  et  mea  sis  advocata.  Gloria,  etc. 

PSALMUS  73. 

Ut  quid,  Domina,  repulisti  nos  :  nec  subvenis 
in  die  tribulationis? 

Ingrediatur  oratio  mea  in  conspectu  tuo  :  et 
voces  gementium  ne  despexeris. 

Tetendit  arcum  suum  contra  nos  inimicus  : 
firmavit  dexteram  suam,  et  non  est  consolator. 

Disrumpe  in  nobis  ligaturam  malitiarum  sua- 
rum  :  et  libera  nos  dextera  tua. 

Repelle  eum  in  locum  perdilionis  :  sempi- 
terna  damnatio  suscipiat  eum.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  74. 

Confitebimur  tibi,  Domina,  et  laudabimus 
nomen  tuum  :  fac  nos  in  tuis  laudibus  de- 
lectari. 

Cantate  ei,  habitatores  terra? :  et  laudem  ejus 
populis  nuntiate. 

Confessio  et  magnificentia  coram  illa  :  forli- 
tudo  et  exultatio  in  throuo  illius. 

Adorate  illam  in  decore  ilhus  :  glorificate 
opificem  pulchritudinis  illius. 

Recordamini  in  sempiternum  misericordiae 
illius  :  refinete  in  mente  virtutes  et  miral)ilia 
illius.  Gloria  Patri,  etc. 

14 


-210 


PSALTERIUM  MAJUS  BEATiE  MARL'f:  VIRGINIS. 


PSALMUS  75. 

Notus  in  Judfea  Deus  :  in  Israel  honorificentia 
Matris  ejus. 

Dulcis  est  memoria  ejus  super  mel  et  favum : 
et  amor  ejus  super  omnia  aromata. 

Salus  et  vita  in  domo  illius  :  et  in  taberna- 
culo  ejus  pax  el  gloria  sempilerua. 

llonoriticate  illam,  cneli  et  terra  :  quia  sum- 
mus  Artifex  hanc  mirabililer  honoravit. 

Date,  illi,  omnes  creaturae,  laudem  :  et  stu- 
pendam  misericordiam  ejus  extollite  gratulan- 
ter.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALHUS  76. 

Voce  mea  ad  Dominam  clamavi  :  et  sua  gra- 
tia  intendit  mihi. 

Abstulit  a  corde  mco  m(£stitiam  et  moerorem : 
et  suavitate  sua  cor  meum  dulcoravit. 

Formidinem  raeam  erexit  in  confidcntiam  bo- 
nam  :  et  suo  aspectu  melliiluo  mentem  meam 
serenavit. 

Adjutorio  sancto  suo  evasi  pericula  mortis  : 
et  de  manu  crudeli  subterfugi. 

Gratias  Deo  et  tibi ,  Mater  pia,  de  omnibus, 
quffi  assecutus  sum :  de  pietate  et  raisericordia 
tua.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  77. 

Attendite,  popule  Dei,  pfaecepta  Dei  :  et  Re- 
ginae  gratiae  nolite  oblivisci. 

Aperite  cor  ad  investigandum  eam  :  et  labia 
ad  glorificandum  illam. 

Descendat  amor  ejus  in  cordibus  vestris  :  con- 
cupiscite  placere  illi. 

Pulchritudo  ejus  vincit  Solem  et  Lunam  : 
compositio  ejus  ad  ornamenta  virtutum. 

Miserere  mei ,  Regina  gloriae  et  honoris  :  et- 
ab  omni  periculo  custodi  mentem  meam. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  78. 

Domina,  venerunt  gentes  In  haereditatem  Dei : 
quas  tu  meritis  tuis  Christo  confoederasti. 

Sit  eloquium  tuum  dulce  coram  ipso  :  et  con- 
junge  me  illi,  qui  me  redemit. 

Extende  brachium  tuum  contra  hostem  cru- 
delem  :  et  denuda  mihi  versutiam  illius. 

Vox  tua  dulcis  super  omnem  melodiam  :  har- 
monia  angeUca  ei  non  valet  comparari. 

(a)  Ccet.  edit.  fonte. 


Distilla  mihi  suavi!atera  gratiarura  tuarum  : 
et  tuorura  charisraatum  fragrantiam  et  odorem. 
Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  79. 

Qui  regis  Israel,  intende  ad  me  :  Matrem 
tuam  collaudare. 

Expergiscere  de  pulvere,  anima  mea  :  perge 
in  occursum  Reginae  coeh. 

Solve  vincula  colli  tui,  paupercula  anima 
mea  :  et  gloriosis  laudibus  accipe  illam. 

Odor  vitoe  de  illa  progreditur  :  et  omnis  salus 
de  corde  illius  scalurizat. 

Charismatum  suorum  fragrantiasuavi :  animaj 
mortuae  suscitantur.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMLS  80. 

Exultate  Dominae  adjutrici  nostrae  :  jubilate 
in  la^titia  cordis  vestri. 

Accendantur  affectus  vestri  in  illam  :  et  ini- 
micos  vestros  induet  confusione. 

Iraitemur  humilitatem  ejus  :  obedientiam  et 
mansuetudinem  illius. 

Omnes  gratiae  radiant  in  illa  :  capacisssima 
enim  fuit  capacitas  illius. 

Currite  ad  illam  cum  devotione  sancta  :  et  de 
bonis  suis  participabit  vobis. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  81. 

Deus  in  synagoga  Judaeorum  :  de  qua,  ut  rosa 
de  sentibus,  progressa  est  Mater  Dei. 

Terge  foeditatem  meam,  Domina  :  quae  sem- 
per  rutilas  puritate. 

Fontem  (a)  vitae  influe  in  os  raeum  :  ex  quo 
viventes  aquae  profluunt  et  emanant. 

Omnes  sitientes,  venite  ad  illam  :  et  de  fonte 
suo  gratanter  vos  potabit. 

Qui  hauriet  ex  eo,  saUet  in  vitam  aeternam  : 
et  qui  bibet  ex  eo,  non  sitiet  unquam. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  82. 

Domina  mea,  quis  siraihs  erit  tibi :  quaj  gratia 
et  gloria  supereraines  universos? 

Sicut  exaltantur  coeU  a  terra :  sic  tu  praecelsior 
cunctis,  et  nirais  exaltata. 

Vulnera  cor  meum  charitate  tua  :  fac  me  di- 
gnum  gratia  et  rauneribus  tuis. 

Liqueat  cura  mea  in  timore  tuo  :  et  concu- 
piscentia  tua  cor  meum  inflammetur. 

Fac  me  desiderare  honorificenUam  et  gloriam 


PSALTERIUM  MAJUS  BEATiE  MARL^  VlllGINIS. 


-211 


tuam  :  ut  per  te  recipiar  ad  pacem  Jesu  Christi. 
Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  83. 

Quam  dilecta  tabernacula  tua,  Domina  virtu- 
tum !  quara  amabilia  tentoria  redemptionis  tuse ! 

Ilonorate  illam,  peccatores:  et  irapetrabitvo- 
bis  gratiam  etsalutem. 

Super  thus  et  balsaraum  oralio  ejus  incen- 
smn  :  preces  ejus  non  revertuntur  vacuee,  nec 
inanes. 

Intercede  pro  me,  Domina,  apud  Christum 
luum  :  neque  derelinquas  me  in  morte,  neque 
in  vita. 

Benignus  est  enim  spiritus  tuus  :  gratia  tua 
replet  orbem  terrarum.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  84. 

Renedixisti,  Domine,  domum  tuam  :  conse- 
craslihabitationem  tuara. 

Hffic  est  speciosa  inter  filias  Hierusalera  :  cu- 
jus  raemoria  est  in  benedictione. 

Beatissimara  praedicaverunt  illam  Angeli 
sancti :  glorificateillam,Virtutes  et  Dorainationes. 

Populi  gentiura,  exquirite  prudenliara  ejus  : 
et  investigate  thesauros  raisericordiee  illius. 

Sentite  de  illa  in  bonitate  :  et  in  simplicitate 
cordis  exquirite  illam.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  85. 

Inclina,  Domina,  aurem  tuam,  et  exaudi  me  : 
converte  vultura,  et  raiserere  mei. 

Distillatio  dulcoris  tui  oblectat  aniraas  sanc- 
torum  :  et  infusio  charitatis  tuae  super  rael  dul- 
cissimum. 

Irradiatio  glorias  tuae  dilucidat  intellectum  : 
et  lux  raiserationum  tuarum  perducit  ad  sa- 
lutem. 

Fons  bonitatis  tuse  inebriat  sitientes  :  et  as- 
pectus  faciei  tuse  retrahit  a  peccato. 

Scire  et  cognoscere  te  est  radix  immortali- 
tatis  :  et  enarrare  virtutes  tuas  est  via  salutis. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  86. 

Fundamenta  vitte  in  anima  justi  :  perseverare 
in  charitate  usque  iu  finem. 

Gratia  tua  relevat  (a)  pauperem  in  adversilate : 
et  invocatio  tui  nominis  immitlit  ei  confiden- 
tiam  bonam. 

(a)  Ccet.  edit.  revelat.  —  (b)  Leg.  pias. 


Miserationibus  tuis  repletur  paradisus  :  ot  a 
terrorc  tuo  hostis  confunditur  infornalis. 

Qui  sperat  in  te,  inveniet  thesauros  pacis  :  ct 
qui  le  non  invocat  in  hac  vita,  non  perveniet 
ad  rcgnum  Dei. 

Fac,  Domina ,  ut  vivamus  in  gratia  Spirilus 
sancti  :  et  perduc  animas  nostras  ad  sanctum 
finem.  GloriaPatri,  etc. 

PSALMUS  87. 

Domina,  auxiliatrix  salutis  meae  :  in  die  cla- 
mavi  ct  nocte  corara  te. 

Ingrediatur  oralio  raea  in  conspeclii  tuo  : 
consolare  cura  facie  tua  mcestitiam  meam. 

MuUiplicata  sunt  mala  in  anima  mea  :  expur- 
ga  eam  de  sordibus  et  peccatis. 

Virtus  tua  persequatur  iniraicos  nosfros  :  ne 
nos  irapediant  ad  salutem. 

Confer  gratiam  animae  ad  resistendum  eis  : 
conforta  cor  nostrum  contra  concupiscentias 
carnis.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  88-. 

Misericordias  tuas,  Domina  :  in  serapiternum 
decantabo. 

Unguento  pietatis  tuoe  raedcre  conlritis  corde : 
et  oleo  raisericordiae  tuae  refove  dolores  nostros. 

Grafiosus  tuus  vultus  mihi  appareat  in  extre- 
mis  :  formositas  faciei  tuae  laetificet  spiritum 
raeura  egredientem. 

Excita  spiritum  meum  ad  araandam  bonita- 
tem  tuam  :  excita  mentera  ad  extoUeudam  no- 
bilitatem  et  preUositatera  tuara. 

Libera  rae  ab  omni  tribulatione  mala  :  et  ab 
omni  peccato  custodi  animam  meam.  Gloria 
Patri,  etc. 

PSALMUS  89. 

Domina,  refrigerium  facta  es  nobis  :  in  cun- 
ctis  necessitatibus  nostris. 

Diffusio  gratiae  tuae  producit  operaUones 
tuas  (fc)  :  et  stillicidium  dulcoris  tui  afTecUones 
facit  sanctissimas. 

MiseraUonum  tuarum,  Domina,  recordabor  : 
sacrificium  laudis  et  carmen  laeUtiae  psallam 
tibi. 

Qui  honorantte,  coronam  perennem  pro  cl- 
nere  obtinebunt  :  et  pallium  laudis  pro  spiritu 
moeroris. 

Qui  sperant  in  te,  amicU  lumine  induentur  : 
gaudium  et  perpetuam  laetiUam  sorUentur.  Glo- 
ria  Patri,  etc. 


'2\^ 


FSALTKKIUM  MAJIJS  MAYM  S\k\{\M  ViRGINlS. 


PSALMUS   90. 


Qui  habitat  in  adjutorio  Matris  Dei  :  in  pro- 
tectione  ipsius  commorabitur. 

Concursus  hostis  non  nocebit  ei  :  sagitta  vo- 
lans  non  tanget  eum. 

Quoniam  liberabit  eum  de  laqueo  insidian- 
tis  :  et  sub  pennis  suis  proteget  eum. 

Claraate  ad  illam  in  periculis  vestris  :  et  fla- 
gellum  non  appropinguabit  tabernaculo  vestro. 

Fruclus  gratiae  inveniet,  qui  speraverit  in 
illa  :  porta  paradisi  reserabitur  i.i.  Gloria,  etc. 

PSALMUS  Ul. 

Bonum  est  confiteri  Virgini  Mariae  :  et  psallere 
illi  gloriam,  prosperitas  est  mentis. 

Annuntiare  merita  ejus,  Itetificat  intellectum  : 
et  imilari  opera  ejus  exhilarat  angelos  Dei. 

Qui  acquirit  gratiam  ejus  :  agnoscetur  a  civi- 
bus  paradisi. 

Et  qui  habuerit  characterem  nominis  ejus 
annolabitur  in  libro  vitae. 

Exurge,  Domina,  et  judica  causam  nostram  : 
et  ab  insurgentibus  in  nos,  libera  nos. 

Ne  retrahas  a  peccatore  dexteram  tuam  :  et 
excipe  gladio  tuo  jacula  vastatoris.  Gloria  Pa- 
tri,  etc. 

PSALMUS  92. 

Dominus  regnavit,  decorem  induit  :  Matrem- 
que  suam  ornamento  coronavitvirtutum. 

Adimpleat  propitialionem  suam  in  nobis  Ma- 
ter  pacis  :  et  viam  sequitatis  doceat  servos  suos. 

Qui  desideratis  sapientiam  Christi  :  servite 
Matri  ejus  animo  reverenti. 

Quis  satisfaciet  enarrare  opera  tua,  Domina  ? 
et  quis  investigabit  thesauros  misericordi* 
tuae? 

Sustine  deficienles  in  tentationibus  suis  :  de-. 
stina  illos  in  sortem  veritatis. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  93. 

Deus  ultionum  Dominus  ;  sed  tu,  Mater  mise- 
ricordiae,  ad  miserandum  inflectis. 

Magnificentia  tua,  Domina,  preedicatur  in  sae- 
culum  :  qui  autem  colunt  te,  invenient  viam 
pacis. 

Servite  iili  revereuter  exultantes  :  et  sanabit 
vos  benedictus  fruclus  castissimi  ventris  illius. 

Respice,  Domina,  humiiitatem  servorum  tuo- 
rum  :  et  laudabunt  te  in  generationibus  saecu- 
lorum. 


Magnifica  nomentuumin  multiplicationegra- 
tiarum  tuarum  :  et  ne  sinas  servos  tuos  subja- 
cere  periculis.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  94. 

Venite,  exultemus  Dominoe  nostrae  :  jubile- 
mus  salutiferie  .Mariae  Reginae  nostrte. 

Praeoccupemus  Caciem  ejus  in  jubilatione  :  et 
in  canticis  collaudemus  eam. 

Venite,  adoremus,  et  procidamus  ante  eam  : 
conateamur  illi  cum  flefibus  peccata  nostra. 

Impetra  nol^is  indulgentiam  plenam  :  assisle 
pro  nobis  ante  tribunal  Dei. 

Suscipe  in  line  animas  no&tras  :  et  inlroduc 
nos  in  requiem  aHernam.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  95. 

Cantate  plenae  gralise  canticum  novum  :  can- 
late  Mariffi  omnes  terrigenae  orbis. 

Quoniam  omnes  angelos  sanctitate  praBcellit : 
et  natos  muUerum  virtutibus  mirabiUbus  et  si- 
gnis. 

Formositas  et  gloria  in  vultu  illius  :  et  gratia 
in  oculis  ejus. 

Aflerte  iUi  gloriam,  patriae  gentium  ;  exultale 
in  ea,  omnes  creaturae  Dei. 

Admirabile  commercium  habetis  per  eam  : 
ex  qua  vocati  estis  filii  Dei  excelsi.  Gloria,  etc. 

PSALMUS  96. 

Dominus  regnavit,  exultet  Maria  :  in  omni 
imperio  dominaUonis  suae. 

Adorate  eam,  cives  curiae  paradisi :  exaltate 
eam,  virgines  speciosae,  filiae  ejus. 

Quoniam  clevata  est  super  Principatus  et  Do- 
minaUones  :  exaltata  est  super  Angelorum  et 
Archangelorum  legationes. 

Patriarchae  et  Prophetas,  concrepate  illi  lau- 
dem  :  concentum  illi  facite,  Apostoli,  Martyres- 
que  ChrisU. 

Confessores  cum  Virginibus,  de  canUcis  Sion 
dicite  canUcum  ei  :  et  regraUamini  ei,  Monachi 
sancti,  de  accepUs  triumphis.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS   97. 

Cantate  Dominae  nostrae  canticum  novum  : 
quia  mirabilia  fecit. 

Inconspectu  genUum  revelavit  misericordiam 
suam  :  in  extremis  terrae  auditum  est  nomen 
ejus. 

Recordare,  Domina,  pauperum  et  misero- 
rum  :  et  sustenla  eos  ope  refrigerii  sancU  tui. 


PSALTRRIUM  MAJUS  BEATJE  .MARI.E  VJRGINIS. 


213 


Tu  aulem,  Domina,  suavis  et  vcrax  :  patiens 
nimis  et  miseratione  plena. 

Conculca  hostcs  aniraarum  noslrarura  :  et 
contumaciam  illorum  elide  brachio  sancto  tuo. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  98. 

Dominus  regnavit,  irascantur  populi  :  Maria 
sub  Cherubim  sedet  a  dextris. 

Magna  est  in  Sion  gloria  tua,  Domina  :  et  in 
Hierusalem  raagnificentia  tua. 

Cantate  ante  eam,  chori  virginales :  et  adorate 
thronum  ejus,  qui  sanctus  est. 

[n  dextera  ejus  ignea  lex  :  et  in  circuitu  ejus 
sanctorum  millia. 

Mandata  ejus  ante  oculos  ejus  :  et  justitiae  re- 
gula  in  corde  ejus.  Gloria  Patri,  ctc. 

PSAI.MUS  99. 

Jubilate  Dominse  nostrse,  homines  terrae  :  ser- 
vite  ilU  in  laetitia  et  jucunditate. 

In  toto  animo  vestro  accedite  ad  illam  :  et  in 
omni  virtute  vestra  conservate  vias  ejus. 

Investigate  illam,  et  manifestabitur  vobis  ; 
estote  mundi  corde,  et  apprehendetis  cara. 

Quibus  auxiliata  fueris,  Domina,  erit  refrige- 
rium  pacis  :  et  a  quibus  averterisvultum  tuum, 
non  erit  spes  ad  salulem. 

Recordare  nostri,  Domina,  et  non  apprehen- 
dent  nos  mala  :  succurre  nobis  in  fine,  el  inve- 
niemus  vitam  seternam.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  100. 

Misericordiam  et  judicium  cantabo  libi,  Do- 
mina  :  psallam  tibi  in  exultatione  cordis,  cum 
leetificaveris  animammeam. 

Laudabo  nomen  tuura  et  gloriam  :  et  prae- 
stabis  refrigerium  animse  mese. 

Zelatus  sum  amorem  tuum  et  honorem  :  ideo 
defendas  causani  meam  antc  judicem  saeculo- 
rum. 

Allectus  sum  gratia  et  bonitate  tua  :  oro,  ne 
frauder  a  spe  et  confidentia  bona. 

Conforta  animam  meam  in  novissimis  :  et  in 
carne  ista  fac  me  conspicere  Salvatorem. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  101. 

Domina,  exaudi  orationem  meam  :  et  clamor 
meus  ad  te  veniat. 

Non  avertas  sacrura  aspectum  tuum  a  me  :  ne- 
que  abomineris  me  propter  immunditiam  meara. 


Non  dcrelinquas  rae  in  cogitatu  et  consilio 
inimicorum  meorura  :  ct  ne  sinas  me  cadere  in 
exprobralionem  illorum  pessimam. 

Qui  confidunt  in  te,  non  timebunt  colubrum 
tortuosum  :  et  qui  exaltant  te  preeconiis,  eva- 
dunt  manus  Acherontis. 

Per  virgiualera  conceptura  tuura  da  mihi  in 
te  confidentiara  bonam  :  et  per  admirabilera 
partura  tuura  leetifica  aniraam  meam. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  102. 

Benedic,  aniraa  mea,  Matri  Jesu  Christi  ;  et 
omnia  praecordia  mea,  gloriiicate  noraen  ejus. 

Ne  obliviscaris  beneficia  ejus  :  nec  gratiam 
et  consolatus  illius. 

Gratia  ejus  peccata  relaxantur  :  et  miseri- 
cordia  ejus  eegritudines  reparantur. 

Benedicite  ei,  omnes  virtutes  cojlorum  :  glo- 
rificate  eam^  chori  Apostolorum  et  Propheta- 
rura. 

Benedicite,  mare  et  insulee  gentiura :  hyranum 
dicite  ei,  coeli  et  habitatores  eorum. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  103. 

Benedic,  anima  mea,  Virgini  Mariae  :  honor 
et  magnificentia  ejus  in  perpetuum. 

Formositatem  et  pulchritudinem  induisti  : 
amicta  es,  Domina,  fulgenti  vestimento. 

De  te  procedit  peccatorum  medela  :  et  pacis 
disciplina,  ac  fervor  charitatis. 

Imple  nos  servos  tuos  virtulibus  sanctis  :  el 
ira  Dei  non  appropinquet  nobis. 

Jucunditatem  aeternam  da  servitoribus  tuis  : 
et  noli  eos  oblivisci  in  certamine  raortis. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS   104. 

Confitemini  Dominae  nostrae,  et  invocate  no- 
men  ejus  :  cantate  ei  gloriose,  narrantes  virtu- 
tes  ejus. 

Laudate  et  exaltatc  eam,  Virgines  fiUae  Sion  : 
quia  desponsabit  vobis  Regem  angelorum. 

Honorate  Reginam  plenara  omni  gratia  :  et 
conteraplamini  cum  reverentia  sanctissimum 
vultum  ejus. 

Salus  serapiferna  in  manu  tua^  Domina  :  qui 
te  digne  honorificaverint,  suscipient  illam. 

Cleraentia  tua  non  deficiet  a  saeculis  aeternis  : 
et  misericordia  tua  a  generatione  in  generatio- 
nem.  Gloria  Patri,  etc. 


2i4 


PSALTERIUM  MAJUS  BEA.Ti^  MAHliE  VIRGINIS. 


PSALMUS  105. 

Confilemini  Dominse  nostrnc,  quoniam  bonum 
esl  :  per  cunctas  tribus  terra3  cnarrate  miseri- 
cordias  ejus. 

Longe  est  ab  impiis  conversatio  ejus  :  a  via 
Aitissimi  non  declinavit  pes  ejus. 

Fons  irrigantis  graticB  procedit  de  ore  illius  : 
et  emanalio  virginalis  sanctificans  animas  ca- 
stas. 

Spes  de  gloria  paradisi  in  corde  iilius  :  quae 
devolo  animo  honorificaverit  illam. 

Miserere  nostri,  fulgentissima  Regina  coeli :  et 
proesta  consolationem  de  gloria  tua. 

Gioria  Patri,  ctc. 

PSALMUS  106. 

Confitemini  Domino,  quoniam  bonum  :  con- 
fitemini  Matri  ejus,  quoniam  in  sfeculum  mise- 
ricordia  ejus. 

Innocentiam  et  viam  prudentiae  ostende  no- 
bis,  Domina  :  et  viam  intelligentiae  indica  servis 
tuis. 

Timor  Dei  illustrat  inteilectum  :  et  amor  tuus 
exliilarat  iilum. 

Beatus  vir,  cujus  eioquium  est  tibi  gratum  : 
iliius  ossa  impinguabuntur  adipe  et  pingue- 
dine. 

Eioquium  tuum  sustentat  animam  imbeciliem : 
et  iabia  tua  esurientem  animum  refociliant. 

Gioria  Palri,  etc. 

PSALMUS  107. 

Paratum  cor  meum,  Domina,  paratum  cor 
meum  :  iaudes  tibi  psaiiere  et  cantare. 

Major  est  cliaritas  tua  cunctis  divitiis  :  et  gratia 
tua  super  aurum  et  iapidem  pretiosum. 

Beatitudo  et  justitia  donantur  a  Deo  :  qui  au- 
tem  de  peccatis  conversi  fuerint  ad  te,  poeni- 
tentiae  remedium  consequentur. 

Emissionis  tufe  gratia  et  pax  :  qui  autem  tibi 
piacuerit,  procui  fiet  a  perditione. 

Esto  umbracuium  protectionis  in  tentationi- 
bus  nostris  :  expansio  alarum  tuarum  defendat 
nos  a  devorante.  Gioria  Patri,  etc. 

PSALMUS  108. 

Domina ,  iaudem  meam  nc  despexeris  :  et 
hoc  dedicatum  tibi  psalterium  digneris  accep- 
tare. 

Respice  voiuntatem  cordis  mei :  et  affeclio- 
ncm  meam  fac  tibi  bcneplacentem. 


Propera  ad  visitandam  servos  tuos  :  sub  te- 
gumcnto  manus  tuti:  iiicEsi  conscrventur. 

Iliuminationem  Spiritus  sancti  per  te  susci- 
[>iant  :  et  refrigerium  contra  cupiditatis  aestum. 

Medere  contritis  corde,  Domina  :  et  rcfove 
cos  unguento  pietatis,  Gioria  Patri,  etc. 

PSALMUS  109. 

Dixit  Dominus  Dominee  nostrae  :  Sede,  Mater 
mea,  a  dextris  meis. 

Bonitas  et  sanctilas  placuerunt  tibi  :  ideo  re- 
gnabis  mecum  in  aeternum. 

Corona  immortalitatis  in  capite  sancto  tuo  : 
cujus  fulgor  et  claritas  non  extinguetur. 

Miserere  nostri,  Domina,  mater  luminis  et 
spiendoris  :  illumina  nos,  Domina  veritatis  et 
virtutis. 

De  thesauris  tuis  infunde  nobis  sapientiam 
Dei :  et  inteiiectum  prudentiae,  ac-formam  di- 
sciplinae.  Gloria  Patri,  etc, 

PSALMUS   110. 

Confitebor  tibi,  Domina,  in  toto  animo  meo  : 
glorificabo  te  in  tota  mente  mea. 

Opera  gratiae  tuae  commorabuntur  :  et  testa- 
mentum  misericordiae  tuae  ante  tlironum  Dei. 

Per  te  missa  est  redemptio  a  Deo  :  populus 
poenitens  habebit  spem  saiutis. 

Inteilectus  bonus  omnibus  honorantibus  te  ; 
et  sors  illorum  inter  angeios  pacis. 

Gloriosum  et  admirabiie  est  nomen  tuum ; 
qui  iilud  retinent,  non  expavescent  in  puncto 
mortis.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  111. 

Beatus  vir,  qui  timet  Dominam  :  et  beatum 
cor,  quod  diiigit  iliam. 

Jucundus  homo,  qui  non  satiatur  iaude  tua; 
et  a  relatu  virtutum  tuarum  non  fatigatur. 

Exortum  est  in  corde  iilius  iumen  Dei :  Spiri- 
tus  sanctus  iiluminat  inteiligentiam  ejus. 

Disperge,  Domina,  gratiara  tuara  pauperibus 
tuis  :  esurientes  refove,  et  egenos. 

In  raeraoria  aeterna  fiunt  per  te  nomina  :  ab 
auditu  terribiii  non  trepidet  cor  nostrum. 

Gioria  Patri^  etc. 

PSALMUS  112. 

Laudate,  pueri,  Matrem  Dei  :  glorificate,  se- 
nes,  nomen  ejus. 

Benedicta  sit  Maria  Mater  Christi  :  ipsa  enim 
est  via  ad  patriam  sanctitatis. 


PSALTERIUM  MAJIIS  BEAM  MARI^  VIRGINIS. 


215 


Excelsus  super  Cherubim  thronus  ejus  :  et 
sedes  ejus  super  cardines  coeli. 

Super  humiles  vultus  ejus  :  et  super  confi- 
dentes  in  eam  aspectus  illius, 

Misericordia  ejus  super  omnem  carnem  :  et 
eleemosyna  illius  usque  ad  extremum  terree. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  dl3. 

In  exitu  animee  meae  de  hoc  raundo :  occurre 
iUi,  Domina,  et  suscipe  eam. 

Consolare  eam  vullu  sancto  tuo ;  aspectus 
daemonis  non  turbet  illam. 

Esto  illi  scala  ad  regnum  ccelorum;  et  itcr 
rectum  ad  paradisum  Dei. 

Impetra  ei  a  Patre  indulgentiam  pacis ;  ct 
sedem  lucis  inter  servos  Dei. 

Sustine  devotos  ante  tribunal  Christi :  suscipe 
causam  eorum  in  manibus  tuis.  Gloria,  etc. 

PSALMDS  114. 

Dilexi  Matrem  Dei  Domini  mei  :  ct  lux  mise- 
ralionum  ejus  iufulsit  mihi. 

Circumdederunt  me  dolores  mortis  :  et  visi- 
tatio  Mariae  laetificavit  me. 

Dolorem  et  periculum  incurri  :  et  recreatus 
sum  gratia  illius. 

Nomen  ejus  et  memoriale  illius  sit  in  medio 
cordis  nostri  :  et  non  nocebit  nobis  ictus  mali- 
gnantis. 

Convertere,  anima  mea,  in  laudem  ipsius  :  et 
invenies  refrigerium  in  novissimis  tuis. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  113. 

Credidi,  propter  quod  locutus  sum  :  gloriam 
tuam,  Domina,  orbi  terrae. 

Compalere  animae  meae,  et  dirige  illam  :  di- 
gnare  beneplacitum  tuum  insinuare  ilh. 

Statue  illi  testamentum  pacis  et  dilectionis 
tuae :  preebe  illi  ingenui  raemoriam  norainis  tui. 

De  benedictione  ventris  tui  da  raihi  sustenta- 
tionera  :  et  de  pinguedine  gratiae  tuee  dulcora 
animam  raeam. 

Disrurapc  vincula  peccatorura  meorum  :  et 
de  virtutibus  exorna  faciem  animae  raeae. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  U6. 

Laudate  Dorainara  nostrara,  omnes  gentes : 
glorificate  eara  omnes  populi. 
Quoniam  confirraata  est  super  nos  gralia  et 


raisericordia  ejus  :  et  veritas  illius  perraanet  in 
aeternura. 

Qui  digne  coluerit  illara,  justificabitur  :  qui 
autera  neglexerit  illam,  morietur  in  peccatis 
suis. 

Labia  angelorum  enarrabuntsapientiam  ejus : 
et  oranes  cives  paradisi  cantabunt  ejus  laudem. 

Bono  animo  accedentes  ad  illam  :  non  capien- 
tur  ab  angelo  devastante.  Gloria  Patri,etc. 

PSALMUS  H7. 

Confitemini  Doraino,  quoniara  bonus  :  confi- 
teraini  Matri  ejus,  quoniam  in  saeculura  raiseri- 
cordia  ejus. 

Araor  illius  expellit  peccatum  a  corde  :  et 
grafia  illius  expiat  conscienfiam  peccatoris. 

Via  veniendi  ad  Christura  est  appropinquare 
ad  illam  :  qui  autera  fugerit  eara,  non  inveniet 
viara  pacis. 

Qui  obduratus  est  in  peccatis,  saepe  invocet 
illam  :  et  lux  in  suis  tenebris  orietur. 

Qui  tristatur  in  corde  suo,  clamet  ad  illara  : 
et  dulcoranti  stillicidio  inebriabitur. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS   118. 

Beati  iramaculati  in  via  :  qui  Matrcm  Doraini 
imitantur. 

Beati  irailatores  huraihtatis  ejus  :  beati  parti- 
cipes  charitatis  illius. 

Beati  perscrutatores  virtutum  illius  :  beati 
conformes  imagini  illius. 

Beati  qui  conceptum  et  partum  illius  vene- 
rantur :  beati  qui  devote  ei  faraulantur. 

Beati  qui  in  ea  habent  spem  et  confidentiara : 
beati  qui  per  illara  suscipient  feUcitatera  sera- 
piternara.  Gloria  Patri,  etc. 

Retribue  servo  tuo,  Doraina  :  vivifica  me,  et 
faciam  voluntatem  tuam. 

Incola  ego  sura  in  terra  :  nihil  abscondas  raihi 
de  araore  tuo. 

Concupivit  aniraa  mea  laudem  tuam  deside- 
rare  :  onmi  lerapore. 

Tu  enim  salus  raea  in  Doraino  :  quae  me  morti 
adjudicatum  liberasti. 

Quid  pro  his  retribuam  tibi,  nisi  rae  totum  ? 
Doraina,  suscipe  me.  Gloria  Patri,  etc. 

Legem  pone  mihi,  Domina,  voluntatis  tuae, 
sanctarum  sanctissima  :  et  exquirara  eam  sem- 
per. 


il(i 


rSALTERlUM  MAJUS  BEklAL  MARI/E  VIUGINIS. 


Dcduc  rae  in  scmitam  raiserationum  tuarum, 
raulierum  pulcberrima  :  quia  ipsam  volui. 

Inclina  animam  meam  ad  supernorum  amo- 
rem,  Domina:  et  non  ad  impudicitiam. 

Ecce  concupivi  castimoniam  tuam  a  juven- 
tute  mea :  in  misericordia  tua  confirma  me. 

Et  obscrvabo  viam  teslimoniorum  tuorura  in 
seeculum  :  et  scrutabor  mandata  Filii  tui,  qum 
dilexi.  Gloria  Patri,  elc. 

• 

Memor  esto  verbi  tui,  dominarura  Primiceria . 
in  quo  raihi  spem  dedisti. 

Hsec  in  tempestatum  fluctibus  potenter  tenuit 
rae  :  quia  eloquium  tuura  vivilicabit  rae. 

Circumdederunt  me  viri  mendaces,  et  con- 
gregata  sunt  super  me  flagella  :  et  ecce  manus 
tua  eripuit  me. 

Comraunicavi  in  bonis  omnibus  timentibus 
te  :  et  custodientibus  obnixe  mandata  tua. 

Miserationi])us  tuis  plena  est  terra  :  ideo  viam 
juslilicationum  tuarum  exquisivi.  Gloria,  etc. 

bonitatera  iecisti  cum  servo  tuo,  Domina  :  de 
qua  gaudent  angeli. 

Disciplinam  raorura  tuorum  et  {«quitatem 
tuara  doce  me  :  quia  verbis  tuis  pree  cunctis 
credidi. 

Bomim  raihi,  quia  onere  tuo  humiliasti  me  : 
ut  sequar  conversationem  tuam. 

Qui  amant  servientes  tibi,  venerabuntur ;  qui 
autem  abominatus  fuerit  eos,  ruet  in  eeternum. 

Veniant  mihi  semper  desuper  guttae  clemen- 
tiee  tuae,  et  vivam :  quia  lex  tua  sancta  medita- 
tio  mea  est.  Gloria  Patri,  etc. 

Defecit  in  semitis  tuis  anima  mea,  Doraina : 
et  nisi  raiseratio  raaxiraa  esset,  periissem  uti- 
que  in  infirmitate  mea. 

Defecerunt  ocuU  mei  iu  conleraplatione  tua  : 
velut  uter  in  pruina  a  te  visa  est  anima  mea. 

Secundum  bonitatem  tuam  vivifica  me  :  et 
non  obliviscar  sermones  tuos,  quia  tibi  adhce- 
rere  bonum  est. 

Dispositione  tua  perseverat  mundus  ;  quem 
et  tu  cum  Deo  fundasti  ab  initio. 

Tuus  totus  ego  sum,  Domina,  salvum  me  fac : 
quoniam  desiderabiles  erant  laudes  tuae  in 
terapore  peregrinationis  meai. 

Gloria  Patri,  etc. 

Quomodo  dilexi  legem  tuam,  Domina  !  in 
conspectu  mco  sempcr. 


Suavitatum  tuarum  aflluentia  cor  meum  alie- 
navit  a  me  :  et  caro  mea  mirabiliter  exuitavit 
in  te. 

Quam  dulcia  peccatoribus  eloquia  lua,  Do- 
mina!  super  omnera  melodiam  refectio  tua 
dulcis  ori  meo. 

IUuminatio  gressibus  meis  verbum  tuum  :  et 
luraen  ineflabile  seraitis  meis. 

Quoties  exasperaverunt  me  peccatores  in- 
lerni,  quia  a  charitate  tua  deolinare  nolui ! 
ego  autcm  speravi  in  te,  Doraina. 

Gloria  Patri,  etc. 

Iniquos  odio  habui  :  et  viara  tuam  dilexi, 
Domina  gratiosa. 

Adjuva  me,  et  salvus  ero,  Domina  mundi :  et 
meditabor  honorificentiam  mandatorum  tuo- 
rum. 

Fac  me  semper  stare  in  timore-tuo  :  et  non 
tradas  me,  Virgo,  calumniantibus  me. 

Vernaculus  tuus  sum  ego  :  minimus  in  fami- 
lia  tua. 

Custodi  me,  Domina :  a  negUgentibus  judicia 
justitiae  tuae. 

Contemnes  omnes  discedentes  a  servitio  tuo : 
quia  injusta  est  conversaUo  eorum.  Gloria,  etc. 

Mirabilia  tua  testimonia,  Mater  alma  :  et  ser- 
monibus  tuis  illuminatum  est  cor  meum. 

Vultum  tuura  deprecabuntur  omnes  divites 
plebis  :  fiUae  regum  collaudant  faciem  tuam. 

Ardens  verbura  labiorum  tuorum  vehemen- 
ter  :  qui  ad  te  properat,  percipiat  illud. 

Arundo  agitata  sum  in  conspectu  tuo  :  tenc 
me,  Domina,  sub  jugo  tuo,  et  non  confundar. 

Servientes  Ubi  plus  aliis  invadunt  dracones 
inferni  :  sed  tu,  Domina,  defende  nos. 

Gloria  Patri,  etc. 

Clamavi  in  toto  corde  meo  ad  le,  Domina  :  de 
necessitaUbus  meis  cleraenter  eripe  me. 

Vocem  gemitus  mei  exaudi,  Domina  mea: 
doce  me  quid  acceptum  sit  apud  te  omni  lem- 
pore. 

Longe  a  nescientibus  te  salus  :  qui  aulem 
perstat  (o)  in  obsequio  tuo,  procul  fiat  a  per- 
ditione. 

Misericordia  tua  rigat  universum  :  Domina, 
in  salutari  tuo  vivifica  me. 

Initiura  eloquiorum  tuorum  veritas  in  aeler- 

(«)  Ccel.  edil.  praBslal. 


PSALTERIUM  MAJUS  BEAT^  MARl^  YIRGINIS. 


-217 


num  :  el  legem  tuam  immaculatam  non  sum 
oblitus.  Gloria  Patri,  etc. 

Principcs  persecuti  sunt  me  gratis  :  et  ab  in- 
vocalione  nominis  tui  trepidat  spiritus  malignus. 

Pax  multa  obscrvantibus  nomen  tuura,  Matcr 
Dei  :  et  non  cst  illis  scandalum. 

Septenis  lioris  decantavi  tibi  laudes,  Domina : 
juxta  eloquium  tuum  da  mihi  intellectum. 

Intret  oratio  mea  in  conspectu  tuo,  ut  non 
derelinquam  te,  Domina,  cunctis  diebus  vitce 
meae ;  quoniam  vioe  tuoe  misericordia  ct  vcritas. 

Concupiscam  in  aeternum  laudare  te,  Domina : 
cum  docueris  me  justificationes  tuas. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  HD. 

Ad  Dominam,  cum  tribularer,  clamavi :  et  ex- 
audivit  me. 

Domina,  libera  nos  ab  omni  malo  :  cunctis 
diebus  vitae  nostrae. 

Contere  caput  inimicorum  nostrorum  :  pede 
insuperabilis  virtutis  tuee. 

Ut  exultavil  spiritus  tuus  in  Deo  salutari  tuo  : 
sic  veram  digneris  infundere  laetitiam  cordi 
meo. 

Ad  Dominum  accede  rogatura  pro  nobis  :  ut 
per  te  nostra  peccata  deleantur.  Gloria  Pa- 
tri,  etc. 

PSALMUS  120. 

Levavi  oculos  meos  ad  te,  Mater  Christi :  per 
quam  venit  solatium  omni  carni. 

Auxilium  tuum  et  gratiam  tuam  nobis  ira- 
pende  :  in  omni  tribulatione  nostra. 

Custodi  nos,  Domina  Virgo  Maria :  ne  pecca- 
torum  laqueo  capiamur. 

Non  dormit  nequc  dormietpupilla  oculi  tui: 
ut  tua  semper  custodia  protegamur. 

Angelorum  et  hominum  te  laudat  omnis  lin- 
gua  :  et  ante  te  omnia  genua  curvantur.  Gloria 
Patri,  etc. 

PSALMUS  121. 

Laetatus  sum  in  te,  Regina  cceli :  quia  te  duce 
in  domum  Domini  ibimus. 

Ilierusalem  coelestis  civitas  :  ad  Mariae  prae- 
mia  veuiamus. 

Pacem  et  indulgentiam,Virgo,  nobis  impetra : 
et  palmam  de  hostibus,  et  triumphum. 

Conforta,  et  consolare  cor  nostrum  :  tuee  dul- 
cedine  pietatis. 


Sic,  Domina,  nobis  infundc  clementiam  :  ut 
devote  in  Domino  nioriamur.  Gioria  Patri,  etc 

PSALMUS  122. 

Ad  te  levavi  oculos  meos,  Regina  :  quae  re- 
gnas  in  ccelis. 

Adjutorium  nostrum  in  virtute  sit  nominis  tui : 
per  tc  omnia  opera  nostra  dirigantur. 

Benedicta  sis  in  coelo  et  in  terra  :  in  mari  et 
in  omnibus  abyssis. 

Benedicta  sit  foecunditas  tua:  benedicta  sit 
virginitas,  et  munditia  tua. 

Benedictum  sit  corpus  tuum  sanctum  :  bene- 
dicta  sit  anima  tua  sanctissima. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  123. 

Nisi  quia  Domina  nostra  erat  in  nobis  :  inve- 
nissent  nos  pericula  multa. 

Esto,Virgo,  defensatrix  nostra  :  et  ante  Deum 
advocata  propitia. 

Ostende  nobis,  Domina,  misericordiam  tuam : 
et  conforta  nos  in  servitio  sancto  tuo. 

Benedicant  te  sancti  angeli  in  ccelo  :  benedi- 
cant  te  omnes  homines  super  terram. 

Non  tradas  bestiis  animas  confitentium  tibi  : 
ora  te  canentium  non  obturentur. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  124. 

Qui  confidunt  in  te,  Mater  Dei :  non  timebunt 
a  facie  inimici. 

Gaudete  et  exultate,  omnes  qui  diligitis  eam  : 
quia  adjuvabit  vos  in  die  tribulationis  vestrae. 

Reminiscere  miserationum  tuarum,  Domina  : 
et  releva  peregrinationem  incolatus  nostri. 

Gonverte  amabilem  vultum  tuum  super  nos  : 
confunde  et  destrue  omnes  inimicos  nostros. 

Henedicta  sint  omnia  opera  manuum  tuarum, 
Domina :  benedicta  sint  omnia  sancta  miracula 
tua.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  125. 

In  convertendo  faciem  tuam  serenissimam 
super  nos  :  laetificabis  nos,  virginea  Mater  Dei. 

Benedicta  sis,  o  sacrarium  Christi :  prae  cunc- 
tis  mulieribus  super  terram. 

Benedictum  sit  gloriosum  nomen  tuum  :  quod 
os  Domini  mirabiliter  nominavit. 

Non  deficiat  laus  tua  de  labiis  nostris ;  nec 
charitas  tua  de  praecordiis  nostris. 

Qui  te  diligunt,  benedicantur  a  Deo :  et  qui 


-218 


PSALTERIUM  MAJUS  BEATiE  MAHIiE  YIRGINIS. 


te  volunt  diligere,  non  defraudentur  a  fidc. 
Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  126. 

Nisi,  Domina,  aedificaveris  domum  cordis  no- 
stri;  non  permanebit  fedificium  ejus. 

^difica  nos  gratia  et  virtute  tua  :  ut  manea- 
mus  firmi  in  perpetuum. 

Benedictum  sit  eloquium  tuum  :  et  bencdicta 
sint  omnia  verba  oris  tui. 

Benedicantur  a  Deo,  qui  te  benedicunt  :  et  in 
justorum  numero  computentur. 

Benedic,  Domina,  te  benedicentes  :  et  ne  un- 
quam  avertas  ab  eis  gratiosum  vultum  tuum. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  127. 

Beati  omnes,  qui  timent  Dominam  nostram  : 
et  beati  omnes,  qui  sciunt  facere  voluntatem 
tuam,  et  beneplacitum  tuum. 

Benedicti  sunt  pater  et  mater  qui  te  genue- 
runt :  quorum  memoria  permanet  in  saeculum. 

Benedictus  est  venter,  qui  te  portavit  :  et  be- 
nedicta  sint  ubera,  quae  te  lactaverunt. 

Converte  misericordiam  tuam  super  nos  :  et 
deprecabilis  esto  super  servos  tuos. 

Intuere,  et  respice  opprobrium  nostrum  :  au- 
fer  a  nobis  cunctas  iniquitates  nostras. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  128. 

Saepe  expugnaverunt  me  a  juventute  mea  ini- 
mici  mei :  libera  me,  Domina,  et  vindica  me  ab 
ipsis. 

Ne  des  illis  potestatem  in  animam  meam :  cu- 
stodi  omnia  interiora,  et  exteriora  mea. 

Obtine  nobis  veniam  peccatorum  :  per  te 
Spiritus  sancti  gratia  nobis  detur. 

Fac  nos  digne  et  laudabiliter  pcenitere  :  ut 
beato  fine  ad  Deum  veniamus. 

Placatum  tunc  et  serenissimum  nobis  osten- 
de  :  gloriosum  fructum  ventris  tui. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  129. 

De  profundis  clamavi  ad  te,  Domina  :  Domi- 
na,  exaudi  vocem  meam. 

Fiant  aures  tuse  intendentes  :  in  vocem  laudis 
et  glorificationis  tuae. 

Libera  me  de  manu  adversariorum  meorum : 

(o)  Ccet.  edit.  exuUatis. 


confunde  ingenia  et  conatus  eorum  contra  me. 

Erue  me  in  die  mala :  et  in  die  mortis  ne  obli- 
viscaris  animse  mete. 

Deduc  me  ad  portum  salutis  :  inter  justos 
scribatur  nomen  meum.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  130. 

Domina,  non  est  exaltatum  cor  meum  :  neque 
sublimati  sunt  oculi  mei. 

Benedixit  te  Dominus  in  virtute  sua  ;  qui  per 
le  ad  nihilum  redegit  inimicos  nostros. 

Benedictus  sit,  qui  te  sanctificavit :  et  mun- 
dam  de  matris  utero  te  produxit. 

Benedictus  sit,  qui  te  obumbravit :  et  sua  gra- 
lia  te  foecundavit. 

Benedic  nos,  Domina,  et  conforta  nos  in  gra- 
tia  tua  :  ut  per  te  ante  conspectum  Domini  prae- 
sentemur.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  131. 

Memento,  Domina,  David  :  et  omnium  invo- 
cantium  nomen  tuum. 

Da  nobis  in  nomine  tuo  fiduciam :  et  confun- 
dantur  adversarii  nostri. 

Consolare  nos  in  terra  peregrinationis  nostrae : 
et  releva  paupertatem  nostram. 

Da  nobis  panem  lacrymarum,  Virgo  sancta  : 
et  dolorem  peccatoruminterraincolatusnostri. 

Redde  nobis  propitium  benedictum  fructum 
ventris  tui  :  ut  Spiritus  sancti  gratia  repleamur. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  132. 

Ecce  quam  bonum,  et  quam  jucundum,  Ma- 
ria :  diligere  nomen  tuum. 

Unguentum  effusum,  et  aromaticum  est  no- 
men  tuum  :  diligentibus  ipsum. 

Quoniam  magna  multitudo  dulcedinis  tuae , 
Domina  :  quam  praeparasti  diligentibus  et  spe- 
rantibus  in  te. 

Esto  refugium  pauperum  in  tribulatlone :  quia 
tu  es  bacnlus  pauperum  et  miserorum. 

Inveniant,  quaeso,  gratiam  apud  Deum  :  qui 
te  in  suis  necessitatibus  invocabunt. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  133. 

Ecce  nunc  benedicite  Dominam  :  omnes  qui 
speratis  in  nomine  sancto  ejus. 

Gaudete  gaudio  magno,  qui  exaltafis  (a)  et 
glofificatis  eam :  quia  laetabimini  ab  ubertate 
consolationis  ejus. 


PSALTERIUM  MAJUS  BEATiE  MARI^  VIRGINIS. 


219 


Ecce  nunc  inundante  ubertate  declinabit  in 
vos  :  ad  consolandum  et  laetificandum  corda 
vestra. 

Benedicite  illam,  omnes  servi  ejus  :  etmemo- 
riale  sit  in  desiderio  animic  vestree. 

Benedicite  illam,  omnes  augeli  et  sancti  Dei : 
laudate  in  saBcula  mirabilia  ejus.  Gloria,  etc. 

PSALMUS  134. 

Laudate  nomen  Domini  :  benedicite  nomen 
Marife  matris  ejus. 

Mariae  precaraina  frequentatc  :  et  suscitabit 
vobis  voluptates  sempiternas. 

In  animo  contrito  (a)  veniamus  ad  illam  :  et 
non  stimulabit  nos  cupiditas  peccali. 

Qui  cogitat  de  illa  in  tranquillitate  mentis  : 
inveniet  dulcorem  et  requiem  pacis. 

Respiremus  ad  illam  in  fmitione  nostra  :  et 
reserabit  nobis  atria  triumphantium. 

Gloria  Patri^  etc. 

PSALMUS  133. 

Confitemini  Domino ,  quoniam  bonus  est : 
quoniara  per  suam  dulcissimam  matrem  Virgi- 
nem  Mariam  datur  misericordia  ejus. 

Impetra  nobis,  Domina,  amicitiam  Jesu  Chri- 
sti :  et  custodi  nos,  ne  perdamus  innocentiam 
nostam. 

Comprimc  hostem  nostrum  imperio  tuo :  ne 
feriat  (6)  in  nobis  virtutem  charitatis. 

Bona  naturalia  conserva  in  nobis :  et  bona 
gratiee  per  te  multiplicentur. 

lilumina  vias  et  semitas  nostras  :  ut  noscamus 
quee  beneplacita  sunt  Deo.  Gloria  Patri,  elc. 

PSALMUS  136. 

Super  flumina  Babylonis  fleverunt  Hebrciei  : 
nos  vero  super  iniquitates  nostras  lugeamus. 

Clamemus  humiles  ad  puerperam  Virginem  : 
otferamus  ei  planctus  et  suspiria  nostra. 

Non  invenitur  propitiatio  sine  illa  :  nec  salus 
sine  fructu  illius. 

Per  illam  peccata  purgantur  :  et  per  fructum 
illius,  animse  dealbantur. 

Per  illam  fit  satisfactio  peccatis  ;  per  fructum 
illius,  sanitas  condonatur.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  137. 

Confitebor  tibi,  Domina,  in  toto  corde  meo : 
quia  per  te  expertus  sum  clementiam  Jesu 
Christi. 

Audi,  Domina,  verba  mea  et  preces  meas ;  et 


in  conspectu  angelorum  cantabo  tibi  laudes. 

In  quacumque  die  invocavero  te,  exaudi  me : 
et  multiplica  virtutem  in  anima  mea. 

Contitcantur  tibi  omnes  tribus  et  lingufle  :  quia 
per  te  salus  restituta  est  nobis. 

Ab  omni  perturbatione  libera  servos  tuos ; 
et  fac  eos  vivere  sub  pace  et  protectione  tua. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  138. 

Domina,  probasti  me,  et  cognovisti  me  :  rui- 
nam  et  transgressionem  meam. 

Copiosa  facta  est  super  me  misericordia  tua : 
et  dilatata  est  super  rae  clementia. 

Imperfectum  meum  aspexit  oculus  tuus :  et 
palpebrae  tuae  noverunt  vias  meas. 

Afifluentiam  desiderii  sancti  habeamus  a  Spi- 
ritu  sancto  :  et  macula  peccati  non  turbet  con- 
scientiam  nostram. 

Serenet  corda  nostra  lux  misericordiae  tuae ; 
et  recreet  nos  tuae  pacis  dulcedo. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  139. 

Eripe  me,  Domina,  ab  omni  malo  :  et  ab  hoste 
infernali  (c)  defende  me. 

Contra  me  tetendit  arcum  suum :  et  in  fraude 
sua  insidiatur  mihi. 

Constringe  {d)  vires  ejus  malignas  :  et  obtunde 
potenter  astutias  ejus. 

Converte  iniquitatem  ipsius  in  verticem  illius : 
et  in  foveam  quam  fecit,  cadat  festinanter. 

Nos  autem  exultemus  in  servitio  tuo  :  et  in 
tuis  laudibus  gloriemur.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  140. 

Domina,  clamavi  ad  te,  exaudi  me :  intende 
orationi  meae  et  postulationi  meae. 

Dirigatur  obsecratio  mea  velut  incensum  co- 
ram  facie  tua  :  et  in  tempore  serotini  sacrificii, 
et  matutini. 

Non  declinet  cor  meum  in  verbis  malignanti- 
bus  :  et  nequitiae  cogitatus  non  subvertant  sen- 
sum  meum. 

Fac  me  assentire  beneplacito  cordis  (e) :  et  tuis 
actionibus  conformari. 

Gladio  inlelligentiae  reverbera  cor  meum  :  et 
igniculo  charitatis  inflamma   mentem  meam. 

Gloria  Patri,  etc. 

(a)  Cwt.  edit.  anima  contrila.  —  (6)  Leg.  minuat. — 
(c)  Cret.  erfit.  inferni.  —  {rl)  Leg.  Confringe.  — 
(e)  Suppl.  tui. 


2ao 


PSALTEKIUM  MAJUS  BEATiE  MARI^  VIRGINIS. 


PSALMUS  141. 

Voce  mea  ad  Dominam  clamavi  :  ipsamqmi 
humiliter  deprecatus  sum. 

Effudi  in  conspectu  ejus  lacrymam  mea/ra  : 
et  dolorem  meum  sibi  exposui. 

lusidiatur  hostis  ealcaueo  meo :  extendit  con- 
tra  merete  suum. 

Adjuva  me,  Domina,  ne  corruam  coram  eo  : 
fac  ut  conteratur  sub  pcdibus  meis. 

Educ  de  carcere  animam  meam :  ut  confitea- 
tur  tibi,  et  psallat  Deo  forti  in  perpetuum. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  142. 

Domina ,  exaudi  oratiouem  meam :  percipe 
tuis  auribus  supplicationem  meam. 

Persecutus  est  malignus  vitam  meam  :  depo- 
suit  in  ten^a  conversationem  meam. 

Denigravit  mc  caligine  sua  :  et  anxiatus  est 
nimis  spiritus  meus. 

Ne  avertas  faciem  tuam  a  me  :  ut  non  cor- 
ruam  cum  descendentibus  in  lacum. 

Emitte  lucem  tuam,  et  gratiam  tuam :  et  re- 
para  denuo  vitam  meam,  et  conscientiam  meam. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  143. 

Benedicta  sis,  Domina,  quae  instruis  servos  tuos 
ad  preelium  :  et  eos  roboras  contra  inimicum. 

Fulgure  et  coruscatione  dissipa  illum  ;  onitte 
jacula  tua,  ut  confundas  illum. 

Clarifica  de  alto  manum  tuam  :  etcantent  servi 
tui  laudem  et  gloriam  tuam. 

Eleva  de  terrenis  afFectionem  nostram  :  de 
sempiternis  deliciis  refice  viscera  nostra. 

Concupiscentiam  supernorum  accende  in  cor- 
dibus  uostris :  et  de  gaudiis  paradisi  vehs  nos 
recreare.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  144. 

Exaltabo  te,  Mater  Filii  Dei  :  et  per  singulos 
dies  cantabo  laudes  tuas. 

Generationes  (o)  et  populi  laudabunt  opera 
tua :  etmisericordiam  tviam  insulae  expectabunt. 

Abundantiam  dulcoris  tui  angeli  eructabunt : 
et  suavitatem  tuam  sancti  pronuntiabunt. 

Oculi  nostri  sperant  in  te^  Domina  :  mitte  no- 
bis  cibum  et  escam  delectantem. 

Laudationem  tuam  loquatur  lingua  mea  :  et 
benedicam  te  in  saeculum  saeculi. 

Gloria  Patri,  etc. 


PSALMLS  145. 

Lauda,  auima  mea,  Dominam  :  giorificabo 
eam,  quamdiu  vixero. 

.Nolite  cessare  a  laudibusejus:  etper  singnla 
momenta  recogitate  illam. 

Cum  exierit  spiritus  meus,  Domina,  sit  tibi 
commendatus  :  et  in  terra  ignota  praesta  illi 
ducatum. 

Non  conturbent  eum  culpee  prius  commissee : 
nec  inquietent  ipsum  occursus  malignantis. 

Perduc  eum  ad  portum  salutarem  :  ibi  pra- 
stoletur  seciire  adventum  Redemptoris. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  146. 

Laudate  Dominam,  quoniam  bonus  est  psal- 
mus:  jucunda,  et  decora  sit  illi  nostra  laudatio. 

Ipsa  enim  medetur  contritis  corde  :  et  refo- 
vet  eos  unguento  pietalis. 

Magna  est  virtus  illius:  et  clementia  ejusnul- 
lum  habebit  finem. 

Praecinite  ei  in  jubilatione  :  et  in  confessione 
psalmum  canite  iUi. 

Beneplacitum  est  ei  super  timentes  Deum  :  et 
in  eis  qui  sperant  in  misericordia  ejus. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  147. 

Lauda,  Hierusalem,  Dominam :  glorifica  illam 
etiam,  o  Sion. 

Ipsa  enim  construit  muros  tuos :  et  filios  tuos 
benedicit. 

Gratia  sua  te  impinguat  :  pacemque  donat 
terminis  tuis. 

Emisit  Verbum  suum  Altissimus  :  et  virtus 
ejus  obumbravit  illi. 

Levemus  corda  nostra  cum  manibus  ad  il- 
lam  :  ut  suam  influentiam  sentiamus. 

Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  148. 

Laudate  Dominam  nostram  de  coelis  :  glorifi- 
cate  eam  in  excelsis. 

Laudate  eam,  omnes  homines  et  jumenta  : 
volucres  coeli,  et  pisces  maris. 

Laudate  eariQ,  Sol  et  Luna  :  Stellae,  et  circuli 
Planetarum. 

Laudate  eam,  Cherubim  et  Seraphim  :  Thro- 
ni  et  Dominationes,  et  Potestates. 

(a)  Ccet.  edit.  generatio. 


CANTICA  BEAT.E  MARIiE  VIRGINIS. 


221 


Laudate  eam,  omaes  legiones  Angelorum  • 
laudale  eam  oranes  ordines  spirituum  superno- 
rum.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  140. 

Cantate  Dominae  nostrae  canticum  novum  : 
laus  cjus  in  congregatione  justorum. 

Lfetentur  coeli  de  gloria  ejus  :  insulns  maris, 
et  totus  orbis. 

Aqua  et  ignis  laudent  eam  :  frigus  et  cestus, 
spleudor  et  lumen. 

Exaltationes  (a)  ejus  in  gutture  justorum  :  et 
laudes  ejus  in  ccetu  triumpbantium. 

Civitas  Ueij  jucundare  in  illa  :  et  pro  incolis 
tuis  frequenta  illi  carmen.  Gloria  Patri,  etc. 

PSALMUS  loO. 

Laudate  Dominam  in  sanctis  ejus  :  laudate 
eam  in  virtutibus  et  miraculis  ejus. 

Laudate  eam,  coetus  Apostolorum;  laudate 
eam,  cbori  Patriarcbarum  et  Prophetarum. 

Laudate  eam,  exercitus  Martyrum  :  laudate 
eam,  turmae  Doctorum  et  Confessorum. 

Laudate  eam  in  collegio  Virginum  et  Conti- 
nentium  :  laudate  eam  ordines  Anachoretarum 
et  Monacborum. 

Laudate  eam,  conventus  Religiosorum  om- 
nium  :  laudate  eam,  omnes  animse  civium  su- 
pernorum. 

Omnis  spiritus  :  laudet  Dominam  nostram. 

Gloria  Patri,  etc. 


CANTIGA. 

Canticum  insfar  ilHus  Isaice  (xii). 

Contitebor  tibi,  Domina,  quoniam  per  te  pla- 
catus  est  mibi  Dominus :  et  consolata  es  me. 

Ecce,  Domina,  salvatrix  mea  :  fiducialiter 
agam  in  te,  et  non  timebo. 

Quia  fortitudo  mea,  et  laus  mea  in  Domino 
es  tu  :  et  facta  es  mibi  in  salutem. 

Hauriam  aquas  in  gaudio  de  rivulo  :  et  sem- 
per  invocabo  nomen  tuum. 

Notas  facite  in  populis  virtutes  Dominae  no- 
stras :  quia  excelsum  est  valde  nomen  ejus. 

Exalta  et  lauda,  totum  genus  bumanum  : 
quia  talem  dedit  tibi  mediatricem  Dominus 
Deus  meus.  Gloria  Patri,  etc. 

Canticum  instarillius  EzechicB  (isa.,  xxxviii). 
Ego  dixi  circa  dimidium  dierum  meorum  : 


Vadam  ad  Mariam,  ut  me  Christo  reconci- 
liet. 

Qucesivi  residuum  annorum  meorum :  in  ama- 
ritudine  aniraae  meae. 

Generatio  mea  ablata  est,  quia  pater,  et  ma- 
ter,  et  omnia  dereliquerunt  me  :  Maria  autem 
assumpsit  me. 

Sperabam  in  illam  (6)  mane,  sero  et  meridie : 
quasi  Ico  sic  contrivit  omnia  ossa  peccatorum 
meorum. 

Et  tu,  Domina,  eruisti  animam  meam,  ut  non 
periret  :  et  de  manu  canis  unicam  meam. 

Domina,  salvum  me  fac  :  et  laudem  tuam 
cantabo  cunctis  diebus  vilod  meoe,  o  pia  Mater 
Domini  mei.  Gloria  Patri,  etc. 

Canticum  instar  illius  Annce  (I  Reg.,  ii). 

Exultavit  cor  meum  in  Domino  :  et  exalta- 
tum  est  cor  meum  in  Domina  mea. 

Quia  fecit  mibi  magna,  qui  potens  est :  per 
Mariam  Matrem  ejus. 

Non  est  sancta  ut  est  Domina  nostra  :  quoe 
sola  supergressa  est  uuiversas. 

Recedant  ergo  vetera  de  ore  nostro  :  et  lin- 
guis  loquamur  novis. 

Exalta  et  lauda  Mariam,  Sion,  et  Hicrusalem : 
quia  maxima  in  dorainabus  Israel. 

Ipsa  pauperem  facit,  et  ditat  :  bumiliat,  et 
subbmat. 

Altior  eoelo,  terra  latior  :  est  haec  Domina 
nostra.  Gloria  Patri,  etc. 

Canticum  instar  illius  MaricB  (Exod.,  xv), 

Cantemus  Dominae,  gloriosoe  Virgini  Mariifi  : 
in  hymnis  et  confessionibus  benedicamus  eam. 

Domina  nostra,  omnipotens  post  Deum  no- 
men  ejus  :  currus  Pbaraonis,  et  exercitum  ejus 
projecit  in  mare. 

Dextera  tua,  Domina,  magnificata  est  in  forli- 
tudine  :  quia  in  multitudine  misericordioe  tuae 
stravisti  adversarios  meos. 

De  ore  leonis  liberasti  me,  Domina  :  et,  tan- 
quam  infantem  genitum  mater,  suscepisti  me. 

0  Domina  cbarissima  mea  :  velut  gallina,  lege 
me  mirabili  possessione  (c)  tua. 

Tuus  totus  ego  sum  :  et  omnia  mea  tua  sunt, 
Virgo  super  omnia  benedicta. 

Ponam  te  sicut  signaculum  super  cor  meum  : 
quia  fortis  est,  ut  mors,  dilectio  tua. 

Gloria  Patri,  etc. 

(a)  Coet.  edit.  exulUitiones.— (6)  ltem'\\\i.  —  {c)Leg. 
proleclloue. 


C)C)0 


CANTICA  BEAT^  UkWlM  VIRGINIS. 


Canticum  instar  illius  Uabacuc,  iii. 

Doinina,  audivi  auditionem  tuam,  et  obstu- 
pui  :  consideravi  opera  tua,  et  expavi. 

Domina,  opus  tuum  :  circa  medium  annorum 
viviticasti  illud. 

Confitebor  tibi,  Domina  :  quia  abscondisli 
haec  a  sapientibus,  et  revelasti  ea  parvulis. 

Operuit  coelos  gloria  tua  :  et  misericordia 
tua  plena  est  terra. 

Egressa  es,  Virgo,  in  salutem  populi  tui  :  in 
salutem  cum  Christo  tuo. 

0  benedicta,  in  raanibus  tuis  est  reposita  no- 
stra  salus  :  recordare,  pia,  paupertatis  nostrae. 

Quem  vis,  ipse  salvus  erit ;  et  a  quo  avertis 
vultum  tuum,  vadit  in  interitum.  Gloria  etc. 

Canticum  instar  illius  Moysi  (Deut.,  xxxii). 

Audite,  cceli,  quae  loquar  de  Maria  :  audiat 
terra  verba  oris  mei. 

Magnificate  ipsam  mecum  semper  :  et  exal- 
temus  nomen  ejus  in  sgeculum  saeculi. 

Generatio  prava  atque  perversa  :  agnosce  Do- 
minam  nostram  salvatricem  tuam. 

Numquid  non  ipsa  est  mater  tua,  quae  possedit 
te  :  et  in  fide  generavit  te  ? 

Si  hanc  dimittis,  non  es  amicus  summi  Caesa- 
ris  :  quoniam  ipse  sine  ea  non  salvabit  te. 

Utinam  saperes,  et  intelligeres  :  ac  novissima 
provideres ! 

Quemadmodum  infans  sine  nutrice  non  po- 
test  vivere  :  ita  nec  sine  Domina  nostra  potes 
habere  salutem. 

Sitiat  ergo  anima  tua  ad  ipsam,  tene  eam,  nec 
dimitte  :  donec  benedixerit  tibi. 

Repleatur  os  tuum  laude  sua  :  decanta  tota 
die  magnificentiam  ejus.  Gloria  Patri,  etc. 

Canticum  instar  illius  trium  Fuerorum 
[Dm.,  in). 

Benedicite,  omnia  opera,  Dominae  gloriosae  : 
laudate  et  superexaltate  eam  in  saecula. 

Benedicite,  Angeli,  Dominse  nostrae  :  benedi- 
cite,  cceli,  Dominae  nostrae. 

Benedicat  omnis  creatura  Dominam  nostram : 
quam  Rex  sic  voluit  benedici. 

Benedicta  sis,  o  summi  Regis  filia :  quae  odore 
praeis  cuncta  lilia. 

Benedicta  sis,  corona  dominarum  omnium  : 
benedicta  sis,  gloria  Hierusalem. 

Odor  tuus  sicut  agri  pleni,  cui  benedixit  Do- 
minus :  qui  in  benedicentes  te  redundat,  irri- 
gans  omnia  intima  eorum. 


Qui  benedixerit  tibi,  o  Virgo  beata  :  sit  ille 
jugiter  benedictus. 

Qui  raaledixerit  tibi,  rosa  candidissima  :  sit 
ille  maledictus. 

Non  recedat  de  domo  servorum  tuorum  :  vini 
et  olei  abuudantia. 

In  norainc  tuo  omne  genu  flectatur  :  coele- 
stium,  terrestrium  et  infernorum. 

Benedicamus  Deum,  qui  te  creavit  :  benedi- 
ctus  uterque  parens,  qui  te  generavit. 

Benedicta  sis,  Domina,  in  coelo  et  in  terra :  lau- 
dabilis,  et  gloriosa,  et  superexaltata  in  saecula. 

Gloria  Patri,  etc. 

Canticum  instar  illius  Zacharioe  (Luc,  i). 

Benedicta  sis,  Domina  et  Mater  Dei  mei 
Israel  :  qui  per  te  vivificavit,  et  fecit  redem- 
ptionem  plebis  suae. 

Eterexitunicornu  (a)  salutaris  castitatis  tuae  :  in 
domo  David  pueri  sui. 

Sicut  locutus  est  per  os  Isaiae  :  et  aliorum 
sanctorum  prophetarum  ejus. 

Salutem  ex  inimicis  praesta,  Virginum  Virgo  : 
de  manu  omnium,  qui  nos  oderunt,  pacem  no- 
bis  tribue. 

Et  fac  misericordiam  pro  parentibus  et  nobis : 
ut  memor  sis  testamenti  omuipolentis  Dei. 

Quod  juravit  ad  patres  nostros  :  Abraham  et 
semini  ejus  in  saecula. 

Sic  sine  timore  de  manu  inimicorum  nostro- 
rum  liberafi  :  quiete  serviemus  illi. 

In  sanctitate  et  justitia  corara  te  :  omnibus 
diebus  nostris. 

Et  tu,  Maria,  Propheta  Dei  vocaberis :  quoniam 
novisti,  quod  respexit  humilitatem  ancillae  suae. 

Per  quam  dedit  scientiam  salutis  plebi  ejus  : 
in  remissionem  peccatorum. 

Per  viscera  multitudinis  misericordiae  tuae  : 
visita  nos,  Stella  matufina,  oriens  ex  alto. 

Illumina  tenebras  sedentium  in  umbra  mortis : 
et  eas  luce  (6)  dilectissimi  Filii  tui  digneris 
instillare. 

Miserere,  misericordiae  Mater,  nobis  miseris 
peccatoribus,  qui  retroacta  peccata  poenitere 
negligimus  :  ac  multa  quotidie  poenitenda  com- 
mittimus.  Gloria  Patri,  etc. 

Uymnus  instar  illius,  qui    ascribitur  Ambrosio 
et  Augustino. 

Te  Matrem  Dei  laudamus :  te  Mariam  Virgi- 
nem  profitemur. 

(a)  Leg.  cornu.  —  (6)  Item  eis  lucein. 


CANTICA  BEATiE  MARIiE  VIRGINIS. 


223 


Te  oeterni  Patris  Sponsam :  omnis  terra  vene- 
ratur. 

Tibi  omnes  Angeli  et  Archangeli  :  tibi  Throni 
et  Principatus  fideliter  deserviunt. 

Tibi  omnes  Potestates,  et  omnes  Virtutes  coe- 
lorum  ;  et  universas  Dominationes  obediunt. 

Tibi  omnes  chori,  tibi  Cherubim  et  Seraphim  : 
exultantes  assistunt. 

Tibi  omnis  augelica  creatura  :  incessabili  voce 
proclamat. 

Sancta,  sancta,  sancta  :  Maria  Dei  Genitrix, 
Mater,  et  Virgo. 

Pleni  sunt  coeli,  et  terra  :  majestatis  glorioe 
fructus  ventris  tui. 

Te  gloriosus  Apostolorum  chorus  :  sui  Crea- 
toris  Matrem  collaudat. 

Te  beatorum  Martyrum  cffitus  candidatus: 
Christi  Genitricem  glorificat. 

Te  gloriosus  Confessorum  exercitus  :  Trinita- 
tis  templum  appellat. 

Te  sanctarum  Virginum  chorea  amabilis  : 
virginitatis  et  humiUtatis  exemplum  praedicat. 

Te  tota  ccelestis  curia  :  Reginam  honorat. 

Te  per  universum  orbem :  Ecclesia  invocando 
concelebrat. 

Matrem  :  divinae  Majestatis. 

Venerandam  te  veram  Regis  coelestis  puerpe- 
ram  :  sanctam  quoque,  dulcem,  et  piam. 

Tu  Angelorum  Domina  :  tu  Paradisi  janua. 

Tu  scala  :  regni  coelestis  et  glorise, 

Tu  thalamus,  tu  arca  :  pietatis  et  gratiae. 

Tu  vena  misericordiee  :  tu  Sponsa  et  Mater 
Regis  seterni. 

Tu  templum  et  sacrarium  Spiritus  sancti :  to- 
tius  beatissimae  Trinitatis  nobile  trichnium. 

Tu  Mediatrix  Dei,  et  hominum  amatrix  :  mor- 
talium  coelestis  illuminatrix. 

Tu  agonizatrix  pugnantium,  advocata  pau- 
perum  :  miseratrix  et  refugium  peccatorum. 

Tu  erogatrix  munerum  :  separatrix  ac  terror 
deemonum  et  superborum. 

Tu  mundi  Domina,  coeli  Regina :  post  Deum 
sola  spes  nostra. 

Tu  salus  te  invocantium,  portus  naufragan- 
tium  :  miserorum  solatium,  pereuntium  refu- 
gium. 

Tu,  Mater  omnium  beatorum,  gaudium  ple- 
num  post  Deum  :  omnium  supernorum  civium 
solatium. 

Tu  promotrix  justorum,  congregatrix  erran- 
tium  :  promissio  Patriarcharum, 

Tu  veritas  Prophetarum,  praeconium  et  do- 


ctrix  Apostolorum  :  magistra  Evangelistarum. 

Tu  fortitudo  Martyrum,  exemplar  Confesso- 
rum  :  honor  et  festivitas  Virginum. 

Tu,  ad  hberandum  exulem  hominem  :  Filium 
Dei  suscepisti  in  uterum. 

Per  te,  expugnato  hoste  antiquo  :  sunt  aperta 
fidelibus  regna  coelorum. 

Tu  cum  Filio  tuo  sedes  :  ad  dexteram  Patris. 

Tu  ipsum  pro  nobis  roga,Virgo  Maria  :  quem 
nos  ad  judicandum  credimus  esse  venturum. 

Te  ergo  poscimus,  nobis  tuis  famulis  subveni : 
qui  pretioso  sanguine  Filii  tui  redempli  sumus. 

JEierna  fac,  pia  Virgo,  cum  sanctis  tuis  :  nos 
gloria  munerari. 

Salvum  fac  populum  tuum,  Domina :  ut  simus 
participes  heereditatis  Filii  tui. 

Et  rege  nos :  et  custodi  nos  in  aeternum. 

Per  singulos  dies  :  o  pia,  te  salutamus. 

Et  laudare  te  cupimus  usque  in  aeternum  : 
mente  et  voce. 

Dignare,  dulcis  Maria,  nunc  et  seraper  :  nos 
sine  delicto  conservare. 

Miscrere,  pia,  nobis .  miserere  nobis. 

Fiat  misericordia  tua  magna  nobiscum :  quia 
in  te,  Virgo  Maria,  confidimus. 

In  te,  dulcis  Maria,  speramus  :  nos  defendas 
in  seternum. 

Te  decet  laus,  te  decet  imperium  :  tibi  virtus 
et  gloria  in  saecula  sseculornm.  Amen, 

Symbolum  instar  illius  Athanasii. 

Quicumque  vult  salvus  esse,  ante  omnia  opus 
est  :  ut  teneat  de  Maria  firmam  fidem. 

Quam  nisi  quisque  integram  inviolatamque 
servaverit  :  absque  dubio  in  asternum  peribit. 

Quoniam  ipsa  sola  virgo  manens  peperit : 
sola  cunctas  haereses  interemit, 

Confundatur  et  erubescat  Hebraeus  :  qui  dicit 
Christum  ex  Joseph  semine  esse  natum. 

Confundatur  Manichaeus  :  qui  dicit  Christum 
fictum  habere  corpus. 

Palleat  omnis  :  qui  hoc  ipsum  aliunde,  non 
de  Maria  dicit  assumpsisse. 

Idem  namque  Filius,  qui  est  Patris  in  divinis 
unigenitus  :  est  et  verus  unigenitus  Virginis  Ma- 
ria3  filius. 

In  coelis  sine  matre  :  in  terris  sine  patre. 

Nam  sicut  anima  rationalis  et  caro  propter 
unionem  de  homine  vere  nascitur  :  ita  Deus  et 
homo  Christus  de  Maria  Virgine  vere  generatur. 

Induens  carnem  de  carne  Virginis  :  quia  sic 
genus  humanum  redimi  congruebat. 


22A 


LITANTjK  \WATM  MARIiE  VIUr.lNIS. 


Qui  secundum  divinitatem  uequalis  Patri :  se- 
cundum  vero  humanitatem  minor  Patre. 

Conceplus  in  ulero  Virginis  MaritB,  Angelo 
annuntiante,  de  Spiritu  sancto  :  non  tamen 
Spiritus  sanctus  est  pater  ejus. 

Geuitus  iu  mundum  sine  pcena  carnis  Virginis 
Matris  :  quia  sine  delectatione  carnis  con- 
ceptu?. 

Qucm  lactavit  Mater  :  ubere  de  coelo  pleno. 

Quem  circumstant  Angeli  obstetricum  vice  : 
nuntiantes  pastoribus  gaudium  magnum. 

Ilic  a  Magis  muncribus  adoratus,  ab  Herode 
in  yEgyptum  fugatus,  a  Joanue  in  Jordane  ba- 
ptizatus  :  traditus,  captus,  Ilagellatus,  crucili- 
xus,  mortuus  et  sepultus. 

Cum  gloria  resurrexit :  ad  ccpIos  ascendit. 

Spiritum  Sanctum  in  discipulos  :  et  in  Ma- 
trem  misit. 

Quam  demum  ipse  in  ccielum  assumpsil  :  et 
sedet  ad  dexteram  Filii,  non  cessans  pro  no- 
bis  Filium  exorare. 

Haec  csl  fides  de  Maria  Virgine  :  quam  nisi 
quisque  fideliter  firmiterque  crediderit,  salvus 
esse  non  polerit. 

LITANIyE. 

Kyrie,  eleison. 

Christe,  eleison. 

Kyrie,  eleison. 

Christe,  audi  nos. 

Christe,  exaudi  nos. 
Pater  de  coelis  Deus,  Marise  conditor  gloriosus, 

miserere  nobis. 
Fili  Redemptor  mundi  Deus,  Mariae  nobilis  ioe- 

cundator,  miserere  nobis. 
Spiritus  sancte  Deus,  Marite  rairabilis  obumbra- 

tor,  misererc  nobis. 
Sancla  Trinitas  unus  Deus,  qui  Mariam  glorificas, 

miserere  nobis. 
Sancta  Maria,  quse  totum  mundum  illuminas, 

ora  pro  nobis. 
Sancta  Maria,  quae  tuos  servos  exaltas, 
Sancta  Maria,  qute  pro  peccatoribus  supph'cas, 
Sancta  Maria,  illuminatrix  cordium, 
Sancta  Maria,  fons  misericordiae, 
Sancta  Maria,  splendor  S.  Ecclesise, 
Sancta  Maria,  flumen  sapientiae, 
Sancta  Maria,  ab  Angelo  salutata, 
Sancta  Maria,  per  Spiritum  sanctum  obumbrata, 
Sancta  Maria,  in  ccelis  glorificata, 
Sancta  Maria,  rosa  veris  speciosa,  ora  pro  nobis. 


Sancta  Maria,  vitis  frondens  generosa,  ora  pro 

nobis. 
Sancta  Maria,  dulcis  virgo  et  speciosa, 
Sancta  Maria,  a  Deo  Patre  sponsa  electa, 
Sancta  Maria,  Verbi  Dei  maler  pra^electa, 
Sancta  Maria,  a  Spiritu  sancto  protecta, 
Sancta  Maria,  quae  Deum  in  utero  concepisti, 
Sancta  Maria,  quae  Deum  et  hominem  genuisti, 
Sancta  Maria,  Virgo  virginum  signifera, 
Sancta  Maria,  virga  Jesse  Christifera, 
Sancta  Maria,  arbor  vita?  fructifera, 
Sancta  Maria,  foBminarumpuIcherrima, 
Sancta  Maria,  humilium  humiUima, 
Sancta  Maria,  sanctarum  sanctissima, 
Sancta  Maria,  super  omnes  diligentius  amanda, 
Sancta  Maria,  super  oranes  excellentius  magni- 

ficanda, 
Sancta  Maria,  Mater  Conditoris, 
Sancta  Maria,  Mater  Redemptoris, 
Sancla  Maria,  Mater  Salvatoris, 
Sancta  Maria,  Mater  mundo  desiderabihs, 
Sancta  Maria,  inferis  terribilis, 
Sancta  Maria,  Mater  amabilis, 
Sancta  Maria,  Virgo  plena  gratia, 
Sancta  Maria,  Virgo  plena  clementia, 
Sancta  Maria,  pia  fundens  solatia, 
Sancla  Maria,  flos  et  decus  virginilatis  (a), 
Sancta  Maria,  fluvius  sapientialis, 
Sancta  Maria,  splendor  et  lux  orieulalis, 
Sancta  Maria,  virtutum  coeli  Regina, 
Sancta  Maria,  domus  Dei  cypressina, 
Sancta  Maria,  cceli  feuestra  crystallina, 
Sancta  Maria,  perpetuoe  lucis  aurora, 
Sancta  Maria,  Virgo  pulchra  et  decora, 
Sancta  Maria,  melodia  dulcis  et  sonora, 
Sancta  Maria,  deliciarum  Dei  dapifera, 
Sancta  Maria,  ccelestis  curi.ie  pincerna, 
Sancta  Maria,  paradisi  porta  pervia, 
Sancta  Maria,  placitum  Dei  umbraculum, 
Sancta  Maria,  virginum  nova  exultatio, 
Sancta  Maria,  mulierum  prima  benedictio, 
Sancta  Maria,  miserorum  pia  consolatio, 
Sancta  Maria,  vera  salus  et  beatitudo, 
Sancta  Maria,  charitafis  magnitudo, 
Sancta  Maria,  pietatis  latitudo, 
Sancta  Maria,  mater  orphanorum, 
Sancta  Maria,  mamilla  orphanorum, 
Sancta  Maria,  mamilla  parvulorum, 
Sancta  Maria,  consolatio  afllictorum,  ora  pro 

nobis. 

(a)  Ccet.  edit.  virginalis. 


1 


LITANIJ:  BEATiE  MARl^  VIRGINIS. 


Sancta  Maria,  ciii   Angeli   obediunt  et  obse- 

crantur,  ora  pro  nobis. 
Sancta  Maria,  nobilis  Regina  coelorum, 
Sancla  Maria,  cui  Sancti  et  Sanctte  congaudent  et 

congratulantur, 
Sancta  Maria,  quam  omnla  laudant  et  veneran- 

tur,  ora  pro  nobis. 
Propitia  esto,  parce  nobis,.  Domina. 
Propitia  esto,  libera  (a)  nos,  Domina. 
Ab  omni  malo,  libera  nos,  Domina. 
Ab  omni  mala  tentatione, 
Ab  ira  et  indignatione  Dei, 
A  periclitatione  et  desperatione, 
A  superbia  proecipitante, 
A  peccato  iroe  et  invidiae  cruciante, 
A  carnis  tantatione  undique  anxiante, 
A  peccato  gulae   et  gastrimargiffi    commacu- 

lante, 
Ab  incursu  hostis  malignantis, 
Per  dulcorem  et  gaudium  de  Christi  incarna- 

tione, 
Per  dolorem  et  angustiam  de  illius  passione, 
Per  gaudium  et  miraculum  de  illius  resurrec- 

tione, 
Per  gaudimn  et  leetitiam  de  illius  ascensione, 
Per  fidem  tuam  de  Spiritus  sancti  missione  (6), 
Per  gaudium  et  laetitiam  de  tua  coronatione, 
In  hora  mortis  devastante, 
In  Judicis  districto  examine, 
Ab  inferni  horribili  cruciamine,  libera  nos,  Do- 

mina. 
Peccatores,  te  rogamus,  audi  nos. 
Ut  sanctam  Ecclesiam,  piissima  Domina,  con- 

servare  digneris, 
Utjustis  gloriam,  peccatoribus  gratiam  impe- 

trare  digneris, 
Ut  tribulatis  consolationem,  captivis  liberatio- 

nem  impetrare  digneris, 
Ut  famulos  et  famulas  tibi  devote  servientes 

consolari  digneris, 
Ut  populum  christianum  Filii  tui  pretioso  san- 

guine  redemptum  conservare  digneris, 

(a)  Forte  leg.  exaiidi.  —  (6)  Ccst.  edit.  Per  fidem 
tuam,  elc.  Per  gaudium  et  IjElitiam  de  illius  ascensione, 
interverso  ordine.  —  (c)  Coet.  edit.  coolepescant. 


225 

Ut  cunctis  fidelibus  defunctis  requiem  aeternam 

donarc  digneris, 
Mater  Dei,  te  rogamus,  audi  nos. 
Mater  charissima  et  Domina  nostra,  miserere 

nobis,  et  dona  nobis  perpetuam  pacem. 
Amen. 
Kyrie,  elcison. 
Christe,  eleison. 
Kyrie,  eleison. 

Pater  noster.  Et  ne  nos  inducas  in  tentationem. 
^.  Ego  dixi,  Domina,  miserere  mei. 
r'.  Sana  animam  meam,  quia  peccavi  tibi. 
y.  Convertc  misericordiam  tuam  super  nos. 
i^.  Et  deprecabihs  esto  super  servos  tuos. 
i.  Ostende  potentiam  tuam  contra  inimicos  no- 

stros. 
fi.  Ut  justificeris  in  nationibus  populorum. 
y.  Miserere  servorum  tuorum,  super  quos  in- 

vocatum  est  nomen  tuum. 
^.  Et  ne  sinas  angustiari  eos  in  tentationibus 

suis. 
f.  Ne  projicias  nos  in  tempore  mortis  nostrfe. 
^.  Et  succurre  animae,  cum  deseruerit  corpus 

suum. 
y.  Esto  nobis,  Domina,  turris  fortitudinis. 
i^.  Et  petra  durissima  contra  inimicum. 
-f.  Adjuva  me,  Domina,  ne  corruam  coram  eo. 
f\.  Fac  ut  conteratur  sub  pedibus  meis. 
y.  Exaudi  orationem  meam,  et  deprecationem 

meam. 
r1.  Et  obstupescant  (c)  adversarii  mei. 

Oremus. 

Omnipotens  sempiterne  Deus,  qui  pro  nobis 
de  castissima  Virgine  Maria  nasci  dignatus  es, 
fac  nos  tibi  casto  corpore  servire,  et  humili  raen- 
te  placere. 

Oramus  etiam  te ,  piissima  Virgo  Maria, 
mundi  Regina  et  angelorum  Domina,  ut  eis 
quos  in  purgaloriis  ignis  examinat,  impetres 
refrigerium,  peccatoribusindulgentiam,  et  justis 
perseverantiam  in  bono  :  nos  quoque  fragiles 
ab  omnibus  instantibus  defcnde  pericuhs.  Per 
Dominum  nostrum  Jesum  Christum.  Amen. 


TOM.   XIV. 


15 


OFFICIUM 


DE  COMPASSIONE  B.  MARIM  VIRGINIS 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vaticana,  an.   1596.) 

Officiiim  de  Compassione  Beata3  Mariac  Virginis  a  Matutino  ad  Completorium  usque  de- 
vote  concinnavit  Aiictor,  sicut  illiid  de  Passione  Domini,  quod  habetur  supra  (pagina  155 
hujus  torai).  Exprimit  in  eo  Matris  moestissima)  pientissimos  affectus  ob  dilectissimi  Filii 
passionem  et  mortem.  Cui  quidem  sanctissima^  Matri  compati,  eamdem  precari  nos  do- 
cet,  ut  impetret  nobis  a  Filio  suo  Domino  nostro  veram  cordis  compunctionem,  qua  pec- 
cati  gravilatem  sentientes,  eluamus  pcenitentiae  lacrymis  nostra  delicta,  ob  quae  idem 
Dominus  mortem  crucis  pertulit.  Dum  vero  S.  Bonaventura  B.  Virginis  Malris  de  morte 
Filii  conceptum  dolorem  per  varios  mcestitia)  affectus  exaggerat,  in  ipsius  sancti  Docto- 
ris  verbis  potius  est  altendendus  fervor  piae  devotionis,  quam  rigor  propriae  locutionis. 
Quamvis  enim  virgineus  dolor  pleue  enarrari  aut  concipi  non  possit,  nisi  tantum  fuisse 
credamus,  quantum  unquam  dolere  potuit  de  tali  Filio  talis  Mater ;  «  verumtamen,  ait 
Bernardus  de  lamentatione  Virginis,  rectum  erat,  amoris  et  mceroris  continens  modum. 
Non  desperabat,  sed  pie  et  juste  dolebat,  sperans  tamen  firmiterque  tenensipsumsecun- 
dum  promissum  suum  tertia  die  resurgere.  »  Haec  Bernardus;  cujus  documentum  ap- 
ponere  hic  visum  est  in  utilitatem  concionatorum ,  qui  in  enarrandis  doloris  affectibus 
ipsius  sanctissimae  Virginis  eam  moderalionem  adhibere  debent,  ne  dum  acerbitatem 
doloris  virginei  ponderant,  et  amplificant,  ejus  dignitati  et  excellentiae  quidquam  dero- 
gent. 


AD  MATUTINUM. 

Domine,  labia  mea  aperies. 
]^.  Et  os  meum,  etc. 
t-  Deus,  in  adjutorium  meum,  etc. 
Invitator.  Cum  Maria  Yirgine  fervide  plore- 
mus  in  sepulcro  positum.  Venite  adoremus. 

PSALMUS. 

Venite,  mares  foeminaeque,   ploremus   cum- 

»  Cf.  Edit.  Argeut.,  an.  1495,  part.  !1;  edit.  Vatic, 
an.  159G,  tom.  VI,  pag.  485;  edit.  Ven.,  an.  1C11, 


Maria  Virgine,  planctibus  fruamur  intimis,  fa- 
cies  rigando  lacrymis.  Cum  Maria. 

Cor  nostrum  ploret,  et  oculus  noster  purgetur 
amoris  stimulo  :  hue  1  Mater  carens  contagio , 
tam  dulci  privatur  Filio.  Venite. 

Innocens  et  expers  criminis,  moritur  misertus 
hominis;  moeroris  simus  consocii,  cum  simus 
causa  supphcii.  Cum  Maria. 

Gloria  Virginis  Fiho,  qui  in  hoc  exiho,  se  de- 
dit  tormentis  asperis,  vitam  reddendo  miseris. 
Venite  adoremus.  Cum  Maria  Virgine,  etc. 

tom.  II ;  edit.  Lugd.,  an.  1647,  tom.  I,  pag.  487;  edit. 
Ven.,  au.  1754,  tom.  XIII,  pag.  226. 


OFFICIUM  DE  COMPASSIONE  BEAT^  MARl^  VIRGINIS. 


227 


Hymnus. 

Imperatrix  clementi<£, 
Rorem  infunde  gratioe, 
In  meum  cor  tam  aridum, 
Ut  tibi  fiat  placitum  (a). 

Largire,  quod  concipiam 
Tecum  cordis  angustiam, 
Flens  mortem,  quam  Hex  patitur, 
Per  quem  mundus  construitur. 

Tuus  tractatur  Filius 
Longe  quam  latro  vilius  : 
Irrisus  fert  ludibria, 
Gente  vallatur  impia. 

Sit  honor,  laus,  devotio, 
Jesu  Mariae  Filio, 
Tenso  crucis  patibulo, 
Pro  redimendo  populo.  Amen. 
Antiphona.  Noctem. 

Psalmus. 

Posuerunt  me  in  lacu  inferiori. 
Super  me  confirmatas  est  furor. 
Longe  fecisti  notos  meos,  etc. 

Traditus  sum ,  et  non  egrediebar,  oculi  mei 
languerunt  pras  inopia.  Gloria  Patri,  etc. 

Antiphona.  Noctem,  qua  Clirislus  capitur,  abs- 
que  somno  duxisti,  et  soporatis  caeteris,  flens 
vigil  permansisti. 

y.  Caeteri  cum  inter  fletus  obdormirent : 

^.  Tu  sola  moestas  celebrasti  vigilias.  Pater 
noster. 

f.  Et  ne  nos  inducas,  etc. 

Hj.  Sed  libera  nos,  etc. 

Absolutio. 

Noli  rae  relinquere,  Jesu,  Fili  bone,  fac  ut  te- 
cum  moriar  tali  passione.  Amen. 

Jube  bened.  Pro  nobis  ora  Crucifixum,  Virgo 
decora.  Amen. 

Lectio  prima. 

Prolem  in  cruce  pendentem  mcesta  Mater  as- 
piciens,  lacrymatur  incessanter  :  pectus  sacrum 
percutiens,  plures  movit  ad  moerorem  suo  plo- 
ratu  querulo,  natum  videns  crueutatum,  crucis 
tensum  patibulo,  Animam  moestai  Parentis  tunc 
pertransivit  acrius,  juxta  verbum  Simeonis, 
heu !  passionis  gladius  :  sic  dum  plorat  mor- 
tem  prolis,  quem  blasphemavit  populus,  so- 
lus  erat  consolator  ejus  custos  (6)  discipulus. 
Tu  autem.  j^.  Consolari  Mater  non  poluit ,  sic 


tractatum  videns,  quem  genuit.  Haec  dolorem 
majorem  liabuit,  quam  Salvator,  qui  tot  susti- 
nuit.  >.  Mortem  Dei  videns,  quem  aluit,  nulla 
Mater  sic  unquam  doluit.  Heec  dolorem. 

Jube  bened.  Mors  prolis  Dei  Patris,  vita  nobis 
sit  precibus  piae  Malris. 

V 

Lectio  secunda. 

Dum  de  cruce  depositus  ad  tumulum  porta- 
tur,  inter  dolores  anxios,  portantes  sic  atratur  : 
Sustinete  paululum,  quod  dolorem  meum  plan- 
gam,  et  meum  dilectissimum  deosculer  :  mihi 
meum  dilectissimum  subtrahere  nolite.  Sisepe- 
liri  dcbeat,  me  secum  sepelite.  Accessit  sic  exa- 
nimis,  se  super  corpus  jccit,  et  sacrum  vultum 
lacrymis  rigando  madefecit.  Tu  autem.  i^.  Dum 
videret  supplicia  prolis  exquisita,  torquetur  et 
angustia  Mater  infinita.  Triduano  spatio  dum 
langueret  ita,  squalet  ejus  faoies  nuper  tam  po- 
lita.  y.  Poena  tam  exasperaus  nunquam  est  au- 
dita  :  longe  sibi  charior  erat  mors  quam  vita. 
Squalet. 

Jube  bened.  Sic  nobis  pacifica  tremendum 
Virgo  pudica.  Amen. 

Lectio  tertia, 

Filii  praesentia  Mater  destituta,  Gabrielem  an- 
gelum  sic  est  allocuta  :  Ave  plena  gratia,  mihi 
protulisti;  nunc  amaritudine  sum  repleta  tristi. 
Subsequenter  inquiens  ;  Dominus  est  tecum;  heu ! 
jacet  in  tumulo,  nec  est  ultra  mecum.  Omnisbe- 
nedictio,  quam  tu  spopondisti,  mihi  fit  contra- 
ria  propter  mortem  Christi.  Tu  autem.  i^.  Cum 
videret  quod,  clauso  tumulo,  privaretur  tam 
dulci  spectaculo  (c),  praedilecto  stans  cum  dis- 
cipulo,  corde  plorat  magis,  quam  oculo.  f.  La- 
crymarum  fluente  rivulo,  movitfletum  {d)  astanli 
populo.  Corde.  Gloria  Patri,  et  Filio,  etc.  Corde. 

AD  LAUDES. 

Deus,  in  adjutorium  meum,  etc. 
Antiphona.  Fit  vox. 

PSALMUS. 

Ego  sum  vermis,  et  non  homo,  opprobrium 
hominum,  et  abjectio  plebis, 

Omnes  videntes  me  deriserunt  me  :  locuti 
sunt  labiis,  et  moverunt  caput. 


(a)  Cat.  edit.  placidum,  —  (6)  CcBt.  edit.  add.  et. 
—  (c)  C(Et.  edit.  speculo.  —  {d)  Item  fletum  movit. 


228 


OFFICIUM  DE  COMPASSIONE  BEATiE  MAR1.E  VIRGINIS. 


Speravit  in  Domino,  eripiat  (a)  eum,  salvum 
faciat  (6)  eum,  quoniam  vult  eum. 

Quoniam  tu  es  qui  extraxisti  me  de  vcnlre, 
spes  mea  ab  uberibus  matris  meae  ;  in  te  pro- 
jectus  sum  ex  utero.  Gloria  Patri,  et  Filio,  etc. 

Antiphona.  Fit  vox  nimis  ilebilis,  vox  nimis 
amara  Matris,  quando  fuit  capta  (c)  sua  proles 
chara. 

Capitulum. 

Cum  audisset  Virgo,  quod  Filius  ejus  captus 
esset  a  Judaiis,  et  ad  Annam  duceretur,  januis 
clausis,  sacrum  pectus  tundcre  et  lacrymas  ef- 
fundere  non  cessavit, 

Hymnus. 

0  Gloriosa  Domina, 
Quae  tua  cruciamina, 
Cum  Barrabas  dimittitur, 
Et  poenas  Christus  patitur ! 

Pastorem,  heu!  percutiunt, 
Oves  dispersse  fugiunt, 
Te  sola,  cum  Discipulo, 
Manente  sub  patibulo. 

Nec  mirum  si  sis  anxia, 
Visa  crudeli  furia : 
Te  sciens  puram  Virginem, 
Genuisti  Deum  et  hominem. 
Sit  honor. 
f.  Nunquam  Mater  pertulit  tam  anxios  do- 
lores.  ^.   Ut  Maria  considerans  Filii  livores. 

Ad  Benedictus,  Antiphona.  Tanquam  latro  ca- 
pitur,  undique  constriclus  :  caeditur,  conspuitur, 
alapis  afilictus.  0  Matris  angustiae,  cum  audiret 
ictus!  Pro  nobis  haec  tolerans,  sit  Rex  bene- 
dictus. 

PSALMDS. 

Benedictus,  etc.  f.  Domine,  exaudi. 

Oratio. 

Propter  terrores  illius  commotionis  qua  [d) 
cor  tuum  contremuit,  Virgo  beatissima,  quando 
audisti  Filium  tuum  dilectissimum  ab  impiis 
captum,  ligatum,  et  ad  suppUcia  tractum,  et 
traditum,  adjuva  nos :  ut  cor  nostrum  nunc  pro 
delictis  nostris  terreatur,  et  moveatur  ad  poe- 
nitentiam,  ne  mortis  in  hora  ad  occursum 
adversarii  paveat,  aut  ad  aspectum  tremendi 
Judicis,  accusante  conscientia,   contremiscat; 

(a)  Ccet.  edit.  eripiet.  —  (6)  Item  faciet.  —  (c)  Item 
capilur.  —  [d)  Item  quo. 


sed  potius  faciem  suam  videns,  in  jubilo  de- 
lectetiir ,  inetrahiliterque  la;telur  :  praestante 
eodem  Domino  nostro  Jesu  Christo ,  cjui  cum 
Patre  et  Spirilu  sanclo  vivit,  et  regnat,  etc. 

AD  PRIMAM, 
Deus,  in  adjutorium  meum  intende,  etc, 

HVMNUS, 

Jesu  nate  de  Virgine, 
Ex  mystico  spiramine, 
Qui  mortem  crucis  pateris, 
Confossus  plagis  asperis. 

Amore  Matris  anxiae, 
Nostrse  parcas  miseriae  : 
Suique  fletus  copia, 
Perducat  nos  ad  gaudia. 

Sit  honor. 
Antiphona.  Stabat  Maria. 

PSALMUS, 

Astiterunt  reges  terrae,  et  principes, 

Dirumpamus  vincula  eorum. 

Qui  habitat  in  coelis  irridebit  eos, 

Tunc  loquetur  ad  eos  in  ira  sua, 

Gloria  Patri,  et  Filio,  etc. 

Antiphona.  Stabat  Maria,  Mater  pia,  foris, 
plorans  acriter,  Regem  mundi,  furibundi,  dum 
tractarent  vihter, 

Capitulum. 

Sit  tuarum,  obsecro,  lacrymarum  rivus,  in 
corde  meo  lapideo  moeroris  motivus.  b),  Deo 
gratias. 

f.  Per  Mariae  lacrymas,  Pater  pietalis.  i^.  No- 
bis  veram  gloriam  confer  cum  beatis. 

f.  Domine,  exaudi. 

Oraiio. 

Propter  gemitus  et  lacrymas,  quibus  afficie- 
baris,  Virgo  dulcissima,  quando  vidistl  FiUum 
tuum  dulcissimum  judicipraesentari,  acriter  fla- 
geUari,  variis  iUusionibus  et  opprobriis  affici ; 
impetra  nobis  dolorem  pro  peccatis  nostris,  et 
lacrymas  salutiferae  contritionis,  et  adjuva  nos, 
ne  nobis  possit  inimicus  illudere,  neque  diver- 
sis  pro  Ubitu  suo  tentaUonibus  flagellare,  devic- 
tosque  statuere  terribiU  Judici;  sed  magis  ipsi 
accusemus  et  judicemus  nosmetipsos  de  exces- 
sibus  nostris,  et  verae  poenitentiae  discipUnis  fla- 
gellemus,  ut  veniam  et  graUam  in  tempore  ne- 


OFFICIUM  DE  COMPASSIONE  BKATM  WXmM  VIRGINIS. 


229 


cessitatis,  tribulalionis  et  angustiae  inveniamus  : 
praestante  eodem,  etc. 

AD  TERTIAM. 

y.  Deus,  in  adjutorium,  etc. 

Hymnus. 

Jesu  nate  de  Virgine. 
Antiphona.  Quam  putamus. 

PSALMUS. 

Quoniam  propter  te  sustinui  opprobrium, 
operuit  confusio  faciem  meam. 

Extraneus  factus  sum  fratribus  meis,  et  pere- 
grinus  filiis  malris  meae. 

Quoniam  zelus  domus  tuae  comedit  me,  et 
opprobria  exprobrantium  tibi  ceciderunt  su- 
per  me. 

Et  operui  in  jejunio  animam  meam,  et  factum 
est  in  opprobrium  mihi. 

Gloria  Patri,  et  Filio,  etc. 

Antiphona.  Quam  putamus  Matris  moestitiam, 
cum  videret  prolis  angustiam?  Non  dolor  est, 
ut  Matris  Virginis  plorantis  Dei  et  hominis. 

Capitulum. 

Dum  Christus  ad  locum  Calvariae  duceretur, 
et  crucem  sibi  bajularet ,  sequebatur  eum 
Mater,  moestissimas  voces  emittens,  et  uberes 
effundens  lacrymas ,  pectus  sacrum  percu- 
tiens.  j!.  Quaeso,  mihi  misero,  Virginum  Re- 
gina.  ^.  Tecum  flenti  (a)  lacrymas  uberes  pro- 
pina. 

Oratio. 

Propter  angustias  et  cruciatus,  quos  cor  tuum 
sustinuit,  Virgo  beatissima,  quando  audisti  Fi- 
lium  tuum  dilectissimum  adjudicatura  morti, 
et  crucis  supplicio,  succurre  nobis  tempore  in- 
firmitatis  nostrae,  quando  corpus  nostrum  do- 
lore  infirmitatis  cruciabitur,  et  spiritus  noster 
hinc  propter  insidias  daemonum,  illinc  j^ropter 
terrorem  districli  Judicis  angustiabitur,  subveni, 
inquam,  nobis,  Domina,  tunc,  ne  damnationis 
aeternae  contra  nos  proferatur  senlentia,  aut  ne 
flammis  gehennaUbus  tradamur  aeternaliter  cru- 
ciandi  :  praestante  eodem,  etc. 

AD  SEXTAM. 
Deus,  in  adjutorium  meum,  etc. 


Hymnus. 


Jesu  nate  de  Virgine. 
Antiphona.  Ad  locum. 

PSALMUS. 

Aruit  tanquam  testa  virtus  mea,  lingua  mea 
adhcBsit  faucibus  meis,  et  in  pulverem  mortis 
deduxisti  me. 

Quoniam  circumdederunt  me  canes  multi, 
concilium  malignantium  obsedit  me. 

Foderunt  manus  meas  et  pedes  meos,  dinu- 
meraverunt  omnia  ossa  mea. 

Ipsi  vero  consideraverunt  et  inspexerunt  me, 
diviserunt  sibi  vestimenta  mea,  et  super  vestem 
meam  miserunt  sortem. 

Gloria  Patri,  et  Filio,  etc. 

Antiphona.  Ad  locum  supphcii  Virgo  cum  ve- 
nisset,  postquam  suum  Filium  et  crucem  con- 
spexisset,  augentur  planctus  et  lacrymae,  multi- 
plicantur  dolores  et  angustiae. 

Capitulum. 

Erecta  cruce  Jesus  ascendit  et  extendit  bra- 
chia ;  manus  et  pedes  clavantur :  quae  videns 
piissima  Mater,  prae  dolore  defecit.  ^.  Rosa  ru- 
bens  vertitur,  heu!  mortis  in  pallorem.  n^.  Cum 
in  terram  fluere,  sacrum  videret  cruorem. 

Oratio. 

Propter  doloris  gladium,  qui  pertransivit  ani- 
mam  tuam,  Virgo  dulcissima,  quando  Fihum 
tuum  dilectissimum  cernebas,  nudum  in  cruce 
levatum,  clavis  perforatum,  ac  per  omnia  lace- 
ratum  plagis  ac  verberibus,  necnon  et  vulneri- 
bus;  adjuva  nos,  ut  cor  nostrum  nunc  compas- 
sionis  et  compunctionis  gladius  perfodiat,  divi- 
nique  amoris  lancea  vulneret,  ita  ut  omnis 
peccati  sanguis  efiluat  a  pectore  nostro,  et  a 
noxiis  vitiis  emundemur,  virtutum  indumentis 
decoremur,  sempcrque  menle  ac  corpore  de 
hac  valle  miseriae  levemur  ad  coelestia,  quo  tan- 
dem,  cum  promissus  dies  advenerit,  pervenire 
spirilu  et  corpore  mereamur  :  praestante  eodem 
Domino  nostro  Jesu  Christo  Filio  tuo,  qui  cum 
Patre. 

AD  NONAM. 
Deus,  in  adjutorium  meum  intende,  etc. 
(a)  Caet.  edit.  flendi. 


230 


OFFICIUM  DE  COMPxVSSlONE  BEAT^  MARIiE  VIRGINIS. 


Hymnus. 

Jesu  nale  de  Virgine,  etc. 
Antiphona.  Agnus  mitis,  etc. 

PSALMUS. 

Tu  scis  improperium  meum,  et  confusionem 
meam,  et  reverentiam  mcam. 

In  conspectu  tuo  sunt  omnes,  qui  tribulant 
me;  improperium  cxpectavit  cor  meum  et  mi- 
seriam. 

Et  sustinui,  qui  simul  contristaretur,  et  non 
fuit;  et  qui  consolaretur,  et  nou  inveni. 

Et  dederunt  in  escam  meam  fel,  et  in  siti  mea 
potaverunt  me  aceto.  Gioria  Patri,  etc. 

Antiphona.  Agnus  mitis  caput  cxcutieus,  Ileli 
clamat  in  cruce  moriens;  plorat  Mater,  cum 
ipso  patitur,  ad  clamorem  ejus  fere  commo- 

ritur. 

Capitulum. 

Clamor  Christi  Matrem  angustiat ;  nullus 
planctus  plangentera  saliat;  est  utriusque  com- 
passio,  nam  proecessit  summa  dilectio.  f.  Virgo 
Filium  tuum  in  cruce  conclavatum.  ^'.  Redde 
tuis  prccibus  miseris  placatum. 

Oratio. 

Propter  gravamen  et  tormentum,  quo  torque- 
batur  spiritus  tuus,  Virgo  sanctissima,  quando 
juxta  crucem  Filium  tuum  pras  doloribus  voce 
magna  clamantem,  te  Matrem  dilectam  Joanni 
commendantem  (a),  in  manusque  Dei  Patris 
spiritum  commendantem  attendebas,  succurre 
nobis  in  fine  vitae  nostrse,  et  maxime  tunc, 
quando  lingua  nostra  nequiverit  se  ad  te  in- 
vocandum  movere,  cum  oculi  nostri  lumine 
privabuntur,  aures  surdescent  et  obturabuntur, 
omnesque  vires  sensuum  noslrorum  deficient.. 
Memento,  piissima  Domina,  tunc,  quod  nunc 
•  fundimus  preces  ad  aures  tua;  pietatis  et  cle- 
mentiae,  et  subveni  nobis  in  illa  hora  extremae 
necessitatis,  ac  Filio  tuo  dilectissimo  commenda 
spiritum  nostrum,  per  quem  tuo  interventu  a 
tormentis  et  terroribus  omnibus  eruamur,  et  ad 
desideralam  coelestis  patriae  requiem  perduca- 
mur  :  praestante  eodem,  etc. 

AD  VESPERAS. 

Deus,  in  adjutorium  meum  intende,  etc. 

(fl)  Ccet.  edit.  commendalam.  —  {b)  Item  audiens 
auxiiE. 


PSALMUS. 

Salvum  me  fac,  Deus,  quoniam  intraverunt 
aquffi  usque  ad  animam  meam. 

Infixus  sum  in  limo  profundi,  et  non  est  sub- 
stantia. 

Veni  in  altitudinem  maris,  et  tempestas  de- 
mersit  me. 

Laboravi  clamans,  raucai  factae  sunt  fauces 
meae. 

Defecerunt  oculi  mei,  dum  spero  in  Deum 
meum. 

Gloria  Patri,  et  FiUo,  etc. 

Antiphona.  Omnis  aetas  defleat  mortem  Salva- 
toris,  gloriosae  Virginis  prajtextu  doloris. 

Capitulum. 

Mihi  absit  gloriari,  nisi  in  cruce  Domini  no- 
stri  Jesu  Christi,  per  quem  mihi  mundus  cruci- 
fixus  est,  et  ego  mundo.  ^'.  Deo  gratias. 

Hymnus. 

Castae  parentis  viscera 
Pcena  torquentur  aspera, 
Dum  illum,  quem  conceperat 
Verbo,  perversi  verberant. 
IUum  tractant  crudeliter, 
Caedunt,  cruentant  acriter. 
Haec  audientis  anxie  [b), 
Matris  crescunt  angustiae. 

Sed  cum  ad  mortem  ducitur, 
Hunc  Mater  tristis  sequitur, 
Pectus  perfundens  fletibus, 
Afficiens  livoribus. 

In  cruce  dum  extenditur, 
Videns  Mater  quod  moritur; 
Nullus  dolor  amarior, 
Nam  nulla  proles  charior. 
Sit  honor,  laus.  f.  NuUa  novit  genitrix  angu- 
stias  tam  duras.  i^'.  Cum  plagas  inspiceret,  et 
capitis  puncturas. 

Ad  Magnificat,  Antiphona.  Virgo,  passo  Filio, 
poenas  cordis  indicat,  et  plebis  in  medio,  dolo- 
rem  cordis  replicat :  urgente  supplicio,  moesta 
voce  supplicat,  quae  quondam  prae  gaudio  ce- 
cinit  Magnificat. 

PSALMUS. 

Magnificat.  y.  Domine,  exaudi. 

Oratio. 
Propter  planctum  acerbi  ejulatus,  quem  pro- 


OFFICIUM  OE  COMPASSIONE  BEAT^  MARI^E  VIRGINIS. 


234 


fundo  pectoris  fonte  manantem  (a)  abscondere 
non  valebas,  Virgo  castissima,  quando,  ut  pie 
creditur,  in  amplexus  ruebas  exanimis  corporis 
Filii  tui  do  cruce  depositi^  cujus  genas  ante  ni- 
tentes,  et  ora  rutilantia,  mortis  conspiciebas 
perfundi  palloribus,  ipsumque  totum  concus- 
sum  cernebas,  lividum  livoribus,  ac  concisum 
vulnere  super  vulnus  :  auxiliare  nobis,  ut  nunc 
sic  nostra  plangamus  facinora,  et  emplastris 
pcBnitentiffi  peccatorum  curemus  vulnera,  dum 
corpus  nostrum  morte  deformatur,  ut  (6)  nostra 
tunc  rutilet  anima  candore  innocentiae,  quate- 
nus  digni  simus  frui  mellifluis  osculis,  constrin- 
gamurque  amorosis  amplexibus  super  omnia 
dulcissimi  Filii  tui  Domini  nostri  Jesu  Christi ; 
qui,  etc. 


AD  COMPLETORIUM. 


Converte  nos,  Deus  salutaris.  ^.  Et  averte 
iram  tuam,  etc.  Deus,  in  adjutorium  meum  in- 
tende,  etc. 

Antiphona.  Nos  Matris  compassio. 

PSALMUS. 

Adversum  me  susurrabant  omnes.  Verbum 
iniquum  constituerunt.  Etenim  homo  pacis 
meae.  Tu  autem,  Domine,  miserere.  Gloria  Pa- 
tri,  etc. 

Antiphona.  Nos  Matris  compassio,  Jesu  Rex  in- 
signis,  servet  a  voragine  gehennalis  ignis. 

Hymnus. 

0  Genitrix  egregia, 
Cum  Judaeos  in  furia 

(o)  Edit.  Vat.  et  Lugd.  manente.  Edit,  Ven.  manante. 
—  (6)  Cmt.  edit.  deest  ut. 


Christum  videres  capere, 
Cor  tuum  ccepit  tremere. 

Alta  ducens  suspiria, 
Tu  sequebaris  anxia, 
In  fletibus  exuberans, 
Ad  templum  usque  properans. 

Sit  honor,  laus,  etc. 

Capitulum. 

Sepulto  Domino ,  dispersisque  discipulis , 
fides  universalis  Ecclesiee  solum  in  Domini  Ma- 
tre  manebat. 

y.  Post  mortem  Filii,  Virgo  cum  Joanne  per- 
manebat. 

^.  Parata  semper  ad  carcerem  et  ad  mortem. 

Ad  Nunc  dimit.  Antiphona.  Passionis  gladius, 
Virgo  carens  crimine,  tuam  pertransivit  animam, 
omni  cum  gravamine,  quod  promisit  Simeon 
plenus  sacro  flamine,  cum  in  templo  dixit  : 
Nunc  dimittis,  Domine. 

Oratio. 

Propter  singultus  et  suspiria,  indicibiliaque 
lamenta,  quibus  affligebantur  intima  tua,  Virgo 
gloriosissima,  quando  Filium  tuum  unigenitum, 
animae  tuas  solatium,  tibi  sublatum  atque  se- 
pultum  videbas,  ad  nos  exules  filios  Evse,  ad  te 
clamantesetsuspirantesinhacvallelacrymarum, 
illos  tuos  misericordes  oculosconverte,  et  Jesum 
benedictum  fructum  ventris  tui  nobis  post  hoc 
exilium  ostende,  tuisque  suffragantibus  meritis, 
ecclesiasticis  sacramentis  muniri,  et  fine  beato 
consummari,  et  eeterno  Judici  tandem  miseri- 
lorditer  praesentari :  praestante  eodem  Domino 
nostro  Jesu  Christo  Filio  tuo,  qui  cum  Patre  et 
Spiritu  sancto  vivit,  etc. 


SPECULUM  BEAT/E  MARI/E  VIRGINIS 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vaticana,  an.  1596.) 

Saiiclus  Bonavenlura  hoc  Opusculo  Salutationera  Angelicam  dilucide  explicat,  et 
sanctissimiB  Dei  Genitricis  excellentiam  miris  laudibus  effert.  Propterea^enim  Opusculo 
titulum  hujusmodi  praefigit,  quia  in  eo  beatissima;  Virginis  gratiae,  virtules  et  dona  ve- 
luti  imagines  in  lucidissimo  speculo  reprsesentantur.  Adliibetautem  ad  hoc  comproban- 
dum  auctoritales  varias,  quibus  totum  Opusculum  conspersum  est,  et,  iisdeni  raajori  ex 
parte  conquisitis  summa  cum  diligentia,  pristino  suo  splendori  restitutum.  Sunt  autem 
decem  et  octo  capita,  ad  quge  reduci  possunt  omnia,  quae  de  hoc  argumento  a  Sancto 
Bonaventura  tractantur  :  ideoque  in  lectiones  totidera  tractatum  istura  distinximus. 


'PROLOGUS 

Quoniam,  ut  ait  beatus  Hieronymus  ^  nuUi  creatura  etiam  miratur  omnis  coelestiS;,  hoc  to- 

dubium  est,  quin  totum  ad  gloriam  et  ad  lau-  tum  est,  quod  per  Gabrielem  Mariae  divinitus 

dem  pertineat  Dei,  quidquid  digne  genitrici  suae  nuntiatur,  et  per  Christum  adimpletur.  Qua  de 

impensum  fueritj  ideo  ad  laudem  et  gloridm  causa,  de  tali,  tantaque  me  loqui  indignum  fa- 

Domini  nostri  Jesii  Christi,  aliqua  de  laude  et  teor.  Item^  quomodo  scientia  mea  tenuissima, 

gloria  gloriosissimee  matris  ejus  promere  cu-  et  mens  mea  obscurissima,  dignas  Mariae  lau- 

piens,  dulcissimam   ejusdem  matris  salutatio-  des  excogitare  sufiiciat,  cum  in  his  ille  illumi- 

nem  pro  materia  assumere  dignum  duxi.  Sed  natae  mentis  Anselmus  deficiat  ?  Ait  enim  sic : 

certe  ad  hoc  opus  nimiam  omnino  fateor  esse  «  Lingua  mihi  deficit,  quia  mens  mea  non  suflQ- 

meam  insufficientiam,    propter   nimiam    ma-  cit,  Domina.  Domina,  omnia  intima  mea  sol- 

teriae  incomprehensibiUtatem,  propter  nimiam  licita  sunt,  ut  tantorum  beneficiorum  tibi  gra- 

scientiee    meaj    tenuitatem,    propter    nimiam  '  tasexsolvam.  Sed  nec  cogitare  possumdignas, 

linguce  meae  ariditatem,  propter  nimiam  yitaj  et  pudet  proferre  non  dignas.  »  Beatus  quoque 

meae  indignitatem,  et  propter  nimiam  personae  Augustinus  Mariam  alloquens,  ait  ^ :  «  Quid  di- 

laudandae  laudem  et  laudabilitatem.  Quis  nam-  cam  de  te,  pauper  ingenio,  cum  de  te  quid- 

que  materiam  illam  incomprehensibilem  esse  quid   dixero,  minor  laus   est,  quam  dignitas 

dubitat,  de  qua  sanctus  Hieronymus  *  ea,  quae  tua  meretur?  «  Item,  quomodo  lingua  mea  ru- 

sequuntur,  dicere  non  dubitat?  Quod   natura  dissima,  quomodo  interpretativa  mea  aridissi- 

non  habuit,  usus  nescivit,  ignoravit  ratio,  mens  ma  in  enarrandis  Mariae  laudibus  non  deficiat, 
non  capit  humana,  pavet  ccElum,  stupet  terra,      cum  ille  disertissimae  linguae  Augustinus  dicat « : 

•  Cf.  Edit.Argentin.,  an.  1495,  tom.  II;  edit.  Vatic,  lionibus  legitur,  uniformitatis  gratia  ad  calcem  volu- 
an.  1596,  tom.  VI,  pag.  450;  edit.  Ven.,  an.  1611,  minis,  seu  ad  indicem  rejecimus.  —  ^  Hieron.,  ad 
tom.  11;  edit.  Lugd.,  an.  1647,  tom.  I,  pag.  451;  edit.  Paulam.  et  Eustoch.,  epist.  ante  med.  —  *  Ibid.,  post 
Ven.,  an.  1154,  tom.  XIII,  pag.  261  -  «  Singularum  multa.  —  ^  August.,  de  Sandis,  serm.  xxxv,  al.,  n.  4. 
lecliouum  summam,  qus  hoc  loco  iu  ctcteris  edi-       -  «  Ibid.  ccviu,  n.  5,  Append.  oper  Aug.,  tom.  V. 


SPECULUM  BEkTM  MARIiE  YlRCrlNlS.  LECTIO  I. 


233 


«  Quid  nos  tantilli,  quid  actionc  pusilli  in  lau- 
dibus  Mariae  referemus,  cum  omnium  noslrum 
raembra  si  in  linguas  verterentur,  eam  laudare 
nullus  sufiBcere  valeret?  »  Item,  cum  ^  laus  non 
sit  s-peciosa  in  ore  'peccatoris,  quomodo  ego  miser 
peccator  homo,  quomodo  indignissimee  vitae 
ego  homuncio,  laudes  Mariae  audeam  sonare, 
cum  in  his  illum  dignissimee  vitae  Hieronymum 
audiam  trepidare  ?  Sic  namque  dicit  ^ :  «  Ti- 
meo  satis,  et  valde  pertimesco,  dum  vestris  cu- 
pio  parere  profectibus,  ne  forte  sicut  improbus, 
ita  et  indignus  laudator  inveniar.  Profecto,  cuni 
neo  sanctitas,  nec  facundia  suppetat,  ut  beatam 
et  gloriosam  Yirginem  digne  laudare  queam.  » 
Item  :  «  Ad  quid  aquaepauxillummari  addam? 
Ad  quid  modicum  lapillura  monti  adjiciam? 
Sed  certe  cum  Maria  divinis  et  angelicis  laudi- 
bus  nimium  magnificata  sit,  quid  nostra,  quid 
praecipue  mea  parvitas  ejus  laudibus  adjicere 
possit?  »  Denique  Beatus  Hieronymus  de  ipsa 
ioquens  ait  *  :  «  Ut  verum  fatear,  quidquid  hu- 
manis  dici  potest  verbis,  rainus  a  laude  coeli  est : 
quoniam  divinis  et  angelicis  est  excellentius  prae- 
dicata  et  laudata  praeconiis,  a  prophetis  quidem 
praenuntiata,  a  patriarchis  figuris  et  aenigmati- 
bus  praesignata,  ab  Evangelistis  exhibita  et 
monstrata,  ab  Angelis  venerabiliter  atque  ofii- 
ciosissime  aalutata.  »  Haec  omnia  diligenter 
pensata,  pium  lectorem  piuraque  auditorem 
movere  debent  merito,  ut  ignoscat  raihi,  quid- 
quid  insufficientiae,  quidquid  iraperitiae  ei  oc- 
currerit  in  hoc  scripto.  Quomodo  enim  egotam 
insufficiens,  cudere  valerem  ea,  quae  tanlae  Vir- 
ginis  laudibus  digna,  tantffique  Virginis  zelato- 
ribus  forent  accoramoda,  cura  in  his  ille  tantus 
zelator  ejus  ct  laudator  beatus  Bernardus  coer- 
cetur?  Ait  enira  sic  ^" :  «  Non  est  quod  me  delc- 
ctet  magis,  quam  de  gloria  Virginis  Matris  ha- 


bere  sermonem.  »  Et  causam  hujus  subjungens, 
ait :  «  Tanto  eam  affectu  devotionis  amplectun- 
tur,  honorant,  suscipiunt,  ut  dignum  est,  univer- 
si,  uthcet  de  ea  loqui  gestiant  omnes,  quidquid 
dicitur  de  indicibili,  eo  ipso  quod  (a)  dici  potu- 
erit,  rainus  gratum  sit,  minus  placeat,  minus  acce- 
ptetur. »  Horlatur  tamen  et  consolatur  me  beatus 
Hieronymus  dicens  ■' : « Etsi  ad  hoc  nemo  invcnitur 
idoneus,  votis  tamen  omnibus  cessare  non  de- 
bet  quihbet  peccator  a  laudibus.  »  Beatus  eUam 
AugusUnus,  loquens  quomodo  Dei  Filius  malri 
suae  fcecilnditatem  veniendo  attulit,  et  integrita- 
tem  nascendo  non  abstulit,  post  pauca  sic  intu- 
lit  dicens  :  «  Tantum  quippe  donum  Dei  nec 
fari  possumus,  ad  ejus  enarrandam  magnitudi- 
nem  parvuli;  et  taraen  laudare  corapelliraur, 
ne  tacendo  manearaus  ingrati.  Et  certe  vidua 
paupercula,  quae  duo  aera  minuta  Deo  gratissi- 
ma  obtulit,  non  propter  hoc  offerre  non  debuit, 
quia  magis  otlerre  non  valuit;  imo  offerendo 
quod  potuit,  suramo  Deo  placuit.  »  Hinc  est, 
quod  ego  pauper  ingenio,  imo  pauperriraus 
tara  scientia  quara  eloquentia,  hoc  exiguum 
donum,  hoc  pauperculum  scriptum  ad  hono- 
rem  tantae  Reginae  offerre  praesurapsi  :  ut  in 
ipso,  tanquam  in  quodamobscuro  speculo,  sim- 
pliciores  ejusdem  Reginae  araatores,  quaUs  et 
quanta  sit  saltera  tenuiter  speculentur.  Et  quia 
idera  scriptum  ad  instar  rudis  speculi  aliquan- 
tura  repraesentativura  est  vitae,  et  graUae,  et  glo- 
rice  Mariae ;  ideo  non  inconvenienter  appellari 
potest  Speculura  Mariae  (6).  Eia  ergo,  benignis- 
sima  Domina  mea  Maria,  illud  exiguura  raunus, 
quod  dat  Ubi  pauper  amicus,  accipito  placide. 
Te  enim  cum  hoc  munusculo,  te  cura  hoc  opu- 
sculo  salutaUonis  tuae  saluto,  te  genibus  flexis, 
te  capite  inclinato,  te  corde  et  ore  saluto,  sa- 
lutemque  dico.  Ave,  Maria,  etc. 


LECTIO  PRIMA. 

Quod  in  Salutatione  Angelica  quinque  sententice 
ordinantur,  in  quibus  quinque  dulcissimce  lau- 
des  B.  Marice  Virginis  insinuantur. 

Ave,  Maria,  gratia  plena,  Dominns  tecum,  bene- 
dicta  tu  in  mulieribus,  et  benedictus  fructus  ventris 
tui.  Audi,  dulcissima  Virgo  Maria,  audi  nova, 

1  Eccli.,  XV,  9.  —  -  Hieron.,  loc.  jaui  cit.—  ^  Ibid., 
paulo  post.  —  »  Bern.,  de  Assumpt.  B.  Mar.,  seny.  iv, 
0.  5.  —  ^  Hieron.,  ubi  sup.  proxime. 


audi  mira.  Audi,  filia,  et  vide,  et  inclina  aurem 
tuam.  Audi  Gabrieiem  nunUum  iUum  glorio- 
sura.  Audi  ffficundaUonis  tuae  modum  rairacu- 
losura.  luclina  aurem  tuam  ad  consensum  fru- 
ctuosum.  Audi  certe  quod  a  Deo  Patre  tibi  an- 
nuntiabitur.  Vide  quoraodo  Filius  Dei  ex  te  in- 
carnabitur.  Inclina  aurem  Spiritai  sancto,  qui 
intra  te  operabitur.  Quia  ergo  habes  aures  au- 
diendi,  audi,  et  in  principio  audiendorura,  audi 

(a)  Ccet.  edit.  quo.  —  (6)  Item  speculum,  Maria. 


234 


SPECULUM  BEATiE  MARI^  VIUGINIS. 


inauditam  hanc  salutationem  :  Ave,  Maria.  Hoc 
uomen,  Maria,  non  a  Gabriele,  sed  a  fidelium 
devotione  et  Spirilus  sancti  inspiratione  interpo- 
situm  est.  Ultima  quoque  clausula,  videlicet  : 
Et  bmedidus  fmctus  ventris  tui,  non  a  Gabriele 
salutante  edita,  sed  ab  Elisabeth  prophetante 
addita  est.  Dicaraus  ergo  singuli,  dicamus  uni- 
versi  :  Ave,  Maria,  etc.  0  vere  gratiosa  et  ve- 
uerabilis,  o  vere  gloriosa  et  admirabilis  saluta- 
tio  !  Ut  ait  Beda  ' :  «  Quanto  huraanae  consuetu- 
dini  inaudita,  tanto  Marifr  dignitali  est  con- 
grua.  »  In  hac  dulcissima  saUitatione  quinque 
dulcissimae  sententiee  ordinantur,  in  quibus 
quinque  dulcissimee  commendationes,  sive 
laudes  Virginis  insinuantur.  0  vere  dulcis  insi- 
nuatio  !  Insinuatur  namque  in  his  quam  purissi- 
ma,  quam  plenissima,  quam  tutissima,  quam 
dignissima,  quam  utilissima  fuerit  Virgo  B.  Ma- 
ria  :  purissima,  inquam,  propter  culpse  caren- 
tiam ;  plenissima  propter  gratice  afiluentiam ; 
tutissima,  propter  divinam  praesentiam ;  dignis- 
sima,  propter  personae  suae  reverentiam ;  utilis- 
sima,  propter  prohs  suae  excellentiam.  Quam 
purissima  propter  culpae  carentiamfueritMaria, 
bene  insinuatur,  cum  dicitur  :  Ave.  Recte  nam- 
que  ei  dicitur  :  Ave,  quae  ab  omni  vce  culpas 
immunissima  fuit.  Sic  utique  Matrem  Dei  de- 
cuit,  Anselmo  teste,  qui  ait  -  :  «  Decebat  ut 
hominis  illius  conceptio  de  matre  purissima 
fieret,  (a)  ut  ea  puritate,  qua  major  sub  Deo  ne- 
quit  intelligi,  Virgo  illa  niteret,  cui  Deus  Pater 
unicum  Filium  (6),  quem  de  corde  suo  aequalem 
sibi  genuit  (c),  ita  dare  disponebat,  ut  {d}  esset 
unus  atque  idem  (e)  Dei  et  hominis  filius.  »  Uem 
quam  plenissima  per  gratiae  afiluentiam  fuerit 
Maria,  bene  insinuatur,  cum  dicitur  :  Gratia 
plena.  Et  vere  plena,  et  plus  quam  plena,  sicut 
testatur  Anselmus  devotissime  clamans  et  di- 
cens  :  «  0  foemina  plena  et  superplena  gratia,  de 
cujus  plenitudinis  exundantia  respersa,  sic  re- 
viviscit  omnis  creatura !  »  Item  quam  tutissima 
per  divinam  praesentiam  fuerit  Maria,  bene  insi- 
nuatur,  cum  dicitur  :  Dominus  tecum.  Merito,  Do- 
mino  praesente,  Domino  secum  existente,  Maria 
specialiter  tutissima  est;  quia  Dominus  Pater, 
Dominus  Fihus,  Dominus  Spiritus  sanctus  sic 
secum  est,  quod  ipsa  ei  specialiter  familiaris- 
sima  est,  sicut  patet  per  beatum  Bernardum,  qui 
sic  dicit^ :  «  Nec  tantum  Dominus  Filius  tecum, 

'  Bed.,  hom.  de  Annunt.  B.  Mar.  —  ^  Anselm.,  de 
Concep.  Virg.  et  pecc.  orig.,  c.  xvui.  —  ^  Bern.,  super 
Missus  est  hom.  ai,  n.  4, 


(juem  carne  tua  induis;  sed  et  Dominus  Spiri- 
tus  sanctus,  de  quo  concipis,  et  Dominus  Pater 
qui  genuit,  quem  concipis. »  Item  quam  dignis- 
siraa  propter  personae  suae  reverentiam  fuerit 
Maria,  bene  insinuatur,  cum  dicitur  :  Benedicta 
tu  t«  mulieribus.  Nequaquam  enim  persona  ejus 
posset  non  esse  dignissima,  quae  tanta  benedi- 
clione  est  reverendissima.  Unde  iterum  .stupens 
et  exclamans  dicit  Anselmus  :  «  0  Virgo  bene- 
dicta  et  superbenedicta,  per  cujus  benedictio- 
nem  benedicitur  omnis  creatura  non  solum  a 
^Creatore,  sed  Creator  a  Creatura!  »  Item  quain 
utilissima  per  prolis  suae  exeellentiam  fuerit 
Maria,  bene  insinuatur,  cum  dicitur  :  Et  benedi- 
tus  fruclus  ventris  tui.  Ad  salvandum  namque 
mundum  per  hoc  utilissima  fuit,  quod  ipsa  fru- 
ctura  salutis  excellentissimum  et  potentissimum 
genuit.  Ideo  idem  devotus  Anselmus  ait  :  «  Per 
foecunditatem  tuam,  Domina,  immundus  pecca- 
tor  est  justificatus,  damnatus  salvatus,  et  exul 
reductus.  Partus  enim  tuus,  Domina,  mundum 
captivum  redemit,  aegrum  sanavit,  mortuum  su- 
scitavit. »  Videtis,charissimi,  ergo  quomodo  Ma- 
ria,  propter  culpae  carentiam  et  immunitatera, 
merito  per  Ave  salutatur;  propter  gratiae  af- 
fluentiam  et  immensitatem,  merito  Gratia  plena 
commemoratur ;  propter  divinam  praesentiam 
et  familiaritatem,  merito  Dominus  featm  insinua- 
tur ;  propter  personae  suae  reverentiam  et  digni- 
tatem,  merito  Benedicta  tu  in  mulieribus  nun- 
tiatur;  propter  prolis  suae  excellentiam  et  utili- 
tatem,  merito  Benedictus  fructus  ventris  tui  pro- 
clamatur.  De  his  autem  singuhs  secundum  or- 
dinem  videamus. 

LECTIO  n. 

Quod  B.  Virgo  Maria  libera  fuit  a  triplici  vce  cul- 
poe  actualis ;  a  triplici  vce  miserice  originalis ; 
et  a  triplici  vob  pcence  gehennalis. 

Ave,  Maria.  gratia  plena,  etc.  Verbum  bonum 
et  suave  personemus  illud  ave,  quo  initiata  est 
nostra  redemptio  ab  aeterno  vae.  Personemus, 
inquam,  singuli ;  personemus  devotissime  uni- 
versi,  dicentes  :  Ave.  Maria,  ave,  et  ave,  et 
iterum  ave,  et  milhes  ave.  Ecce,  charissimi,  si- 
cut  supradictum  est,  sanctissimae  Virgini  Mariae 
propter  omnimodam  culpae  carentiam  et  immu- 

(a)  Add.  Nempe  decens  erat.  —  (6)  Add.  suum.  — 
(c)  Edit.  Migne  genitum,  tanquam  seipsum  diligebat. 
—  (rf)  Add.  naturaliter.  —  (e)  Leg.  unus  idemque 
communis. 


LECTIO  II. 


235 


Beata 

Vir^o 
immuais 
fuit  a  tn- 
plici  vaa. 


Beata 
Maria 
mmun<3 
fait  ab 
omni 
peccato 
cordis, 
oris,  ct 
)peris. 


nitatem,  propter  oQinimodam  vifae  innocentiam 
et  puritatem,  merito  in  principio  salutationis 
Ave  diciturj  Avcutique,  etabsque  vae.  Conside- 
randum  autcm  est,  quod  triplex  est  vffi,  a  quo 
immunissima  fuit  ista,  cui  dictura  est  :  Ave.  Est 
autcm  va;  culpre,  vae  miseriae,  et  voe  gehennae. 
Est  autem  vee  culpa^  actualis,  vaj  miseriae  origi- 
nalis,  et  vae  poenae  gehennalis.  De  his  tribus  voe 
non  incongrue  intelligimus  quod  in  Apocahjpsi 
legimus  *  :  Audivi,  inquit  Joannes,  vocem  uniiis 
aquilcB  volantis  per  medium  ccelum  (a),  dicentis  voce 
magna  :  Voe,  vce,  vce,  habitantibus  in  terra.  Sed 
ecce  quodlibet  istorum  trium  vce  multiplicatur, 
heu !  per  tria  vce,  ut  sic  simul  sint  novem  vce, 
confra  quae  Mariae  recte  dicitur  :  Ave.  Nam  tria 
culpae,  tria  miseriae,  tria  gehennae  sunt  vae,  pro 
quorum  carentia,  ipsa  merito  salutatur  per 
Ave. 

Primo  igitur,  charissimi,  considerandum  est 
quod  triplex  est  vae  culpae,  videlicet  vee  culpae 
Gordis,  vae  culpffi  oris,  et  vae  culpae  operis.  De 
his  tribus  vce  etiam  dici  potest  :  Vce,  vce,  vce  ha- 
bitantibiis  in  terra.  Vae  ergo  peccatoribus  pro 
culpa  cordis,  sicut  dicitur  in  Isaia  ^  :  Vce,  qui 
profundi  estis  corde,  ut  a  Domino  abscondatis  con- 
silium,  etc.  Vee  ccrte  profundis  corde  ad  malum, 
quia  profunda  corda  malorum  sunt  profundae 
sentinae  diabolorum,  et  profunda  sepulcra  plena 
fcetoribus  vitiorum.  Vae  ergo  eis,  ut  dicitur  in 
Matthceo  '  :  Vce  vobis,  Scribce  et  Phariscei  hypocri- 
tce,  qui  similes  estis  sepulcris  dealbatis,  quce  foris 
apparent  hominibus  speciosa,  intus  autem  plena 
sunt  ossibus  mortuorum,  et  omni  spurcitia.  0 
quam  longe  ab  isto  vae  fuit  innocentissimum  cor 
Mariae,  teste  Bernardo  qui  ait  * :  «  Proprium  de- 
lictum  Maria  non  habuit,  et  ab  innocentissimo 
corde  ejus  etiam  poenitentia  longe  fuit.  »  Unde 
ergo  cor  Mariae  poenitere  debuit,  cum  nunquam 
dignum  ahquid  poenitentia  admisit?  Ideoque 
mundissimum  cor  ejus  non  fuit  senlina  diaboli, 
non  fuit  sepulcrum  vitii,  imo  tuit  hortus  et  pa- 
radisus  Spiritus  sancti,  juxta  illnd  Canticorum^ : 
Eortus  conclusus  soror  mea  sponsa.  «  Hortus, »  ut 
ait  Hieronymus  ^,  «  hortus  deliciarum,  in  quo 
consita  sunt  universa  florum  genera,  et  odora- 
menta  virtutum.  »  Quia  ergo  Maria  tam  longe 
fuit  ab  isto  vae,  ideo  merito  dictum  est  ei :  Ave. 
Item  vae  peccatoribus  pro  culpa  oris,  sicut  dici- 

»  Apoc,  VIII,  13.  —  »  Isa.,  sxix,  15.  —  »  Matth., 
xxiii,  27.  —  *  Bern.,  in  Assumpt.  B  Mar.,  serin.  ii, 
n.  8.  —  '  Cant.,  iv,  12.  —  «  Hieron.,  loc.  jam 
cit.  —  7  Isa.,  V,  20.  —  '  Psal.  siii,  3.-9  Ambros., 


tur  in  Isaia ' ;  Vce  qui  dicitis  malum  bonum,  et 
bonum  malum.  Voe  his,  vae  omnibus  qui  ore  pec- 
cant,  sicixt  in  Psalmo  dicitur  *  :  Venenum  aspi- 
dum  sub  labiis  eorum.  0  quam  longe  ab  isto  vae 
fuit  sanctissimum  os  Mariae !  Unde  beatus  Am- 
brosius  dicit  ^  :  «  Nihil  torvum  in  oculis  Mariae, 
nihil  in  verbis  procax,  nihil  in  actu  inverecun- 
dum  »  fuit.  In  ore  igitur  Mariae  non  fuit  fel  et 
venenum  diaboli,  sed  mel  et  lac  Spiritus  sancti, 
juxta  illud  Canticorum  i"  :  Favus  distillans  labia 
tua,  sponsa  :  mel  et  lac  sub  lingua  tua.  Nonne  Ma- 
ria  mundissimum  lac  habuit  sub  lingua,  quando 
castissimum  illud  verbum  ait  "  :  Quomodo  fiet 
istud  ?  Nonne  etiam  Maria  dulcissimum  mel  sub 
lingua  habuit,  quando  illud  melhfluum  verbum 
dixit  *^ :  Ecce  ancilla  Domini  ?  Quia  ergo  a  Maria 
tam  longe  fuit  oris  vae,  ideo  merito  dictum  est 
ei :  Ave.  Item  vae  peccatoribus  pro  culpa  operis, 
sicut  dicitur  in  Ecclesiastico  '• :  Vmduplici  corde, 
et  labiis  scelestis,  et  manibus  male  facientibus.  Voe 
duplici  corde,  pro  culpa  cordis ;  vce  labiis  scelestis, 
pro  culpa  oris ;  vce  manibus  male  facicntibus,  pro 
culpa  operis.  0  quam  longe  a  tali  va3  fuit  omne 
opus,  et  omnis  vita  Mariae !  Propier  quod  Ber- 
nardus  ait '''  :  «  Decuit  Reginam  virginum,  sin- 
gulari  privilegio  sanctitatis,  absque  omni  pec- 
cato  ducere  vitam,  ut  dum  peccati  mortisque  (6) 
pareret  peremptorem,  munus  vitae  et  juslitiae 
omnibus  obtineret.  »  Nota  :  nec  corde,  nec  ore, 
nec  opere  maculam  peccati  habuit,  nec  contra- 
xit,  utvere  ei  Dominus  dicere  posset  '^ :  Totapul- 
chra  es,  amica  mea,  et  macula  non  est  in  te.  Sic 
ergo  innocentissima  et  sanctissima  Maria  corde 
fuit  absque  vae,  ore  absque  vae,  opere  absque 
vae;  et  ideo  dictum  est  ei  :  Ave. 

Secundo,charissimi,  considerandumest,quod  b.  virgo 
Maria  immunis  fuit  non  solum  a  triplici  vae  cul-  '^!*'^',*  .* 

^  tnplici 

pae  actualis,  sed  etiam  a  triplici  vae  originalis  vaj  origi- 
miseriae  :  videlicet  a  vae  miseriae  nascentium,  a  °*'!*  °"" 
vae  miseriae  parientium,  et  a  vas  miseriae  mo-  muais. 
rientium.  Vae  miseriae  nascentium,  est  vae  fomi- 
tis  nascentes  infirmantis ;  et  V£e  miseriae  parien- 
tium,  est  vae  doloris  parientes  cruciantis;  vae 
miseriae  morientium,  est  vae  resolutionis  mo- 
rientes  incinerantis.  De  his  tribus  vae  dici  po- 
test  :  VcB,  voe,  vce,  habitantibus  in  terra.  Vae  ergo 
raiseriae  nascentium,  est  va5  fomitis  nobis  innati, 

de  Virginib.,  iib.  H,  c.  ii,  n.  7.  —  '"  Cant.,  iv,  11.  — 
'1  Luc,  1,  34.  —  "  Ibid.,  38.  —  "  Eccli.,  u,  14.  — 
1*  Beruard.,  ad  Canonic.  Ludg.y  epist.  CLXXiv,  u.  5. 
—  >^  Cant.,  IV,  7. 

(a)  Vulg.  cceli.  —  {b)  Ccet.  edit.  raortis. 


236 


SPECULUM  BEATiE  MARl.K  VIRGINIS. 


quosecunduni  origiualem  corruptionem  tam  in- 
firmi  ad  bonum,  et  tam  proniad  malumsumus, 
quod  quilibet  cum  lomite  natus,  quilibet  per 
fomilem  infirmus  et  plagatus,  dicerepotestillud 
Hieremiai  '  :  Vce  mihi  super  contritione  mea,  pes- 
sima  plaga  mea.  E(jo  autem  dixi  :  Plane  hcec  in- 
fimitas  mea  est,  et  ego  portabo  illam.  Sed,  heu  ! 
non  solum  inest  nascentibus  voe  infirmitatis  et 
miseriae,  adultos  ad  peccutum  inclinantis;  sed 
etiam  voe  foedilatis  et  culpoe,  parvulos  ad  iram 
obligantis,  de  qua  Apostolus  ait  - :  Omnes  nasci- 
mur  (o)  filii  irce.  0  quam  immunis  ab  isto  vae 
nascentium  fuit  sanctissima    nativitas    Mariee, 
quae  non  solum  ab  originali  culpa,  sed  etiam  a 
fomitis  miseria,  in  quantum  ad  peccatum  du- 
ctivus  crat,  sic  liberata  creditur  per  sanctifica- 
tionem  in  utero,  ut  nunquam  ad  peccatum  in- 
clinata  fuerit  in  hoc  mundo,  teste  Bernardo, 
qui  ait  ^  :  «  Puto  quod  copiosior  gratia  sanctifi- 
cationis  in  ipsam  descenderit,  quae  non  solum 
ortum  ejussanclificavit  (6),  sed  etiam  vitam  dein- 
ceps  ab  omni  peccato  custodierit  (c)  immunem.» 
Quia  ergo  nalivitas  Mariffi  tam  longe  fuit  ab 
isto   VcB,   ideo  merito    ei    dictum   est   :  Ave. 
Item  vee  miseriae   parientium,   est  illud    ori- 
ginalis  maledictionis  vae,  de  quo  dictum  est 
Evoe  *  :  In  dolore  paries  fil''os,  etc.  De  hoc  vae 
plerisque   prsegnantibus    dici    potest    genera- 
liter,    qaod    Dominus    de    quibusdam    proe- 
gnantibus   dicit  specialiter  ""  :   Vce  autem  prcB- 
gjianiibus  et  nutrienlibus  in  illis  diebus.  0  quam 
immunis  ab  isto  vae  fuit  praegnans  et  pariens 
uterus  Mariae,  Augustino  tesle,  qui  ait  ^  :  «  0 
quam  beata  Mater  ista  est,  quae  sine  contamina- 
tione  concepit  munditiam,  et  sine  dolore  pepe- 
rit  medicinam.  »  Quia  ergo  Maria  tam  louge 
fuit  ab  isto  parientium  vae,  ideo  merito  dictum 
est  ei  :  Ave.  Item  miseriae  vae  morientium,  est 
vae  incinerationis,  quod  homini  intlictum  est/ 
quando  peccanti  dictum  est  ^  :  Pulvis  es,  et  in 
pulverem  reverteris.  Unde  lam  de  vae  morien- 
tium,   quam  de  vae  nascentium,  bene  intelligi 
potest  quod  dicitur  in  Ecclesiastico  *  ;  Vm  vobis, 
viri  impii,  qui  Jereliquistis  legem  Bomini  altissi- 
mi.  Et  si  nati  faeritis,  in  maledictione  nascemini ; 
et  si  morti  fueritis,  in  maledictione  pars  vestra  erit. 
Certe  tam  pii,  quam  impii,  nascuntur  iu  male- 
dictione  fooiitis,  et  mortui  erunt  in  maledictio- 

'  Jerem.,  x,  19.  —  ^  Ephes.,  ii,  3.  —  »  Bem.,  ubi 
supra  proxime.  —  "  Gen.,  m,  16.  —  »  Matth.,  xxiv, 
19.  _  6  August.,  de  Nativ.  B.  Mar.,  serm.  iii,  prout 
habelur  ia  MUleloquio.  —  '  Gen.,  m,  19.  —  *  Eccli., 


ne  pulveris ;  et  tameu  sohs  impiis  vae  utriusque 
malodictionis  non  inconvenienter  hic  inculcatur, 
eo  quod  ipsis  et  fomes  periculosior,  et  incinera- 
tio  odiosior  esse  videatur;  denique  injustis  mi- 
seria  fomitis  nocivior,  et  memoria  incineratio- 
nis  amarior  est,  quam  justis.  0  quam  longe  ab 
isto  incinerationis  vae  fuit,  ut  credimus,  corpus 
Mariae  sanctissimum !  Hoc  enim  corpus  est  arca  corput 
sanclissima  Dei,  quam  decuit  non  putrefieri,  sed  ^- .  y"^"[ 
ad  instar  filii  sui  ante  omnem  putrefactionem  BnrrcxU 
suscitari.  Unde  tam  de  filio,  quam  de  matre  8'°"''" 
notabiliter  ait  Propheta  '  :  Surge,  Domine,  in  re-  omnem 
quiem  tuam,  tu,  et  arca  sanctificationis  tuce.  Hasc  P"^'"'^^*'' 

'  tionem. 

arca  de  lignis  imputribilibus  facta  est,  quia 
caro  Mariae  nequaquam,  ut  credimus,  putrefacta 
est.  Ideoque  bene  beatus  Augustinus  ait " :  «Tam 
proeclarum  thesaurum  dignius  est  coelum  servare 
quam  terram,  tantamque  integritatem  merito  in- 
corruptibilitas,  non  putredinis  ulla  resolutio  se- 
quitur.  »  Si  ergo  Maria  eo  moda,  quo  dictum 
est,  longe  fuit  a  nascentium  vae,  longe  fuit  etiam 
a  morientium  vae,  et  ideo  merito  ei  dictum  est: 
Ave. 

Tertio,  charissimi,  considerandum  est,  quod  b.  vipg« 
Maria  immunis  f uit  non  solum  a  triphci  vae  cul- .  '^"■'*. 

^  immunu 

paj  actualis,  non  solum  a  triplici  vas  miseriae  a  tripiic 
originalis;  sed  etiam  a  triplici  poena  gehennali.  ^*^*^"^ 
Hoc  triplex  vae  consistit  in  poenarum  magnitu-   naiis. 
dine,   multitudine,  et  longitudine.    Vae    ergo 
damnatis  pariter  et  daranandis :  vae,  inquam, 
propter  magnitudinem ;  vae  propter  multitudi- 
nem;  vae  propter  longitudinem  tormentorum. 
De  his  etiam  tribus  vae  dici  potest :  Vce,  vce,  voe, 
habitantibus  in  terra.  Vae  ergo  gehennai  consistit 
in  poenarum  magnitudine.  De  hoc  vae  dicitur  in 
Ezechiele  "  ;    Voe   civitati  sanguinum,  cujus  ego 
grandem  faciam  pyram.  Civitas  sanguinum  est 
collectio  impiorum,  cujus  grandis  erit  pyra  in 
grandi   concrematione  damnatorum.  0  quam 
longe  ab  isto  vae  grandi  magnitudinis  poenae 
fuit  grandis  magnitudo  gratiae  et  gloriae  Mariae, 
cui  contra  grandem  damnandorum  poenam  in 
inferno,  etiam  Deus  praeparaverat  grandem  glo- 
riam  in  coelo,  ut  sicut  fuit  grandis  in  merito,  ita 
etiam  grandis  esset  in  proemio  !  Unde  ipsa  (d) 
est  thonus  ille  grandis,  de  quo  dicitur  ^^ :  Fecit 
Rex  Salomon  ihronum  de  ebore  grandem.  Thronus 

XLI,  H  ,12.-3  psal.  C.KXXI,  8.  —  >o  Augubt.,  de 
Assumpt.  Mar.,  lib.  unic,  c.  VI.  —  *'  Ezech.,  xxiv,  9. 
—  IMII  Reg.,  x,  18. 

(a)  Vulg.  eramus  natura.  —  (b)  Al.  sanctificaret.  — 
(c)  Al.  cusLodiret.  —  [d)  Coet.  edit.  ipse. 


LECTIO  III. 


237 


vero  Salomonis  est  Maria,  grandis  omnino  in 
gratia  et  in  gloria.  Propter  quod  bene  beatus 
Bernardus  ait  '  :   «  Quantum  gratioe  Maria  in 
terris  adepta  est  proe  caeteris,  tantum  in  coelis 
obtinuit  gloriie   singularis.  »  Quia  ergo  Maria 
tara  longissime  fuit  ab  isto  vae,  ideo  merito  ei 
dictum  est :  Ave.  Item  vye  gehenna;  consistit  non 
solum  in  pnpnffi  magnitudine,  sed  etiam  in  pce- 
narum  multitudine.  Unde  in  Isaia   dicitur  *  : 
VcB  animcE  eorum,  quia  reddita  sunt  eis  mala.  Plu- 
raliter  dicit  mala,  quia  plura  :  imo    plurima 
mala  malis  redduntur  in  gehenna.  0  quam  longe 
ab  isto  voe  multitudinis  tormentorum  fuit  in  Ma- 
ria  mullitudo  meritorum  et  prsemiorum,  cui 
contra  multa  damnatorum  mala  in  inferno  jam 
Deus  praeparaverat  multa  bona  in  ccelo,  ita  ut 
nullus  angelus,  nullus  sanctorum  ei  (lequari 
possit  in  multjtudine  et  congregatione  bonorum 
coelestium,  juxta   illud  Proverbiorum  '  :  Multce 
filicB  congregaverunt  divitias ;  tu  sola  swpergressa 
es  universas.  Si  filias  istas  intelligamus  sanctas 
animas  vel   intelligentias  angelicas,  numquid 
non  supergressa  est  divitias  virginum,  confesso- 
rum,  martyrura,   apostolorum,    prophetarum, 
patriarcharum  et  angelorum,  cum  ipsa  sit  pri- 
mitiva  virginura,  speculum  confessorum,  rosa 
martyrum,  registrum    apostolorum,  oraculum 
prophetarum,  filia  patriarcharum,  regina  ange- 
lorum  ?  Quid  enim  de  divitiis  omnium  horum 
defuit  ?  Hieronymus  euim  ait  *  :  «  Mariam  si 
diligentius  aspicias,  nihil  virtutis  est,  nihil  spe- 
ciositatis,  nihil  candoris  et  gloriae,  quod  in  ea 
non  resplendeat.  »  Quia  ergo  Maria  tam  lon- 
gissime  (a)  fuit  a  proedicto  vse  gehennee,  ideo 
merito  dictum  ei  :  Ave.  Item  vae  geheunae  non 
solum  in  magnitudine,  non  solum  in  multitudi- 
ne  ;  sed  etiam  in  longitudine,  sive  perpetuitate 
poenarum  consistit.  Unde  in  canonica  Judce  di- 
citur " :  Vce  iUis,  qui  in  via  Cain  abicrunt,  et  errore 
Balaam  mercede  effusi  sunt,  et  m  contradictione 
Core  perierunt.  Et  post  pauca  sequitur  :  Quibus 
procella  tenebrarum  sei^vata  est  in  ceternum.  Nota, 
quod  dicit,  in  ceternum ;  et  pensa  quanta  sit  illa 
poenarum  et  tenebrarum  longitudo,  quse  finem 
non  accipit  in  aeternum.  0  quam  longissime  ab 
isto  longissimo  gehennae  vae  fuit  longitudo  glo- 
riae  Mariae,  cui  contra  aeternas  tenebras  in  infer- 
no,  jam  Dominus  praeparaverat  aeternam  lucem 

'  Bern.,  in  Assumpt.  D.  Mar.,  serm.  i,  prope  fiii. 
—  '  Isa.,  in,  9.  —  »  Prov.,  xxxi,  29.  —  *  Hieron., 
loc.  jam  pluries  cit.  —  ^  Jtul,,  11,  13.  —  8  Psal, 
Lxxxvui,  38.  —  ^  Luc.,  T,  27. 


in  crfilo,  ut  sicut  anima  peccatrix  sedes  diaboli 
est  mirabiliter  tcnebrosa  in  aeternum,  ita  Maria 
mediatrix  sedes  Christi  mirabiliter  luminosa  est 
in  aeternum,  juxta  illud  Psalmi  ^  :  Thronus  ejus 
sicut  sol  in  conspectu  meo,  et  sicut  luna  perfecta  in 
ceternum !  Sic  ergo  beatissima  Virgo  Maria  longe 
fuit  a  triplici  vae  gehennae;  imo  longe  fuit  a 
praedictis  novem  vae  ,  et  ideo  merito  ei  dictum 
est  :  Ave.  Nos  ergo,  charissimi,  omnes  ei  dica- 
mus  ave,  omnesque  oremus,  ut  propter  .suum 
dulcissimura  ave,  nos  oret  liberari  ab  orani  vae. 
Per  Dominum  nostrum  Jesum  Christum  filium 
suum. 

LEGTIO  III. 

De  sig7iificationibus  nominis  Maria  ;  et  quod  B. 
Virgo  mare  amarum,  stella  maris,  illuminatrix, 
et  Domina  convenientissime  dicitur. 

Ave,  Maria.  Hoc  nomen,  sicut  dictum  est  su- 
pra,  non  angelus,  sed  devotio  fidelium  inter- 
posuit.  De  hoc  heatus  Evangelista  Lucas  signan- 
ter  ait  ^  :  Nomen  Virginis  Maria.  Hoc  nomen 
sanctissimum,  nomen  dulcissimum,  nomen  di- 
gnissiraura,  tara  sanctissiraae,  tara  dulcissiraae, 
tain  dignissimae  Virgini  convenientissime  est 
irapositura.  Maria  enira  araarura  raare,  Maria  Qnidsi- 
est  stella  maris,  et  Maria  illuminata  vel  illumi-  ^"'''''^' 

nomen 

natrix,  Maria  domina  interpretatur.  Maria  au-  Maria. 
tem  est  raare  amarum  doemonibus,  et  stella  maris 
hominibus,  et  illuminata,  vel  illuminatrix  an- 
gelicis  spiritibus;  domina  creaturis  omnibus. 
Maria,  inquam,  daemonibus  est  mare  amarum 
spiritualiter,  et  Maria  hominibus  est  stella  maris 
officialiter,  etMaria  angelis  illuminatrix  est  jeter- 
naliter,  et  Maria  creaturis  omnibus  est  domina 
universaliter. 

Considerandura  ergo  est,  quod  Maria  inter-  Maria 
pretatur  amarum  mare  :  hoc  optime  ei  compe-  *"""'"" 
tit  contra  diabolum.  Sed  nota,  quoraodo  Maria 
sit  mare,  et  quomodo  sit  araara,  et  quomodo 
siraul  sit  amarura  raare.  Maria  cst  mare,  gratia 
affluendo  ;  et  Maria  est  amara^  filio  compatien- 
do ;  et  Maria  est  amarura  mare,  diabolum  sub- 
mergendo.  Maria  utique  est  mare,  per  affluen- 
tem  Spiritus  sancti  repletionera ;  Maria  est  araa- 
ra,  per  affluentem  filii  sui  passionera;  Maria  est 
raare  amarum,  per  submergentem  (6)  diabo- 
lum  (c)  suffocationem. 

Primo  considera,  charissime,  quod  Maria  di- 

(fl)  C(Bt.  edit.  longissima.  —  (6)  Edif.  Ven.  submer- 
gendum.  —  ('•)  Ccet.  edit.  diaboli. 


mare. 


238 


SPECULUM  nRATiE  MARIyE  VIRCINIS. 


citur  mare  propter  afflucntiam  et  copiam  gra- 
tiarum.  Unde  scriptum  est  in  Ecclesiaste  '  :  Om- 
nia  Jlumina  intrani  iu  mare.  Flumina  sunt  cha- 
rismata  Spiritus  sancti ;  unde  Joannes  dicit  *  : 
Qui  credit  in  me,  sicut  dicit  Scriptura,  flumina  de 
vcntre  ejus  fluent  aquce  vivoi.  Uoc  autem  dixit  de 
Spiritu,  quem  accepturi  erant  credcntes  in  eum. 
Omnia  ergo  Ilumina  intrant  in  mare,  dum  om- 
nia  charismata  sanctorum  intrant  in  Mariam. 
Flumen  enim  gratiae  angelorum  intrat  in  Ma- 
riam,  et  flumengratiaepatriarcharum  et  prophe- 
tarum  intrat  in  Mariara,  et  flumen  gratiae  apo- 
stolorum  intrat  in  Mariam  ^  et  flumen  gratioe 
martyrum  intrat  in  Mariam,  et  flumen  gratiae 
conlessorum  intrat  in  Mariam,  ct  flumen  gratiae 
virginum  intrat  in  Mariam,  Omnia  flumina  in- 
trant  in  mare,  id  est  omnes  gratiae  inlrant  in 
Mariam.  Unde  ipsa  optime  dicere  potcst  iUud 
Ecclesiastici  ^:In  me  omnis  Qratiavice  et  veritatis, 
et  in  me  omnis  spes  vitce  et  virtutis.  Quid  mirum, 
si  omnis  gralia  in  Mariam  confiuxit,  per  quam 
tanla  gratia  ad  omnes  defluxit?  Ait  enimbea- 
tus  Augustinus  :  «  Gratia  es  plena,  Maria,  quam 
apud  Dominum  invenisli,  et  hanc  per  totum 
mundumefiundere  meruis-ti.» 

Secundo  considera,  charissime,  quod  Maria 
in  passione  fiUi  sui  valde  amara  fuit,  quando 
suam  ipsius  animam  gladius  perlransivit.  Unde 
ipsabene  potuit  dicere  illud  Ruth*  :  Non  vocetis 
meNoemi,id  est  pulchram,sed  vocate  meMara,  id 
est  amaram,  quia  amaritudine  valde  replevit  me 
Omnipotens.  Amara  fuit  Noemi,  quia  duo  filii  sui 
fuerunt  mortui.  Noemi  pulchra  et  amara  signat 
Mariam,  pulchram  quidem  per  Spiritus  sancti 
sanctificationem,  amaram  vero  per  fihi  sui  pas- 
sionem.  Duo  autem  fihi  Marise  sunthomo  Deus, 
et  homo  purus;  unius  enim  corporahter,  alte- 
rius  spirituahter  mater  est  Maria.  Unde  beatus  • 
Bernardus  ait :  «  Tu  mater  Regis,  tu  mater  exu- 
hs :  tu  mater  Dei,  tu  mater  judicis  :  et  tu  mater 
Dei  et  hominis,  cum  mater  sis  utriusque,  discor- 
diam  inter  filios  tuos  nequis  sustinere.  »  Ideo 
exclamans  Auselmus  ait  :  «  0  beata  fiducia,  o 
tutum  refugium,  raater  Dei,  et  mater  nostra !  » 
Isti  duo  filii  Mariae  ambo  mortui  fuerunt  in  pas- 
sione  :  unus  in  corpore,  ahus  raente  :  unus 
crucis  acerbitate ,  alter  mcntis  infidehtate.  Et 
ideo  viscera  Mariae  valde  repleta  fuerunt  ama- 
ritudine,  sicut  sanctus  Augustinus  testatur,  di- 
cens : « lUa,  inquit,  pia  mater  immani  dolore  eju- 

*  Eccle.,  I,  7.  —  2  Joan.,  \u,  38.  —  ^  Eccli.,  xxiv, 
25.  —  "  Ruth,  1,  20.  -  »  Exod.,  xv,  19. 


lans,  pectora  debilitata  contundens,  ita  ipsius 
viscera  omniaque  membra  fatigaverat,  ut  inccs- 
su  deficiens,  vix  pervenire  potuisset  ad  Christi 
funus.  »  Vides  modo  quomodo  Maria  sit  mare 
Spiritus  sancti ;  vides  secundo,  quomodo  ipsa 
sit  araara  pro  morte  filii  sui. 

Tertio  considera,  charissime,  quod  Maria  est 
mare  amarumdiabolo,  et  angelis  ejusperipsum 
oppressis,  quemadmodum  Mare  Rubrum  ama- 
rura  fuit  /Egyptiis  in  ipso  submersis,  de  quibus 
habetur  in  Exodo  '^  :  Eeduxit  svper  eos  Dominus 
aquas  maris.  0  quam  araarum  et  tiraendum  est 
hoc  mare  yEgyptiis !  0  quam  amara  et  timenda 
est  haec  Maria  deeraonibus !  Unde  beatus  Bernar- 
dus  :  (( Non  sic  timent  hostes  visibiles  quasi  ca- 
strorum  multitudinem  copiosam,  sicut  aerese 
potestates  Mariae  vocabulura,  patrocinium  ,  et 
excraplura :  fluunt  et  pereunt  sicut  cera  a  facie 
ignis,  ubicumque  inveniunt  crebram  hujus  no- 
minis  recordationem ,  devotam  invocationem, 
sollicitam  imitationem.  Sic  ergo  vides,  charis- 
sirae,  quoraodo  Maria  est  raare  per  affluenUam 
suae  repleUonis,  quomodo  Maria  est  raare  per 
veheraenUara  dominicas  passionis,  et  quomodo 
Maria  cst  mare  amarum  per  potenUam  diabo- 
licae  subraersionis. 

Consequenter  considerandum  est  quod  Maria  Marij 
interpretatur  steUa  maris.  Hoc  opUme  convenit  ^j^J-^^  * 
Mariee,  quae  gerit  oflicium  s(ellae  marinae.  Le- 
gitur  enim,  et  verura  est,  quod  nautarum  mos 
est,  ut  cum  in  aliquam  terrara  navigare  dispo- 
nunt,  unura  sidus  eligunt ,  cujus  signo  luce  ra- 
diante,  in  eara,  quara  desiderant  partem,  pos- 
sunt  sine  errore  adduci.  Tale  certe  officium  est 
stellae  nostrae  Mariae,  quae  navigantes  per  mare 
mundi  in  navi  innocentiae,  vel  pcenitentiae,  di- 
rigit  ad  littus  coelestis  patriae.  Propter  hoc  bene 
InnocenUus  ait  sic  :  «  Quibus  auxiliis  possunt 
naves  inter  tot  pericula  pertransire  usque  ad  lit- 
tus  patriffi  ?  Certe, » inquit,  «  per  duo,  scilicet  per 
Ugnum  etstellara,  idest  per  fidera  crucis,  et  per 
virtutera  lucis,  quara  peperit  nobis  Maria  raaris 
steUa.  »  Bene  autem  Maria  Stellae  maris  compa- 
ratur,  propter  puritatem,  propter  radiositatem, 
et  propter  uUlitatem,  Maria  enim  est  stella  pu- 
rissiraa,  stella  radiosissima,  et  stella  utilissiraa  : 
Maria  est  steUa  purissima  purissime  vivendo; 
et  Maria  est  stella  radiosissima,  radium  aeter- 
num  pariendo;  Maria  est  stella  utiUssima,  ad 
littus  patriae  dirigendo. 

Primo  ergo  considera,  charissime,  quod  Maria 
est  stella  purissima,  sine  peccato  purissime  vi- 


LECTIO  IJI. 


239 


vendo.  Unde  de  ea  dici  potest  illad  SupieTiiicB  * ; 
Est  enim  hoec  speciosior  sole,  et  super  omnem  dis- 
positionem  stellarum,  laci  comparata,  inveniturpu- 
rior.  Quidam  legiint  hic  prior,  quidam  purior ; 
utrumque  vero  stellce  nostrae  corapetit.  Maria 
enim  cst  prior,  id  esl  potior  sive  dignior;  Maria 
etiam  purior  est  sole,  et  stellis,  et  luce  :  quia 
tam  dignitate,  quam  puritate,  solem,  et  stellas, 
et  omnem  lucem  superat  corporalem,  imo 
etiam  spiritualem,  id  est  angelicam  creaturam, 
de  qua  dicitur^  :  Divisit  Deus  lucem  a  tenebris, 
id  est  aogelos  stantes  a  cadentibus.  Hac  utique 
luce  angelica  prior  et  purior  est  Maria  :  prior 
dignitate,  et  purior  sanctitate.  Unde  Anselmus 
exclamans,  ait '  :  «  0  benedicta  super  mulieres, 
quae  angelos  vincis  puritate,  sanctos  superas 
pietate.  »  Yides  modo  quomodo  Maria  sit  stella 
purissima  purissime  vivendo. 

Secundo  considera,  charissime,  quod  Maria 
est  stella  radiosissima,  radium  aeternum  emit- 
tendo,  et  Dei  Fihum  pariendo.  Ipsa  enim  est 
stella,  de  qua  dicitur  in  Numeris  * :  Orietur  stella 
ex  Jacob,  et  consurget  virga  de  Israel,  etc.  Virga 
ista  est  Dei  Fihus,  qui  stellae  nostrffl  Mariee  est 
radius;  radius  utiquc  de  quo  cantatur  '■>  :  Sicut 
sidus  radium,  etc.  De  quo  etiam  B.  Bernardus 
ait  ^ :  «Necsideri  radius  suam  minuit  claritatem, 
nec  Virgini  filius  suam  virginitatem.  »  0  vere 
beatissima,  o  vere  radiosissima  stella  Maria, 
cujus  radius  non  solum  mundum,  imo  etiam 
coelum,  et  non  solum  ccelum,  imo  eliam  in- 
fernum  penetravit,  sicut  B.  Bernardus  scribens, 
ait  ■^ :  «  Ipsa  est  preeclara  et  eximia  stella  ex 
Jacob  orta,  cujus  radius  universum  orbem  illu- 
minat,  cujus  splendor  etiam  in  supernis  pr.Te- 
fulget,  et  inferos  penetrat !  »  Vides  modo  quo- 
modo  Maria  est  stella  purissima,  purissime  vi- 
vendoj  videssecundo,  quomodo  Mariasit  stella 
radiosissima,  Filium  Dei  pariendo. 

Tertio  considera,  charissime,  quod  Maria  est 
stella  utilissima  nos  ad  patriam  coelestem  diri- 
gendo,  imo  ducendo  nos  per  mai'e  hujus  sse- 
culi  ad  gratiam  Filii  sui,  tanquam  ad  portum 
Paradisi.  Unde  ipsa  est  stella  illa  clarissime 
fulgens,  tres  Magos  ad  Christum  rectissime  du- 
cens.  Maria  certe  est  stella,  quae  in  lluctibus 
praesentis  vitae  valde  est  necessaria.  Unde  Ber- 
nardus  dicit  *  :  «  Ne  avertas  oculos  tuos  a  ful- 
gore  hujus  sideris,  si  non  vis  obrui  procellis. 

'  Sap.,  VII,  29.  —  *  Gen.,  i,  4.  —  »  Anselm.,  Invoc. 
Mair.  Virg,  Marice,  et  filii  ejus.  —  *  Num.,  :ixiv,  17. 
—  ^  Prosa  iu  die  Nativ.  Dom.  —  "  Bcruard.,  super 


Si  insurgunt  venti  tentationum,  si  incurris  sco- 
pulos  tribulationum,  respice  stellam,  voca  Ma- 
riam.»Igitur^  charissime,  ne  in  mari  hujus  mundi 
demergaris,  stellam  sequaris,  Mariam  imiteris. 
Securissimum  enim  est  ipsam  sequi,  sicut  idem 
B.  Bernardus  testutur,  dicens  " :  «  Ipsam  sequens 
non  devias;  ipsam  rogans  non  desperas  ;  ipsam 
cogitans  non  erras.  Ipsa  tenente  non  corruis : 
ipsa  protegente  non  metuis  :  ipsa  duce  non  fa- 
tigaris  :  ipsa  propitia  pervenis  :  et  sic  in  teme- 
tipso  experiris,  quam  merito  dictum  sit  :  Et  no- 
men  Virginis  Maria.  »  Sic  ergo  vides  quomodo 
•Maria  est  stella  purissima  a  peccato,  stella  ra- 
diosissima  in  Filio,  etstella  utilissima  in  mundo. 

His  visis,  considerandum  est,   quod    Maria     Maria 
etiam  intrepretalur  illuminata ,  vel  illumina-  ®^'  '""' 

....  .  minala, 

trix.  Hoc  simuiter  competit  tantae  Virgini,  quae  etiiiumi- 
mirabiliter  illuminata  est  per  praesentiam  Do-  na^rix. 
mini,  juxta  illud  Apocalypsis  *"^  :  Vidi  Angelum 
alium  descendentem  de  calo,  habentem  potestatem 
magnam,  et  terra  illuminata  est  a  gloria  ejus.  Fi- 
lius  Dei  est  Angelus  magni  consilii :  terra  vero 
a  gloria  Dei  illuminata  est  Maria,  quae  sicut  illu- 
minata  fuit  a  gratia  ejus  in  mundo,  ita  nunc 
illuminata  esta  gloria  ejus  in  coelo,  ut  sic  illu- 
minata,  fieret  illuminatrix  in  mundo  et  in  ccelo. 
Propter  quod  considerandum  est,  quodMaria  il- 
luminata,  illuminatrixest,  per  exempla,  per  be- 
necia,  et  per  praemia  :  illuminatrix  per  exempla 
vita3  suoe,  illuminatrix  per  beneficia  misericor- 
diae  .suae,  illuminatrix  est  Maria  per  praemia  glo- 
riae  suae. 

Primo  ergo  considera,  charissime,  quod  Maria 
est  illuminatrix  plurimorum  per  exempla  lu- 
cidissimae  vitaj  sute.  Ipsaest,  cujus  vita  gloriosa 
lucem  dedit  saeculo.  Ipsa  est,  cujus  vita  inclyta 
cunctas  illustrat  Ecclesias.  Ipsa  enim  est  lucerna 
Ecclesiae,  ad  hoc  illuminata  a  Deo,  ut  per  ipsam 
contra  tenebras  mundi  illuminaretur  Ecclesia. 
Oret  ergo  Ecclesia,  oret  fidelis  anima,  et  dicat"  : 
Quoniam  tu  ilhminas  lucernam  meam,  Domine, 
Deus  meus,  illumina  tenebras  meas.  Hanc  vere  lu- 
cernam  Dominus  illuminavit  plenissime,  et  per 
hanc  iliuminationem  tenebras  animarum  no- 
strarum  fugat  et  fugavit.  Hoc  bene  sentiens 
Bernardus  ait  :  «0  Maria,  tu  virtutum  libi  indi- 
tarum  magnificis  exemplis  ad  imitationein  lui 
nos  provocas,  sicque  noctem  nostramilluininas. 
Qui  enim  vias  tuas  insectatus  fuerit,  non  ambu- 
lat  in  tenebris,  sed  habet  lucem  vitae.  »  Vides 

Missus  esty  hom.  n,  circa  fin.  —  '  Ibid.  —  '  Ibid.  — 
>  ibid  —  1»  /Ipoc,  xviii,  1.  —  1'  Psal.  XVII,  32. 


240 


SPECULUM  BEATiE  MARliE  VIRCINIS. 


modo  quomodo  Maria  est  illuminatrix  mundi 
per  exerapla  liidicissimae  vitoe  siioe. 

Secundo  considera,  quod  Maria  est  illumina- 
trix  perbeneficia  lucidissimae  misericordifc  suae; 
per  quam  raulti  in  nocte  hujus  soeculi  illumi- 
natf  sunt  spiritualiter,  sicut  quandoque  filii  Is- 
rael  per  columnam  ignis  illuminatifuerunt  cor- 
poraliter,  juxta  illud  Psalmi  '  :  Deduxit  eos  in 
nube,  etc.  Maria  est  nobis  columna  nubis,  quia 
tanquam  nubes  protegit  ab  aestu  divinae  indi- 
gnationis;  protegit  etiam  ab  sestu  diabolicae 
tentationis,  sicut  iterum  dicitur  in  Psalmo  ^ : 
Expandit  nubem,  etc.  Maria  quoque  columna 
ignis  est,  illuminans  nos,  imo  illuminans 
mundum  roultis  misericordias  suae  beneficiis. 
Quid  nos  miseri,  nos  obtenebrati,  quid  in  nocte 
hujus  saeculi  faceremus,  si  tam  lucidam  lucer- 
nam,  si  tam  luminosam  columnam  non  habe- 
remus?  Quid  enim  totus  mundus  valeret,  si  so- 
lem  non  haberet?  Propler  hoc  bene  B.  Bernar- 
dus  ait  ^  :  «Tollecorpus  hoc  soiare,  quod  illu- 
minet  mundum,  ubi  dies?  ToUe  Mariam,  hanc 
maris  stellam,  quid  nisi  caligo  involvens,  umbra 
mortis,  ac  densissimae  tenebroe  reUnqauntur?» 
Vides  modo  quomodo  Maria  est  illuminatrix  per 
lucidissimam  vitam;  vides  secundo  quomodo 
Maria  est  illuminatrix  per  iucidissimam  miseri- 
cordiam  suam. 

Tertio  considera,  charissime,  quod  Maria 
etiam  est  illuminatrix  per  lucidissimam  gloriam 
suam,  quae  per  omnia  iiluminat  coeium ;  sicut 
Soi  mundum,  juxta  iliud  Ecclesiastici  *  :  Sol  il- 
lummans  •per  omnia  respexit,  et  gloria  Bomini  ple- 
num  est  opus  ejus.  Soi  iliuminans  est  Maria,  quae 
est  puichra  ut  Luna,  eiecta  ut  Sol :  pulchra  ut 
Luna  per  gratiam ;  eiecta  ut  Soi  per  gioriam. 
Gloria  enim  Domiai  pienum  est  opus  ejus  ; 
opus  Domini  exceilentissimum  est  Maria.  Hoc 
opus,  sicut  pienum  fuit  gratia  Domini  in  mun- 
do,  sic  pienum  est  gloria  Domini  in  coeio.  Sic 
ergo  iliuminans  Maria  in  gloria  sua,  rutiians  per 
omnia  respicit,  quia  per  omnes  angeios,  et  per 
omnessanctos  gioriae  suasiiiuminationem  exten- 
dit.  Quid  mirum,  si  Mariae  praesentia  totum  iliu- 
minatcoeium,  quae  etiamtotum  iliustrat  orbem  ? 
Ait  enim  Bernardus  ^  :  «  Mariae  praesentia  totus 
iilustratur  orbis,  et  ipsa  coeiestis  patria  ciarius 
rutiiat  virgineae  iampadis  irradiata  fuigore.  » 
Sic  ergo  vides  quomodo  Maria  iliuminatrix  est 

i  Psal.  Lxxvii,  14.  —  ^Psal.  civ,  39.  —  ^  Bernard., 
in  Naiiv.  B.  Mar.,  serm.  de  aquoBductu,  ante  med.  — 
*  Eccli.,  XLii,  16.  —  ^  Bern.,  in  Assumpt.  B.  Mar., 


per  vitam  suam  lucidissimam,  quomodo  iiiu- 
minatrix  per  gioriam  suam  fulgidissimam  est 
Maria. 

Post  praedicta  omnia  considerandum  est, 
quod  Maria  interpretatur  Domina.  Hoc  quoque 
optime  competit  tantae  imperatrici,  quae  revera 
Domina  est  cceiestium  ,  terrestrium,  et  inferno- 
rura;  domina,  inquam,  angelorum,  domina 
hominum,  domina  daemonum,  domina  utrius- 
quc  in  coelo,  domina  in  mundo,  domina  in  in- 
ferno. 

Primo  considera,  charissime,  quod  Maria  est  .. 
Domina  angeiorum  ;  ipsa,  enim  signata  est  in  coBie 
domina  Esther  Regina,  de  qua  iegitur  %  quod  ^^"° 
super  unam  famuiam  suam  deiiciose  inniteba-  triam, 
tur,  altera  autem  famularum  sequebatur  domi-  '°^®''^ 

^  rum  I 

nam ,  defluentia  in  humum  vestimenta  sus-  mina. 
tentans.  Per  dominam  Esther  rcginam,  inteliige 
Mariam  reginam  :  dua?  famulae,  quarum  do- 
mina  est  regina  Maria,  sunt  angeiica  et  humana 
creatura.  0  quantum  gaudendum  est  nobis  mi- 
seris  hominibus,  quod  angeU  Dominum  et  Do- 
rainam  habent  ex  hominibus  !  Verissime  enira 
angeiorum  domina  est  Maria.  Unde  Augustinus 
ipsam  alioquens,  ait  '^  :  «  Si  te  coeium  vocem, 
aiUor  es.  Si  matrem  gentium  dicam,  praecedis, 
Si  dominam  angelorum  nominem,  per  omnia 
esse  comprobaris.  Si  formam  Dei  appeiiem, 
digna  exisUs.  »  Anima  vero  humana  est  famula, 
quae  Dominam  suam  Mariam  sequitur  in  mun- 
do.  Sequitur  certe  colligens  vestimenta  Dominae, 
sciiicet  coIUgens  virtutes  et  exempia  Maride. 
InteiligenUa  vero  angeiica  est  famula,  super 
quam  Domina  sua  Maria  innititur  in  coeio. 
Innititur  certe  tanquam  familiarissima  se  an- 
geiis  sociando;  inniUtur  etiam  tanquam  deii- 
caUssima  in  angeiis  deiiciando,  inniUtur  quo- 
que  tanquam  plenissiraa  se  cum  sua  pleni- 
tudine  angeUs  coramunicando ;  innititur  in- 
super  tanquam  potenUssima,  angeiis  imperan- 
do.  Omnibus  enim  angeUs  Maria  innititur  suo 
iraperio.  Unde  AugusUnus  ait :  «  Michaei  dux  et 
princeps  miiitiae  creiestis  cum  omnibus  spiriti- 
bus  administratoriis,  tuis,  Virgo,  paret  praBcep- 
tis,  in  defendendis  in  corpore,  et  in  suscipiendis 
de  corpore  animabus  fideiium,  speciaiiter  tibi, 
Domina,  et  die  ac  nocte  se  tibi  commendan- 
tium.  »  Vides  modo,  quomodo  Maria  est  Do- 
mina  Angeiorum  in  coeio. 
Secundo  considera,  charissime,  quod  Maria 

serm.  i,  n.  1.  —  *  Esth,,  xv,  7.  —  '  August.,  deSanc- 
tis,  serm.  xxxv,  al.  ccviii,  n.  .5,  in  Append.  tom.  V. 


LECTIO  IV. 


241 


est  domina  hominum  in  mundo.  Dc  liac  domina 
in  Psalmo  dicilur  '  :  Sv.ut  oculi  ancillce  in  mani- 
bus  domince  sum,  etc.  Ancilla  Domin£B  Mariaj  est 
qutelibet  anima  fidelis,  imo  eliam  Ecclesia  uni- 
versalis.  Oculi  hujus  aucillfe  in  manibus  dominae 
sucB  semper  debent  esse,  quia  ocuU  Ecclesiae, 
oculi  omnium  nostruui  ad  manus  Marife  semper 
debent  respicere,  ut  pcr  manus  ejus  aliquid 
boni  accipiaraus,  et  per  manus  ejus  quidquid 
boni  agimus,   Domino  ofleramus.  Per  manus 
enim  hujus  Dominse  habemus  quidquid  boni 
possidemus,   testante  B.  Bernardo  qui  ait  -  : 
«  Nihil  nos  Deus  habere  voluit,  quod  per  Mariae 
manus  non  transiret.  »  Per  mauus  quoque  hu- 
jus  Dominse    otlerre   Deo   debemus  quidquid 
boni  egerimus,  quemadmodum  B.  Bernardus 
hortatur,  dicens  ^ :  «  Modicumillud  quod  ofierre 
desideras,  gratissimis  iUis  et  omni  acceptione 
dignissimis  Mariae  manibus  tradere  cura,  si  non 
vis  sustinere  repulsam.  Bene  nobis,  charissimi, 
bene  nobis,  quod  talem  Dominam  habemus, 
quae  manus  tam  liberales  habet  ad  nos,  et  tam 
praepotens  est  apud  fiUum  super  nos,  ut  securi 
ad  ipsam  confugere  possimus  omnes  nos.  Unde 
devotissimus  Anselmus  ait  :  «  Domina  magna, 
cui  gralias  agit  concio  laela  justorum,  ad  quam 
terrila  fugit  turba  reorum  :  ad  te,  praepotens  et 
misericors  Domina,  ego  peccator  anxius  confu- 
gio.  »  Vides  modo,  quomodo  Maria  est  domina 
angelorum  in  ccelo.  Yides  secundo  quomodo 
Maria  est  domina  hominum  in  mundo. 

Tertio  considera,  charissime,  quomodo  Maria 
est  domina  daemonum  in  inferno,  tam  potenter 
eis  dominans  etiam,  ut  de  ipsa  accipi  possit 
illud  Psalmi  *  :  Virgam  virtutis  tuce  emittet  Do- 
minus,  etc.  Virga  virtutis  est  virgo  Maria.  Ipsa 
est  virga  Aaron  florida  per  virginitatem,  et 
fructifera  per  foecunditatem.  Ipsa  quoque  est 
virga,  de  qua  dicitur  in  Isaia  ^ ;  Egrcdietur  virga 
de  radice  Jesse.  H:ec  virga  virgo  Maria,  virga 
virtutis  est  contra  inimicos  infernales,  quibus 
magna  virtute  dominalur;  et  ideo  domina  tam 
magua,  tam  magnae  virtutis,  merito  a  nobis 
amatur,  raerito  a  nobis  laudatur,  et  merito  a 
nobis  exoratur,  ut  nos  contra  inimicos  istos 
tueatur.  Exemplum  dat  nobis  Anselmus,  qui 
tantam  Dominam  alloquens  ait  :  «  Te,  Domina 
magna,  et  valde  magna,  te  vult  cor  meum 
amare,  te  cupit  os  meum  laudare,  te  desiderat 
venerari  mens  mea,  te  aflfectat  exorare  anima 


moa,  quia  luitioni  tuae  se  commendat  tota  sub- 
stantia  mea.  Sic  ergo  vides  quomodo  Maria  est 
domina  angelorum  in  coelo,  domina  hominum 
in  mundo,  et  domina  daemonum  in  inferno.  Vi- 
des  ergo  ex  prjEdictis,  quod  Maria  mare  ama- 
rum,  quod  Maria  stella  maris,  Maria  illumina- 
trix,  Maria  domina  convenientissime  interpreta- 
tur.  Maria  enim  amarum  mare  est  daemonibus 
perversis;  Maria  stella  maris  est  hominibus  con- 
versis;  Maria  illuminatrix  est  angeUs  non  aver- 
sis;  Maria  est  dominans  creaturis  universis. 
Oremus,  charissimi,  oremus  devotissime,  ore- 
mus  Mariam,  et  dicamus  :  Eia,  mare  amarum 
Maria,  adjuva  nos,  ut  in  vera  poenitentia  totaU- 
ter  amaricemur.  Eia,  steUa  maris  Maria,  ad- 
juva  nos,  ut  permare  saecuU  spirituaUter  rectifi- 
cemur.  Eia,  iUuminatrix  Maria,adjuvanos,  utin 
gloria  feternaUter  iUuminemur.  Eia,  Domina 
Maria,  adjuva  nos,  ut  tua  gubernaUone  et  do- 
minationc  fiUaUter  gubernemur.  Per  Dominum 
nostrum,  etc. 

LECTIO  IV. 

Nomen  Maria  B.  Virgini  quam  sit  convenientis- 
simum,  et  quod  eadem  omni  vitio  caruit,  et 
omni  virtule  claruit. 

Ave,  Maria.  Nomen  id  affectuosum  et  dulcis- 
simum,  nomen  id  gratiosum  et  nobiUssimum, 
nomen  id  gloriosum  et  dignissimum  optime  con- 
venit  beatae  Virgini  dominae  nostrae.  Convenien- 
tissime  Viri^-o  tam  pia  vocata  est  Maria.  Ipsa  enim 
est  Maria,  quae  et  omni  vitio  caruit,  et omni  virtutc 
claruit.  Ipsa,  inquam,  est  Maria,  quoe  a  septem  vi- 
tiis  capitaUbus  fuit  immunissima.  Maria  enim 
contra  superhiam  profundissima  per  humiUta- 
tem;  contra  invidiam  affectuosissima  per  chari- 
tatera;  contra  iram  mansuetissima  per  lenita- 
tem;  contra  acediam  indefessissima  per  seduli- 
tatem;  Maria  contra  avaritiam  tenuissima  per 
paupertatera;  Maria  contra  gulam  temperatis- 
sima  per  sobrietatem;  Maria  contra  hixuriam 
casUssima  per  virginitatem  fuit.  Haec  omnia  ex 
iUis  scripturis  coUigere  possumus,  in  quibus 
nomen  Mariae  expressum  invenimus. 

Primo  considera,  charissime,  quod  Maria  pro- 
fundissima  apud  se  fuit  per  humiUtatem.  Ipsa 
enim  est  Maria,  de  qua  dicitur  in  Luca  ^ :  Dixit 
autem  Maria :  Ecce  ancilla  Domini.  0  mira  et  pro- 
funda  humilitas  Mariae!  Ecce  Maria  archangelus 


B.Ma- 

riae     hu- 
militas. 


1  Psal.  cxxii,  2.  - 
TOM.    XIV. 


*  Beinard.,  «n  Vig.  Nat.  Dom., 


serm.  i,  iu  iine. 
—  *  Psal.  cix,  2. 


*  Ibid.,  de  Aquceductu,  circa  tin. 
=■  Isa,,  XI,  1 .  —  6  £uc.,  I,  38. 

16 


0.-J.-2 


SPECULUM  m\TM  MARIiE  YIRdlNIS. 


uUoquilur;  Maria  gratia  plena  dicilur,  super- 
ventio  Spiritus  sancti  praemitlitur;  Maria  in  ma- 
trem  Domini  assumitur;  Maria  jam  omnibus 
crealuris  anteponitur;  Maria  jam  domina  ca?li 
et  terrte  eilicitiir ;  et  pro  his  omuibus  non  extol- 
litur,  scd  in  his  omnibus  mira  humilitate  depri- 
mitur,  dicens  :  Ecce  ancilla  Domini.  Pro])ter  hoc 
bene  ait  Beda  sic  ^  :  »  Maria  nequaquam  se  de 
donis  ccelestibus,  quasi  a  se  hsecessent,  extulit; 
sed  ut  magis  magisque  donis  apta  esset  di- 
vinis,  in  custodia  humihtatis  gressum  mentis 
lixit ,  Augelo  respondeus  :  Ecce  ancilla  Do- 
inini.  »  Hoc  esl  contra  multos ,  qui  in  pro- 
speris  et  honoribus,  qui  in  gratiis  et  virtutibus 
non  humiliantur  cum  Maria  et  cum  Christo, 
sed  intumescunt  cum  Eva  et  Luciiero.  Sed  certe 
Marioe  humiUtas  non  solum  in  verbo,  sed  etiam 
in  facto  deckiratur;  non  solum  in  verbo  re- 
galis  responsionis,  sed  in  facto  legalis  pur- 
gationis;  non  solum  in  verbo,  quo  se  humiha- 
vit  tanquam  ancillam  servitricem,  sed  etiam  in 
facto,  quo  sc  humiliavit  tanquam  ream  et  pecca- 
tricem.  Ipsa  enim  est  Maria,  de  qua  dicitur  in 
Lucu^ :  Postquam  impleti  sunt  dies,  etc.  0  dura, 
et  infelix  superbia !  o  superba  et  infelix  duri- 
tia  peccatoris !  ecce  Maria  absque  omni  peccato 
legem  subiit  purgationis,  et  tu  miser  pleaus 
peccaiis  non  vis  legem  subire  satifactionis. 
B.  Ma-  Vide,  charissime,  quod  Maria  affectuosa  fuit 
na  auac-  pf,j.  charitalem.  Ipsa  enim  est  Maria  de  qua  di- 

tuosaper     .  "■ 

charita-  citur  m  Luca  * :  Exsurgens  autem  Maria,  abiit  in 
lem.  montana  cum  festinatione,  etc.  Abiit,  inquam,  ut 
visitaret,  ut  salutaret,  ut  ministraret  Elisabeth. 
Vide  quomodo  illa  visitatio  Marise  plena  fuit 
cliarilate.  In  descriplione  enim  illius  visitafionis 
Maria  quater  nominatur;  in  quo  charitas  Marias 
ad  Deum,  et  ad  proximum,  plenius  declaratur. 
Charitas  proximi  debet  haberi  et  foveri  corde,  . 
ore  et  opere  :  Maria  aulem  charitatem  proximi 
habebat  ia  corde,  et  propter  hoc  exurgens 
Maria  abiit  in  monlana  cum  festinatione.  Quid 
enim  eam  ad  officium  charitatis  festinare  coge- 
bat,  nisi  charitas,  quae  in  corde  ejus  fervebat? 
Legimus  quod  pastores  venerunt  festinantes  ad 
praesepium,  et  quod  Maria  abiit  cum  festina- 
tione  ad  obsequium,  et  quod  Zachteus  festinans 
descendit  ad  hospitandum  Dominum.  Vee  ergo 
tardis  ad  opera  charitatis.  Item  Maria  charitatem 
proximi  ore  f ovebat  :  ipsa  enim  est  de  qua  ibi- 

1  Bed.,  de  Solemnit.  Dei}jar.  quando  visiiavit  Eliza- 
beih.  —  «  Luc,  u,  22.  —  ^  Ibid.,  i,  39.  —  »  Ibid.,  41 . 
—  *  Matth.,  xxvui,  9.  —  6  ibid.,  xxvi,  49.  —  '  Luc, 


dcm  dicitur  * :  Et  facturn  est,  ut  audivit  saluta- 
tionem  Marice  Elisabeth,  etc.  Charitas,  inquam, 
proximi  salutationibus,  et  aUis  charitaUvis  lo- 
cutionibus  semper  fovenda  est.  Unde  Angeius 
salutavit  .Mariam  :  Maria  salutavit  Elisabeth  : 
Filius  Mariae  salulavit  Marias  euntes  de  sepulcro, 
dicens  illis  ^ :  Avete.  Vae  eis,  qui  propter  odium 
salutaUonem  proximo  negant.  Vae  et  illis,  qui 
dolose  proximum  salutant,  sicut  Judas,  cum 
dixit  ®  :  Ave,  Rabbi.  0  quam  dulciter  Maria  sa- 
lutare  novit!  0  Maria,  digneris  nos  per  gratiam 
tuam  salutare.  Et  certe  ipsa  nos  libenter  salutat 
beneUcio  et  consolaUone,  si  nos  eam  frequenter 
salutamus  serviUo  et  oratione.  Libcnter  nos  sa- 
lutat  cum  graUa,  si  Ubenter  eam  salutamus 
cum  Ave,  Maria.  Item  Maria  charitatem  non  so- 
lum  corde  habebat ,  non  solum  ore  fove- 
bat;  sed  eUam  opere  exercebat.  Ipsa  enim 
cst  Maria,  de  qua  ibi  dicitur  "^  :  Mansit  autem 
Maria  cum  ilJa  quasi  mensibus  tribus.  Mansit 
videlicet  pro  ministerio  et  consolaUone  Elisa- 
beth.  Unde  Ambrosius  *  :  «  Quae  propter  offi- 
cium  venerat,  officio  inhaerebat. »  Item  Maria  si- 
cut  in  omnibus  charilatem  habuit  adproximum, 
ita  super  omnia  charitatem  habuit  ad  Deum. 
Ipsa  enim  est  Maria,  de  qua  ibidem  dicitur  ^  : 
Magnificat  anima  mea-  Dominum.  Anima,  quod 
amat,  hoc  magnifical,  et  in  hoc  exultat.  Idcirco 
anima  Mariae  Deum  decenUssime  magnificavit, 
et  in  Deo  firmissime  exultavit,  quia  Deum  ex- 
cellenUssimc  amavit.  De  cujus  amore  bonum 
verbum  dicit  magister  Hugo  de  Sancto  Victore : 
«  Quia,  inquit  '",  in  corde  ejus  amor  Spiritus 
sancti  singulariter  ardebat,  ideo  in  carne  ejus 
virtus  Spiritus  sancti  mirabilia  faciebat. » 

Tertio  vide,  charissime,  quod  Maria  mansue-  jviansue- 
tissima  fuit  per  lenitatem,  paUenUssima  contra  *"^°'  ,*' 

^  '    '^  .        patieotia 

omnem  adversitatem  :  ipsa  enim  est  Maria,  b.  Ma- 
quam  Simeon  sic  alloquebatur,  sicut  in  Luca  "*• 
dicitur  ^'  :  Et  dixit  ad  Mariam  malrem  ejus :  Ecce 
positus  est  hic  in  ruinam,  et  in  resurrectionem 
mullorum  in  Israel,  et  in  signum  cui  contradicetur , 
et  tuam  ipsius  animam  pertransibit  gladius.  Hic 
gladius  acutissimam  filii  sui  passionem,  sive 
mortem  significat.  Gladius  corporaUs  animam  nec 
occidere  potest,  nec  vulnerare;  sic  acutissima 
ChrisU  passio,  licet  animam  Mariae  per  compas- 
sionem  pertransivit,  ipsamtamen  nec  per  odium 
occidit,  nec  per  impatientiam  vulneravit.  Maria 

I,  56.  —  «  Ambros.,  in  Luc,  lib.  Ji,  c.  I.  —  »  Luc, 
1,  46.  —  1»  Hug.  de  S.  Vict.,  de  Mar.  Virginit.  perpet., 
c.  11,  post  med.  —  '^  Lmc,  ii,  34,  35. 


LECTiO  IV. 


enim  Interfectores  filii  sui  nunquam  odivit,  nun- 
quam  contra  eos  impatiens  fuit.  i\am  si  alii 
martyres  patienlissimi  fuerunt  in  martyrio  suo 
corporali,  quanto  magis  raartyr  nostra  Maria 
in  martyrio  suo  spirituali  ?  De  cujus  nobili  raar- 
tyrio  Hieronymus  ait  •  :  «  Quia  spirilualitcr  et 
atrocius   passa    est   gladio   passionis   Christi, 
plusquam   martyr  fuit.   »  0  mira   Marite   pa- 
tientia  et  mansuetudo,  quae  non  solum  patien- 
tissima  fuit,  dum  coram  ipsa  filius  ejus  crucifi- 
geretur;   sed  etiam  dum  ante  crucifixionem , 
propter  ipsam  filius  ejus  vilipenderetur,  sicut 
in  Evangelio  Marci  dicitur  ^  :  Nonne  hic  est  fahri 
filius  et  Mari(B?  Ubi  post  pauca  sequitur  :  Et 
scandalizabantur  in  eo.  Revera  faber  est  Chri- 
slus,  sed  qui  fabricatus  est  auroram  et  Solem 


243 


perlas. 


qui  lam  immites,  lam  impatieoles,  lam  iracund       w  ™A?.  "'    P'°P  «. '"^™  Pauper  est  vo- 


gentia 
iade- 
fossa. 


qui  tam  immites,  tam  impatientes,  tam  iracundi 
sunt,  sicut  commensales,  et  socii,  et  vicini  sape 
sentiunt ! 

B.  Ma-     Quarto  vide,  charissime,  quod  indefessissima 
"'Jlinlla"  ®*  studiosissima  fuit  per  sedulitatera  in  bonis 
operibus.  Ipsa  namque  est  Maria  illa,  de  qua 
dicitur  in  Actis  ^  :  Ri  omnes  erant  perseverantes 
unanimiter  in  oratione  cum  mulieribus,  et  Maria 
matreJesu.  Maria,  indefesse  perseverando  in  ora- 
tione,  exemplum  dedit :  quam  oportet  sequi, 
et  non  deficere.  Et  si  Maria  tam  sedule  oravit  in 
lerris,  quomodo  non  sedule  orabit  pro  nobis 
in  coelis?  Propter  hoc  nos  bene  hortatur  Au- 
gustinus  dicens  *  :  «  Omnes  Marite  patrocinia 
omni  nisu  imploremus  :  ut,  dum  supplici  eam 
obsequio  frequentamus  in  terris,  ipsa  nos  prece 
sedula  commeudare  dignetur  in  ccelis.  »  Sed 
ecce  Maria  nostra  non  solum  ore  in  orationi- 
bus,  sed  etiam  corde  in  sanctis  meditationibus 
mdefessa  fuit  et  sedula.  Ipsa  enim  estilaria,  de 
qua  dicitur  in  Evangeho  Lucce  ^  :  Maria  conser- 
vabat  ornnia  verba  hcec,  conferens  in  corde  suo. 
Quia  ergo  Maria  non  fuit  acediosa,  ideo  non 
fuit  odiosa  :  et  ideo,  non  solum  mentem  in 
sancfis  meditationibus,  non  solum  linguam  in 
devotis  orationibus.:  sod  etiam  manus  in  bonis 
operibus  sedulas  habuit.  Propter  cjuodbene,  si- 
cut  supradictum  est,  mansit  Maria  cum  Elisa- 
beth  tribus  mensibus.  Ad  quid?  RespondetBeda, 
et  ait  «  :  «  Ut  muUeri  provectfe  «tatis,  virgo 
juvencula  ministerium   sedula  irapenderet.  » 

•  tJieron.,  ad  Paui.  et  Eustoch.,  epist.  x,  post  med. 

-  8  Marc,  VI,  3.  -  3  Act.  aposi..  1,14.-*  Aug 
deSanctis,  serm.  nxsv,  al.  ccvui,  n.  12,  App.  tom  v' 

—  '  Luc,   II,  19.  _  6  Bed.,  hom.  in  solemnil.  Deip 


Heu  !  quara  longe  agratia  Marife  est  raiser  ace- 
diosus,  cujus  mens,  manus  et  lingua  sunt  tolies 
a  meritisoliosaB! 

Quinto  vide,  charissime,  quod  Maria  tenuis-    b  m« 
sima  luit  per  paupertatem.  Ipsa  cnim  est  Maria  ^''^  P""- 
de  qua  dicitur  ' :  Invenerunt  Mariam,  et  Joseph,  "°"'"° 
et  mfantem  positum  in  prcesepio.  Pastores  paupe- 
res  invenerunt  pauperem  Mariam  raatrera,  et 
paupere.n  infantera  in  paupere  loco,  non  in 
pomposa  curia,  sed  in  paupere  pr^sepio  :  qua 
utiquepaupercula  raater  bonum  hospitium  ha- 
buisset,  si  pauper  non  fuisset.  Ista  dum  diligen- 
tei-  attendis,  tunc  paupertatem  Mari<B  evidenter 
perpendis,  de  qua  Joaunes  Chrysostomus  ait  • 
«  VidepaupertatisMari£emagnitudinem;  etqui- 
cumque  pauper  est,  accipiat  consolationem.  » 


luntarie  et  libenter,  vel  eliam  quicumque  pau- 
per  est  necessarie  et  patienter,  multum  conso- 
iari  pofest  de  paupertate  Mariffi,  et  de  paupere 
Christo.  Ab  illa  consolatione  iniqui  divites  longe 
sunt,  qui  longe  aliam  qu£erunt.  Unde  Salvator 
dicit « :  VcB  vobis  divitibus,  qui  habetis  hic  conso- 
lationem  vestram.  Nolo  tamen  desperare  divites 
quia  nou  solum  pauperes  pastores,  sed  etiam 
divites  reges  pauperem  Mariam,  et  pauperera 
^ihum  ejus  invenerunt,  sicut  dicilur  in  Mat- 
thao  9  :  Et  intrantes  domum  invenerunt ,  etc  Sic 
iin  divitesipsos  invenerunt,  qui  munera  altulc- 
runt.  Pauperes  ergo  consolationem  istam  invc- 
muntperpaupertatemjdivites  vero,  per  libe- 
rahtatem.    Dum    pauperes    per    paupertatem 
Chris to  contormantur,  divites  per  liberahtatem 
Christo  reformantur. 

Sexto  vide,  charissime,  quod  Maria  tempera- 
tissima  fuit  per  sobrietatem.  Ipsa  enim  est  Ma. 
m,  cui  dieitur  •» :  Ne  timeas,  Maria,  invenisti  gra- 
tiam,  etc.  Nola,  quod  diciiuv:  invenisti  gratiam 
i^unquam  Maria  tantam  gratiam  invenisset,  nisi 
gratia  Mariam  in  cibo  et  potu  temperatissimam 
mvemsset.  Non  enim  se  compatiuulur  gratia  et 
gula,  quia  impossibile  est  quodhomo  simul  sit 
per  gratiam  Deo  gratus.  et  per  gulam  ingratus. 
Bonum  est  ergo  quferere   gratiam,  et  fugere 
gulam.  Dicit  enim  Paulus  «■ :  Optimtmest  gratia 
stabihre  cor,  non  escis,  quce  mn  profuerunt  ambu- 
lantibus  in  eis.  Nota  etiam  quod  dicitur  «^  •  Ecce 
concipies  in   utero.   Nunquam   Maria  Deura  in 
utero  concepisset,  si  idem  uterus  contra  Deum 
Virg  quando  salutavit  Elizabeth,  ante  med.  -  '  Luc 
'I.   oO.  _  ..  Hedr.,  xm,  9.  _  n  Luc..  i,  31  ' 


B.  Ma- 
riae  so- 
)>rietas. 


2U 


SPECULUM  BEA.TM  M\W\M  VIIUilNlS. 


crapulosus  fuisset,  etsi  uterus  ille  mero  testuas- 
sct,  cum  '  «  Venter  mero  a-stuans  cito  despu- 
mal  in  libidinem.  »  llterus  ergo  ille,  qui  Deo 
incarnato  gravidatus  est,  nunquam  in  cibo 
et  potu  inlemperato  gravatus  est.  Unde  Joan- 
nes  Chrysoslomus  ait  ^  :  «  Comessalrix  aut 
vinolenla  Maria  nunquam  fuit.  »  Heu,  quam 
longe  a  gratia  Mariae  sunt,  qui  in  cibo  et  potu 
toties  excedunt! 
B.  Ma-  Septirao  vide,  charissime,  quod  Maria  castis- 
riee  vir-  ^jjjjg^  f^j[  pgj.  virginitatem.  Ipsa  est  Maria,  de 

ginitas.  "^  "-  "^ 

qua  dicitur  '  :  Nomen  vmjlnis  Maria.  Eximiai 
castitatis  Mariaj  testem  Evangelistam,  tostem  ip- 
sam  Mariam,  teslem  habemus  angelicam  perso- 
nam.  Casta  cnim  fuit  in  virginca  carne,  si- 
cut  Evaugelium  testatur,  dicens  :  Nomen  virgi- 
nis  Maria.  Caslior  fuit  Maria  in  virginea  mentc, 
sicutipsamet  testatur;  ipsa  cnim  est;  de  qua 
dicitur  * :  Dixit  autcm  Maria  ad  angelum  :  Quo- 
modo  fiet  istud,  quoniam  virum  non  cognosco?  id 
est,  non  cognoscere  propono.  Castissima  vero 
fuit  Maria  in  virginea  prole,  sicut  Angelus  testa- 
tur,  qui  de  illa  Maria  dixit  in  Matthceo  ^ :  Joseph, 
fili  David,  noU  timere,  etc.  Ex  quo  Maria  Virgo 
de  Spiritu  sancto  divina  est  prole  fcecundata, 
nequaquam  virginitas  cjus  tali  est  prole  viliata, 
sed  mirabiliter  est  in  tanta  prole  glorificata. 
Nam  in  prole  approbata,  in  prole  consecrata, 
in  prole  nobilitata,  in  prole  ditata,  et  dotata, 
consignata  et  confirmata  est  tua  virginitas,  o 
Maria.  Propter  quod  bene  ait  Augustinus  :  «Ma- 
riam   virginem  veraciter  praedicamus,  et  ma- 
trem  :  cujus  virginitatem  glorificavit  vera  fce- 
cunditas,  et  cujus  veram  foecunditatem  glorifi- 
cavit  intemerata  virginitas.  »   Beatus   quoque 
Bernardus  ait  ^  :  «  Longe  gloriosior  fuit  virgi- 
nitas  ex  foecunditate,  et  fcecunditas  es  virgini- 
tate.  »  Heu,  quam  longe  a  gratia  Mariae  sunt 
quicumque  continentes  non  sunt,  qui  castitatis 
inimici  sunl!   Cum  ergo   dulcissimum  nomen 
Mariae  tanta,  ut  supra  dictum  est,  sit  gratia,  ideo 
merito  hoc  nomen  invocamus  orantes,  secun- 
dum  quod  beatus  Bernardus  orans,  ait  "^ :  «  Dul- 
cissimum  Marice  nomen  invocantibus  servulis 
per  te,  Regina  clemens,  gratiee  suas  munera 
largiatur  Jesus  Christus,  Filius  tuus,  qui  cum 
Patre  et  Spiritu  sancto  vivit  et  regnat  Deus,  per 
omnia  saecula  saeculorum.  Amen.» 


LECTIO  V. 

Quod   gratia  Bealoe   Marice    sit   vera,  immensa, 
multipkx ,  et  utilis  valde. 

Ave,  Maria,  gratia  plena.  Ostensum  est  supra, 
quomodo  Maria  propter  purissimam  vitoe  inno- 
centiam  mcrito  per  Ave  salutatur.  Ostendendum 
aulem  est  nunc,  quoraodo  per  plenissimam 
gratioe  ailluentiam  merito  gratia  plena  forecom- 
memoratur.  Ave  ergo,  gratia  plena.  Considere- 
mus,  charissimi,  graliam  istam,  gratiam  Marise, 
gratiam  admirandam.  Consideremus,  inquam, 
gralife  Muriae  veritatem,  immensitatem,  multi- 
plicitatem,  et  utilitalem.  Gralia  namque  Mariee 
gratia  verissima,  gratia  immensissima,  gratia 
multiplicissima,  et  gratia  utilissima  est. 

Primo  consideremus  gratiae  Mariae  veritalem.     b.  ^ 
De  hac  Gabriel  ait  * :  Invenisti  gratiam,  elc.  Gra-  '"'^  ^ 

lia  vei 

tia  utique  vera  est,  quae  apud  Deum  mvenitur,  sima. 
qui  veritas  cst.  Apud   Deum  dicit,  non  apud 
diabolum.  Diabolus  enim  gratiam  malae  pro- 
speritatis  ofiert,   ut  eo   hberius  peccet.   Unde 
Holofernes,  qui  diabolum  signat,  ait ' :  Bibe  nunc 
et  accumbe  in  jucunditate,  quoniam  invenisti  gra- 
tiam  coram  me.  Item,  Apud  Deum  dicit,  non  apud 
mundum,  quia  apud  mundum,  id  est,  apud 
homines  mundanos   saepe  valde  falsa   gratia, 
falsa  contritio  invenitur.  Unde  in  Ecclesiastico  di- 
citur  *"  :  Non  omni  homini  manifestes  cor  tuum, 
ne  forte  inferat  tibi  gratiam  falsam  et  convilietur 
tibi.  Item,  Apud  Deum  dicit,  non  apud  homines : 
ideo  beatus  Bernardus  "  :  «  Quaeramus  graliam, 
sed  gratiam  apud  Deum  :  nam  apud  homines 
est  gratia  fallax.  »  Item,  Apud  Deum  dicit,  non 
apud  carnem ;  nam  gratia  carnis  falsa  est,  ut- 
pole  carnis  pulchritudo,  et  hujusmodi.  Unde 
Salomon  '^  :  Fallax  gratia,  et  vana  est  pulchri- 
tudo,  quia  gratissima  virgo  Maria  falsam  gra- 
tiam  diaboli,  falsam  gratiam  mundi,  falsam 
gratiam  carnis  contempsit.  Ideo  merito  apud 
Deum  gratiam  invenit,   veram  itaque  et  pu- 
ram ,  nulla    adultenna  mixtura  vitiatam ,  ut 
vere   dicere  possit  in  Ecclesiastico  '^   :    Quasi 
balsamum   non   mixtum  odor  meus.   Balsamum 
Mariae   est  unctio   gratiae,   qua  Maria    copio- 
sissime  infusa  est.  Unde  Bernardus  loquens  de 
illo   verbo,  Spiritus  sanctus  superveniet  in  te, 


»  Hieron.  —  =  Chrysost.,  m  Matlh.,   Op.  imperf.,       fine.  —  *  Luc,  i,  31.  —  «  Judith,  xii,  17.  —  !•>  Eccli., 
hom.  1.  —  3  Luc,  I,  27.  —  ♦  Ibid.,  34.  —  '  Matih.,       viii,  22.  —  »i  Bern.,  in  Nativ.  B.  M.,  de  Aquccductu, 


-_,    ^  ,   —  , 

I,  20.  —  *  Bern.,  de  B.  Virg.,  scrm,,  ex  verbis  Apoc,       serm.,   n.  8. 
XII,  I.  —  '   Id.,  in  Assumpt.  B,  Mar.,  scrm.  iv,  in       .\xiv,  21. 


i'2  Prov. 


XXXI,   31.  —    "   Eccli., 


LECTIO  V. 


2i5 


B.  Ma- 
i»   gra- 
tia  ini- 
meuBi. 


ait '  :  «  Pretiosum  illud  balsamum  tanta  tibi  co- 
pia,  tantaque  pleniludine  inftuet,  ut  copiosis- 
simeeffliiat  circumquaque. »  Balsamum  misceri 
solet,  et  vitiarimelle,  vel  oleo,  Sed  ccrte  balsa- 
mum  Spiritus  sancti  in  Maria  non  fuit  mixtum, 
quia  nec  melle  carnaiitatis  et  mundanae  conso- 
lalionis,  nec  oleo  vanee  (a)  laudis  et  adulationis 
fuit  vitiatum.  Sed  quia  tam  vera  et  tam  pura 
Mariae  gratia  fuit,  ideo  bene  Ilieronj^mus  de 
ipsa  sic  dicit  ^ :  «  Quicquid  in  Maria  gestum  est, 
lotum  puritas  et  simplicitas,  totum  gratia  et  ve- 
ritas,  totum  misericordia  et  justitia  fuit,  quae  de 
cnelo  prospexit.  »  Quicumqne  ergo  cum  Maria 
veram  gratiam  invenire  desiderant,  ipsi  cum 
Maria  omni  desiderio,  omni  studio  ad  eum, 
apud  quem  invenilur,  accedant;  sicut  hortatur 
Apostolus  ad  HebrcBos  dicens  *  :  Adeamus  cum 
fiducia  ad  tkronum  gratice  ejus,  ut  misericordiam 
consequamur,  et  gratiam  inveniamus  in  auxilio 
opportuno.  Et  nota,  quod  quicumque  vult  inve- 
nire,  debet  quffirere;  et  quicumque  vult  inve- 
nire(6),  debet  se  inclinare.  Inclinet  ergose  cum 
Maria  per  hurailitatem  veram,  quicumque  cum 
Maria  invenire  cupit  gratiam  veram.  Dicitur 
enim  in  Ecclesiastico  *  :  Quanto  magnus  es,  humi- 
lia  te  in  omnibus;  et  coram  Deo  invenies  gratiam. 
Maria  certe,  quia  verissime  se  per  humilitatem 
inclinavit,  verissimam  gratiam  invenit,  ut  vere 
dicere  possit  ^  :  Respexit  humilitatem  meam. 

Secundo  consideremus,  charissimi,  gratiae  Ma- 
riae  immensitatem  :  propter  hanc  dicta  est  gra- 
tia  pletia.  Immensa  certe  fuit  gratia,  qua  ipsa 
fuit  plena.  Immensum  enim  vasnon  potest  esse 
plenum,  nisi  immensum  sit  istud  quo  est  ple- 
num.  Maria  autem  vas  immensissimum  fuit,  ex 
quo  illum,  qui  ccbIo  major  est,  conlinere  po- 
tuit.  Quis  est  coelo  major?  Certe  ille,  de  quo 
Salomon  ait  ^  :  Si  cmlum  et  ccbU  coelorum  ie  ca- 
pere  non  possunt,  quanto  7nagis  domus  hcec,  quam 
(Bdificavi?  Non  ulique  domus  per  Salomonem 
eedificata;  sed  domus  per  illam  significata  Deum 
capere  potuit.  Tu  ergo ,  immensissima  Maria, 
capacior  es  coelo,  quia  quem  coeli  capere  non 
poterant,  tuo  gremio  contulisti.  Tu  capacior  es 
mundo,  quia  quem  totus  non  capit  orbis,  in 
tua  se  clausit  viscera  factus  homo.  Si  ergo  Ma- 
ria  tam  capacissima  fuit  ventre,  quanto  magis 
mente  ?  et  si  capacitas  tam  immeusa  fuit  gratia 

>  Beruard.,  ubi  sup.  proxime,  n.  o  —  '  Hieron., 
de  Assunipt.  B.  Mar.,  epist.  x.  —  *  Hebr.,  i\,  16.  — 
*  Eccli.,  III,  20.  —  «  Luc.,  I,  48.  —  «  III  Reg., 
VIII,  27.  -  '  Eccli.,  1,  2.  —  8  Psal.  cii,  19.  —  »  Psa!. 


plena,  oportuit  utique  quod  gratia  illa,  quae 
tantam  iraplevisse  potuit  capacitatem,  esset  im- 
mensa.  Quis  immensitatem  Mariae  potest  men- 
surare  ?  Ecce  quod  dicitur  in  Ecclesiastico  "^  : 
Altitudinem  ccbU,  latitudinem  terrce,  et  profundum 
abyssi  quis  dimensus  est?  Coelum  est  Maria, 
tum  quia  coelesti  puritate,  coelesti  claritate , 
coelestibus  aliis  virtulibus  abundavit;  tum 
quia  sedes  Dei  allissima  fuit  ,  teste  Pro- 
pheta,  qui  dicit  *  :  Bominus  in  coRto  paravit  se- 
dem  suam.  Terra  quoque  Maria  fuit,  quae  fruc- 
tum  illum  nobis  protulit,  de  quo  idem  pro- 
pheta  ait  ^  :  Terra  dedit  fructus  suos.  Abyssus 
etiam  est  Maria  in  bonitate  et  in  misericordia 
profundissima.  Unde  etiam  profundissimam 
misericordiam  Filii  sui  pro  nobis  interpellat, 
quasi  »"  abyssus  abyssum  invocat.  Coelum  ergo  est 
Maria,  terra  est  Maria,  abyssus  est  Maria.  Quis 
hujuscoeli  altitudinem,  quis  hujus  terrae  lalitu- 
dinem,.  quis  hujus  abyssi  profunditatem,  quis, 
inquam,  Mariae  immensitatem  dimensus  est, 
nisi  ille  solus  qui  ipsam  non  solum  in  gratia  et 
in  gloria,  sed  etiam  in  misericordia  tam  altissi- 
mam,  tam  latissimam,  tam  profundam  opera- 
tus  est?  Unde  specialiter  de  ejus  misericordia 
ait  beatusBernardus  "  :  «  Quis  misericordia  tuas, 
0  benedicta,  longitudinem,  et  latitudinem,  et 
sublimitatem,  ct  profundum  queat  investigare  ? 
Nam  longitudo  ejus  usque  ad  novissimum  diem 
invocantibus  eam  subvenit  universis;  latitudo 
ejus  replet  orbem  terrarum,  ut  sua  quoque  mi- 
sericordia  plena  sit  omnis  terra ;  sed  et  subli- 
mitas  ejus  supernae  civitatis  invenit  restaura- 
tionem,  et  profundum  ejus  sedentibus  in  te- 
nebris  et  umbra  mortis  obtinuit  redemp- 
tionem.  » 

Tertio  consideremus,  charissimi,  gratiae  Ma- 
riae  multiphcitatem,  de  qua  ipsa  dicere  potest 
iWvidi  Ecclesiastici  ^^  :  Ego,  quasi  terebinthus,  ex- 
ttndi  raihos  meos,  et  rami  mei  honoris  et  gratice. 
Terebinthus  magna  arbor  est  in  S}Tia  secun- 
dum  Glossam  et  Plinium''%  et  habetramos  mul- 
tos,  et  extensos.  Masculus  hujus  arboris  non  fert 
fructum,  sed  tantum  foemina  :  cujus  fructus  in- 
venitur  duplex,  videhcet  rubeus,  et  pallidus, 
et  est  jucundi  odoris.  Arbor  ista  arbor  procera, 
et  crescens  in  Syria,  est  beata  virgo  Maria. 
Syria  enim  interpretatur   humectata.   Et  vere 

Lxvi,  7.  —  *"  Psal.  XLi,  8.  —  "  Bern.,  de  Assumpt. 
B.  Mar.,  serm.  iv,  n.  8.  —  "  £cc/i.,  xxiv,  22.  — 
1»  Plin.,  de  Natur.  Hist.,  lib.  XIU,  c.  vi. 

(a)  Ccet.  edit.  verae.  —  (6)  Leg.  quaerere. 


Beata 
Marii 


210 


SPECULUM  BEATiE  MARIiE  VIRCINIS. 


est  tere-  hiiniectata  fuit  per  gratiam  tota  vita  Mariae,  qufe 
binihus.  Ijj  iminore  t,'ratite  crevit  ab  utero  ruatris  sufe. 
Ouid  luiruui,  si  Maria  in  huuiore  gratiae  crescat, 
cum  sine  humore  gratiai  omne  semcn  arescat? 
UnJe  de  semine  dicitur  in  Luca  *  ;  Natum  aruit, 
quia  non  habelat  humoreni.  Rami  hujus  arboris, 
rami  honoris  et  gratio!,  sunt  virtutes,  et  exempla, 
et  benelicia  Beataj  iMariaj.  Multi  enim  rami  suut 
multa?  ejus  gratite  merita,  raulta  ejus  virtutes  et 
exempla,  multae  ejus  misericordiae  et  beneficia. 
In  his  ramis  Ubenter  habilant,  in  his  libenter  ju- 
bilant  coelestes  avicul*,  id  est  auimae  sanctae,  ut 
dc  ipsis  etiam  dici   possit  illud  hanielis  ^  :  In 
ramis  ejus  conversabanlur  volucres  cosli.  0  quam 
late,  quam  alte  arbor  illa  magna  beata  Virgo 
Maria  raraos  suos  extendit!  quam  late  ad  ho- 
mines,  quam  longe  ad  angclos,  quam  alte  ad 
Deum !  Quomodo  autem  ad  hos  omnes  extendit 
ramos  gratiarum  et  misericordiarum  suarum, 
l>ernardus  exponit,  dicens  ^  :«  Maria  omnibus 
sinum  misericordiae  aperuit,  ut  de  plenitudine 
ejus  accipiant  universi,  captivus  redemptionem, 
ieger  curalionem,  tristis  consolatiouem,  pecca- 
lor  veniam,  justus  gratiam,  angelus  Isetitiam, 
denique  tota  Trinilas  gloriam,  Filii  persona 
carnis  humanaesubstantiam. »  Fructus  hujus  ar- 
boris  est  ille  de  quo  dicitur  '' ;  Benedictus  fructus 
ventris  tui.  Iste  fructus  rubeus  fuit  sanguine, 
pallidus  autem  morte.  Unde  sponsa  Dei,  id  est 
anima  sancta,  ait  illud  Cantici  ^  :  Bilectus  can- 
didus  et  rubicundus;  jam  eliam  poiest  dicere  ; 
«  Dilectus  meus  pallidus  et  rubicundus.  »  Iste 
quoque  fructus  odore  jucundus  est  devotis  ani- 
mabus.   Quod  bene  senserat  beatus  Joannes 
apostolus,  qui  Doniino  dixit  :  Odor  tuus  in  me 
concupiscentias  excitavit  aeternas.  0  anima,  o 
anima,  misericordiae  odorem  hujus  fructus  nou 
sentis  ?  0  si  sentires,  nonne  post  ipsum  curreres, 
sicut  dicitur  in  Canticis  ®  :  Curremus  in  odorem 
unguentorum  tuorum  ?  Notabile  autem  est,  quod 
fructum  hujus  terebinthi  non  masculus,  sed  fffi- 
mina   hujus  arboris  proferre    solet.  Sic  certe 
fructum    vitae    Jesum    Christum    non   mascu- 
lus,  sed  foemina,  non  vir,  sed  virgo  protuht. 
Propter  quod  bene  Augustinus  ait  :  «  Electa 
est  virgo  mater,  quae  sine  concupiscentia  car- 
nis  conciperet  carnem,  et  sine  viro  pareret 
virum.  » 

1  Liic,  viu,  6.  —  -  Dan.,  iv,  9.  —  '  Bernard.,  de 
B.  Mar.,  ex  ApocaL,c.  xn,  serm.,  inf.  oct.  Assunipt., 
n.  2.  —  »  Luc,  1,  42.—  »  Catit.,  v,  10.—  6  Cani..,  i,  3. 
—  ^  Prov.,  XI,  16.  —  8  Eccli.,  SL,  17,  —  »  Bern.,  in 


Quarto  consideremus,  charissimi,  gratias  Ma-    Beai^r; 
riae  utiUtalem.  De  hac  dicitur  ^  :  Mulier  gratiosa   ^^*"* 

"  gratia 

inveniet  gloriam.  Ecce  utilitas  gratiie  gratiosae  utiiissi- 
.Mariae;  est  inventio  glorifie  perpetuae.  Ulilissima  ^\obi»' 
certe  fuitgratia  Mai-iae  et  sibi  et  nobis.  UtiHssima, 
inquam,  fuit  gratiaMariae  sibi  ipsi.  Gralia  enim 
dehciosam,  gratia  miraculosain,  gratia  glorio- 
sam  fecit  Mariam  :  deliciosam  in  animo,  mira- 
culosam  in  Fiho,  gloriosam  in  regno.  Deliciosa 
certe  fuit  Maria  in  mente  spirituali,  miraculosa 
in  prole  virginali,  gloriosa  in  diademate  aeter- 
nali.  Gratia  ergo  mentem  et  animam  Mari;B  fe- 
cit  deliciosam  deliciis  spiritualibus,  tanquam 
Dei  vivi  spiritualem  paradisum,  juxta  illud  Ec- 
clesiastici  *  :  Gratia  sicut  paradisus  in  benedic- 
fjontftus.  Vere  paradisus  Dei  fuit  in  benediclio- 
nibus  multiphcium  dehciarum  spirituaUum.  De 
quibus  eUam  beatus  Bernardus  ait  ^  :  «  Quid- 
ni  (a)  deUcias  dixerim  decus  virginitatis ,  cum 
munere  foecunditatis,  insigne  humilitatis,  disUl- 
lantem  charitatis  favum,  misericordiae  viscera, 
plenitudinem  gratiae,  praerogativam  gloriae  sin- 
gularis?  »  Item  gratia  Mariam  fecit  miraculo- 
sam  in  prole,  miraculoso  conceptu  et  partu, 
dum  miraculose  virgo  peperit,  et  miraculosius 
Deum  concepit,  Deumpeperit.  Unde  de  hac  cjus 
gratia  bene  dicitur  ^"  :  Imenisti  gratiam  apud 
Deum,  »  etc.  De  hoc  nomine  beatus  Bernardus 
adMariamloquens,  cUxit*' :  «  IntelUge,  prudens 
Virgo,  quantum  ex  nomine  promissi  fiUi,  et 
quamspecialemgratiaminveneris  apud  Deum.;» 
Item  gratia  Mariam  fecit  gloriosam;  propter 
quod  bene  supra  dictum  est  "^  :  Mulier  gratiosa 
inveniet  gloriam.  0  vere  felix  inventrix  Maria, 
quae  tam  magna  in  mundo,  tam  magna  in  coelo ! 
NuIIa  pura  creatura  tautam  graUam  in  mundo ; 
nulla  tantam  gloriam  in  coelo  invenit.  Et  certe 
tam  graUam^  quam  gloriam,  invenit  apud  Do- 
rainum,  quia,  sicut  in  Psalmo  dicitur  '^ :  Gratiam 
et  gloriam  dabit  Dominus.  Sed  certe,  charissimi, 
graUa  Mariae  non  solum  uUIissima  fuit  sibi  ipsi, 
sed  etiam  nobis,  imo  toti  humano  generi.  Gra- 
tia  enlm  Mariae  colligil  malos,  impinguat  bonos, 
liberat  universos.  ColUgit  a  culpa,  impinguat 
gratia,  liberat  a  morte  aeterna.  Dico  ergo,  quod 
gratia  Mariae  colUgit  ad  misericordiam,  colUgit 
ad  Ecclesiam  malos.  Hoc  bene  signatum  est  in 
gratia,  quam  in  coIUgendis  spicis  a  messoribus 
dereUctis  Ruth    invenerat,   quando   dixit  ad 

Assumpt.  B.  Mur.,  serm.  iv,  n.  l.  —  <•>  Luc,  i,  30.— 
11  Bern.,  super  Missiis  est,  hom.  iii,n.  10.  —  '*  Psal. 
Lxxxui,  12.  —  (a)  Ccet.edit.  Quid  nisi. 


LECTIO  VI. 


2.47 


Booz  '  :  Inveni  gratiam  in  oculis  domini  mei,  etc. 
Rulh  interpretatur  videns  vel  festinans;  et  signat 
beatam  Virgineai,  quae  vere  videns  in  contem- 
platione,  et  benc  festinans  fuit  in  actione.  Vi- 
dens  etiani  nostram  miseriam  est,  et  festinans 
ad  impendcndam  suara  misericordiara.  Booz 
interpretatur  virtus,  et  signat  iUum,  de  quo  in 
Psalmo  dicitur  ^  :  Magnus  Dominus,  et  magna 
virtits  ejus.  Rulli  ergo  in  oculis  Booz,  Maria  in 
oculis  Domini  hanc  gratiam  invenit,  ut  ipsa 
spicas,  id  est  animas  a  messoribus  derelictas, 
colligere  ad  veniam  possif.  Qui  sunt  messor.es, 
nisi  doctores  et  rectores?  0  vere  magna  Marioe 
gratia,  qua  multi  ex  eis  ad  raisericordiam  col- 
liguntur,  qui  a  doctoribus  et  rectoribus  tan- 
quam  incorrigibiles  relinquuntur!  Et  ideo  bene 
beatus  Bernardus  ait  ^ :  «  Maria,  tu  peccatorem 
loti  mundo  despectum  materno  alFectu  am- 
plecteris,  foves,  nec  deseris,  quousque  hor- 
rendo  judici  raiserum  reconcilies.  »  Item  gralia 
Mariae  bonos  impinguat  pinguedine  gratire.  Unde 
in  Ecclesiastico  dicitur  '*  :  Gratia  mulieris  sedulce 
delectahit  virum  suum,  et  ossa  illius  impinguabit. 
Mulier  sedula  Maria  fuit,  de  cujus  sedulitate 
Beda  ait  ^ :  «  Maria  secreta  Dei  ore  tacito,  vigili 
tamen(a)  corde  sedula  scrutabatur.»'Quishujus 
muheris  est  vir,  nisi  ille  quem  ipsa  circumde- 
dit  in  utero?  De  quo  dicit  Hieremias  * :  Creavit 
Dominus  novum  super  terram;  mulier  circumdabit 
virum.  Hujus  viri  ossa  sunt  quicumque  in  cor- 
pore  ejus,  id  est,  in  Ecclesia  fortes  sunt.  Ista 
ossa,  suffragante  gratia  Mariae,  impinguantur 
unctionibus  gratise.  Impinguantur,  inquam,  pin- 
guedine  Spiritus  sancti,  qua  et  illc  impin- 
guari  cupiebat,  qui  dicebat  '^  :  Sicut  adipe  et 
pinguedine  repleatur  anima  mea.  0!  quis  aesti- 
raare  valeat,  quam  multae  animae,  opitulante 
gratia  Mariae,  sint  per  gratiam  impinguatae? 
Imo  certe,  quis  aestimare  valeat,  quanta  in  ipsa 
Maria  fuit  impinguatio  gratiarum,  cujus  gratia 
impinguata  sunt  tot  millia  animarum?  Cujus 
enim  virtutis  pinguedine  ipsa  caruit,  quae  om- 
nium  virtutum  pinguissimum  habitaculum  fuit? 
Ait  enim  Joannes  Damascenus  ^  :  «  Maria  in 
domo  Domini  plantata  et  impinguata  spiritu, 
ut  oUva  fructifera,  omnis  virtutis  habitaculum 
facta  est.  »  Item  gratia  Mariae  liberat  a  morte 
aeterna  universos  qui  liberantur.  Hoc  bene  si- 

i  Ruth^  II,  12.  —  -  Psal.  cxLVi,  5.  —  3  Vel  Ec- 
bert.,  Set^m.  paneg.,  seu  Deprec.  et  laud.  ad  B.  Mar., 
n.  2,  inter  spuria  Bem.  —  ♦  Eccli.,  xxvi,  i6.  — »  Bed., 
de  Sanct.^  iu  aur.  Naliv.  Doni.,  Hotu.  Hieni.  —  6  jg. 


gnatum  est  in  Esther,  de  qua  logitur  sic» :  Ada- 
mavit  eam  rex  plusquam  omnes  muUeres,  et  posuit 
diadema  regni  in  capite  ejus.  Hujus  autem  gra- 
tifn,  quain  Esther  coram  rege  habuit,  duplex 
legitur  fuisse  ulilitas  :  una,  quod  ipsa  diadema 
regni  obtinuit;  alia,  quod  ipsa  genlem  suam 
raorti  addictamaraortc  eripuit.  Sic  certe  Esther 
nostra  beata  Maria  tantam  gratiam  coram  rege 
aeterno  impetravit,  quod  per  hanc  non  solum 
ipsa  ad  coronam  pervenit,  sed  etiara  generi  hu- 
raano,  morti  addicto,  subvenit.  Unde  Anselraus 
ait :  «  Quid,  inquit,  digne  referam  genitrici  Dei 
et  Domini  mei,  per  cujus  foecunditatcm  capti- 
vus  sum  redemptus,  percujuspartum  de  raorte 
aeterna  sum  cxcmptus,  per  cujus  prolem,  per- 
ditus,  sum  restitutus,  et  de  exilio  miseriae  ad 
patriara  oeternae  beatitudinis  sum  reductus  ?  0 
'ergo  mater  gratiae,  fac  nos  filios  gratiae  :  fac,  ut 
per  gratiam  tuam  verissimara,  colligemur  ad 
veniam  reraissionis,  impinguemur  per  gratiara 
devotionis,  libereraur  a  raorte  daranationis.  Per 
Dominum  nostrum,  etc. 

LEGTIO  VI. 

Quod  quadruplex  gratia  in  B.  Maria  est  conside- 
randa,  scilicet  donorum,  labiorum,  privilegiorum, 
et  prcemiorum ,  et  de  earum  singulis. 

Ave,  Maria,  gratia  plena.  Adhuc,  charissimi, 
aliqua  de  gratia  dulcissimae  Mariae  sunt  dicenda. 
Consideranda  est  ergo  quadruplex  Mariae  gra- 
tia,  videhcet  gratia  donorum,  gratia  labiorum, 
gratia  privilegiorum,  et  gratia  praemiorum. 

Primo  considerate ,  charissimi ,  in  Maria  gra- 
tiam  donorum  Spiritus  sancti.  De  hac  gratia 
Maria  gratulabunda  dicere  potest  illud  Eccle- 
siastici  ^'^  :  In  me  omnis  gratia  vitce  et  veritatis. 
Quid  mirum ,  si  ipsa  est  gratia  plena  vitae  et 
veritatis,  quae  mater  est  ejus.  quem  legiraus  " 
plenum  gratice  et  veritatis?  Et  quid  mirura,  si  in 
illa  virga  est  tanta  donorum  Spiritus  sancti  af- 
fluentia,  in  cujus  flore  Spiritus  sanctus  requievit 
cura  tanta  donorura  suorum  effluentia?  Maria 
namque  est  illa  virga,  et  filius  Mariae  est  ille 
flos  de  quo  dicitur  in  Isaia  *-  :  Egredietur  virga 
deradice  Jesse,  et  flos  de  radice  ejus  ascendet ,  et 
requiescet  super  eum  spiritus  sapientice  et  intellec- 
tus,  spiritus  consilii  et  fortitudiuis ,  spiritus  scien- 
tioB  et  pietatis,  et  replebit  eum  spiritus  timoris 

rem.,  xxxi,  32.  —  '  Psal.  LXli,  6.  —  '  Damasc,  de 
Fid.  Orthod.,  lih.  [\,  c.  xiii.  —  »  Esth,,  ii,  17.  — 
»•  Eccli.,  XXIV,  25.  —  '1  Joan.,  i,  14.  —  '=  Isa.,  xi,  1, 
2.  —  (ai  CcBt.edit.  cum. 


B.  Ma- 
ria  ha- 
buit  gra- 
tiam  do- 
noram 
Spiritas 
sancti. 


iiH 


SPECULUM  BFATM  MkWlM  VIHr.lNlS. 


Beata 
Mana 

est  do- 

mas, 

qaam 

sibi    Sa 

piantia 

jEdifica- 

\it. 


Dotnini.  In  hoc  Uore  mira  Spiritus  sancti  efilu- 
ontia ,  de  quo  in  omnem  Ecclesiam  tam  mira 
fit  inlluentia ,  ut  beatus  evangelista  Joannes  di- 
cat  '  :  De  flenitudine  ejus  nos  omncs  accepimus 
gratiam  pro  gratia.  Cum  ergo  de  isto  flore  tanta 
gratia  redundet  in  totum  hortum ,  quanto  ma- 
gis  in  ipsam  hujus  floris  virgam,  in  ipsam  Ma- 
riam?  Dicat  ergo  Maria,  dicat  secure  *  :  In  me 
omnis  gratia  vitce  et  veritatis.  Gratia  certe  vitae 
et  veritatis  consistit  in  prtt^dictis  septem  Spiri- 
tus  sancti  donis  :  per  prsbdicta  enim   septem 
dona  fuit  gratia  vitae  et  veritatis  in  Maria.  Gratia 
veritatis  ordinavit  Mariam  in  veritate  supra  se , 
infra  se,  inlra  se,  et  extra  se.  Gratia,  inquam,  ve 
ritatis  ordinavit  Mariam  in  veritate  supra  se,  per 
donum  sapientiaj ;  infra  se,  per  donum  consilii; 
intra  se,  per  donum  intellectus;  extra  se,  per 
donum  scientiai.  nratia  utique  veritatis  ordi- 
navit  animam  Mariae  in  veritate  supra  se,  in  sa- 
pientissima  fruendorum  contemplatione ;  infra 
se,  in  cousultissima  fugiendorum  provisione; 
intra  se,  in  certissima  credendorum  cognitione; 
extra  se,  in  rationabilissima  agendorum  discre- 
tione.  Gratia  autem  vitae  ordinavit  vitam  Mariae 
in  bona  vita  respectu  diaboli,  respectu  proximi, 
et  respectu  Dei.  Gratia,  inquam,  vitee  ordinavit 
Mariam  in  bona  vita  :  erga  diabolum,  per  do- 
num  fortitudinis ;  erga  proximum,  per  donum 
pietatis ;  erga  Deum  ,  per  donum  timoris.  Gra- 
tia   utique  vitffi  ordinavit   vitam   Mariae   erga 
diabolum,  in  forlissima  resistentia;  erga  proxi- 
mum,  in  piissima  benevolentia;  erga  Deum, 
in  devotissima  reverentia.  Hiuc  est,  quod  Spiri- 
tus  sanctus  Mariam  per  domum  convenientis- 
sime  signavit  ^,  quam  sibi  Sapientia   increata 
cum  septem  columnis  septem  donorum  Spiritiis 
sancti  excellentissime    aedilicavit.    Quicumque 
ergo  columnas  Spiritus  sancti  coeperit  deside- 
rare ,  ipse  formam  columnarum  in  ista  domo 
poterit  invenire,  quampro  columnis  hujusmodi 
debet  cum  magnis  desideriis  et  precibus  con- 
venire.  SimiUter  quicumque  .sepliformem  Spiri- 
tus  sancti  gratiam  adipisci  desiderat,  ipse  florem 
Spiritus  sancti  in  virga  quasrat.  Per  virgam  enim 
ad  florem ,  per  florem  ad  Spirilum,.  in  ipso  re- 
quiescentem,  pervenimus.  Per  iMariam  ad  Chris- 
tum  accedimus ,  et  per  Chrislum  gratiam  Spiri- 
tus  sancti  invenimus.  Propter  quod  bene  Mariam 
alloquens  beatus  Bernardus,  ait*;  «Per  te  ac- 
cessum  habemus  ad  Filium,  o  benedicta  inven- 

1  ^00«.,  1,  10.  —  '^  Eccli.,  ut  supra.  —  '  Prov.,  ix, 
!.  —  *  Beru.,  de  Adv.  Dom.,  serm.  ii,  prope  tin.  — 


trix  gratiarum,  genilrix  vitse,  mater  salutis,  ut 
per  le  suscipiat  nos,  qui  per  te  datus  e.st  nobis. » 
Secundo  considerate,  charissimi,  in    Maria 
graliam  labiorum ,  de  qua  in  Psalmo  dicitur  "  : 
Diffusa  est  gratia  in  labiis  tuis.  Tanta  siquidem 
fuit  gratia  labiorum  in  Maria,  ut  ipsa  optime 
per  Judith  signari  possit,  de  qua  dicitur  in  libro 
Judith  ^  :  Non  est  mulier  talis  super  terram,  in 
aspectu,  in  pulchritudine ,  et  in  sensu  verborum. 
Revera  non  est,  non  fuit,  non  erit  mulier  talis 
super  terram ,  qualis  Maria  fuit,  in  aspeclu  cla- 
rissimae    vita;,   in    pulchritudine   mundissimae 
conscientiae,  et  in  sensu  verborum  disertissi- 
mae  linguae.  Gratiam  autem  verborum  labiorum 
Mariffi  videbimus  evidenter,  si  verba  labiortim 
ejus  ex  Evangelio  colligamus  diligenter.  Inve- 
nimus  autem  septem  in  EvangeUo  mellifluas 
sententias,  de  mellifluis  Mariae  labiis  distillantes 
et  melUfluam  labiorum  ejus  gratiam  optime 
indicantes,  juxta  illud  Canticorum'' :  Favus  di- 
stillans  labia  tua.  Septem  melUs  stillae  sunt  sep- 
tem  dulcissima  verba  IMarise,  quse  ad  angeUun, 
ad  hominem.  et  ad  Deum  legitur  habuisse.  Duo 
ad  angelum,  duo  ad  hominem,  tria  ad  Deum. 
Ad  angelum  Maria  habuit  verbum  castitatis,  et 
verbum  humilitatis.  Verbum  castitatis  habuit 
Maria  ad  angelum  in  labiis,  quando  angelo 
respondens  dixit  *  :  Quomodo  fiet  istud,  quoiiiam 
virum  non  cognosco?  Hoc  est  contra  impudicos , 
qui  non  casta ,  non  pudica ,  sed  impudica ,  et 
turpia  et  carnalia  verba  in  labiis  suis  habent. 
Verbum  autem  humilitatis  ad  angelum  halnut 
Maria  in  labiis ,   quando  angelo  humiUter  res- 
pondens,  dixit  ®  :  Ecce  ancilla  Domini,  fiat  mihi 
secundum  verbum  tuum.  Hoc  est  contra  superbos 
et  arrogantes ,  qui  de  se  nec  humilia  senUunl , 
nec  loquuntur;  sed  verba  jactantiae  et  inflatio- 
nis  in  labUs  suis  habent.  Item  ad  hominem  ha- 
buit  verbum  charitatis   et   verbum   veritatis  : 
verbum  charitatis  in  salutatione ;  verbum  veri- 
tatis  in  instructione.  Verbum  charitatis  ad  ho- 
minem  Maria  in  labiis  habuit,  quando  matrem 
prascursoris  tam  affectuose  salutavit,  quod  etiam 
infans  in  utero  ejus  exultavit.   Hoc  est  contra 
rancorosos,  qui  proximis  suis  vel  charitalive  non 
loquuntur,  vel  omnino  eis  loqui  dedignantur. 
Verbum  veritatis  Maria  in  labiis  habuit,  quando, 
deficiente  vino,  ministris  dixit  *"  :  Quodcumque 
dixerit  vobis,  facite.  Hoc  est  contra  illos,  qui 
alios  non  ad  bonum,  sed  ad  malum  instruunt, 

6  Psal.  XLiv,  3.  —  6  Judith,  ni,   19.  —  '  Cant.,  iv,  11. 
—  *  Luc,  I,  34.  —  J  Ibid.,  38.  —  »'  Joan.,  il,  5. 


LECTIO  YI. 


249 


et  malum  cis  consulunt.  Item  ad  Dominum  tria 
verba  habuit  Maria.  Plus  ergo  cum  Deo,  quam 
cum  angelo,  vel  cum  homine  locuta  est  Maria, 
ex  quo  bisangelo,  bis  homini,  ter  autem  Deo 
locuta  est.  Ileu,  heu,  contra  multos,  qui  tam 
parum  cum  Deo  in  orationibus,  et  tam  multum 
cum  hominibus  loquuntur  in  fabulationibus 
iuutilibus  et  seepe  valde  nocivis.  Habuit  autem 
Maria  ad  Deum  verbum  gratulativum,  querula- 
tivum ,  et  compasfsivum  :  gratulativum,  pro  sui 
respectione;  querulativum,  profilii  amissione; 
compassivum,  pro  vini  defectione.  Verbum 
gratulationis  Maria  ad  Deuni  habuit  in  labiis , 
quando  pro  eo  quod  Dominus  humilitatem 
suam  respexit ,  dixit  '  :  Magnificat  anima  mea 
Domimim.  Hoc  est  conlra  ingratos,  qui,heu, 
pro  multis  et  magnis  beneficiis  parvas  Deo  gra- 
tias  agunt,  et  quando([ue  per  ipsa  Dei  beneficia 
conlra  Deum  insolescunt.  Yerbum  querulatio- 
nis  Maria  ad  Deum  habuit  in  labiis,  quando 
Filio,  per  triduum  amisso,  dixit  ^  :  Fili,  quid 
fecisti  7iobis  sic  ?  sequitur  :  Pater  tuns  et  ego  do- 
lentes  qu(erebamus  te.  Hoc  est  contra  indevotos, 
qui  cum  dolore  Jesum  non  quferunt ,  quando 
ipsum  per  sublractionem  devofionis  per  multos 
dies  amiserunt.  Verbum  compassionis  ad  Deum 
habuitMaria,  quando  in  nuptiis  Fiho  dixit ' : 
Vinum  non  habent.  Hoc  est  contra  immisericor- 
des,  quos  aliorum  defectus  ad  pietatem  non 
movent,  nec  apud  Deum ,  nec  apud  homines 
proximos  suos  promovent.  Eia  nunc ,  advocata 
nostra  Maria,  ecce  adhuc  necesse  est  nobis,  ut 
Filio  tuo  suggeras  pro  nobis,  quoniam  vinum 
non  habent  multi  ex  nobis  :  vinum  utique  gra- 
tiae  Spiritus  sancti ,  vinum  compunctionis , 
vinum  devotionis ,  vinum  spiritualis  con- 
solationis.  De  quo  beatus  Beruardus  sic 
ait  *  :  «  Quoties  mihi  necesse  est ,  fratres , 
post  lacrymosas  queriraonias  vestras  exorare 
Matrem  misericorditie,  ut  suggerat  benignissimo 
Filio  suo  quoniam  vinum  non  habetis!  Et  ipsa, 
dico  vobis,  charissimi,  si  pie  a  vobis  pulsata 
fuerit ,  nou  deerit  necessitati  vestrae ,  quoniam 
misericor:*  est(a)  misericordiaeMater.Namsicom- 
passaest  verecundias  illorum,  a  quibusfuerat  in- 
vitata,  multo  magis  compatietur  vobis ,  si  pie 
fuerit  invocata.»  Pensate,  fratres,  ex  praedictis, 
quantus  amicus  Mariae  Rex  regum  fuerit,  cum 

1  Luc,  I,  i6.  —  2  Luc,  II,  48.  —  »  Joan.,  u,  3.  — 
*  Bern.,  in  Domin.  I.  poil  octav.  Epiph.,  serra.  n, 
n.  4.  —  8  Prov.,  ssn,  11.  —  «  Luc,  ],  30-32.  — 
'  Bern.,  ud  Canon.  Lugd,,  epist.  CLXxiv,  n.  5.  —  ^Hie- 


ipsa  tantam  gratiam  labiorum  habuerit.  Scrip- 
lum  quippe  est  in  Brooerbiis  ' :  Qai  diligit  cordis 
munditiam,  propter  gratiam  labiorum  habebit  ami- 
cum  regem. 

Terlio  consideratc ,  charissimi ,  in  Maria  gra-  b.  Maria 
tiam  privilegiorum.  De  hac  quidem  gratia  dici-  ^^^^^^l^ 
tur  *  :  Invenisti  gratiam  apud  Dominum,  ecce  con-  prWiic- 
cipies  in  utero,  et  paries  filium,  et  vocabis  nornen  ^io™™- 
ejus  Jesum.  Ilic  eritmagnus,  et  Filius  Altissimi  vo- 
cabitur.  Vide  quomodo  Gabriel,  asserensMariam 
invenisse  gratiam,  statim  eamdem  gratiam  spe- 
cificans,  subjungit  :  Ecce,  inquit,  concipies  iii 
utero,  etc.  0  quam  magnum  et  omnibus  saecu- 
lis  inauditum  previlegium,  quod  virgo  in  ulero 
coucepit,  el  Filium  Altissimi  peperit!  Possumus 
autem  notare  septem  privilegia  Mariae  :  privi- 
legium,  inquam,  immensis  gratiis  esse  plenam, 
soli   Mariae  a  Deo  concessum.   Primum  Moriae    Priviie- 
privilegium  ,  est  quod,  super  omnes  homines,  prfmum. 
ab  omni  peccato  sit  purissima.  Fuit  namque 
tam  copiosissime  in  utcro  .sanctificata ,   quod 
etiam  ad  veuiale  peccatum  nunquam  in  tota 
vita  sua  fuisse  creditur  inclinata.  Unde  Bernar- 
dus  ait ' : «  Decuit  Reginam  virginum,  singularis 
privilegio  sanctitatis,  immunem  absque  (a)  omni 
peccato  ducere  vitam,  quae  dum  peccati  mortis- 
que  pareret  peremptorera,  munus  vitae  et  justi- 
tiae  omnibus  obtineret.  »  Secundum  Mariae  pri-    Priviie- 
vilegium  est,  quod  ipsa  super  omnes  homines  ^'""  *" 
fuit  graUa  plenissima.  Unde    Hieronymus  ^  ; 
«Caeteris  per  partes  prsestatur;  Mariae  vero  se 
tota  infudit   plenitudo  gratiae.  »  Et  ideo  bene 
beatus  idem  Doctor,  gratiam  Mariae  gratiae  an- 
gelorum  conferens,  et  praeferens,  ait  :  «  Beatam 
et  gloriosam  Virginem  Mariam  credendum  est 
arapliora  promeruisse  virtutum  privilegia,  et 
percepisse  etiam  graliam  ab  angelis  collauda- 
tam.»  Tertium  Mariae  privilegium  est,  quod  ipsa    Priviic- 
sola  mater  et  virgo  incorruptissima  est.  Hoc  pri-  ^'"™ 
vilegium  beatus  Bernardus  commendans,  ait  ^ : 
«  Optiniam  partem  elegit  sibi  Maria  ;  optiraam 
plaue,  quia  bona  estfoecunditasconjugalis,  me- 
horcastitasvirginalis,  optima  virginea  foecundi- 
tas,  seu  foecirada  virgiuitas.  Mariae  privilegium 
non  dabitur  alteri ,  quia  non  auferetur  ab  ea. » 
Quartura   Mariae  privilegium   est ,    quod  ipsa    Priviie- 
sola  mater  Filii  inefiabilissima  est,  ipsa  sola^'"™'*' 
illius  Filii  mater  est,  cujus  solus   Deus   Pater 
est.  Mirum  supra  modum,  quod  tam  maximum 

ron.,  deAssumpt.  B.  Mar. ,sevm.,  ante  med.,  idem  cum 
epist.  X.—  '  Bern.,  1«  Assumpt.  B.  Mar.,  serm.  iv,  n.  5. 
(a)  ApudBern.  add.  et.  —  (6)  Ccet.  Edit.  ab. 


250 


SPECULUM  BEAM  MMWM  VIRGINIS. 


privilegium  creaturee  concessum  est.  De  hoc 
etiam  privilegio  beatus  Bernardus  ait '  :  « Ipsa 
est  noslrse  Virginis  gloria  singularis ,  et  excel- 
lens    pnm'Ogativa   Mari.R,  quod  Filium  suum 
eumdem  cuin  Dco  Patre   nieruit  liaberc  com- 
PrWiie-  munem. »  Quintum  Marite  privilegium  est,  quod 
gium...   .^^^  super  omnem  creaturam  Deo  corporali- 
ter  familiarissima  fuit.  Nam,  quod  numquam 
creaturffi  concessum  est,  nec  concedetur  in  reter- 
num,  ipsa  Deum  novein  mensibus  in  utero  porta- 
vit,  ipsa  Deum  ubere  dc  coelo  pleno  lactavit,  ipsa 
Deum  multis  annis  dulciter  cducavit,  ipsa  Dcum 
sibi  subditum  habuit,  ipsa  Deum  purum  in  am- 
plexibus  et  osculis  familiarissime  conlrectavit, 
sicut  Augustinus    evidenter  asserit,  diccns  ^ : 
«Nec  mirum,  Maria,  ut  dignetur  tibi  congau- 
dere  Deus  regnans  in  coelis ,  quem  parvulum 
ex  te  hominem  natum,  toties  osculata  es  in  ter- 
Priviic-  ris.  «Sextum  Mariae  privilegium  est,  quod  ipsa 
^'^™  '  super  omnem  creaturam  apud  Deum  potentis- 
sima  est.  Unde  Augustinus  - :  Ipsa  merui.^^ti  exis- 
tere    mater    ejusdem  Redemptoris.  »  Idem  ^  : 
«Impetra  quod  rogamus,  excusa  quod  time- 
mus,  quia  nec  potentiorem  meritis  invenimus 
quam  te,  quae  meruisti  existere  mater  ejusdera 
Redemptoris  et  Judicis. »  Grande  privilegium 
est,  quod  ipsa  prse  omnibus  sanctis  apud  Deum 
tam   potentissima  est;  sicut  illud  Augustinus  ^ 
declarat  dicens  :  «  Neque  enim  dubium ,  quae 
meruit  pro  liberandis  proferre  pretium ,  posse 
pUis  omnibus  sanctis  hbertalis  impendere  suffra- 
gium.»  Sed  quid  tanta  Mariae  potentia  prodesset 
nobis,  si ipsa nihil  curaret  de  nobis ?  Propter  hoc, 
charissimi,  sciamus  indubitanter,  et  pro  hoc  gra- 
tias  agamus  incessanter,  quia  sicut  ipsa  apud 
Deum  omnibus  sanctis  est  potior,  ita  quoque 
pro  nobis  apud  Deum  omnibus  sanctis  est  solli- 
citior,  testante  eodem   Doctore  Augustino  qui 
sic  ait  :  «  Te  solam ,  o  Maria ,  pro  sancta  Eccle- 
sia  solMcitam  prae  omnibus  sanctis  scimus,  quae 
impetras  inducias  transgressoribus ,  ut  renun- 
Priviie-  tient  suis  erroribus.  »  Septimum  Mariae  privile- 
gmm  est,  quod  ipsa  super  sanctos  m  gloria 
excellentissima  est.  Unde  Hieronymus  ^  :  «Ubi- 
que  confidenter  sancta  Dei  canit  Ecclesia,  quod 
de  nullo  alio  sanctorum  fas  est  credere  ,  ut  ul- 
tra  angelorum  vel  archangelorum  merita  trans- 
cenderit.    Hoc  quippe  privilegium  quasi  non 
naturee,  sed  gratiae,  est  Virginis  Mariae. »  Ecce 

'  Bern.,  de  Annunt.  Dom.,  serm.  ii,  n.  2.  —  -  Aug., 
de  Snnct.,  serm.  x.tw,  al.  ccviii,  n.  11,  in  Append.  — 
'  Ibid.,   u.  12.  —   <  Hieron.,  de  Assumpt.,  B.   Mar., 


quam  gloriosum  gloriae  Mariae  privilegium, 
quod  ipsa  in  gloria  gloriosissima  est  post  Deum. 
Gloriosum  gloriae  Mariae  privilegium  est ,  quod 
quidquid  post  Deum  pulchrius ,  quidquid  dul- 
cius,  quidquid  jucundius  in  gloria  est,  hoc  Ma- 
ria,  hoc  in  Maria,  hoc  per  Mariam  est.  (ilorio- 
sum  omnino  gloriae  Mariae  privilegium  est, 
quod  post  Deum  major  gloria  nostra,  majus 
nostrum  gaudium  de  Maria  est,  Unde  Bernar- 
dus  :  «Summa  gloria  est,  o  Maria,  post  Domi- 
num  te  videre,  tibi  adhaerere ,  in  tuae  protectio- 
nis  munimine  demorari.»  Haeo  igitur.suntseptem 
gloriosissima  privilegia  Mariae ,  quorum  gratia 
obtinemus  vitam  gratiae.  Et  ideo  obsecrare  pos- 
sumus  Mariam ,  sicut  Abraham  obsecravit  Sa- 
ram  dicens  ^ :  Dic ,  obsecro ,  quod  soror  mea  sis , 
ut  bene  mihi  sit  propter  te,  et  vivet  anima  mea  ob 
gratiam  tui.  0  ergo  Maria,  o  Sara  nostra,  dic  quod 
sis  soror  nostra ,  ut  propter  te  bene  nobis  sit  a 
Deo,  et  ob  gratiam  tui ,  vivant  animae  nostrae  in 
Deo.  Dic,  inquam,  charissima  Sara  nostra,  quod 
sis  soror  nostra,  ut  propter  talem  sororem  JE- 
gyptii ,  id  est ,  daemones  nos  revereantur ,  ut 
etiam  propter  talem  sororem  angeli  nobis  in 
acie  conjungantur,  ut  insuper  propter  talem  so- 
rorem,  Pater,  ct  Filius,  et  Spiritus  sanctus  nos- 
tri  misereantur. 

Quarto  considerate,  charissimi,  in  Maria  gra-  B.Maria 
tiam  praemiorum  :  de  qua  tamen  pro  parte  in   ^^^^^^ 
septimo  Mariae  privilegio  jam  tactum  est.  De  praemio- 
hac  gratia  potest  accipi,  quod  dicitur  in  Eccle-  ^^^- 
siastico  "^  :  Gratia  super  gratiam  mulier  pudorata 
et  sancta.  Mulier  super  omnes  mulieres  pudo- 
rata ,  super  omnes  sancta  est  Maria ,  in  qua  est 
gratia  super  gratiam  ,  gratia  gloriae  super  gra- 
tiam  viae,  gratia  praemiorum  in  coelo,  super 
gratiam  meritorum  in  mundo.  Haec  autem  gra-  b.  Maria 
-tia  beatitudinis  Mariae  consistit  in  septem  doti-  Jiabetdo- 

163     1369.'- 

bus  corporis  et  animas.  Quodlibet  enim  corpus 
glorificatum  habet  quatuor  dotes  gloriosas ,  vi- 
delicet  dotem  mirae  charitatis,  dotem  mirae  sub- 
tilitatis,  dotem  mira  agilitatis,  et  dotem  mirae 
impassibilitatis;  et  si  omnium  beatorum  cor- 
pora  his  quatuor  dotibus  Deus  glorificavit, 
quanto  magis  corpus  istud,  quod  ipsum  glori- 
ficatorem  omnium  corporum  genuit?  Quid  mi- 
rum,  si  dote  claritatis  clarissima  sit  in  coelo, 
quae  dono  sanctitatis  tam  clarissima  fuit  in 
mundo  ?  De  ipsa  namque  beatus  Bernardus  ait  *: 

serm.,idem  cum  epist.  x,  antemed.  —  *  Gen.,  xii,  13. 
—  '  Ecdi.,  xxvr,  19.  —  ^  Vel  Ecbert.,  Serm.  paneg., 
n.  i. 


torum 
corpo- 
rum. 


LECTIO  VI. 


251 


«Adhuc  interpeccatores  degens,  tantaante  Deum 
claruisli  sanctitate,  ut  sola  solio  aeteriii  Regis 
approximare  merueris.  »  Item ,  quid  mirum ,  si 
dote  subtilitalis  subtilissima  sit,  quae  dono  hu- 
militatis  tam  subtilissima  f uit  in  mundo  ?  Ipsam 
enim  alloquens   beatus    Bernardus    dicit  '    : 
«Nimquam  supra  choros  angelorum  sublimata 
ascendisses,  nisi  prius  infra  omnes  horaines  hu- 
miliata  descendisses. »   Item ,  quid  mirum ,  si 
dote  agilitatis  velocissima  sit  in  coelo,  quae  dono 
pietatis  tam  velocissima  fuit  in  mundo  ?  Ipsa 
namque  abiit  in  montana  cum  festinatione  pro 
oflBcio  pietatls;   de  cujus  festinationis  veloci- 
tate  Ambrosius  ait  ^ :  «  Quo  jam  Deo  plena,  nisi 
in  montana  cum  festinatione  ascenderet?  Nes- 
cit  tarda  molimina  Spiritus  sancti  gratia.  »  Itcm, 
quid  mirum,  si  dote  impassibilitatis  impassibi- 
hssima  sit  in  cnelo,  quae  dono  patientise  et  requa- 
nimitalis  tam  impassibilissima  fuit  in  mundo , 
ut  ipsa  nec  minimum  impatientics  vel  odii  vul- 
nijs  senliret,  cum  suam  ipsius  animam  gladius 
pertransiret?    Imo  etiam  signum  vulneris,  si- 
gnum  passionis  impatientiae ,  nec  legimus,  nec 
credimus  in  Maria  quandoque  apparuisse.  Unde 
Bernardus  ait '  :  «  Revolve  diligenter  evauge- 
Ucaj  historiee  seriem  universam,  et  si  quid  forte 
increpatorium ,  si  quid  durum ,  si  quod  deni- 
que  signum  vel  tenuis  indignationis  occurrerit 
in  Maria,  de  caetero  suspeclam  habeas,  et  acce- 
dere  verearis.  »  Ceeterum  si  tanta  est  gloria  glo- 
riosissimi   corporis  Mariae,   quanta,  putas,  est 
gloria  suae  beatissimee  animce  ?  Quod  licet  certe 
beata  anima  tres  habet  dotes  ipsam  beatifican- 
tes,  videhcet  dotem  mirae  cognitionis,  dotem 
mirae  dilectionis,   dotem  mirae  fruitionis ,  vel, 
secundum  modernos  quosdam,  dotem  visionis, 
fruitionis,  et  tentionis,  quocumque  autem  modo 
dotes  animcB  accipiantur,  certum  est  quoddotes 
animae  Mariae  omnium  animarum  dotibus  pras- 
ferantur.  Nam  si  omnes  beatae  animae  his  doti- 
bus  beatificantur  in  coelo ,  quanto  magis  anima 
ejus,  quae  omnium  animarum  beatificatorem 
genuit  in  mundo?  Quid  mirum,  si  jam  in  luci- 
dissima  cognitione  est  anima  Mariee,   quae  jam 
profundissime  (a)  unifa  est  luci  aeterna^?  Unde 
beatus  Bernardus  *  ait  :  «  Profundissimam  di- 
vinae  sapientiae ,  ultra  quam  credi  valeat,  pene- 
travit  abyssum^   ut    quantum  sine  personali 

1  Vel  Ecbert.,  ubi  supra  proxime,  n.  o.  —  -  Am- 
bros.,  in  Luc,  lib.  II,  u.  19. —  ^  Bernard.,  in  Dom. 
inf.  octnv.  Assumpt.,  serm.  n.  2.  —  *  Ibid.,  n.  3.  — 
'  De  Sand.,  serm.    xxxv,    al.  ccvui,  u.   II,    iuter 


unione  creaturae  conditio  patitur,  luci  ilU  inac- 
cessibili  videatur  unita.  »  Item ,  quid  mirum  si 
jam  in  foecundissima  dilectionc  est  anima  Ma- 
rias?  quid,  inquam,  mirum,  si  pne  omnibus  di- 
ligat,  quie  prce  omnibus  est  dilecla?  Verc  prae 
omnibus;   ait  enim  beatus  Augustinus  ad  ip- 
sam  ^  :  «Te  ipse  Rex  regum,  ut  malrem  veram 
et  decoram  sponsam  ,  prae  omnibus  diligens  , 
amoris  amplexu  sibi  associat.  »  Item,  quid  mi- 
rum,  si  jam  in  jucundissima  fruitione  sit  auima 
Mariae,  qucoe  benedicto  fructu  ventrissui  pascilur 
dulcissime?   Unde  beatus    Augustinus    ait  ®  : 
«Mariaeanima  claritate  fruitur  Christi,  et  glo- 
riosisejusamplexibus,  semper  praesens,  semper 
conspiciens,  semper  videre  sitiens,  inaestimabi- 
Hter  pascitur.  »  Igitur  sicut  gloriosissima  Maria 
omnes  sanctos  excedit  in  gratia  viae,  et  in  gra- 
tia  meritorum,  ita    omnes  sanctos  excedit  in 
gratia  gloriae ,  et  in  gratia  praemiorum.  Unde 
bene  ipsa  siguata  est  per  Esther  reginam,  de 
qua  legilur  "^ ,  quod  ducta  ad  cubiculum  Regis 
Assueri,  habuit  gratiam  et  misericordiam  coram 
eo  super  omnes  mulieres,  et  posuitdiademare- 
gni  in  capite  ejus.  Esther  iuterpretatur  Evacuata 
et  Elevuta.  Hoc  optime  convenit  Mariae,  de  qua 
beatus  Hieronymus  ait  *  :  «  Elevatur  super  cho- 
ros  angelorum,  ut  possit  speciem  vultumque 
videre  Salvatoris,  quem  amaverat,  quem  con- 
cupierat  ex  toto  desiderio  cordis.  »   Ista  Esther 
regina,  beata  Virgo  Maria,  ducta  est  in  ejus  as- 
sumptione  in  cubiculum  regis  Assueri ,  Regis 
aeterni ,  in  cubiculum  utique   de    quo    Augus- 
tinus  Mariam  alloquens  ait  ^  :  «  Tu  in  cubiculi 
regii  beatitudine ,  gemmis  ac  margaritis  ornata 
consistis.  »  Ducta  itaque  in  hoc  cubiculum  quie- 
tis  aeterucii  regina  Maria,  gratiam  regis  Assueri, 
id  est,  gratiam  veri  Regis  habet  super   omnes 
mulieres,  id  est,  super  omnes  intelligentias  an- 
gelicas,  etsuper  omnes  beatas  animas,  ut  sit  in 
Maria  gratia  super  gratiam  omnium  beatorum. 
Nam  reverain  capite  ejus  Rex  regum  diadema 
regni  posuit.  Diadema  certe  tam  impretiabile , 
diadema  tam  delectabile ,  diadema  tam  mira- 
bile,  quod  hoc  omni  linguae  inenarrabile,  omni 
ingenio  incrustabile  est.  Sic  ergo,  charissimi, 
vidistis  quanta  gratia  donorum ,   quanta  gratia 
labiorum,  quanta  gratia  privilegiorum,  quanta 
gratia  praemiorum  affluentissima  sit  Maria.  Ro- 

0(jer.  Aug.,  Append.  tom.  V.  —  "  Ibid.,  de  Assumpt.  B. 
Mar.,  VI,  .Appeud.  lora.  VI.  — '  Esth,i\,  17.-8  [{[(,. 
rou.,  de  Assumpt.  B.  ^Mar.,  serna.,  post  med. 
(«)  Al.  profuudissimae. 


252 


SPECIJLUM  BEAT^  MARI^E  VIRCINIS. 


gemus  ergo  ipsam  tanlam  inventricem  gratia- 
rum,  utet  nosfaciat  iuvenire  gratiam  apud  Do- 
minum,  por  Dominum  nostrum  JesumChristum 
Filium  tuura  :  qui  tecum  vivit  et  regnat  in  uni- 
tate  Spiritus  sancli,  Deus,  per  omnia  sajcula  sae- 
culorum.  Amen. 

LEGTIO  VII. 

Quod  riovem  sint  ■plenitudines  in  Maria,  quce  novem 
ordinum  angelorum  plenitudines  reprcBsentant  in 
gloria. 

Ave,  gratia  plena.  Non  sufficit  Archangelo  gra- 
tiam  Mariaj  simpliciter  commendare,  sed  etiam 
plenitudinem  ejus  voluit  signanter  insinuare, 
cum  dixit :  Gratia  plena.  0  vere  plena,  et  plene 
plena !  Adhuc  certe  non  dixerat  Gabriel :  Ecce 
concipies  in  utero,  etc.  Adhuc  etiam  non  dixerat : 
Spiritus  sanctus  superveniet  in  te ,  etc.  Si  ergo 
ante  superventionem  Spiritus  sancti,  si  ante 
conceptionem  Filii  Dei  plena  fuit  Maria,  quanto 
magis  post?  Propter  hoc  bene  de  cjus  plenitu- 
dine  et  de  plenitudinis  ejus  gratitudine  dicit 
Anselmus  :  «  Haec  millies  plenissima  ab  Angelo 
salutata,  Spiritu  sancto  repleta,  plenitudine  di- 
vinitatis  afflata. »  Bene  ergo  plena  dicitur  Maria. 
Plena,  inquam,  illuminatione  sapientiae,  plena 
inundalione  gratiae,  plena  possessione  bonse 
vitae,  plena  unctione  misericordiae,  plena  foe- 
cundatione  prolis  piae,  plena  perfectione  Eccle- 
siae,  plena  respersione  odoriferae  famae,  plena 
resultatione  divina^  gloriae,  plena  etiam  fruitione 
aeternae  laetitiae.  Has  novem  plenitudines  consi- 
deremus  in  Maria,  quae  novem  ordinum  ange- 
licorum  plenitudines  repraesentant  in  gloria. 
B.  Maria  Primo  considcremus,  charissimi,  quod  plena 
piena  ii-  gg^  j^igjia  illuminatione  sapientiae  et  intellectus. 

lumiLia-  ,  ,  .  . 

tione  sa-  Undc  ipsa  bcne  per  lunam  plenam  signari  po- 
pieBtifc.  ^ggj^  (jg  qyj^  dicitur  in  Proverbiis  '  :  Non  est  vir 
in  domo  sua,  abiit  via  longissima  :  sacculum  pe- 
cunice  secum  tulit,  in  die  plence  lunce  reversurus. 
Hic  est  vir  ille,  de  quo  Hieremias  ait  ^  ;  Creavit 
Dominus  novum  super  terram,  mulier  circumdabit 
virum.  Mulier  Maria ,  mulier  utique  sexu  ,  non 
corruptione ,  mater  virtutis  Dominum  nostrum 
circumdedit  utero  suo,  circumdedit  habitu  nos- 
tro.  Hic  vir ,  si  tamen,  ut  ait  Josephus ',  virum 
appellari  fas  est ,  tres  domos  habet.  Imperato- 
riae  majestatis  est  in  palatio  habere  tres  man- 

'  Prov.,  VII,  20.  —  '  Jerem,,  xxxi,  32.  —  ^  Joseph., 
Antiq.  Judaic,  iib.  XVIil,  c.  iv.  —  *  Psal.  cxvjii,  155. 
—  5  Jerem.,  xii,  7.  —  «  Cant.,  vi,  9.  —  '  Psal.  xvii, 


siones,  videlicet  consistorium ,  ca:;naculum,  et 
cubiculum.  Consistorium  est  domus  causarum; 
ccenacuium,  ciborum;  cubiculurn,  quielis.  Sic 
Imperator  nostcr,  qui  imperat  ventis  et  mari, 
habet  domum  causarum,  mundum;  habet  do- 
mum  ciborum,  modo  Ecclesiam,  olim  Synago- 
gam ;  habet  domum  quietis ,  rationalem  ani- 
mam.  Sed,heu!  vir  iste  Dorainus  virtutum,  a 
domo  mundi,  a  domo  Synagogcs,  a  domo  ani- 
mae  valde  fuit  elongatus,  quia  *  longe  a  peccato- 
ribus  salus.  Vir  ergo  iste  in  domo  sua  non  fuit, 
quando  per  Hieremiam  conquerendo  dixit  •*  : 
Reliqui  domum  meam,  dimisi  hcereditatem  meam. 
Sacculum  etiam  pecunioe  se6um  tulit ,  quia  the- 
saurum  misericordiae  et  graliae  suae  a  mundo 
abscondit.  Sed  ecce  vir  iste  in  die  plenae  lunae 
reversus  est,  iUius,  inquam,  lunai,  de  qua  dici- 
tur  in  Canticis  ^  :  Pulchra  ut  luna.   Luna  ergo 
est  Maria;  luna  plena,  Maria  plena.  Lunae  ple- 
nae  Maria  bene  comparata  est ,  quae  lumine  sa- 
pientiae  et  veritatis  a  sole  aeterno  plene  illumi- 
nata  est.  Unde  Maria  bene  illuminata  interpreta- 
tur,   sive  illuminatrix.  Ipsa   namque,  luna  et 
lucerna  nostra,  illuminata  fuit  a  Domino ,  et 
illuminatrix    fuit    mundo ,    juxta    illud    pro- 
pheticum  "^  :  Quoniam   tu   illuminas  lucernam, 
etc.  In  hujus  lunae  plenitudine ,  vir  reversus  est 
in  domum ,  qaando  Christus  per  carnem  venit 
in  raundum.  0  vere  mirabilis  hujus  lunae  pleni- 
tudo!  Ecce  si  Mariaplenafuitlumine  sapientiae, 
quod  a  sole  aeterno  recepit ,  priusquam  ipsum 
concepit ;  quanto  plenior  fuit,  dum  hunc  solem 
tam  mirabiliter  concepit ,   et  tam  totaliter  in  se 
recepit?  Et  ideo  bene  plenitudinem  sapientiae 
Mariae  beatus  Bernardus  commendans,   ait   : 
«  Extruxit  in  Maria  sibi  domum  sapientia  coeles- 
tis  ;  quae  adeo  mentem  ejus  replevit,  ut  de  ple- 
nitudine  mentis  ejus  foecundaretur  et  caro ,  ac 
Virgo  singulari  gratia  eamdem  ipsam  sapien- 
tiam  carne  tectam  pareret,  quam  prius  mente 
pura  conceperat. » 

Secundo  confideremus ,   quod  plena  est  Ma-  ^  jyj, 
ria  inundatione  gratiai  in  afiectu.  Tanta  nempe    p'eii 
inundatio  graliae  ,  tanta  profunditas  et  magni-    tion 
tudo  in  Maria  fuit ,  ut  ipsa  bene  mare  plenum  S''^'' 
dici  possit,  juxta  illud  ^  :  Tonet  mare,  etplenitudo 
ejus.  Sicutin  mari  aquarum,  sic  in  Maria  sunt 
congregationes  gratiarum.  Unde  scriptum  est  * : 
Congregationesque  aquarum  appellantur  (a)  maria. 
Dicitur  quoque in  Ecclesiaste^'^ :  Omnia  flumina in- 

29.  —  8  1  Paral.,  xvi,  32.  —  »  Gen.,  l,  10.  —  »»  Eccle., 
I,  7.  —  (a)  Vulg.  appellavit. 


LECTIO  VII. 


^53 


trnntin  mare.  Oninia  flumina  suutomnia  gratia- 
ruin  dona,  quoe  intraverunt  in  Mariam,  juxta 
illud  Sapientis  ^  :  Inme  omnis  gratia  vice  et  veri- 
tatis ,  etc.   Quara  plenura  sit  hoc  mare ,  quam 
plena  gratia  sit  Maria,  beatus  Hieronymus  ape- 
rit,  dicens^ :  «Beneplena,  quia  cccteris  perpar- 
tes  proestalur;  Mariae  vero  simul  sc  tota  infudit 
plenitudo  gratise. »  Hoc  ergo  plenum  mare ,  au- 
diamus  contra  vitia  tonare.  Tonet  ergo  mare  et 
plenitudo  ejus,  tonet  plenum  mare,  tonet  plena 
Maria,  Tonet  contra  luxuriam ,  castitatera  pro- 
ponendo,  et  dicat  ^ :  Quomodo  fiet  istud,  quoniam 
virum  noJi  cognosco  ?  Tonet  etiam  contra  super- 
biam,  humilitatem  sentiendo  ,   et  dicat  * :  Ecce 
ancilla  Domini,  etc.  Tonet  quoque  contra  ingra- 
tudinem,  gratias  agendo,  et  dicat  ^:  Magnificat 
anima,  etc.  De  plenitudine  hujus  maris  similiter 
in  Psalmo  dicitur  "  .  Movcatur  mare,  et  pleniludo 
eJHs.  Moveatur  mare,  moveatur  Maria,  raoveatur 
certe  suspiriis  et  castigationibus ,  moveatur  la- 
crymis  et  orationibus,  moveatur  eleemosynis 
et  aliis  venerationibus.  Moveatur,  inquara,  ple- 
ne,  ut  nobis  effundat  de  sua  plenitudine.  At- 
tendaraus ,  quid  nobis  bealus  Bernardus  de  ea 
loquatur.  Ait  enim  sic  :  «  Vas  liquore  plenum 
si  moveatur ,  de  facili  subvertitur ,  et  effundit 
Uquorera.  Sic  beata  virgo  Maria ,  si  moveatur 
precibus,  effundit  liquorem  in  nobis. » 
[aria       Tertio  consideremus ,  quod  plena  est  Maria 
piona  possessionibus  bonae  vitoe  in  effectu.  De    hac 
mibus  plenitudine  vere  possumus  dicere  '  :  Domini  est 
la;  vi-  terra,  etc.  Per  terram  bene  significatur  Maria , 
de  qua  sic  legitur  in  Isaia  * ;  Aferiatur  terra,  et 
germinet  Salvatorem.  Quid  terra  humilius?  quid 
terra  utilius?  Terram  omnes  sub  pedibus  habe- 
mus,  et  de  terra  omnes  vitam  fovemus.  Unde 
enim  victum  et  vestitura ,  panera  et  vinura ,  la- 
nara  et  Unum,  et  hujus  vitae  necessaria,  nisi  de 
terra,  et  de  plenitudine  terrae  habemus?  Quid 
ergo  huraiUus?   quid   utiUus   terra?  SimiUter 
quid  humiUus,  quid  uliUus  Marla?  Ipsa  deni- 
que  huraiUfate  sua  oronium  est  infima;  ipsa 
plenitudine  sua  omniura  est  utiUssiraa.  Vitaj 
namque  spirituaUs  necessaria  habemus  de  ple- 
nissima  terra  Maria.  Et  ideo  bene  beatus  Bernar- 
dus  ait  *  :  «  AUius  inluemini  quanto  devotionis 
affectu  a  nobis  vohiit  honorari  Mariam,  qui  to- 


tius  boni  plenitudinera  posuil  in  Maria  :  ut 
proinde  si  quid  spei  in  nobis  est,  si  quid  salu- 
tis,  ab  ca  noveriraus  redundare. »  Sed  a  quo, 
et  cujus  est  tanta  hujus  terrae  plenitudo?  Audi 
Psalraistara  "* :  Domini  est  lerra  et  plenitudo  ejus. 
Et  iterum  *'  :  Meus  est  orbis  terrce  et  plenitudo 
ejus.  Pleniludo  terroe  consisUt  in  frucUbus  et  di- 
versis  possessionibus  terrae,  juxta  iUud  Psalmis- 
toe  *^  :  Impleta  est  terra  possessione  tua.  Fructus 
autem  ct  possessiones  plenissimae  terrae  Mariee 
sunt  opera,  mores,  cxempla,  et  diversa  raerita 
sanctissiraoe  vitoe  Mariae.  TaUbus  enim  posses- 
sionibus  eam  Dominus  replevit,  taUbus  eain  bo- 
nis  implevit,  ut  dicitur  in  Eeclesiastico  "  :  Domi- 
nus  in  terram  respexit,  et  implevit  eam  bonis  suis. 
De  hac  cjuspleniludine  Hieronymus  menUonem 
faciens,  inquit  *'' :  «  Talibus  decebat  Virginem  op- 
pignerare  rauneribus,  ut  esset  graUa  plena, 
quoe  dedit  coeUs  gloriam,  terris  Deum  pacemque 
refudit,  fidera  genUbus,  finem  viUis,  ordinem 
vitae  et  moribus  disciplinam.  » 

Quarto  consideremus,  charissirai,  quod  Maria  Mana 
plena  est  uncUone  misericordiae,  plena  oleo  ^^'.p'®?" 
pietaUs.  Unde  ipsa  signata  esse  potest  per  iUam  cordiaB 
muUerera,  cui  clauso  ostio  domus  suae,  omnia  °*®°' 
vasa  intus  congregata,  facta  sunt  miraculose 
oleo  plena,  secundura  quod  EUsaeus  ei  prae- 
dixerat,  dicens  '* :  Cum  plena  fuerint,  tolles.  Mu- 
Uer  ista  est  Maria,  quoe  eUam  a  Filio  suo  rauUer 
appeUata  est  in  Jounne,  ubi  dicitur '"  :  Mulier , 
eccefilius  tuus.  Hujus  rauUeris  vasa  sunt  affeetus 
et  effectus ,  desideria  et  beneficia ,  quoe  orania 
oleo  misericordiae  plena  sunt  in  Maria.  Unde  de 
hoc  oleo  beatus  Bernardus  bene  ait  "  :  « Nec 
mirum,  o  Domina ,  si  tara  copioso  oleo  miseri- 
cordiae  cordis  tui  perfusum  est  sanotuariura, 
cum  iUud  in£estimabile  opus  raisericordioe,  quod 
praedesUnavit  Deus  ante  saecula  in  rederaptio- 
nem  nostram,  primum  sit  in  te  a  mundi  artifice 
fabricalum.  Dicamus  ergo,  cliarissimi,  dicamus 
Marioe  '* :  Date  nobis  de  oleo  vcstro.  Petamus  oleum 
misericordia*  ejus  inmundo,  ne  frustra  peta- 
mus  in  judicio.  Quod  autem  domus ,  in  qua 
vasa  replebantur,  clausa  fuit,  hoc  optime  Mari^ 
convenit,  de  cujus  clausura  Ezechiel  ait ''  : 
Porta  hcec  clausa  erit,  et  non  aperietur ,  et  vir 
non   transiet  per  eam ;  quoniam    Dominus   Deus 


■  '  Eccli.,  XXIV,  23.  —  '  Hieron.,  de  Assumpt.  B.  Mar., 
serm.,  idem  cum  epist.  s,  ante  med.  —  '  Luc,  i,  34. 
—  ^  Ibid.,  38.  —  i-  Ibid.,  46.  —  «  Psal.  xcv,  11.  — 
'  Psal.  xxui,  1.  —  '  Isa.,  xlv,  8.  —  »  Beruard.,  in 
Naliv.    B.   Alar.,    de  nquceductu,  n.   6.  —   '•   Psal. 


xxm,  1.  —  "  Psal.  XLix,  12.  —  •-  Psal.  cui,  24.  — 
'3  Eccli.,  XVI,  30.  —  '*  Hierouym.,  ubi  supra.  — 
'5  IV  l\cg.,  IV,  4.  —  1«  Joaii.,  xix,  26.  —  "  Beraard., 
Deprec.  ad  V.  Mar.,  uou  loage  a  princ.  —  '"  Matth., 
XXV,  8.  —  '■'  Ezecft.^  xliv,  2. 


3U 


SPECULUM  BEATiE  MARl^  VlRfilNIS. 


Israel  egressus  (a)  est  per  eam.  Porla  Mariae  clausa 
fuit  sera  virginali;  vir  non  transivit  pcr  eani 
amplexu  niaritali ;  Dominus  Deus  egressus  est 
per  eam  nativitate  singulari.  Sed  certe,  quia  ad 
multiplicationem  olei ,  vasa  etiam  vicinorum 
non  pauca  coUecta  luerunt;  ideo  quoque  pcr 
vasa  illa  omnes  signari  possunt,  qui  plenitudi- 
nis  misericorditu  Marite  parlicipes  suut.  Qui  au- 
tem  sint  illi,  beatus  Beinardus  declaravit,  cum 
dixit  '  :  « Maria  omnibus  sinum  misericordius 
aperuit,  ut  ex  plonitudine  cjus  accipiant  uni- 
versi :  captivatus  (6)  redemptionem,  oeger  curatio- 
nem,  tristis  consolationem,  peccator  veniam, 
justus  gratiam,  angelus  laililiam,  denique  tota 
Trinitas  gloriam,  Filii  persona  carnis  humanoe 
substantiam. » 
B.  Maria  Quinto,  cliarissimi,  consideremus  quod  plena 
pienaf.E-  gg^  ^[qj,[^  ffficundationc  prolis  divinae.  Depleni- 

cnndi-  '  •       « 

taie  pro-  tudinc  illa  intcUigere  possumus  illud  Isaiae  -  : 
hs  dm-  y.^^,-  DQYfiijiuxn  sedeuiem  super  solium  excelsum,  et 

nae.  *  .  -        r. 

eleKOtum ,  et  plena  erat  domus  ^najestate  ejus.  Do- 

mus  illa  in  cujus  solio  Dominus  sedit,  est  beata 

Virgo,  in  cujus  ir.eutis  solio  Dominus  requievit. 

0  vere  beatissimum ,  o  vere  stabilissimum  so- 

lium !  sicut  dicitur  in  libro  Regum  *  :  Firmissi- 

mum  solium  tuum  in  oeternum.  Hoc  solium  excel- 

sum  est  in  iptellectu,  elevatum  in  affectu.  Excel- 

sum  est  quoque  superhomines,  elevatum  super 

homines.  Excelsum  insuper  est  gratia,  elevatum 

in  gloria.  In  solio  ergo  Mariae,  in  solio,  inquam, 

mentis  ejus  Dominus  sedebat  (c),  et  domus  cor- 

poris  ejus  majestate  Verbi  incarnati  plenaerat. 

De  hac  ineffabili  plenitudine  beatus  Ambrosius 

ait  * :  «  Bene  sola  gratia  plena  dicitur,  quae  sola 

graliam,  quam  nuUa  aUa  [d),  consecuta  est,  ut  gra- 

tias  repleretur  auctore.  »  0  vere  felix  domus  tam 

felici  foecunditate   plen^i!  Ait   namque  beatus 

Bernardus  ^  :  «Bene  gratia  plena,  quae  et  virgi- 

nitatis  gratiam  tenuit,  et  foecunditatis  gloriam 

acquisivit.  »  Dominus  ergo  in  solio  mentis  Ma- 

riae  sedit  per  gratiam,  et  domum  corporis  ejus 

majestatesuaimplevitper  assumptam  nuturam. 

Unde  in  terlio  Hegum  dicitur  ^ :  Impleverat  gloria 

Domini    domum    Domini.   Tunc  ait  Salomon  "^  : 

Dixit  Domi7ius ,    ut  habitaret  in  nebula.  Domus 

ergo  Domini  Maria  impleta  est  gloria  divinae 

majestatis  per  nebulam  assumptae  a  Deo  huma- 

nitatis ,  illam  dico  nebulam ,  de  qua  dicitur  in 

'  Bernard.,  Domin.  inf.  octav.  Assumpt.,  n.  2.  — 
«  Isa.,  VI,  1.  —  3  111  Reg.,  Ni\l,  13.  —  *  Ambros., 
in  Luc,  lib.  11,  n.  9.  —  ^  Bern,,  super  Missus  est , 
hom.  ni,  u.  3.  —  6  m  Reg.,  vni,  11.  —'  Ibid.,  12.— 


Ecclesiastico  * ;  Medicina  omnium  in  festinatione 
nebulcE.  Et  iterum  :  Quasi  stella  matutina  in  me- 
dio  nebulcB,  etc.  Nam  quasi  stella  in  nebula  esl 
Verbum  in  carne  a.ssumpta. 

Sexto  consideremus  ,  charissimi,   quomodo  B.Marim 
Maria  fuerit  plena  perfectione  universalis  Eccle-    '^'^°* 

'  '  perfec- 

sia).  Diversas  et  mirificas  perfectiones  et  gratias  tione 
in  diversis  sanctis  suij  habuit  et  habet  Ecclesia,  ^""'/ec" 
in  quorum  plenitudine  videtur  detenta  fuisse  cUtis. 
Maria,  ut  vere  possit  dicere  illud  Ecclesiastici '° : 
In  plenitudine  sanctorum  detentio  mea.  Revera  in 
plenitudine  sanctorum  Mariae  detentio  fuit,  dum 
in  mirifica  perfectione  sua,  plenitudo  perfectio- 
nis  sanctorum  sibi  non  defuit.  Sicut  beatus 
Bernardus  declarat,  cum  ait :  «  Merito  in  pleni- 
tudine  sanclorum  detentio  ejus ,  cui  noc  defuit 
fides  patriarcharum,  spiritus  prophetarum,  ze- 
lus  apostolorum,  constantia  martyrum,  sobrie- 
tas  confcssorum ,  castitas  virginum,  foecunditas 
conjugatorum  ,  imo  nec  puritas  angelorum.  » 
Scriptum  enim  estin  Ecclesiastico  '* ;  Inplenitudine 
sancta  admirabitur.  Ad  hoc  certe  in  plenitudine 
sanctorum,  non  in  plenitudine  impiorum  de- 
tentio  Mariae  est ;  quia  apud  eos  qui  pleni  sunt  j 

sanctitate ,  non  apud  eos  qui  pleni  sunt  ini-  i 

quitate ,  Maria  libenter  est.  Ipsa  quoque  non 
solum  in  pienitudine  sanctorum  detinetur,  sed 
etiam  in  plenitudine  sanctos  detinet,  ne  eorum 
plenitudo  minuatur.  Detinet  nimirum  virtutes, 
ne  fugiant;  detinet  merita,  ne  pereant;  detinet 
daemones,  ne  noceant;  detinet  Filium,  ne  pec- 
catores  percutiat.  Ante  Mariam  non  fuit,  qui  sic 
detinere  Dominum  auderet ,  testante  Isaia ,  qui 
dixit  '^ :  Non  est  qui  invocet  nomen  tuum,  qui  con- 
surgat  et  teneat  te. 

Septimo  consideremus,   quomodo  plena  sit  b.  Maria 
Maria  respersione  odoriferae  famae.  Sicut  enim    p'®°* 
ager  plenus  odoriferarum  specierum  odoribus,     sione 
'sic  Maria  plena  est  odoriferis  famoe  aspersioni-  odorife- 

^-  r»fam8B. 

bus.  De  hac  plenitudine  accipiamus  quod  legi- 
tur  in  Genesi  ^^ :  Ecce  odor  filii  mei,  sicut  odor  agri 
•pleni,  cui  benedixit  Dominus.  Ager  iste  est  Maria, 
in  qua  thesaurus  angelorum ,  imo  totus  Dei 
Patris  absconditus  est.  Felix  qui  **  vendit  omnia 
quce  habet,  et  emit  agrum  istum.  Hujus  agri  pleni 
plenus  odor  est  plena  Maria  fama,  plenus  ho- 
nor.  De  hoc  beatus  Hieronymus  ait  '^  :  «  Quia 

»  Eccli.,  XLiri,  24.  —  »  Ibid.,  l,  6.—  ^^  Eccli.,  xxiv, 
16.  —  11  Ibid.,  3.  —  12  Isa.,  lxiv,7.  —  '3  Qen.,  xxvii, 
27.  —  1*  Malth.,  XIII,  44.  —  '5  Hieron.,  ubi  supra. 

(a)  Vulg.  ingressus.  —  (6)  Al.  captivus.  —  (c)C(bI. 
edit.  sedebit.  —  (d)  Suppl.  meruerat. 


LECTIO  Vfl. 


255 


multis  repleta  erat  virlulum  otloribus,  manans 
ex  ea  fragrabat  suavissimus  odor  spiritibus  an- 
gelicis.  »  De  isto  odore  ipsa  sancta  gloriando 
dicere  potest  illud  Erdesiastici  * ;  SiciU  cinnamo- 
mum  et  balsamwn ,  amcznitatis  odorem  dedi.  Odor 
Marife  fuit  sicut  cinnamomum  exterius,  in  cor- 
tice  conversationis;  sicut  balsamum  interius,  in 
unctione  devotionis;  sicut  myrrha,  in  amarica- 
tione  casligationis.  Fuit  quoque  odor  Marioe  si- 
cut  cinnamomum  in  aclione ;  sicut  balsamum 
in  contemplatione;  sicut  myrrha  in  passione. 
0  vere  dives  et  nimis  dives,  quae  praeter  alia 
aromata,  tara  plena  fuit  odorifero  Spiritus  sancti 
balsamo,  ut  bene  de  illo  super  illud,  Spiritus 
sanctus  superveniet  in  te,  beatus  Bernardus  di- 
cat  *  :  «  Pretiosum  iUud  balsamum  tanta  tibi 
copia  tantaque  plenitudine  inflQet,  ut  copiosis- 
sime  efUuat  circumquaque.  »  Bene  ergo  dicere 
potuit  Deus  Pater  :  Ecce  odor  Filii  mei  sicut  odor 
agri  pleni,  quasi  dicat  :  Ecce  odor  Filii  mei , 
honor  Fihi  pleni,  ex  honore  plena;  matris  suee 
cst  et  fama.  Undc   Hieronjmus  ait '  :  «  Honor 
maternus  ejus  est,  qui  de  ea  natus  est.  » 
iria      Octavo  cousideremus,  cbarissirai,  quomodo 
'  "■'■  plena  est  Maria  resultatione  sive  expressione 
(li-  divinae  gloriae,  juxta  illud  Ecclesiaslici  * :  Gloria 
5'**'  Domini  plenumestopusejus.  Antonomastice  opus 
Domini  mirabile  est  Maria,  de  quo  dicitur  in 
Ecclesiastico  ^ :  Vas  admirabile  opus  Excelsi.  Vere 
opus  mirabile,  quia  nunquam  invcnitur  simile. 
Unde  de  hoc  dicitur  ^  :  JVo«  est  factum  tale  opus 
in  universis  regnis.  Non  utique  in  regno  ccele- 
stium,  non  in  regno  terrestrium,  non  in  regno 
infernorum  :  quia  nullum  tale  opus  in  coelo , 
nuUum  tale  in  mundo,  nuUum  tale  in  hmbo 
fuit.  Hoc  enun  opus  plenum  est  dominica  glo- 
ria,  quia  super  omnem  puram  creaturam  resul- 
tat ,  et  relucet  plenissime  in  Maria.  Nam  proster 
assumptam  a  Verbo  naturam,  nuUum  est  opus, 
nulla  est  creatura,  in  qua  tanta  divinoe  glorioe 
materia  reluccat,  sicut  in  Maria.  Gloriara  enim 
de  restauratione  facta  in  ccelo,  gloriam  de  re- 
demplione  facta  in  raundo,  gloriara   de  hbe- 
ratione  facta  in  inferno,  habet   Dominus  per 
Mariam,  habet  per  plenitudinem  Mariae.  Et  ideo 
bene  ait  Anselmus  sic  :  «Tibi  solum  loquor, 
Domina,  beneficiis  tuis  plenum  esse  mundum ; 

»  Ercli.,  XXIV,  20.  —  ^  Bernard.,  in  Nativ.  B.  Mar., 
de  aquaductu,  seroj.,  n.  5.  —  ^  Hieronyuj.,  ubi  supra 
proxime.  —  <  Eccli.,  XLU,  16.  —  »  EccU.,  XLlil,  2.  — 


inferna  penetravit,  coelos  superavit.  Per  pleai- 
tudinem  enim  gratiffi  tuae,  quae  in  inferno  erant, 
se  laetantur  liberata,  ct  quae  supra  mundum 
sunt,  se  gaudent  restaurala.  »  Plenum  crgo  est 
gloria  Domini  opus  ejus  Maria,  quia,  sicut  dici- 
tur  in  Isaia  "^ :  Plena  est  omnis  terra  gloria  ejus. 
Plena  utique  est  omnis  terra,  plcna  est  tota  Ma- 
ria  relucente  in  se  plenissime  divina  gloria. 
Merito  autem  omnibus  praedictis  gratiis  plenis- 
sima  dicitur,  qua^  omnibus  non  ingratis  gratis- 
sima  creditur,  sicut  beatus  Bernardus  ostendit, 
qui  de  hoc  verbo,  Ave,  gratia  plena,  loquens,  sic 
ait  :  «  Bene  plena  gratia,  quia  Deo  et  angelis, 
et  hominibus  grata  :  hominibus  per  foecundi- 
tatem,  angehs  per  virginitatem,  Deo  per  humi- 
litatem.  » 

Nono   consideremus,   charissimi,    quomodo  b.  Maria 
plena  sit  Maria  fruitione  laetitioe  aeterna^.  Quis    p'®°* 

...  ,  fruitione 

enim  nesciat,  eam  ab  his  non  exclusam,  quibus   ifBtitiie 
Filius  ejus  dixil  *  :  Petite,  et  accipietis,  ut  gau-  *^e'"''*- 
dium  vestrum  plenum  sit.  Si  ergo  omnium  Apo- 
stolorum  ,  imo  omnium  cum  Deo  rcgnanlium 
gaudium  plenum  est,  quanto  Matris  Dei  gau- 
dium  plenissime  est  plenum  ?  De  hac  plenitu- 
dine  B.  Hieronymus  inquit^ :  «  Plena  siquidem 
gratia,  plena  Deo,  plena  virtutibus,  non  potcst 
non  possidere  pleniter  gloriam  claritatis  aeter- 
nae.»  Quidmirum,silaetitiam  etgloriamplenam, 
et  superplenam  habet  in  regno,  quae  gratiam 
plenam  et  superplenam  habuit  in  exiUo  ?  Quid 
certe  rairum ,  si  tam  in  coelo  quam  in  mundo 
ejus  plenitudo  super  omncm  creaturam  sit,  de 
cujus  plenitudine  omnis  creatura  virescit  ?  Unde 
Anselraus  ait  :  «  0  femina  plena  et  superplena 
gratia,  de  cujus  plenitudinis  exundantia  res- 
persa  reviviscit  omnis  creatura !  »    Sic  ergo , 
charissirai,  videtis  in  Maria  plenitudinem  sa- 
pientias  illuminativam ,    plenitudinem    graliae 
inundativam,  plcniludinem  vita^  fructificativara, 
plenitudinem  misericordiae  subventivam,  pleni- 
tudinem  Ecclesiae  perfectivam,  plenitudinem  fa- 
ma3  respersivam,  plenitudinem  divince  gloriai 
expressivara,  et  plenitudinem  aeternoB  laetitioe 
supergressivam.    Eia  ergo ,   plenissima  Virgo 
Maria,  nos  tam  inanes,  tam  vacuos,  sic  partici- 
pes  plenitudinis  tuae  facias,  ut  tandem  ad  aster- 
nam   plenitudinem  pertingere  valeamus.  Per 
Dominum  nostrum  Jesum  Christum,  etc. 

«  III  Reg.,  X,  20.—  ^'  Isa.,  vi ,  .3.  —  » Joan.,  xvi,  24. 
~  '  Ilieron.,  ubi  supra. 


236 


SPECULUM  BEATyE  MARliE  VIRGIN18. 


LEGTIO  VllL 


Verbi 
illius, 
Domi- 
nua  te- 
cum,  de- 
daratio. 


Quod  Dominus,  de  quo  dicitur  B.  Marioe  Dominus 
lecum,  ijeneraliler  est  Donrinus  universalis  oin- 
nium  reram,  potentissimus,  sapientissimus,  opu- 
hntissimus,  ac  indeficientissimus,  et  cum  eo  beala 
Maria  etiam  talis. 

Ave,Maria,  gratiaplena,  Domiiius  tecum.  Osten- 
sum  estsupra,  quomodo  Maria  propter  purissi- 
mara  vitfe  innocentiam  merito  per  Ave  saluta- 
tur  ;  ostensum  est  quoque  quomodo  propter 
copiosissimae  gratise  allluentiam  merito  gratia 
plena  commemoralur.  Ostendendum  autem  nunc 
est,  quomodo  propter  specialissimam  Dei  pra^- 
■  sentiam  merito  Dominus  secum  fore  insinuatur. 
Dominus  ergo  tecum.  0  magne  Gabriel ,  ma- 
gnum  magnae  Maria?  de  magno  Domino  nuntias. 
Magnum  est  quod  ei  dicis,  Dominus  tecum.  Sed 
dic  nobis,  quanlura,  vel  quomodo  secum  ?  Et 
ecce  beatus  Augustinus  in  persona  Gabrielis  ad 
hoc  respondens,  ait  *  :   «    Dominus  tecum,  sed 
plusquam  mecum.  Dominus  tecum,  sed  non  si- 
cut  mecura.  In  rae  licet  sit  Dominus,  memetip- 
sum  creavit  Dorainus;  per  te  autem  nasciturus 
est  Dominus.  »  Dominus  ergo,  o  Maria ;  sed  quis, 
vel  quantus?  Dominus  terrse  et  omnium  genera- 
liter,  Dorainus  hominum  specialiter,  Dominus 
tuus  singulariter,  o  Maria.  Dominus,  inquara , 
crealurcB  generaliter  universaUs,  Dominus  spe- 
cialiter  naturiE  rationalis,  Dorainus  singulariter 
aulae  tnaa  virginalis,  o  Maria.  Considerandum 
est  ergo,  charissimi,  quod  Dominus  iste,  de 
quo  dicitur  :  Dominus  tecum,  ipse  es  generaUter 
Dorainus  creaturae  universaUs.  Unde  Judith  ^  : 
Dominus  coclonm,  Creator  aquarum,  et  Dominus 
totius  creaturce.  Et  Sapiens  *  :  Omnium  Dominus 
dtlexit  illam.  Omniura  certe  universaliter,  om- 
nium,  inquam,  visibiUum  et  invisibilium.  Iste 
universalis  oraniura  Dorainus  sic  cura  Maria  fuit, 
quod  etiara  ipsam  universalera  omnium  dcmi- 
nam  fecit :  dominam,  inquam,  coeii,  et  domi- 
nam  mundi.  Propter  quod  Anselmus  ait :  «  Re- 
gina  coeli,  et  doraina  raundi,  mater  ejns  qui 
mundat  raundum,  tibi  confiteor,  quod  corpus 
meura  nirais  est  imraundura.  »  Sed  ecce  iste 
universalis  omnium  Dominus,  ipse  est  Dominus 
potentissimus,  Dominus  sapientissimus,  Domi- 
nusopulentissimus,  Dominus  indeficientissimus. 
Dominus  enira  sine  potentia,  dorainus  sine  sa- 

i  De  Temp.,  serm.  xvni,  al.  cxcv,  n.  2,  Oper.  Aug., 
Append.  tom.  V.  —  *  Juditli,  ix  ,  17.  —     Sap.,  vm. 


pientia,  dominus  sine  opulenUa,  dominus  sine 
permanentia  minus  perfectus  dominus  esset. 
Unde  dominus  impotens,  dominus  insipiens, 
dorainus  indigens,  dominus  deficiens,  sive  non 
permanens,  rainus  rcputaretur.  Dorainus  ergo 
universaUs,  ipse  Dominus  est  potentissimus  vo- 
luntate,  Dominus  sapientissimus  veritate,  Domi- 
nus  opulentissimus  proprictate,  Dominus  inde- 
ficienUssimus  ceternitate. 

Primo  atlendite,  charissimi,  quod  Dominus 

universaUs  qui  cum  Maria  est,  cum  Dominus 

potenUssimus  voluntate  sit,  bene  de  iUo  Pro- 

pheta  ait  * :  Omnia  qucecumque  voluit,  Dominus  fe- 

cit,  etc,  usque  in  omnibus  (a)  abyssis.   Ergo  nec 

in  coeUs,  nec  in  terris,  nec  in  omnibus  inferni 

abyssis,  vohmtaU  tam  potentissimi  Domini  re- 

sistere  quisquam  potest,  teste  Mardocheo ,  qui 

de  isto  Doraino  ait  ^  r  Domine  B.ex  Omnipotens,  in 

ditione  tua  cuncta  sunt  posita,  et  non  est,  qui  tuce 

resistere  possit  voluntati.  Ecce ,  Maria ,  quantus 

Dominus  est,  quam  potentissimus  Dominus  est, 

qui  tecura  est.  Et  quia  Dorainus  potentissimus , 

potentissime  tecum  est  :  ideo  et  tu  es  potentis- 

sima  secum,  potenUssima  es  per  ipsum,  poten- 

tissiraa  apud  ipsum,  ita  ut  vere  dicere  possis 

iUud  Ecclesiastici^ :  In  Eierusalem  potestas  mea. 

Hierusalem  signat  Ecclesiam  triumphantem  in 

coeUs;   signat  eUam  Ecclesiam   miiitantem  in 

terris.  Nam  vere  tam  in  coeUs,  quam  in  terris 

potestatem  habet  Mater  potentissiraa  Creatoris. 

Quara  potenUssiraam  cognoscit  AnselmuSj  cum 

orans  ait  :  «  Exaudi,  pia;  adesto,  propiUa;  ad- 

juva,  potenUssima,  ut  mundentursordesmenUs 

mese,  et  iUurainentur  tenebrae  raeae. »  Dominus 

ergo  tecum,  o  Maria  potentissima. 

Secundo  attendite,  charissimi,  quod  univer- 
saUs  Dominus,  qui  est  cum  Maria,  ipse  est  Do- 
minus  sapientissimus  veritate.  Ipse  enim  estDo- 
minus,  de  quo  in  Psalmo  dicitur  "^  :  Magnus 
Dominus  noster,  et  magna  virtus  ejus,  et  sapientice 
ejus  non  est  numerus.  0  quam  sapientissimus  Do- 
minus,  cujus  sapientiam  nihil  faUere,  nihil  la- 
tere  potest,  quia  omnia  manifesta  et  occulta 
novit.  Omnia  utique  opera  nostrabonaetmala, 
omnia  verbanostrabonaetmala,  omnescogita- 
Uones  et  orania  desideria  nostra  bona  et  mala, 
omnia  scit  Dorainus.  Unde  Petrus  ait  ^ :  Domine, 
tu  omnia  scis  .  Ecce,  Maria,  quaUs  Dorainus  est, 
quam  sapienUssimus  Dominus,  qui  tecum  est. 

3.  —  4  Psal.  cxxxiv,  6.  —  ^  Esth.,  xui,  9.  —  ^  Ec- 
cli.,  XXIV,  15.  —  7  Psal.  cxLv;,  5.  — '  Joan.,  xxi,  17. 
(a)  Caet.  edit.  deest  omnibus.  —  (6)  Vulg.  nosti. 


SPECULUM  BEATJ:  ]VLVRIiE  YIRGINIS. 


257 


Et  quia  Dominus  sapientissimus  sapientissime 
esttecum;  ideo  tu  es  sapientissima  secum,  sa- 
pientissiraa  es  per  ipsum.  Tu  enim  signata  es 
perillam  Abigail,  de  quadicitur  •  :  Eratque  illa 
mulier  prudentissima  et  speciosa.  Maria  tam  pru- 
dentissima,  tam  speciosa  fuit,  ut  Anselmus  de 
ipsa  audacter  dicat :  «Omncs  thesauri  sapientiae 
et  scientiae  in  Maria.  »  Dominus  ergo  tecum,  o 
Maria  sapientissima. 

Terlio  attendite,  charissimi,  quod  Dominus 
universalis,  qui  cum  Maria  est,  ipse  est  Dominus 
opulentissimus  proprielate,  sicut  bene  de  isto 
Domino  Propheta  testatur,  dicens  ^  :  Domini  cst 
terra,  etc,  usque  in  eo.  Domini  certc  est  uon 
solum  terra  et  plenitudo  ejus,  imo  etiam  coe- 
kim  et  plenitudo  ejus.  Tui  enim  *,Domine,  sunt 
cobU,  et  tua  est  terra,  quia  *  ccBlum  corU  Domino. 
Domini  hujus  omnia  sunt  propria  ,  coelum  et 
terra,  corporalia  et  spirituaHa,  omnis  natura , 
omnis  gratia,  omnis  coelestis  gloria,  omnia  sunt 
Domini  propria.  Dominus  ergo  ditissimus  est , 
sicut  etiam  Apostohis  ait '  :  Ideo  Dominus  om- 
nium,  dives  in  omnes  qui  invocant  illum.  Ecce, 
Maria,  quantus  Dominus  est,  quam  opulentissi- 
mus  Dominus  est,  qui  tecum  est.  Et  quia  Domi- 
nus  apulentissimus  opulentissime  est  tecum, 
ideo  tu  es  opulentissima  sive  ditissima  secum, 
ita  ut  vere  tibi  dici  possit  illud  Proverbiorum  ® ; 
Multce  filicE  congregaverunt  divitias,  tu  supergressa 
es  universas.  Fiha  Agnes,  fiUa  Lucia,  fiha  Caeci- 
ha,  filia  Agatha,  fiha  Calharina,  et  muhte  ahae 
fihae,  et  muUae  ahae  virgines  sanctae,  multae  ani- 
mae  justoe  congregaverunt  diviUas  virtutum  et 
gratiarum,  divitias  meritorum  et  praemiorum ; 
sed,  Maria,  universis  divitiis  supergressa  es 
excellentissimeuniversas.  0  quamdives  estMaria 
in  gloria,  quae  tam  dives  fuit  in  miseria !  0  quam 
dives  est  in  ccelo,  quae  tam  divcs  fuit  in  mun- 
do !  0  quam  dives  est  in  anima  sua,  quae  tam 
dives  fuit  in  carne  sua,  ut  etiam  beatus  Bernar- 
dus  exclamans  dicat  :  «  0  dives  in  omnes  et  su- 
per  omnes  Maria,  de  cujus  substantia  modica 
pars  assumpta,  toUusmundi  suffecit  solvere  de- 
licta  !  »  Dominus  ergo  tecum,  o  Maria  opulen- 
Ussima. 

Quarlo  attendite,  charissimi,  quod  Dominus 
universahs,  qui  est  cum  Maria,  ipse  est  Dominus 
indeficienUssimus  ffiternitate;  unde  habetis  in 
Exodo  ■^  .•  Dominus  regnabit  in  ceternum,  et  ultra. 

»  I  Reg.,  XXV,  1.  —  '  Psal.  xxni,  1.  —  »  Psal. 
Lxxxvni,  12.  —  »  Psul.  cxni,  16.  —  *  Rom.,  x,^2. 
—  «  Prov.,  XXXI,  29.  —  7  Exod.,  xv,   i«.  —  »  Psal. 

TOM.    XIV. 


Et  in  Psalmo  de  isto  Domino  dicitur  * :  Tu  au- 
tcm,  Domine,  in  ceternum  permanes.  Ecce,  Maria, 
quantus  Dominus  est,  quam  indeficicntissimus 
Dominus  est  qui  tecura  estj  et  quia  Dominus 
indeficientissimus  indeficienUssime  est  tecum,  et 
ideo  tu  es  indeficienUssime  in  aeternum  secum. 
Tu  enim  es  Uironus  ille  indeficiens,  thronus  in 
aeternum,  thronus  Filii  Dei,  de  quo  Pater  per 
Prophetam  ait '  :  Thronus  ejus  sicut  Sol  in  con- 
spectu  meo,  et  sicut  Luna  perfecta  in  ceternum,  et 
vere  in  seternum.  Unde  non  solum  vere  dicimus : 
Tu  autem,  Domine,  in  ceternum  permanes;  sed 
etiara  vere  dicere  possumus  :  «  Tu  autem,  Do- 
mina,  in  ffiternum  permanes.  »  Quid  mirum,  si 
Maria  ipsain  Filio  suo  permaneat  in  aeternum, 
cum  eUam  beneficia  Mariae  in  servis  suis  perma- 
neant  in  oeternum ?  Ait  enim  beatus  Bernardus '" : 
«  In  te,  o  Maria,  angeli  laeUtiam,  justi  graUam, 
peccatores  veniam  inveniunt  in  aeternum. »  Do- 
minus  ergo  tecum,  o  Maria  indeficientissima. 
Gaude  nunc,  Maria,  gaude.  Ecce  Dominus  po- 
tentissimus  sic  est  tecum,  quod  tu  es  potentissi- 
ma  secum.  Dominus  sapienUssimus  sic  est  tccum, 
quod  tu  es  sapientissima  secum.  Dominus  opu- 
lentissimus  sic  est  tecum,  quod  tu  cs  opulentis- 
sima  secum.  Dominus  indeficientissimus  sic  est 
tecum,  quod  tu  es  indeficienUssima  secum.  Eia 
ergo,  potentissiraa  Doraina,  esto  nobis  impoten- 
tissimis  auxiliatrix.  Eia,  sapienUssima  Domina, 
esto  nobis  insipienUbus  auxiliatrix  et  consilia- 
trix.  Eia,  opuIenUssima  Domina,  esto  nobis  in- 
digentibus  locupletatrix.  Eia,  indeficientissima 
Domina,  esto  nobis  deficienUbus  perpetuatrix 
in  omni  bono. 

LEGTIO  IX. 

Quod  Dominus,  de  quo  dicitur  Beatoe  Marice  :  Do- 
minus  tecum,  specialiter  cst  Dominus  creaiurce 
rationalis,  piissimus,  justissimus,  certissimtcs, 
ac  nominatissimus,  et  talis  etiam  cum  ipso  beata 
Maria. 

Consequenter  consideremus,  charissirai,  quod 
Dorainus  iste  de  quo  dicitur  :  Dominus  tecum, 
ipse  est  Dominus  specialiter  creaturae  rationalis, 
sicut  ipsa  rahonalis  creatura  in  Psalmo  ait  "  : 
Domine  Dominus  noster,  elc.  Dorainus  oraniura 
universahter;  Dominus  noster  specialiler.  Sic 
uUque  Dominus  noster,  sicut  dicitur  in  Isaia  **  : 

C!,  13.  —  •'  Psal.  Lxxxviii,  38.  —  'o  Bem.,  in  diein 
Pent.,  seriii.  u,  n.  4.  —  "  Psal.  vni,  1.  —  '-  Isa., 
xxxili,  22. 

17 


238 


SPECULUM  BFATiE  MARIiE  VinfilNIS. 


Domimis  judex  noster,  Dominiis  leijifer  noster,  Do- 
Tninus  rex  no^ter.  Dominus  legifer  noster  in  mun- 
do;  Dominus  judex  noster  in  judicio;  Dominus 
rex  noster,  nos  coronans  in  coelo,  Iste  specialis 
noster  Dominus  sic  cum  Maria  fuit,  quod  eliam 
ipsam  spccialem  nostram  dominam  fecit.  Quod 
bene  beatus  Bernardusrecognoscen  ,  ait;  «Do- 
mina  nostra,  mediatrix  nostra,  advocatanostra^ 
tuo  filio  nos  reconcilia,  tuo  fdio  nos  commenda, 
tuo  filio  nos  ropreesenta.  »  Sed  ecce  iste  noster 
specialis  Dominus,  ipse  est  piissimus,  Dominus 
justissimus,  Dominus  certissimus,  Dominus  no- 
minatissimns.  Dominus  enim  qui  non  esset  pius 
in  beneficiis,  juslus  in  judiciis;  Dominus  qui 
non  esset  certus  in  promissis^  Dominus  qui  non 
Gsset  nominatus  in  populis,  miaus  reputare- 
tur.  Domiuus  crgo  noster  est  Dominus  piissi- 
mus  liberalitatc ;  Dominus  justissimus  requitate ; 
Dominus  cerlissimus  fidelilate;  Dominus  nomi- 
natissimus  famositate. 

Primo  ergo  attendite,  charissimi,  quod  Do- 
minus  noster  specialis,  qui  cum  Maria  est,  ipse 
est  Dominus  piissimus  liberalitate  misericordiae 
suae  infinitae.  Ipse  enim  est  Dominus,  de  quo 
Propheta  ait ' :  Tu,  Domine,  suavis  et  mitis,  et  mul- 
tcB  misericordice  oninibus  invocantibus  te.  Multae 
misericordise  Dominus,  in  multis  beneficiis  tem- 
poralibus,  spiritualibus,  seternalibus,  quae  ex 
multa  misericordia  sua  contulit  nobis,  et  con- 
ierre  non  cessat.  Utinam  tantis  Domini  miseri- 
cordiis  non  simus  ingrati !  Utinam  Domino  tam 
misericordissimo  simus  valde  grati  cum  Isaia, 
qui  de  Domino  ait  ^  :  Miserationum  Domini  re- 
cordabor  :  laudabo  Dominum  super  omnibus,  in 
quibus  reddidit  nobis  Dominus.  Ecce,  Maria,  qua- 
lis  Dominus  est,  quam  piissimus,  quam  miseri- 
cordissimus  Dominus  est,  qui  tecum  est.  Et  quia 
Dominus  misericordissimus  misericordissime  est 
tecum,  ideo  et  tu  es  misericordissima  secum,  ut 
vere  de  te  dici  possit  illud  Isaise  ^ :  Prceparahitur 
in  misericordia  solium  ejus,  et  sedebit  super  illud 
in  veritate.  Solium  divinae  misericordiae  est  Ma- 
ria,  mater  misericordiae,  in  quo  oranes  inve- 
niunt  solatia  misericordiae.  Nam  sicut  misericor- 
dissimum  Dominum,  ita  misericordissimam  Do- 
minam  habemus.  Dominus  noster  multae  mise- 
ricordife  est  omnibus  iavocantibus  se ;  et  Domi- 
na  nostra  multae  misericordiae  est  omnibus  in- 

'  Psal.  Lxxxv,  5.  —  '  Isa.,  lxiii,  7.  —  ^  Isa.,  xvi, 
5.  —  *  Hern.,  de  Assumpf.  B.  Mar.,  sertn.  iv,  n.  8. 
—  8  Psnl.  X,  8.  —  6  Psal.  cxviii,  137.  —  7  Psal. 
cxLiv,    17.  — -    '^    Sap.,   VI,    8.    —  '    Beruard.,    in 


vocantibus  sc.  Proptcr  quod  optime  Bernardus 
dicit  '■*  :  «  Sileat  misericordiam  luam,  Virgo 
beata,  qui  invocalam  eam  in  nccessitatibussuis, 
sibi  meminerit  defuisse.  »  Dominus  ergo  tecum, 
o  Maria  misericordissima. 

Secundo  atlendile,  charissimi,  quod  Dominus 
noster  specialis,  qui  est  cum  Maria,  ipse  est  Do- 
minus  justi.ssimus  aequilate,  sicut  bene  de  Do- 
mino  isto  in  Psalmo  dicilur  ^  :  Jastus  Dominus, 
etjustitias  dilexit.  Et  iterum  * :  Justus  es,  Domine, 
et  rectum  judicium  tuum.  Justus  certe  est  Domi- 
nus  in  omnibus  judiciis  suis,  in  omnibus  cau- 
sis,  in  omnibus  factis  suis,  sicut  iterum  in  Psal- 
mo  dicitur'' :  Justus  Dominus  in  omnitus  viis  suis. 
Dominus  ita  justus  est  in  omui  viajustitiae,  quod 
propter  nullam  personamdeclinataviajustitiap. 
Et  ideo  bene  de  isto  Domino  dicitur  *;  Non  sub- 
irahetpersonam  cujusquam  Dominus,  quiestomnium 
dominator,  nec  verebitur  magnitudinem  cujasquam, 
quoniam  pusillum  et  magnum  ipse  fecit,  et  oequaliter 
est  illi  cura  de  omnibus.  Ecce,  Maria,  qualis  Do- 
minus  est,  quam  justissimus  Dominus  est,  qui 
tecum  est.  Et  quia  Dominus  justissimus  est  te- 
cum,  ideo  et  tu  es  justissima  secum.  Tu  enim 
es  virga  Aaron,  recta,  florida  et  fructifera  :  re- 
cta,  imo  rectissima  per  justitiam  et  aequitatem ; 
florida,  per  virginitalem;  fructifera,  perfoecun- 
ditatem.  Quae  enim  esset  virga  recta,  si  non  vir- 
ga  Aaron  esset  recta  ?  Quae  anima  esset  justa,  si 
non  Maria  esset  justa?  Hoc  est  quod  beatus 
Bernardus  dicit  ^  :  «  Quis  justus,  si  non  Maria 
justa,  de  qua  ortus  est  Sol  justitiae?  »  Domi- 
nus  ergo  tecum,  o  Maria  justissima. 

Tertio  attendite,  charissimi,  quod  Dominus 
specialis  noster,  qui  est  cum  Maria,  ipse  est  Do- 
minus  cerlissimus  fidelitate,  et  fidelissimus  cer- 
titudine,  sicut  Propheta  testatur,  qui  ait  *<*  :  Fi- 
delis  Dominus  in  omnibus  verbis  suis.  Recogitate 
ergo  verba  ista,  quibus  promisit  coronam  jus- 
tis,  et  gehennam  injustis ;  et  scitote  quod  Do- 
minus  fidelis  fideliter  verba  sua  tenebit,  fideli- 
ter  quod  locutus  est  implebit,  sicut  de  isto  Do- 
mino  dicitur  in  Ezechiele  "  ;  Ego  Dominus  locutus 
sum,  et  faciam.  Verba  utique  sua  Dominus  fide- 
lissimus  fidelissime  tenebit,  sicut  ipse  in  Evan- 
gelio  suo  dicit  '^  :  Cce/mw  et  terra  transibunt,  etc. 
Ecce,  Maria,  qualis  Dominus  est,  quam  fidelis- 
simus  Dominus  est,  qui  tecum  est.  Et  quia  Do- 
minus  fidelissimus  fidelissime  est  tecum,  ideo 

Nativ.  B.  Mar.,  de  aqumd.,  serm.,  n.  5.—  ""  Psal. 
cx^v,  13.  —  "  Ezech.,  xxx,  12.  —  '»  Matth., 
xm,  35. 


SPECULUM  CEATyE  MARTyE  VIRGINIS. 


250 


et  lu  es  fidelissima  secuin.  Tu  enira  es  illa  fidelis- 
sima  columba  Noe,  quft;  inler  summum  Dcum, 
ct  mundum  diluvio  spirituali  submf;rsum,  me- 
diatrix  fidelissima  cxtitit.  Corvus  iufidelis,  co- 
lumba  fidclis  fuit.  Sic  et  Eva  infidelis ;  Maria 
vero  fidelis  inventa  est.  Eva  infidelissima  me- 
diatrix  perdilionis;  Maria  vero  iidelissima  me- 
diatrix  salulis  fuit.  Ideo  beatus  Bernardiis  ait  *  : 
«  Fidelis  mediatrix  Maria,  qucB  salutis  antido- 
tum  viris  et  mulieribus  propinavit.  »  Dominus 
ergo  tecum,  o  Maria  fidelissima. 

Quarto,  atteudite,  charissimi,  quod  nosler  Do- 
minus  spccialis,  qui  cum  Maria  est,  ipso  est  Domi- 
nus  nominatissimus  famositate.  Magni  enim  no- 
minis  cst,  teste  Hieremia,  qui  de  Domino isto  aif- : 
Non  est  similis  tui,  Dominc,  et  magnus  tu,  et  ma- 
gnum  nomcn  tuum.  Magnura  utique  fama  etlaude 
nomen  Domini  est  in  omni  populo,  sicut  Pro- 
pheta  ostendit  dicens  '  :  lieges  terrce,  et  omnes 
populi ;  principes,  et  omnes  judices  terroe.  Juvenes 
et  virgines,  senes  cum  junioribus  laudent  nomen 
Domini.  Nominis  autera  Domini  laus  ct  faraa  non 
solum  omnem  popubim,  sed  etiam  ad  orane 
tempus  se  extendit,  sicut  per  eumdem  prophe- 
tam  patet,  qui  ait  * :  Sitnomen  Domini  bencdictum, 
ex  hoc  nunc  et  usque  in  sceculum.  Item  nominis 
Domini  laus  et  fama  non  solura  ad  oranem  po- 
pulura,  non  solum  ad  omne  tempus ;  sed  efiam 
ad  omnera  locum  se  cxtendit,  sicut  jam  dictus 
propheta  declaraus  ait  ^* :  A  solis  ortu  usque  ad 
occasum  laudabile  nomen  Domini.  Ecce,  Maria, 
quantus  Dominus,  quam  nominatus  Dorainus 
est,  qui  tecum  est;  et  quia  Dominus  nomina- 
tissimus,  sive  faraosissiraus,  famasissirae  est  te- 
cum,  ideo  et  tu  faraosissiraa  et  norainatissima 
secum.  Tu  enim  bene  signata  es  per  illam  Riith, 
de  qua  legitur  sic  *  :  Sit  exemplum  virtutis  in 
Ephrata,  et  habeat  cekbre  nomen  in  Bethleem,  id 
est  in  Ecclesia.  0  celeberrimi  norainis  Maria, 
quomodo  posset  noraen  tuura  non  esse  celebre, 
quae  etiam  devote  norainari  non  potes  sine  no- 
minantis  utihtate  ?  Testatur  tuus  Bernardus  di- 
cens  "^  :  «  0  magna,  o  pia,  o  multura  laudabilis 
Maria,  tu  nec  norainari  potes,  quin  accendas; 
nec  cogitari  quidem,  quin  recrees  affectus  di- 
hgentium  te;  tu  nunquam  sine  dulcedine  divL- 
nitus  tibi  insita,  pi<E  memoriae  portas  ingiede- 
ris.  »  Maria  ergo,  fratres,  optime  signata  est  per 

'  Bern.,  in  Dont.  inf.  oclav.  Assumpt.,  serm.,  u.  2. 
—  »  Jerem.,  x,  6.  —  '  Psal.  cxLvni,  11-12.  —  *  Psal. 
cxii,  2.  —  8  Ibid.,  3.  —  6  liuth,  IV,  11.  —  7  Vel 
Ecbert.,  Serm.  paneg.,  seu  Deprec.  et  laud.  ud  Virg. 


illara  famosissimi  nominis  fceminam  Judith,  de 
qua  scriptum  est  * :  Ilcec  erat  in  omnibus  famo- 
sissima,  quoniam  timehat  Dominum  valde,  nec  crat 
qni  de  illa  loquoretur  verbum  malum.  Famosaqui- 
dein  est  Maria  propter  virtutes  ct  exempla  sua 
tara  laudabilia  ;  famosior  autcm  propter  mise- 
ricordias  et  beneficia  sua  tam  inenarrabilia: 
famosissima  vero  propter  gratias  et  privilegia 
sua  tam  mirabilia.  Quid  enim  mirabilius,  quam 
esse  matrem  et  virginem,  et  esse  Dei  matrem? 
Quid  auiem  mirum,  si  Maria  de  tautis  millibus 
misericordire  suaj  beneficiis  famosa  est  in  mun- 
do,  quae  tam  faraosa  est  de  unico  beneficio  suo 
circa  Theophilum  exhibito?  Ait  beatus  Bernar- 
dus^ :  <c  Faraosura  suramae  tuae  benignitaUs  tes- 
timonium  est  per  te  rcstauratus  Theophilus,  o 
Maria.  »  Domiuus  ergo  tecura,  faraosissiraa  o 
Maria.  Gaude  nunc,  o  Maria ;  gaude.  Ecce  Do- 
minus  piissimus  sic  est  tecum,  quod  tu  es  piissi- 
ma  secum.  Dominus  justissimus  sic  est  tecum, 
quod  tu  es  justissima  secum.  Dominus  famosis- 
simus  sic  est  tecum,  quod  tu  es  famosissima 
secum.  Eia  ergo,  piissima  Maria,  nos  irapios 
salva  per  tuam  misericordiosissimam  pietatem. 
Eia,  justissima  Maria,  nos  injustos  salva  per 
tuam  justissimam  aequitatem.  Eia,  fidelissima 
Maria,  nos  perfidos  salva  per  tuam  certissimam 
fidehtatem.  Eia,  famosissima  Maria,  nos  infa- 
mes  salva  per  tuam  suavissimam  famositatem. 

LECTIO  X. 

Quod  Dominus,  de  quo  dicitur  B.  Marioe :  Dominus 
tecum^  iam  singulariter  est  cum  Maria,  ut 
ipsa  ejus  sit  filia  nobilissima,  mater  dignissima, 
sponsa  venustissima,  et  ancilla  devbtissima. 

Post  praedicta,  charissimi,  considerandum 
quod  Domiiras  iste,  de  quo  dicitur  :  Dominus  te- 
cum,  non  solum  est  Dominus  generaliter  crea- 
turse  universaliter,  non  solum  est  Dominus  spe- 
cialiter  creaturffi  rationalis ;  irao  ipse  eUam  est 
Dorainus  singulariter  aulae  virginalis  suae  san- 
ctissiraae  genitricis.  Maria  singulariter,  tam  cor- 
pore  quara  aniraa,  est  aula  Domini,  domus  Dei 
sancUssima,  de  qua  in  Psalmo  dicitur '» :  Domum 
tuam  decet  sanctitudo,  Domine.  0  vere  singulari- 
ter  beatam  domum,  quae  sola  tam  singulariter 
talera  meruit  habere  Dominum.  Ecce  enim 
beatus  Bernardus  ait "  :  «  Tusoladigna  inventa 

Mar.,  n.  6.  —  «  Judith,  vni ,  8.  —  «  Vel  Ecbert.,  ubi 
sup.,  n.  2.  —  i»  Psal.  xcu,  8.  —  <'  Vel  Ecbert.,  ubi 
supra  proxime. 


200 


SPECULUM  BKAT^R  MAULR  VIRfilNIS. 


e-;,  ut  in  tua  virginali  aula  Rex  regum  et  Uomi- 
nus  dominaulium,  a  regalibus  sedibus  veniens, 
primam  sibi  iuler  filios  hominum  mansionem 
eligeret.  »  Iste  singularis  Mariae  Uominus  sic  sin- 
gulariter  cum  Maria  fuit,  quod  eliam  ipsam  tam 
singulariter  dominam  iecit,  quod  nec  primaui 
similem  visa  est,  nec  liabere  sequentem  :  dum 
ipsa  singulariler  Uomiui  filia,  Domini  mater, 
Domini  sponsa,  et  Domini  ancilla  facta  est :  Ma- 
ria  enim  filia  Domini  singulariter,  generosa 
mater  Domini  singulariter,  gloriosa  sponsa  Do- 
mini  singulariter,  pretiosa  ancilla  Domini  sin- 
gulariter  obsequiosa  fuit.  Si  autem  illa  tribus 
personis  divinis  volumus  appropriare,  possumus 
dicere  quod  Dominus  iste  qui  tam  singulariter 
est  cum  Maria,  ipse  est  Dominus  Pater,  Domi- 
nus  Filius,  Dominus  Spiritus  sanctus,  Dominus 
trinus  et  unus.  Ipse  cst  Dominus  Pater,  cujus 
Maria  iiiia  nobilissima.  Ipse  cst  Dominus  Filius, 
cujus  Maria  mater  dignissima.  Ipse  est  Dominus 
Spiritus  sanctus,  cujus  Maria  sponsa  justissima. 
Ipse  est  Dominus  trinus  (;t  unus,  cujus  Maria  est 
ancilla  subjectissima.  Maria  certe  est  filia  sum- 
m£e  ceternitatis,  mater  summse  veritatis,  sponsa 
summce  bonilatis,  ancilla  summoe  Trinitatis. 

Primo  ergo  attendite,  charissimi,  quod  Domi- 
nus  iste,  qui  tam  singulariter  est  cum  Maria, 
ipse  est  Dominus  cujus  filia  nobilissima  est  Ma- 
°«>-  ria.  De  isto  enim  Domino,  et  de  illa  filia  acci- 
1  isbima  ^^  pQtgg^^  quod  Dooz  dixit  '  :  Benedicta  es  a  Do- 
mino,  fiUa,  quia  priorem  misericordiam  fosteriore 
superasti.  Uude  benedicta  a  Domino  filia  est 
Maria;  a  summo,  inquam,  Domino,  cujus  ipsa 
est  filia.  0  vere  nobilissimi  Regis  nobilissima 
filia,  quce  tam  multiplici  interius  ornata  es  glo- 
ria,  ut  vere  de  ea  dicere  possit  ^  :  Omnis  gloria 
ejus  filice  regis  ab  intus,  etc  Ideo  tanquam  ve- 
rissima  Regis  filia  ad  regnum  copiosissime  est 
tracta,  teste  beato  Bernardo  qui  ait  :  «  Tu  filia 
delicata,  et  omni  gratia  plena,  charissima  in 
deliciis  tuis,  tracta  es  ad  gloriam  decoris  tui,  et 
insignum  dilectionis.  »  Ista  benedicta  filia  prio- 
rem  misericordiam  posleriore  superavit :  magna 
enim  erga  miseros  fuit  misericordia  Mariee  ad- 
huc  exulantis  in  mundo ;  sed  multo  major  erga 
miseros  est  misericordia  ejus  jam  regnantis  in 
coelo.  Majorem  per  beneficia  innumerabilia 
nunc  ostendit  hominibus  misericordiam,  quae  (a) 
magis  nunc  videt  innumerabilem  hominum  mi- 

'  Ruth,  III,  10.  —  ^  Psal.  XLiv,  14.  —  ^  Bern.,  in 
Dom.  inf.  oct.  Assumpt.,  serm.  n.  3,  seu  de  B.  Mar., 
ex  verb.  Apoc.  c.  xii.—  »  Luc.,  i,  43.—  ^  Bern.,  siiper 


Domi- 
nu3  est 
cnm  Ma 
ria    ejus 
filia 


seriam.  Indn  pro  splendore  prioris  misericor- 
diae  fuit  Maria  pulchra  ut  Luna;  pro  splendore 
vero  posterioris  misericordiae,  est  electa  ut  Sol. 
Nam  quemadmodum  Sol  Lunam  superat  ma- 
gnitudine  splendoiis;  sic  priorem  Mariije  mise- 
ricordiam  superat  magnitudo  poslerioris.  Quis 
est  supcr  quera  Sol  et  Luna  non  luceat?  quis 
est  super  quem  misericordia  Mariae  non  re- 
splendeat?  Audi  quid  de  hoc  beatus  Bernardus 
sentiat;  ait  enim  sic  '  :  «  Quemadmodum  Sol 
oritur  super  bonos  et  malos  ihdifferenter ;  sic 
Maria  petila  non  discurrit  merita,  sed  omnibus 
sese  cxorabilem,  omnibus  clementissimam 
praebet,  omnium  denique  nedessitatibus  amplis- 
simo  miseretur  affectu.  »  Dominus  ergo  tecura, 
o  Maria,  sicut  paier  cum  filia  nobilissiraa. 

Secundo  altendite,  charissirai,  quod  Dominus 
iste,  qui  tam  singulariter  est  cura  Maria,  ipse 
est  Dominus,  cujus  mater  dignissima  est  Maria. 
De  isto  Domino  et  de  ista  matre  dixlt  Elisabeth  * : 
Unde  mihi  hoc,  ut  veniat  mater  Domini  ad  me? 
Mater  Domini,  mater  et  virgo,  mater  est  dignis- 
sima.  Ipsa  est  mater,  quas  tali  filio  est  decen- 
tissima.  Ipsa  mater  est,  cui  talis  filius  decentis- 
simus  fuit.  Ipsa  est,  qua  majorem  Deus  facere 
non  posset.  Majorem  mundura  posset  facere 
Deus,  majus  coelum  posset  facere  Deus;  raajo- 
rera  raatrera,  quara  matrem  Dei,  non  posset  fa- 
cere  Deus.  Unde  Bernardus  ait  ^  :  «  Nec  enira 
decebat  Deum  alia  mater,  quara  virgo;  nec 
Virginera  alius  filius ,  quam  Deus  :  »  quia  nec 
raajor  inter  matres,  nec  raajor  inter  filios  nasci 
potuit.  HcEC  ilaque  raater  est  flos  misericordiae, 
mater  Solis  jusUtias,  mater  fontis  sapientiae,  raa- 
ter  Regis  gloriae.  Mater,  inquam,  est  ejus,  cujus 
misericordia  ad  dilectionera,  cujus  justitia  ad 
timorem,  cujus  sapienlia  ad  agnitionem,  cujus 
gloria  ad  spem  nos  inducit.  Maria  ergo  mater 
ejus,  qui  (6)  effective  est  nostra  dilectio  per  mi- 
sericordiara,  noster  timor  per  jusUtiam,  nostra 
agniUopersapienUam,  nostraspes  per  gloriam^ 
ut  vere  ipsa  dicere  possit  illud  Ecclesiastici  ®  : 
Ego  mater  pulchra  diledionis,  et  timoris,  et  agni- 
tionis,  et  sanctce  spei  Sed  numquid  solius  Chri- 
sU  raater  estMaria?  Imo  certe,  quod  jucundis- 
simura  est,  Maria  non  solura  est  mater  ChrisU 
singularis,  sed  etiam  raater  oraniura  fidelium 
universalis.  Unde  beatus  Ambrosius  ait  :  «  Si 
Christus  est  credentium  frater,  cur  non  ipsa, 

Missus  est,  hom.  ii,  n.  1,  quoad  sensum.  —  *  Eccli., 
XXIV,  24. 

(a)  Ccet.  edit.  qui.  —  (6)  Item  quae. 


Domini, 

qui  est 
singula- 
ritercnm 

Maria, 
ipsa    est 

mater 
diguissi- 
ma. 


Maria 
omnium 
fidelium 
mater  est 


SPECULUM  BEAT^  MARlyE  VIRGINIS. 


201 


qu8B  genuit  Christum,  credentium  sit  mater  ?  » 
Eia,  charissimi,  omncs  nunc  gaudcamus,  nunc 
oranes  gaudendo  dicamus  :  Benedictus  frater, 
per  quem  Maria  est  nostra  mater  ;  et  benedicta 
mater,  per  quam  Christus  est  nosler  frater.  Ilinc 
bene  Anselmus  ait  :  «  Domina  mater,  per  quam 
talem  fratrem  habemus,  quid  gratiarum,  quid 
laudis  tibi  relribuemus?  Ueus  ergo  tecum,  o 
Maria,  sicut  Filius  cum  matre  dignissima. 

Tertio  attendite,  charissimi,  quod  Dominus 
iste,  qui  tam  singulariter  est  cum  Maria,  ipse 
cst  Dominus,  cujus  sponsa  venustissima  est  Ma- 
ria.  Unde  tam  de  isto  Domino,  quam  de  ista 
pponsa  exponi  potest  illud  Osece ' ;  Sponsabo  le 
mihi  in  justitia,  et  judicio,  et  in  misericordia,  et 
in  miserationibus,  et  sponsabo  te  mihi  in  fide  :  et 
scies  quia  ego  Dominus.  Ecce  pulchra  sponsa, 
pulchra  in  justitia  et  judicio  respeclu  sui,  pul- 
chra  in  miseralionibus  ct  miicricordia  respectu 
proximi,  pulchra  in  lide  respectu  Dei.  Pulchra 
utique  in  justitia  vitae,  et  in  judicio  conscientiee, 
pulchra  in  misericordia  in  affectu,  et  in  mise- 
rationibus  in  cfTectuj  pulchra  in  fide,  qua  cre- 
didit  omnia  credenda  supra  se,  et  qua  credidit 
omnia  perficienda  in  se,  juxta  illud  -  :  Beata 
quce  credidisti,  quuniam  perficientur  in  te  ea,  quce 
dicta  sunt  tibi  a  Domino.  Sed  ecce  sponsa  Spiri- 
tus  sancti  Maria,  sicut  formosissima  fuit  et  est  in 
conversatione,  ita  etiam  dulcissima  est  in  allo- 
cutione,  sicut  dicitur  in  Canticis  '^  :  Favus  distil- 
lans,  etc.  usque  tua.  0  quam  mellillua  verba 
saepius  distillaverunt  dulcissima  Mariae  labia! 
Quae  etiam  bene  lac  et  mel  sub  hngua  habuit 
in  duobus  verbis,  quae  ipsa  Gabrieli  respondit. 
Nonne  Maria  lac  sub  lingua  habuit,  quando  la- 
cteum  illud  continenti.B  verbum  respondit  ^  : 
Quomodo  fiet  istud,  quoniam  virum  non  cognosco  ? 
Nonne  etiammelsub  linguahabuit,  quando  mel- 
lifluum  illud  dulcedinis  verbum  respondit^ :  Ecce 
ancilla  Domini,  fiat  mihi  secundum  verbum  tuum? 
De  mellifluentia  namque  hujus  melliflui  verbi, 
per  totum  mundum  melliflui  facti  sunt  coeU. 
Maria  insuper  mel  sub  bnguahabuit  in  mellifluis 
orationibus  ad  Deum;  lac  vero  sub  lingua  ha- 
buit  in  lacteis  collationibus  ad  proximum.  Eia 
ergo,  quanti  decoris  et  quanti  dulcoris  est  illa 
sponsa  summi  consolatoris !  Quia,  inquit  Au- 
guslinus  ^ :  «■  Quae  est  haec  virgo  tam  sancta,  ui 

1  Ose.,  n,  19-20.  —  «  Luc..  i,  45.  —  »  Canf.,  iv,  11. 
—  *  Luc,  I,  3i.  —  s  Ibid.,  38.  —  «  Aug.,  de  Sanct., 
serm.  xxxv,  et  de  Temp.,  serm.  x,  al.  Append., 
serm.  cxxi,  n.  5,  ei  ccvui,  n.  4.  —  '  Luc,  i.  38.  — 


ad  eam  venire  dignaretur  Spiritussanctus?  tam 
speciosa,  ut  eam  sponsam  ehgeret  Deus?  »  Do- 
rainus  ergo  tecura,  o  Maria,  sicut  sponsus  cum 
sponsa  delicatissima. 

Quarto  attendite,  charissimi,  quod  Dominus  Domini, 
iste,  qui  tam  singulariter  est  cum  Maria,  ipse  *i'^'  **' 

siugula- 

est  Dominus,    cujus  ancilla    devotissima    est  riiccum 
Maria,  sicut  ipsamet  testatur  dicens  "^  :  Ecce  an-   ^''«'■ia, 
cilia  Domim.  Maria  anciUa  est  Doraini  Patris,   anciiia 
Domini  Filii,  et  Doraini  Spiritus  sancti.  Ouid  ^evoUs- 

•     ,      .  .  siraa. 

mirum,  si  Maria  sit  hujus  Domini  ancilla,  cum 
etiam  fiUus  Mariae  sit  hujus  Domini  servus,  se- 
cundum  assuraptara  amalre  naturara?  Ipse  enim 
in  Psalmo  confitetur,  dicens  *  :  0  Domine,  quia 
egoservus  tuus{a),  ego  servus  tuus,  et  filius  aflcillae 
tuce.  0  quara  bona  ancilla,  et  bonus  ancillae  fi- 
lius !  Heu  quot  sunt  malae  anciUae,  et  raali  an- 
cillarum  filii !  Sed^quid  dicit  Scriptura?  Ejice 
ancillam  et  filium  ejus.  Legitur  in  Genesi  de  an- 
cilla  Sarae,  quod  '"  concepisse  se  videns,  despexit 
dominam  suam.  Mala  ergo  ancilla  Agar  de  foe- 
cunditale  inflatur;  bona  vero  ancilla  Maria  de 
hurailitate  foecundatur.  AnciUa  illa  superba  do- 
minam  despexit;  ancniam  istam  hurailera  Domi- 
nus  respexit,  sicut  ipsa  humiliter  recognoscens 
dicit  "  :  Respexit  humilitatem  ancillaz  suce.  0  ani- 
ma  christiana,  Domini  ancilla,  sic  cum  Maria 
araplectere  foecunditatem,  ut  nequaquam  dese- 
ras  humilitatem.  Ut  ergo  de  boni  operis  foecun- 
ditate  non  infleris,  sed  magis  de  humilitate  foe- 
cunderis,  attende  humilem  ancillam,  respice 
humilem  Mariara.  Ecce,  ait,  anciUa  Domini;  unde 
Ambrosius  '^  :  «  Vide,  inquit,  humUitatem,  vide 
devoUonem.  Ancillam  se  dicit  Domini,  quae  ma- 
ter  eUgitur  Domini,  nec  repentino  exaltata  pro- 
misso  est.  »  0  vore  adrairanda  huraiUtas !  Ecce 
non  solum  Domini  ancilla,  sed  eUam  servorum 
Domini  ancilla,  quodam  raodo  dignatur  esse 
Maria.  Ipsa  namque  signata  est  per  illara  Abi- 
gail,  pro  qua  adducenda  cum  David  nuntios 
misisset,  respondit  '^  :  Ecce  famula  tua  sit  in  an- 
cillam,  ut  lavet  pedes  servorum  Domini  mei.  Per 
benedictara  ancillam  Mariara  quasi  tot  servi  Do- 
mini  loti  sunt,  quot  fideles  ejus  suffragiis  a  pec- 
caUs  mundati  sunt.  Ipsa  enim  quasi  tot  servo- 
rum  Domini  pedibus  aquam  obtuUt,  quot  poe- 
nitentibus  lacrymas  compuncUonis  obUnuit. 
Domiuus  ergo  tecum,  o  Maria,  tauquam  cum 

8  Psal.  cxv,    IG.  -  ■'  GaL,  iv,  30.  -  »"  Gen.,  xvi,  4. 

—  "  Luc.,  i,  48.  —  >=  Ambros.,  m  Luc,  lib.  II,  n.  Itj. 

—  «M  Reg.,  xxv,  41. 

(<i)  C(et.  edit.  deest  tuus. 


562 


SPECULUM  mXTE  MARIiE  VIRGINIS. 


ancilla  dcvotissiraa;  Dominus  Pater  tecum,  Do- 
minus  Filius  tecum,  et  Dominus  Spiritus  sanctus 
tecum.  Hnde  beruardus'  :«Puter,  inquit,  tecum, 
qui  suum  Filium  facit  ct  tuum.  Filius  tecum, 
qui  ad  condenduminte  mirabile  sacramentura, 
miro  modo  et  sibi  reserat  genitale  secretum,  et 
libi  servat  virginale  signaculum.  Spiritus  san- 
ctus  tecum,  qui  cum  Patre  et  Filio  tuum  san- 
ctificat  uterum.Dorainusergotccum. »  Dominus 
certe,  cujus  filia  es,  qua  nuUa  nobilior;  Do- 
minus,  cujus  mater  es,  qua  nulla  mirabilior; 
Dominus,  cujus  sponsa  es,  qua  nulla  amabilior; 
Dominus,  cujus  ancilla  es,  qua  nuUa  humilior 
unquam  fuit,  nec  est,  nec  erit  in  aetcrnum.  Eia 
ergo,  Domina,  quia  Dominus  tantus  ac  talis 
tantum  ac  taliter  est  tecum,  fac  ut  etiam  ipse 
per  gratiam  sit  nobiscum. 

LECTIO  XI. 

Quod  Maria  propter  se  et  propter  nos  convenien- 
tissime  aurorce  comparatur. 

Do7ni7ms  tecum.  His  dulcissimis  verbis  ille  de- 

votus  beatfe  Mariae  Anselmus  devote  alludens , 

ait  sic  ^ :  «  Maria,  obsecro  te  per  gratiam,  qua  sic 

Dominus  esse  tecum,  et  te  voluit  esse  secum, 

fac  propter  ipsum  secundum  eamdem  ipsam 

gratiam  misericordiam  tuam  mecum  :  fac  ut 

amor  tui  semper  sit  mecum ,  et  cura  mei  sem- 

per  sit  tecum :  fac  ut  clamor  (a)  necessitatis  meoe, 

quamdiu  ipsa  persistit,  sit  tecum,  et  respectus 

pietatis  tu»,  quamdiu  ego  subsisto,  sit  mecum  : 

fac  ul  congratulatio  beatitudinis  tuae  semper  sit 

mecum ,  et  compussio  miseriui  meae  semper , 

quantumraihi  expedit,  sittecum. »  Dominusergo 

tecum,  o  Maria.  Tecum  certe,  tecum.  Tecum 

fuit,  tecum  est,  tecum  erit.  Tecum  utique,  sicut 

sol  cum  aurora  ipsum  praeveniente;  tecum,'si- 

cut  flos  oum  virga  ipsum  producente;  tecum, 

sicut  rex  cumregina  ad  ipsum  ingrediente.  Sol 

namque  omnibus  luraiuibus  luminosior,  flos 

omnibus  floribus  pretiosior,  rex  omnibus  regi- 

bus  gloriosior  est  Dominus  Jesus  Christus.  Au- 

rora  vero  hunc  solem  clarissima  irradiatione 

praeveniens,  virga  hunc  florem  mirabilissima 

emissione  producens ,  regina  ad  huuc  regem 

solemnissima  processione  ingrediens,  est  bea- 

tissima  Virgo  Maria.  De  his  singuKs  per  ordi- 

nem  videamus. 

*  Bernard.,  sup.  Missiis  est,  Loin.  lu,  n.  4.—  '  An- 
selm.,  Orat.  u,  ol.  l,  col.  956,  edit.  iMigue.  — »  Vel 
Ecbeit.,  Serni,  paneg. ,  seu  Deprec.  et  luud.  ad  B.  V. 


Dommus  tecum.  Tecum  certe,  sicut  Sol  cum  b.  Maria 
aurora  de  Sole  procedente,  et  ortum  Solis  prot-  H^^,^. 
veniente,  et  luminc  Solis  diem  initiante.  Revera  ratur. 
enim  aurora  muncU  Maria  a  Sole  aeterno  singu- 
lariter  praeparata  progrediens,  ejusdemque 
Solis  ortum  mirabiliter  irradiata  praeveniens, 
diem  gratiae  tanti  (6)  Solis  mundo  feliciter  initia- 
vit,  testante  beato  Bernardo  ,  qui  ait  ^  :  «  Sicut 
aurora  valde  rutilans  in  mundo  progressa  es, 
o  Maria,  quando  veri  Solis  splendorem  tantae 
sanctitatis  ju]>are  praecucurristi,  ut  vere  diem  sa- 
lutis,  diem  propitiationis,  diem  quam  fecit  Do- 
minus,  a  tua  (c)  claritate  initiari  dignum  fuerit. » 
Maria  ergo  aurora,  de  qua  dicitur  * :  Qucb  est 
ista,  qucB  progreditur,  etc.  usque  consurgens.  Bene 
aurorae  comparata  Maria,  tam  propter  se,  quam 
propter  nos  :  propter  se  specialiter,  propter  nos 
generaliter.  Maria  propter  se  bene  comparatur 
aurorae  secundum  Scripturam  :  primo,  propter 
abscessum  noctis  culpae ;  secundo  propter  pro- 
cessum  lucis  gratiiie ;  tertio,  propter  ortum  Solis 
justiliae;  quarto  propter  locumsedis  gloriae.  Pri- 
mum  in  plenissima  ejus  saijctificatione ;  secun- 
dum  in  clarissiraa  ejus  conversatione;  tertiura 
in  rairabilissiraa  filii  ejus  generatione;quartum 
in  gloriosissima  ejus  assumptione  attendamus. 

Primo  attendite  ,  charissirai ,  quod  quaedam  b.  Mari» 
felix  aurora  est  Maria ,  propter  felicem  absces-   f"'"^,''*  „ 

.  \  ob    abs-^ 

sum  noctis  culpae  m  sua  sanctmcatione.  Unde 
Job,  maledicens  nocti,  in  qua  dictum  est ,  Con- 
ceptus  est  homo,  ait  *  :  Obtenebrentur  stellce  ejvs 
caligine.  Expectet  lucem,  et  non  videat,  nec  ortum 
surgentis  aurorce.  Quid  hic  per  stellas,  quid 
per  lucem ,  quid  per  auroram  signatur? 
Dico,  quod  per  stellas,  animae  sanctorura; 
per  lucem,  Sanctus  sanctorura;  per  auro- 
ram,  Reginasanctorum  designatur.  Stellae  utique 
omnes  Sancti  sunt,  qui  ordinem  morum  et  dis- 
ciplinae ,  cursum  quoque  fervoris  et  bonae  vitae 
non  relinquunt,  et  sic  contra  diabolum  vi  pu- 
gnaturi  sunt.  Unde  de  his  steUis  bene  legitur  in 
libro  Judicum  ®  ;  Stelloe  manentes  in  ordine  et 
cursu  suo ,  adversus  Sisaram  pugnaverunt.  Sisara 
interpretatur  tollens  recedentem ,  et  signat  diabo- 
lura,  qui  quemlibet  recedentem  a  Deo  tollit.  Per 
lucem  quoque  Sanctus  sanctorum  Jesus  Chris- 
tus  signatur,  sicut  ipse  ostendit,  dicens '  :  Ego 
sum  lux  mundi ;  qui  sequitur  me,  non  ambulat 
in      tenehris.    Sequamur    fratres ,    sequaraur 


■'i 


cessumj 
Doctis 

CUlpJB.  i 


*  Cant.,  VI,  9. 


Job,  III,  3,  9.  — 


Mar.,  n.  4. 
6  /«djc,  V,  20.  —  '  Joan.,  viii,  12. 
(a)  Ca;t.  edit.  timor.—  (6)  llem  tantce.—  (c)  Item  tanta. 


I 


SPFCULUM  BEATiE  MARIvE  VIRGINIS. 


263 


hanc  lucem,  ne  in  tenebris  ambulantes, 
cadamus  in  lutum  peccati,  et  in  foveara  in- 
ferni.  Sequamur  aulem  non  claudicando , 
secuudum  quod  dicitur  ^  :  Usquequo  claudicatis 
in  duas  partes?  Si  Dominus  est  Deus,  sequimini 
eum ;  si  autem  Baal,  sequimini  illum.  Per  auro- 
ram  autem,  cujus  ortum  nox  non  vidit,  beata 
Virgo  significatur,  cujus  nativitatem  nox  origi- 
nalis  culpae  non  initiavit.  Nox  enim  cui  Job  ma- 
ledicit,  nox  in  qua  conceptus  est  homo,  pecca- 
lum  originale  est ,  in  quo  omnes  concipimur. 
Uude  Psalmista  "^ :  In  'peccatis  concepit  me  mater 
mea.  Quia  ergo  vere  omnes  Sancti  in  peccato 
concipiuntur,  etin  peccato  nascuntur,  ideo  bene 
hic  dicitur,  quod  stellae  per  hanc  noctem  obte- 
nebrantur.  Sed  quia  Christus  nec  conceptus, 
nec  natus  in  peccato  fuit,  ideo  bene  hic  dici- 
tur,  quod  nox  ista  lucem  non  vidit.  Quia  vero 
beata  Virgo  in  peccato  concepta  fuit,  sed  sine 
peccato  nata ;  in  peccato  orta  non  fuit :  ideo 
non  auroram,  sed  ortum  aurorse  dicitur  nox 
ista  non  vidisse.  Hoc  est  contra  illos,  qui  ipsam 
non  solum  sine  peccato  natam,  sed  etiam  sine 
peccato  conceptam  dicunt.  Contra  quos  beatus 
Bernardus  arguens  ait  ^  :  «  Si  ante  conceptum 
suum  Maria  sanctificari  non  potuit,  quoniam 
non  erat,  sed  nec  in  ipso  conceptu  propter  pec- 
catum,  quodinerat;  restat  ut  post  conceptum 
in  utero  jam  exisfens,  sanctificationem  accepisse 
credatur,  quse  excluso  peccato,  sanctam  fecerit 
nativitatem,  non  conceptionem.  * » 

Secundo  attendite,  charissimi,  quod  quaedam 
felix  aurora  est  Maria  propter  felicem  ejus  pro- 
gressionem  in  luce  gratiae,  juxta  illud  ^  :  Quoi 
estista  quce  progreditur  qiiasi  aurora,  etc.  Sicut 
enim  lux  aurorse  progreditur  crescendo  in  cla- 
ritate ,  sic  Maria  progrediebatur  proliciendo  in 
claritate  gratise  et  bonse  vitae.  Progrediebatur 
utique  proficiendo  in  omnibus  virtutibus  uni- 
versaUter,  ut  in  omni  virtutum  claritate  esset 
quasi  aurora  consurgens  apud  se ,  pulchra  ut 
Luna  apud  proximos^  electa  ut  Sol  apud  Deum. 
Progrediebatur  quoque  proficiendo  in  quibus- 
dam  virtutibus  specialiter,  de  quibus  beatus 
Bernardus  ait  sic  ^  :  « Fervebat  in  quserendo 
gratiam  Mariee  charitas,  splendebat  in  carne 
virginitas,  in  obsequio  humilitas  eminebat. » 


Harum  itaque  virtutum  claritate,  Maria  fuit 
quasi  aurora  consurgens  in  rutilanti  virginitate, 
pulchra  ut  Luna  in  micanti  humilitate,  electa  ut 
Sol  in  radiante  charitate.  Felix  qui  hos  tres  ful- 
gores ,  has  tres  virtutes  Mariae  secutus  fuerit , 
per  quas  ipsa  Deum  et  magistrum  omnium  vir- 
tutum-concepit,  testante  iterum  beato  Bernardo, 
qui  ait  "^  :  <f  Hanc  invenit  gratiam  plena  jam 
gratia,  ut  charitate  fervida,  virginitate  integra, 
humilitate  devota,  fieret  sine  virili  comraixtione 
gravida,  sine  muhebri  dolore  puerpera.  » 

Tertio  attendite,  charissimi,  quod  quaedam  b.  Maria 
felix  aurora  est  Maria,  propter  felicem  ortum   f^'^°J'^ 

'    '^      *■  obortum 

Solis  justitioe.  Solnamque  justitise  Christus  Deus  soUsjus- 
noster,  mediante  aurora  sua  Maria,  ortus  est  in  ""^" 
mundo ;  ortus  utique  absque  ullo  peccati  nubi- 
lo  :  propter  quod  aurora  illa  valde  rutilans 
fuit  oriente  Sole  suo ,  juxta  illud  *  :  Sicut  lux 
aurorce  oriente  Sole  mane  absque  nuhihus  ruiilat, 
etc.  Lux  igitur  aurorae  est  sanctitas  Mariae,  qua 
ipsara  irradiare  dignatas  est  processurus  de 
ipsa  Sol  justitiae.  De  hoc  hene  beatus  Bernardus 
ait  ^  :  «  Recte  quidem,  o  Maria,  aurorai  officium 
implesti.  Ipse  enim  Sol  justitiae  de  te  processu- 
rus  ortum  suum  quadara  matutina  irradiatione 
praeveniens,  in  te  lucis  suae  radios  copiose 
transfudit. »  Lux  hujus  aurorae  mirabiliter  ruti- 
labat  oriente  Sole  absque  nubibus ,  id  est  nas- 
cente  Christo  absque  originahs  peccati  obscuri- 
tatibus.  Ecce  hic  dicitur,  quod  Sol  absque 
nubibus  oritur;  et  in  Exodo  dicitur  *",  quod  ru- 
bus  absque  combustione  ignitur;  et  in  Daniele 
dicitur",  quod  lapis  sine  manibus  abscinditur. 
Quid  ergo  per  solem,  quid  per  ignem,  quid  per 
lapidem,  nisi  Christus  signatur?  Ipse  enim  est 
sol  illuminans  intellectum,  ignis  accendens  af- 
fectum ,  lapis  firmans  nos  contra  defectum. 
Dico,  quod  Christus  Jesus  est  sol  iUuminans  in- 
tellectum,  juxta  illud  Malachioe  ^^ ;  Orietur  vohis 
timentihus  nomen  meum  sol  justitice.  Vide  ergo 
si  timeas  Dominum;  scriptum  quippe  est  '*  : 
Qui  timet  Deum ,  nihil  negligit.  Item  Christus  est 
ignis  accendens  affectum,  ut  dieit  Apostolus  ad 
Hebraeos  '*  :  Deus  noster  igiiis  consumens  est. 
Hic  ignis  non  solum  fuit  in  rubo  uteri  virgi- 
nalis,  sed  etiam  in  rubo  devoti  cordis  est. 
Hunc  namque  ignem  senserunt,  qui  dixerunt  ** : 


1  lli  Beg  ,  xvm,  21,  —  *  Psal.  l,  7.  —  s  Bern.,  ad 
Canon.  Lwjd.,  epist.  ciAxiv,  posl  med.  —  *  Haec,  et 
quse  sequuutur,  ex  iis  qucB  a  Papa  Pio  ix,  die  8  decem- 
bris  1854,  definita  sunt,  retractaada.  —  *  Cant.,  vi,  9. 
—  *  Bernard.,  m  Nativ.  B.  Mar.y  de  aquceductu ,  serua., 


n.  9.  _  7  ibid.,  n.  12.  —  »  II  Reg.,  xxiii,  4.  —  »  Vel 
Ecbert.,  Deprec.  et  laud.  adB.V.  Mar.,n.  4.—  ^'>Exod,, 
111,  2.  —  "  Dan.,  I(,  45.  —  "  Malach.,  iv,  2.  — 
13  Eccle.,  VII,  19.  —  '♦  Hebr.,  xii,  29.  —  •»  Luc, 
XXIV,  32. 


2C4 


SFKCULUM  BKAT^  MAHIiT:  YIRGINIS. 


Nonne  cor ,  etc.  Item  Christus  est  lapis  firmans 
nos  contra  defectuin ,  si  bene  fundati  fuerimus 
super  ipsum.  Unde  dicitur  in  Mattheo  '  ;  Descen- 
dit  phivia,  venenmt  (liunina,  et  fluverunt  venti,  et 
irruerunt  in  domum  illaui,  et  non  cecidit  :  fundata 
enim  erat  supra  petravi.  Ecce  nec  pluvia  hfereti- 
c£B  eloquentite ,  nec  flumina  mundan<B  concu- 
piscentiee,  nec  venti  humanee  violentiae,  nocere 
possunt  domui  mentis  supra  petram  Christi  fun- 
datffi.  Quid  ergo  est  quod  sol  sine  nube  oritur, 
rubus  sine  combustione  ignitur,  lapissinemanu 
abscindilur,  nisi  quod  Christus,  qui  est  sol  ve- 
ritalis,  ignis  charitatis,  lapis  firmitatis  sive  £eter- 
^  nitalis ,  ipse  concipitur  et  nascitur  sine  nube 
peccali  originalis,  sine  combustione  concupis- 
centiffi  carnalis,  sine  manibus  aniplexus  marita- 
lis?  In  conceplione  enim  Christi  nec  peccatum 
prohs,  nec  concupiscentiam  matris,  nec  am- 
plexus  patris  invenies.  Quod  autem  Virgo  tam 
miraculosc  concepit,  hoc  ille  facerc  potuit,  qui 
alludentia  huic  miraculo  mirabiUa  multa  prce- 
misit ,  sicut  beatus  Augustinus  testatur ,  qui  sic 
dicit  *  :  «  Qui  scripsit  lapidcas  tabulas  sine  fer- 
ro,  ipse  gravidavit  Mariam  Spiritu  sanctoj  ct 
qui  produxit  panem  iu  eremo  sine  aratione, 
ipse  impr«gnavit  Yirginem  sine  corruptione; 
et  qui  fecit  virgani  sine  pluvia  germinare ,  ipse 
fecit  filiam  David  sine  semine  generare.  » 
Quarto  altendite ,  charissimi ,  quod  quaedam 
B.  Maria  felix  aurora  est  Maria  propter  felicem  locum 
j^b^^gj^g  ejusin  gloria;  et  secundum  hoc  bene  de  au- 
locnm  in  rora   dicitur  ad  (a)  Job  '  :  Numquid  ostendisti 
s'"""'*'     aurorce  locum  smm?  Jam  certe  aurora  nostra 
Maria  sublimiter  locata  in  coelo  locum  tenet  vi- 
cinissimum  SoH    aeterno.    Considerare    autem 
possumus  triplicem  Mariae  locum  notabilem  : 
primus  e&t,  quo  ipsa  Dominum  su.^cepit  spiritua- 
liler;  secundus  est,  quo  Dominum  suscepit  cor- 
poraliter;  lertius  est,  quo  ipsam  Dominus  re- 
cepit  seterualiter.  Ecce  triplex  locus  Mariae.  Dico 
quod  primus  locus,  quo  Maria  Dominum  sus- 
cepit  spirituaUter ,  est  mens  Marice  pacificata  et 
quietata,  secundum   quod  Psalmista  dicit  *  : 
Factus  est  inpace  hcus  ejus,  et  habitatio  ejus  in 
Sion,  quod  interprelatur  vel  speculum,  vel  spe- 
culatio.  Ecce  quicumque  Deum  menle  speculari 
desiderat,  oportet  ut  ei  in  pace  mentis  locum 
faciat :  nam  sine  pace  mentis  nemo  venit  ad 

>  Mailh.,  VII,  25.  —  «  Inler  Opera  Aug.,  de  Temp., 
serm.  xviii,  al.  in  Appeud.,  seruj.  cxcv,  n,  6.—  ^  Joh, 
xxxvni,  12.  —  »  Psal.  lxxv,  3.  —  »  HeLr.,  xii,  14.  — 
•■  Hierou  ,  de  Assumpt.  B.  Mar.  senu.,  icleui  cuui  e[iisl. 


speculationcm  contemplationis,  Unde  Aposto- 
lus  *  :  Facem  sequimini  cum  omnilus,  et  sanctimo- 
niam,  sine  qua  nemo  videbit  Deum.  0  quis  enar- 
rare,  vel  etiam  cogitare  sufliciat,  in  qualibus 
quotidie  speculationibus  sancta  illa  Sion,  sancta 
iila  mens  Mariie  fuerit,  duni  oinnia  illa  myste- 
ria  prte  omuibus  mortalibus  sibi  nota  ferventis- 
sima  sibi  mente  revolvit?  De  hoc  bene  beatus 
Hieronymus  ait  * :  «  Si  qua  sunt  in  vobis  viscera 
pietatis,  considcrate  quo  cruciabatur  amore, 
quove  desiderio  ffistuabat  haec  Virgo ,  dum  rc- 
volveret  pnimo  cuncta  quae  audicrat  et  viderat, 
qua;  cognoverat,  quautisve  movebatur,  repleta 
Spiritu  sancto ,  coRlestium   secretorum   incita- 
mentis.»  Item  locus,  quo  Maria  concepit  corpo- 
raliler,  est  uterus  Mariae,  de  quo  accipi  potest 
illud  Genesis  "^  :  Fluvius  qui  erjrediebatur  de  loco 
voluptatis,  Jesus  Christus  de  utero  Virginis ,  ad 
irrigandum  Paradisum.   Paradisus  specialis   est 
Maria ;  universalis ,  est  Ecclesia.  Felix  irrigatio 
utriusque  paradisi  per  fluvium  ventris  Mariae 
Jesum  Christum,  qui  ait  * :  Dixi :  Irrigabo  hortum 
plantationum  mearum.  Hinc  est  quod  bene  sanc- 
tus   Hieronymus  loquens  de  illis  verbis  :  Vidi 
speciosam  ascendentem  desuper  rivos  aquarum,  ait ' : 
«Ijene  desuper  rivos   aquarum,   quia    super 
aquam  refectionis  educaverat  eam  Dominus,  et 
nutrierat;  de  qua  multi  educti  rivi,  omnem  ir- 
rigant  terram  deliciarum,  et  infundunt  hortum 
voluptatis. »  Item  locus  quo  Mariam  Dominus 
suscepit  mansuram  aeternaliter  in  coelo,  esl  lo- 
cus  gloriae,  de  quo  Dominus  ab  Job  loquitur  "^ : 
Numquid  ostendisti  aurorce  locum   suum?  quasi 
dicat :  Non  tu,  sed  ego,  Non  ad  te  pertinet  os- 
tendere  aurorae  Mariae  locum  suum  in  coelo,  sed 
ad  me.  Bene  autem  dicit  situm,   quasi  appro- 
priando ,  et  discernendo  illum  ab  aliis  omnium 
sanctorum  locis.  Hinc  etiam  bene  legitur  *'  : 
■Iniulerunt  sacerdotes    arcam   faderis  Domini  in 
locum  suum.  Hic  certe  locus  est  super   omnes 
choros  angelorum.  Hic  denique  locus  est  in 
coelo  dignissimus,  testante  beato  Bernardo  qui 
ait  '2  :  «Nec  inmundo  locus  dignior  virginalis 
uteri  talamo,  in  quo  Filium  Dei  Maria  suscepit; 
nec  in  coeUs  regali  soUo ,  quo  Mariam  Mariae  fi- 
Uus  subUmavit.  »  Sic  ergo  Maria  propter  se  bene 
comparatur  aurorae  :  primo  propter  termina- 

x.—  '  Ge«.,  II,  10.—  *  £cc/j.,xxiv,42.— ^  HieroH.,  ubi 
supra,  post  pauca.  —  ^'^  Job  xxxviii,  \-2.  —  n  III  Retj., 
VIII,  G. —  '*  Bern.,  in  Assumpt.  B.  M.  Mar,,  serm.  i, 
n.  3. 
(a)  Caet.  cuit.  a. 


SPECULUM  BEAM  MARl^  VIRGINIS. 


26r 


Maria 
tiain 
■opter 
9    au- 
orfB 
impa- 
atar. 


Maria 
edia- 
:  inter 
)S  et 
3nin. 


Maria 
omo- 


tionem  noctis  culpoe,  in  plcnissimaejus  sancti- 
ticatione;  secundo  propler  progressionem  lucis 
gratife,  in  clarissima  ejus  conversatione ;  terlio 
propter  productionem  Solisjuslitiae,  in  rairabi- 
lissima  filii  ojus  gcncrationc;  quarlo  proptcr 
appropriationem  loci  gloriu^,  in  gloriosissima 
ejus  assumpliono. 

Deindc  considerandum  est,  quod  lucidissima 
virgo  Maria,  non  solum  proptcr  se,  sed  ctiara 
proptcr  nos  benc  comparatur  aurorre.  Nam,  si- 
cut  in  Scriptura  pcr  auroram  signatum  est,  ipsa 
nobis  est  ad  Deum  mediatrix,  ad  angclos  paci- 
ficatrix,  ad  dcemones  dcfensatrix ,  ad  nos  ipsos 
illuminatrix. 

Primo  attendite,  quod  aurora  nostra  Maria 
nobis  est  ad  Deum  mcdiatrix  ,  sicut  in  Psalmo 
signatum  cst,  ubi  dicitur  ^  :  Tuus  est  dies,  et  tua 
nox  est ,  tu  fabricatus  es  auroram  et  Solem.  Sicut 
bene  beatus  Gregorius  ait  * :  «  Dies  vitajusti,  nox 
vero  vita  accipitur  peccatoris.  »  Et  ideo  bene 
Dominus  filios  Israel  prcEcedebat  per  diem  in 
columna  nu])is,  per  nocteni  vero  in  columna 
ignis,  quia  ab  ardore  irue  sutE  tanquam  nubes 
pios  protegit,  et  tanquam  ignis  impios  urit. 
Unde  bene  Sol  inlelligitur  Christus  :  Sol 
utique  justitiye,  qui  illuminat  electos,  et  urit  re- 
probos.  Graviler  quandoque  urit  in  mundo , 
gravius  autem  in  judicio,  gravissime  autem  in 
inferno.  De  hac  Iriplici  ustione  intelligi  potest 
illud  Ecclesiastici  '  ;  Tripliciter  Sol  exurens  mon- 
tes ,  id  est ,  superbos  peccatores.  Propter  hoc 
bene  refrigcratrice,  mediatrice  inter  nos  et  So- 
lem  justum,  indigemus.  Et  ideo  bene  Psalmista, 
in  pnedicto  versu ,  auroram  inter  noctem  et 
solem  ponit  raediam,  quaj  certe  etiam  ordine 
naturali  media  est.  Aurora  itaque  est  beatissima 
virgo  Maria ,  quee  inter  noctem  et  solem ,  inter 
hominem  et  Deura,  inter  homineai  injustum  et 
Deum  justura  est  optima  mediatrix,  optima  irae 
Dei  refrigeratrix.  Testatur  bealus  Bernardus  di- 
cens  :  «  Securum  jam  habet  homo  accessum  ad 
Deum,  ubi  mediatorem  causai  suae  Filium  habet 
ante  Patrem,  et  ante  Filium  matrem.  Fihus  nu- 
dato  corpore  Patri  ostendit  latus  et  vulnera; 
Maria  Filio  pectus  ct  ubera.  Non  potest  ullo 
modo  ficri  repulsa,  ubi  concurrunt  et  perorant 
tanta  charitatis  insignia.  » 

Secundo  attendite,  charissimi,  quod  aurora 
nostra  Maria  nobis  est  ad  angclos  pacificatrix, 
sicut  signatum  est  in  Genesi,  ubi  legitur  *,  quod 

1  Psal.  LXXHf,  6.  —  '  Grepr.,  in  Evang.  hom.  xxi, 
n.  3.  —  ^  Eccli.,  XLin,  4.  —  *  Geu.,   xxxu,  26.  — 


angelus  qui  cum  Jacob  luctabatur,  benedixit  do  paci- 
eum  in  aurora.  Dicente  nanique  angelo  :  Di-  "'^''■'*- 
mitte  me,  jam  enim  ascendit  aurora,  non  dimisit 
cum  Jacob,  nisi  ipsum  bencdiceret.  In  aurora 
lucfa  fuit  inter  angelum  et  Jacob,  discordia  fuit 
intcr  Deura,  angolos  ct  homines.  Hoino  cnim 
peccando  oflenderat  Creatorem;  offenso  autem 
Creatore,  omnis  oflenditur  crcatura;  quanto  ma- 
gis  illa,  quae  Creatori  magis  est  conjuncta  !  llla 
ergo  lucta  potuit  hujus  discordiae  csse  figura.  Sed 
certe  advenicnte  aurora,  advenientc  Maria,  pa- 
cificati  sunt  augclus  atquc  homo ,  ila  quod  in 
ipsaaurora,  in  ipsavirgine  Maria  angclicambe- 
nedictionem  consecutus  est  homo.  Angelus  nam- 
que  dixit  *  :  Benedicta  tu  in  mulieribus,  ad  Virgi- 
nera,  et  por  hanc  bcnedictionem  Virginis  homo 
consequitur  bencdictiouem  pacis  et  salutis  in 
Filio  Virginis;  benedictionem  ulique  illam,  de 
qua  Apostolus  ait  * :  Benedictus  Deus  et  Pater  Do- 
mini  nostri  Jesu  Chnsti,  qui  benedixit  nos  in  onmi 
benedictione  in  co^lestibus  in  Christo ;  quam  etiam 
bencdictionem  ipsc  benedictiis  Filius  beuedictne 
Virginisconfirmabit,  quando  dicct'':  Venite,  be- 
nedicti  Patris,  etc.  Jacob  ergo  auroroe  ascendenti, 
et  nos  MarifB  advenienti  gratias  agamus  pro 
benedictione,  qua  cum  Angelopacificati  sumus. 
Merito  certe  per  auroram,  mcrito  per  Mariam 
homines  cum  angelis  pacificantur,  ex  quo  per 
Mariam  ab  hominibus  angelorum  chori  reinte- 
grantur,  sicut  Anselmus  insinuat,  dicens  :«  0  foe- 
mina  mirabiliter  singularis,  et  singulariter  mi- 
rabilis,  per  quam  elementa  renovantur,  inferna 
remediantur,  homines  salvantur,  Angeli  reinte- 
grantur ! » 

Terlio  attendite,  charissimi,  quod  aurora  no- 
stra  Maria  nobis  est  contra  daemones  defensa-  b.  Maria 
trix,  sicut  signatum  est  in  Job,  ubi  de  homi-  '^^^^°f'^ 
cida,  et  de  fure,  et  de  adultero  dicitur  *  :  Per-  monibas 
fodiunt  in  tenebris  domos,  sicut  in  die  condixerant 
sibi,  et  ignoraverunt  lucem.  Si  subito  apparuerit 
aurora,  arbitrantur  umbram  mortis.  Homicida  dia- 
bolus,  fur  diabolus,  aduller  diabolus  est.  Ho- 
'micida,  inquam,  est,  quia  genus  humanum  oc- 
cidit;  fur,  quia,  quaecumque  potest,  nobisbona 
subtrahit;  adulter,  quia  sponsam  Dei  animam 
corrumpit.  Heu,  quanta  nobis  mala  hujusmodi 
malefici ,  quanta  nobis  mala  spiritus  maligni 
faciunt!  Perfodiunt  namque  in  tenebris  igno- 
rantiae,  in  tenebris  obscurilatis,  interiores  do- 
mos  mentium  nostrarum,  domos  utique,   de 

^Luc.,  I,  28.  —  «  Ephes.,  i,  1.  —  '  Matth.,  xxv,  34.  — 
s  Job,  XXIV,  16,  17. 


"■im 


SPECULUM  BEATiE  MARliE  VIRGiNlS. 


quibus  in  Psalmo  dicitur  '   :  Deus  in  domibus 
ejus  cognoscetur.   l*erfodiuat  cerle  tentationibus 
perforalivis  doinos  illas,  in  quibus  ille  libeater 
habilat,  qui  dicit*  :  Hodie  in  domo  tua  oportet 
me  inanere.  Perfossis  auteni  domibus,  perforatis 
usque  ad  infelicem  peccati  consensum  menti- 
bus,  hi?u,  quanta  malu  malefici  isti  occidendo, 
furando,    aduherando    committunt    in    ani- 
mabus !  Ad  evadenda  ergo  tanta  pericula,  uti- 
nam  nobis    aurora   appareat  ,   utinam   nobis 
Maria  succurat!  Si  enim  subito  apparuerit  au- 
rora,    si   cito    nobis   advenerit,    et   superve- 
nerit  Mariae  gratia  et  misericordia,  arbitrantur 
umbram  mortis,  id  est,  sic  timent  doemones  (a), 
sic  trepidant,  sic  fugiunt,  sicut  homincs  timent 
et  fugiunt  umbram  mortis.  Propter  hoc  bene 
beatus  Bernardus  ait :  «  Non  sic  timent  hostes 
visibiles    quamlibet    castrorum    multitudinem 
copiosam,  sicut  aerete  potestates  Maricevocabu- 
lum  et  exemplum;  fluunt  et  pereunt  sicut  cera 
a  facie  ignis,  ubicumque  invenerint   crebram 
hujus  nominis  recordationem,  devotam  invoca- 
tionem,  soUicitam  imitationem.  » 
Quarto  attendite,  charissimi,   quod  aurora 
B.  Maria  Hostra  Mada  nobis  est  quoad  nosipsos  illumi- 
uiumi-  natrix  ad  bene  operandum.  Operarii  ab  ascensu 
'  aurorae  incipiunt  operari.   Unde  in  Neemia  (6) 
dicitur  *  :  Nos  ipsi  faciemus  opus;  media  pars 
nostrum  teneat  lanceas  ah  ascensu  aurorce,  donec 
egrediantur  astra.  Duo   nobis  necessaria  sunt, 
videUcet  ut  bonis  operibus  insistamus,  et  ideo 
bene  aiunt  eedificantes  :  Nosipsi  faciemus  opus. 
Quod  opus,  nisi  de  quo  Apostolus  ait  *  :  Dum 
tempus  habemus,  operemur  lonum  ad  omnes,  maxi- 
me  autem  ad  clomesticos  fidei?  Bene  autem  di- 
cunt  :    Nosipsi  faciemus  :    nosipsi,  non  nostri 
vicarii.  Uude  aUbi  ait » :  In  omnibus  exhibeamus 
7iosmetipsos  sicut  Dei  ministros.  Sed  certe  Maria 
non  nutricem  aliam,  non  vicariam,  sed  semper 
semetipsam  exhibuit  Dei  ministram,  sicut  bea- 
tus  Augustinus  testatur  dicens  ^ :  «  Maria  absque 
dubio  operi  ministratrix  extitit,  quee  hunc  utero 
gessit,  partuque  profusum  aluit  et  fovit,  in  pras- 
sepio  recUnavit  5  et  a  facie  Herodis  abscondit 
fugiens  in  iEgyptum,  et  omnem  infanUam  ejus 
pio  matris  affectu  est  prosecuta,  ita  ut  usque 
ad  mortem  crucis,  ab  ejus  indubitanter  non 
recesserit  consectatu,  non  solum  gressibus  pe- 

1  Psal.  ALvii,  4.  —  ^  Luc,  six,  5,  —  '11  Esdr., 
IV,  21.  —  *  GaL,  VI,  10.  —  »  li  Cor.,  vi,  4.  —  «  Imo 
auctor,  quisquis  ille  sit,  libri  de  Assumpt.  B.  Mar. 
vji,  in  Append.  tom.  VI.  Oper.  S.  Aug.  —  "^  Jerem.y 


dum,  tanquam  pro  amore  liUi,  verum  eUam 
imitalione  morum ,  tanquam  pro  reverenUa  Do- 
mini.  »  Necessarium  eUam  nobis  est,  ut  non 
solum  bonis  operibus  insistamus,  sed  etiam  ut 
viUisresislamus;  et  ideo  bene  additur  de  lan- 
ceis  tenendis  :  tenere  enim  debemus  lanceam 
zeU  contra  impetum  vitii,  contra  impugnaUo- 
nem  diaboU,  carnis  et  mundi.  De  his  lanceis 
bene  dicitur  in  Hieremia  "^  :  Polite  lanceas,  in- 
duite  vos  loricis.  Lorica  justitioe  a  malo  prote- 
gimur ;  sed  lancea  zeU  malum  impugnamus.  Si 
lanceam  zeU  contra  vitia  non  extendis  in  mun- 
do,  Deus  lanceam  inB  suae  coatra  te  extondet 
in  judicio.  Unde  in  Supientia  dicitur ' :  Acuef 
iram  duram  in  lanceam.  0  quaUs  beUatrix  fuit 
Maria,  cui  sancta  zeU  sui  lancea !  Unde  Bernar- 
dus  ^  :  «  Tu  beUatrix  egregia,  primo  eum ,  qui 
primus  Evam  supplantavit,  expugnare  viriUter 
aggrcssa  es.  »  Ut  ergo  bonis  operibus  fideUter 
insistamup,  et  maUs  viriliter  resislamus,  neces- 
sarium  nobis  est,  ut  Mariae  exemplum  inspicia- 
mus,  Marias  suftragium  imploremus.  Tunc  quasi 
ab  ascensu  aurorse  operamur,  quando  irra- 
diante  exemplo  et  vita  Mariae,  quando  irra- 
diante  patrocinio  et  misericordia  Mariae,  ad 
beoe  operandum  incitamur.  Bene  autem  ope- 
rari  debemus,  donec  egrediantur  astra,  hoc  est, 
donec  animae  nostrce  lucidae  tanquam  astra, 
exeuntes  de  corporibus,  evolent  ad  aslra.  Sed 
super  omnia  astra  jam  egressa,  vel  adhuc 
egressura  ad  astra,  splendidissimum  astrum  est 
aurora  nostra  Maria,  testante  B.  Bernardo  ^°,  qui 
ait :  «  Tu  veri  SoUs  expressissima  imago ,  in- 
ter  miUia  astrorum  Deo  assistentium,  virginaU 
puritate  in  coeUs  gloriosa  praefulges.  »  Sic  ergo, 
charissimi,  vidistis  quam  convenienter  aurora 
dicta  sit  Maria.  Dominus  ergo  tecum,  o  Maria, 
sicut  Sol  cum  aurora.  Eia  ergo,  Domina,  aurora 
suavissima,  Domina  Maria  dulcissima,  fac  etiam 
nobiscum  esse  Solem  justiUae,  Dominum  nos- 
trum  Jesum  Christuni  FiUum  tuum,  qui  cum 
Patre  et  Spiritu  sancto  vivit  et  regnat  in  saecula 
saeculorum.  Amen. 

LEGTIO  XII. 

Quomodo  B.  Maria  sit  virga,  et  virga  florens. 

Dominus  tecum.  Viso  quomodo  Dominus  fuit 

XLvr,  4.-8  Sap.,  v,  21.  —  »  Vel  Ecbert.,  Deprec. 
et  laud.  ad  Mar.  Virg.,  n.  5.  —  i»  Vel  Ecbert.,  ibld. 

(a)  CcBt.  edit.  homines.  —  ib)  Vulg.  Nehemia,  seu 
11  Esdr.,  eL  sic  deinceps. 


8PECULUM  BEAM  MXmM  VIWilNIS. 


267 


cum  Maria  sicut  Sol  curo  aurora  ipsum  prave- 
niente,  vidcamus  nunc  quomodo  Uominus  sit 
cum  Maria  sicut  flos  cum  virga  florente.  Maria 
enim  est  illa  virga,  de  qua  dicitur  in  Isaia  »  : 
Egredietur  virga  de  radice  Jesse,  et  flos  de  rwHce 
ejus  asceiidet,  et  requiescet  supcr  eum  spiritus  Do- 
rnini,  spiritus  sapientioi  et  inteUectus,  spiritus 
consilii  et  fortitudinis,  spiritus  scientice  et  pietatis, 
et  replebit  eum  spiritus  timoris  Domini.  llis  verbis 
oculum  mentis  apponamus,  etprimo  ad  virgam, 
secundo  ad  florem  considerationem  nostram 
dirigamus. 

Primo  considereraus,  charissimi,  quod  virga 

ista,  virga  regia,  est  virgo  Maria,  sicut  patct  per 

beatum  doctorem  Ambrosium,  qui  beatam  Vir- 

ginem  alloquens,  ait  ^  :  «  Tu  ipsa,  quae  Domi- 

num  gcnuisti,  ex  populo  Israel :  in  virgam  cre- 

visti,  virga  de  radice  Jesse  :   surrexisti  et  flo- 

ruisti,  virga  Aaron,  frouduisti  et  pcperisti.  »  Est 

autem  Maria  virga  fumea,  virga  lignea,  virga 

.Maria  aurca,  virga  ferrea.  Maria  est  virga  fumea  inci- 

rga  ii-  pientibus,  virga  lignea  proficienlibus,  virga  au- 

[)!en«-'  rea  consummantibus,  virga  ferrea  incorrigibi- 

bns-     libus  et  daemonibus. 

Dico  quod  Virgo  Maria  est  virga  fumea  inci- 
pientibus  et  poenitenlibus.  De  hac  virga  dicitur 
in  Canticis  "  .•  Quoe  est  ista,  quce  ascendit  per  de- 
sertum  sicut  virgula  fumi  ex  aromaiibus  myrrhce 
et  thuriSj  et  tmiversi  pulveris  pfgmentarii  ?  Desev- 
tum  est  cor  peocatoris,  quod  utique  descrtura 
est  a  gratia  et  virtutibus.  Furaus  aromalicus, 
fumus  suavis  animae,  est  aspiratio  spei  veniae. 
Beala  ilaque  virgo  Maria  per  desertum  quasi 
virgula  fumi  ascendit,  quando,  ipsa  suffragante, 
cor  peccaloris  fumum  veniae  suscepit.  Hic  autem 
fumus  generatur  ex  aromalibus  myrrha^  in  con- 
tritione,  et  thuris  in  confessione,  et  universi 
pulveris  pigmenfarii  in  mullimoda  satisfactione. 
NuUum  piissima  virgo  Maria  desertum  abhor- 
ret,  nuUum  peccatorera  despicit;  >ed  quocum- 
que  pertransierit,  suavissimum  spei  veniae  fu- 
mura  respergit.  Unde  optime  beatus  Bernardus 
sic  ait  *  :  «  Peccatorem  quantumcumque  foeti- 
dura  non  horres,  non  despicis,  si  ad  te  suspira- 
verit,  tuunique  inferventura  pcenitenti  corde 
flagitaverit;  tu  illum  de  desperalionis  baratro 
pia  manu  retrahis,  spei  medicaraen  aspiras,  ac 
toti  mundo  despeclum  materno  afiectu  amplec- 

'  Isa.,  XI,  1,  2.  —  '  Ambros.,  vel  quisquis  sit  aliiis, 
de  Puvifi.  B.  M.  Virg.,  serm.  —  *  Lant.,  ui,  6.  — 
*  Vel  Ecbert.  —  »  Num.,  xvn,  8.  —  "^  Cant.,  n,  II. 
—  "^  Vel  Ecbert.,  ubi  supra  proxiuie,  n.  2,  ubi  supra 


teris,  foves,  nec  deseris,  quonsquc  tremendo 
judici  miserum  rcconcihes.  » 

Item  virgo  Maria  est  virga  lignea,  virga  flo-  b.  Maria 
rida  proflcientibus.  De  hac  virga  dicitur  in  Nu-  ^"^f^^ 
meris  *,  quod  virga  Aaron,  qufe  utique  lignea  proQ- 
fuit,  flores  siraul  et  fruclura  habuit.  Per  flo-  "'"""' 
rcs  virtutes  signantur,  quae  post  transitum  dia- 
bohcae  hicmis  in  cordiLus  oriunlur,  sicut  bene 
de  his  floribus  dicitur  in  Canticis  '  :  Jam  hiems 
transiit,  efc,  usque  nostra.  Transeat  ergo  hiems, 
transeat  torpor,  quo  charitas  refrigescit,  et  tunc 
iterura  florcs  virtutura  appareant.  0  quantis  flo- 
ribus  Virgo  florida  abundavit,  testc  bcato  Ber- 
nardo  '',  qui  ipsam  alloquens  ait  :  «  Tu  sancto- 
rum  areola  aromatum,  a  ccelesti  consita  pig- 
menfario,  virtutum  omnium  floribus  delectabi- 
Uter  vernans  es  (o).  »  Sicut  autem  per  flores  vir- 
tufes,  ita  per  fructus  opera  virtutura  signantur. 
De  his  bena  dicitur  ^  :  A  fructibus  eorum  cognos- 
cetis  eos.  Quando  ergo  in  virtufibus  et  in  virtu- 
ium  operibus,  per  exempla  et  merita  Mariae 
proficimus,  tunc  virga  hgnea,florida  et  fructi- 
fera  nobis  est  virgo  Maria. 

Item  Virgo  Maria  est  virga  aurea  perfectis  et  n.  Maria 
contemi)lativis.  De  hac  virga  legitur  ',  quod  'j^^'**"^ 
Esther  cum  duabus  puelHs  ingressa  est  ad  re-  feciis. 
gem  Assuerum,  cum  prse  nimio  stupore  pene 
exanimata  fuisset,  extendit  ad  eam  Rex  virgam 
auream  ad  confortandum  ipsam.  Esther  inter- 
pretatur  elevata  vel  ahscondita,  et  signat  aniraam 
contemplativam,  quam  in  contemplatione  ele- 
vat  Deus,  et  abscondit  in  abscondito  faciei  suae 
a  conturbatione  hominum.  Ista  per  contempla- 
tionem  ingreditur  ad  regem  Cliristura.  Duae 
puellae,  cum  quibus  ingreditur,  sunt  duae  vires 
animse,  vidchcet  intellectiva,  quaj  prfecedit  per 
cognitionem,  et  afTectiva,  quae  sequitur  per  di- 
lectionem.  Aniraa  aufem,  quae  sic  ad  Christum 
bene  ingressa  fuerit,  ipsa  prae  stupore  quando- 
que  a  se  deficit,  dura  inaccessibilem  divinae 
gloriie  claritatem,  vcl  terribilem  divinae  juslifiae 
severitatera  aftendit.  Virga  aurea,  virga  regia, 
est  illa  aurea,  illa  regia  virgo  Maria  :  aurea 
quidem  charitale;  regia  vero  nobilitafe  :  aurea 
quoque  per  mundifiara;  regia  vero  per  justi- 
tiam  :  aurea  insuper  per  incorruplionem  et  in- 
tegrifafem  virginalem;  regia  vero  per  doraina- 
tionem  et  potestatem  regalem.  Haec  est  felix 
virga,  quae  ad  aniraara  contemplativam  confor- 
tandam  clementer  extenditur,  quando  felix 
proxime,  n.  i.  —  »  Mittth.,  vii,  16.—  »  Edh.,  xv,  15. 

(a)  Edil.  Mubill.  veruas.  S.  Bem.  lom.  Y,  col.  689. 


268 


SPECULUM  BEATiE  MARIiE  VIRGINIS. 


virgo  Maria  contemplationi  et  dcvofioni  ejusdem 
aniniiB  tam  pia  et  dulcis  ingeritur,  quod  cx  hoc 
ipsa  anima  contra  terrorem  divinae  juslitite  et 
splendorem  divina  gloriee  coniortatur.  Hanc 
virgam  illa  contemplativa  Anselmi  anima  ad  se 
extendi  desideravit,  cpiando  lam  devote  excla- 
mans  dicit :  «  0  pulchra  ad  intuendum,  ama- 
bilis  ad  conten)plandumj  delectabilis  ad  aman- 
dura,  qucie  evadis  («)  capacitatem  cordis,  nunc 
prffistolare,  Domina,  inlirmam  animam  te  se- 
quentem.  » 
n.  Mnria  Itom  virgo  Maria  est  virga  ferrea  da?monibus 
estvirga  g[  incorrigibilibus.  l)e  hac  virga  uon  incougruc 
d  uiuoni-  accipi  potest  illud  Psahni '  :  Reges  eos  iii  virga 
bu3.  ferrea.  0  Maria,  virga  aurea  perfectis,  virga  au- 
rea  duris,  virga  aurea  hominibus,  virga  ferrea 
et  dura  doemonibus,  arceas  da?mones  a  nobis. 
Hoc,  Domina,  petimus,  et  devote  petimus  cum 
Uinocenlio  petente,  et  dicente  sic  :«  Ave,  Dei  ma- 
ter  alma,  quce  ex  diguitutc,  qua  Dei  maler  es, 
imperare  potes  dfemonibus.  Corapesce  darao- 
nes,  ne  nobis  noceant;  proecipe  angelis,  ut  nos 
custodiant. »  Sic  ergo  beata  virgo  Maria  e.^^t  no- 
bis  virga  fumea  in  nostra  conversione,  virga 
florida  in  nostra  conversatione,  virga  aurea  in 
nostra  contemplatione,  virga  ferrea  iu  nostra 
defensione.  Hanc  virgara  vere  contomplans  et 
digne  admirans  beatus  Bernardus  ait  ^  :  «0 
Virgo,  virga  subhmis,  ad  quantara  celsitudinera 
verticem  sanctum  erigis !  usque  ad  sedentera  in 
throno,  usque  ad  Dominum  {b)  raajestalis,  quo- 
niam  in  altura  raittis  radices  hurailitatis.  »  Con- 
sequenter  considereraus,  charissimi,  fiorem  hu- 
jus  virgae;  consideremus,  inquara,  in  virga  re- 
gia,  et  in  virgine  Maria  quadruplicera  florem, 
videlicet  florem  pretiosae,  florera  virginitatis 
virtuosaj  honeslalis,  florera  miraculosae  foe- 
cunditatis ,  et  florera  gloriosse  iraraortahtatis. 
inB.Ma-  De  florc  primo  consideremus,  charissimi,  in 
ria  fait  ^jaria  florem  pretios£B  virginitatis,  qui  est  ipsa 
giQitatis.  virginitas.  Dc  hoc  dicitur  in  Isaia  * :  ExuUabit 
solitudo ,  et  florebit  quasi  liliurn.  Maria  conve- 
nienler  sohtudo  dici  potuit,  quae  tam  li- 
benter  sohtaria  fuit,  quam  etiam  tanquara  h- 
benter  sohtariam  Angelus  visitavit,  Ideoque 
bene  B.  Arabrosius  ait  * :  «  Solam  in  penetrali- 
bus,  quam  nemo  virorum  videret,  solus  autem 
reperit  solam  sine  coraite,  aut  solara  sine  teste. » 

1  Psal.  II,  9.  —  '  Bern.,  de  Adv.  Dom.,  serm.  n, 
n.  4.—  3  Isa.,  XXXV,  1.—  *  Ambros.,  ?«  Luc,  lib.  II, 
u.  8.  —  5  Luc,,  I,  47.  —  6  Bern.,  ubi  supra  proxime, 
u.  3.—  T  Eccii.,  ixiv,  23.  -  ^Cant.,  ii,  12. —  »  Ibid,, 


Quomodo  autera  ista  soUtudo,  quomodo  Maria 
virgo  exultaverit,  ipsa  dicat,  ipsam  audiamus^ : 
Et  exultavit  spiritus  ineus  in  Deo  sulutari  meo. 
Haec  terrae  solitudo  floruit  quasi  UUum  per  vir- 
ginitatem.  0  Ulium  angelicum !  o  flos  coelesUs  ! 
0  vere  flos  ccelesUs ,  quem  tantum  dilexit  apis 
illa  supercnelestisl  Dicit  enim  B.  Bernardus  *  : 
«  Apis  illa  quie  pascitur  inter  lilia,  quae  florige- 
rara  inhabitat  patriara ,  quando  ad  civitatem 
Nazareth,  quod  interpretatur  flos,  advolavit,  et 
ad  suaveolentem  perpetuae  virginitatis  florem 
pervenit,  illi  insedit,  illi  inhfesit.  »  Flos  virgini- 
tatisquasi  tot  ha])et  folia ,  quot  virginitas  condi- 
tiones  et  prcecouia.  0  quantum  hujus  floris 
coronaj  per  Mariam  sunt  multiplicat.E !  Unde 
B.  Ambrosius  ait  :  «  Cum  in  toto  mundo 
virgineus  flos  Maria  imraarcessibiles  coro- 
nas  innectat,  et  sceplrigeram  (c)  pudoris  au- 
lara  iraraaculato  conservet  aflectu,  quousque 
integritas  perseveravit  ad  palraam ,  ut  in 
puellis  trophaeum  sanctitatis  arriperet,  et  per 
vestigia  Matris  Virginis  ad  ccelestem  thalamum  | 

perveniret.  » 

Secundo  consideremus,  charissimi,  in  Maria  inB.Ma- 
florera  virtuosae  honestatis,  raorum  et  vitae,  et  "^   '^°* 

honesta- 

de  hoc  quid  ipsa  dicat,  audiamus  "^ :  Flores  mei,  tis. 
inquit,  fructus  honoris  et  honestatis.  0  quam  pul- 
cher  cst  virtuosae  ct  honestae  vitae  flos  raorum  et 
disciplinae !  Sed  certe  pluraliter  dicitur  :  Flores 
mei :  ideo  dicamus,  quod  tot  sunt  in  raoribus 
flores,  quot  virtates;  tot  sunt  honestae  vitae  flo- 
res,  quot  sunt  virtutes  vitam  honestantes.  De 
his  floribus  dicitur  ^  :  Flores  apparuerunt  in  terra 
nostra.  De  his  etiam  dicitur  ^  :  Lectulus  noster 
floruit  (c).  Ecce  flores  in  terra,  flores  in  lccto  J 

invenimus.  Terra  raens  activorura;  lectus  au-  " 

tera  mens  contemplativorum.  Terra,  inquam, 
est  mens  fructificans  in  bona  acUonc;  lectulus 
autcm^  mens  quietem  fovens  in  contemplatione. 
Sive  ergo  sit  mens  activa,  sivc  conteraplaUva, 
seraper  debet  floribus  esse  venusta.  Hoc  quo- 
que  notandura  est,  quod  flos  honestaUs,  irao 
flos  cujushbet  virtutis  quasi  tot  habet  folia, 
quot  bona  et  meritoria  habet  opera.  0  quara 
florida  fuit  terra,  quam  floridus  fuit  lectulus 
Mariae,  quse  in  floridae  vitae  honestate  florebat 
omnium  virtutum  venustate ,  sicut  testatur 
beatus    Bernardus ,   dicens  '"  :    « Tu   sancto- 

1, 16.  —  '"  Bern.,  vel  Ecbert.,  Deprec.  et  laud.  adB.V. 
Mar.,  n.  4. 

(a)  Ccet.  edit.  evadit.  —  (6)  liem  Ihronum.  —  (c)  liem 
sepligeram.  —  {d)  Vulg.  floridus. 


SPECTJLUM  REATiE  MARIyE  VIRr.lNIS. 


2G0 


rum  areola  aromatum ,  o  Maria ,  a  coDlcsli 
consita  pigmealariOj  virtutum  omuium  spccio- 
sis  lloribus  (.lclcctabililervernans,  intcr  quorum 
pulcherrimos  trium  in  te  miramur  excellen- 
tiam  :  viola  hurailltatis,  liliura  castitatis,  rosa 
charitatis  hi  sunt.  » 
B.Ma-  Tertio  considcremus,  charissimi,  in  Maria 
ia    flos  florem  miraculosse  foecunditatis.   Hic  flos   est 

bcnndi-  .  ...  .    ,.  !■    .         . 

lUg.  ipse  Fihus  Virgmis,  de  quo  speciahter  dicitur  •  : 
Egredietur  virga  de  radice  Jesse,  et  flos  de  radice 
cjus  ascendet,  etc.  Eia,  quara  pulcher  hic  flos 
egressus  est  sine  peccato  nascendo,  et  quam 
misere  contritus  est  quasi  peccator  moriendo  , 
juxta  illud' :  Quasi  flos  egreditur  et  conteriturl  0 
quam  candidus  in  egressione,  et  quam  rubi- 
cundus  in  conlritione  fuit  flos  iste !  Flos,  inquam, 
angclis  delectabilis,  llos  horainibus  ad  vitam 
perutihs.  Unde  Bernardus  ait  ^  :  «  Flos  est  Filius 
Virginis,  flos  candidus  et  rubicundus,  electus 
ex  miilibus,  flos  in  quem  desiderant  angelipro- 
spicere,  flos  ad  cujus  odorem  reviviscunt  mor- 
tui.  »  Felix  silva,  quae  producit  hujus  floris  vir- 
gara.  Felix  raagis  virga,  qua^  producit  hunc 
florem  in  silva.  Felixsuperomniaflos,  sine  quo 
nuUa  silva  nec  virga  1'elix  esse  potest.  Vere  feli- 
cissimus  flos,  in  quo  Spiritus  Doraini  sicrequie- 
vit,  ut  sine  ipso  nullus  gratiam  Spiritus  sancti 
habere  possit.  »  Testatur  hoc  B.  Hierouymus, 
dicens  *  : «  Spiritus  sanctus,  qui  in  magna  silva 
humani  generis  requiem  non  invenerat,  tandem 
super  hunc  florera  requievit,  ita  quod  absque 
ChiMsto  nec  sapiens  quis  esse  potest,  nec  intelli- 
gens,  nec  consiliarius,  nec  fortis,  nec  eruditus, 
nec  pius,  nec  plenus  timoris  Domini.  »  Hic  flos 
quasi  tot  habct  folia,  quot  sunt  ministeria  et 
exempla.  Si  hunc  florem  habere  desideras,  vir- 
gam  floris  precibus  flectas.  Si  flos  est  nimis  al- 
tus  divinitate,  virga  tamen  est  flexibilis  pietate. 
Et  si  flos  est  rarissimus,  quia  in  coelo  et  in  terra 
non  invenitur  nisi  unicus,  est  tamen  commu- 
nissimus,  tanquara  flos  non  in  horto  clausus, 
sed  in  carapo  omnibus  transeuntibus  expositus. 
Et  ideo  bene  dicere  potest  Christus  illud  * ;  Ego 
flos  campi.  Unde  flos  campi  dicilur  non  solum 
propter  hoc  quod  oranibus  patulus  exponitur; 
sed  etiam  propter  hoc  quod  sinc  orani  cultura 
humanaproducitur.  HocbeneB.  Bernardus  me- 
minit,  cum  dixit  ® :  «Campus  sine  omni  humano 

'  Isa.,  XI,  1.  —  =  Job,  XIV,  2.  —  *  Bern.,  de  Adv^ 
Dam.,  seriu.  n,n.  4. —  *  Hieron.,  in  Isa.,  c.  xi,  lib.  IV. 

—  5  Cant.,  u,  1.  —  '  Beruard.,  ubi  supra  proxime. 

—  ■>  Nuiti.,  XVII,  8.  —  8  Psal.  Lxx>:ix,  6.  —  "  Isa., 


florct  adminiculo ,  non  seminalus  ab  aliquo, 
non  defossus  sarculo,  non  irapinguatus  firao  : 
sic  omnino,  sic  Virginis  alvus  floruit,  sic  invio- 
lata  et  integra  casta  Marife  viscera  tanquam  pa- 
scua  ffiferni  viroris  protulcre,  cujuspuichritudo 
non  vidcat  corruptionem,  cujus  gloria  in  per- 
petuura  non  raarcescat.  » 

Quarto  consideremus,  charissirai,  florem  gra-  inB.Ma- 
tiosae  immortalitatis.  De  hoc  signatum  esse  po-  '1^01^°-' 
test  in  libro  Numerorum,  ubi  dicitur''  quodvirga  taiitatis. 
Aaron  flores  simul  ct  fructum  habuit.  In  virga 
Aaron  recte  virgo  Maria  potest  esse  figurata.  In 
virga  namque,  Mariae  rectiludo ;  in  flore  autem, 
corporis  glorificati  pulchritudo;  in  fructu  vero, 
aniraae  ejus  beatitudo  potest  esse  signata.  No- 
tandum  enim  e.=t,  quod  caro  floretin  juventute, 
sicut  in  Psalrao  dicitur  * :  «  Mane  floret  et  tran- 
sit  (a).  Flos  autera  perit  in  morte,  sicut  dicitur 
in  Isaia  ^ ;  Exsiccatum  est  fxnum ,  et  cecidit  flos. 
Refloret  et  ingloriosa  resurrectione,  juxta  Psal- 
raistam '" :  Refioruit  caro  mea.  Iste  flos  glorifica- 
tionis  corporis  quasi  tot  habet  folia,  quot  cor- 
pus  glorificatum  habet  dotes  et  prremia.  Etcerte  b.  Maria 
quidam  sancti  Doctores  probabiliter  .sentire  vi-  corpore 

1       .  .  •         1  .,.  1  .  *'  anima 

dentur,  et  rationabiliter  probare  mtuntur,  et  assump- 
fideles  hunc  sensum  pie  amplectunlur,  videlicet  '*  '°  *=*" 
quod  beata  Maria  jam  cum  corporc  sit  as- 
surapta,  et  corpus  jara  omnino  cum  animasit 
glorificatum.  De  hoc  naraque  Augustinus  sic 
ait " : «  Vera  ratione  confitendura  censeo,  Mariam 
in  Christo,  ct  apud  Christum  esse :  in  Christo, 
quia  in  ipso  vivimus,  raovemur,  et  sumus; 
apud  Christum,  ad  gloriam  feternitatis  assump- 
tam.  »  Unde  digne  credimus  Lnetari  Mariara  Ise- 
titia  inerarrabili,  anima  et  corpore,  in  proprio 
fiho,  per  filium  proprium,  ncc  ullam  sequi  cor- 
ruptionis  aerumnam,  quam  nulla  secuta  est  tan- 
tura  filium  pariendo  integritatis  corruptio,  qua3 
omnium  inlegram  perfectaraque  genuit  vilara; 
sit  cura  illo,  quera  in  suo  gessit  utero;  sit  apud 
illura  illa,  qucB  genuit,  fovit,  et  aluit.  llla  Maria, 
Dei  genitrix,  Dei  ministratrix,  Dei  nutrix,  et  Dei 
secutrix.  De  qua,  quia  aliter  senlire,  quam  dixi, 
non  debeo,  aliter  dicere  non  prsesumo.  Secun- 
dura  hoc  ergo  Maria  jam  dicere  potest :  Reflo- 
ruit  caro  mea.  Et  secundum  hoc  etiam  florem  el 
fructura  siraul  habet:  florera,  inquam,  corporis 
glorificati,  et  fructum  spiritus  glorificati :  flo- 

XL,  8.  —  '"  Psal.  XXVII,  7.—  "  liuo  auctor,  quisquis 
sit,  lib.  de  Assumpt.  B.  M..  viu,  in  Appeud.  looi.  VI 
Oper.  S.  Auii. 

(«)  Vulg.  floreut  et  transeat. 


270 


SFECULUM  BEATiE  MARLE  VIKGINIS. 


rem  utique  in  gloriosa  corporis  pulchriliidine, 
fructum  vero  in  voluptuosa  anini;e  bealitudine. 
Notaudum  etiam  est,  quod  secundum  quadru- 
plicem  llorem  praedictum,  Virgo  Maria  quadru- 
plicem  simul  habuit  florem  virginitalis,  ctfruc- 
tum  foecundilatis ;  simul  habuittlorem  honesta- 
tis,  et  fructum  humihtatis ;  simul  habuit  iu 
prole  ilorem  humanitalis,  et  fructum  divinitatis; 
simul  habuit  florem  immortahtatis  in  corpore, 
et  fructum  beatae  voluptatis  in  anima.  Hos  igi- 
tur  flores,  charissimi,  in  virga  virginea  dehga- 
mus,  et  illos  novos  gaudiorum  flores  de  horto 
virgineo  colhgamus,  quos  vidit,  quos  coUegit, 
quos  nobis  commendavit  B.  Bernardus  ',  cum 
ad  Mariam  loqnens  dixit  :  «  Hortus  dehciarum 
nobis  est  tuus  sanctissimus  uterus,  o  Maria; 
quia  ex  eo  niultiphcis  gaudii  flores  coUigimus, 
quoliesrecohmusmente,  quammagna  mullilu- 
dodulcedinisimmenso  orbiinde  profluxerit.»0 
igilur  dulcisbima  Virgo  Maria,  ecce  vere  Dominus 
tecum,  sicut  flos  cum  virga  ipsum  producenle. 
Fac  ergo  ,  ut  etiam  Dominus  sit  mecum,  imo 
nobiscum,  communicetque  nobisflorem  istum, 
Dominum  noslrum  Jesum  Christum.  Amen. 

LEGTIO  Xin. 

Qnomodo  B.  MariacompareturregincBjinpalatium 
cum  rege  ingredienti. 

Dominus  tecum,  o  Domina  Domino  charis- 
sima ,  Domino  famiharissima.  Dominus  te- 
cum  ,  o  Domina  aptissima ,  Domino  dignis- 
sima.  Dominus  tecum  :  tecum  certe,  secun- 
dum  quod  supra  dictum  est,  sicut  Sol  cum 
aurora  ipsum  praeveniente,  sicut  flos  cura  virga 
ipsum  producente,  sicut  rex  cumregina  inpala- 
tium  ingrediente.  Viso  ergo  quomodo  Maria  sit 
aurora  Solem  aeternum,  Solem  justitiae  praeve- 
niens;  viso  quoque  quomodo  Maria  sitvirga 
florem  aeternum,  florem  misericordiae  proferens; 
videamus  modo  quomodo  Maria  sit  regina  ad 
Regem  ffiternum,  ad  Regem  glorice  ingrediens. 
Maria  ergo,  charissimi,  est  regina  illa  ingrediens, 
de  qua  dicitur^,  quod  ingressaest  regina  Sabba 
in  Hierusalcm  cum  comitatu  multo  et  divitiis. 
Vere  regina  est  Maria,  testante  B.  Augustino, 
qui  ait  *  :  «  Hanc  vere  fateamur  reginam  coelo- 
rura,  pro  eo  quod  Regem  peperit  angelorura.» 

1  Yel  Ecbert.,  Deprec.  et  laud.  ad  B.  V.  M.,  n.  4. 
—  2  111  Reg.,  X,  1.  —  ^  De  Sanct.,  serm.  xxxv,  al. 
serm.  ccviu,  n.  2,  in  Appeud.  torn.V  Oper.  S.  Aug. — 
*  Prov.,  XXV,  4.—  ^  Hyuiu.  ad  Matul.,  iu  festo  Naliv. 


Sed  de  hac  regina  disserui  in  serraone  :  Astitit 
regina,  ctc. ;  ideo  nunc  de  ejus  ingressu  disse- 
reudum  est.  Considerandum  est  ergo,  quod 
Mariam  ingredientera,  egredjenlera,  progredien- 
tem,  et  supergredienlem  invcnimus.  Egressus 
est  naturae,  progressus  gratiae,  ingressus  gloria?, 
supergressus  abundaniiae.  Egressa  est  nascen- 
do,  progressa  proficiendo,  ingressa  pervenien- 
do,  supcrgressa  omnes  sanctos  excedendo. 
Egressa  est  sine  peccato,  progressa  sine  exem- 
p)o,  ingressa  sine  obstaculo,  supergressa  sine 
termino. 

Primo  considera,  charissime,  quod  inveni- 
mus  Mariam  egredientem  p'er  nalivilatem  suam 
sine  peccato.  Ipsa  namque  potest  esse  vas  illud, 
dc  quo  dicitur  *  :  Aufer  rubiginem  de  argento,  et 
cgredietur  vas  purissimum.  Rubigo  fuit  ablata  de 
argento,  quando  ab  originali  peccato  Maria 
sancUficata  fuit  inutero;  et  certe  sic  egressa  est, 
tanquam  vas  purissimura.  Ilic  distinguendum 
est  vas  purum,  vas  purius,  et  vas  purissimum. 
Vas  purum  in  ingressu  fuit,  quicumque  ex  utero 
sic  sanclificalus  processit,  quod  tamen  fomes 
tam  ad  mortale,  quara  ad  veniale  peccatum  iu 
ipso  remansit ,  sicut  quidam  dicunt  fuisse  in 
Hiereraia.  Vas  autem  purius  in  egressu  fuit, 
quicuraque  ex  utero  sic  sanctificatus  processit, 
quod  in  ipso  fomes,  secundura  quod  ductivus  est 
ad  efTectum  mortalis  peccali,  exhnctus  fuit,  sed 
ad  veniale  remansit,  sicut  in  beato  Joanne  Bap- 
tista,  de  quo  canit  Ecclesia  ^ :  Ne  levi  saltemma- 
culare  vitam  famine  posset.  Vas  ergo  in  egressu 
purissimura  fuit  beata  Virgo,  quae  ex  utero  sic 
sanctificata  processit,  quod  in  ea,  ut  creditur  , 
fomes  ad  effectum  tara  mortaiis,  quara  venialis 
peccaU  non  reraansit.  Propter  hoc  B.  Bernardus 
ait  ^  :  «  Ego  puto,  quod  copiosior  benedictio 
sanctificationis  in  eam  descenderit,  quae  non 
solum  ejus  ortura  sanctificaverit,  verura  etiam 
vitam  ejus  deinceps  ab  omni  peccato  custodi- 
vit  (a)  iramunem.  »  Ablata  ergo  rubigine  origi- 
nalis  peccaU,  egressum  est  ex  utero  vas  purum  in 
Hieremia,  vas  purius  in  Joanne  BapUsta,  vas 
purissimum  in  Maria. 

Secundo  considera,  charissime,  quod  inveni- 
mus  Mariam  progredientem  sine  exemplo  per 
graUara.  Unde  in  Canticis  "^ :  Quaz  est  ista,  quce 
progreditur  quasi  aurora  cojisurgens,  puJchra  ut 
Luna,  electa  ut  Sol  ?  His  tribus  luminosis,  vide- 

S.  Joau.  Bapt.,  ante  emendationem. —  ^  Bern.,  ad  Ca- 
nonic.  Lugd.,  epist.  CLXXiv,  n.  5.  —  '  Canl.,  vi,  9. 
(a)  Apud  Bern.  Sanctificaret....  cuslodiret. 


Grati 
ct  privi 
logia, 
quee  bl 
buit  Ma 
ria  io  v 
ti. 


SPECULUM  BFATJE.  MARI^E  VIRGINIS. 


271 


licet  Aurorsp,  Lunre,  et  Soli,  bcne  comparalur 
Maria,  propter  tria  in  ipsa  lucidissime  exccllcn- 
tissima  :  fuit  enim  in  corde  et  menle  ejus  excel- 
lentcr  lucida  \'irginitas;  fuitin  virginilatc  exccl- 
lenterlucidafoecunditas;  fuit  infoecuuditaleejus 
excelleulor  lucida  singularitas.  Aurora  refrige- 
rativa  et  avibus  grata,  fuit  ista  virgo  Maria  :  ipsa 
enim  virginitate  sua  carnis  ardorem  refrigera- 
vit,  teste  D.  Bernavdo ',  qui  ad  eam  loquens  ait ; 
«  Tu  ardorem  vetitre  concupiscentiae  virtute  ca- 
stitatis  in  tua  virginea  carne  catenus  extinxisti, 
ut  is,  in  cujus  conspectu  nec  astra  munda  sunt, 
tantffimunditiaecarnemtuamjudicaverit,  uteam 
suae  divinai  puritati  agglutiuare  non  despexe- 
rit.  »  Ipsa  etiam  (a)  virginitate  sua  avibus  ca'li, 
idest,  angelis  Dei,  gratafuit;  quia,  utHierony- 
mus  ait^:  «Semper  est  angelis  cognala  virgini- 
tas. »  Propter  hoc  bene  legitur,  quod  angelusin 
aurora  benedixit  Jacob.  Hic  Jacob  spiritumcas- 
tumpotestsignare,  qui  fratrem  suum,  id  est,cor- 
pussuurasupplantavil.Hicnonsolumapatre,sed 
etiam  ab  Angelo  bcnedicitur  in  aurora,  lioc  est 
in  caslissima  virgine  Muria,  cui  Angelus  dixit': 
Benedtcta  tu  in  mulieribus.  Item,  pulchra  ut  Luna 
fuit  virgo  Maria  in  luminosa  virginitatis  foecun- 
ditate  :  pulchritudo  enim  Luuce  consistit  in  lu- 
minc  recepto  a  Sole.  Pensa  igitur,  quam  pul- 
chra  luna  fuerit  Maria ,  quando  agternus  ille 
Sol  totus  receptus  et  conceptus  est  in  ipsa.  Ma- 
ria  ergo  est  illa  luna,  in  cujus  plcnitudine  ille 
vir  Ecclesiae  rediit,  de  quo  dicitur  *  :  In  die  ple- 
ncB  lunce  reversurus  est  in  domum  suam.  Beata 
Yirgo  fuit  luna  plena,  quando  ei  dictum  fuit  : 
Ave,  gratia  pleua.  Item  electa  ut  Sol  fuit  Mariain 
lucidissima  foecundilatis  singularitate,  quando 
non  homo  purus,  non  angelus  verus,  sed  ipse 
Dei  Filius,  ipse  Sol  justitiae  in  sole  posuit  taber- 
naculum  suum,  dum  in  Maria  conceptus  fuit. 
Valde  certe  singulare  fuisset,  si  Yirgo  purum 
hominemconcepisset;  multo  autem  singularius 
fuisset,  si  Virgo  angelum  concepisset ;  sed  su- 
pra  omnia  singularissimum  fuit,  quod  Virgo 
Deum  concepit,  Deum  peperit.  Propter  quod  bene 
beatus  Augustinus  ait '" :  «  Merilo  Beata  Maria 
singulari  a  nobis  prseconio  extoUitur,  qute  sin- 
gulare  commercium  mundo  proebuit,  cum  tan- 
tum  se  ad  cceli  fastigia  subUmavit,  ut  Verbum 


lum. 


in  principio  apud  Deum  manens,  de  suprema 
cceli  arce  susciperet.  »  Beata  igitur  Virgo  Maria 
progressa  est  quasi  aurora  consurgens,  in  mi- 
randa  (6)  carnis  et  mentis  virginitate;  electa  ut 
sol,  in  adoranda  partus  virginalis  divinitate. 

Terlioconsidera,charissime,  quod  invenimus  b.  Maria 
Mariam  ingredientem  ad  gloriam  ccelestem  sine  ^^°^°- 

do  in- 

obslaculo.  Quis  euim  obstare  posset  tantffi  re-  gressa 
ginre  cum  tanto  comitatu  progredionti?  Ipsa  ^°''  *^*' 
namque  signata  est  per  reginam  Sabba,  de  qua 
dicitur*'  :  Rt  ingressa  Jlierusalem  cum  cornitatu 
mullo,  et  divitiis,  camelis  portantilm  aromata,  et 
aurum  inflnitum  nimis,  et  gemmas  pretiosas.  Con- 
sidera  in  his  verbis  gloriam  ingrcdientis  Mariae 
in  coelestem  Hierusalem.  Considera,  dico,  ingre- 
dientis  excellentiam ,  ingredientis  potontiam , 
ingredientis  opulenliam.  Con.sidera  exccUen- 
tiam  in  priucipatu,  potentiam  in  comitatu,  opu- 
lenliam  in  apparatu.  Considcra  certe  excellen- 
tiam  principatus  Reginae  nostrae  Mariae  in  eo , 
quod  dicitur  Regina  Saba,  quod  interpretatur 
clamor.  Maria  enim  est  Regina  mimdi,  ubi  est 
clamor  gemebundus.  Est  eliam  Regina  coeli, 
ubi  est  clamor  jucundus.  Clamant  cnimin  coelo, 
sicutdicitur  in  Apocalypsi'^ :  Sanctus,  Sanctus,  San- 
ctus  Dominus  Deus  omnipotens.  Haecet  ipsa  Hegina 
clamantium  cum  caeleris  clamantibus  clamare 
non  cessal,  testante  Augustino  qui  ait  *  ;  «  Tu, 
Maria,  concivis  coeli  civibus,  sine  fine  choris 
conjuncta  angelicis  archangelisque  sociata , 
indefessa  voce,  Sanctus,  Sanctus,  Sanctus,  cla- 
mare  nou  cessas. »  Haec  utique  esl  Regina,  quam 
Psalmista  describens  ait^ :  Astitit  regina,  etc, 
usque  varietate.  Hanc  Regiuam  ad  rcgnum  sc- 
qui  possunt  fiducialiter,  quicumque  ei  in  mun- 
do  servierint  fideliter.  Unde  B.  Bernardus  '" : 
«  Praecessit  nos  Regina  nostra;  praecessit,  et  tam 
gloriose  suscepta  est ,  ut  fiducialiter  servi  ad 
Dominam  clamanles  "  :  Trahe  me  post  te ,  di- 
cant.  »  Itcm  considera  in  ingressu  Reginae  no- 
strse  poteutiam  comilatus  ipsam  stipantis,  in  eo 
quod  dicitur  :  Comitatu  multo.  Ingressa  enim  est 
Maria  coelestem  Hierusalem,  cum  comilatu  multo 
potenlium  angelorura.  Undc  B.  Hieronymus  ait '* : 
«  Legimus  quam  saspe  ad  funera  et  sepulturas 
quorumlibet  sanctorum  angelos  advenisse,  et 
animas  electorum  usque  ad  coelos  cum  hymnis 


'  Vel  Ecbert.,  Deprec.  el  laud.  B.  M.  V.,  d.  5.  — 
'  Hierouym.,  de  Assumpt.  B.  M.,  serm.,  idem  cum 
epist.  X.  — »  Luc.,  i,  28.  —  *  Prov.,  vn,  :iO.  —  *  Imo 
auctor,  quisquis  ille  sit,  serm.  dc  Sanct.,  xxxv, 
al.  ccvni,  n.  4.  ~  ''  III  Heg.y  x,  2.  —  '  Apoc.,  iv,  8. 


—  *  imo  auctore  ignolo ,  ubi  supra  proxime,  u.   11. 

—  ■'  Psal.  XLiv,  10.  —  'P  Beru.,  in  Assumpt.  B.  M., 
serm.  1,  n.  1.  —  »'  Cant.,  i,  3.  —  '»  Hieron.,  de 
Assumpt.  B.  M.,  serm.,  idem  cum  epist.  x. 

(ii)  Ceet.  cdit.  euim.  —  (h)  Uem  in  imitanda. 


275 


SPECULUM  BEAT^  MARI^  VIRC.INIS. 


atque  laudibus  detulisse.  »  Et  post  pauca  : 
«  Quanto  magis  credendum  est  miiitiatn  coelo- 
runi,  cum  suis  agminijjus,  festive  obviam  ve- 
nisse  Genitrici  Dei,  eamque  ingenti  lumiue  cir- 
cumfulsisse,  et  usque  ad  thronum  olim  sibi  ante 
mundi  constitutionem  paratum,  cum  laudibus 
et  cantiris  spiritu;dil)us  perduxisse.  »  Item  con- 
sidera  in  Maria  opuletitiain  mcritorura,  inappa- 
ratu  muncrum  pretiosorum  :  attulit  namque 
secum  aurum  infinitum  dilectionis  Dei  et  proxi- 
mi,  gemmas  pretiosas  virtutum  et  donorum, 
aromata  bonorum  opertira  et  excmplorum.  Pa- 
rum  est  enim  quod  de  thesauris  MarifE  dico, 
respectu  ejus,  quod  B.  Bernardus  Mariam  allo- 
quens,  dixit  :  «  In  raanibus ,  inquit,  tuis  sunt 
omnes  thesauri  miserationum  Domini.  Absit  ut 
cesset  manus  tua ;  neque  enim  gloria  tua  mi- 
nuitur,  sed  augelur,  cum  poenitentes  ad  veniam, 
justificati  ad  gloriam  assumuntur. »  Ingressa 
igitur  est  Mater  Domini  ad  gloriam,  tanquam 
Regina  coelorum,  ingressa  cst  cum  multo  comi- 
tatu  angelorum,  ingressa  est  cum  divitiis  innu- 
merabilium  meritorum. 
B.  Maria  Quarto  considcra,  charissime,  quod  inveni- 
lar^cce'-  ™"^  supergredientem  omncs  sanctos  in  super- 
lum,  me-  abundautia  meritorum  et  prcnemiorum  sine  ter- 

praLus  ^^^^>  J^^'*  ^ll^^<i '  •  -3^"^^^  fifi(^  congregavenmt 
superans  divitias;  tu  supergressa  es  universas.  Supergressa 
slnciTa,  utique  es,  supergressa  certe  es  in  natura,  su- 
pcrgressa  es  in  gratia,  supergressa  es  in  gloria, 
universas  filias,  universas  animas,  universas  in- 
telligentias  angehcas,  o  Maria.  Dico,  quod  Maria 
in  natura  supergressa  est  universas  filias  homi- 
num,  dum  quod  natura  non  admittit,  virgo 
concepit,  et  virgo  peperit,  juxta  illud  ^  :  Ecce 
virgo  concipiet ,  et  pariet  filiurn.  Et  non  solum 
hoc,  quod  virgo  filium,  sed  etiam  quod  Deum 
peperit,  super  omnem  naturam  est.  Ideoque  B.. 
Hieronymus  sic  ait  ^  :  «  Quod  natura  nonhabuit, 
usus  nescivit,  ignoravit  ratio,  mens  non  capit 
humana,  pavet  coelum,  stupet  terra,  creatura 
etiam  omnis  miratur  coelestis,  hoc  totum   est 
quod  per  Gabrielem  Mariae  divinitus  nuntiatur, 
et  per  Christiim  adimpletur.  »  Item  supergressa 
est  Maria  in  gratia  universas  animas  sanctorum, 
dum  non  solum  gratia  plena,  sed  etiam  super- 
plena  fuit,  teste  Gabriele  qui  prius  dixit :  Ave, 
gratia  plena ;  et  postea  subjunxit:  Spiritus  sanc- 
tus  superveniet  in  te.  Si  autem  grafia  plena  fuit, 
ergo  quidquid  sibi  superveniens  postea  Spiritus 

>  Prov.,  XXXI,  29.  —  '  Isa.,  vii,  14.  —  »  Hieron.,  ubi 
supra  proxiine,  ante  med.  —  *  Bernard.,  in  Assumpt. 


contulit,  in  hoc  utique  plusquam  plena,  in  hoc 
certe  superplena  fuit.  Unde  B.  Bernardus  ait  *  : 
<<  Veniente  jatn  Spiritu  sancto,  plena  sibi ;  eodem 
quoque  superveniente,  nobis  superplena  et  su- 
perellluens  fit  Maria.  »  Item  supergressa  est  Ma- 
ria  in  gloria  universas  intelligentias  angelicas  : 
ipsa  enim  est  thronus  illc  sapphireus,  qui,  sicut 
in  Ezechicle  legitur  ^,  super  firmamerUum  angeli- 
cum  exaltatus  est.  Propter  hoc  B.  Bernardus 
bene  ait  sic  ® :  «  Ascendit  plane  Maria  super 
oinne  humanum  genus ;  ascendit  usque  ad  an- 
gelos;  sed  et  ipsos  quoque  transcendit,  et  coe- 
lestem  omnera  supergreditur  creaturam.  »  Sic 
ergo,  charissimi,  Maria  egressa,  et  progressa,  et 
ingressa,  et  supergressa  est.  Egressa,  inquam, 
est  nascendo  ad  vitam  miserorum ;  progressa 
estproficiendoin  gratiaprivilegiorum;  ingressa 
est  perveniendo  ad  regnum  coelorum ;  super- 
gressa  est  excedendo  gloriam  omnium  beato- 
rum.  Ecce  igitur,  dulcissima  virgo  Maria,  ecce 
vere  Dominus  tecum,  sicut  Sol  cum  aurora  pro- 
grediente,  sicut  flos  cum  virga  florente,  sicut 
Rex  cum  Regina  ingrediente.  0  igitur  aurora 
suavissima,  fac  ut  etiam  nobiscum  sit  Sol  sa- 
pientiae.  0  virga  sublimissima,  fac  etiam,  ut  no- 
biscum  sit  flos  graticfi.  0  Regina  potentissima, 
fac  ut  etiam  nobiscum  sit  Rex  glorioe  Dominus 
noster  Jesus  Chrislus. 

LECTIO  XIV. 

Quod  B.  Maria  sit  benedicta  ob  plenitudinem  gra- 
ticE,  ob  celsitudinem  prolis ,  ob  muUiiudinem  mi- 
sericordice  suoe,  et  ob  magnitudinem  gloricB  suce. 

Benedicta  tu  in  mulierihus.  Ostensum  est  supra, 
quomodo  Maria  propter  i^urissimam  vitae  in- 
nocentiam  merito  per  Ave  salutatur  :  ostensum 
quoque  est,  quomodo  Maria  propter  copiosissi- 
mam  graticTe  affluentiam  merito  gratia  plena 
commemoratur  :  ostensum  insuper  est,  quo- 
modo  Maria  (a)  propterspecialissimam  Deiprae- 
sentiam  merito  Dominus  secum  fore  insinuatur. 
Ostendendum  autem  nunc  est,  quomodo  prop- 
ter  gratissimam  personae  suae  reverentiam,  be- 
nedicta  in  mulieribus  nuntiatur.  Ecce  igitur  glo- 
riosus  ille  archangelus  Gabriel,  gloriosam  vir- 
ginem  Mariam  salutans  gloriosa  salutalione , 
ipsam  decentissime  consummavit  in  benedic- 
tione,  dicens  :  Benedicta  tu  in  mulieribus,  id  est, 

B.  M.,  serm.  ii,  n.  2.—  ^  Ezech.,  i,  26.  —  «  Bernard., 
in  Nativ.  B.  M.,  de  aquoeductu,  n.  9. 

(a)  Leg.  Mariae. 


LECTIO  XIV. 


273 


B.  Maria 
benedic- 
ta  prop- 
ter    gra- 

tiam, 
qnam  in 
■ehabet. 


Proptcr 
gratiam 
eordis. 


* 


benedicta  plusqiiam  omncs  mulicres.  Ac  per 
hoc  quiJquiJ  maletlic  ionis  infusum  est  per 
Evam ,  tolum  ubstulit  benediclio  Marido.  Dicat 
ergo  Gabriel ;  dicat :  Benedicta  tu  in  muUeribus. 
Bcnedicta,  inquam,  proptcr  plenitudincm  gra- 
tise  in  te  venerandte;  bcncdicta  propter  mulli- 
tudinem  misericordia^  per  te  proestandte ;  bcne- 
dicto  propter  celsitudinem  personae  ex  te  incar- 
nandae;  benedicta  propter  magnitudinem  glorite 
super  te  cumulandae. 

Primo  pensate,  charissimi,  quomodo  vere 
bencdicta  est  Maria  propter  plenitudinem  gra- 
tiae  in  ipsa  venerandse,  sicut  apte  ostendit  Ga- 
briel,  dicens  :  Ave,gratiapk7ia,  Dominus  tecum, 
benedicta  tu  in  mulieribus.  Benedicta  tu,  quia 
plena  es  tu.  Invenisti  enim  gratiam  opud  Domi- 
num,  et  ideo  tu  es  benedicta  apud  Dominum. 
Unde  B.  Bernardus  optime  de  hac  benedic- 
tione  Mariae  dicit  '  :  «  Per  te  accessum  habe- 
mus  ad  Filium,  o  benedicta  inter  mulieres , 
invcntrix  gratire,  genitrix  vitae,  mafer  salutis.  » 
Benedicta  tu,  Maria,  propter  gratiam.  Bene- 
dicta,  inquara,  propter  gratiam  cordis,  propter 
gratiam  oris,  propter  gratiam  operis,  Benedicta 
ulique  in  cordc,  propter  gratiam  donorum ;  be- 
nedicta  in  ore ,  propter  gratiam  labiorum;  be- 
nedicta  in  opere,  propter  gratiammorum.  Vere 
benedicta  Maria  propter  gratiam  cordis,  proptcr 
gratiam  donorum  in  corde ,  propter  quam  cor 
ejus  fuit  deUciosissimum,  sicut  paradisus  Dei, 
ita  ut  de  hac  benedictionc  merito  inteUigi  pos- 
sil  Ecclesiasticus  '  :  Gratia  sicut  paradisus  in  bene- 
dictione.  Ibi  dicit  (a)  interlinearis  :  ((Fructificans 
diversas  species  virtutum.  »  De  his  feUcibus  gra- 
tiarum  et  virtulum  benedictionibus  Apostolus  di- 
cit  '  :  Qui  benedixit  nos  in  omni  bcnedictione 
spirituali  in  ccBlestibns  in  Christo.  Si  ergo  gratia 
mentem  humanam  in  benedictionibus  virtutum 
deliciosam  facit  sicut  paradisum  Dei,  quanto 
magis  deUciosissima  anima  Mariae  fuit  sicut  pa- 
radisus  Dei  in  benedicUonibus  donorum  Spiri- 
tus  sancti !  Imo  certe  paradisus  Dei  non  solum 
mente,  sed  eUam  ventrc  fuit  Maria,  conUnens 
in  se  Ugnum  vitae  Jesum  Christum.  Unde  B. 
Bernardus  ait  * :  (( Vere  paradisus  Dei  tu  es,  quae 
mundo  Ugnum  vitae  contulisti  (6),  de  quo  qui 
manducaverit,  vivet  in  aeternum.  »  Heu,  quam 
longe  est  ab  hac  benedicUone  Mariae,  cujuscum- 

'  Beruard.,  in  Adv.  Dom.,  serm.  ii,  circa  fiD.  — 
»  Eccli.,  XL,  17.  —  s  Ephes.,  [,!.—*  Vel  Ecbort. , 
Deprec.  et  laud.  adU.  V.M.,  n.  4,  inlerspuria  Bern., 
Serm.  paneg.  —  *  Psal.  cviu,  J8.  — «  Psal.  xliv,  ;i.  — 

TOM.    XIV. 


que  raens  non  cst  paradisus  Dei  in  benedictio- 
nihus  graUae ,  sed  est  senUna  diaboli  in  raale- 
dictionibus  malitia? !  TaUs  enim,  sicut  in  Psalmo 
dicitur  '"  :  Dilexit  maledictionem ,  et  veniet  ei;  et 
noluit  benedictionem,  et  elongabitur  ab  eo. 

Ifem,  charissimi,  benedicta  est  Maria  non  so- 
lum  proptcr  graUam  donorum  cordis,  sed 
etiam  propter  gratiam  labioruin  oris,  juxta  illud 
Psalmi  «  :  Uiffusa  cst  gratia  in  labiis  tuis,  propte- 
rea  benedixit  te  Deus  in  aeternum.  0  quanta  in 
oraUonibus  devoUssimis,  quanta  in  coUationi- 
bus  uUlissimis  gratia  in  labiis  Marife  fuit!  0 
quanta  ad  homines,  quanta  ad  angelos,  quanta 
ad  Dominum  graUa  semper  fuit  in  labiis  Mariae! 
Ipse  namque  Deus  verba  labiorum  ejus  libenter 
audivit,  testantc  beato  Bernardo,  qui  alloquens 
ipsamdicit^:  ((Cui  placuisU  ex  silentio,  jam 
magis  placebis  ex  verbo,  cum  ipse  tibi  clamet 
e  ccelo  :  0  pulchra  inter  mulicres ,  fac  me  au- 
dire  vocem  tuam.  »  Eia,  quam  veracissima, 
quam  sincerissima  semper  fuerunt  Mari^  labia ! 
et  ideo  vere  benedixit  eam  Deus  in  ffiternum. 
Heu,  quam  longe  ab  hac  Mariaj  benedictione 
illi  sunt,  quorum  labia  labiis  Mariae  dissimilia 
sunt;  iUi,  inquam ,  in  quorum  labiis  non  est 
gratia  diffusa,  sed  maliUa  confusa  est!  Proptc- 
rea  non  benedixit ,  sed  maledicet  eos  Deus  in 
aeternum. 

Item,  charissimi,  benedicta  est  Maria  non  so- 
lum  propter  graUam  donorum  cordis ,  non  so- 
lum  propter  graUam  labiorum  oris,  sed  etiam 
propter  gratiam  morum  conversationis.  Et  de 
hac  benedicUone  accipi  potest ,  quod  dicitur  in 
Eieremia » :  Benedicat  tibi  Dominus ,  pulchrifudo 
justiti(s ,  mons  sanctus.  Mons  sanctus  est  sancta 
Maria ,  quK  bene  mons  dicitur ,  propter  excel- 
lcntiam  meritorum,  propter  alUtudinem  vi- 
tffi  et  morum.  Hic  est  mons,  de  quo,  sicut 
in  Daniele  legitur  »  :  Lapis  sine  manibus  abs- 
cissus  est;  dum  Christus  de  Maria  sine  opere 
maritali  natus  est.  Pulchritudo  hujus  mon- 
Us  ,  pulchritudo,  inquam  ,  justifiae  ,  pul- 
chritudo  vitae  et  morum  Mariae  tanta  fuit, 
ut  luerito  in  Canticis  de  ipsa  dici  possit  »•' : 
Tota  pulchra  es ,  amica  mea ,  etc.  Pulchra  utique 
in  vita ,  pulchra  in  morum  disciplina  ,  et  tota 
pulchra.  Tota  certe.  tota.  Quomodo  tota?  Audi 
Hieronymum ;  ait  enim  sic  "  :  (( Quidquid  in  Ma- 

'  Bern.,  sup.  Missus  tst,  hom.  iv,  n.  8.  —  »  Jerem. 
XXXI,  23.  —  3  Dan.,    n,   4u.    —  i«  Cant. ,  iv,    7.  — 
"  llieroaym.,  in  Assumpt.  B.  M.  serm.,  al.  epist.  x. 
(«)  Suppl.  Glossa.  —  (b)  Al.  protulisti. 

18 


B.  Maria 
benedic- 
ta  prop- 
ter  gra- 
tiaon  la- 
biomm. 


B.M.be- 
uedicta 
propter 

gratiam 

operatio- 

nnm. 


274 


SPECULUM  BEATvE  MARI^  VIRGINIS. 


ria  gestum  est,  tolum  puritas  et  siraplicilas,  to- 
tura  gratia  el  veritas  fuit ,  tolum  misericordia 
et  justitia,  qua?  de  ccelo  prospexit.  Tali  pulchri- 
tudini  iMarice  Dominus  raerito  bcnedixit.  Heu, 
qnara  longe  est  ab  ista  bencdictione   Mariae, 
quicuraque  talis  cbt  in  opere ,  quod  ,  sicut  iMa- 
riae  dicitur  :  Benedicat  tibi  Domims,  pulchriiudo 
justitice ;  sic  ei  dici  potest ;  Maledicat  tibi  Domi- 
nus,  turpitudo  injustitine!  o  quanta  maledic- 
tio  erit,  quum  dicetur  *  :  Discedite  a  me,  male- 
dicti,  in  ignem  CBteiiium.  Ecce  vidiraus,  o  charis- 
sima  Maria,  quod  tu  es  vere  benedicta  propter 
pleniludinera  gratioe.  Benedicta,  inquam,  prop- 
ter  gratiam  conscienliae  et  donorum,  benedicta 
propter  gratiam  linguae  et  labiorum,  benedicta 
propter  gratiam  vitae  et  morum. 
B.  Maria     Secuudo  pcnsatc,  charissimi ,  quoraodo  vere 
benedic-  beuedicta  sit  Maria  propter  celsitudinera  suae 
ter  ^pro-  benedictse  prolis ,  propter  benedictura  fructum 
lem.       pQJ  ventris.  Merito  enira  terra  illa  benedicta  est, 
quae  tam  benedictum  fructum  profert.   Unde 
Psalmus  ^  :  Benedixisti ,  Domine,  terram  tuam. 
Terra  illa  est  Maria ,  de  qua  in  eodem  Psalmo 
dicitur  ^  ;  Veritas  de  terra  orta  est.  Veritas  est 
Christus,  quia  ait  * :  Ego  sum  via,  veritas,  et  vita. 
Benedicta  est  ergo  haec  terra  propter  benedic- 
tum  fructum;  benedicta  est  Maria  propter  bene- 
dictum  FiUura.  Unde  beatus  Bernardus  dicit  ^  : 
«Non  quia  tu  benedicta,  ideo  benedictus  fruc- 
tus  ventris  tui ;  sed  quia  ille  te  praevenit  in  be- 
nedictionibus  dulcedinis,  ideo  tu  benedicta. » 
Igitur  Maria  propter  prolera  piam  benedicta. 
Benedicta,  inquam,  a  Domino,  ab  Angelo,  ab 
horaine.  Proptcr  prolem  utique  benedicta  est  a 
Domino,  benedictionem  ejus  operante;  bene- 
dicta  ab  Angelo,  benedictionem  ejus  nuntiante; 
benedicta  ab  horaine,  benedictionem  ejus  pro- 
phetante.   Vere  benedicta  propter  prolera  est 
Maria  a  Domino ,  benedictionera  ejus  operante 
sive  donante.  Hoc  bene  signatura  est  in  secundo 
Begum,  ubi  legitur  S   quod  benedixit  Dominus 
Obededom  propter  Arcam.  Obededom  interpreta- 
tur  servus  sanguineus.  Et  bene  signat  Christum , 
qui  servus  noster  factus  est ,  serviens  nobis  mi- 
seris  usque  ad  sanguinem.  Propter  nos  enim 
servus,  propter  nos  sanguineus  factus  est  Chri- 
stus  :  sanguineus  in  dorso  per  flagella,  sangui- 
neus  in  capite  per  spinas,  sanguineus  in  latere 

'  Matth.,  sxv,  41.  —  2  Psal.  lxsxiv,  2.  —  ^  ibid., 
12.  —  *  Joan.,  XIV,  C.  —  ^  Bernard.,  sup.  Missus  est, 
hom.  iii,  n.  5.  —  «  II  Reg.,  vi,  11.  —  '  Psal.  LXiv, 
5.  —  »  Imo  auctor,  quisquis  ille  sit,  serm.  de  Temp., 


per  lanceara,  sanguineus  in  manibus  ct  pedi- 
bus  per  clavos.  Hujus  servi  domus  Maria,  de 
qua  in  P.salrao  dicitur  "^  :  Replebimur  in  bonis  do- 
mus  tuce.  Arca  in  hac  doino  locata  Christum  si- 
gnat  :  Christus  enim  servus  noster,  Christus 
vita  nostra  est.  In  arca  urna  aurea  et  manna. 
Arca  sancta  carnem  sanctam ;  urna  aurea  ani- 
raara  Christi  pretiosissimara;  manna  vero  divi- 
nitatem  dulcissimam  signat.  Propter  hanc  ar- 
cam,  propter  .lesum  Christum  Filium  Mariae, 
Doroinus  benedixit  domui  Mariae'.  0  vere  domus 
benedicta,  ex  qua  oraniura  processit  vita !  Ait 
enim  Augustinus  ^  :  «  Benedicta  tu  in  muUeri- 
bus,  quae  vitara  viris  et  mulieribus  peperisti.  » 

Item,  charissimi,  propter  prolem  benedicta 
est  Maria  non  solura  a  Domino  benedictionem 
ejus  operante,  sed  etiam  ab  Angelo  benedictio- 
nem  ejus  nuutiante,  sicut  patet  in  Gabriele  di- 
cente  :  Dominus  tecum,  benedicta  tu  in  mulieribus. 
Quomodo  tecum  ?  Augustinus  ait '  i  «  Tecum  in 
corde,  tecum  in  ventre,  »  Ideo   benedicta   tu 
secum,  quia  sic  est  tecum.  Tecum  utique,  te- 
cum,  non  tantum  sicut  Creator  cum  creatura, 
sed  etiam  sicut  partus  cum  paritura.  Propter 
partumenimbenedicta  es  ante  partum;  propter 
partum  benedicta  es  in  partu ;  propter  partum 
benedicta  es  post  partum.  Vere  benedicta,  quae 
sic  partura  effudisti,  quod  ante  partum,  et  in 
partu,  et  post  partum  virgo  permansisti :  et  ideo 
praecipue  benedicta  dici  meruisti,  quia  non  ho- 
rainem  purum,  non  angelum  verum,  sed  ho- 
minum  (a)  et  angelorum  Dominura  peperisti. 
Propter  quod  bene  ait  Beda  sic  ^" :  «  Vere  bene- 
dicta  in  mulieribus,  quae  sine  exemplo  rauliebris 
conditionis,  cum  decore  virginitatis  gavisa  est 
honore   parentis,  quodque   Virginem  Matrem 
decebat,  Deum  Filium  procreavit.  » 

Item,  charissimi,  benedicta  propter  prolem  est 
Maria,  non  solumaDomino  benedictionera  ejus 
operante,  non  solura  ab  Angelo  benedictionem 
ejus  nuntiante,  sed  etiam  ab  horaine  benedi- 
ctionem  ejus  prophetante,  sicut  patet  in  Elisa- 
beth,  quae,  exultante  in  utero  ejus  infante,  re- 
pleta  Spiritu  sancto,  prophetando  exclaraavit, 
dicens  ^^  :  Benedicta  tu  in  mulieribus,  et  bene- 
dictus  fructus  ventris  tui.  Ideo  utique  benedi- 
cta,  quia  benedictus  fructus  ventris  tui;  sicut 

xxr,  al.  cxx,  n.  4,  et  de  Sanctis,  serm.  xviii,  al. 
cxciv,  n.  2,  in  Append.  tom.  V,  Oper.  S.  Aug.  — 
"•  ibid.,  n.  1.  —  1°  Bed.,  in  hom.  hiemal.  de  Sanctis,  m 
fest.  Annunt.  B.  M.  Virg.  —  "  Luc,  i,  42. 

(a)  Edit.  Vat.  et  Ven.  hominem. 


LECTIO  XIV. 


275 


ager  ideo  benedictus/  quia  benedictus  frnctus 
ejus  est.  Maria  enim,  fratres,  est  ager  ille  be- 
nedictus,  dc  quo  dicilur  in  Genes'i  *  :  Ecce  odor 
filii  mei,  sicut  odor  agri  j)leni,  c.ni  benedixit  Bomi- 
nus.  De  hoc  beatus  Hieronymus  ait  sic  ^  ;  Bene 
ager  plenus  dicitur,  quia  Maria  plena  gratia 
pronuntiatur,  de  cujus  utero  credentibus  fru- 
ctus  vifae  processit.  w  0  vere  ager  super  omnes 
agros  benedictus  propter  fructum  !  0  vere  ma- 
ter  super  omnes  matres  benedicta  propter  Fi- 
lium  !  secundum  quod  etiam  exclamans  bcatus 
Augustinus  ait  * :  «  0  foemina  super  fceminas  be- 
nedicta,  quae  virum  omnino  non  novit,  et  vi- 
rurn  suo  utero  circumdedit!  Ecce  vidimus,  o 
dulcissima  Maria,  quia  tu,  propter  benedictum 
Filium  ventris  tui,  es  vere  benedicta  beuedi- 
ctione  divina,  angelica,  et  humana.  Heu,  quam 
longe  ab  ista  benedictione  Marife  sunt,  qui  pro- 
pter  maledictum  fructum  operis  sui,  maledi- 
ctiouem  incurrunt  divinam,  angehcam  et  hu- 
manam  :  dum  maledicti  a  Deo,  raaledicti  ab 
angehs,  maledicti  ab  hominibus  erunt  in  aeter- 
num! 

Tcrtio  pensafe,  charissimi,  quomodo  vcre  be- 
nedicta  sit  Maria  propter  multitudincm  miseri- 
cordioe  suae.  Ipsa  namque  per  illam  Ruth  signa- 
cordiam,  |-yj.    ^q  q^^  dicitur  *  ;  Benedicfa  es  a  Domino , 

qaam 

nobis-  filici,  C[uia  friorem  misericordiam  posteriore  supera- 
«omope-s^i,  Prior  Maria3  misericordia  fuit,  quam  exhi- 

ratur. 

buit,  dum  adhuc  viveret  in  mundo ;  posterior 
vero  ejus  misericordia  est,  quam  jam  amplius 
quam  per  mille  ducentos  annos  exhibuit  de 
coelo.  Posterior  namque  priorera  superavit, 
quia  ista  illam  multitudinem  innumerabilium 
beneficiorura  excessit.  Quis  aestimare  possit 
quam  inaestimabihter  Maria  propter  misericor- 
diam  suam  sit  benedicta,  cum  inaestimabilis  sit 
ipsa  ejus  misericordia?  Et  quis  aestimare  potest 
quam  inaestimabihs  sit  Mariae  misericordia,  pro- 
pter  quam  ipsa  tam  inaestimabiUter  cst  benedi- 
cta?  Hinc  est,  quod  beatus  Bernardus  exclamans 
dicit  ^ :  «  Quis  misericordiae  tuae,  o  benedicta, 
longitudinem,  et  latitudinem,  et  sublimitatem, 
et  profunditatem  queat  investigare  ?  »  Benedi- 
cta  ergo  est  Maria  pro  multiplici  misericordia, 
quam  per  eam  homo  recepit ;  benedicta  uti- 
que,   quia  per   eam   Deus  homini   placabilis 


B.M.be 
nedicta 
propter 
miseri- 


*  Gen.,  .\xvii, 
serm.,  al.  epist 


27.  —  -  Hieron.,  de  Assumpt.  B.  M., 
X ,  post  med.  —  ^  Imo  auctor,  quis- 
quis  iUe  sit ,  serm.  de  Temp.,  ix,  al,  cxix,  n.  3,  iu 
Append.  tom.  VI,  Oper.  S.  Aug.  —  ■*  Ruth,  \u,  10. 


s 


est;  benedicta  quoque  est,  quia  per  cam  homo 
Deo  acccptabilis  cst;  benedicta  insuper  est, 
quia  per  eara  diabolus  homini  supcrabilis 
est.  Dico,  charissimi,  quod  Maria  benedi- 
cta  est,  quia  per  eam  Deus  homini  placabi- 
lis  est,  sicut  signatum  est  in  Abigail,  de  qua 
legitur,  quod  cum  David  ofTensus  occidere  vel- 
let  Nabal  stultum,  Abigail  occurrens  ofTcnso, 
placavit  eum.  Qui  placatus  dixit «  :  Benedic.tum 
eloquium  tuum,  et  benedida  tu,  qnce  prohibuisti  me, 
ne  irem  hodie  ad  sanguinem,  et  ulciscerer  me  manu 
mea.  Nabal  stultus  signat  peccatorem.  Omnis 
enim  peccator  stultus  est.  Sed,  heu!sicutdicitur 
in  Ecdesiaste  •  ;  Stultorum  infinitus  est  numerus. 
Abigail  Mariara  signat,  interpretatur  enira  Fa- 
tris  exultatio.  0  quanta  Patris  coelestis  in  Maria, 
et  Mariae  in  Patre  coelcsti  fuit  exultatio,  cura 
ipsa  dixit »  :  Exultamt  spiritus  mcus  in  Deo  sa- 
lutari  77jeo.'Sicut  autera  Abigail  Dorainara  no- 
strara,  sic  David  Dorainura  nostrura  signat.  Da- 
vid  autem  oflfensus  est  stulto  Nabal,  quando  Do- 
minus  oflensus  est  homini  irapio.  David  Nabal 
stulto  per  Abigail  placatur,  quando  Dorainus 
irapio  per  Mariara  reconciliatur.  Abigail  placavit 
David  verbis  et  muneribus ;  Maria  placat  Dorai- 
num  precibus  et  raeritis.  Abigail  ultionem  tem- 
poralem,  Maria  vero  asternalem  convertit,  dum 
illa  humanum,  ista  vero  divinum  gladiura  con- 
verfit.  Propter  hoc  bene  ait  Bernardus " :  «  Nemo 
tara  idoneus,  Domina,  qui  gladio  Domini  pro 
nobis  manura  objiciat,  ut  tu  Dei  amantissiraa, 
per  quara  primura  suscepimus  misericordiam 
de  manu  Doraini  Dei  nostri.  »  Itera,  charissirai, 
Maria  non  solum  benedicta  est,  quia  per  eam 
Deus  homini  placabilis  est;  sed  etiam  idco  be- 
nedicta  est,  quia  per  eam  homo  Deo  acceptabi- 
lis  est,  eo  quod  per  ipsam  benedictam  homo 
benedictus  est.  Unde  bene  in  Isaia  dicitur 


10 


quod  erit  Israel  benedictio  in  medio  terrce,  cui  be- 
nedixit  Dominus  exercituum,  dicens  :  Benedicius 
populus  meus,  etc.  Mediura  terree  cui  benedixit 
Dominus,  dici  potest  beata  Virgo,  in  quo  terrse 
medio  inchoata  est  salutis  nostrae  benedictio, 
juxta  illud  Psalmi  i' :  Deus  autem  Rex  noster  ante 
scBcula  operatus  est  sahitem  in  medio  terra;.  De  hoc 
terrse  medio  B.  Bernardus  sic  ait'^ :  «Maria  mi- 
rabili  proprietate  terrae  medium  appellatur ;  ad 
illam  enim,  sicut  ad  medium,  sicut  ad  arcam 


Beru.,  in  Assumpt.  B.  M.,  serm.  iv,  n.  8.  —       i^  Bern 


"  I  Reg.,  XXV,  32.  -   '  Eccle.,  i,  15.  —  »  Luc,  i, 
—  «  Vel  Ecbert.,  Deprec.  et  laud.      '  ~ 
in  princ.  —  '"  Isa.,  xi.v,  24.  —  'i 
de  Pent.,  serm.  ii,  n.  4 


47. 
ad  B.  V.  M.,  fere 
Psal.  Lxxiii,  12.  — 
ubi  sup. 


276 


SPECULUM  BEAT7E  MARIiE  VIRGINIS. 


Dei,  sicut  ad  rerum  causam,  sicut  ad  negotium 
sa?culorum  respiciunt,  et  qui  habitant  in  coelo, 
et  qui  habitant  in  inferno,  et  qui  nos  prajcesse- 
runt,  et  qui  nos  sequuntur.  lUi  qui  sunt  in  cceIo, 
ut  resarciantur ;  qui  in  inferno,  ut  eripiautur ; 
qui  praecesserunt,  ut  prophetfe  (a)  fideles  inve- 
niantur;  qui  sequuntur,  ut  glorificentur.  »  In 
hoc  ergo  benedicto  terrae  medio  bencdictus  est 
Israel,  benedictus  est  Dei  populus,  dum  per  be- 
nedictam  Dei  matrem  Deo  est  acceptus.  Quid 
mirum,  si  perbenedictam  Mariam  benedicta  et 
accepta  Deo  sit  creatura  rationalis,  cum  etiam 
per  ipsam  benedicta  sit  creatura  universalis  ? 
Unde  Anselmus  exclamans  dicit  :  «  0  Virgo  be- 
nedicta  et  superbenedicta ,  per  cujus  bcnedi- 
ctionem  benedicitur  omnis  creatura,  non  solum 
creatura  a  Creatore,  sed  Creator  a  creatura.  » 

Item,  charissimi,  Maria  non  solum  bene- 
dicta  est,  quia  per  eam  Dominus  homini 
placabihs  est;  non  solum  quoque  benedicta 
est,  quia  per  eam  homo  Deo  acceptabilis 
est;  sed  etiam  ideo  benedicta  est,  quia  per 
eam  diabolus  homini  superabilis  est.  Unde 
ipsa  per  Judith  signata  est,  de  qua  dicitur  *  : 
Benedixit  te  Bomims  in  virtute  sua,  qui  per  te  ad 
nihilum  redegit  inimicos  nostros.  Inimici  nostri 
sunt  daemones,  quos  beata  Virgo  ad  nihilum 
redegit,  dum  et  in  se,  et  in  multis  aliis  vires  eo- 
rum  confregit,  sicut  B.  Bernardus  testatur,  cum 
ait  ^ :  c(  Tu  bellatrix  egregia, »  et  infra  :  «  Omnis 
ante  faciem  tuam  militia  spiritualium  nequitia- 
rum  in  fugam  est  conversa.  »  Fugiamus  crgo, 
fratres,  et  confugiamus  ad  auxilium  matris  Do- 
mini,  in  omnibus  vexationibus  et  impugnatio- 
nibus  diaboh.  Ipsa  namque  est  inimicis  anima- 
rum  nostrarum  terribilis,  ut  castrorum  acies 
ordinata.  Et,  heu !  quia  multiplex  est  nostra  mi- 
seria,  pro  qua  benedictione  Mariee  indigemus  et 
misericordia,  ideo  hanc  benedictionem  invoce- 
mus  cum  beato  Bernardo,  qui  sic  ait  ^ :  «  Sit 
pietatis  tu£e,  Virgo  benedicta,  ipsam  quam  apud 
Deum  meruisti,  gratiam  notam  facere  mundo, 
reis  veniam,  segris  medelam,  pusillis  corde  ro- 
bur,  afflictis  consolationem,  peregrinantibus 
adjutorium  et  liberationem,  sanctis  tuis  preci- 
bus  obtineudo.  »  Ecce  vidimus,  o  dulcissima 
Maria,  quia  tu  es  vere  benedicta  pro  tua  mul- 
tiplici  misericordia.  Benedicta,  inquam,  es,  quia 
per  te  Deus  homini  placatur;  benedictaes,  quia 

<  Judith,  xui,  22.—  2  Vel  Ecbert.,  Deprec.  et  laud. 
ad  V.  M.,n.  5,  ubisup. — '  Bern.,  inAssumpt.  B.M., 
serm.  iv,  n.  9.  —  ^  Ezech.  ,  iii,  12.  —  ^  Bern. ,  de 


per  te  homo  Deo  gratificatur ;  benedicta,  quia 
per  te  diabolus  ab  homine  superatur.  Heu, 
quam  longe  ab  hac  Marife  benedictione  est,  cui- 
cumque  Deus  placatus  non  est,  quicumque  Deo 
gralus  non  est,  quicumque  a  diabolo  subjuga- 
tus  est !  Et  ideo  taUs  a  Deo  maledictus  est. 

Quarto  pensate,  charissimi,  quomodo  vere 
benedicta  sit  Maria  propter  magnitudinem  glo- 
riae  suoe,  juxta  illud  Ezechielis  * ;  Benedicta  glo- 
ria  Domini  de  loco  suo.  Gloria  Domini  est  gloriosa 
mater  Domini,  quae  vere  benedicta  est  propter 
gloriam,  quam  habet  de  loco  suo  duplici.  Be- 
nedicfa,  inquam,  de  loco,  qjio  Filius  ejus  apud 
ipsam  requievit  in  utero.  Benedicta  est  de  loco, 
quo  ipsa  apud  Filium  requiescit  in  coelo.  Uter- 
que  enim  locus  dignissimus  est,  sicut  patet  per 
B.  Bernardum  dicentem  sic  °  :  «  Nec  in  mundo 
locus  diguior  virginalis  uteri  thalamo,  in  quo 
Filium  Dei  Maria  suscepit,  nec  in  coelis  regali 
solio,  in  quo  Mariam  Filius  Mariae  sublimavit.  » 
Benedicta  ergo  est  Maria  propter  gloriam  suam : 
benedicla  utique  propter  gloriam  suam  subli- 
missimam,  copiosissimam,  et  stabilissimam. 
Benedicta,  dico,  propter  gloriam  suam  subli- 
missimamdignitate;  benedicta  propter  gloriam 
suam  copiosissimam  immensitate;  benedicta 
propter  gloriam  suam  stabilissimam  perpe- 
tuitate.  Dico,  charissimi,  quod  benedicta  est 
Maria  propter  gloriam  suam  excellentissi- 
mam  dignitate,  De  hac  benedictione  accipi 
potest  verbum  Psalmistae  dicentis  ®  :  Benedices 
coronce  anni  benignitatis  tuoe.  Nota  quod  est  an- 
nus  aequanimitatis,  annus  severitatis,  et  annus 
benignitatis.  Primus  annus  militantium  in 
mundo ;  secundus  ejulantium  in  inferno ;  ter- 
tius  exuUantium  in  coelo.  Primus  annus  habet 
dies  et  noctes ;  secundus  habet  noctes,  et  non 
dies;  tertius  habet  dies,  et  non  noctes.  Dico 
quod  primus  annus  habet  dies  et  noctes,  id  est, 
bonos  et  malos,  qui  simul  in  hoc  mundo  sunt. 
Tot  autem  sunt  dies  et  noctes  in  hoc  anno,  quot 
sunt  boni  et  maU  in  mundo.  Secundus  annus 
habet  solas  noctes,  id  est,  solos  peccatores  no- 
ctibus  tenebrosiores.  Tot  autem  sunt  noctes  in 
hoc  anno,  quot  sunt  peccatores  in  inferno.  Ter- 
tius  annus  habet  solos  dies,  scilicet  solos  bonos 
dies  clariores.  Tot  autem  sunt  dies  in  hoc  anno, 
quot  sunt  justi  in  coelo.  In  primo  anno  aequani- 
mitatis,  boni  et  mali  aequanimiter  tolerantur; 
in  secundo  anno  severitatis,  mali  severissime 

Assumpt.   B.  M.,  serm.  i,  n.  3,  —  «  Psal.  LXiv,  12, 
(a)  CcBt.  edit.  prophetas,  uf. 


B.  Marij 
benedic' 
ta  prop 
ter  mag 
nitudi- 
nem  glo 
riee  su& 


LECTIO  XV. 


277 


cruciantur ;  in  tertio  anno  benignitatis,  boni 
benignissime  coronantur.  Hujus  autem  anni 
benedicti  corona  est  benedicla  Virgo  Maria. 
Ipsa  certe  est  corona  omnium  dierum  hujus 
anni,  quia  ipsa  est  corona  omnium  sanctorum 
cceli.  Corona  enim  super  caput  poni  solet :  sic 
Maria  quasi  super  capita  omnium  sanctorum  lo- 
cata  est,  sicut  testatur  B.  Hieronymus  dicens  * : 
«  Exaltari  meruit  super  choros  angclorum,  et 
pervenit  ultra  quam  nostrse  humilitatis  est  na- 
tura.  »  FiUus  certe  Mariae  est  summa  sanctorum 
corona;  Maria  vero  corona  sub  corona.  Patet 
ergo,  quam  sublimiter  benedicta  sit  corona  no- 
stra,  mater  nostra  Maria.  Omnes  ergo  tam  su- 
blimiter  benedictam  sequamur,  benedictam  uti- 
que,  de  qua  beatus  Bernardus  ait  ^ :  «  Non  est 
nobis  hic  manens  civitas ;  sed  eam  inquirimus, 
ad  quam  hodie  Maria  benedicta  pervenit.  » 

Item,  charissimi,  benedicta  est  Maria  non  so- 
lum  propter  gloriam  ejus  excellentissimam  di- 
gnitate,  sed  etiam  propter  gloriam  ejus  copio- 
sissimam  immensitate  :  cujus  copia  tanta  est, 
quod  ad  omnes  distenditur,  et  ideo  merito  ab 
hominibus  benedicitur,  secundum  quod  de 
ipsa  per  significationem  dicitur  in  libro  Judith  * ; 
Benedixerunt  eam  omnes  una  voce  dicentes  :  Tu 
gloria  Eierusalem,  tu  lcBtitia  Israel,  tu  honorifi- 
centia  ■populi  nostri.  Benedixerunt  eam  utique 
omnes.  Nota,  quod  dicitur  omnes,  nam  omnis  est 
signum  universale,  requirens  tria  appellata.  Et 
ecce  quasi  tria  appellata  sunt,  Deus,  Angelus, 
et  homo,  qui  Mariam  benedixerunt.  Deus  uti- 
que  benedixit  Mariam  :  Pater  benedixit  Ma- 
riam ;  FiUus  benedixit  Matrem  (a) ;  Spiritus  san- 
ctus  benedixit  eam ;  omnes  tres  personae  bene- 
dixerimt  eam.  Angelus  etiam  benedixit  Mariara : 
prima  hierarchia  benedixit  eam;  secunda  be- 
nedixit  eam ;  tertia  benedixit  eam ;  omnes  An- 
geli  benedixerunt  eam.  Homo  quoque  bene- 
dixitMariam:  conjugati  benedixerunt  eam;  vi- 
duae  benedixerunt  eam ;  virgines  benedixerun 
eam;  omnes  benedixerunt  eam.  Benedixerunt 
autem  eam,  dicentes  :  Tu  gloria  Hiemsalem 
triumphantis,  gloria,  inquam,  omuium  Sancto- 
rum ;  tu  lcetitia  Israel  Deum  contemplantis,  tu 
laetitia,  inquam,  omnium  angelorum ;  tu  ho7io- 
rificentia  populi  peregrinantis,  honorificentia,  in- 
quam,  omnium  in  mundo  justorum.  Benedictus 
ergo  sit  dulcissimus  Fihus  tuus,  o  Maria,  qui  co- 

1  Hieron.,  loc.  cit.,  id  est  epist.  x,  ante  med.  — 
*  Bernard.,  in  Assumpt.  B.  M.,  senn.  i,  non  longe  a 
princ.  —  *  Judith,  xv,  10.  —  *  1  Paralip.,  xvu,  27.  — 


piosissima  benedictionc  lua,  tanta  praestat  bona 
in  ccelo  et  in  terra,  ut  tam  angeU  quam  homi- 
nes  gratulari  possint  cum  Anselmo,  qui  ait  : 
«  Hasc  tanta  bona  per  benedictum  fructum 
benedicti  ventris  benedictae  Mariee  provene- 
runt.  » 

Item,  charissimi,  Maria  non  solum  benedicta 
est  propter  gloriam  ejus  subUmissimam  digni- 
tate,  non  solum  benedicta  est  propter  gloriam 
ejus  copiosissimam  immensitate;  imo  etiam 
benedicta  est  propter  gloriam  ejus  stabiUssi- 
mam  perpetuitate.  Ipsa  namque  per  domum 
illam  signatur,  de  qua  primo  Paralipomenon  di- 
citur  '*  :  Te,  Bomine,  benedicente,  benedicta  erit  in 
perpetuum.  Yere  in  perpetuum,  sicut  etiam  in 
Psalmo  dicitur^  :  Propterea  benedixit  te  Deus  in 
mternum.  Sic  ergo,  o  dulcissima  Virgo  Maria,  tu 
es  vere  in  muUeribus,  et  super  muUeres,  imo 
etiam  super  viros,  imo  etiam  super  angelos 
benedicta.  Benedicta,  inquam,  propter  plenitu- 
dinem  gratiae,  quam  invenisU;  benedicta  pro- 
pter  celsitudinem  personae,  quam  genuisU ;  be- 
nedicta  propter  muUitudinem  misericordiae, 
quam  exhibuisti ;  benedicta  propter  magnitudi- 
nem  gloriae,  quam  percepisU.  Te  igitur,  o  nimis 
benedicta,  invocamus,  te  imploramus,  te  ora- 
mus  cum  beato  Bernardo,  qui  benedictam 
orans,  ait  ^  :  «  Fac,  o  benedicta,  per  graUam 
quam  invenisti,  ])er  prserogativam  quam  me- 
ruisti,  per  misericordiam  quam  peperisti,  ut 
qui  mediante  te  fieri  dignatus  est  particeps  in- 
firmitaUs  et  miseriae  nostrae,  te  quoque  interce- 
dente,  participes  nos  faciat  beatitudinis  et  glo- 
rias  suae.  Amen.  » 

LECTIO  XV. 

Quod  Maria  sit  benedicta   per   sepiem  virtutes 
contra  septem  capitalia  vitia. 

Benedicta  tu  in  mulieribus.  De  benedicUone 
nostrae  Virginis  benedictae  adhuc  dicamus,  ad- 
huc  audiamus.  FeUx  Maria  benedicta;  infeUx 
vero  omnis  anima  maledicta,  omnes  quibusdi- 
cetur  "^  :  Discedite  a  me,  maledicti,  in  ignem  ceter- 
num.  Maledicta  certe  omnis  anima  viUosa;  be- 
nedicta  tu  vero,  Maria  virtuosa.  Maledictionem 
per  septem  vitia  capitaUa  mundus  incurrit ;  be- 
nedictionem  autem  per  virtutes  contrarias  Ma- 
ria  obUnuit.  Benedicta  ergo  tu  in  muUeribus,  o 

5  Psal.  XLiv,  3.  —  *  Bern.,  de  Adv.,  serm.  ii,  prope 
fin.  —  '  Matih.,  xxv,  4t. 
(a)  Coit.  edit.  deest  Filius  benedixit  matrem. 


^278 


SPECULUM  BEAm  MAUl^  YIRfilNIS. 


Maria.  Benedicta  utique  pro  humilitate  contra 
superbiam,  pro  charitate  contra  inviJiam,  pro 
lenitate  contra  iracundiam,  pro  strcnuitate  con- 
tra  accdiam,  pro  liberalilate  contra  avaritiam, 
pro  sobrietate  contra  gulam,  benedicta  pro  ca- 
stitate  contra  luxuriam. 
B.  Maria  Primo  audiamus,  charissimi^  quomo  Jo  bene- 
benedio-  jj^jg^  gjj  ^ariapro  humilitatc  coutra  superbiam, 

ta   pro  '^  .  . 

humiii-  Superbi   enim  maledict:  sunt,  sicut  scnptum 
***"      est  *  :  Increvasti  superbos ;  makdicti  qui  declinant 

contra  ^  '^  ,  -  i     i. 

super-    a  mandatis  tuis.  Contra  hanc  supcrbia?  maledic- 
^'""*    tionem,  Maria  obtinuit  humilitatis  benedictio- 
nem.  Unde  ipsa  per  vallem  illum  signari  po- 
test,  de  qua  in  libro  Paralipomenon  dicitur  '^  : 
Vocavenint  locum  illum  vallem  benedictionis.  Si 
omnis  humilis  est   quaedam  Dei  vallis,  juxta 
illud  Isaice'^  :  Omnis  vaUis  exaJtabitur;  quaato 
magis  vallis  fuit  Maria^  quas  tanta  fuit  humih- 
tate  profunda !  Quid  mirum,  si  ipsa  fuit  vaUis 
vallium,  qua; fuit humilUma  humilium?  0  quan- 
tis  heec  vallis  benedicta    benedictionibus  est 
exaltata  pro  humilitate  sua,  tam  profunda,  tam 
utili,  tam  grata !  Unde  B.  Augustinus  ait  *  :  «  0 
vere  beata  humiUtas  Marite,  quse  Dominum  ho- 
minibus  peperit,  vitam  mortalibus  edidit,  coelos 
innovavit,  mundum  purificavit,  paradisum  ape- 
ruit,  et  hominum  animas  ab  inferis  liberavit !  » 
Vallis  quanto  humUior,  tanto  receptibilior  est 
aquarum;  sic  et  Maria  gratiarum.  ValUs  autem 
irrigationes  aquarum  recipit,  quandoque  a  su- 
periori,  quandoque  ab  inferiori  :  a  superiori 
quidem,  per  pluvias  de  monle  defluentes ;  ab 
inferiori  vero,  per  aquas  de  fonte  effluentes. 
SimUiter  humilis  Maria  quasi  de  superiori  et 
inferiori,  quasi  de  monte  et  fonte  irrigata  est, 
cum  de  divina  et  humana  Filii  sui  natura,  tanta 
gratiarum  benedictione  infusa  est.  Haec  itaque 
benedictio  est,  de  qua  legitur  in  libro  Judi- 
cum,  quod  cum  Axa  diceret  patri  suo  ^  :  Da 
mihi  lenedictionem;  deditei  patersuus  irriguum 
superius  et  inferius.  Axa  Marias  typum  gerit, 
quae  irriguam  a  Patre  coelesti  benedictionem 
suscepit.  Dedit  enim  ei  Deus  Pater  irriguum  su- 
perius  in  Christi  divinitate,   inferius  vero  in 
Christi  humanitate  :  item  superius  in  mente, 
inferius  in  ventre  :  item  superius  in  charitate 
Dei,  inferius  in  charitate  proximi  :  item  supe- 
rius  in  contempiatione,  inferius  in  actioue.  Vel 
certe  Pater  ejus  coelestis  dedit  ei  benedictionem 

1  Psal.  cxvii:,  21.  —  2  li  Paralip.,  xx,  6.  —  '  Isa., 
XL,  4.  —  *  Imo  auctor,  quisquis  ille  sit,  serm.  de 
Sanct.,  XXXV,  al.  ccviii,  n.  10,  in  Append.  t:im.  VI, 


inefTabilis  irrigui  superius  iu  coelis,  inferius  in 
terris  :  ut  in  coelis  benedicUonem  gloriae,  in 
terris  vero  benedictionem  gratiae  possidens,  be- 
neJicta  esset  tara  in  ca;Io,  quam  in  terra,  se- 
cundum  quod  H.  Hernardus  innuens  dicit  *  : 
«  Mcmento,  Maria,  quod  Christus  maledicUo- 
nem  pertulit  crucis,  qui  te  suam  matrem  bene- 
dixit  in  coelis.  Sed  et  in  terris  ab  Angelo  bene- 
dicta,  et  a  cuncUs  terrae  generaUonibus  merito 
benedicta  praedicaris.  » 

Sccundo,   charissimi.,  audiamus,  quomodo  b.  Maria 
benedicta  est  Maria  pro  charitate  conUra  invi-  ''f°<=<^'<=- 

■^  ta  pro 

diam.  Invidi  namque  maledicU  sunt,  sicut  de  chariia- 
invido  Caim   dicitur  "^  :   Maledictus   eris  svper  *®  ':°°T 

*        tra  invi- 

terram,  qxioi  aperuit  os  suum,  et  suscepit  sangui-  diam. 
nem  fratris  tui  de  manu  tua.  Contra  invidiai  ma- 
ledictionem,  Maria  obUnuit  charitaUs  benedic- 
tionem.  Unde  ipsa  bene  per  Saram  signari  po- 
test,  de  qua  Dominus  dixit*  :  Benedicam  ei,  et 
ex  illa  dabo  tibi  filium,  cui  benedicturus  sum.  Sara 
interpretatur  carbo.  Hoc  bene  Mariae  convenit, 
quoe  tanquam  carbo  ardore   charitatis  ignita 
fuit.  Propter  quod  eUam  ipsa  bene  per  rubum 
ardentem  signatur,  per  quam  fideli  cuiUbet  be- 
nedicUo  gratiae  ministratur.  Unde  in  Deuterono- 
mio  dicitur  ^ :  Benedictio  illius,  qui  apparuit  in 
rubo,  veniat  super  caput  Joseph.  Joseph  interpre- 
tatur  aiigmentum,  et  significat  quemlibet  fidelem 
divina  graUa  adauctum.  Benedictus  rubus,  et 
benedictus  qui  per  incarnalionem  apparuit  in 
rubo,  per  quem  tanta  venit  super  capita  fide- 
lium  benedicUo.  Et  o  vere  benedictus  carbo , 
tam  benedictam  flammam  producens,  bene- 
dicta  Maria  tam  benedictam  prolem  gignens ! 
Ex  iUa,  inquit  Dominus,  dabo  tibi  fiUum,  cui  be- 
nedicturus  sum.  Pensa  ergo  quantam  Maria  cha- 
ritatem  ad  Deum  habuerit,  cum  Deus  filius  ejus 
sit  corporaliter.  Pensa  etiam  quantam  ad  proxi- 
mum  habuerit,  cum  bonus  proximus  filius  ejus 
spiritualiter  sit.  Si  autem  filii  ejus  sumus,  ergo 
et  fratres  Filii  ejus  sumus.  Et  ideo  bene  de  ista 
matre  benedicta  dicit  Anselmus  :  «  0  benedicta 
et  exaltata,  non  tibi  soU,  sed  eUam  nobis,  quid 
est,  quam  magnum  est,  quam  amabile  est,  quod 
video  per  te  evenire  nobis,  quod  videns  gau- 
deo,  quod  gaudens  dicere  non  audeo?  Si  enim 
tu,  Domina,  es  mater  Dei,  nonne  et  alii  fihi 
tui  fratres  Dei?  » 
Tertio,  charissimi,  audiamus,  quomodo  be- 


Oper.  S 

Missus  est,  hom 

«  Gen.,  XVII,  16 


Aug.  —  ^  Judic.,  I,   1.5.  -—  "5  Bern.,  sup. 
—  '  Gen.,   IV,  11.  — 


III ,  n. 
-  ^  Deut.,  xxxni,  1. 


LECTIO  XV. 


279 


B.  Maria  nedicta  sit  Maria  pro  lenitate  et  mansuetudine 
benedic-        ^^^  iracundiaoa.    Iracundi  enim    malcdicti 

M  pro 

mansue-  sunt,  sicut  scriptum  est  in  Ge«est '  :  Maledidus 

contra    /""''0'*  eoTum,  quia  pertinax ;  et  indignatio  eorum, 

iram.    quia  dura.  Contra  hanc  irae  maledictionem,  Ma- 

ria  obtinuit  raansuetudinis  benedictionem.  Cu- 

jus  revera  tanta  fuit  mansuetudo,  quod  non 

solum  propria  ira  caruit,  sed  etiam  iram  Do- 

mini  ad  mansuetudinem  convertit.  Unde  ipsa 

bene  per  Abigail  signatur,  cui  David  dixit  ^  : 

Benedictum  eloquium  tuum,  et  benedicta  tu,  quce 

prohibuisti  me,  ne  irem  hodie  ad  sanguinem,  et 

ulciscerer  me  manu  mea.  Proprium  est  hoc  man- 

suetorum,  mansuetis  verbis  frangere  iram  of- 

fensorum,  juxta  illud  Proverbiorum  •' :  Responsio 

mollis  frangit  iram.  Mansueta  Abigail  mansue- 

tam  Mariam  signat.  Vis  nosse  quam  mansueta 

fuerit  Maria?  audi  B.  Bernardum  '' :  «  Revolve, 

inquit,  diligentius  evangelicae  historiae  seriem 

universam,  et  si  quid  forte  increpatorium,  si 

quid  durum,  si  quod  denique  signum  vel  te- 

nuisindignationisoccurreritinMaria,  de  castero 

suspectam  habeas,  et  accedere  verearis.  Quod 

si  plena  magis  omnis  pietatis  et  gratiae,  plena 

mansuetudinis  et  misericordiae  inveneris  quae 

ad  eam  pertinent ;  gratias  age  ei,  qui  talem  tibi 

mediatricem  benignissima  miseratione  provi- 

dit,  in  qua  nihil  possit  esse  suspectum.  »  David 

Christum  signat,  qui  per  mansuetissimam  Ma- 

riam  mansuescit  et  placatur,  ne  se  de  peccatore 

per  mortem  aeternam  ulciscatur.  Omnis  enira 

anima,  morti   aeternae  obnoxia,  anhelare  non 

cesset  ad  tantam  Mariae  mansuetudinem,  pro 

qua  ipsa  merito  est  benedicta.  Dico  ergo  :  Om- 

nis  spiritus  moribundus  dicat  eum  Anselmo, 

dicente  sic  :  «  0  tu  benedicta  super  muheres, 

quae  angelos  vincis  puritate,  sanctos  superas 

pietate,  anhelat  moribundus  spiritus  meus  ad 

tantaebenignitatis  respectum;  sed  erubescit  ad 

tanti  nitoris  aspecLum.  » 

B.  Maria     Quarto  audiamus,  charissimi,  quomodo  be- 

benedic-  nedicta  sit  Maria  pro  strenuitate  contra  acediam. 

ta  pro 

strenui-  Accdiosi  enim  maledicti  sunt,  qui   opera  Dei 
*ate     strenue  et  fidehter  non  agunt.  Unde  Hieremias 

contra 

acediam.  dicit  ^ :  Makdictus,  qui  facit  opus  Dei  fraudulen- 
ter.  Contra  torporis  maledictionem,  Maria  me- 
ruitrigoris(a)benedictionem.  Ipsa  namque  per 
illam  Jahel  signata  esse  potest,  quae  clavo  Sisa- 


ram  interfecit.  Propter  quod  in  libro  Judicum 
dicitur  "^  :  Benedicta  inter  mulieres  Jahel,  etc. 
Jahel  intcrpretatur  ascendens ,  quod  convenit 
Mariae,  quae  non,  sicut  acediosi,  descendit;  sed 
strenue  de  virtute  in  virtutem,  de  inferioribus 
in  superiora  (6)  semper  ascendit,  juxta  iUud 
Canticorum  "^  :  Quce  est  ista,  quoe  ascendit  per  de- 
sertum,  sicut  virgula  fumi?  ista  benedicta  Jahel 
quid  fecit?  certe  clavo  tabernacuh  Sisaram  in- 
terfecit.  Sisara  exclusio  gaudii  interpretatur  :  et 
bene  diabolum  signat;  quia  a  gaudio  coelesti 
exclusus  etiam  alios  excludere  festinat.  Imo, 
heu !  nos  omnes  excluserat  per  matrem  generis 
humani,  cujus  exclusionis  maledictio  exclusa 
est  per  benedictam  malrem  Salvatoris.  Unde 
bene  venerabiUs  presbyter  Beda  ait  *  :  «  Bene- 
dicta  tu  inter  mulieres,  per  cujus  partiim  virgi- 
neura  a  naUs  mulierum  maledictio  primae  ma- 
tris  exclusa  est.  »  Sed  quid  per  clavum  signa- 
tur,  quo  caput  Sisarie  perforatur?  Quis  est 
clavus  iste,  nisi  rigor  disciplinos?  Quid  est  enim 
rigor  disciplinae  acediosis,  nisi  quasi  quidam 
clavus  in  oculis?  Rigor  uUque  disciplinae  clavus 
est  diabolum  acerrime  pungens,  clavus  est 
rigidissime  ccnfigens.  Benedicta  itaque  Jahel 
caput  Sisaree  clavo  interficiente  confixit,  quando 
benedicta  Maria  virtutem  Satanae  rigore  disci- 
plinae  in  se  exUnxit.  Benedicta  ergo  inter  mu- 
lieres  Jahel,  benedicta  inter  mulieres  Maria. 
Inter  quas  muUeres?  audi  Bedam  qiu  dicit  : 
«  Non  solum  benedicta  tu  in  mulieribus,  sed 
inter  muUeres  benedictas  majori  benedictione 
specialiter  insignis.  » 

Quinto  audiamus,  charissimi,  quomodo  bene- 
dicta  sit  Maria  pro  liberalitate  contra  avaritiam. 
Avari  enim  maledicti  sunt,  ut  Petrusait  ^  :  Cor 
excitatum  avari  habentes  maledictionis  filii,  etc. 
Contra  hanc  avari  maledicUonem,  Maria  meruit 
largitaUs  et  profusionis  benedicUonem.  Ipsa 
tanquam  vera  fontana  semper  fuit  effluens, 
semper  larga  :  et  ide^  vere  benedicta,  juxta 
illud  *° :  Sit  vena  tua  benedicta.  In  temporalibus 
vena  illa  Maria  plus  quam  larga  fuit,  quia  large 
et  perfecte  omnia  contempsit.  Unde  secundum 
expositionem  Haymonis  ",  beata  Dei  genitrix 
Lunam  sub  pedibus  habuit,  quia  cuncta  tem- 
poraUa  despexit.  0  quantae  gratiae  per  hanc  ve- 
nam  ad  homines  defluxerunt!  Sit  ergo,  o  Ec- 


•  Gen.,  XLix,  7.  —  M  Reg.,  xxv,  32.  —  '  Prov.,  xv,  aest.,  in  solemn.   Deip.   Virg.  Mar.,  quando  salutavit 

1.  —  *  Bernard.,  Dom.  inf.  oct.  Assumpt.,  seriu.  ex  EHsabeth,  ante  med.  —  '  11  Petr.,  w,  13.  —  i«  Prov.., 

verbis  Apoc.  c.  xii,  n.  2.  -  »  Jerem.,  xlvih,  10.  —  v,  18.  —  "  Haym.,  in  Apoc.,  c.  xn. 
^  Judic,  V,  24.  —  '  Cant.,  ui,  6.  —  *  Bed.,  Hom.  (a)  Leg.  vigoris.  —  (b)  Ccel.  edit.  deest  in  superiora. 


280 


SPFXULUM  BEATiE  MARliE  VIRGINIS. 


clesia,  vena  tua  benedicta,  per  ([uam  libi  tanta 
atlluunt  bona.  Vere  vena  nobilis,  vena  Spiritu 
saucto  plena,  vena  fontis  vitai,  vena  salutis  no- 
strae  Maria.  Per  hanc  namque  venam  fons  vitee 
Christus  ad  nos  venit,  et  pcr  hanc  ad  fontem 
vitce  Jesum  Christum  eliam  nos  venimus  :  et 
ideo  vere  est  benedicta.  Unde  beatus  Bernardus 
ait  ^  ;  «  Per  te  accessum  habemus,  o  benedicta 
inventrix  gratia^,  genitrix  vitffi,  mater  salutis, 
ut  per  te  suscipiat  nos,  qui  per  te  datus  est 
nobis.  » 
B.  Maria     Scxto,  audiamus,  charissimi,  quomodo  bene- 
'u' 'ilro   ^^^^^  sit  Maria  pro   sobrietate  contra  gulam. 
tempe-  Gulosi  namque  maledicti  sunt,  sicut  patet  in 
conira    S"^'^  primorum  parentum,  pro  qua  et  ipsi  ct 
guiam.    totum  genus  humanum  maledictionem  incur- 
rerunt.  Contra  hanc  gulae  maledictionem,  Maria 
obtinuit  abstinentiae  et  omnis  temperantiae  be- 
nedictionem.  Merito  enim  contra  maledicliones 
gulae  in  paradiso  raateriali,  abundaverunt  bene- 
dictiones  temperantiae  in  paradiso  spirituaH, 
juxta  illud  Ecdesiastici  ^  :  Gratia  quasi  paradi- 
sus  in  benedictionibus.  Tanta  gratiarum  copia  in 
Maria  abundavit,  ut  etiam  ipsa  gratiosa  Virgo 
gratia  quodam  modo  dici  possit.  Haec  autem 
gratia,  videlicet  gratiosissima  Virgo  Maria,  fuit 
quasi  paradisus  in  benedictionibus.  Sicut  enim 
in  paradiso  materiali  gula  Evae  meruit  maledic- 
tiones  pcenarum,  sic  in  paradiso  spirituali  tem- 
perantia  Mariae  meruit  benedictiones  gratiarum. 
Unde  Augustinus  ait  ^  :  «  Maledictio  Evse  in  be- 
nedictionem  vertitur  Mariae.  »  Sicut  autem  gula 
Evce  non  solum  maledictionem  in  anima,  sed 
etiam  in  corpore;  sic  Maria  non  solum  bene- 
dictionem  in  corpore,  sed  etiam  in  anima,  non 
solum  benedictionem  spiritualem,  sed   etiam 
corporalem  obtinuit.  Maledictio  enim  Evae  gu- 
losaefuit  parere  cum  dolore;  benedictio  autem 
Marioe  temperatae,   parere    sine  dolore,  teste 
beato  Bernardo,  qui  ait " ;  «  Benedicta  tu  inmu- 
lieribus,  quae  illam  generalem  maledictionem 
evasisti,  qua  dictum  est  ^  :  In  dolore  paries  filios ; 
et  nihilominus  illam  qua  dictum  est  ® :  Maledicta 
sterilis  in  Israel ;  ac  singularem  consecuta  es  be- 
nedictionem,  ut  nec  sterihs  maneas,  nec  cum 
dolore  parias.  » 
Septimo  audiamus,  charissimi,  quomodo  be- 
B.  Maria  nedicta  est  Maria  pro  castitate  (a)  contra  luxu- 

1  Beru.,  ik  Adv.,  serm.  n,  circa  fin.  —  ^  EccU.,  xl, 
11.  —  3  Imo  auclor,  quisquis  ille  sit,  serm,  de  Sanct.j 
xviii,  al.  cxciv,  n.  1 ,  in  Append.  tom.  V,  Oper. 
S.  Aug.  —  *  Bern.,  sup.  Missus  est,  bom.  iii,  n.  7.  — 


riam.  Luxuriosis  dicitur  ^  :  Maledictus  qui  dormit  benedio- 
cum  uxore  alterius  proximi  sui ;  et  dicit  omnis  po-  ^^^^l^ 
pulus :  Amen.  Sic  dicitur  in  Deuteronomio.  Contra    te  (o) 
hanc  incontinentiae  maledictionem,  Maria  me-   '^^^^'^'i 
ruit  continentiae   benedictionem,  sicut   signa-    riam. 
tum  potest  esse  in  libro  Judith,  ubi  dicitur  * : 
Benedixeru7it  eam  una  voce  dicentes  :  Tu  gloria 
Hierusakm,  tu  lcetitia  Israel,  tu  honorificentia  po- 
puli,  quoB  fecisti  viriliter,  et  confortatum  est  cor 
tuum,  eo  quod  castitatem  amoveris,  et  post  virum 
tuim  alium  7iescieris.  Ideo  manus  Domini  confor- 
tavit  te,  et  eris  benedicta  in  ceternum.  In  hac  cast<e 
Judith  benedictione ,  potest  benedictio  Mariae 
non  solum  signari,  sed  etiam  per  locum  a  ma- 
jori  probari.  Si  enim  sic  benedicta  est  vidua 
casta,  quanto  magis  virgo  casta?  Maxime  tahs 
virgo,  quae  Deum  parere,  et  certe  sic  parere  me- 
ruit,  qaod  virginitatem   non  amisit.   Propter 
quod  bene  Beda  dicit  ^  :  «  Benedicta  est  incom- 
parabihter,    quae   et  divini   germinis  gloriam 
suscepit,  et  coronam  virginitatis  servavit.  »  No- 
tandum  autem  est,  quod  in  Scripturis  inveni- 
mus  benedictam  conjugatam,  benedictam  vi- 
duam,  et  benedictam  Virginem.  Benedicta  con- 
jugata  fuit  Sara,  de  qua  dicitur  in  Tobia  ***  : 
Dicatur  benedictio   super  uxorem   Tobioe.  Bene- 
dicta  autem  vidua  fuit  Judith,  sicut  ostensum 
est.  De  vidua  quoque  benedicta  in  Psalmo  dici- 
tur  "  :  Viduam  ejus  benedicens  benedicam.  Bene- 
dicta  vero  fuit  Virgo  Maria,  teste  Angelo,  qui 
dixit :  Benedicta  tu  in  rnulieribus.  Benedicta  ergo 
quae  conjugalem;  benedicta  magis  quae  vidua- 
lem;  benedicta  maxime,  quae  virginalem  ama- 
verit  castitatem.  Benedicta  certe,  quas  cum  Sara 
et  Susanna  fuerit  casta  conjugahter;  benedicta 
magis,  quae  cum  Judith  et  Anna  fuerit  casta  vi- 
duaUter ;  benedicta  maxime,  quae   cum  Maria 
fuerit  casta  virginahter.  Propter  quod  beatus 
Augustinus  dicit  ^^ :  «  Bonum  Susannas  in  conju- 
gaU  castitate  laudamus;  sed  tamen  ei  bonum 
viduae  Annfe,  ac  multo  magis  virginis  Mariae 
anteponimus.  »  Vere  diguum  et  justum  esthoc. 
Dignum  est,  ut  benedicta  sit,  quae  cum  viro 
suo  ahum  non  novit;   justum  magis  est,   ut 
benedicta  sit  quae  nec  cum    viro    suo  ,  nec 
post  virum,  ahum  non  novit.  Dignum  et  jus- 
tum  est,  ut  maxime  benedicta  sit,  quae  nec 

s  Deut.,  VII,  14,  in  sensu.  —  «  Ge>i.,  iii ,  16.  —  '  Deut., 
X.VVII,  20.  —  «  Judith.,  XV,  10,  11.  —  9Bed.,  ubi  sup. 
proxime.  —  ^"  Tob.,  ix,  10.  —  u  Psal.  cxxxi,  15.  — 
'^  Aug.,  de  Bon.  conj.,  n.  8. 

(a)  CcBt.  edit.  per  castitatem. 


LECTIO  XVI. 


281 


suum,  nec  alium  Anrum  novit,  et  tamen  vi- 
rum  tam  immensum  concepit.  Ideoque  Augus- 
tinus  exclamans  dicit'  :  «  0  foemina  super  foe- 
minas  bcnedicta,  quae  virum  omnino  non  novit, 
et  virum  suo  utero  circumdedit !  »  Sic  ergo, 
charissimi,  pro  humilitate  benedicta,  benedicta 
pro  charitate,  benedicta  pro  lenitate,  benedicta 
pro  strenuitate,  benedicla  pro  hberalitate,  bene- 
dicta  pro  sobrietate,  benedicta  pro  castitate 
Maria  merito  fuit  :  qu»  humilitate  excellentis- 
sima,  charitate  opulentissima,  lenitate  patien- 
tissima,  strenuitate  ferventissima,  largitate  af- 
fluentissima,  sobrietate  abstinentissima,  virgi- 
nitate  continentissima  fuit.  Eia  ergo,  tu  tam 
multipliciter  benedicta,  tu  tam  feliciter  super- 
benedicta  Maria,  oramus,  ut  tua  benedictionc 
nos  miseros  absolutos  ab  omni  maledictione, 
dignos  reddas  divina  benedictione.  Per  Domi- 
num  nostrura  Jesum  Christum,  etc. 

LEGTIO  XVL 

Quis  et  qualis  sit  fructus  ventris  beatce  Marice. 

Benedictus  fructus  ventris  tui.  Ostensum  est 
supra  quomodo  Maria  propter  purissimam  vit« 
innocentiam  merito  per  Ave  salutatur ;  quomodo 
propter  copiosissimam  gratiee  affluentiam,  me- 
rito  gratia  plena  commemoratur;  quomodo 
propter  familiarissimam  Dei  praesentiam  Domi- 
nus  secum  fore  insinuatur.  Ostendendum  au- 
tem  nunc  est  quomodo  propter  utihssimam 
prolis  suae  excellentiam  ,  merito  benedictus 
fructus  ventris  sui  proclamatur.  Benedictus  ergo 
fructus  ventris  tui,  o  benedicta  Mater  Fihi  Dei. 
Hic  est  ille  fructus,  de  quo  Propheta  dicit-  : 
Dominus  dabit  benignitatem,  et  terra  nostra  dabit 
fructum  suum  (u).  Quod  exponens  Beda  dicit  ^  : 
«  Dedit  Dominus  benignitatem,  quia  in  ingressu 
unigeniti  sui,  virginahs  uteri  templum,  Spiri- 
tus  sancti  gratia,  consecravit.  Et  terra  nostra 
dabit  fructum  suum,  quia  eadem  Virgo,  quae  de 
terra  corpus  habuit,  Filium  genuit,  divinitate 
quidem  Deo  Patre  coaequalem,  sed  sibi  carnis 
veritate  consubstantialem.  Considerandum  au- 
tem  est,  quod  fructus  iste  fructus  generosissimus, 
fructus  deliciosissimus,  fructus  virtuosissimus, 
fructus  copiosissimus  est.  Fructus,  inquam,  ge- 
nerositate  sublimissimus,  fructus  delectabilitate 

1  Imo  auctor  serm.  de  Sanct.,  xviii ,  al.  cxciv, 
n.  3,  ia  Appeud.  tom.  V,  Oper.  S.  Aug.  —  ^  Psal. 
Lxxxiv,  13.  —  3  Bed.,  «n  solemn.  Deip.  B.  V.  M. 
quando  salutavit  Elizal/eth,  ante  med.—  *  Psal,  cxxxj. 


desiderabilissimus,  fructus  virtuositate  utilissi- 
mus,  fructus  copiositate  imiversalissimus. 

Primo  considereraus ,  charissimi,  quomodo 
fructus  uteri  virginalis  generosissimus  sit.  Gene- 
rosus  quidem  est,  quia  de  utero  regali  est;  ge- 
nerosior  autem  est,  quia  de  utero  virginali  est; 
generosissimus  certe  est,  quia  de  utero  pater- 
nali,  de  utero,  inquam,  Patris  ceterni  est.  Dico, 
charissimi,  quod  generosus  est  fructus  iste , 
quia  de  utero  regali,  de  utero,  inquam,  regis 
David  prodiit,  sicut  sibi  Dominus  promiserat 
dicens  in  Psalmo  *  :  De  fructu  ventris  tui  ponam 
super  sedem  tuam.  Hoc  autem  promissum  Apo- 
stolus  testatur,  dicens  ad  Romanos  ^ :  Qui  factus 
est  ex  semine  David  secundum  carnem.  Et  certe 
fructus  iste  generosus  et  nobilis  est,  non  solum 
propter  regem  David,  sed  et  propter  omnes 
iUos  nobiles  reges,  progenitores  suos,  per  quos 
secundum  genealogiam  a  Matthoeo  descriptam 
propagatus  in  mundum  venit,  juxta  illud  Sa- 
pientice^ :  A  regalibus  sedibus  venit.  Item,  charis- 
simi,  fructus  iste  licet  generosus  sit  propter 
uterum  regalem,  generosior  tamen  est  propter 
uterum  virgiualem,  de  quo  dicitur  :  Benedictus 
fructus  ventris  tui;  ventris  utique,  qui,  secun- 
dum  quod  in  virga  Aaron  significatum  fuit, 
florem  virginitatis  simul  cum  fructu  foecundi- 
tatis  retinuit.  Propter  quod  bene  beatus  Bernar- 
dus  ait  "^  :  «  Nascitur  Christus  ex  muliere, 
sed  cui  foecunditatis  fructus  sic  accedat,  ut 
non  decidat  flos  virginitatis.  »  Ista  fructus  vir- 
ginalis  nobilitas,  sicut  mirabihor,  ita  excellen- 
tior  est  quam  prima,  plusquam  coeli  exaltentur 
a  terra.  0  vere  mirabilis  et  inaudita  nobilitas! 
0  vere  nobilis  de  Virgine  nativitas !  «  Nobilitas, » 
inquit  Augustinus*,  « fuit  nascentis  in  virginitate 
parientis,  et  nobilitas  parientis  in  divinitate  nas- 
centis. »  Item,  charissimi,  fructus  iste  hcet  gene- 
rosus  sit  propter  uterum  regalem,  generosior 
autem  propter  uterum  virginalem,  generosissi- 
mus  tamen  propter  uterum  paternalem.  Unde 
de  isto  fructu  accipi  potest  illud  Oseoe  ^ :  Ex  me 
fructus  tuus  inventus  est.  Originale  habet  tuus, 
sed  Septuaginta  habent  ejus.  Dicat  ergo  Deus 
Pater  ad  Mariam,  dicat  ad  fidelem  animam,  di- 
cat  ad  Ecclesiam  :  Ex  me  fmctus  tuus  inventus 
est ;  tuus,  o  Maria,  ad  hunc  fructum  producen- 
dum  electa;  tuus,  o  anima,  ad  hunc  fructum 

11.-5  Hofji^^  I,  3.  —  «  Sap.,  xvni,  15.  —  '  Bera., 
de  Circumc,  Dom.,setm.  i,  u.  2.  —  '  Au!j.,  in  Epiph. 
Dom.,  serm.  cc,  n.  2.  —  9  Ose.,  xiv,  9. 

(a)  CaeU  edit.  fructus  suos. 


Fructus 
uteri  vir- 

giaalis 
genero- 
sii^simas 

Cbristns 
0  stirpe 
regia. 


Christas 
ex  Virgi- 
ne. 


282 


SPECULUM  BEAT.4^  MARIiE  VIUGINIS. 


diligendum  illecta;  tuus,  o  Ecclesia,  ad  hunc 
fructum  percipiendum  coUecta.  Tuus,  inquam, 
tuus.  Tuus  certe  corporaliter  per  assumptam 
naluram ;  tuus  spiritualiter  per  gratiam;  tuus 
sacramentalitor  per  Eucharistiam ;  tuus  aeterna- 
liter  per  gloriam.  Ex  me  tamen  tuus  est,  quia 
ex  meo  utero  gcnitus  est,  sicut  in  Psalmo  scrip- 
tum  est  *  :  Ex  utero  ante  luciferum  genui  te.  0 
vere  nimis  admiranda  nimisque  veneranda  no- 
bilitas,  quod  Iructus  ventris  materni  est  Filius 
uteri  aeterni  et  Sapientia  cordis  paterni,  sicut  et 
B.  Bernardus  de  isto  fructu  ait  -  :  «  Illius,  o 
Maria,  eris  mater,  cujus  Deus  est  Pater  :  Filius 
paternae  charitatis,  erit  corona  tuae  castitatis  : 
Sapientia  paterni  cordis,  erit  fructus  uteri  vir- 
ginalis.  »  Ista  ergo  fructus  generosissimi  hujus 
nobilitas  primam  et  secundam  in  infinitum  sua 
dignitate  praeccdit,  et  omnem  intellectum  hu- 
manum  et  angelicum  cum  suasublimitate  exce- 
dit.  Ideoque  bene  de  hoc  fructu  dicitur  ab 
Isaia  ^  :  Erit  germen  Bomini  in  magnificentia  et 
gloria,  et  fructus  terrce  sublitnis  :  in  magnificen- 
tia,  propter  regalem;  in  gloria,  propter  virgina- 
lem;  subUmis,  propter  aeternalem  sive  paterna- 
lem  generositatem. 
Secundo  consideremus,  charissimi,  quomodo 
Fructns  fructus  uteri  virginalis  deliciosissimus  sit.  Deli- 
uterivir-  cjosus  quidcm  cst  in  odore,  deliciosior  in  spe- 
deUcio^-  cie,  deliciosissimus  vero  in  sapore.  Decorem 
sissimus  autem  ejus  fide,  odorem  spe,  saporem  ejus 
charitate  percipimus.  Dico,  charissimi,  quod 
fructus  Mariae  deUciosus  est  suavi  odore.  Unde 
de  ipso  bene  potest  dicere  mater  ejus  illud  Ec- 
clesiastici ''  :  Ego  quasi  vitis  fructiflcavi  suavita- 
tem  odoris.  Fructus  vitis  est  proles  Virginis. 
Quod  tamen  vere  mirum  est,  et  mire  verum 
est,  teste  Augustino,  qui  de  hoc  fructu  sic 
ait  ^  :  «  De  creatura  Creator  omnium  pro- 
creatus  nascitur,  de  rivulo  suo  fons  magnus 
educitur ,  radix  omnium  de  virgulto  suo 
nascitur,  et  vitis  vera  palmitis  sui  fructus 
efficitur.  »  Fructus  vitis  vinum  est ;  odor 
vini  delectabilis  est.  Sic  certe  odor  exemplo- 
rum  Christi ,  odor  consolationum  Christi,  odor 
promissionum  Christi  valde  delectabilis  est 
animae  Christum  sitienti.  Et  ideo  sicut  odor  vini 
sitientem,  sic  odor  Christi  trahit  post  ipsum 

1  Psal.  cix,  3.  —  '  Bera.,  sup.  Missus  est,  hom.  iii, 
n.  8.  —  »  Isa.,  IV,  2.  —  *  Eccli.,  xxiv,  23.  —  »  Imo 
auctor,  quisquis  ille  sit,  serm.  de  Temp.,  ix,  al.  csix, 
n.  2,  in  Append.  tom.  "VI,  Oper.  S.  Aug.  —  ^  Cant., 
1,3.—  '  Bern.,  ubi  sup.  proxime,  n.  6.  —  *  Gen., 
XXVII,  27.  —  9  Levit..)  xxiii,  40.  —  i"  Bernard.,  ubi 


currentem  et  dicentem  "  :  Trahe  me  post  te,  etc. 
Quod  nos  miseri,  heu !  non  currimus,  sed  vix 
serpimus,  signum  est,  quod  de  odore  hujus 
fructus,heu!parumsuscepimus.  Oh!  siolfactum 
Isaac  haberemus,  qui  hujus  fructus  odorem  tam 
longe  praesensit,  teslc  beato  Bernardo  qui  sic 
dicit  "^  :  «  Hujus  odoriferi  fructus  fragrantiam 
sentiebat,  qui  dicebat  * :  Ecce  odor  filii  mei,  sicut 
odor  agri  pleni,  cui  benedixit  Dominus !  »  Item, 
charissimi,  fructus  iste  non  soliim  deliciosus  est 
odore,  sed  etiam  deliciosior  est  specie  et  de- 
core.  De  hoc  nota  quod  dicitur  in  Levitico  ^  : 
Sumetisque  die  primo  fructus  arboris  pulcherrimce, 
Primus  dies  aniraam  illuminans  est  fides.  Et 
certe  si  sumere  debemus  fructus  arboris  pul- 
cherrimae,  arborpulcherrimaestMaria :  pulchra 
quidem  in  foliis  oris;  pulchrior  autem  in  flori- 
bus  cordis;  pulcherrima  vero  in  pulcherrimo 
fructu  ventris.  De  quo  B.  Bernardus  infertsic*": 
«  Si,  inquit,  fructus  ille  mortis  non  solum  sua- 
vis  f uit  ad  vescendum,  sed  etiam ,  teste  Scrip- 
tura  ",  delectabilis  aspectu;  quanto  magishujus 
vitalis  fructus  vivificum  decorem  debemus  in- 
quirere  illum  >^,  in  quem  desiderant  angeli  pro- 
spicere  ?  »  Pulcher  utique  fructus   Christus  est , 
qui  *^  speciosus  forma  proe  filiis  hominum  est.  Si 
autem  plenius  cognoscere  volumus  fructus  hu- 
jus  pulchritudinem,  recurramus  ad  ipsam  ar- 
borem  pulcherrimam ,  requiramus  ipsam  pul- 
cherrimam  ejus  matrem,  et  dicamus  illud  Can- 
ticorum  ^^ :  Qualis  est  dilectus  tuus  ex  dilecto,  o 
pulcherrima  mulierum  ?  Et  ecce  ipsa  respondens 
statim  dicit  '^  :  Dilectus  meus  candidus  et  rubicun- 
dus,  electus  ex  millibus.  Ipse  "  candor  lucis  ceternce, 
candidus  quidem  est  divinitate,  rubicundus  au- 
tem  humanitate;  candidus  quoque  conversa- 
tione,  rubicundus  passione.  Ecce  quam  pulcher 
fructus.  Propter  hoc  bene  de  ipso  dicit  Augus- 
tinus  •'^  :  «  Pulcher  in  coelis,  pulcher  in  terris, 
pulcher  in   Patre  Verbum,  pulcher  in  matre 
caro  et  Verbum.  »  Haec  autem  pulcherrima  ar- 
bor  Maria  non  solum  habet  pulcherrimum  fruc- 
tum  ventris,  sed   etiam    pulcherrimos  habet 
fructus  mentis.  De  quibus  Apostolus  ad  Galatas 
scribens  ait  ^^  :  Fructus  autem  spiritus  est  chari- 
tas,  gaudium,  pax,  patientia,  benignitas,  bonitas, 
longanimitas,  mansuetudo,  fides,  modestia,  conti- 


sup.  proxime.  —  i'  Gen.,  iii,  6. —  '*  11  Petr.,  i,  12. 
—  13  Psal.  XLlv,  3.  —  '*  Cant.,  v,  9.  —  is  ibid.,  10.  — 
1«  Sap.,  VII,  16.  —  1'  Imo  auctor,  quisquis  ille  sit, 
serm.  de  Temp.,  xi'i,  al.  cxxviii,  n.  5.  —  **  Gal., 
\,  22. 


LECTIO  XVI. 


283 


nentia,castilas.  Item,  charissimi,  fruclus  iste  non 
solum  deliciosus  est  odore,  et  deliciosior  de- 
core ,  sed  etiam  deliciosissimus  est  sapore. 
Quod  bene  illa  sancta  anima  experta  fuit,  quae 
in  Canticis  dicit* :  Sab  umbra  illius,  quem  deside- 
rabam  (a),  sedi,  et  fructus  ejus  dulcis  gutturi  meo. 
Quid  mirum,  si  fructus  iste  tam  dulcis  est,  qui 
tam  altus  est?  Dicit  enim  beatus  Bcrnardus  : 
«  Fructus  quanto  altior,  tanto  dulcior.  »  Ergo 
tu  solus  dulcissimus,  quia  tu  solus  altissimus. 
Quomodo  autem  potest  allissimus  esse  ille  fruc- 
tus,  cujus  brevissima  est  arbor?  Sed  certe  arbor 
hujus  fructus  Maria,  et  altissima  simul  est,  et 
brevissima  :  altissima  dignilale ,  brevissima 
humilitate;  altissima  in  oculis  Domini,  bre- 
vissima  in  ocuiis  suis;  quae  licet  hoc  modo 
sit  brevis,  fructus  tamen  ejus  est  valde  dul- 
cis.  Unde  in  Eccksiofitico  dicitur  ^  ;  Brevis 
in  volatilibus  est  apiSj  et  initium  dulcoris  habet 
fitictus  ejus.  Si  igitur  fructus  ventris  Mariae 
in  olfactu,  in  visu  et  in  gustu  deliclosissimus 
est,  ideo  vere  benedictus  est.  Sicutetiam  beatus 
bernardus  testatus  est,  dicens  ^ :  «  Benediclus  fruc- 
tus  ventris  tui :  Benedictus  in  odore,  benedictus 
in  sapore,  benedictus  in  specie.  » 
Tertio,  charissimi,  consideremus  quomodo 
Fructus  virginalis  uteri  fructus  sit  virtuosissimus.  Nam 
virgina-  revera  virtuosus  est  ad  perditorum  salvationem, 
▼irtuo-  3td  salvandorum  multiplicationem,  et  ad  multi- 
sissimus  plicatorum  conservationem.  Dico,  charissimi, 
quod  fructus  iste  benedictus  virtuosus  est  ad 
salvandum,  sive  adsalutem;  propter  quod  etiam 
fructus  salutis  dicitur.  Unde  Ecclesiasticus  ait  ^*  : 
Corona  sapientice  timor  Domini,  replens  pacem  et 
salutis  fructum.  Quid  est,  quod  dicit  pacem  et 
fructura?  fructus  salutis  nostrse  et  pax  nostra 
ille  est,  qui  fccit  utraque  unum,  Jesus  Christus. 
Et  certe  hunc  fructum^  hanc  pacem  timor  Do- 
mini  replevit,  teste  Isaia,  qui  ait  ^  :  Et  replevit 
eum  spiritus  timoris  Domini.  Bene  autem  dicitur 
fructus  salutis,  sine  quo  nuUa  salus  est  nobis, 
juxta  illud "  :  Non  est  in  aliquo  alio  salus.  Et  An- 
selmus  :  «  Non  est,  inquit,  salus,  nisi  quem  tu, 
Virgo,  peperisti.  »  Tu  igitur,  o  Maria,  vere  es 
arbor  salutis,  quae  mundo  portasti  fructum  sa- 
lutis,  sicut  B.  Bernardus  exclamans  dicit  "^  :  «0 
vere  coelestis  planta,  pretiosior  cunctis,  sanctior 
universis !  0  vere  lignum  vitse,  quod  solum  f uit 

1  Cant.,  II,  3.  — -  2  Eccli.,  xi,  3.  —  '  Bern.,  super 
MCssus  est,  hova,  iii,  n.  6.  —  *  Eccli.,  i,  22.  —  5  Isa., 
XI,  2.  —  «  Act.,  IV,  12.  —  '  Bern  ,  de  Adv.  Dom., 
serm.  ii,  n.    4.   —  *  Amos ,  vi,   13.  —  ^  Psal.    i\, 


dignum  portare  salutis  fructum.  »  Sed,  heu ! 
multi  fruclum  istum(i)salutiferum  faciunt  mor- 
tiferum,  fructumque  tam  melliferum  sibi  con- 
vertunt  in  absinthium  £Eternum,  sicut  in  Amos 
dicitur  * :  Convertistis  in  amaritudinem  judicium , 
et  fructus  justitioe  in  absinthium.  Item,  charissi- 
mi,  fructus  iste  valde  est  virtuosus  non  solura 
virtute  salvativa,  sed  etiara  virtute  multiplicativa. 
Unde  etiam  in  bono  exponere  possumus  quod 
scriptum  est '  :  A  fructu  frumenti,  vini  et  olei  sui 
multiplicati  sunt,  ut  frumentum  ad  corpus  Chri- 
sti,  oleum  ad  animam  Christi,  vinum  ad  divi- 
nitatem  Christi  referamus.  Fructum  quoque  fru- 
menti  ad  sacramentum  corporis  Christi,  fru- 
ctum  autem  vini  ad  sacramentum  sanguinis 
Christi,  fructum  vero  olei  ad  unguentura  Spiri- 
tus  sancti  referre  possumus.  Ab  hoc  ergo  fructu 
multiplicati  suntiilii  in  Ecclesia,  etmultiplicata 
est  Ecclesia  in  filiis.  Nam  omnes  filii  ventris  Ec- 
clesiae  sunt  hasreditas  et  merces  fructus  ventris 
Maricfi,  sicut  in  Psalmo  dicitur  ^" :  Eccc  haireditas 
Domini  filii  merces,  fructus  ventris.  De  hoc  quo- 
que  beatus  Hieronymus  ait  "  :  «  Ipse  Dominus, 
natus  ex  Virgine,  factus  est  fructus  ventris,  cujus 
assumpta  humanitas  hanc  accepit  mercedem, 
ut  gentes  vocatae  in  filiis  sint  hasreditas  ejus.  » 
Itcm,  charissimi,  fructus  iste  benedictus  non  so- 
lura  virtute  salvativa  virtuosus,  non  solum  vir- 
tute  multiplicativa  virtuosior,  sed  etiam  virtute 
conservativa  virtuosissimus  est.  Unde  de  hoc 
fructu  possumus  accipere  illud  Proverbiorum  *- : 
Fructus  justi,  lignum  vitce.  Sicut  enim  lignum 
vitae,  quod  fuit  in  medio  paradisi  terrestris,  vir- 
tutem  habuit  servandi  vitam  naturae,  sic  certe 
fructus  ventris  Mariae,  qui  est  lignum  vita  et 
fructus  vitae,  in  medio  paradisi  Ecclesiae  conser- 
vat  vitam  gratiae ;  inraedioparadisi  ccslestispa- 
triae,  vitam  gloriae.  Conservat  quidera  vitam 
gratiae  a  corruptione  culpae ;  vitam  vero  gloriae 
a  corruptione  omnis  miseriae,  ut  sic  recipiamus 
in  fructu  Mariae,  quod  amisimus  in  fructu  Auam 
et  Evae,  sicut  bene  notavit  Beda,  dicens  '^:  «Be- 
nedictus  fructus  ventris  illius,  per  quem  et  se- 
men  incorruptionis  in  agro  supernae  haeredita- 
tis,  quara  in  Adam  perdidiraus,  fruclum  re- 
cipimus. »  Sit  ergo  benedictus  fructus  Mariae  sa- 
lutem  dando  spiritualiter,  salvandos  multipli- 

8.  _  '0  Psal.    cxxvi ,    3.   —  *•    Hieron.  ,    in  Psal. 
cxxvi.  —  »*  Prov.,  XI,  30.  —  "  Beda,  Hom.  aest.,  in 
solemn.  Deip.  V.  M.,  quando  saluiavit  Etisabeth,  ante 
med. 
(a)  Vulg.  desideraveram.  —  (6)  Cat.  edit.  justum. 


284 


SPECULUM  BE\T^  MARLE  VIRr.lNlS. 


cu 
simus, 


cando  universaliter,  multiplicatos  conservando 

eeternaliter  virtuosissimus. 

Quarto  consideremus,  charissimi,  quomodo 

Fructus  virginalis  utcri  fructus  sit  copiosissimus.  rievcra 

virgina-  ^^^^  j^^^^  copiosus  cst,  quod  auimam  plenc 

piosis-  potest  reficere;  tam  copiosus  est,  quod  omni- 

•     bus  potest  sufTicere;  tam  copiosus  est,  quod  nun- 

quani  potest  deficere.  In  primo  quidem  copiosus ; 

in  secundo   copiosior;  in  tertio  copiosissimus 

ChristDs  est.  Dico,  charissimi,  quod  Iructus  iste  benedic- 

to\as    |yg  {^jjj  copiosus  est,  quod  animam  rationalem, 

animam  i  '    i. 

satiare  quam  totus  muudus  ommsque  creatura  satiare 
potest.  jjQjj  potest,  fructus  iste  ad  satietatem  reflcere 
potest.  Unde  scriptam  est ' ;  De  fmctu  openm 
tuorum  satialitur  terra.  Fructus  ventris  Marice 
est  frjctus  operum  tuorum,  Domine  :  tuorum 
ulique,  tuorum;  non  humanorum,  non  morta- 
lium,  scd  tuorum.  Tuum  enim,  Domine,  opus 
est  tantse  virtutis  praeparatio ;  tuum  opus  est  Ga- 
brielis  missio ;  tuum  opus  cst  Spiritus  sancti  su- 
perventio;  tuum  opus  est  Verbi  et  carnisunitio. 
TaUum  operum  tuorum,  Domine,  est  fructus 
iste,  quia  de  talibus  operibus,  quasi  de  quibus- 
dam  floribus,  processit  fructus  iste.  Unde  etiam 
in  Nazareth,  quod  flos  interpretatur,  bene  ap- 
paruerunt  flores  isti.  Dicit  enim  beatus  Bernar- 
dus  - :  « In  Nazareth  nuntiatur  Christus  nascitu- 
rus,  quia  in  flore  speratur  fructus  processurus. » 
Terraquaeistofructusaliaturesthumana,  quaead 
modum  terrjE  semper  est  germinativa,  sive  uti- 
lium,  siveinulilium  herbarum,  id  est,  cogitatio- 
num  et  desideriorum.  Ista,  inquam,  terra  fruc- 
tu  Mariae  satiatur,  sicut  scriptum  est  ^  :  Satiabor, 
cum  apparuerit  gloria  tua.  Quid  mirum,  si  in  glo- 
ria  satientur  hoc  fructu  fruentes,  cum  etiam  in 
miseria  satientur  credentes?  Unde  Cassiodorus 
exclamans  dicit  * :  «  0  fructus  ille  mirabiUs, 
qui  humanum  genus  dulcissima  credulitate  sa-  • 
tiavit!  »  Unde  non  gustare  peccare  est.  Vide 
ergo  quam  copiosus  iste  fructus  est ,  qui  ani- 
mam  satiare  potest,  quam  totus  mundus  sa- 
tiare  non  potest.  Item,  charissimi,  fructus  iste 
benedictus  non  solum  tam  copiosus  est,  quod 
animam  insatiabilem  potest  plene  reficere ;  sed 
etiam  tam  copiosus  est,  quod  universitati  sal- 
vandorum  potest  bene  sufficere.  Hinc  enim  est 
fructus  arboris  illius  gloriosae,  de  qua  dicitur^: 
Fructus  ejus  nimius,  esca  universorum  in  ea  est  : 
universorum  certe  in  Domino  viventium,  quies- 

yPsal.  ciu,  13.  —  2  Bern.,  sup.  Missiis  est,  serm.  i, 
n.  3.  —  5  Psal.  ivi ,  15.  —  *  Cassiod.,  in  Psul.  i.  — 
5  Dan.,  IV,  9.  —  e  Levit.,  xxv,  21.  —  '  Ga/.,  iv,  4.  — 


centium  et  resurgentium ,  sicut  pulchre  signa- 
tum  potest  esse  in  Leintico,  ubi  dicitur  *  :  Dabo 
vobis  benedictionem  meam  aiino  sexto,  et  facietfruc- 
tum  trium  annorum.  Annus  sexlus  oetatem  sex- 
tam,  septimus  septimam,  octavus  octavam  si- 
gnat.  Iste  annus  sextus  cst  annus  plenitudinis, 
secundum  illud  Apostoli '  :  At  ubivenit  plenitu- 
do  temporis,  misit  Deus  Filium  suum,  etc.  Hic  ita- 
que  annus  protulit  fructum,  Dei  Filium,  fruc 
tum  utiquetam  copicsum,  quodper  ipsum,  anno 
sexto  viventium,  anno  sepUmo  quiescentium, 
et  anno  octavo  resurgentium,  habemus  omnes 
fructus  animarum  nostraruin.'Ipse  ergo  est  fruc- 
tus  sufliciens  universitati  animarum  nostrarum, 
quiaest,  Dominussufficiens  universitati  creatura- 
rum.  Hic  autem  est  fructus  ventrisMariae,  teste  Au- 
gustino,  qui  ait :  «lUavir^osingularigratiaprae- 
venta  est  atque  repleta,  utipsumhaberet  ventris 
sui  fructum,  quem  exinitio  habet  universitas  Do- 
minum. »  Item,  charissimi,  fructus  noster  bene- 
dictus  non  solum  in  hoc  copiosus  est    quod 
animas  satiandas  potest  ad  satietatem  reficere ; 
non  solum  in  hoc  copiosior  est,  quod  anima- 
rum  satiandarum  potest  universitati  sufficere; 
sed  etiam  tam  copiosissimus  est,  quod  satiandis 
animabus  et  angeUs  nunquam  potest  deficere, 
juxta  iUud  Ezechielis^  :  Non  deficiet  fructus  ejus. 
0  infinita  copia  !  o  copia  defectus  nescia !  Defi- 
cere  utique  non  potest  copia  hujus  fructus  in 
aeternum,  cum  sit  copiosissime  benedictus  in 
aeternum.  Ait  enim  beatus  Bernardus  ^  ;  «Bene- 
dictus  fructus  ventris  tui,  qui  est  benedictus  in 
aeternum. »  Sic  ergo  fructus  iste  benedictus  co- 
piosus  est,  dum  ad  saUetatem  reficit ;  copiosior, 
dum  satiandorum  universitaU  sufficit;   copio- 
sissimus,  dum  satiandis  in  perpetuum  non  de- 
ficit.  Vides  nunc,  o  lector,  vides,  o  auditor, 
quam  generosissimus ,  quam    deUciosissimus , 
quam  copiosissimus.  sit  fructus  ventris  Mariae 
benedictus.  Vides,  inquam,  quomodo  sit  gene- 
rosus  ex  utero  regali,  generosior  ex  virginaU, 
generosissimus  ex  paternaU.  Vides  etiam  quo- 
modo  deliciosus  sit  odore,  deUciosior  decore, 
deliciosissimus  sapore.  Vides  nihilominus  quo- 
modo  virtuosus  sit  ad  curandum,  virtuosior  ad 
mulUplicandum  virtuosissimus  ad  conservan- 
dum.  Vides  insuper  quomodo  copiosus  ad  sa- 
tietatem,  copiosior  ad  universaUtatem,  copio- 
sissimus  ad  perpetuitatem.  Hae  duodecim  con- 
diUones  hujus  fructus  signari  possunt  per  illos 

»  Ezech.,  XLVii ,  12.  —  ^  Bern,,  siip.  Missus  est,  serm. 
111,  u.  7. 


LECTIO  XVII. 


285 


duodecim  fructus,  de  quibus  in  Apocalypsi  di- 
cilur  * ,  quod  angelus  Joanni  ostendit  lignum 
vitae  afferens  fructus  duodecira.  Et  quia  fructus 
iste,  fructus  vitcB,  lignum  vitue,  omnibus  homi- 
nibus  ad  vitam  producitur,  ideo  merito  omnis 
homo  ad  laudandum  hujus  fructus  auctorem  in- 
ducitur,  sicut  scriptum  est^:  Confiteantur  tibi  po- 
puli,  Deus,  conflteantur  tibi  populi  omnes ;  terra  de- 
dit  fructum  suum.  Eia  nunc,  benedicta  mater 
hujus  benedicti  fructus,  fac  ut  hoc  fructu  frua- 
mur  in  aiternum,  per  eumdum  fructum  Domi- 
num  nostrum  Jesum  Christum  fiUum  tuum. 
Amen. 

LECTIO  XVTI. 

Fructus  ventris  Beatce  Marice  quorum  sit,  et  quibus 
debeatur. 

Benedictus  fructusventris  tui.  Postquam  tenuiter 
vidimus  defructu  ventrisMariae,  qualis  et  quantus 
sit  et  credatur;  videamus  modo  quorum  sit,  et 
quibus  debeatur.  Fructus  namque  iste  non  solum 
est  fructus  ventris,  sed  etiam  mentis.  Fructus  est 
ventris  sohusMariae;  fructusautemmentis  cujus- 
libetfidelis  animae:  fructus  ventrisper  carnem; 
fruclus  mentis  perfidem.  Unde  sanctus  Ambro- 
sius  ait  *  :  «  Si  secundum  carnem  una  mater  est 
Christi,  secundum  tamen  mentem  omnium 
fructus  est  Christus.  Omnis  enim  anima  conci- 
pit  Dei  Verbum,  si  tamen  immaculata  et  iinmu- 
nis  vitiis.»  Igitur,  secundum  Ambrosium,  quse- 
cumque  mens  hunc  fructumsibi  volueritadesse, 
debet  a  vitiis  immunis  esse.  Christus  enim  fruc- 
tus  est  mentis  non  vitiosae,  sed  virtuosae  :  non 
vitiosae  per  septem  vitia  capitaha,  sed  virtuo- 
sae  contra  septem  vitia  capitaha.  Fructus  ergo 
iste  est  fructus  humilium  contra  superbiam, 
fructus  amantium  contra  invidiam,  fructus  mi- 
tium  contra  iram,  fructus  laborantium  contra 
acediam,  fructus  hberahum  contra  avaritiam, 
fructus  abstinentium  contra  gulam,  fructus  con- 
tinentium  contraluxuriam. 
Fructns  Primo,  charissimi,  videamus  quomodo  fruc- 
Mari»  t^^^^  istc  bencdictus  sit  humihum  contra  super- 
esthu-  biam.  De  hoc  enim  accipere  possumus  quod  di- 
contra'  ^^^^^  j^  libro  Regum'' :  Quodcumque  reliquum  fue- 
soper-  rit  de  domo  Juda,  mittet  radicem  deorsum,  et  fa- 
ciet  fructum  sursum.  De  domo  Juda  fuit  beata 
Maria ;  de  domo  Juda  est  quaehbet  fidehs  ani- 


ma:  illa  corporalitcr,  istaspirituahtcr  :  illaper 
carnem,  ista  per  fidem.  Et  ideo  non  solum  Ma- 
ria,  scd  etiam  quilibet  fidelis  volens  facere  fruc- 
tum  sursum,  debet  radiccm  mittere  deorsum. 
Kadix  autem  deorsum  miltenda,  humihtas  est; 
quae  ad  modum  radicis  scmper  ad  ima  tendens 
cst.  Hujus  benedictae  radicis  arbor  quanto  fue- 
rit  procerior,  tanto  radix  ipsa  debet  esse  pro- 
fundior,  juxta  illud  Ecclesiastici^  :  Quanto  ma- 
gnus  es,  humilia  te  in  omnibus,  et  coram  Deo  inve- 
nies  gratiam.  Aiioquin  arbor  quanto  major  es- 
set,  tanto  cihus  vento  inflationis  subverteretur, 
si  non  magna  et  profunda  humilitatis  radice 
firmaretur.  Pensemus  ergo  quantum  illius  virgae 
radix  profunda  fuerit,  quae  sic  in  sublime  excre- 
vit,  quod  tructum  angelis  altiorem  ferre  meruit, 
fructumuhque  de  quo  beatus  Ambrosius  ait« : 
« Ipse  fructus  estflosradicis,  de  qua  (a)  Isaias  "^ : 
Exiet,  inquit,  virga  de  radice  Jesse,  et  flos  de  ra- 
dice  ejus  ascendet. »  Quaecumque  anima  hanc  hu- 
mihtatisradicemdeorsummiserit,ipsa  hunc  sur- 
sum  habebit;  sursum,  inquam,  in  alto  intellectu, 
sursum  in  alto  affectu;  sursum  in  contempla- 
tione,  sursum  in  dilectione.  Sic  ergo  fructus  iste 
benedictus  humilium  est.  Ideo  Maria  super  om- 
nes  homines  fuit  hoc  dignissima,  quia  super 
omnes  homines  humilitate  fuit  radicatissima. 
Propter  quod  bene  beatus  Bernardus  exclamtins 
dicit  * :  «0  Virgo,  virga  sublimis,  ad  quantam 
celsitudinem  verticem  sanctum  erigis  !  usque 
ad  thronum  majestatis,  quoniam  in  altum  mit- 
tis  radicem  humilitatis.  » 

Secundo  videamus ,    charissimi ,    quomodo   Fructus 
fructus  iste  benedictus  sit  amantium  Deum  et  e!t  dsiT- 
proximum,  contra  invidiam.  De  hoc  accipere  gentium, 
possumus  illud  Psalmi  ^ :  Ecce  hcereditas  Domini  iavidL^m 
filii  merces,  frmtus  ventris.  Hoc  exponens  beatus 
Ambrosius  ait  ^" :  «Haereditas  Domini,  filii  sunt, 
qui  merces  sunt  fructus  illius,  qui  de  Mariae  ven- 
tre  processit.  »  Multi  ergo  filii  sunt  merces  unici 
filii,  qui  est  fructus  ventris  benedicti.  Sed  ubi, 
vel  quando  meruit  hanc  mercedem?   Meruit 
certe  nascendo,  meruit  in  praesepio  jacendo, 
meruit  circumcisionem  sustinendo,  meruit  do- 
cendo,  meruit  opera  saluUs  nostrae  exercendo, 
meruit  moriendo ;  meruit,  inquam,  nobis,  tri- 
ginta  tribus  annis  nobis  serviendo.  Et  propter 
hocjustissimehanc  mercedem  exigit,  dicensi'  : 
Si  bonum  est  in  oculis  vestris,  afferte  mercedem 


1  Apoc,  XXII,  2.  —  *  Psal.  Lxvi,  7.  —  »  Ambros.,  '  Isa.,  xr,  1.  —  »  Bern.,  de  Adv.  Dom.,  serm.  n,  n.  4. 
m  Luc,  lib.  11,  n.  26.  —  *  IV  Reg.,  xix,  30.  —  —  9  psa/.  cxxvi,  3.—  ><>  Ambros.,  ubi  sup.  proxime. 
6  Eccli.,  m,  20.  —  '■  Ambros.,  lib.  cit.,  u.  24.  —       —n  Zach.,  xi,  12.  —  (a)  Al.  quo. 


286  SPECULTJM  REAT7E 

meam.  Setl  certe  non  solum  lilii  sunt  merces 
Iructus  vcntris;  sed  ipse  friictus  ventris  sanclis- 
simi  est  merces  filii  cujuslibet  adoptivi.  Qui 
autem  sunt  isli  iilii?  audi.  Filiorum  estdiligerc 
patrem,  et  patris  filios.  Filii  crgo  Uei  et  fdii  Ec- 
clesiae  sunt,  quicumque  Deum  et  proxiraum  di- 
ligunt.  Unde  Apostolus  ad  Ephesios  V:  Estote 
imitatores  Bei,  sicut  filii  charissimi,  et  ambulate 
in  dilectione,  etc.  Et  in  Matthaso  dicitur-  :  Dili- 
gite  inimicos  vestros,  lenefacite  his,  qui  oderunt 
vos,  et  orate  pro  persequentibus  et  calumniantibus 
vos,  ut  sitis  filii  Patrisvestri,  qui  in  cxlis  est,  etc. 
Tales  ergo  filii,  videlicet  amatores  Dei  et  proxi- 
mi,  sunt  merces  hujus  fructusbenedicti,  talium- 
que  filiorum  nierces  est  ipse  fructus  benedictus, 
Sic  igitur  fructus  iste  diligentium  est;  et  ideo 
Maria  super  omnes  homines  fuit  hoc  fructu  di- 
gnissima,  quia  super  omnes  homines  fuit  cha- 
ritate  affectuosissima.  Propter  quod  bene  ait 
beatus  Augustinus  sic  :  «  Quis  dubitare  pote- 
rit  omnino  in  alFectionem  charitatis  transisse 
viscera  Maria^,  in  quibus  ipsa,  quae  Deus  est, 
charitas  novem  mensibus  corporaliter  requie- 
vit?  » 
Tertio,  charissimi,  videamus  quomodo  fruc- 
MariiE  tus  Mariae  benediclus  sit  patientium  et  mitium, 
est  mi-  contra  iram.  De  hoc  accipiamus  quod  diciturin 

tium, 

contra  Hbro  Job  ^  :  Acquiesce  ergo  iUi,  et  habeto  pacem,  et 
iram.  pg,.  /jggc  hobebis  fructus  optimos.  Acquiescere  et 
pacem  habere,  est  mitium  et  patientium  :  qui 
autem  tales  sunt,  ipsi  per  haec  fructus  optimos 
habebunt.  Duo  autem  optimi  sunt  fructus , 
imus  virtulis,  alter  ventris.  Optimus  fructus 
menlis  est  charitas,  de  qua  Apostolus  ait  *  : 
Fructus  autem  spiritus,  etc.  Fructus  qui  ibi  enu- 
merantur,  alii  quidem  sunt  boni,  alii  vero  me- 
liores;  sed  primus,  qui  est  charitas,  optimus  est, 
per  qucm  alii  omnes,  sicut  ostendit  Augustinus, 
boni  sunt.  Optimus  autem  fructus  ventris  est  , 
Christus :  ille  namque  bonus  fructus  ventris  est, 
quicumque  in  ventre  sanctificatus  est  :  idecque 
bonus  est  fructus  ventris  Elisabeth;  melior  au- 
tem  fructus  ventris  Annae ;  optimus  aulem  fruc- 
tus  ventris  Mariae.  Bonus  autem  fructus  ventris 
Ehsabeth  Joannes;  melior  fructus  Annae  Maria; 
optimusfructus  Mariae  Jesus.  Pensa,  frater,  quissit 
istefructus,et  de  qua  terrasit  productus,  et  vide- 
bis  quod  est  optimus.  Audi  Hieronymum,  qui 
ait  ^  :  «  Fructus  est  virgo  de  virgine,  Dominus 


Fructus 


marij:  virginis. 

de  ancilla,  Deus  ex  homine,  Fihus  ex  matre , 
fructus  ex  terra.  »  0  felices,  qui  in  omnium  ca- 
stigationum  disciplina  animum  tara  patienlem 
habent  et  tam  paratum,  quod  cxhoc  justissirae 
consequunlur  fruclum  patientium,  fructum  pa- 
catissiraum,  de  quo  ad  llebraios  Paulus  loqui- 
tur  ®  :  Omyiis,  inquit,  disciplina  in  prcesenti  qui- 
dem  non  videtur  esse  fjuudii,  sed  moeroris ;  postea 
autem  fcuctum  pacatissimum  exercitatis  per  eam 
reddet  justitice.  Exercitalam  crgo  patientiam  ha- 
bentes,  fructum  optimum  referunt,  juxta  illud 
Luca;  "^:  Fructum  afferunt  in  patienlia.  Sicut  ergo 
fructus  iste  b.encdictus  est  paticntium  et  mitium, 
et  ideo  Maria  super  omnesjioraines  fuit  hoc 
fructu  dignissiraa,  quia  super  oranes  horaines 
fuit  mitissiraa,  ita  ut  nec  oculo,  nec  verbo,  nec 
facto  tenuissimum  impatientiae  signum  ostende- 
rit;  et  patientissima,  teste  Ambrosio,  qui  ait  ^ : 
«  Nihil  torvum  in  oculis  Mariae,  nihil  in  verbis 
procax,  nihil  in  actu  inverecundum.  » 

Quarto,  charissimi,  videaraus  quoraodo  fructus   Frucius 
Mariae  sit  exercentium  se  et  laborantiura,  contra  ^l^^T 

'  est  labo- 

acediam.  De  hoc  diciim m Sapientia^  -.Bonorum  rantium, 
laborum  gloriosus  est  fructus.  Quaerendus  ergo  3^*3^°^^^ 
est  fructus  iste  cum  exercitio  laboris,  secundura 
quod  apis  quaerit  fructura  mellis;  fructura,  in- 
quam,  de  quo  Ecclesiasticus  dicit '"  :  Brevis  in 
volatibilibus  cstapis,  etinitium  dukorishabet  fru- 
ctus  ejus.  Considera,  charissime,  quomodo  apis 
de  horto  ad  hortum,  de  arbore  ad  arborem, 
de  flore  ad  florem  discurrit  pro  fructu  mellis  : 
sic  et  tu  meditationibus,  et  desideriis,  et  zelo 
imitandae  virtutis,  discurre  circa  exemplajusto- 
rura,  et  maxime  perfectorum.  Discurre,  inquara, 
de  horto  ad  hortum,  id  est,  de  statu  ad  statum. 
Discurre  de  arbore  ad  arborem,  id  est,  de  justo 
ad  justum;  de  llore  ad  florem,  id  est,  de  vir- 
tute  ad  virtutera,  de  exeraplo  ad  exeraplura. 
Discurre  maxime  super  illum  florera,  in  quo  in- 
venies  totura  divini  mellis  fructum,  super  illum 
utique  florem,  qui  est  et  flos,  et  fructus,  de  quo 
beatus  Ambrosius  ait  '^  :  «  Flos  Mariae  Christus 
est,  qui  velut  bonae  arboris  fruQtus,  pro  nostrae 
processu  virtutis  nunc  fructificat  in  nobis.  »  La- 
boremus,  fratres,  bene  pro  hoc  fructu,  quia  '* 
bonorum  laborum  gloriosus  est  fructus.  Nota  ergo  : 
non  quorumcumque  laborum,  sed  tantum  bo- 
norum  laborum  est  fructus  iste ;  non  enim  est 
illorum  laborum,  de  quibus  dicitur  in  Sapien- 


•  Ephes..  V,  2.  —  «  Matth.,  v,  44.  —  ^  Job,  xxu,  21.  Virginib.,  lib.  II,  n.  7.  -  »  Sap.,  iil,  15.  —  i»  Eccli., 
—  *  Gal.,  v,  22.  —  6  Hierou.,  in  Psal.  lxvi.  —  xi,  3.  —  i'  Ambros.,  in  Luc,  lib.  II,  n.  24.  —  "  Sap., 
^  Hebr.,  xii,  11.  —  '  Luc,  viii,  15.  —  *  Ambros.,  de      ubi  sup.  proxime. 


LECTIO  XVII. 


287 


tia  *  :  Sapientiam  qui  abjicit  et  disciplinam,  infe- 
lix  esf,  ct  vacua  est  spes  illorum,  et  labores  sine 
fructu.  Sic  crgo  Iructus  iste  benedictus  exercen- 
tium  se  iu  bono,  conlra  acediam.  Et  idco  Maria 
super  omnes  homines  fuit  hoc  fructu  dignissi- 
ma,  quia  super  omnes  homincs  in  bono  fuit 
exercitatissima,  sicut  benc  ostendit  lieda,  qui 
supcr  hoc  verbo  :  Maguificat  anima  mea  Domi- 
num,  inducit  ipsam  sic  loquentem  ^  :  «  Totum 
animi  alTectum  iu  agendis  gratiarum  laudibus 
oirero ;  totura  quod  vivo,  quod  sentio,  quod 
discerno  in  ejus  magnitudine  contemplanda , 
totum  in  cjus  praeceptis  observandis  impendo. » 
•rncias  Quinto  videamus,  charissimi,  quomodo  fruc- 
*"*5'*  tus  Mariae  sit  liberalium ,  contra  avaritiam ,  et 
i  libe-  maxime  illorum  liberalium,  qui  pro  hoc  fructu 
Oium,  rcnuntiant  omnibus  temporahbus,  juxta  illud 

ontra 

i»ari-  Canticorum  ^  :  Vir  affert  pro  fructu  ejus  mille  ar- 
^-  genteos,  «  rehnquendo  scihcet  omnia,  »  dicit  in- 
terhnearis.  Et  iterum  Glossa  dicit :  «  Per  mille 
perfectio,  per  argentum  omne  mundanum  acci- 
pitur.  »  Qui  ergo  perfecte  omne  mundanum 
pro  Christo  rehnquit,  ipse  quasi  raillc  argen- 
teos  pro  hoc  fructu  tradit.  Sed  ecce  qui  dare 
noluerit  mille,  omnia  rehnquendo,  det  saUem 
ahqua  pro  hoc  fructu,  pauperibus  subveniendo, 
ut  sit  sicut  ohva  fructifera,  fructum  misericor- 
diae  ferendo.  Quia  vero  summus  misericordiae 
fructus  est  summa  misericordia ,  quae  est 
Deus;  ideo  Maria,  quae  hunc  (a)  misericordiae 
fructum  copiosissime  tuht,  ipsa  sicut  fructi- 
fera,  ipsa  quasi  ohva  speciosa  in  campis 
convenientissime  fuit.  Propter  quod  bene 
Joannes  Damascenus  dicit  *  :  «  Maria  in  do- 
mo  Domini  plantata,  et  impinguata  Spiritu 
sancto,  ut  ohva  fruchfera,  omnis  virtutis  habi- 
taculum  facta  est.  »  Heu,  quam  longe  ab  isto 
fructu  misericordium,  et  terrena  non  concupis- 
centium,  sunt  animae  avarorum !  De  quibus  di- 
citur  "*  :  Ab  solHcitudinibxis  et  divitiis  et  volupta- 
tibus  vitce  cuntes  suffocantur;  et  non  referunt  fruc- 
tum.  Dicitur  quoque  in  Ecclesiaste  ® :  Qui  amat 
divitias,  fructum  non  capiet  ex  eis.  Sic  ergo  fruc- 
tus  iste  benedictus  hberahum  et  temporaha 
contemnentium  est ;  et  ideo  Maria  super  omnes 
homines  fuit  hoc  fructu  dignissima,  quia  super 
omnes  homines  in  contemptu  temporahum  fuit 
hberahssima,  testante  beato  Bernardo,  qui  ait  "^  : 

1  Sap.,  ubi  supra  proxiuie,  11.  —  *  Bed.,  in  Luc. 
c.  I,  lib.  I.  —  '  Cant.y  viu,  11.  —  *  Damasc,  dc  Fid. 
Orthod.,  lib.  IV,  c.  xv.  —  *  Luc.,  vui,  14.  —  «  Eccle., 
v,  9.  —  "^  Bern.,  sup.   Missus  est,  hom.  iu,  u.  3.  — 


«  Quidquid  Maria  honoris  in  populo,  quidquid 
rerum  terrcnarum  de  palerna  domo  habere  po- 
tuisset,  omnia  arbitrala  cst  quasi  stercora,  ut 
Christum  lucrifaceret.  » 

Sexto  videamus,  charissimi,  quomodo  fructus 
Mariae  sit  abstinentium,  contra  gulam.  Et  de  hoc 
notemus  quod  dicitur  a  Salomone  '  :  /ie  fructu 
oris  sui  satiahiturbonis.  Fructus  Mariae  fructus  oris 
dici  potest,  non  solum  quia  oris  oratione  el 
doctrina,  sed  eUam  quia  oris  abstinentia  acqui- 
ritur.  De  isto  fructu  satiabitur  spirituahbus^  qui 
pro  isto  fructu  abshnens  est  a  bonis  tempora- 
hbus.  Satiabitur  bonis  de  isto  fructu,  quicum- 
que  esurit  et  sitit  corporahter,  magis  autem 
spirituahter  pro  isto  fructu.  Unde  beatus  Ber- 
nardus  ait  ^  :  «  Bonus  fructus  cst,  qui  anima- 
rum  esurientium  et  sitientium  justiham  esca  et 
potus  est.  »  Bene  qui  pro  hoc  fruclu  esuriunt  in 
mundo,  quia  de  ipso  satiabuntur  in  coelo,  juxta 
illud  Salvatoris  ^^  :  Beati  qui  nunc  esuritis,  quia 
saturabimini.  Hic  ergo  pro  hoc  fructu  abstinen- 
tes,  ibi  erunt  de  isto  fructu  comedentes.  Unde 
Isaias  dicit  '*  :  Dicite  justo,  quoniam  bene  :  quo- 
niam  fructum  adinventionum  suarum  comedet.  Si 
ergo  fructus  iste  benedictus  est  abstinentium 
contra  gulam,  et  ideo  Maria  super  omnes  ho- 
mines  fuit  contra  gulam  temperatissima.  Prop- 
ter  quod  bcne  Joannes  Chrysostomus  ait  '-  : 
«  Comessatrix  aut  rinolcnta  nunquam  Maria 
fuit,  non  levis,  non  jocosa,  non  cantatrix,  non 
turpium  verborum  amatrix;  taha  certe  intem- 
perantiara  sequi  solcnl.  » 

SeptimO;  charissimi,  videamus  quomodo  fruc- 
tus  ventris  Mariae  sit  conhnentium,  contra  luxu- 
riam.  De  hoc  enim  dicit  Sapiens  '^ :  Felix  sterilis 
et  incoinqninata ,  quce  nescivit  torum  in  delicto, 
habebit  fructum  in  respectione  animarum  sancta- 
rum.  In  respectione,  inquam,  per  gratiam,  raa- 
gis  autem  in  respectione  per  gloriam.  Et  certe, 
fructus  ventris  castissimi  (6),  fructus  ventris  vir- 
ginahs,  merito  est  fructus  continenhum  specia- 
hs.  Cum  enim  per  fructum  Virginis  benedictum 
benedicantur  omnes  fideles  generahter,  merito 
conhnentes  benedicentur  per  ipsum  speciahter, 
per  quemetiam  conUnentium  Regina  bencdicta 
est  prae  omnibus,  ut  dicit  beatus  Bernardus  de- 
clarans  '*  :  «  Vere  benedictus  fructus  ventris  lui, 

*  Prov.f  xiii,  2.  — '  Bern.,  ubi  sup.  proxime,  n.  6.  — 
">  Luc,  VI,  21.  —  "  Isa.,  III,  10.  —  i^  ApudChrysost., 
in  Matlh.,  Op.  imperf.,  hom.  i.  —  '*  Sap.,  iii,  13.  — 
1'  Bern.,  ubi  sup.  proxime,  n.  5. 

(a)  Ccet.  edit.  babet.  —  (b)  [tem  altissimi. 


Fructus 
Maria; 
est  absti- 
nentium, 
contra 
gulam. 


Frnclus 

Mariae 

estconti- 

nentium, 

confra 

luxnriam 


288 


SPECULUM  WKkTM  MARl^E  VlRr.INIS, 


in  quo  benecliclae  sunt  omnes  gentes  :  de  cujus 
l)leniludine  tu  quoque  accepisti  cum  caeleris,  et 
etiam  dilferentius  a  caeteris.  »  Va;  luxuriosis,  qui 
nuUam  partem  habent  in  fructu  virgineo  :  vee 
miscris,  qui  nuilum  habent  ramum,  qui  possit 
ferre  fruolum  virgineum.  Unde  de  adultera  di- 
citur  in  Ecclesiastico  '  :  Rami  ejus  non  dabunt 
fnictum.  Igitur  fructus  iste  benedictus  est  conti- 
nentium,  contra  hixuriam.  Et  ideo  Maria  super 
omnes  fuit  hoc  fructu  dignissima,  quia  super 
omnes  homines  fuit  castissima,  sicut  bene  testa- 
tur  Chrysostomus,  dicens  *  :  «  0  ineffabilis 
laus  Marise !  magis  credebat  Joseph  castitati  ejus 
quam  uteroejus,  et  plus  grati»  quam  naturoe; 
possibihus  credebat  muherem  sinc  viro  conci- 
pere,  quam  Mariam  posse  peccare.  »  0  igitur 
Maria  fehcissima,  quae  vere,  tanquam  virtuosis- 
sima,  iructu  divino  fuisti  dignissima,  adjuva 
nos,  ut  virlutibus  ad  hunc  fructum  perlingere 
valeamus,  Dominnm  nostrum  Jesum  Christum 
Fihum  tuum.  Amen. 

LECTIO  XVIIf. 

Fnictus  ventris  beatce  MaricB  ad  quos  effectns  sit 
necessarius,  et  de  duodecim  utilitatibus  ejus. 

Benedictus  fnictus  ventris  tui.  Vidimus  de  bene- 

dicto  fructu  ventris  Mariae  quis  et  quahs  fuit; 

vidimus  quoque  quorum  et  quahumsit  :  videa- 

mus  nunc  ad  quos  et  ad  quales  effectus  neces- 

Fructus  sarius  sit.   Nam   fructiis    iste  conlra  malum, 

VirginiF,  fructus  ad  bonum  necessarius  est.  Necessarius 

F^iHus    csl  quidem  propter  sex  effectus  contra  malum ; 

«=J"s,    necessarius  est  etiam  propter  sex   effectus  ad 

cimntiii-  bonum.  Hujus  itaque  benedictifructus  suntduo- 

tatcs  ha-  decim  elTectus  valde  uhles,  sive  utihtates  valde 

bef. 

notabiles,  pro  quibus  merito  ejusdem  fructus  (a) 
laudant  omnes  homines,  juxta  quod  scriptum 
est  in  Psalmo  ^  :  Confiteantur  tibi  populi,  Deus,' 
confiteantur  tibi  popuH  omnes :  terra  dedit  fruclum 
suim.  Primus  ergo  fructus  effectus  est  expiatio 
culpaimortahs;  secundus,  pacificatio  inimicitiae 
capitahs;  tertius,  sanatio  plagae  originahs;  quar- 
tus,  relevatio  inediae  mentahs;  quintus,  evitatio 
irae  judiciahs;  sextus,  elongatio  poenae  gehen- 
nahs;  septimus,  renuntiatlo  substantise  tempo- 
rahs;  octavus,  locupletatio  animae  rationahs; 
nonus,  consummatio  vitae  spirituahs ;  decimus, 
multiplicatio  Ecclesiae  universahs;  undecimus, 

*  Ecc/i.,  XXIII,  35.—  2ApudCbrys.,ubisup.proxime. 
—  3  Psa/.  LXVi,  7.  —  *  Isa.,  xxvii,  9.-5  Alatth.,  i, 
21.  —  «  Joan.,  I,  29.  —  '  ibid,,  xv,  2.  —  '  Isa.,  lvii. 


reintegratio   ruinae  empyreahs;   duodecimus, 
perpetuaUo  glorife  aeternahs. 
Primo  ergo,  charissimi,  fructus  Mariae  bene-   Fractn 


ventri» 


dictus  necessarius   est  ad  ex[tiaUonem  culpae    ^^^^.^ 


aria 


morlali^.  De  hoc  exponi  potest  quod  dicitur  in  necess» 
Isaia  *  :  Iste  omnis  fructua,  ut  auferatur  peccatum  gj'",;^ 
ejus.  Omnis  fructus  inteUigi  potest  ille,  de  quo  nem  cui 
beatus  Bernardusloquens  ait :  «  In  cruce  pendet  fjig"***' 
omnis  fructus  vitae,  quia  ipsa  arbor  vitae  in  me- 
dio  paraehsi.  »  Omnis  ergo  fructus  est  totus 
fructus,  totus  ille.  Ilic  fructus  ad  hoc  datus  est, 
ad  hoc  natus  est,  ad  hoc  passus  est,  tit  aufera- 
ratur  peccatum  hominis.  Ipsc  enim,  sicut  Ange-  * 
lusinquit  apud  Matthaeum  \  salvum  fecit  popu- 
lum  suum  a  peccatis  eomm.  Ipse  quoque  est,  de 
quo  Joannes  dixit  *  :  Ecce  agnus  Dei,  ecce  qui 
toUit  peccata  mundi.  Iste  ergo  agnus,  iste  certe 
fructus  tolht  peccata    mundi,  tam   mortaha, 
quara  veniaha  :  ut  qui  per  hunc  fructum  pur- 
gatus  a  mortalibus,  ejusdem  fructum  portat, 
purgetur  et  a  veniahbus,  ut  fructum  abundan- 
tius  ferat,  juxta  illud  "^  :  Omnem,  qui  facit  fruc- 
tum,  purgabit  eum,  ut  fmctum  plus  afferat. 

Secundo,  charissimi^  fructus  Mariae  benedio- 
tus  necessarius  est  ad  pacificationem  inimicitise 
capitahs,  quae  fuit  inter  Deum  et  hominem,  inter 
angelos  et  homines.  Unde  Isaias  ait  ^ :  Creavi 
fructum  labiorum  pacem,  pacem  ei  qui  longe  est,  et 
quiprope  est.  Fructus  ventris  Mariae  bene  potest 
dici  fructus  labiorum  Mariae,  quiadum  de  labiis 
suis  stillaverunt  melhflua  verba  ilhus  *  :  Ecce 
ancilla  Domini,  fiat  mihi  secundum  verbum  tuum, 
stahm  concepit  melhfluum  fructum  suum.  0 
vere  mehiflua  labia,  sicut  dicitur  in  Canticis  *" : 
Favus  distillans  labia  tua,  sponsa.  Horum  ergo  la- 
biorum  fructum  Jesum  Christum  Deus  Pater 
creavit,  sive  fecit  pacem;  pacem,  inquam,  ei 
qui  longe  est  per  culpam,  ut  fiat  prope  per 
gratiam,  pacemque  ei  qui  prope  est  per  gra- 
tiam,  ne  fiat  longe  per  culpam.  Ipse  enim,  sicut 
Apostolus  ait  '',  est  pax  nostra,  qui  fecit  utraque 
unum.  Fructus  iste  etiam  factus  est  pax  inter 
homines,  quae  longe  est  in  mundo,  et  inter  an- 
gelum,  qui  prope  est  in  coelo  :  utrosque  enim 
pacificavit  in  patibulo,  juxta  illud  Apostoli  '^ : 
Pacificans  per  sanguinem  crucis  ejus,  sive  quce  in 
ccelis,  sive  qum  in  terris  sunt.  Itaque  fructus  iste 
pax  hominis  ad  hominem,  pax  hominis  ad  an- 
gelum,  et  paxhominis  ad  Deum  factus  est.  Quid 
mirum,  si  per  hunc  fructum  pacem  habeat  homo 

19.  —  »  Luc,  I,  38.  —  1»  Cant.,  iv,  11.  —  'i  Ephes.,  Ii, 
14.  —  i^  Cotoss.,  i,  20.  —  (a)  Lcg.  fructum. 


LECTIO  XVIII. 


280 


cum  Deo,  ciim  ipsc  fructus  pacilicans  sit  Deus 
et  homo  ?  Tcstatur  Beda,  qui  ail '  :  «  Terra  nos- 
tra  dabit  fructum  suum,  quia  Virgo  Maria,  quae 
de  terra  corpus  habuerat,  lihura  genuit  divini- 
tate  quidem  Deo  Patri  coffiqualcm,  sed  sibi  car- 
nis  veritate  consubstantialem.  » 

Tertio,  charissimi,  fructus  Marioe  benedic- 
tus  necessarius  est  ad  curationem  plagae  ori- 
ginalis  :  gravi  cnim  plaga,  irao  gravibus  pla- 
gis  homo,  incidens  in  latrones,  vulneratus 
est,  dum  per  originalc  peccatum  tam  cfficus 
ad  verum,  tam  infirmus  ad  bonum ,  tam  pro- 
nus  ad  malum  factus  est.  Sed  haj  plag.nc  per 
hunc  fructum  sanantur.  lu  hac  quidem  vifa  in 
partc  sanantur  per  gratiam;  in  futura  vero  tota 
in  toto  sanabuntur  pcr  gloriam.  Unde  bene  le- 
gitur  in  Apocalypsi,  quod  ^  Angelus  ostendit 
Joanni  lignum  vitce,  per  menses  singulos  recldens 
ffuctum  suum,  et  folia  ligni  ad  sanitatem  gentium. 
Lignum  vitffi  est  mater  vitffiMaria;  vel  lignum 
vitffi  est  lignum  crucis;  vel  etiam  lignum  est 
ipse  auctor  vitffi  Jesus  Ghristus,  qui  est  fructus 
vitffi  :  hujus  folia  sanativa  sunt  verba  et  docu- 
menta  ffidificativa.  Si  autera  sanativa  sunt  folia 
ejus,  quanto  magis  sanativus  est  ipse  fructus  ! 
Ut  crgo  per  hunc  fructum  sanemur,  accedamus 
ad  arborem  cjus;  accedaraus,  inquam,  ad  Ma- 
riam,  orantes  cum  Anselrao,  qui  orans  ait  : 
«  Exaudi  me,  Domina,  sana  animam  servi  tui 
peccatoris  per  virtutem  benedicli  fructus  ven- 
tris,  qui  sedet  in  dextera  oranipotentis  Patris 
sui. » 

Quarto,  charissirai,  fructus  Mariffi  benedictus 
necessarius  est  ad  relevationera  inediffi,  sive  fa- 
mis  raentalis,  nc,  propter  defectum  nutrimenti 
deficiant  aniraalia  Dei.  Propter  quod  bene  di- 
citur  a  propheta  Joele  ^  :  Nolite  timere,  animalia 
regionis,  quia  germinaverunt  speciosa  deserti,  et 
lignum  attulit  fructum  suum.  Desertum,  quod  sine 
cultura  germinat  et  profert  pastura  aniraalium, 
signare  potest  Mariam,  quae  sine  cultura  mari- 
tali  protulit  filiura,  qui  estpaslus  oraniurafide- 
lium.  Ideo  bene  de  ipsa  dici  potest  illud  Eze- 
chielis  *  :  Terra  illa  inculta,  facta  est  ut  hortus 
voluptatis.  Speciosa  hujus  felicis  deserti  sunt  spe- 
ciosa  germina  coelestiura  desideriorura,  spe- 
ciosffi  herbffi  operura  bonorura,  speciosi  flores 
virtutura  et  donorura,  speciosa  folia  utihum 

*  Bed.,  Hom.  fest.,  in  solemnit.  B.  Virg.  Mar.,  qmndo 
salutavit  Elizabeth. —  '  Apoc.,  xxii,  2. —  *  Joel.,  \\,  22. 
—  ^  Ezech.,  xxxvi,  33. —  ^Joel.,  loc.  jaoi  cit.  — 
*  Bem.,  sup.  Missus  est,  hoin.  ui,  u.  6.  —  "^  lino  aiiclor 
serm.  ix,  de  Temp.,  al.  cxix,  u.  o.  —  *  Psal.  Lvii,  12. 

TOM.   XIV. 


verborum,  et  certe  speciosus  fructus  ventris  sui, 
qui  est  paslus  omniura  justorum.  Maria  estde- 
sertum  hoc  speciosum ;  Maria  quoque  est  lignum 
hoc  fructuosum,  de  quo  dicitur  ^ :  Et  lignum  at- 
tulit  fructum  suum.  0  vere  mirabilem  fructum, 
per  quem  tara  fames,  quam  silis  relevatur  ani- 
marum  ,  sicut  testatur  beatus  Bernardus  di- 
cens  ^  :  «  Bonus  fruclus,  qui  animarum  esuricn- 
tium  et  sitientium  esca  et  potus  est.  »  Nolite 
ergo  tiraere,  animalia  Dei ;  nolite  timere,  fideles 
Christi,  quod  inedia  deficiatis,  cum  plena  pas- 
cua  in  deserto,  plenum  fructum  in  Ugno,  ple- 
num  etiam  pabulura  in  pr.esepio  habeatis.  Ait 
enim  beatus  Bernardus  :  «  Natus  reclinatur  in 
prffisepio,  ut  fideles  omnes  velut  facta  (a)  anima- 
lia  carnis  su»  alimento  reficeret.  »  Et  beatus 
Augustinus  ait  '^  :  «  0  prssepe  splendidum,  in 
quo  jacuit  fcenum  animaliura,  sed  angelorum 
inventum  est  pabulum  !  » 

Quinto,  charissimi,  necessarius  est  fructus 
Mariffi  benedictus  ad  evitationem  irffi  judicialis, 
quam  utique  certam  habet  omnis  injustus,  sicut 
fructum,  quo  iram  j  udicii  (6)  evadere,  ccrtura  uti- 
que  habet  omnis  justus.  Unde  in  Psalmo  dici- 
tur*  :  Si  utique  est  fructus  justo,  utique  est  Deus 
judicans  eos  in  terra,  eos,  id  est,  injustos,  sicut 
exponit  Glossa.  Injustos  namque  judicabit  Deus 
in  terra,  dum  in  judicio  justi  in  aere  erunt,  in- 
justi  vero  in  terra  reraanebunt,  quia  terrenis 
conlra  Deum  adhffiserunt,  ita  ut  dicere  pos- 
sent  '  :  Adhcesit  in  terra  venter  noster.  Domi- 
nus  ergo  ibi,  sicut  utique  est  fructus  suavis 
justo,  sic  ulique  erit  judex.gravis  injusto.  Vffi 
ergo  eis,  qui  fructum  tam  suavissimum  conver- 
tunt  sibi  in  judiciura  amarissimum,  sicut  dicitur 
in  Amos  *"  :  Convertistis  in  amaritudinem  judi- 
cium,  et  fructum  justitice  in  absinthium.  Fructus 
justitiffi,fructusjusti.  Justus  est  fructus  Mariffi,  de 
quo  certe  Psalmista  ait  "  :  Justum  fructum  de- 
dit  (c).  Terra  Virgo,  quia  veritas  de  terra  orta  est. 

Sexto,  charissimi,  necessarius  est  fructus 
Mariffi  benedictus  ad  elongationem  sive  declina- 
tionem  poenffi  gehennalis,  sive  raortis  ffiternalis, 
de  quo  exponere  possumus,  quod  dicitur  in 
libro  Regum  *'  :  Transferam  vos  in  terram  fructi- 
feram,  et  fertilem  vini,  terram  panis,  et  olei  ac 
mellis,  et  vivetis,  et  non  moriemini.  In  terram  Ma- 
riffi,  vel  in  terram  Ecclesiffi  transferentur,  qui  toto 

—  3  Psal.  .\Liii,  25.  —  10  Amos.,  vi,  13.  —  "  Psal. 
Lxvi,  7,  et  Lxxxiv,  12,  13.  —  '*  IV  Reg.,  xviii,  32. 

(«)  Leg.  rationabilia.  —  [b)  Suppl  possit.  —  (c)  Leg. 
Terra  dndit  fructum  suurii. 

49 


200 


SPECULUM  BEAM  MARl^  VIWilNIS. 


corde  ad  ipsam  convertuntur.  Haec  autem  terra 
vakle  est  fructifera,  ferens  fructum  panis,  vini, 
olei  el  mellis,  Dominum  noslrum  Jcsum  Chri- 
stum.  Ipse  namque  nobis  est  fructus  panis  con- 
fortantis ,  contra  defectum  ;  ipso  nobis  cst 
fructus  vin»,  ad  perfectum;  ipse  quoque  no- 
bis  est  fructus  olei  illuminanlis  intoUectum ; 
ipse  insuper  nobis  est  fructus  raellis  dul- 
corantis  affectum.  Pcr  hujusmodi  certc  fruclum 
vivctis,  charissimi,  non  moriemini  morte  eeter- 
na.  Benedicta  sit  terra  bujus  fructus;  benedic- 
tus  super  omnia  sit  ipse  fructus,  per  quem 
exempti  sumus  a  tantis  malis,  sicut  etiam  bene 
dcclaravit  Ansclmus,  cum  dixit :  «  Quid  digne 
referam  gcnitrici  Dei  et  Domini  mci,  («)  per  cujus 
fcecunditatem  captivus  sum  redemptus,  per  cu- 
jus  partura  dc  morte  aeterna  sum  exemptus,  per 
cujus  prolem  perditus  sum  restitutus,  et  de  exi- 
liomiseriffi  ad  patriam  sumreductus?»  Benedicla 
in  nmUeribus,  hoec  omnia  mihi  dedit  benedictus 
fructus  ventris  tui  in  regeneratione  baptismatis 
sui.  Vee  ergo  omnibus  ab  isto  fructu  alienis; 
scriptum  namque  est '  :  Omnis  arbor,  quce  non 
facit  fructum  bonutn,  excidetur,  et  in  ignem  mit- 
tetur. 

Septimo,  charissimi,  necessarius  est  fructus 
MariiE  benedictus  ad  renuntiationem  sive  con- 
temptum  substantiae  temporalis.  Unde  in  Canti- 
cis  dicitur  ^ :  Vir  affert  pro  fructu  ejus  mille  ar- 
genteos :  «  Relinquendo  temporalia,  »  dicit  In- 
terlinearis.  Nam,  sicut  alia  Glossa  dicit,  per 
mille  perfectio,  per  argentum  vei'o  omne  munda- 
num  accipitur.  Unde  quasi  mille  argenteos  pro 
hoc  fructu  dat,  quicumque  perfecte  omnibus 
temporaUbus  pro  Christo  renuntiat  :  et  vere 
merito  pro  hoc  fructu  omnia  temporalia  ferven- 
ter  vilipeudit,  quicumque  quam  pretiosissimus 
sit  ille  fructus  diligenter  altendit,  dicens  illud 
Proverbiorum  ^  :  Melior  est  fructus  meus  auro  et 
lapide  pretioso,  et  gemma  mea  auro  electo.  Vir  certe 
est,  quicumque  tam  virihs  est;  vir  autem  ille 
virihter  pro  hoc  fructu  contemnere  debet  non 
solura  res  et  divitias,  sed  etiara  honores  el  po- 
tentias,  dicens  illud  Judicum  *  :  Non  possum  de- 
serere  dulcedinem  meam  fructusque  dulcissimos,  et 
ire  ut  inter  caetera  ligna  promovear.  Suavissimi 
sunt  fructus  Christi,  et  charitas.  Ligna  silvarum, 
sicut  dicit  Glossa,  sunt  homines  infructuosi, 
ceterno  incendio  prseparati.  Igitur  propter  fruc- 

1  Matlh.,  i;i,  10.  —  '-  Cant.,  viii,  11.  -  *  Prov., 
vin,  19.  —  '  Judic,  IX,  11.  —  5  Prov.,  xvui,  20.  — 
«  Ilieronym.,  in   Psal.   xcix.  -    ^  Rom.,  xv,    13.  — 


tus  istos  suavissimos  viriliter  contemnat  hono- 
res  super  ligna  silvarura  i)ericuIosissimos  ;  viri- 
liter  contemnat  omniapropter  fructumbcnedic- 
tum,  qui  est  super  omnia  benedictus  Deus  in 
saecula. 

Octavo,  charissimi,  necessarius  est   fructus 
MaricB  bcnedictus  ad  locupletationem,  sive  re- 
pletionem  animaj  rationalis.   Uude   dicitur  in 
Proverbiis  ^ :  De  fructu  oris  sui  unusquisque  reple- 
bitur  bonis.  Dominum  Jesum  non  solum  fructum 
ventris,  sed  etiam  fructura  oris  non  incongrue 
fateamur,  quia  ipsius  oris  praedicatione,  oris 
conlessione  et  oris  oratione  meremur;  ipsum 
quoquo  ore  extciiori  sumimus  sacramentaliter, 
ore  quoque  interiori  spiritualiter.  Propter  quod 
Ilieronymus  ait "  :  «  FIos  Mariae  factus  est  fruc- 
tus,  ut  nos  illura  coraedereraus.  »  De  isto  fructu 
oris  unusquisque  replebitur  fidelis  bonis  spiri- 
tualium  dividarum,  bonis,  inquam,  virtutum  et 
gratiarura.  De  taliura  bonorum  repletione  Apo- 
sLolus  dicit  "^  :  Deus  autem  spei  repleat  vos  omni 
gaudio  et  pace  in  credendo,  ut  abundetis  in  spe  et 
virtute  Spiritus  sancli.  0  vere  beata  hujus  fruc- 
tus  plenitudo,  qua  repletus  est  non  solura  ager 
Virginis  hunc  fructum  producentis,  sed  etiam 
saccus  uniuscujusque  fidelis  hunc  fructum  con- 
tinentis,  sicut  patet  per  beatura  Hieronymum, 
qui  ait  ^ :  «  Bene  ager  plenus  dicitur,  quia  plena 
virgo  Maria  pronuntiatur,  de  cujus  utero  cre- 
dentibus  fructus  vita^  processit,  et  nos  oranes 
de  plenitudine    ejus   accipimus   gratiam    pro 
gratia.  » 

Nono,  charissimi,  necessarius  est  fructus  Ma- 
riae  benedictus  ad  perfectionero  vitae  spiritualis. 
Unde  de  viro  perfecto  bene  in  Psalmo  dicitur  ^ : 
Et  erit  tanquam  lignum  quod  plantatum  est  secus 
decursus  aquarum,  etc,  usque,  prosperabuntur. 
Quid  intelligere  deberaus  per  decursus  aqua- 
rum,  nisi  irrigationes  gratiarum,  per  quas 
homo  dat,  sive  profert  fructum  suum  Domi- 
num  Jesum  Christura?  Tres  autem  hic  conditio- 
ncs  perfectae  vitae  insinuantur,  quae  horainem 
hoc  fructu  fructiferura  comitantur.  Perfectorum 
namque  est  terapus  suum  non  negligere;  pro- 
pter  quod  bene  dicitur  *"  :  Fructus  suos  (6)  dabit 
in  tempore  suo.  Perfectorura  quoque  est  in  verbis 
inutilibus  non  defluere,  propter  quod  bene  ad- 
ditur  :  Et  folium  ejus  non  deftuef.  Perfectorura 
insuper  est,  quae  spiritui  prospera  sunt,  non 

'  Hieron.,  de  Assumpt.  B.   V.,  serm.,  sive  epist.  x. 
—  9  Psal.  1,  3,  4.  —  »«  Ibidem. 

(«)  Ceet.  edit.  add.  et.  —  (/>)  Vulg.  fructum  stium. 


LECTIO  XVIIF. 


2dl 


Fractas 
MarifB 
lacessa - 
■ius  ad 
Soolesiaa 
naltipl  - 
catio- 
lera. 


omiltere;  proplcr  quod  benc  subjungitur  :  Om- 
Tiia  'jwjecumque  faciet,  prosperabunlnr .  Vol  cerlc 
ei  qui  hunc  Iruclum  per  charitatem  tulcrit,  om- 
nia  prosperabuntur,  qiiando  sibi  omnia  in  bo- 
num  cooperabuntur  (a),  sicut  scriptum  est '  : 
Scimus,  quoniam  diligentihus  Deum  omnia  coope- 
ranlur  in  bomm.  Beatus  vir  qui  tam  perfecte  tu- 
lerit  fructum  istum,  ut  tempus  suum  non  tran- 
seat  infructuosum,  ut  vcrbum  sibi  non  defluat 
otiosum,  ut  opus  sibi  non  pereat  virtuosum, 
sicque  sit  tanquara  lignum  fructiferum  spiritua- 
liter,  quemadmodum  etiam  Maria  fuit  corpora- 
liter,  de  qua  beatus  Beruardus  ait  ^  :  «  0  vere 
lignum  vitfe,  quod  solum  dignum  fuit  portare 
salutis  fructum !  » 

Decimo,  charissimi,  necessarius  est  fructus 
MarioB  bcnedictus  ad  multiplicationem  Ecclesiae 
universalis.  Unde  dicitur  ' :  De  fructu  manuum 
suarum  plantavit  vineam.  Dominus  Jesus,  sicut 
bene  dicitur  fruclus  ventris,  quia  ventre  conci- 
pitur,  et  sicut  bene  fructus  oris  dicitur,  quia  ore 
sumitur ;  ita  bene  fructus  manuum  dicilur,  quia 
manibus  bonorum  operum  acquiritur,  raanibus 
quoque  sacerdotalibusministratur.  Unde  fructus 
iste  plenissime  est  fructus  Marice  :  fructus  certe 
ventris  ejus  est,  quia  de  ventre  ejus  singularis- 
sime  nalus  est;  fruclus  etiam  oriscjus  est,  quia 
ore  ejus  dulcissime  communicatusest;  fructus 
quoquemanuum  ejus  est,  quia  raanibus  ejus  de- 
votissime  attrectatus  est.  De  isto  itaque  raanuura 
fructu  Maria,  vel  primitiva  Eeclesia,  sicut  expo- 
nit  Glossa,  plantavit  vineam,  id  est,  Ecclesiam 
universalem  per  orbera  ditlusam.  0  quoraodo 
palraites  hujus  vineae,  videlicet  fideles  Ecclesioe, 
per  hunc  fructura  raultiplicati  sunt,  dum  recto- 
res  Ecclesiae  in  cordibus.  lidelium  oumdom  fru- 
ctum  spiritualiler  nasci  feccrunt !  Hinc  bene  in 
Psalmo  dicitur  ^  :  Fecerunt  fructum  nativitatis, 
et  benedixit  eis,  et  muUiplicati  snnt  nimis.  Et  quia 
Ecclesia  de  oranibus  generationibus  est  per  hunc 
fructum  raulliplicata,  ideo  Virgo,  hunc  fructura 
produccns,racrito  ab  omnibus  generationibus 
prffidicatur  beata.  Propter  quod  bene  ipsa  ait^: 
Eccc  enim  cx  hoc  beatarn  me  dicent  omnes  genera- 
tiones.  De  quibus  verbis  loquens  Bernardus,  m- 
ducit  Maviam  loquentera  sic  :  «  Ecce  jara  video 
quod  futurum  est  in  me,  quis  fructus  procedat 
de  rae,  quot  et  quanta  bona  non  raihi  soU,  sed 

1  Rovi.,  VIII,  2S.  —  *  Beru.,  in  Adu.  Dom.,  seroi. 
II,  n.  4.  —  ^  l>rov.,  xxxi,  16.  —  *  Psnl.  cvi,  37,  38.— 
8  Luc.,  I,  48.  —  •!  Ezech.,  xvii,  23.  —  '  Matth.,  xviii, 
10.  —  8  Prov..  XI,  30. 


oranibus  generationibus  provenient  per  me.  » 

Undccimo,  chari.ssirai,  necessarius  est  fructus 
Mariffi  l)enedictus  ad  restaurationem  ruinai  era- 
pyrealis,  ruinoe,  inquam,factu3  in  coelo  erapyreo. 
Dehoc  notare  possumus,  quod  Dorainus  de  rae- 
dulla  ccdri  plautare  volens,  dixit  per  Ezechie- 
lera « :  In  monte  sublimi  Israel  plantabo  illud,  et 
erumpet  ut  germen,  et  facict  fructum.  Mons  subli- 
mis  cst  sublimis  illa  raansio,  sublirais  illa  societas 
angelorura,  quce  bene  mons  Isracl  dicilur,  quia 
Israel  visio  Dei  interpretatur.  Et  ecce  angeli  sem- 
per  sunt  in  visione  Dei,  testante  eo  qui  ait  in 
Evangelio  Matthasi^ :  Angeli  eorum  semper  vident 
faciem  Patris  mei,  qui  in  corHs  est.  hi  isto  sublimi 
monte,  in  ista  sublirai  angelorura  societate  Deus 
plantavit  illud,  quod  de  raassa  perditionis  ele- 
git;  plantavit,  inquam,  medullam  cedri,  medul- 
lam  gcneris  humani,  id  est,  omnes  electos  Dei, 
quorum  quidam  in  re,  quidam  in  spe  plantati 
jamsuntin  angelico  raonte.O  vere  super  orania 
diligcndus  fructus,  propter  quera  tam  sublimi- 
ter  plantatur  omnis  electus!  Libenter  hunc  fru- 
ctum  Dominura  nostrum  Jesum  Christum  por- 
tare  possumus,  propter  quem  interangelos  jam 
in  spe  plantati  sumus :  huic  etiara  fructui  sem- 
per  gratias  agimu.s,  cujus  gratia  angelorum  uni- 
versitalem  reintegramus.  Unde  hujus  fructus 
mater  Mariabene  potest  gloriari,  et  dicere  verba 
illa,  quae  beatus  Bernardus,  quasi  ex  ore  Mariae 
loquens,  ait  :  "  Angelicarum  generationum  nu- 
raerus  per  raeum  generatum  reintegrabitur,  et 
hominura  generatio,  per  Adara  maledicla,  per 
benedictum  fructum  ventris  raei  ad  aeternam 
beatitudinera  regenerabitur. » 

Duodecirao,  charissirai,  necessarius  est  Mariae 
fructus  benedictus  ad  perpetuationem  gloriae 
seternaHs,  quee  asterna  non  esset,  nisi  per  hunc 
fructura  conservaretur.  Unde  dicitur  in  Prover- 
biis  ^  :  Fructusjusti,  lignum  vitce.  Optirae  fructus 
iste  dictus  est  lignura  vitae,  quia  sicut  lignum 
fuit  ad  conservandam  vitam  naturalem  in  pa- 
radiso  terrestri,  sic  Christus  est  ad  conservan- 
dam  vitam  oeternalcm  in  paradiso  coelesti.  Hasc 
ergo  tanta  bona,  quoe  per  Ijcnedictum  Mariae 
fructum  consequiraur,  benedictus  ille  Anselmus 
bene  advertit,  cum  dixit :  «  Haec  tanta  bona  per 
benedictum  fructum  benedicti  ventris  benedic- 
tae  Mariae  provenerunt. » 

Sic  ergo,  charissimi,  audistis,  quomodo  be- 
nedictus  fructus  Marias  necessarius  omnino  est : 
primo,  ad  expiandam  culpam  mortalem;  se- 

(a)  Ccet.  edit.  cooperaulur. 


Fruclus 

Maris 

nicess.i- 

rJus     iid 

reslaura- 

tion;;m 

riiiiiii 

enipy- 

realis. 


Fructus 

Mariae 
necrssa- 

rins  a;l 
perpfctui- 

tatem 
glorife. 


EpiU)- 
gus. 


29-2 


SPECULUM  BEAT^  MARI/E  YIRCINIS. 


cundo,  ad  pacificandam  inimicitiam  capitalem; 
terlio,  ad  sanandam  plagam  originalem,-  quarto, 
ad  relevandam  (a)  inediam  mentalem  ;  quinto, 
ad  vitandam  iram  judicialem;  sexto,  ad  decli- 
nandam  pcenam  gehennalem;  septimo,  ad  con- 
temnendam  substantiam  temporalem;  octavo, 
ad  locupletandam  animam  ralionalem ;  nono, 
ad  consummandam  vitamspiritualem;  decimo, 
ad  multiplicandam  Ecclesiam  universalem;un- 
decimo,  ad  reparandam  ruinam  empyrealem; 
duodecimo,  ad  conservandam  gloriam  aeterna- 
lem.  Et  ecce  hi  duodecim  ctrectus,  sive  utilita- 
tes  hujus  fruclus,  signari  possunt  per  duodecim 
fructus  ligni  vitse,  quos  omnes  habemus  in  fru- 


ctu  ventris  Mariae.  De  quibus  duodecim  fructi- 
bus  legitur  in  Apocalypsi  ',  quod  Aiigelus  osten- 
dit  Joanni  lignum  vitce,  afferens  fructus  duodecim. 
Adjuva  ergo  nos,  o  benedicta  iu  mulieribus,  ut 
per  benedictum  fructum  ventris  tui,  benedictio- 
nem  horum  duodecim  fructuum  consequamur. 
Adjuva,  o  Virgo  fructifcra,  ut  per  fructum  tuum 
his  fructibus  ita  fructuosi  efliciamur,  quod  per 
hos  fructus  fructu  tuo  frui  perpetuo  mereamur. 
Adjuva,  o  dulcissima,  ut  nobis  concedat  dulce- 
dine  sua  frui  ille  liberalissimtis  communicator 
benedictus  fructus  ventris  tui,  qui  cum  Patre 
et  Spiritu  sancto  vivit  et  regnat  Deus  per  omnia 
saecula  seeculorum.  Amen.   - 


'  Apoc.,  xxii,  2. 


(a)  Ccet.  edit.  revelandam. 


LEGENDA  S.  FRANCISGI ' 


ARGUMENTUM 

{Ex  editione  Vaticana  an.  1596.) 

Cum  hoc  (quod  superest)  inter  csetera  complectatur  ea,  quse  ad  religiosos,  ac  praeci- 
pue  £^4  fralres  Ordinis  Minorum  spectant,  eaque  Opuscula  apponantur,  quas  idem  Auctor 
ad  instruclionem  fratrum  sui  Ordinis,  et  ad  eorumdem  defensionem  composuit;  non 
abs  re  visum  est  in  principio  collocare  Opusculum,  quod  Legenda  S.  Francisci  inscribi- 
tur,  ut  auctor  est  Trithemius,  in  quode  vita  S.  Francisci  per  quindecim  capita  agitur  , 
et  postea  de  ejusdem  Sancti  miraculis,  ut  videre  licet  in  Prologo  ipsius  S.  Bonaventurae. 
Hoc  autem  Opusculum,  licet  antea  extra  tomos  Opusculorum  vagaretur,  nunc  denuo 
huiceditioni  adjunctum  est,  quantum  fieri  potuit,  suo  pristino  nitori  restitutum  ope  an- 
tiqui  exemplaris  MS.  ex  bibliotheca  Illustrissimi,  etReverendissimi  D.  Cardinalis  Ser- 
nani  ex  Ordine  Minorum ,  cui  S.  Bonaventurse  Operum  edendorum  a  Sixto  Quinto 
Pontifice  Maximo  cura  commissa  est ,  quique  pro  emittendis  virorum  illustrium  sui 
Ordinis  libris  auctis,  et  illustratis,  nec  labori  nec  impensis  pepercit. 


PROLOGUS 


Apparuit  gratia  Dei  Salvatoris  nostri  die- 
bus  istis  novissimis  in  servo  suo  Francisco 
omnibus  vere  humilibus,  et  sanctae  pauper- 
tatis  amicis,  qui  superaffluentem  in  eo  Dei 
misericordiam  venerantes,  ipsius  erudiun- 
tur  exemplo,  impietatem,  et  saecularia  desi- 
deria  fundilus  abnegare,  Christo  conformi- 
ter  vivere,  et  ad  beatam  spem  desiderio 
indefesso  sitire.  In  ipsum  namque  ut  vere 
pauperculum,  et  contritum,  tanta  Deus  ex- 
celsus  benignitatis  condescensione  respexit, 
quod  non  solum  de  mundiahs  conversatio- 
nis  pulvere  suscitavit  egenum  ;  verum  etiam 
evangelicae  perfectionis  professorem ,  du- 
cem,  atque  praeconem  effectum,  in  lucem 

1  Cf.  Edit.  Vatic,  an.  1396,  tom.  VII,  paj;.  293; 
edit.  Liigdun.  an.  1647,  tom.  II,  pag.  284;  edit.Veuet. 
an.  1754,  tom.  V,  pag.  478.—  «  t^ccli.,  l,  6,  —  ^  Luc, 
I,  79.  —  *  Eccli.,  L,  8.  -  s  Luc,  i,  76. 


dedit  credentium  :  ut  testimonium  perhi- 
bendo  de  lumine,  viam  lucis  et  pacis  ad 
corda  fidellum  Domino  praepararet.  Hic 
etenim ,  quasi  stella  matutina  in  me- 
dio  nebulce  * ,  claris  vitse  micans  et  doc- 
trinae  fulgoribus,  sedentes  in  tenebris,  et 
umbra  mortis  '.  irradiatione  prafulgida  di- 
rexit  in  lucem,  et  tanquam  arcus  refulgens 
inter  nebulas  glorice  *,  signum  in  se  domi- 
nici  foederis  repraesentans,  pacem  et  salutem 
evangelizavit  hominibus,  existens  et  ipse 
angelus  verae  pacis,  secundum  imitatoriam 
quoque  simihtudinem  Praecursoris  destina- 
tus  a  Deo ,  ut  viam  parans  *  in  deserto  altissi- 
mae  paupertatis ,  tam  exemplo  quam  verbo 
pcenitentiam  praedicaret  :  primum  supernae 
gratiae  praeventus  donis,  dehinc  virtutis  in- 
victae  adauctus  meritis,  prophetali  quoque 
replelus  spiritu,  necnon  et  angelico  deputa- 


29t  LEGENDA  S. 

tus  officio,  iiicentlioque  seraphico  totus  igni- 
tus,  et  ut  vir  hierarchicus  curru  igneo  sur- 
sura  vectus,  sicut  ex  ipsius  vitae  decursu 
luculenter  apparet,  rationabiliter  compro- 
batur  vcnisse  inspirituet  virtute  Eliai.  Ideo- 
que  alterius  amici  Sponsi,  Apostoli  et  Evan- 
geUstae  Joannis  vaticinalioue  veridica,  sub 
simihtudine  Angeli  ascendentis  ab  orlu  so- 
hs,  signuraque  Dei  vivi  habentis,  astruitur 
non  imraerito  designatus.    Sub  apertione 
naraque  sexli  sigihi  :  Vidi,  ait  Joannes  in 
Apocalypsi  *,  alterum  angelum  ascendentem 
ab  ortu  solis,  hahentem  signum  Dei  vivi. 
Hunc  Dei  nuntiura  amabilem  Cfiristo,  imita- 
bilera  nobis,  etadmirabilem  mundo,  servum 
Dei  fuisse  Franciscum,  indubitabih  fide  col- 
hgirauSj  si  culraen  in  eo  eximioe  sanctitatis 
advertimus,  qua  (a)  inter  homines  vivens 
imitator  fuit  puritatis  angehcae,  qua  et  po- 
situs  est  perfectis  Christi   sectatoribus   in 
exemplura.  Ad  quod  quidem  fidehter  sen- 
tiendura,  et  pie,  non  solum  inducit  officium, 
quod  habuit,  vocandi  ad  fletum  ct  planctum, 
calvicium,  et  cingulum  sacci,  signandique 
thau  super  frontes  virorum  geraentiam  et 
dolentium,  signo  poenitentiahs  crucis,  et 
habitus  cruci  conforrais ;  verum  etiam  irre- 
fragabih  veritatis  testificatione  confirmat  si- 
gnaculuni  simihtudinis  Dei  viventis,  Christi 
videhcet  crucifixi,  quod  in  corpore  ipsius 
fuit  impressum,  non  per  natura^  virtutem 
vel  ingeniimi  artis,   sed  potius  per  admi- 
randam  potentiara  Spiritus  Dei  vivi.  Ad  hu-. 
jus  tam  venerabihs  viri  vitani  omni  imita- 
tione  dignissiraam  describeudam  indignum 
et  insufficientem  me  sentiens,  id  nuhatenus 
attentassem,  nisi  me  fratrum  fervens  inci- 
tasset   affectus,   generahs  quoque  Capituh 
concors  induxisset  instantia,  et  ea,  quam  ad 
sanctum  patrem  habere  teneor,  devotio  com- 
pulisset :  ut  pote,  qui  per  ipsius  invocatio- 
nem  et  merita  in  puerih  aetale,  sicut  recenti 
memoria  teneo,  a  mortis  faucibus  erutus_,  si 
praeconia  laudis  ejus  tacuero,  tinieo  sceleris 
argui,  ut  ingratus.  Et  haec  penes  me  causa 

1  Apoi:..  VI 1 ,  2. 


FRANCISCI. 

pra'cipua  hunc  assumendi  laborem,  ut  ego, 
qui  vitam  corporis  et  anim;e  a  Deo  mihi 
conservatam  recognosco  per  ipsum,  et  virtu- 
temejusin  me  ipso  expertus  agnovi  vitae 
iUius  virtutes,  actus  et  verba,  quasi  frag- 
menta  quaedam  partini  neglecta,  partiraque 
dispersa,  quanquam  plene  non  possem,  ut- 
cumque  coUigerem,  ne  morientibus  iis,  qui 
cum  faraulo  Dei  convixerant,  deperirent.  Ut 
igitur  vitai  ipsius  veritas  ad  posteros  trans- 
mittenda  certius  mihi  constaret  et  clarius, 
adiens  locum  originis,    cbnversationis,   et 
transitus  viri  sancti ,  cum  famUiaribus  ejus 
adhuc  superviventibus  coUalionem  de  .his 
habui  dUigentem,  et  maxirae  cum  quibus- ' 
dara,  qui  sanctitatis  ejus,  et  conscii  fuerunt, 
et  sectatores  praecipui :  quibus  propter  agni- 
tara  veritatera,  probatamque  virtutem,  fides 
est  iudubitabilis  adhibenda.  In  descriptione 
autem  eorum,  quae  per  servum  suum  Deus 
dignanter  effecit,  curiosum  styh  ornatura 
neghgendum  esse  putavi,  cum  legentis  de- 
votio  plus  simphci  serraone,  quam  phale- 
rato  proficiat.  Nec  semper  historiam  secun- 
dura  ordinem  temporis  texui  propter  confu- 
sionera  vitandara ;  sed  potius  ordinem  ser- 
vare  studui  raagis  aptae  juncturae,  secundura 
quod  eodem  peracta  tempore  diversis  mate- 
riis,  vel  diversis  patrata  temporibus  eidem 
materiae  congruere  videbantur.  Initiura  au- 
tem  vitae  ipsius^  progressus  et  consurama- 
tio,  quindecim  distincta  capituhs  describun- 
tur  inferius  aniiolatis. 

Agitur  enim  primo  de  conversatione  ip- 
sius  in  habitu  saeculari ; 

Secundo  de  perfecta  conversione  ejus  ad 
Deum ,  et  de  reparatione  trium  ecclesia- 
rum ; 

Tertio  de  institutione  reUgionis,  et  appro- 
batione  regulae ; 

Quarto  de  profectu  ordinis  sub  manu  ip- 
sius,  et  confirmatione  regulae  prius  appro- 
batae ; 

Quinto  de  austeritate  vitae,  et  quomodo 
creaturae  praebebant  ei  solatium; 

(^a)  Ceet.  edit.  quaiu. 


Sexto  de  humilitate,  et  obedientia,  et  de 
condescensioriibus  divinis  sibi  factis  ad  nu- 
tum; 


CAPUT  I.  295 

Undecimo  de  intelligentia  Scripturarum, 
et  spiritu  prophetiae ; 

Duodecimo   de  efficacia  praedicandi ,  et 


Septimo  de  amore  paupertatis,  et  mira     gratia  sanitatum ; 


suppletione  defectuum ; 

Octavo  de  pietatis  affectu,  et  quomodo 
ratione  carentia  affici  videbantur  ad  ip- 
sum; 


Tertiodecimo  de  stigmatibus  sacris ; 
Quartodecimo  de  patientia  ipsius,  et  tran- 
situ  mortis; 
Quintodecimo  de  canonizatione,  et  trans- 


Nono  de  fervore  charitatis,  et  desiderio      latione  ipsius; 


martyrii ; 
Decimo  de  studio,  et  virtute  orationis ; 


Postremo    de  miraculis   post   transitum 
ejus  felicem  ostensis  aliqua  subnectuntur. 


CAPUT  PRIMUM. 

De  conversatione  ejus  in  habitu  sceculari, 

Vir  erat  in  civitate  Assisii  Franciscus  no- 
mine,  cujus  raemoria  in  benedictione  est, 
pro  eo  quod  Deus  ipsum  in  benedictionibus 
dulcedinis  benigne  praeveniens ,  et  de  prae- 
sentis  vitee  periculis  clementer  eripuit,  et 
ccBlestis  gratiae   donis  affluenter  implevit. 
Etenim  cum  inter  vanos  fuerit  hominum 
filios  juvenili  aetate  nutritus  in  vanis,  et  post 
ahqualem    litterarum    notitiam    hicrativis 
mercationum  deputatus  negotiis;   superno 
tamen  sibi  assistente  praesidio,  nec  inter  las- 
civos  juvenes,  quamvis  effusus  ad  gaudia, 
post  carnis  petulantiam  abiit,  nec  inter  cu- 
pidos  mercatores ,  quanquam  intentus  ad 
hicrum,  speravit  in  pecunia  et  thesauris. 
Inerat  namque  juvenis  Francisci  praecordiis 
divinitus  indita  qusedam  ad  pauperes  mise- 
ratio  Uberahs  :  quae  secum  ab  infantia  cres- 
cens  tanta  cor  ipsius  benignitate  repleverat, 
ut  jam  Evangehi  non  surdus  auditor,  omni 
proponeret  se  petenti  tribuere^  maxime  si 
divinum  allegaret  amorem.  Cum  autem  se- 
mel  negotiationis  intentus  tumultibus,  pau- 
perem  quemdam  pro  amore  Dei  petentem 
eleemosynam  prseter  morem  sohtum  vacuum 
repulisset ,  statim  ad  cor  reversus,  cucurrit 
post  ipsum,  et  eleemosyna  iUi  clementer  im- 
pensa,  promisit  Domino  Deo,  quod  nunquam 


ex  tunc,  dum  adesset  possibilitas,  petentibus 
pro  amore  Domini  se  negaret :  quod  usque 
ad  mortem  indefessa  pietate  observans,  co- 
piosa  in  Deum  dilectionis  et  gratiae  incre- 
menta  promeruit.  Aiebat  enim  post,  cum 
jam  perfecte  Christum  induerat,  quod  etiam 
existens  in  habitu  sseculari,  vocem  divini 
expressivam  amoris  audire  vix  unquam  si- 
ne  cordis  immutatione  valebat.  Porro  man- 
suetudinis  lenitas   cum  elegantia  morum, 
patientia,  et  tractabiUtas  supra  humanum 
modum,  munificentiae  largitas  ultra  suppe- 
tentiam  facultatum,  quibus   bonae   indohs 
adolescen?  certis  florere  conspiciebatur  indi- 
ciis^    quaedam    videbantur  esse  praeludia, 
quod  copiosior  super  eum  foret  in  posterum 
divinae    benedictionis    abundantia    diffun- 
denda.  Quidam  sane  de  Assisio  valde  sim- 
plex,  ut  creditur  eruditus  a  Deo,  cum  ah- 
quando  per  civitatem  eunti  obviaret  Fran- 
ciscus,  deponebat  palhum,  sternebat  ipsius 
pedibus  vestimentum ,  asserens  omni  fore 
Franciscum  reverentia  dignum,  utpote  qui 
esset  in  proximo  magna  facturus,  et  ob  hoc 
ab  universitate   fidehum  magnifice  hono- 
randus.  Ignorabat  autem  adhuc  Franciscus 
circase  consihum  Dei,  pro  eo  quod  tam  jus- 
sione  patris  ad  exteriora  distraclus,  quam 
corrupiione  naturalis  originis  ad  inferiora 
depressus,  nondum  didicerat  contempiari 
cceleslia,  nec  assueverat  degustare  divina. 
Et  quia  spirituali  auditui  datintellectum  in- 


296                                            LEGENDA  S.  FRANCISCI. 

flicta  vexatio  ',  facta  est  super  eum  manus  minus  ad  eum  :  Revertere  in  terram  tuam  : 

Domini  *,  et  immutatio  dexterce  Excelsi  %  quia  visio,  qaam  vidisti,  spiritualem  prififl- 

diutinis  languoribus  ipsius  corpus  affligens,  gurat  eflectum,  nou  Immana,  sed  divina  in 

ut  coaptaret  animam  ad  sancti  Spiritus  unc-  te  dispositione  complendum.   Mane   itaque 

tionem.  Cumque  resumptis  corporeis  viri-  facto,  cum  festinatione  revertitur  versus  As- 

bus,  sibi  vestimenta  decentia  more  solito  sisiumsecurus  et  gaudens;  et  jam  exemplar 

praeparasset,  obvium  habuit  militem  quem-  obedientiai  factus,  expectabat  Domini  vo- 

dam  generosum  quidem,  sed  pauperem,  et  luntatem.  Ex  tunc  a  publicas  negotiationis 

male  vestitum,  cujus  pauperiem  pio  misera-  tumultu  se  subtraheus,   supernam  devote 

tus  afTectu,  iUum  protinus  se  exuto  vesti-  precabatur  clementiam,  ut  quid  sibi  foret 

vit  :  ut  simul  in  uno   geminum  impleret  agendum,ostenderedignaretur.  Cumautem 

pietatis  officium,  quo  et  uobilis  miUtis  vere-  ex  frequenti  orationis  usu  flamma  desiderii 

cundiam  tegeret,  et  pauperis  hominis  penu-  ccelestis  in  eo  vehementer  succresceret,  et 

riam  relevaret.  Nocte  vero  sequenti,  cum  se  jam  pro  amore  supernae  patriae  terreua  om- 

sopori  dedisset,  palatium  speciosum  et  ma-  nia  despiceret  quasi  nihil,  thesaurum  sen- 

gnum  cum  miUtaribus  armis  crucis  Christi  tiebat  se  reperisse  absconditum ;  a»  velut 

signaculo  insignitum  clemenlia  sibi  divina  prudens  negotiator,  margaritam  inventam 

monstravit,  ut  misericordiam ,  pro  summi  excogitabat,  venditis  omnibus,  comparare. 

Regis  amore,  pauperi  exhibitam  miUti,  prae-  Adhuc  tamen,  quaUter  id  ageret,  ignorabat, 

ostenderet    incomparabiU     compensandam  nisi  quia  ipsius  suggerebatur  spiritui,  quod 

esse  mercede.  Unde,  et  cum  quasreret  cujus  spirituaUs  mercatio  a  mundi  contemptu  su- 

essent  iUa  omnia,  sua  fore,  miUtumque  suo-  mat  initium,  Christique  militia  sit  a  sui  ip- 

rum,  superna  fuit  assertione  responsum.  sius  victoria  inchoanda.  Quadam  itaque  die 

Evigilans  itaque  mane,  cum  nondum  habe-  dum  aequitaret  per  planitiem,  quae  subjacet 

ret  exercitatum  animum  ad  divina  perscru-  civitati  Assisii,  leprosum  quemdam  habuit 

tanda  mysteria,  nesciretque  per  visibiUum  obvium,  cujus  inopinatus  occursus  ei  non 

species  transire  ad  contuendam  invisibiUum  parvum  incussit  horrorem.  Recurrens  autem 

veritatem,  magnse  fore  prosperitatis  indi-  ad  perfectionis  mente  jam  conceptae  propo- 

cium  existimabat  insoUtam  visionem.  Dis-  situm,  et  recolens  quod  seipsum  oporteret 

posuit  itaque,  divinae  adhuc    dispositionis  primum  devincere,  si  veUet  effici  Christi 

ignarus,  in  ApuUam  ad  quemdam  Uberalem  miles,  ad  deosculanduni  eum,  equo  lapsus, 

comitem    se  conferre  ,   in   ipsius  sperans  occurrit.  Cui  cum  manum  quasi  aUquid  ac- 

obsequio  decus  adipisci  miUtiae,  ut  ostensa  cepturus    leprosus   protenderet,  pecuniam 

sibi  visio  pratendebat.  Cumque  paulo  post  -cum  osculo  reportavit.  Statim  autem  equum 

iter  aggressus  ivisset  usque  ad  proximam  ascendens,  et  se  circumquaque  convertens, 

civitatem,  audivit  in  nocte  Dominum  fami-  cum  campus  pateret  undique  Uber,  lepro- 

Uari  sibi  aUocutione  dicentem  :  Francisce,  sum  iUum  minime  vidit.  Admiratione  ita- 

quis  potest  meUus  facere  tibi,  dominus  aut  que  repletus  et  gaudio,  laudes  ccepit  Domino 

servus,  dives  aut  pauper?  Cui  cum  Francis-  decantare  devote,  proponens  ex  hoc  semper 

cus  respondisset,  quod  tam  domiuus,  quam  ad  majora  conscendere.   SoUtaria   proinde 

dives,  facere  meUus  potest,  intuUt  statim  :  loca  quaerebat  amica  moeroribus;in  quibus, 

Cur  ergo  reUnquis  pro  servo  Dominum,  et  dum  gemitibus  inenarrabiUbus  incessanter 

pro  paupere  homine  divitem  Deum?  Et  Fran-  intenderet,  post  longum  precum  instantiam 

ciscus  :  Quid  me  vis,  Domine,  facere?  Et  Do-  a  Domino  meruit  exaudiri.  Dum  enim  una 

dierum  sic  sequestratus  oraret,  et  prae  ni- 

'   Isa.,  xxviti,  19.  —  «  Ezecfi.,  l,  3.    —   ^  Psal.  .   .    ,      «           •      x  i                l      v.         i        ■ 

Lxxvi  11.  mietate  fervoris  totus  esset  absorptus  m 


CAPUT  II.  297 

Deum ,  apparuit  ei  Christus   Jesus  veluti  perveniret.  Mortificationi  carnis  invigilabat 

cruci  confixus.  Ad  cujus  conspectum  lique-  attentius,  ut  Christi  crucem,  quam  interius 

facta  est  anima  ejus,  et  memoria  passionis  ferebat  in  corde,  exterius  etiam circumferret 

Christi  visceribus  cordis   ipsius  adeo   im-  in  corpore.  Agebat  autem  haec  omnia  vir 

pressa  medullitus,  ut  ab  illa  hora,  cum  Chri-  Dei  Fanciscus  nondum  habitu,  vel  convictu, 

sti  crucifixio  veniret  in  mentem,  vix  posset  sequestratus  a  mundo. 
a  lacrymis  et  gemitibus  exterius  continere ; 


sicut  ipse  postraodum  famiiiariter  retulit, 
cum  appropinquaret  ad  fmem.  Intellexit  per 
hoc  nempe  vir  Dei  illud  evangelicum  sibi 
dici  *  :  «  Si  vis  venire  post  me,  abnega  te- 
metipsum,  et  tolle  crucem  tuam,  et  sequere 
me.  »  Induit  ex  tunc  spiritum  paupertatis, 
humilitatis  sensum,  et  affectum  intimae  pie- 
tatis.  Nam  cum  prius  leprosorum  non  solum 
consortium,  verum  etiam  longinquum  con- 


CAPUT  II. 

De  perfecta  conversione  ejus  ad  Deum,  et  de 
reparatione  trium  ecclesiarum, 

Quoniam  autem  servus  Altissimi  docto- 
rem  non  habebat  aliquem  in  Iiujusmodi, 
nisi  Christumj  addidit  adhuc  ipsius  clemen- 
tia  eum  in  gratiee  visitare  dulcedine.  Dum 
enim  die  quadam  egressus  ad  meditandum 


tuitum  vehementer  horreret;  jam  propter     in  agro  deambularet  juxta  ecclesiam  Sancti 


Christum  crucifixum,  qui  juxta  verbum 
propheticum  %  contemptibilis  ut  leprosus 
apparuit,  ut  semetipsum  plenum  contemne- 
ret,  humilitatis  et  humanitatis  obsequia  le- 
prosis  benefica  pietate  prsestabat.  Visitabat 
enim  frequenter  domos  ipsorum,  liberaliter 
eis  eleemosynas  erogabat,  et  cum  multo 
compassionis  afiectu  manus  eorum  oscula- 
batur,  et  ora.  Pauperibus  etiam  mendican- 
tibus  non  solum  sua,  verum  etiam  seipsum 
cupiebat  impendere,  aliquando  vestimenta 
exuens,  aliquando  dissuens,  aliquando  scin- 
dens  ad  largiendum  eis,  cum  prae  manibus 
alia  non  haberet.  Sacerdotibus  etiam  pau- 
peribus  reverenter  subveniebat  et  pie,  prce- 
cipue  in  ornamentis  altaris,  quo  et  cultus 
divini  particeps  fieret,  et  cultorum  inopiae 
supplementa  prseberet.  Cum  autem  religiosa 
devotione  tunc  temporis  limina  visitaret 
Apostoli  Petri,  conspecta  multitudine  pau- 
perum  ante  fores  ecclesiae,  partim  pietatis 
ductus  dulcedine,  partira  paupertatis  allec- 
tus  amore,  uni  ex  eis  magis  egenti  proprias 
largitus  est  vestes,  et  semicinctiis  contectus 
illius,  diem  illum  in  medio  pauperum  cum 
insolita  spiritus  jucunditate  transegit,  ut  et 
saecularem  gloriam  sperneret,  et  ad  perfec- 
tionem  evangelicam  gradatim  conscendendo 
»  Matlh.,  jvi.  24.  —  *  Isa.,  Lur,  4, 


Damiani,  quae  (a)  minabatur  prae  niraia  ve- 
tustate  ruinam,  et  in  eam  instigante  se  Spi- 
ritu  causa  orationis  intrasset ,  prostratus 
ante  imaginem  Crucifixi,  non  modica  fuit  in 
orando  spiritus  consolatione  repletus.  Cum- 
que  lacrymosis  oculis  intenderet  in  domini- 
cam  crucem,  vocera  de  ipsa  cruce  dilapsam 
ad  eum  corporeis  audivit  auribus,  ter  di- 
centem  :  Francisce,  vade,  et  repara  domum 
meam,  quae,  ut  cernis,  tota  destruitur.  Tre- 
mefactus  Franciscus,  cum  esset  in  ecclesia 
solus,  stupetadtam  mirandae  vocis  audilum, 
cordeque  percipiens  divini  virtutem  eloquii, 
mentis  alienatur  excessu.  In  se  tandem  re- 
versus,  ad  obediendura  se  parat,  et  totura 
se  recoUigit  ad  perficiendum  mandatura  de 
materiali  ecclesia  reparanda  :  licet  principa- 
lior  intentio  verbi  ad  eara  ferretur,  quam  Chri- 
stus  suo  sanguine  acquisivit,  sicut  eura  Spi- 
ritus  sanctus  edocuit,  et  ipse  postraodura  fra- 
tribusrevelavit.Surrexitproindesignocrucis 
se  muniens,  et  assumptis  pannis  venalibus, 
ad  civitatera,  quae  Fulgineum  dicitur,  festi- 
nus  accessit;  ibique  venditis  quae  portaverat, 
equum,  cui  tunc  insederat,  felix  mercator, 
assumpto  pretio,  dereliquit.  Rediensque  As- 
sisium,  ecclesiam,  de  cujus  reparatione  man- 
datum  acceperat,  reverenter  intravit;  et  in- 

(a)  Ccet.  ■dit.  qui. 


298  LKGENDA  S. 

vento  illic  sacerdote  pauperculo,  ei  reveren- 
tiam  decentein  exliibuit,  et  ad  reparationem 
ecclesiiE  et  pauperum  usum  pecuniam  ob- 
tulit,  et,  ut  secum  se  niorari  pateretur  ad 
tempus,  humiliter  requisivit.  Acquievit  sa- 
cerdos  de  mora  ipsius ;  sed,  timore  paren- 
tum,  pecuniam  recusavit.  Quam  verus  pe- 
cuniarum  contemptor  in  quamdam  fenestram 
projiciens,  abjeclam  velut  pulverem  vilipen- 
dit.  Moram  autem  faciente  servo  Dei  cum 
sacerdote  praedicto,  cura  hoc  intellexit  pater 
ipsius,  perturbatus  animo,  cucurritad  locum. 
Atipse,  quianovus  Christi  erat  athleta,  cum 
audiret  persequentium  minas ,  et  eorum 
praesentiret  adventum,  dare  locum  irae  vo- 
lens,  in  quadam  occuita  fovea  se  abscondit, 
in  qua  diebus  aliquibus  latitando,  rogabat 
Dominum  incessanter  lacrymarum  imbre 
perfusus,  ut  Hberaret  de  manibus  perse- 
quentium  animam  suam,  et  pia,  quae  iuspi- 
raverat,  vota  benigno  favore  compleret.  Igi- 
tur  excessiva  quadam  completus  laetitia , 
coepit  de  pusillanimitatis  ignavia  semetip- 
sum  arguere;  relictaque  fovea^  et  abjecto 
pavore,  versus  civitateni  Assisii  iter  aggres- 
sus  est.  Quem  cum  cives  cernerent  facie 
squalidiim,  et  meute  mutatum,  ac  per  hoc 
alienatum  putarent  a  seusu,  luto  platearum 
et  lapidibus  impetebant,  et  tanquam  insano, 
et  dementi,  ciamoss  vocibus  insultabant. 
Famulus  autem  Domini,  nuUa  fractus  aut 
mutatus  injuria,  ut  surdus  in  omnibus  per- 
transibat.  Cumque  clamorem  hujusmodi  pa- 
ter  audisset,  statim  accurrens  non  ad  libri- 
randum  eum  ,  sed  potius  ad  perdendum , 
omni  miseratione  subtracta,  pertractum 
domi,  primo  verbis,  deinde  verberibus  et 
vinculis  angit.  Ipse  autem,  ad  exequendum 
Domino  quod  coeperat,  promptior  ex  hoc  et 
validior  reddebatur,  recolens  illud  Evangelii 
verbum  '  :  Beati  qui  persecutionem  patiun- 
tur  propterjustitiam,  quoniam  ipsorum  est 
regnum  ccelorum.  Post  modicum  vero  tem- 
pus,  patre  a  patria  discedente,  mater  ejus 
factum  mariti  non  approbans,  et  inflexibilem 

>  Matih.,  V,  10. 


FRANCISCI. 

filii  constantiam  emolliri  posse  non  sperans, 
a  vinculis  absolutum  al)ire  permisit.  At  ipse 
gratias  omnipolenti  Deo  referens,  ad  locum, 
iu  quo  prius  fuerat,  est  reversus.  Rediens 
autem  patcr,  et  eum  non  inveniens  domi , 
convitiis  illatis  uxori,  fremens  cucurrit  ad 
locum,  ut,  si  eum  revocare  non  posset,  sal- 
tem  de  provincia  effugaret.  Franciscus  vero 
confortatus  a  Deo  obvium  iiltro  se  obtuUt 
patri  furenti,  libera  voce  clamans,  se  pro 
nihlloducere  vincula  et  verbera  ejus,  insu- 
per  et  contestans  se  pro  Christi  nomine  gau- 
denter  mala  omnia  subiturum.  Ardens  ita- 
que  pater,  quod  eum  revocare  non  posset, 
ad  extorquendam  pecuniam  se  convertit  : 
qua  tandem  inventa  in  fenestrula  quadam, 
aliquantulum  ipsius  mitigatus  est  furor, 
avaritiae  siti  utcumque  per  haustum  pecu- 
niae  temperata.  Tentabat  deinde  pater  carnis 
filium  gratiae,  pecunia  jam  nudatum  ducere 
coram  Episcopo  civitatis,  ut,  in  ipsius  ma- 
nibus,  facultatibus  renuntiaret  paternis,  et 
omnia  redderet,  quae  habebat.  Ad  quod  fa- 
ciendum  se  promptum  exhibuit  verus  pau- 
pertatis  amator,  perveniensque  coram  Epi- 
scopo,  nec  moras  patitur,  nec  contatur  de 
ahquo,  nec  verba  expectat,  nec  facit,  sed 
continuo  deoositis  omnibus  vestimentis,  res- 
tituit  ea  patri.  Inventus  est  autem  tunc  vir 
Dei  ciUcium  habere  ad  carnem  sub  vestibus 
deUcatis.  Insuper  ex  admirando  fervore, 
spiritu  ebrius,  rejectis  etiam  femoraUbus, 
totus  coram  omnibus  denudatur,  dicens  ad 
patrem  :  Usque  nunc  vocavi  te  patrem  in 
terris;  amodo  autem  secure  dicere  possum  : 
Pater  noster,  qui  es  in  coelis,  apud  quem 
omnem  thesaurum  reposui,  et  omnem  spei 
fiduciam  coUocavi.  Hoc  cernens  Episcopus, 
et  admirans  tam  excedentem  in  viro  Dei  fer- 
vorem,  protinus  exsurrexit,  et  inter  brachia 
sua  iUum  cum  flelu  recoUigens,  uti  erat  vir 
pius  et  bonus,  paUio,  quo  erat  amictus,  ope- 
ruit,  praecipiens  suis,  ut  aUquid  sibi  darent 
ad  membra  corporis  contegenda  :  oblatus  est 
autem  ei  mantellus  pauper  et  viUs  cujusdam 
agricolae   servieutis   Episcopo.  Quem   ipse 


CAPUT  II. 


299 


gratanter  suscipiens,  cum  cseraento,  quod     tatu  Spoletano,  os  pariter  et  maxillam  mor- 


sibi  occurrit,  ad  mofhim  crucis  manu  pro- 
pria  consignavit,  experimentum  formans  ex 
eo  cruciHxi  hominis,  et  pauperis  seminudi. 
Sic  igitur  servus  Regis  altissimi  nudus  re- 
hctus  est,  ut  nudum  sequeretur  crucifixum 
Dominum,  quem  amabat,  sic  utique  cruce 
munitus ,  ut  animam  suam  hgno  salutis 
committeret,  per  quod  de  mundi  naufragio 
salvus  exiret.  Solutus  exinde  mundi  con- 
temptor  a  vincuUs  mundanarum  cupidinum, 
civitate  rehcta,  securus  et  hber  secretum  so- 


bus  quidam  horribiUs  depascendo  corrode- 
ret,  nec  subveniri  posset  eidem  ahquo  me-" 
dicinte  remedio,  contigit  ut  propter  soncto- 
rum  exposcenda  merita,  Apostolorum  visi- 
tatis  hminibus,  de  peregrinatione  rediens, 
servo  Dei  occurrcret  :  cumque  prae  devo- 
tione  vehet  ipsius  osculari  vestigia,  vir  hu- 
milis,  hoc  non  ferens,  osculari  volenti 
pedes,  osculum  oris  dedit.  Dum  autem  le- 
prosorum  servus  Franciscus  mirabiUpietate 
iUam  plagam  horribilem  ore  sacro  continge- 


htudinis  petiit,  ut  solus  et  silens  supernae  ret,  omni  fugato  morbo, '  subito  oeger  ille 

audiret  aUocutionis  arcanum.  Dumque  per  sanitatem  recuperavit  optatam.  Nescio  quod 

silvam  quamdam  iter  faciens,  laudes  Do-  horum  magis  sit  merito  admirandum,  an 

mino  hngua  Francorum  vir  Dei  Franciscus  humihtatis  profunditas  in  osculo  tam  beni- 


decanlaret  cum  jubilo,  latrones  super  eiim 
ex  abditis  irruerunt.  Quibus  ferah  animo 
quis  esset  interrogantibus,  vir  Dei  confiden- 
tia  plenus  prophetica  voce  respondit :  Praeco 
sum  magni  Regis.  At  ilh  percutientes  eum 
in  defossum  locum  plenum  nivibus  projece- 
runt,  dicentes  :  Jace,  rustice  pra^co  Dei.  Ipse 
vero,  recedentibus  iUis,  exiluit  de  fovea, 
magnoque  exhilaratus  gaudio,  aUiori  coepit 
voce  per  nemora  laudes  Creatori  omnium 
personare.  Et  veniens  ad  quoddam  vicinum 
coenobium,  eleemosynam  petiit,  ut  mendi- 
cus,  et  recepit,  ut  incognitus  et  despectus. 
Inde  vero  progrediens  devenit  Eugubium, 
ubi  a  quodam  amico  pristno  agnitus  etsus- 
ceptus,  paupere  tunicula,  ut  Christi  pauper- 
culus,  est  contectus.  Exinde  totius  humilita- 
tis  amator  se  transtuht  ad  leprosos,  eratque 


gno,  an  virtutis  praeclaritas  in  miraculo  tam 
stupendo.  Fundatus  jam  in  ChristihumUitate 
Franciscus,  ad  memoriam  reducit  obedien- 
tiain  sibi  e  cruce  injunctam  de  Sancti  Da- 
miani  ecclesia  reparanda,  et  tanquam  verus 
obediens  Assisium  rediit,  ut  saUem  mendi- 
cando  voci  divinae  pareret.  Depositaque  om- 
ni  verecundia  propter  amorem  pauperis 
Crucifixi,  mendicabat  apud  eos,  inter  quos 
abundare  solebat ,  debile  corpus ,  altritum 
jejuniis,  oneribus  lapidum  supponendo. 
Prajdicta  igitur  ecclesia,  j uvante  se  Domino, 
et  devoUone  civium  assistente,  refecta,  ne 
post  laborem  corpus  torperet  ignavia,  trans- 
tulit  se  ad  reparandam  ecclesiam  quamdam 
Beati  Petri  lougius  a  civitate  distantem,  ob 
devotionem  specialem,  quam  ad  Apostolo- 
rum  Prinoipem  sincerae  fidei  puritate  gere- 


cum  eis   diligenUssime  serviens   omnibus     bat.  Hac  tandem  ecclesia  consummata,  per- 


propter  Deum .  Lavabat  ipsorum  pedes,  liga- 
bat  ulcera,  educebat  plagarum  putredinem, 
et  saniem  abstergebat,  osculabatur  etiam  ex 
mirandadevotioneulcerosas  plagas  ipsorum 
evangelicus  medicus  raox  futurus.  Propter 
quod  tantam  esta  Domino  consecutus  virtu- 
tem,  ut  iu  spiritualibus  et  corporalibus  mor- 
bis  mirabUiter  expurgandis  mirabilem  effi- 
caciam  obUneret.  Referam  uuum  de  multis 
quod  accidit,  viri  Deifama  postmodum  latius 
ciarescente.  Cum  euim  cujusdam,  de  comi- 


venit  ad  locum,  qui  Portiuncula  dicitur,  in 
quo  ecclesia  Beatissimae  Virginis  genitricis 
Dei  antiquitus  fabricata  extiterat;  sed  de- 
serta  ,  tunc  a  nemine  curabatur.  Quam 
cum  vir  Dei  sic  derelictam  conspiceret,  ob 
devotionem  ferventem,  quam  habebat  ad 
Dominam  mundi,  coepit  illic  assidue  pro  ip- 
sius  reparatione  morari.  Senliens  autem 
juxtanomen  ipsius  ecclesiae,  quo  ab  anti- 
quo  Sancta  Maria  de  Angelis  vocabatur,  an- 
gelicarum    ibi   visitationum    frequentiam. 


300  LEGENDA  S. 

petlem  fixit  ibidera  propter  reverentiam  an- 
gelorum,  amoremque  prsecipuum  Matris 
Christi.  Ilunc  locum  vir  sanctus  amavit  prae 
caiteris  mundi  locis  :  hic  etenim  humiliter 
ccepit,  hic  virtuose  profecit,  hic  feliciter  con- 
summavit,  hunc  in  morte  fratribus  tanquam 
Virgini  charissimum  commendavit.  De  hoc 
frater  quidam  Deo  devolus,  ante  conversio- 
nem  suam,  visionem  viderat  relatione  con- 
dignam.  Innumeros  cernebat  homines  caeci- 
tate  percussos,  facie  in  coelum  directa,  et 
genibus  flexis,  in  hujus  ecclesiae  stare  cir- 
cuitu  :  qui  omnes,  protensis  manibus  in 
altum,  lacrymabiliter  clamabant  ad  Deum, 
misericordiam  postulantes  et  lumen.  Et  ecce 
ingens  de  coelo  splendor  advenit,  se  per  om- 
nes  diffundens,  qui  lumen  unicuique  tribuit, 
et  salutem  desideratam  concessit.  Hic  est  lo- 
cus,  in  quo  Fratrum  Minorum  Ordo  a  S. 
Francisco  per  divinee  revelationis  instiuctum 
inchoatus  est.  Divinae  namque  providentiae 
nutu,  qua  Christi  servus  dirigebatur  in  ora- 
nibus,  tres  materiales  erexil  ecclesias,  ante- 
quam,  Ordinem  inchoans,  Evangelium  prae- 
dicaret,  ut  non  solum  a  sensibilibus  ad  in- 
teUigibilia^  a  minoribus  ad  majora  ordinato 
progressu  conscenderet ;  verumetiam    ut, 
quid  esset  facturus  in  posterum,  sensibili 
foris  opere  mysterialiter  praesignaret.  Nam 
instar  reparatae  triplicis  fabricae  ipsius  sancti 
viri  ducatu,  secundum  datam  ab  eo  formam, 
regulam   et  doctrinam,  Christi   triformiter 
renovanda  erat  Ecclesia,  trinaque  triumpha- 
tura  Diilitia  salvandorum,  sicut  et  nunc  cer- 
nimus  esse  completum. 

GAPUT  UI. 

De  institutione  Religionis ,  et  approbatione 
Regulce. 

In  ecclesia  igitur  Virginis  Matris  Dei  mo- 
ram  faciente  servo  ipsius  Francisco,  et  apud 
eam,  quae  concepit  Verbum  plenum  gratice 
et  veritatis ',  continuis  insisteute  gemitibus, 
ut  fieri  dignaretur  advocata  ipsius,  meritis 

'  Joan.,  ij  14.  —  2  Isa.,  ui,  7. 


FRANCISCl. 

Matris  misericordiae  concepit  ac  peperit  spi- 
ritum  evangelicae  veritatis.  Dum  enim  die 
quodam  Missam  de  Apostolis  devotus  audi- 
ret,  perlectum  est  evangelium  illud,  in  quo 
Cliristus  discipulis  ad  praedicandum  milten- 
dis  formam  tribuit  evangehcam  in  vivendo, 
ne  videhcet  possideant  aurum  vel  argentum, 
nec  in  zonis  pecuniam,  nec  peram  in  via, 
nec  duas  tunicas  habeant,  nec  calceamenta 
(leferant,  neque  virgam.  Quod  audiens  et 
intelligens,  ac  memoriae  commendans  apo- 
stolicae  pauperlalis  amicus,  indicibili  mox 
perfusus  laetilia  :  lloc  est,  inquit,  quod  cu- 
pio ;  hoc  quod  totis  praecordiis  concupisco. 
Solvit  proinde  calceamenta  de  pedibus,  de- 
ponit  baculum,  peram  rejicit,  et  pecuniam 
execratur,  unaque  contentus  tunicula,  re- 
jecta  corrigia,  pro  cingulo  funem  sumit, 
omnem  sollicitudinem  cordis  apponens  qua- 
hter  audita  perficiat,  et  apostolicae  rectitu- 
diuis  regulai  per  omnia  se  coaptet.  Ccepit 
ex  hoc  vir  Dei,  divino  instinctu,  evangehcae 
perfectionis  aemulator  existere,  et  ad  pceni- 
tentiara  caiteros  invitare.  Erant  autem  ip- 
sius  eloquia  non  inania ,  nec  risu  digna ; 
sed  virtute  Spiritus  Sancti  plena  erant,  me- 
dullas  cordis  penetrantia,  ut  in  vehementem 
stuporem  audientes  converterent.  In  omni 
praedicatione  sua  pacem  annuntians,  dicen- 
do  :  dominus  det  vobis  pacem,  populum  in 
sermonis  exordio  salutabat.  Hanc   quippe 
salutationem  Domino  revelante   didicerat, 
sicut  ipse  postmodum  testabatur.  Unde  fac- 
tum  est,  ut  juxta  sermonem  propheticum  *, 
et  ipse,  prophetarum  spiritu  afflatus,  annun- 
tiaret  pacem,  praedicaret  salutem,  ac  saluta- 
ribus  raonitis  foederaret  plurimos  verae  paci, 
qui  discordes  a  Christo  prius  extiterant  a 
salute  longinqui.  Innotescente  itaque  apud 
multos  viri  Dei  tam  doctrinae  simplicis  veri- 
tate,  quam  vitae,  cceperunt  ipsius  exemplo 
viri  quidam  ad  poenitentiam  animari,  et  ei- 
dem,  rejectis  omnibus,  habitu  vitaque  con- 
jungi  :  quorum  primus  extitit  vir  venera- 
bilis  Bernardus,  qui  vocationis  divinae  parti- 
ceps  factus,  patris  beati  primogenitus  esse 


CAPUT  Iir.  301 

promeruit,  tam  pribritate  teraporis,  quam  periclitaretur  pro  temcritate  judicii ,  res- 

privilegio  sanctitatis.  llic  enim  servi  Christi  pectu  fuit  supernse  gratiae  visitatus.  Yifle- 

sanctitate  comperta,  ipsius  exemplo  dispo-  bat  najuque  in  somnis  totam  Assisii  civita- 

nens  perfecte  contemnere  mundiuu,  ab  eo-  lema  dracoue  magnocircumdari,  prae  cujus 

dem,  qualiter  id  perficeret,  consilium  requi-  magnitudine  nimia,  tota  regio   videbatur 

sivit.  Quo  audito,  Dei  famulus  pro  primae  exterminio  suhjacere.  Contuebatur  posthcBC 

prolis  conceptu  Sancli  Spiritus  consolatione  crucera  quamdam  auream  ex  ore  proce- 

repletus  :  A  Deo  est,  inquit,  hoc  consilium  dentem   Francisci,   cujus  summitas  ccelos 

requirendum.  Intraveruntproindeecclesiam  tangebat,  cujusque  brachia  protensa  in  la- 

S.  Nicolai,  mane  jam  facto,  et  oratione  prae-  tura  usque  ad  mundi  fines  videbantur  ex- 

missa,  cultor  Trinitatis  Franciscus  ter  Evan-  tendi,  ad  cujus  etiam  aspectum  pracfulgi- 

geliorum  librum  aperuit,  trino  exposcens  a  dum  draco  ille  teter  et  horridus  penitus  fu- 

Deotestimoniosanctum  Bernardi  propositum  gabatur.  Hoc  dum  sibi  tertio  monstraretur, 

confirmari.   In  prinia  hbri  apertione  illud  divinum  existimans  esse  oraculum,  viro  Dei 

occurrit :  Si  vis  'perfectus  esse,  vade,  et  ven-  et  fratribus  suis  per  ordinem  enarravit ;  ac 

de  omnia^qu(B  habes,etda  pauperibusWn  non  raulto  post  tempore   mundum  relin- 

secunda  :  Nihil  tuleritis  in  via  ^  In  terlia  quens,  vestigiis  Christi  sic  perfecte  adhse- 

vero  :  Qid  vult  venire  post  me,  abneget  se-  sit,  quod  vita  ipsius  in  Ordine  authenticam 

metipsum,  et  tollat  cruccm  suam,  et  sequa-  reddit  eam,  quam  in  saeculo  habuerat,  vi- 

tur  me  ^.  llaec  est,  ait  vir  sanctus,  vita  et  re-  sionem.  Ex  hujus  visionis  auditu  vir  Dei 

gula  nostra,  omniumque  qui  nostrae  volue-  non  in  gloria  est  elatus  humana;  sed  boni- 

rint  societati  conjungi.  Vade  igitur,  si  vis  tatem  Dei  in  suis  beneficiis  recognoscens, 

perfectus  esse,  et  perfice,  quaj  audisti.  Non  fortius  animatus  est  ad  hostis  anti([ui  fugan- 

multo  post,  vocatis  eodem  spiritu  quinque  dam  versutiam ,  et  crucis  Christi  gloriam 

viris,  filiorum  Francisci  senarius  numerus  praedicandam.  Quadam  autera  die,  dum  in 

completus  est :  inter  quos  tertium  sortitus  quodara  soUtario  loco  annos  suos  in  araari- 

est  locum  sanctus  pater  .(Egidius,  vir  utique  tudine  recogitans  deploraret,  sancti  Spiritus 

Deo  plenus,  et  celebri  memoria  dignus  :  hic  in  eura  superveniente  laetitia,  certificatus  est 

etenim   postmodum    virtutum    subhmium  de  remissione  plenaria  omnium  delictorum. 

exercitatione  praeclarus,  sicut  famulus  Do-  Raptus  deinde  supra  se,  ac  in  quoddam  mi- 

mini  de  ipso  prsedixit,  quanquara  esset  idio-  randum   lumen  tolus  absorptus,    dilatato 

ta  et  simplex,  ad  excelsae  contemplationis  mentis  sinu,  quae  circa  se  et  filios  suos  fu- 

sublimatus  est  verticem.  Nam  per  multa  tura  erant,  luculenter  aspexit.  Post  hoc  re- 

curricula  temporum  sursum  actionibus  in-  versus  ad  fratres  :  Confortamini,  ait,  charis- 

cessanter  adeo  crebris  in  Deum  rapiebatur  simi,  et  gaudete  in  Domino,  nec,  quiapauci 

excessibus,  quemadmodum  et  ego  ipse  ocu-  estis,  efficiamini  trisles ,  neque  vos  terreat 

lata  fide  conspexi,  ut  magis  censeretur  inter  mea  vel  vestra  simpUcitas  :  quoniam,  sicut 

homines  vitam  angelicaai  agere,  quam  hu-  mihi  a  Domino  in  veritate  ostensum  est,  et 

manam.  IUo  quoque  tempore  cuidam  sacer-  in  magnam  multitudinem  faciet  nos  Deus 

doli  civitatis  Assisii,  nomine  Silvestro,  ho-  crescere,  suaeque  benedictionis  gratia  multi- 
nestae  conversationis  viro,  quaedam  a  Do-      pUciter  dilatabit. 

mino  fuit  ostensa  visio  non  tacenda.  Cum  Eodem  quoque  tempore  quodam  aUo  bono 
enim  modum  et  viam  Francisci,  fi-atrum-  viro  ReUgionera  intrante,  ad  septenarium 
que  suorum  humano  spiritu  abhorreret,  ne     numerura  viri  Dei  soboles  benedicta  perve- 

,  ,,    ,       nit.  Tunc  pius  pater  omnes  ad  se  filios  con- 

1  Matlfi.,  xix,  21.  —  '■  Luc,  U,  3.  —  ^  Maith.,  ,  .     ,  r.  •     , 

XVI,  24.  vocavit,  et  plura  eis  de  regno  Dei,  de  con- 


m                                           LECRiSnA  S.  FRANCISCI. 

temptu  muiidi,  de  abiiegatione  propriae  vo-  vantia  pro  funclaraento  indissolubili  collo- 

luntalis,  corporisque  castigatione  pronun-  cata,  pauca  qiiffiflani  alia  inseruit,  quae  ad 

tians,  propositum  suum  de  mittendo  illos  in  uniforniem  vivendi  modum  necessaria  vide- 

quatuor  partes  orbis  aperuit.  Jam  enim  sle-  bantur.  Desiderans  aulempersumnmm  Pon- 

rilis  et  paupercula  simplicitas  sancti  patris  tificem  approbari  quae  scripserat,  disposuit 

pepererat  septem  filios,  et  desiderabat  uni-  cum  illo  simplicium  coelu  Apostolicae  Sedis 

versitatem  fidelinm,  ad  poenitentiae  lamenta  adire  praesentiam,  de  sola  confisus  direc- 

vocatam,  Chiisto  Domino  parturire.  Ite,  in-  tione  divina.  Cujus  desiderium  Deus  ex  alto 

quit  dulcis  pater  ad  filios  :  annuutiantesho-  respiciens,  sociorum  animos,   simplicitatis 

minibus  pacem,  praedicate  pcenitentiam  in  suae  consideratione  perterritbs,  ostensa  viro 

remissionem  peccatorum.  Estote  in  tribula-  Dei  visione  hujusmodi,  confortavit.  Videba- 

tionibus  patientes,  in  orationibus  vigiles,  in  tur  siquidem  ei,  quod  per  quamdam  viam 

laboribus  strenui,  in  sermonibus  modesti,  in  incederet,  juxta  quam  stabat  arbor  celsitu- 

moribus  graves,  et  in  beneficiis  grati :  quia  dinis  magnae.  Ad  quam  cum  appropinqnas- 

pro  Iiis  omnibus  regnum  vobis  praeparatur  set,  et  sub  ea  stans  ipsius  altitudineni  mira- 

aeternum.  At  iUi  coram  servo  Dei  bumiliter  retur,  subito  tantum  divina  virtute  levaba- 

se  prosternentcs  in  terram,  cum  gaudiospi-  tur  in  altum,  ut  cacumen  contingeret  arbo- 

ritus  suscipiebant  obedientiai  sanctae  man-  ris,  ejusque  surama  facillime  curvaret  ad 

datum.  Ipse  vero  dicebat  unicuique  sigilla-  ima.  Hujus  visionis  praesagium  vir  Deo  ple- 

tim  :  Jacta  cogitatum  tuum  in  Domino  (a),  et  nus  intelligens  referri  ad  condescensionem 

ipse  te  enutriet  *.  Hoc  verbum  dicere  soli-  Apostolicae  Dignitatis,  exhilaratus  est  spi- 

tus  erat,  quotiescumque  fralrem  aliquem  ad  ritu,  fratribusque  suis  in  Domino  conforta- 

obedientiam  dirigebat.  Tunc  et  ipse  sciens  tis,  iter  cura  eis  aggressus  est.  Cum  autem 

se  datum  allis  in  exemplum,  ut  prius  face-  ad  Romanam  curiam  perveuisset,  et  addu- 

ret  quam  doceret,  cum  uno  sociorum  versus  ceretur  ante  conspectum  Summi  Pontificis  % 

unam  orbis  partem  perrexit,  reliquis  sex,  (essetque  Christi  Vicarius  in  palatio  Latera- 

ad  modum  crucis,  tribus  aliis  mundi  parti-  nensi,  in  loco,  qui  dicitur  Speculum,  deam- 

bus  deputatis.    Modico  autem  elapso    post  bulans,  altis  occupatus  meditationibus,  Chri- 

tempore,  benignus  pater  charae  prolis  exop-  sti  famulum,  tanquam  ignotum,  repulit  in- 

tans  praesentiam,  cum  in  unum  eos  per  se  dignanter.    Quo   humihter   foras  egresso, 

convocare  non  posset,  per  eum  orabat  hoc  sequenti  nocte  hujusmodi  revelatio  facta  est 

fieri,  qui  dispersiones  congregat  Israelis.  a  Deo  ipsi  Suramo  Pontifici.  Videbat  nam- 

Sicque  factum  est,  ut  absque  humana  voca-  que  inter  pedes  suos  palraam  paulatim  suc- 

tione,  omnes  ex  insperato  post  modicum  crescere,  et  in  arborem  pulcherrimam  ele- 

temporis  juxra  ejus  desiderium,  divina  ope-  vari.  Et  eo  mirante,  quid  haec  visio  vellet 

rante  clementia,  non  sine  ipsorum  admira-  ostendere,  divina  lux  irapressit  menti  ipsius 

tione  pariter  convenirent.  IUis  quoque  die-  Christi  Vicarii,  quod  haec  palma  illura  pau- 

bus,  quatuor  sibi  adhaerentibus  viris  ho-  perem,  quem  in  praecedenti  die  repulerat, 

nestis,  ad  duodenarium  numerum  excreve-  designabat.  Et  mane  sequenti  mandavit  per 

runt.  suos  famulos  per  urbem  dictum  pauperem 

Cernens  autem  famulus  Christi  paulalim  quairi.  Quem  inyentum  juxta  Lateranum  in 

accrescere  numerum  fratrum,  scripsit  sibi  hospitali  S.  Antonii,  ante  conspectum  suum 

et  fratribus  suis  simplicibus  verbis  formu-  celeriter  jussit  adduci.)  Cumque  introductus 

lam  vitae,  in  qua,  sancti  Evangelii  obser-  esset  ante   conspectum  Summi  Pontificis, 

i  Psai.  L, V,  23.  -  ''  Vid.  Pr^fat.  huj.  tomi,  §  xm,  ^^P^^^i*  suum  propositum,  peteus  humiliter 

n,  8,  Animadverto  2.  (a)  Vulg.  super  Dominum  curam  tuam. 


CAPUT  IV. 


303 


et  instantcr  supradictam  sibi  vivendi  regu- 
lam  approl)ari.  Videns  autem  Christi  Vica- 
rius  Dominus  Innocentius  III,  vir  utique  sa- 
pientia  clarus,  admirandam  in  viro  Dei  sim- 
plicisanimipuritatem,propositiconstantiam, 
ignitumque  voluntatissanclai  fervorem,  Cliri- 
sti  panperem  raentis  amore  complectens, 
inclinatus  est  animo,  ut  pium  supplicanti 


religione  paupercula  generandi.  Si  enim 
Rex  ccelorum  imitatoribus  suis  regnum  pro- 
mittit  «lernum,  (pianto  magis  illa  submi- 
nistrabit,  quaj  communiler  largitur  bonis  et 
n^alis  1  Ilanc  ergo  parabolam  et  intellectura 
ipsius  Cliristi  Vicarius  cum  diligenter  audis- 
set,  miratus  est  valde,  et  indubitanter  Chri- 
stum  locutum  in  horaine  recognovit.  Sed  et 


praeberetassensum.  Dislulit  tamen  perficere  visionem,  quam  tunc  temporis  coelo  perce- 
(luod  Chrisli  postulabat  pauperculus,  pro  eo  perat,  in  hoc  viro  fore  complendam,  Spiritu 
quod  aliquibus  de  Cardinalibus  novum  ali-     divino  suggerente,  firmavit.  Videbat  nani- 


quid  et  supra  vires  humanas  arduum  vide- 

rotur.  Aderat  auteii)  inter  Cardinales  vir 

venerandus  D.  Joannes  de  Sancto  Paulo  epi- 

scopus  Sabinensis,  omnis  sanctitatis  amator, 

et  adjutor   pauperum  Christi.  Qui   divino 

Spiritu  inilammatus,  Summo  Ponlifici  dixit, 

et  fratribus  suis  :  Si  petitionem   pauperis 

hujus,  tan(juam  nimis  arduam,  novamque 

refellimus,  cum  petat  confirmari  sibi  for- 

mam  evangclicae  vitae,  cavendum  est  nobis 

ne  in  Christi  Evangelium  offendamus.  Nam 

si  quis  intra  evangelicae  perfectionis  obser- 

vantiam,  et  votura  ipsius,  dicat  contineri 

aliquid  novum  aut  irralionabile,  vel  impos- 

sibile  ad  observandum,  contra  Christum, 

Evangelii  auctorem,  blasphemare  convinci- 

tur.  Quibus  propositis,  successor  Apostoli 

Petri  conversus  ad  pauperem  Christi,  dixit : 

Ora,  fili,  ad  Christum,  ut  suam  nobis  per  te 

voluntatem  ostendat,  qua  certius  cognita, 

tuis  piis  desideriis  securius  annuamus.  Om- 

nipotentis  autem  Dei  famulus,  totum  se  con- 

ferens  ad  orandum,  precibus  devotis  obti- 

nuit,  et  quod  exterius  ipse  proferret,  et  quod     sus  vallem  Spoletanam  iter  arripuit,  ut  Evan- 

interius  Papa  sentiret.  Nam  cnm  parabolam     gelium  Christi  faceret  etdoceret.  Dum  aulem 

dedivite  rege  cura  muliere  formosa  et  pau-     in  via  conferret  cum  sociis,  qualiler  regu- 

pere  contrahente  gratanter,  et  de  prole  sus-     lam,  quam  susceperant,  sincerc  servarent, 

cepta  praeferente  generantis  regis  imaginem,     qualiter  in  omni  sanctitate  et  j  ustilia  coram 

ac  per  hoc  educanda  de  mensa  ipsius,  sicut     Deo  incederent,  qualiter  in  seipsis  profice- 

a  Deo  acceperat,  retulisset,  ex  illius  inter-     rent,  et  essent  aliis  in  exemplum ,  diutius 


que  in  somnis,  ut  retnlit,  Lateranensem  ba- 
silicam  fore  proximam  jam  ruinse,  quam 
quidam  homo  pauperculus,  modicus  et  des- 
pectus,  proprio  dorso  summisso,  ne  cade- 
ret,  sustentabal.  Vere,  inquit,  hic  est  ille, 
qui  opere  et  doctrina,  Christi  sustentabit  Ec- 
clesiam.  Inde  praecipua  devolione  repletus, 
petitioni  ejus  se  pcr  omnia  inclinavit,  ac 
Christi  famuluin  speciali  semper  amore  di- 
loxit.  Proinde  postulata  concessit,  et  adhuc 
concedere  plura  promisit.  Approbavit  regu- 
lam,  dedit  de  pcenitentia  praedi(!anda  man- 
datum,  et  laicis  fratribus  omnibus,  qui  ser- 
vum  Dei  fuerant  comitati ,  fecit  coronas 
parvulas  fieri,  ut  verbum  Dei  libere  praedi- 
carent. 

CAPUT  IV. 

Be  profedu  Ordinis  sub  manu  tpsius,  et  confirma- 
iione  Regulce  prius  approbaloe. 

Fretus  exinde  Franciscus  superna  gratia 
et  auctoritate  papali,  cum  fidncia  multa  ver- 


pretatione  subjunxit :  Non  estformidandum, 
quod  farae  pereant  aeterni  Regis  filii  et  hae- 
redes,  qui  ad  imaginera  Regis  Christi  per 
Spiritus  sancti  virtutem  de  paupere  matre 
nati,  etipsi  per  spiritura  paupertatis  sunt  in 


collatione  protracta,  hora  pertransiit.  Et 
cum  jara  lassati  essent  ex  diuturnitate  labo- 
ris,  esurieutes  in  quodam  loco  solitudinis 
subsliterunt.  Sane  cum  oranis  via  deesset 
qua  possent  sibi  de  victu  necessario  provi- 


304  LEGRNnA  S.  FRANCJSCT. 

dere,  statim  afluitprovidentia  Dei.  Nam  su-  qua  siint  in  toto  mundo,  et  benedicimus 

bito  apparuithorao  airerenspaneminmanu,  tihi,  quia  per  crucem  tuam  sanotatn  rede- 

quem  pauperculis  Chrisli  dedit;  subitoque  miati  mundum  ^ .  Docuit  insuper  eos  Domi- 

disparuit,  inoognitus  unde  venerit,  aut  quo  num  laudare  in  omnibus,  et  ex  omnibus 

iret.  Cognosci:'ntes  autem  per  hoc  paupcrcs  creaturis  honorare  pra^cipua  reverentia  sa- 

fralres  supernum  sibi  in  comitatu  viri  Dei  cerdotes;  fidei  quoque  veritatem,  secundura 

adesse  praesidium ,  magis  dono  liberalitatis  quod  sancta  Romana  teiiet  et  docet  Ecclesia, 

divinae,quamcibocarnispropriffisu-itrefecti;  et  firmiter  credere,  et  sirapUciter  confiteri. 

msuper  divina  consolatione  repleti,  statue-  Servabant  iUi  patris  sanctt  documenta  per 

runt  firmiter,  et  irrevocabiUter  confirmave-  omnia,  et  ad  omnes  ecclesiaset  cruces,  quas 

runt,  nuUius  inedice  aut  tribulationis  im-  e  longinquo  videre  poterant,  juxta  datam 

pulsu  a  sancto  paupertatis  resiUre  promisso.  sibi  formara  orantes,  se  humiUter  prosterne- 

Exinde  in  vaUem  Spoletanam  cum  sancto  bant.  Contrahontibus  autem  fralribus  mo- 

proposito    redeuntes ,    tractare    cceperunt ,  ram  in  loco  praefalo^  vir  sanctus  die  quadam 

utrum  inter  homines  conversari  deberent,  sabbati  civitatem  Assisii  intravit,  praedicatu- 

an  ad  loca  soUtariase  conferre.  Sed  Christi  rus  mane  diei  dominicae,  ut  moris  erat,  in 

servus  Franciscus  non  de  sua  vel  suorum  ecclesia  cathedraU.  Cumque  in  quodam  tu- 

confidens  industria,  per  orationis  inslantiam  gurio,  sito  in  horto  Canonicorum,  vir  Deo 

divinae  super  hoc  voluntatis  beneplacitum  devotus  in  oratione  Dei  more  soUto  pernoc- 

requisivit.  Supcrnae  igitur  revelationis  iUu-  taret,  corporaUter  absentatus  a  fiUis,  ecce 

stratus  oraculo,  inteUexit  se  ad  hoc  missum  fere  media  noctis  hora,  quibusdam  ex  fratri- 

a  Domino,  ut  Christo  lucraretur  animas,  bus  quiescentibus,  quibusdam  perseveran- 

quas  diabolus  conabatur  auferre.  Ideoque  tibusinorando,  currusigneusmirandisplen- 

magis  omnibus,  quam  sibi  soU  vivere  praee-  doris  per  ostium  domus  intrans,  huc  atque 

legit,  iUius  provocatus  exeraplo,  qui  unus  ilhic  per  domiciUum  tertio  se  convertit :  su- 

pro  omnibus  mori  dignatus  est.  RecoUegit  per  quem  globus  lucidus  residebat,  qui  SoUs 

itaquesevirDeicumcaeterissociisinquodam  habens  aspectum,  noctem  clarere  fecit.  Ob- 

tugurio  dereUcto  juxta  civitatem  Assisii,  in  stupefacti  sunt  vigilantes,  excitati  simul  et 

quo  secundum  sanctae  paupertatis  formam  exterritidormientes;  etnonminussenserunt 

in  labore  muUo  et  inopia  victitabant,  magis  cordis  claritatem,  quam  corporis,  dum  ex 

lacrymarum,  quam  deUciarum  panibus  re-  virtute  mirandi  luminis  aUerius  alleri  con- 

fici  satagentes.  Vacabant  enim  ibidem  divi-  scientia  nuda   fuit.    hiteUexerunt  namque 

nis  precibus  incessanter,  mentaUter  potius  concorditer  omnes,  videntibus  invicem  uni- 

quam  vocaUter  studio  intendentes  orationis  versis  in  cordibus  singulorum,  sanctum  pa- 

devotae,  pro  eo  quod  nondum  ecclesiasticos  trem  absentem  corpore,  praesentem  spiritu, 

Ubros  habebant,  in  quibus  possent  horas  ca-  taU  transfiguratum  effigie,  supernis  irradia- 

nonicas  decantare.  Loco  tamen  iUorum  U-  tum  fulgoribus,  et  ardoribus  inflammatum, 

brum  crucis  Christi,  continuatis  aspectibus,  supernaU  virtute  in  curru  splendente  simul 

diebus  ac  noctibus  revolvebant,  exemplo  pa-  et  igneo  sibi  demonstrari  a  Domino,  ut  tan- 

tris  et  eloquio  eruditi,  qui  jugiter  faciebat  quam  veri  IsraeUtae  post  iUum  incederent, 

eisdecruce  Christi  sermonem.  Rogantibus  qui  virorum  spirituaUum,  ut  aUer  HeUas, 

autem  fratribus,  ut  eos  doceret  orare,  dixit :  factus  fuerat  a  Deo  currus  et  auriga  ^  Cre- 

Cumorabitis,dicite:Paternoster\et:Ado-  dendum  sane  quod  ille  horum  simpUcium 

ramus  te,  Christe,  ad  omnes  ecclesias  tuas,  aperuit  oculos  ad  preces  Francisci,  ut  vide- 

>  Luc..  .1,  2.  -  ^  Ex  Officio  lavent.  S.  Crucis.  -  ^^^*  °^^^°^^^^  ^''^  ^^'  «^^^'  ^"^^7  ^^" 
'  IV  Reg.,  II,  12.  rucrat  pueri  ad  videndum  montem  plenum 


( 


CAPUT  IV.  305 

equonim  et  igneorura  curruum  in  circuitu  stella  praefulgida  radiavit.  Ilaec  nunc  glori- 

Helisei  ».  Regressus  autem  vir  sanctus  ad  ficata  iu  ccelis,  ab  Ecclesia  digne  veneralur 

fratres  coepit   conscientiarum   ipsoruin   se-  in  terris,  quae  filia  fuit  in  Christo  sancti  pa- 

creta  rimari,  confortare  ipsos  de  visione  illa  tris  Francisci  pauperculi,  et  mater  Paupe- 

mirabili,  et  de  profectu  Ordinis  multa  futnra  rum  Dominarum.  Multi  etiam  non  solum  de- 

praedicere.  Cumque  patefaceret  plurima  quae  votionc  compuncti,  sed  et  perfectionis  Chri- 

sensum  transcendebant  humanum,  vere  co-  sti  desiderio  inflammati,  omni  mundanorum 

gnoverunt  fratres,  super  servum  suum  Fran-  vanitate  contempta,  Francisci  vestigia  seque- 

ciscum  Spiritum  Domini  in  tanta  plenitudine  bantur,  qui  quotidianis  succrescimtes  pro- 

quievisse,  quod  post  ipsius  doctrinam  et  vi-  fectibus  usque  ad  fmes  orbis  terrae  celeriter 

tam  erat  eis  proficisci  tutissimum.  Post  haec  pervenerunt.  Faciebat  namque  sancta  pau- 

pusilU  gregis  pastor  Franciscus  ad  Sanctam  pertas,  quam  solam  deferebant  pro  sumpti- 

Mariam  de  Portiuncula  duodenarium  illum  bus,  ipsos  ad  omnera  obedientiam  promptos, 

fratrum  numerum,  supernagratiapra?eunte,  robustos  ad  labores,  et  ad  itinera  expeditos. 

deduxit,  ut  ubi,  meritis  Matris  Domini,  Mi-  Et  quia  nihil  terrenum  habebant,  nihil  ama- 

norum  sumpserat  Ordo  initium,  ipsius  illic  bant,   nihilque   timebant  araittere,   securi 

susciperet  auxiliis  incrementum.  Ibi  quoque  erant  ubique,  nuUo  pavore  suspensi,  nulla 

factus  evaugehcus  praeco,  civitates  circui-  cura  distracti,  tanquam  qui  absque  mentis 

bat  et  castra,  non  in  doctis  humanae  sapien-  turbatione   vivebant,  et  sine  soUicitudine 

tiae  verbis,  sed  in  virlute  Spiritus  annun-  diem  crastinum  et  serotinum  hospitium  ex- 

tians  regnum  Dei.   Videbatur   intuentibus  pectabant.  Multa  quidem  eis  in  diversis  par- 

homo  alterius  sajculi,  quippe  qui  mente  ac  tibus  orbis  inferebantur  convitia,  tanquam 

facie  in  ccelum  semper  intentus,  omnes  sur-  personis  despicabilibus  et  ignotis;  verum 

sum  trahere  conaretur.  Cojpit  ex  hoc  Chrisli  amor  Evangelii  Christi  adeo  ipsos  patientes 

vinea  germinare  germen  odoris  Domini,  et  effecerat,  ut  quaererent  potius  ibi  esse,  ubi 

productis  ex  se  floribus,  suavitatis ,  honoris  persecutionem  paterentur  in  corpore,  quam 

et  honestatis  uberes  fructus  *  afferre.  Nam  ubi  cognita  sanctitate  ipsorum ,  mundano 

praedicationis  ipsius  fervore  succensi  quam-  possent  gloriari  favore.  Ipsa  quoque  rerum 

plurimi  utriusque  sexus,  in  conjugali  pudi-  penuria  superabundans  eis  videbatur  uber- 

citia  Domino  famulantes,  secundum  formam  las,  dum,  juxta  consilium  Sapientis  »,  pro 

a  Dei  viro  acceptam,  novis  se  poenitentiaB  le-  magno  ipsis  minimum  complacebat.  Sane 

gibus  vinciebant,  quorum  vivendi  modum  cum  ad  infidehum  partes  aliqui  ex  fratribus 

idem  Christi  famulus  Ordinem  Fratrum  de  pervenissent,  contigit,  ut  quidam  Saracenus, 

Pcenitentia  nominari  decrevit.  Nimirum,  si-  pietate  commotus,  pecuniam  eis  offerret  pro 

cut,  in  coelum  tendentibus,  pcenitentia^  viam  necessario  victu.    Illis  autem  recusantibus 

omnibus  constat  esse  communem,  sic  et  hic  accipere,  admiratus  est  homo,  cernens  quod 

status  clericos  et  laicos,  virgines  et  conju-  inopes  essent.  Intellecto  tandem  quod  pau- 

gatos  in  utroque  sexu  admittens,  quanti  sit  peres  effecti  amore  Dei,  pecuniam  possidere 

apud  Deum  meriti,  ex  pluribus  per  aliquos  nolebant,  tantaest  eis  afifectione  conjunctus, 

ipsorum  patratis  miraculis  innotescit.  Con-  ut  oflerret  se  ad  ministrandum  omuia  ne- 

vertebantur  etiam  virgines  ad  perpetuum  cessaria,  quamdiufacultatumsibi  ahquid  su- 

ccehbatum  :  inter  quas  virgo  Deo  charissima  peresset.  0  inaestimabihs  pretiositas  pauper- 

Clara,  ipsarum  plantula  prima,  tanquam  flos  tatis,  cujus  miranda  virtute  mens  feritatis 

vernansetcandidusodoremdedit,ettanquam  barbaricae  in  tantam  miserationis  est  immu- 


»  IV  Reg.,  \\,  1".  —  2  Eccli.,  XX!V,  23.  -  »  Ibid., 


tata  dulcedinem !  Horrendum  est  proinde  ac 


XXIX,  30.  nefarium  scelus,  ut  hanc  margaritam  nobi- 

TOM.  XIV.  20 


300  LEGENDA  S. 

lem  vir  Cliristianus  conculcet^  quam  tanta 
veneratione  extulit  Saracenus. 

Eo  tempore  Religiosus  quidam  de  ordine 
Cruciferorum,  Moricus  nomine,  in  hospitali 
quodam  prope  Assisium  languore  tam  gra- 
vi ,  tamque  prolixo  laborans ,  ut  jam  morti 
Ibret  adjudicatus  a  medicis  ,  viro  Dei  sup- 
plex  factus  per  nuntium  postulabat  instan- 
ter,  ut  pro  se  ad  Doniinum  intercedere  di- 
gnaretur.  Cui  beatus  pater  benigne  assen- 
tiens,  oratione  praemissa ,  panis  micas  acce- 
pit,  et  cum  oleo  accepto  de  lampade,  quae 
corara  Virginis  ardebat  altari,  commiscens, 
quasi  quoddam  electuarium,  per  manus  fra- 
trum  infirmanti  transmisit,  dicens  :  Medici- 
nam  hanc  fratri  nostro  deferte  Morico,  qua 
ipsum  Christi  virtus  non  sohim  plense  sani- 
tati  restituet,  verumetiam  robustum  bellato- 
rem  effectnm,  aciei  nostrse  perseveranter 
adjunget.  Statim  autem  ut  antidotum  illud, 
sancti  Spiritus  adinventlone  confectum , 
aeger  homo  gustavit,  sanus  exurgens,  tan- 
tum  mentis  et  corporis  a  Deo  vigorem  obti- 
nuit,utpaulo  post  viri  sancti  Rehgionem 
ingressus ,  et  unica  tantum  operirelur  tuni- 
cula,  sub  qua  longo  tempore  loricam  porta- 
bat  ad  carnem ,  et  crudis  duntaxat  cibarus^ 
herbis  videhcet,  leguminibus  fructibusque 
contentusj  per  plura  temporum  lustra,  nec 
panem  gustaret,  nec  viuum  ;  fortis  tamen  et 
incolumis  perseverans.  Crescentibus  quoque 
virtutum  meritis  in  parvuhs  Christi ,  odor 
opinionis  bonae,  circumquaque  diffusus,  ad  . 
praesentiam  sancti  patris  videndam  pluri- 
mos  6  diversis  mundi  partibus  attrahebat. 
Inter  quos  quidam  saecularium  cantionum 
curiosus  inventor,  qui  ab  Imperatore  pro- 
pterhocfueratcoronatus,  et  exinde  rex  ver- 
suum  dictus,  virum  Dei ,  contemptorem 
mundaUum ,  adire  proposuit.  Cumque  apud 
castrum  Sancti  Severini  eum  praedicantem 
reperisset  in  monasterio  quodam,  facta  manu 
Domini  super  se^  vidit  eumdem  crucis  Ctiri- 
sti  praedicatorem  Franciscum  duobus  trans- 
versis  ensibus  valde  fulgentibus  in  modum 
crucis  signatum ,  quorum  unus  a  capite  ad 


FRANCISCI. 

pedes,  alius  a  manu  in  manum  per  pectus 
transversaliter  tendebatur.  Non  noverat  fa- 
cie  servum  Christi ,  sed  tanto  monstratum 
miraculo  mox  agnovit.  Subito  stupefactus 
ad  visum,  incipit  meliora  proponere.  Tan- 
demque  verborum  ipsms  compunctus  vir- 
tute,  tanquam  si  esset  gladio  spiritus  ex 
ejus  ore  procedeiite  transfixus,  saecularibus 
pompis  omnino  contemptis,  beato  patri  pro- 
fessione  cohaesit.  Propter  quod  videns  ipsum 
vir  sanctus  ab  inquietudine  saeculi  ad  Christi 
pacem  perfecte  convcrsuni,  Fratrem  Paci- 
ficum  appellavit.  Hic  postmodum  in  omni 
sanctitate  proficiens,  antequam  fieret  minis- 
ter  in  Francia,  siquidem  primus  ibidem  mi- 
nisterii  gessit  officium,  ineruit  iterato  ma- 
gnum  Thau  in  fonte  Francisci  videre,  quod 
colorum  varietate  distinctum;,  faciem  ipsius 
miro  venustabat  ornatu.  Hoc  quippesignum 
\ir  sanctus  magno  venerabatur  afiectu,  fre- 
quenti  commendabat  eloquio,  et  in  eis,  quas 
dirigebat ,  litterulis  manu  propria  inscribe- 
bat ,  tanquam  si  omne  ipsius  studium  foret 
signare  Thau  juxta  dictura  propheticura  ' 
super  frontes  virorum  geraentium  et  dolen- 
tium  ,  ad  Christum  Jesum  veraciter  conver- 
sorum.  Processu  quoque  temporis  multipli- 
catis  jara  fratribus,  coepit  eos  pastor  sollici- 
tus  in  loco  Sanctae  Mariae  de  Portiuncula  ad 
generale  capitulura  convocare,  ut  in  funi- 
culo  distributionis  divinae  in  terra  pauper- 
tatis  eorura  unicuique  tribueret  obedientiae 
portionem.  Ubi  licet  omniura  necessariorum 
esset  penuria,  fratrumque  multitudo  ultra 
quinque  raillia  conveniret  ahquando,  divina 
tamen  opitulante  clementia ,  et  victus  suffi- 
cientia  suberat,  et  salus  comitabatur  corpo- 
rea,  et  spiritualis  jucunditas  affluebat.  Capi- 
lulis  vero  provincialibus,  quia  corporalem 
praesentiam  exhibere  non  poterat ,  per  sohi- 
citam  curam  regirainis ,  instantiam  precis, 
et  efficaciara  benedictionis  spiritu  praesens 
erat :  quaravis  aliquando,  raira  Dei  faciente 
virtute  ,  visibiliter  appareret.  Dura  enim 
egregius  praedicator ,  qui   et  nunc  Christi 

•  Ezech.,  IX,  4. 


CAPUT  V. 

praeclarus  confessor  Antonius  de  titalo  Cru- 
cis,  Jesus  Nazarenus  Rex  JudaBorum,  in  Are- 
latensi  Capitulo  fratril)us  praedicaret,  quitlam 
frater  probatic  virtutis ,  Monaldus  nomine, 
ad  ostium  Capituli  divina  comraonitione 
respiciens,  vidit  corporeis  oculis  beatum 
Franciscum  in  aere  sublevatum,  extensis 
velut  in  cruce  manibus,  benedicentem  fra- 
tres.  Tanta  vero  et  tam  insolita  fratres  omnes 
consolatione  spiritus  repletos  se  fuisse  sense- 
runt,  ut  de  vera  saucti  palris  praisentia  cer- 
tum  eis  intra  se  Spiritus  testimonium  perhi- 
beret  :  licet  postmodum  id  non  solum  per 
evidentia  signa,  verumetiam  per  ejusdem 
sancti  Patris  verba  exteriori  fucrit  attesta- 
tione  compertum.  Credsndum  sane  quod 
omnipotentis  Dei  virtus,  qnae  Ambrosium 
pium  sacrnm  antistitem  tumulationi  gloriosi 
concessit  interesse  Martini ,  ut  pium  Ponti- 
ficem  pio  veneraretur  officio,  etiam  servum 
suum  Franciscum  prajdicationi  praesentavit 
veracis  sui  praeconis  Antonii,  ut  approbaret 
veritatis  eloquia,  praecipue  crucis  Christi, 


307 


quitas.  Volens  igitur  confirmandam  Rogu- 
lam  ex  verljorum  Evangelii  aggregatione 
profusius  traditam  ad  compcndiosiorem  for- 
niam,  juxta  quod  dictabat  visio  monstrata, 
redigere,  in  montem  quemdam  cum  duobus 
sociis,  Spiritu  sancto  ducente,  conscendit, 
ubi  pane  tantum  contentus  et  aqua,  jeju- 
nans,  conscribi  eam  fecit,  secundum  quod 
oranti  sibi  divinus  Spiritus  suggerebat. 
Quam  cum,  de  monte  descendens,  servan- 
dam  suo  vicario  commisisset^  et  ille  paucis 
elapsis  diebus  assereret  per  incuriam  perdi- 
tam,  iterato  sanctus  vir  ad  locum  solitudi- 
nls  rediit ,  eamque  instar  prioris ,  ac  si  ex 
ore  Dei  verba  susciperet,  illico  reparavit,  et 
per  supradictum  dominum  Papam  Ilono- 
rium  ,  octavo  pontificatus  illius  anno,  sicut 
optaverat,  obtinuit  confirmari.  Ad  cujus 
observantiam  fratres  ferventer  inducens, 
dicebat  se  nihil  ibi  posuisse  secundum  in- 
dustriam  propriam,  sed  onmia  sic  scribi  fe- 
cisse ,  sicut  sibi  fuerant  divinitus  revelata. 
Quod  ut  certius  constaret  testimonio  Dei, 


cnjns  erat  bajuhis  et  minister.  Cum  autem  paucis  admodum  evolutis  diebus ,  impressa 

dilatato  jam  Ordine,  vivendi  formam  per  sunt  ei  stigmata  Domini  Jesu  digito  Dei  vi- 

dominum  Innocentium  approbatam  dispone-  vi,  tanquam  bulla  summi  Pontificis  Christi, 

ret  per  successorem  ipsius  Honorium  inper-  ad  confirmationem  omnimodam  Regulae,  et 


petuum  facere  roborari,  hujusmodi  fuit  a 
Deo  revelatione  commonitus.  Yidebatur  qui- 
dem  sibi  de  terra  micas  panum  subtilissi- 
mas  collegisse,  multisque  famehcis  fratri- 
bus  ipsum  circumstantibus  debere  tribue- 
re.  Cumque  micas  tam  tenues  distribuere 
formidaret,  ne  forte  inter  manus  exciderent, 
vox  ei  desnper  ait  :  Francisce,  unam  de  mi- 
cis  omnibus  hostiam  facito,  et  manducare 
volentibus  tribue.  Quo  id  agente,  quicum- 
que  illud  non  devote  recipiebant,  aut  rece- 


commendationem  Auctoris ,  sicut,  post  sua- 
rum  enarrationem  virtutura,  suo  loco  infe- 
rius  describetur. 

CAPUT  V. 

De  austeritate   vitoe ,  et  quomodo  creaturce 
prcebebant  ei  solatium. 

Cum  igitur  cerneret  vir  Dei  Franciscus 
suo  exemplo  ad  crucem  Christi  bajulandam 
ferventi  spiritu  plurimos  animari,  animaba- 
ptum  contemnebant  donum,  mox  lepra  in-  tur  et  ipse ,  tanquam  bonus  dux  exercitus 
fecti,  notabiles  apparebant.  Recitat  mane  vir  Christi,  ad  palmam  victoriae  per  culmen  in- 
sanctus  haec  omnia  sociis,  dolens  se  non  per-  victae  pervenire  virtutis.  Attendens  enim  illud 
cipere  mysterium  visionis.  Sequenti  vero  Apostoli  verbum  *  :  Qui  autem  sunt  Christi, 
die,  cum  vigil  in  oratione  persisteret,  hujus-  carnem  suam  crucifixerunt  cum  vitiis  et 
modi  vocem  de  coelo  delapsam.audivit  :  concupiscentiis ;  ut  crucis  armaturam  suo 
Francisce  ,  micae  praeteritae  noctis  verba  ferret  in  corpore,  tnnta  disciplinae  rigiditate 
evangelica  sunt ;  hostia,  regula ;  lepra,  iui-        i  goL,  \,  24. 


308                                            LKGENDA  S.  FRANCISCI. 

sensuales  appetitus  arcebat,  ut  vix  necessa-  fortius  animari.  Unde  cum  nocle  quadam, 

ria  sumeret  sustentationi  naturse.   Difficile  propter  infirmitatem  capitis  et  oculorum, 

namque  forc  dicebat  necessitati  corporis  sa-  praeter  solitum  morem  cervical  de  pluma 

tisfacere,  et  pronitati  sensuum  non  parere.  positum  haberet  ad  caput,  da^mon  in  illud 

Propter  quod  cocta  cibaria  sanitatis  tem-  ingressus  ipsum  usque  ad  horam  matutina- 

pore  vix  admittebat  et  raro,  admissa  vero  lem  inquietatum  multimode  a  sanctae  ora- 

aut  conficiebat  cinere,  aut  condimenti  sa-  tionisstudioperturbavit,donec,  vocatosocio, 

porem  admixtione  aquse  ut  plurimum  red-  pulvinari  cum  dsemonio  fecit  extra  cellulam 

debat  insipidum.  De  potu  quid  dicam,  cum  longius   exportari.    Egressus   autem   cum 

et  de  aqua  frigida,  dum  sitis  aestuaret  ardo-  pulvinari  frater  de  cella,  membrorum  om- 

re,  vix ad sufficientiam  biberet?  Modosadin-  nium  vires  amisit  et  usum,  quousque,ad 

veniebat  abstinentiae  potioris  ,  et  quotidie  vocem  sancti  patris  hoc  cognoscentis  in  spi- 

exercitatione  crescebat ;  licetque  jam  perfec-  ritu  ,  vigor  pristinus  cordis  et  corporis  sibi 

tionis  culmen  attingcret,  tanquam  incipiens,  fuit  plenarie   restitutus.  Rigidus  in  disci- 

semper   aliquid    innovabat  ,   afflictionibus  plina  super  custodiam  suam  stabat ,  curam 

carnis  puniendo   libidinera.  Egredieus  ta-  permaximam  gerens  de  utriusque  hominis 

men  exterius ,  proptcr  verbum  Evangelii  ^,  puritate  servanda  :  quapropter,  circaconver- 

conformabat  se  suscipientibusipsuminqua-  sionis  suae  primordia,  tempore  hiemali,  in 

litate  ciborum,  cum  tamcn  ad  intcriora  re-  foveam  plenam  glacie  seipsum  plerumque 

gressus  dislricte  servaret  rigidam  abstinen-  mergebat ,  ut  et   domesticum  sibi  hostem 

tise  parcitatem.  Sicque  seipsum  austerum  perfecte  subjiceret,  et  candidum  vestimen- 

sibi,  humanum  proximo,  subjectum  Evan-  tum  pudoris  a  voluptatis  incendio  prseser- 

gelio  Christi  per  omnia  reddens,  non  solum  varet.  Tolerabilius  viro  spirituali  fore  in- 

abstinendo ,  verumetiam  manducando  prse-  comparabiliter  asserebat  magnum  sustinere 

bebat  cedificationis  exemplum.  Nuda  humus  frigus  in  carne,  quara  ardorem  carnahs  hbi- 

ut  frequentius  lectus  erat  lassato  corpusculo,  dinis  vel  modicum  sentire  in  mente.  Cum 

et  ssepius  sedens ,  hgno  vel  lapide  ad  caput  autem  apud  eremum  de  Sarthiano  nocte  qua- 

posito ,  dormiebat,  unica  paupere  contectus  dam  orationi  vacaret  in  cellula,  vocavit  eum 

tunicula,  in  nuditate  Domino  serviebat,  et  hostis  antiquus,  tertio  dicens  :  Francisce, 

frigore.    Intetrogatus  ahquando   quomodo  Francisce,  Francisce.  Cui  cum,  quid  quae- 

vestitu  tam  tenui  se  posset  ab  hiemalis  algo-  reret,  respondisset,  fallaciter  ille  subjunxit : 

ris  asperitate  tueri ,  in  spiritus  fervore  res-  Nullus  est  in  mundo  peccator,  cui ,  si  con- 

pondit :  Si  supernse  patrise  flamma  per  de-"  versus  fuerit,  non  indulgeat  Deus;  sed  qui- 

siderium  contegeremur  interius,  frigus  istud  cumque  semetipsum  poenitentia  dura  necave- 

exterius  facile  portaremus.  Yestis  horrebat  rit,  misericordiamnon  inveniet  in  aeternum. 

mollitiem,  asperitatem  amabatjafferenspro-  Statim  vir  Dei  per  revelationem  cognovit 

pter   hoc  Joannem  Baptistam   ore  divino  liostisfallaciam,quomodonixusfueriteumad 

fuisse  laudatum.  Si  quando  vero  in  data  sibi  tepida  revocare  :  nam  hoc  sequens  indicavit 

tunica  lenitatem   sentiret ,   chordulis   eam  eventus.  Continuo  enim  post  lioc,  ad  insuf- 

contexebat  interius:quia  nonincasulispau-  flationem  illius,  cujus  halitus  prunas  ar- 

perum,  sed  in  palatiis  principum,  juxta  ve-  dere  facit  %  gravis  ipsum   carnis  tentatio 

ritatis  verbum  %  vestimentorum  dicebat  re-  apprehendit.  Quam  ut  praesensit  castitatis 

quirendam  esse  mollitiem.  Experientia  enim  amator,  deposita  veste,  chorda  coepit  se  ver- 

certa  didicerat,  dseraones  asperitate  terreri,  herare  fortissime ;  Eia,  inquiens,  frater  asine, 

deliciosis  autem  et  mollibus  ad  tentandum  sic  te  decet  manere,  sic  subire  flagellum. 

«  Luc,  X,  8.  —  2  Matth.,  xi,  8.  —  ^  Job ,  xLf,  12.  Tunica  religioni  deservit,  sanctitatis signacu- 


CAPUT  V.  309 

lum  praefert :  furari  eam  libidinosononlicet :      rem.  Asserebat  etiam  frivolum  esse  raulieris 
si  quo  vis  pergere,  perge,  Insuper  et  miran-     colloquium,  excepta  sola  confessione  vel  in- 


do  fervore  spiritus  animatuS;,  aperta  culla, 
foras  exivit  in  liortum ,  et  in  magnam  de- 
mergens  nivem  corpusculum  jam  nudatum, 
septem  ex  ea  plenis  manibus  coepit  compin- 
gere  massas,  quas  sibi  proponens,  suo  sic 
exteriori  homini  loquebatur  :  Ecce,  inquit, 


structione  brevissima,  juxta  quod  et  saluti 
expedit ,  et  congruit  honestati.  Quae  sunt, 
inquit,  Religioso  cummuliere  tractanda  ne- 
gotia,  nisi  cum  sanctam  poenitentiam ,  vel 
melioris  vitae  consilium,  religiosa  petitione 
deposcit  ?  Ex  nimia  securitate  minus  cavetur 


haec  major  uxor  tua  est,  quatuor  istae,  duo  hostis ,  et  diabolus,  si  de  suo  capillum  po- 

filii,  et  duae  filiae,  reliquae  duae  servus  et  an-  test  habere  in  homine ,  cito  excrescere  facit 

cilla,  quos  ad  serviendum  habere  oportet.  in  trabem.  Otium  autem,  omnium  malarum 

Festina  igitur  omnes  induere,  quoniam  fri-  cogitationum   sentinam ,  docebat   summo- 

gore  moriuntur.  Si  vero  eorum  multiplex  pere  fugiendum,  exemplo  demonstrans  re- 

sollicitudo  molestat,uni  Domino  sollicite  ser-  bellem  carnem,  et  pigram,  disciplinis  conti- 

vi.  lUicotentator  victusabscessit,  etvir  sanc-  nuis  et  fructuosis  laboribus  esse  doman- 

tus  cum  victoria  in  cellam  rediit :  quia  dum  dam.  Unde  corpus  suum  fratrem  asinum  ap- 

bene  poenaliter  alxit  foris,  ardorem  interius  pellabat,  tanquam  laboriosis  supponendum 

sic  extinxit  libidinis,  ut  deinceps  tale  aliquid  oneribus,  crebris  caedendum  flagelhs,  et  vill 

minime  sentiret.  Quidam  autem  frater,  qui  pabulo  sustentandum,  Si  quem  vero  cerne- 


tunc  orationi  vacabat,  haec  omnia  luna  cla- 
rius  incedente  prospexit.  Comperto  vir  Dei 
quod  hoc  ille  nocte  vidisset,  reserans  ei  ten- 
tationis  processum,  praecepit,  ut  quaindiu 
ipse  viveret ,  nulli  viventi  rem,  quam  vide- 
rat,  propalaret.  Non  solum  aulem  mortifi- 
cari  debere  docebat  vitia  carnis,  et  ejus  in- 
centiva  fraenari ;  verumetiam  exteriores  sen- 
sus,  per  quos  mors  intrat  ad  animam,  sum- 
ma  vigilantia  custodiri.  Mulierum  familiari- 


bat  otiosum  et  vagum  aliorum  velle  mandu- 
care  labores,  fratrero  muscam  nominandum 
censebat :  eo  quod  talis  nihil  boni  faciens,  sed 
benefacta  inficiens,  vilem  et  abominabilem  se 
omnibusreddat.Propterquoddixitaliquando: 
Volo  fratres  meos  laborare  et  exercitari,  ne, 
otio  dediti,  pcr  illicita  corde  aut  lingua  vagen- 
tur.  Evangelicum  siquidem  volebat  a  fratri- 
bus  observari  silentium  ^,  ut  videlicet  ab  omni 
otioso  verbo  omni  tempore  abstinerent  sol- 


tates,  colloquia  et  aspectus,  quae  multis  sunt     licite,  tanquam  reddituri  in  die  judicii  de 


occasio  ruinae,  sollicitius  evitari  jubebat, 
asserens  per  hujusmodi  debilem  frangi ,  et 
fortem  saepe  spiritum  infirmari.  Harum  con- 
tagionem  evadere  conversantem  cum  eis , 
nisi  probatissimum  virum ,  tam  facile  dixit, 
quam  juxta  Scripturam  *  in  igne  ambulare, 
et  non  comburere  plantas.  Siquidem  ipse 
adeo  averterat  oculos  suos,  ne  hujusmodi 
vanitatem  viderent ,  quod ,  sicut  aliquando 
socio  dixit ,  quasi  nullam  recognoscebat  in 
facie.  Non  enim  securum  esse  putabat,  ea- 
rum  formarum  introrsus  haurire  imagines, 
quae  possunt  aut  edomitae  carnis  resuscitare 


hujusmodi  rationem.  Sed  et  si  quem  inve- 
nisset  fratrem  verbis  assuetum  inanibus, 
acriter  arguebat,  taciturnitatem  modestam, 
et  puri  cordis  affumans  custodiam ,  et  non 
modicam  esse  virtutem  ,  pro  eo  quod  mors 
et  vita  fore  dicuntur  *  in  manibus  hnguae, 
non  lam  ratione  gustus,  quamrationeloque- 
lae.  Licet  autem  pro  viribus  ad  vitam  auste- 
ram  fratres  induceret,  non  tamen  ei  place- 
bat  districtionis  severitas ,  quae  pietatis  non 
induit  viscera,  nec  est  discretionis  sale  con- 
dita.  Cum  enim  quadam  nocte  unus  ex  fra- 
tribus,  prae  nimietate  abstinentiae  admodum 


igniculum,  autpudicaementismacularenito-     fame  cruciatus,  nullam  posset  habere  quie- 

tem,  intelligeretque  pius  pastor  ovi  suae  im- 
minere  periculum,  vocavit  fratrem,  apposuit 


1  Prov.,  \i,  27-28.  —  *  Maith.,  Xll,  36,  —  »  Prov 
XVIII,  21. 


310 


LEGENDA  S.  FRANCISCI. 


panem,  et  ut  ruborem  illi  tolleret,  ccepitipse 
prior  comederOj  eumque  ad  manducandum 
dulciter  invitare.  Deposuit  frater  verecun- 
diam,  sumpsit  cibum,  gavisus  quampluri- 
muiii,  quod  per  circumspectam  coudescen- 
sionem  pastoris,  et  corporis  evasisset  dis- 
pendium,  et  non  modicum  accepisset  aidifi- 
cationis  exemidum.  Mane  facto,  fratribus 
convocatis  in  unum,  vir  Dei,  referens  quod 
acciderat  nocte  ,  provida  commonitione  sub- 
junxit  :  Sit  vobis,  fratres,  non  cibus,  sed 
charitas  in  exemplum.  Docuit  insuper  eos 
discretionem  sequi ,  ut  aurigam  virlutum  : 
non  eam,  quam  caro  suadet,  sed  quam  edo- 
cuit  Christus,  cujus  sacratissimam   vitara 
expressum  constat  esse  perfectionis  exem- 
plar.  Et  quoniam  agnum  sine  macula  cruci- 
fixum  non  est  possibile  homini  carnis  infir- 
mitate  circumdato  sic  perfecte  sectari,  quin 
aliquando  aliquas  contrahat  sordes ;  ideo  do- 
cumento  certo  firmabat  eos ,  qui  perfectioni 
vitse  vigilanter  intendunt ,  quotidianis  de- 
bere  se  lacrymarum  emundare  fluentis.  Li- 
cet  enim  jam  (a)  esset  adeptus  cordis  et  cor- 
poris  puritatem  mirabilem,  non  cessabat  ta- 
men  lacrymarum  imbribus  jugiter  oculos 
expiare  mentales ,  corporeorum  luminum 
non  ponderando  jacturam.  Cum  enim  ex 
continuo  fletu  inflrmitatem  oculorum  in- 
currisset  gravissimam,  suadente  sibi  medico 
quod  abstineret  a  lacrymis,  si  corporei  visus 
caecitatem  vellet  efl^ugere ,  vir  sanctus  res- 
pondit :  Non  est,  frater  medice ,  ob  amorem 
luminis,  quod  habemus  commune  cum  mus- 
cis,  visitatio  lucis  seternae  repelleuda  vel  mo- 
dicum  :  quia  non  spiritus  propter  carnem, 
sed  caro  propter  spiritum  beneficium  lucis 
accepit.  Malebat  siquidem  corporalis  visus 
lumen   amittere,  quam  lacrymas,  quibus 
oculus  mundatur  interior ,  ut  Deum  videre 
valeat^  repressa  devotione  spirilus,  impe- 
dire.  Cum  autem  semel  daretur  consiUum  a 
medicis,  et  instanter  suaderetur  a  fratribus, 
ut  pateretur  sibi  per  remedium  subveniri 
cocturae,  humihter  vir  Dei  assensit,  quia  sa- 

'  Matlh.,  V,  8.  —  '-  Sap.,  xvi,  24. 


lutiferura  hoc  simui  et  asperum  esse  cerne- 
bat.  Vocatus  itaque  venit  chirurgus,  instru- 
mentum  ferreum  igni  submittens  ad  facien- 
dum  cocturam.   At  Christi  servus  corpus 
jamhorrore  concussum  confortans  sicut  ami- 
cum,  CQ^pit  ignem  allocjui,  dicens  :  Mi  frater 
ignis ,  prae  caeteris  rebus  aBinulandi  decoris, 
virtuosum ,  pulchrum  et  utilem  te  creavit 
Altissimus.  Esto  mihi  hac  hora  propitius, 
esto  curialis.  Precor  magnum  Dominum , 
qui   te    creavit ,  ut  tuum    raihi    calorera 
temperet,  quo  suaviter   urentem    valeam 
sustinere.  Oratione  finita,  contra  igne  can- 
descens  ferreum  instruraentum  signum  cru- 
cis  edidit ;  deinceps  intrepidus  persistebat. 
Profundatum  est  crepitans  ferrum  in  tenera 
carne ,  et  ab  aure  usque  ad  supercilium  co- 
ctura  protracta.  Quantum  irrogaverit  ignis 
iUe  dolorem,  vir  ipse  sanctus  expressit.  Lau- 
date,  inquit  ad  fratres,  Altissimum  :  quia, 
vere  dico  vobis ,  nec  ignis  ardorem  sensi, 
nec  carnis  ullum  dolorera.  Et  conversus  ad 
raedicura  :  Si  non  est,  inquit,  caro  bene  de- 
cocta,  iraprirae  iterum.  Expertusmedicusin 
invalida  carne  virtutem  spiritus  tara  poten- 
tem,  miratus  est,  et  divinum  hoc  rairaculum 
extulit,  dicens  :  Dico  vobis,  fratres,  vidi  mi- 
rabiha  hodie.Uuiaeniraadtantara  devenerat 
puritatem,  ut  caro  spiritui,  et  spiritus  Deo 
harmonia  mirabili  concordarent,  divina  or- 
dinatione  fiebat,  ut  creatura,  Creatori  suo  de- 
serviens*,  voluntati  et  imperio  ejus  mirabi- 
liter  subjaceret.  Alio  enim  tempore,  apud 
•  eremiira  Sancti  Urbani  servo  Dei  aegritudine 
gravissima  laborante ,  cura  ipse,  naturae  de- 
fectum  senliens,  vini  poculum  postulasset, 
nihilque  de  vino,  quod  sibi  dari  posset ,  res- 
ponderetur  adesse ,  jussit  aquam  aflerri ,  et 
allatam  signo  crucis  edito  benedixit.  Mox 
vinura  efficitur  optiraura ,  quod  fuerat  aqua 
pura,  et  quod  deserti  loci  paupertas  non  po- 
tuit,  viri  saucti  puritas  impetravit.  Adcujus 
gustum  tanta  protinus  facilitate  convaluit, 
ut  saporis  novitas,  et  innovatio  sanitatis, 
^ustabile  ac  gustantem  supernaturaliter  in- 

(a)  C^t.  edit.  tam, 


gl 


CAPUT  VI. 


3il 


novantes ,  perfectam  in  ipso  expoliationem 
veteris  hominis,  et  induitionera  novi,  du- 
plici  attestatione  firmarent.  Nonsolum  crea- 
tura  servo  Dei  serviebat  ad  nutum,  sed  et 
Creatoris  ubique  providentia  condesceudebat 
ad  placitum.  Cum  enim  tempore  quodam, 
ex  multarum  infirmitatum  concursu  aggra- 
vato  corpore,  ad  jucunditatem  spiritus  ex- 
citandam  alicujus  audiendi  soni  harmonici 
desiderium  habuisset,  nec  id  honestatis  de- 
centia  per  ministerium  fieri  pateretur  hu- 
manum,  affuit  angelorum  obsequium  ad 
viri  sancti  placitum  adimplendum,  Nocte 
etenim  quadam,  vigilante  ipso,  et  meditante 
de  Domino,  repente  insonuit  cithara  quse- 
dam  harmoniae  mirabilis,  et  suavissimse  me- 
lodiae.  Non  videbatur  aUquis ;  sed  transitum 
et  reditum  citharoedi  ipsa  hinc  inde  auditus 
volubihtas  innuebat.  Spiritu  in  Deum  direc- 
to,  tanta  fuit  in  illo  dulcisono  carmine  sua- 
vitate  perfruitus,  ut  aUud  se  putaret  saecuUim 
commutasse.  Hoc  et  fratres  sibi  famiUares 
non  latuit ,  qui  per  certa  frequenter  conspi- 
ciebant  indicia,  eum  tam  excessivis  et  cre- 
bris  consolationibus  a  Domino  visitari^  ut 
nec  ipsas  omniuo  occuUare  valeret.  AUo 
quoque  tempore^  viro  Dei  praedicationis 
causa  inter  Lombardiam,  et  Marchiam  Ter- 
visanam ,  iter  agente  cum  fratre  socio  juxta 
Padum ,  tenebrosa  noctis  supervenit  obscu- 
ritas.  Cumque  via  esset  exposita  pericuUs 
magnis  et  multis  propter  tenebras ,  fluvium 
et  paludes ,  dixit  socius  ad  virum  sanctum  : 
Ora,  pater ,  ut  de  instantibus  pericuUs  Ube- 
remur.  Cui  vir  Dei  cum  fiducia  muUa  res- 
pondit :  Potens  est  Deus^  si  placet  suae  dul- 
cedini,  tenebrarum  effugata  caligine,  bene- 
ficium  nobis  impendere  lucis.  Vix  sermouem 
compieverat ,  et  ecce  tanta  lux  ilUco  coepit 
circa  eos  superna  radiare  virtute,  ut  nocte 
aUis  existente  obscura,  ipsi  luce  clara  vide- 
rent  non  solum  viam,  verumetiam  pluri- 
ma  circumquaque.  Cujus  lucis  ducatu  cor- 
poraUter  directi ,  et  spirituaUter  confortati, 
usque  ad  locum  hospitii  per  non  modicum 
viae  spatium,  cum  divinis  hymnis  et  laudi- 


bus  incolumes  perveneruul.  Perpende  quan- 
tae  fuerit  vir  iste  mundiliae  quantaeque  vir- 
tutis,  ad  cujus  nutum  suum  ignis  ardorem 
contemperat,  aqua  saporem  commutat,  an- 
geUcapraebetmelodia  solatium,  et  lux  divina 
ducatum,  ut  sic  sancUficatis  viri  sancti 
sensibus,  omnis  probetur  mundi  machina 
deservire. 

CAPUT   VI. 

De  humilitate  et  obedientia,  et  de  condescensionibus 
divinis  sibi  factis  ad  nutum. 

Omnium  virtutum  custos  etdecor  humiU- 
tas ,  copiosa  virura  Dei  ubertate  repleverat. 
In  propria  quidem  reputatione  nihil  erat , 
nisi  peccator,  cum  in  veritate  speculum  es- 
set  et  splendor  omnimodae  sanctitatis.  Super 
hanc  studuit  sedificare  seipsum,  ut  sapiens 
architectus,  fundamentum  praejaciens,  quod 
a  Christo  didicerat.  Dicebat  propter  hoc  Fi- 
Uum  Dei  de  aUitudine  siuus  paterni  ad  nos- 
tra  despicabiUa  descendisse,  ut  tam  exera  - 
plo,  quam  verbo,  Dominus  et  Magister  hu- 
miUtatem  doceret.  Propter  quod  studebat 
tanquam  Christi  discipulus  in  ocuUs  suis 
et  aUorum  vilescere,  a  summo  dictum  esse 
Magistro  commemorans  *  :  Quod  altum  est 
apud  homines,  abominatio  est  apud  Deum. 
Sed  et  verbum  hoc  dicere  soUtus  erat :  Quan- 
tum  homo  est  in  ocuUs  Dei,  tantura  est,  et 
nou  plus.  StuUura  proinde  judicans  munda- 
nis  extoUi  favoribus,  gaudebatdeopprobriis, 
et  de  laudibus  tristabalur.  Malebat  quidem 
de  se  vituperium  audire,  quara  laudem, 
sciens  quod  hoc  ad  eraendaudum  induceret, 
iUa  impeUeret  ad  cadendum.  Et  ideo  saepe 
cura  popuU  merita  in  eo  sanctitatis  extoUe- 
rent,  praecipiebat  aUcui  fratri,  ut  in  contra- 
riura  verba  ipsum  viUficantia  suis  auribus 
inculcando  proferret.  Cumque  frater  iUe,  Ucet 
invitus,  eum  rusticum,  et  mercenarium,  et 
inutilem  diceret,  exhilaratus  tam  mente, 
quam  facie,  respoudebat :  Benedicat  tibi  Do- 
rainus,  fiU  charissime,  quia  tu  verissima  lo- 

1  Luc,  XVI,  15. 


312 


LEGENDA  S.  FRANCISCI. 


queris,  et  talia  filiura  Petri  Bernardonis  de- 
eet  audire.    IJt  autem  se  casteris  despicabi- 
lem  redderet,  non  parcebat  rubori,  quin  in 
praedicatioue  coram  omui  populo  proprios 
mauifestaret  defectus.  Accidit  semel,  ut  in- 
firmitate  gravatus,  rigorem  abstinentise  pro 
recuperanda  sanitate  modicum  relaxaret.  Yi- 
ribus  autem  corporis  utcumque  resumptis , 
verussuicontemptor,  ad  propriae  carnis  ani- 
matus  opprobrium  :  Non  est,  iuquit,  conve- 
niens,  ut  populus  abstinentem  me  credat , 
et  ego  e  contrario  carnaliter  reficiar  in  oc- 
culto.  Surrexitpropterea,  sanctse  humilitatis 
spiritu  inflammatus,  et  in  platea  civitatis 
Assisii  populo  convocato,  solemniter  cum 
fratribus  multis,  quos  secum  adduxerat,  ma- 
jorem  introivitecclesiam,  funeque  ad  collum 
ligato,  nudum  cum  femoralibus  solis  in  ocu- 
lis  omuium  se  trahi  praecipit  usque  ad  lapi- 
dem,  in  quo  malefactores  puniendi  cousue- 
verant  collocari.  Super  quem  conscendens, 
hcet  quartanarius  esset,  el  debiUs,  acerbi  fr i- 
goris  tempore  cum  multo  vigore  animi  prae- 
dicavit,  audientibusque  cunctis  asseruit  se 
non  tanquam  spiritualem  honorandum  fore, 
quinimo  tanquam  carnalem,  et  glutonem, 
ab  omnibus  contemnendum.  Igitur  qui  con- 
venerant,  tam  ingenti  viso  spectaculo,  ad- 
mirati  sunt,  et  quia  ipsius  austeritatem  jam 
noverant,  devotione  compuncti,  humihtatem 
hujusmodi  magis  admirabilem,  quam  imita- 
tabilem  proclamabant.  Licet  autem  id  magis 
videatur  portentum  fuisse  instar  prophetahs 
vaticinh,  quam  exempium,tamen  vere(a)  do- 
cumentum  extitit  humihtatis  perfectae,  quo 
Christi  sectator  instruitur  transitoriae  laudis 
prseconium  debere  contemnere ,   tumentis 
quoque  jactantise  comprimere  fastum,   et 
fraudulentse  simulationis  mendacium  confu- 
tare.  MuUa  quidem  in  hunc  modum  saipius 
faciebat,  ut  exterius  tanquam  vas  perditum 
fieret,  et  sanctificationis  spiritum  interius 
possideret.  Studebat  bona  Domini  sui  arca- 
no  pectoris  condere,  nolens  patere  gloria3, 
quod  posset  occasio  esse  ruinae.  Nam  saepe 
cura  beatificaretur  a  pluribus,  verbum  hu- 


jusmodi  proferebat :  Fihos  et  fihas  adhuc  ha- 
bere  possem  :  nohte  laudare  (d)  securum. 
Nemo  laudaudus^  cujus  incertus  est  exitus. 
Ista  quidem  laudantibus;  ad  se  autem  sic  : 
Latroni  si  tanta  contuhsset  Altissimus,  gra- 
tior  te  foret,  Francisce.  Dicebat  fratribus  sae- 
pe  :  De  omni  eo,  quod  peccator  potest,  nemo 
sibi  debet  iniquo  applausu  blandiri.  Pecca- 
tor,  ait,  jejunare  potest,  orare,  plangere, 
carnemque  propriam  macerare ;  hoc  solum 
non  potest,  Domino  scihcet  suo  esse  fidelis. 
In  hoc  itaque  gloriandum,  si  suam  Domino 
gloriam  reddimus,  si,  fidehter  servientes  , 
ipsi,  quidquid  donat,  ascribimus.  Ut  autem 
pluribus  modis  negotiator  hic  evangehcus 
lucraretur,  ac  totum  praesens  tempus  conflaret 
in  meritum,  non  tam  praeesse  veluit,  quam 
subesse,  nec  tam  praecipere,  quam  parere. 
Idciico  Generalis  cedens officio,  Guardianum 
petiit,  cujus  voluntati  per  omnia  subjaceret. 
Tam  enim  uberem  asserebat  sanctae  obe- 
dieutiae  fructum,  ut  eis,  quijugo  ipsius  colla 
summitterent,  nil  temporis  sine  lucro  tran- 
siret  :  unde  et  fratri,  cum  quo  erat  sohtus 
ire,  semper  obedientiam  promittere  consue- 
verat,  et  servare.  Dixit  ahquando  sociis  :  In- 
ter  aUa  ,  qus  dignanter  pietas  mihi  divina 
concessit,  hanc  gratiam  contuht,  quod  ita 
dihgenter  novitio  unius  horae  obedirem,  si 
mihi  Guardianus  daretur,  sicut  antiquissimo 
et  discrelissimo  fratri.  Subditus  (inquit)  Prae- 
latum  suum  non  hominem  considerare  de- 
bet,  sed  inum^  pro  cujus  est  amore  subjec- 
tus.  Quanto  enim  contemptibilior  praesidet, 
tanto  magis  humilitas  obedientis  placet.  Cum 
vero  vice  quadam  quaererelur  ab  eo,  quis 
esset  verus  obediens  judicandus,  corporis 
mortui  similitudinem  pro  exemplo  propo- 
suit :  ToUe,  inquit,  corpus  exanime,  et  ubi 
placuerit,  pone.  Yidebis  non  repugnare  mo- 
tum^  non  murmurare  situm,  non  reclamare 
dimissum.  Quod  si  statuatur  in  cathedra , 
non  alta,  sed  ima  respiciet.  Si  coUocetur  in 
purpura,  duplo  paUescet.  Hic,  ait,  verus  obe- 
diens  est,  qui  cur  moveatur,  non  dijudicat ; 
(a)  CcBt.  edit.  verae.  —  (6)  Suppl.  velut. 


CAPUT  VI. 


313 


ubi  locetur,  non  curat ;  ut  transmutetur , 
non  instat;  evectus  ad  officium,  solitam  te- 
net  humilitatem ;  plus  honoratus,  plus  repu- 
tat  se  indignum.  Dixit  ahquando  soclo  suo  : 
Non  mihi  videor  frater  Minor,  nisi  fuero  in 
statu,  quem  tibi  descripsero.  Ecce  praelatus 
existens  fratrum,  vado  ad  Capitulum,  prai- 
dico,  et  commoneo  fratres,  et  in  fme  dicitur 
contra  me  :  Non  convenis  nobis,  quia  illitte- 
ratus  es,  elinguis,  idiota  et  simplex.  Tandem 
ejicior  cum  opprobrio,  vilipensus  ab  omni- 
bus.  Dico  tibi,  nisi  eodem  vultu,  eadem  men- 
tis  laetitia,  et  eodem  sanctitatis  proposito  haec 
verba  audiero,  frater  Minor  nequaquam 
sum.  Et  addebat :  In  prap.Iatione  casus,  in 
laude  praicipitium,  inhumilitate  subditiani- 
mi  lucrum  est.  Cur  ergo  periculis  plusquam 
lucris  altendimus,  cum  acceperimus  tempus 
ad  lucrum  ?  Hac  igitur  de  causa  humilitatis 
forma  Franciscus  fratres  suos  voluit  vocari 
Minores,  et  Prcelatos  sui  ordinis  dici  Mini- 
stros,  ut  et  verbis  uteretur  Evangelii,  quod 
obscrvare  promiserat,  et  ex  ipso  nomine  di- 
scerent  discipuli  ejus^  quod  ad  discendam 
humilitatem  ad  scholas  humilis  Christi  ve- 
nissent.  Magister  siquidem  humilitatis  Jesus 
ChristuS;,  ut  informaret  discipulos  ad  humi- 
htatem  perfectam,  dixit  ^  :  Quicumque  vo- 
luerit  inter  vos  major  fieri,  sit  vester  mini- 
ster :  et  quicumque  voluerit  inter  vos  primus 
esse,  erit  vester  servus.  Cum  autem  requi- 
reret  ab  eo  Dominus  Ostiensis,  ordinis  Mino- 
rum  Protector,  et  promotor  prsecipuus,  qui 
postmodum^  juxta  quod  idem  vir  sanctus 
praedixerat,  ad  summum  pontificatus  subli- 
matus  honorem,  Gregorius  nonus  est  dictus, 
utrum  sibi  placeret  quod  fratres  sui  promo- 
verentur  ad  ecclesiasticas  dignitates^  respon- 
dit :  Domine,  minores  ideo  vocati  sunt  fra- 
tres  mei,  ut  majores  fieri  non  praesumant. 
Si  vultis  ut  faciant  fructum  in  Ecclesia  Dei, 
tenete  illos,  et  conservate  in  statu  vocationis 
eorum,  et  ad  praelationes  ecclesiasticas  nul- 
latenus  ascendere  permittatis.  Et  quoniam 
humilitatem  tam  in  se,  quam  in  subditis, 
1  Marc^  X,  43-44,  —  ^  Luc.,  xiv,  11. 


cunctis  praeferebat  honoribus,  amator  humi- 
lium  Deus  altioribus  ipsum  dignum  judica- 
bat  fastigiis,  secundum  quod  uni  fratri,  viro 
virtutis  et  devotionis  praecipuae,  visio  cceli- 
tus  ostensa  monstravit.  Cura  enim  esset  in 
coraitatu  viri  Dei,  et  una  cum  ipso  in  qua- 
dam  ecclesia  deserta  ferventi  oraret  afTeclu, 
in  ecstasi  factus,  vidit  inter  multas  in  cceIo 
sedes,  unam  prae  caBteris  digniorem^  pretio- 
sis  ornalam  lapidibus  et  omni  gloria  reful- 
gcntem.  Miratus  intra  se  praecelsi  refulgen- 
tiam  throni,  anxia  ccepit  cogitatione  perqui- 
rere,  quis  ad  illum  deberet  assumi.  Audivit 
inter  haec  vocera  dicentera  sibi  :  Sedes  ista 
unius  de  ruentibus  fuit,  et  nunc  humiU  ser- 
vatur  Francisco.  Reversus  demum  frater  ad 
se  ab  orationis  excessu,  virum  beatum  exte- 
rius  prodeuntem  solito  fuit  more  secutus, 
Cumque,  incedentes  per  viam,  de  Deo  invi- 
cera  loquerentur,  frater  ille,  visionis  suae  non 
immemor,  solerter  ab  eo  quaesivit,  quid  de 
seipso  sentiret.  Adquemhumiliter  Christi  ser- 
vus  :Videor,  ait,  mihi  maximuspeccatorum. 
Cui  cum  frater  diceretex  adverso,  quod  hoc 
non  posset  sana  conscientia  dicere,  nec  sen- 
tire,  subjunxit:  Si  quantumcumque  scelera- 
tum  hominem  tanta  fuisset  Christus  miseri- 
cordia  prosecutus,  arbitror  sane  quodmulto 
quam  ego  Deo  gratior  esset.  Confirmatus  fuit 
frater  ex  tam  admirabilis  humilitatis  auditu 
de  veritate  visionis  ostensae,  Evangelio  sa- 
cro  testante  ^  cognoscens,  quod  ad  excellen- 
tiara  gloriae,  de  qua  superbus  ejicitur,  vere 
humilis  exaltetur. 

Alio  quoque  tempore,  cum  in  deserta  qua- 
dara  oraret  ecclesia  in  provincia  Massae  apud 
montem  Casalem,  intellexit  per  Spiritum  sa- 
cras  ibidem  remansisse  reliquias.  Quas  cum 
longo  jam  tempore  defraudatas  honorificen- 
tia  debita  ,  non  sine  mcerore,  conspiceret , 
praecipit  fratribus,  ut  eas  cum  reverentia  de- 
ferrent  ad  locum.  Sed  cum,  poscente  causa, 
discessissetab  eis,  mandati  patrisimraemores 
filii,  obedientiae  meritura  neglexerunt.  Die 
vero  qnadam  cum  sacra  celebrare  vellent 
mysteria,  superiori  altaris  operimento  sum- 


311 


LKGENDA  S. 


nioto,  ossa  pnlcherrinia,  ct  mlolentia  niinis, 
iion  sine  adniiratione  reperiunt  inlueutes  re- 
li(piias,  qiias  non  hominis  niauns,  sed  Dei 
virtus  atlulerut.  Heversus  paulo  post  vir  de- 
votns  diii^enler  ca»pit  exijuirere,  si,  cpiod  de 
relicjuiis  niandaverat,  csset  inipletuiu.  Ve- 
runi  neglectai  obedientiai  culpaui  fratr«'s 
coulitentes  liumiiiter,  cuui  pcena  veniani 
meruerunt.  Et  ait  vir  sanctus  :  Benedictus 
Domiims  Dous  ineus,  qui  per  seipsuiu  iiu- 
plevit,  quod  vos  facere  debuistis.  Considera 
diligenter  divina;  providentia^  ciiram  circa 
pulverem  uostrum ,  et  humilis  Francisci 
excellentem  in  oculis  Doi  perpende  virtulem. 
Nam  cujiis  jussis  non  paruit  homo,  votis 
obedivit  Deus. 

(Juodam  tempore  deveniens  Imolam,  civi- 
tatis  episcopum  adiit,humiHterquepoposcit, 
ut  ciim  ipsius  bciieplacito  posset  popuhuu 
ad  pra3dicatiouem  vocare  :  Sufficit,  inquit , 
frater,  quod  ego  prajdicem  populo  meo.  In- 
clinavit  caput  verus  humilis,  et  foras  egres- 
sus,  post  modicam  lioram  regreditur  intro. 
A  quo,  cum  Episcopus  quasi  turbatus  requi 
reret,  quid  iterato  petere  vellet,  humiU  tam 
corde,  quam  voce,  rcspondit  :  Domine,  si 
pater  lilium  uno  repulerit  ostio,  aUo  sibi  re- 
iutraudum  est.  Ilumilitate  victus  Episcopus, 
alacri  vuUu  eum  amplexus  est,  dicens  :  Tu, 
et  omnes  fratres  tui,  de  caitero  in  episcopatu 
meo  generali  mea  liceulia  pra^dicetis,  quia 
illud  humilitas  sancta  promeruit.   Contigit 
ipsum  aliquando  Aretiura  deveuire,   cuin 
tota  civitas  intestiuo  bello  quassata  propin- 
quum  sui  minabatur  excidium.  Ilospitatus 
vero  in  suburbio,  vidit  supra  civitatem  exul- 
tantes  daimones,  ac  perlurbatos  cives  ad  cae- 
dem  mutuam  succedentes.  Ut  autem  seditio- 
sas  illas  eirugaret  aereas  potestatcs,  fratrem 
Silvestrum,  columbiua;  simplicitatis  virum, 
quasi  praeconem  prajmisit,  dicens  :  Vade 
ante  portam  civitatis,  et  ex  parte  Dei  omui- 
potentis  dajmonibus  in  virtute  obedientiae 
prajcipe,  ut  exeant  festinanter.  Accelerat  ve- 
rus  obediens  patris  jussa  perficere,  et  praioc- 
cupaus  iu  laudibus  faciem  Domini,  ante  por- 


FRAWCISCI. 

tam  civitatis  coepit  clamare  valenter  :  Ex 
partti  oinni[»oleutis  Dei,  el  jussu  servi  ejus 
Francisci,  procul  hiuc  discedite,  dajmones 
universi.  Iledit  ad  pacem  continuo  civitas , 
et  civitatis  in  se  jura  cives  omncs  cum  ma- 
gua  trauquillitate  reibrmant.  Expulsa  quippe 
dajinonuin  furibundn  superbia,  qucB  civita- 
tem  illam  velut  obsidioue  vallaverat,  super- 
veniens  sapientia  pauperis,  videlicet  Fran- 
cisci  humilitas,  pacem  reddidit,  urbemquc 
salvavit.  IlumiUsenimobedienliae  ardua  pro- 
mereute  virtute,  super  spii-itus  illos  rebelles 
atqne  protervos  tam  potestativum  fuerat  as- 
secutus  imperium,  ut  et  ipsorum  feroces  pro- 
tervias  premeret,  et  importunas  violentias 
propulsaret.   Fugiuut  quidem  superbi  dae- 
mones  excelsas  virtutes  humilium,  nisi  cuin 
iuterdum  ad  humilitalis  cuslodiam  divina 
eos  clemeutia  colaphizari  permittit,  sicut  et 
Paulus  Apostolus  de  seipso  scribit,  et  Fran- 
ciscus  experimento  probavit.  Hogatus  eniui 
a  Domino  Leoue  Cardiuali  S.  Crucis,  ut  se- 
cumaliquautum  moraretur  iuurbe,  acquievit 
humiliter  ob  ipsius  reverentiam  etaiuorem. 
Prima  igitur  uocte,  cum  post  orationem  vel- 
let  quiescere,  supervenerunt  daemones  in 
Christi  militem  atrociter  iusurgeutes  :  quem 
cum  diu  verberasseut,  ac  dure,  ad  ultiuuim 
quasi  seminecem  reliquerunt.  Discedeutibus 
illis,  socius  vocatus  advenit,  cui  cum  vir 
Dei  rei  uarrasset  eventum,  subjungens,  ait : 
Credo,  frater,  quod  daBmones,  qui  nihil  pos- 
sunt,  nisi  quantum  providentia  superna  di- 
sponit,  ideo  in  me  nuuc  tam  ferociter  irrue- 
runt,  quia  non  bonam  spem  prajfert  mansio 
meaiu  curia  magnatorum.  Fratres  mei,  qui 
iu  locis  pauperculis  commorantur,  audientes 
me  cum  Cardinalibus  esse,  suspicabuutur 
forsitan  implicari  muudanis,  efferri  honori- 
bus,  et  deliciis  abuudare.  Ideo  melius  judico 
eum,  qui  ponitur  in  exemplum,  fugere  cu- 
rias  et  humiliter  inter  humiles  in  iocis  con- 
versari  humilibus,  ut  sustinentes  penuriam 
fortes  efficiat,  similia  sustiuendo.  Veuiuut 
ergo  maue,  et  humili  excusatione  proposita, 
vale  faciunt  Cardinali.   Abliorrebat  nempe 


vir  sanclus  superbiam,  omnium  malorum 
originem,  et  inobedientiam,  ipsius  pessimam 
prolem;  sed  non  minus  bumilitatera  pceni- 
tenliae  acceptabat.  Accidit  semel  ut  eidem 
prajsentaretur  quidam  frater,  qui  contra  ie- 


CAPUT  VII.  315 

quaj  habere  potuit,  universa  dispersil.  Ne- 


mo  tam  auri,  (juara  ipse  cupidus  pauperti- 
tis,  nec  thesauri  custodiendi  sollicitior  nul- 
lus,  quam  iste  hujus  evangelicae  raargaritaj. 
In  hoc  prajcipue  suus  ollendebatur  aspectus, 


gem  obedientiai  aliquid  fecerat,   disciplina     si  quidquam  videret  in  fratribus,  quod  pau- 


justitiai  corrigendus.  Yidens  autem  vir  Dei 
fratrem  illum  per  signa  cvidentia  veraciter 
esse  compunctum,  ad  indulgendum  ei  amore 
fuit  humilitatis  inductus.  Ne  tamen  faci- 
litas  veniai  incentivum  essetaliisdelinquen- 
di,  jussit  ablatum  fratri  caputium  in  medio 
flammarura  projici,  ut  omnes  adverterent 
quanta,  qualique  vindicta,  oflensa  sit  inobe- 


pertati  uon  per  omnia  consonaret.  Kevera 
ipse  a  principio  religionis  usque  ad  raortera 
tunica,  chordula  et  feraoralibus  dives,  iis 
contentus  fuit.  Chrisli  Jesu  paupertatem,  et 
Matris,  frequenter  cum  lacrymis  revocabat 
ad  mentem  :  inde  hanc  virtutum  asserens 
essa  reginam,  quia  in  Kege  regum,  et  in 
regina  Matre  ipsius  tam  praestanter  effulsit. 


dientiae  percellenda.  Cumque  per  morara  ca-     Nam,  et  fratribus  in  conclavi  quajrentibus, 


putium  fuisset  in  medio  ignis,  pracepit  ip- 
sum  flaramis  detrahi,  reddique  fratri  humi- 
liter  poenitenti.  Mirabile  dictu!  extrahitur 
caputium  de  medio  flammarum,  nullum  ha- 
bens  adustionis  vestigium.  Sicque  factum 
est,  ut  hoc  uno  Deus  miraculo,  et  sancti  viri 
virtutem,  et  humihtatem  poenitentiai  com- 
mendaret.  Digne  itaque  sectanda  est  Fran- 
cisci  humilitas,  quae  tam  mirara  in  terris 
etiam  dignitatem  obtinuit,  ut  Deura  inclina- 
ret  ad  votum,  et  hominis  immutaret  atfec- 
tum,  daemonum  protervitatem  suo  jussu  pro- 
pelleret,    et  flammarum   voracitatera  solo 


quae  virtus  magis  amicum  redderet  Chri- 
sto,  quasi  secretum  sui  cordis  aperieus,  re- 
spondebat :  Paupertatem  noveritis,  fratres, 
specialem  viam  esse  salutis,  tanquam  humi- 
litatis  fomentum,  perfectionisque  radicem, 
cujus  est  fructus  raultiplex,  sed  occultus. 
Ilaec  enim  est  evangelici  agri  thesaurus  ab- 
sconditus,  pro  quo  emendo  vendenda  sunt 
oninia,  et  quae  vemJi  non  possunt,  illius  cora- 
paratione  spernenda.  Ad  hujus,  inquit,  cul- 
men  qui  cupit  attingere,  non  solum  raunda- 
nae  prudentiae,  verumetiam  litterarum  peri- 
tiae  renuntiare  quodammodo  debet  :  ut  tali 


nutu  refraenaret.  Kevera  haec  est,  quae  pos-     expropriatus  possessione,  introeat  in  poten- 


sessores  suos  exaltans,  dum  omnibus  reve- 
rentiam  exhibet,  ab  omnibus  promeretur 
honorem. 

CAPUT    VII. 

De  amore  paupertatis,  et  mira  suppletionc 
defectuum. 

Inter  caetera  charismatum  dona,  quaj  a 


tias  Domini ,  et  nudura  se  offerat  brachiis 
Cruciflxi.  Nequaquam  enira  saeculo  perfecte 
renuntiat,  qui  proprii  sensus  loculos  intra 
cordis  arcana  reservat.  Saepe  vero  de  pau- 
pertatesermonemfaciens,  ingerebat  fratribus 
evangeUcum  illud  *  :  Vulpes  foveas  habent, 
etvolucrescoeli  nidos;  Filius  aute/n  honinis 
non  habet  ubi  caput  suum  reclinet.  Propter 
quod  docebat  fratres ,  ut  pauperum  more 
largo  Datore  Franciscus  oblinuit,  praerogati-     pauperculas  casulas  erigerent,  quas  non  ha- 


va  quadam  speciali  promeruit  in  divitias 
simplicitatis  excrescere  per  altissimae  pau- 
pertatis  amorem.  Ilauc  Filio  Dei  vir  san- 
ctus  familiarem  attendens,  et  jam  quasi 
toto  orbe  repulsam,  charitate  sic  studuit  de- 
sponsare  perpetua,  quod  non  solum  pro  ea 
patrem   matremque  reliquit ,  verumetiam, 


bitarent  ut  proprias,  sed  sicut  peregrini  etad- 
venae  alienas,  Leges  namque  peregrinorum 
esse  dicebat  sub  alieno  colligi  tecto,  sitire  ad 
patriam  pacifice  pertransire.  Mandabat  dirui 
aliquando  domos  erectas,  aut  fratres  exinde 
araoveri,si  aliquid  in  eis  perciperet,  quodra- 

'  Matth.,  VIII,  20;  Luc,  ix,  58. 


316  LEGENDA  S. 

tione  appropriationis  vel  sumptuositatis  con- 
trarium  esset  e  vaugelicai  paupertati.  Ilanc  sui 
dicebat  ordinisfundamentum,cui,  substrato 
primarie,  sicomnis  structurareligionis  inni- 
titur,  ulipsiusfu'mitatefirmetur,eteversione 
funditus  evertatur.  Docebat  proinde,  sicut 
revelatione  didicerat,  sacra  religionis  ingres- 
sum  ab  illo  fore  inchoandum  evangelico  ver- 
bo » :  Si  vis  perfectus  esse,  vade,  et  vende 
omnia,  qutvhahes,  et  da  pauperihus.  Ideoque 
nonnisi  expropriatos,  et  nihil  penitus  reli- 
nentes  admittebat  ad  ordinem,  tum  propter 
verbum  sancti  Evangelii,  tum  etiam  ne  fo- 
rent  in  scandalum  loculi  reservati.  UnJe  in 
Marchia  Anchonitana  cuidam  petenti  ad  or- 
dinem  recipi^,  verus  pauperum  patriarcha  re- 
spondit :  Si<vis  Christi  pauperibus  jungi , 
pauperibus  tua  distribue.  Quo  audito,  per- 
rexit  homo,  ct  ductus   amore  carnali,  sua 
suis  rehquit,   nilque    pauperibus.  Verum 
cum  hoc,  illo  referente,  vir  sanctusaudisset, 
dura  eum  increpatione  feriens,  dixit :  Yade 
viam  tuam,  frater  musca,  quoniam  nondum 
existi  de  domo  et  cognatione  tua.  Consan- 
guineis  tuis  tua  dedisti,  et  defraudasti  pau- 
peres  :  dignus  non  es  pauperibus  sanctis. 
Incoepisti  a  carne,  ruinosum  fundamentum 
spirituali  fabricse  collocasti.  Rediit  animalis 
homo  ad  suos,  et  repetiit  sua,  quse  paupe- 
ribus  relinquere  nolens,  virtutis  propositum 
citius  derehquit.  Alio  quoquetemporecum  in 
loco  Sanctae  Mariae  de  Portiuncula  tanta  esset 
inopia,  quad  non  posset  hospitibus  fratribus 
supervenientibus  secundum  necessitatis  exi- 
gentiam  provideri,  adiit  virum  Dei  vicarius 
suus,  allegans  penuriam  fratrum,  et  petens 
ut  intrantium  novitiorum  res  aUquas  reser- 
vare  Uceret,  ad  quas  expendendas  recurrere 
possent  fratres  tempore  opportuno.  Ad  quem 
vir  sanctus ,  superni  consilii  non  ignarus  : 
Absit,  inquit,  a  nobis,  frater  charissime,  ut 
pro  quovis  homine  impie  agamus  in  Regu- 
lam.  Malo  te  altare  Virginis  gloriosae  nuda- 
re,  cum  necessitas  id  requirit ,  quam  contra 
paupertatis  votum ,  et  observantiam  Evan- 

1  Matth.,  XIX,  21. 


FRANCISCI. 

gelii ,  aliquid  vel  modicum  attentare.  Gra- 
tius  enim  habebit  beata  Virgo,  sancti  Evan- 
gelii  perfecte  servato  consilio,  suum  altare 
detegi,  quam  altari  suo  ornato,  Filiisui  pro- 
missum  consilium   prsetermitti.  Trausiens 
autem  quodam  tempore  vir  Dei  cum    suo 
socio  per  Apuliam  juxta  Barum,  invenit  in 
via  bursam  magnam,  quasi  plena  esset  de- 
nariis,  tumescentem,  quam  usitato  vocabulo 
Fundam  appellant.  Monetur  a  socio  pauper 
Christi,  et  instanter  inducitur  ut  bursa  tolla- 
tur  e  terra,  et  pecunia  panperibus  erogetur. 
Renuit  homo  Dei,  commentum  affirmans 
fore  diaboli  in  bursa  inventa,  et  fratrem  non 
suadere  rem  meriti,  sed  peccati  :  aliena  sci- 
licet  surripere,  ac  donare.  Recedunt  de  loco, 
festinantiterperficere  cceptum.  Sed  nondum 
quiescit  frater  vacua  pietate  delusus,  virum 
Dei  molestans,  quasi  qui  de  relevanda  pau- 
perum  penuria  non  curaret.  Acquievit  tan- 
dem  vir  mitis  redire  ad  locum,  non  ut  fratris 
voluntatem  perficeret,  sed  ut  detegeretdiabo- 
licam  fraudem.  Reversus  estergo  ad  fundam 
cum  fratre,  et  juvene  quodam,  qui  erat  in 
via.  Oratlone  praemissa,  jubet  socio  illam 
levare.  Tremefactus  frater  obstupuit ,  diabo- 
licum  jam  praesentiens  monstrum;  propter 
obedientiae  tamen  sanctae  mandatum,  dubie- 
tatem  abigens  cordis,  manum  extendit  ad 
bursam.   Et  ecce  serpens  non  modicus  de 
bursa  exiliens,  simulque  cum  ipsa  subito 
evanescens,  diabolicam  deceptionem  fratri 
monstravit.  Hostilis  itaque  versutiae  depre- 
hensa  fallacia,  dixit  vir  sanctus  ad  socium  : 
Pecunia  servis  Dei,  o  frater,  nihil  aliud  est, 
quam  diabolus,  et  coluber  venenosus. 

Accidit  post  haec  quoddam  mirabile  viro 
sancto,  dum  se  ad  civitatem  Senensem, 
causa  exigente ,  transferret.  Tres  quidem 
mulieres  pauperculae,  statura,  setate  ac  facie 
per  omnia  similes,  in  quadam  ei  magna  pla- 
nitie,  inter  CampiUum  et  Sanctum  Quiri- 
cum,  occurrerunt,  novum  salutationis  mu- 
nusculum  ei  offerentes  :  Bene  veniat,  in- 
quiunt ,  domina  paupertas.  Quo  audito,  ve- 
rus  paupertatis  amator  indicibUi  repletus  est 


CAPUT  VII. 


317 


gaudio ,  ut  pote,  qui  nihil  in  se  salutandum 
homiiiibus  tam  libenter  haberet,  quam  quod 
illa?  decreverant,  Subito  disparentibus  illis, 
considerantes  fratres  socii  tam  admirabilem 
iu  eis  similitudinem  ,  salutationis,  occursus, 
et  disparentise  novitatem,  mysticum  aliquid 
designari  circa  virum  sanctum  non  irratio- 
nabiliter  perpenderunt.  Sane  per  illas  tres, 
ut  videbatur ,  mulieres  pauperculas  sic  uni- 
formi  facie  occurrentes,  sic  salutantes  inso- 
lite,  sic  subito  disparentes,  evangelicse  per- 
fectionis  formositas,  quantum  ad  castitatem 
scilicet,  obedientiam  et  paupertatem,  satis 
convenienter  ostenditur  in  viro  Dei  pari  for- 
ma  perfecte  fulsisse,  licet  gloriari  praeelege- 
rit  in  privilegio  paupertatis,  quam  modo 
matrem,  modo  sponsam,  mododominamno- 
minare  solebat.  In  hac  cseteros  cupiebat  exce- 
dere,  qui  exipsadidiceratinferioremseom- 
nibus  reputare.  Si  quando  pauperiorem  se 
quempiam  secundum  exteriorcm  habitum 
cerneret,  semetipsum  protinus  arguens  ex- 
citabat  ad  simile,  tanquam  si  aemula  pau- 
pertate  concertans,  vinci  se  timeret  in  illo. 
Accidit  enim  ut  pauperculum  quemdam  ob- 
vium  haberet  in  via,  cujus  cum  nuditatem 
aspiceret,  compunctus  corde,  lamentabili  vo- 
ce  dixit  ad  socium  :  Magnam  verecundiam  in- 
tuhtnobishujusinopia,  quianospro  magnis 
divitiis  paupertatem  eligemus,  eteccemagis 
relucet  in  isto.  Propter  sanctae  paupertatis 
amorem  omnipotentis  Dei  famulus ,  eleemo- 
synis  ostiatim  quoesitis  utebatur  multo  liben- 
tius,  quam  oblatis.  Si  quando  enim  invitatus 
a  magnis  personis,  mensis  esset  profusioribus 
honorandus,  prius  per  propinquas  vicinorum 
domos  panum  fragmenta  petebat,  ac  deinde 
sic  ditatus  inopia  discumbebat.  Et  cum  ali- 
quando  id  fecisset,  invitatus  a  domino  Hos- 
tiense,  qui  pauperem  Christi  praecipuo  com- 
plexabatur  atTectu ,  conquerenti  Episcopo, 
quod  suo  derogasset  honori,  utpote  qui,  in 
ejus  comesturus  domo,  pro  eleemosynis  isset, 
servus  Dei  respondit :  Magnum,  mi  Domine, 
vobis  honorem  exhibui ,  dum  majorem  Do- 
minum  honoravi.   Siquidem  beneplacitum 


est  Domino  in  paupertate,  et  ea  maxime, 
quae  voluntaria  pro  Christo  mendicitas  est. 
Hanc  dignitatem  regalem ,  quam  pro  nobis 
Dominus  Jesus  egenus  factus  assumpsit,  ut 
sua  nos  ditaret  inopia,  ac  vere  pauperes  spi- 
ritu  regni  ccelorum  reges  institueret  et  hae- 
redes,  nolo  relinquere  pro  feudo  divitiarum 
falsarum  vobis  ad  horam  concesso.  Nonnun- 
quam  fratres  ad  petendum  eleemosynam 
hortans,  verbis  utebatur  hujusmodi  :  Ite, 
inquit,  quoniam  hac  novissima  hora  fratres 
minores  commodati  sunt  mundo,  ut  electi  in 
eis  impleant,  unde  a  judice  commendentur, 
illud  audientes  suavissimum  verbum  *  : 
Quandiu  fecistis  uni  ex  his  fratribus  meis 
minimis ,  mihi  fecistis.  Jucundum  proinde 
dicebat  sub  Fratrum  Minorum  titulo  men- 
dicare,  quem  in  retributione  justorum  evan- 
geUcae  veritatis  Magister  ore  suo  tam  signan- 
ter  expressit.  In  festis  quoque  praecipuis,  ubi 
opportunitas  aderat,  mendicare  solitus  erat, 
dicens  in  sanctis  pauperibus  propheticum 
illud  impleri  ^  :  Panem  angelorum  mandu- 
cavit  homo.  Illum  sane  panem  angelicum 
esse  dicebat,  quem  pro  Dei  petitum  amore, 
et  beatis  suggerentibus  angelis  pro  ipsius 
charitate  largitum,  sancta  paupertas  colligit 
ostiatim.  Unde  cum  semel  die  sancto  Pas- 
chae  moram  faceret  in  eremitorio  quodam 
adeo  ab  hominum  habitatione  remoto,  quod 
commode  mendicare  non  posset,  memor 
illius ,  qui  discipulis  euntibus  in  Emmaus 
ipso  die  in  specie  peregrini  apparuit  ^,  ab 
ipsis  fratribus  eleemosynam  petiit  ut  pere- 
grinus  et  pauper.  Quam  cum  accepisset  hu- 
militer,  sacris  eos  informavit  eloquiis ,  quod 
transeuntes  per  mundi  desertum  tanquam 
peregrini  et  advenae ,  verique  Hebrael,  Pas- 
cha  Domini,  hocest  transitum  exhocmundo 
ad  Patrem  ,  in  paupertate  spiritus  continue 
celebrarent.  Et  quoniam  in  petendis  eleemo- 
synis  non  quaestus  agebatur  cupidine,  sed 
spiritus  libertate ,  Pater  pauperum  Deus 
specialem  de  ipso  curam  gerere  videbatur. 

'  .VaWi.,  xw,  50.  —  =  Psal.  L^xvir,  25.  —  s  Luc., 
XXIV,  13. 


318  LEGENDA  S. 

Acciditenim  semel  ut  infirmitate  gravatus 
Domini  servus,  in  loco  Noceriae,  reduceretur 
Assisium  per  solemnes  nuntios,  ud  hoc  Assi- 
siualis  populi  devotione  transmissos.  Qui 
Christi  famulum  deducentes,  ad  villam 
quamdam  deveuerunt  pauperculam,  nomi- 
ne  Sarthianum  :  ubi  cum  fames  et  hora  ci- 
bum  expelerent,  euntes_,  et  nihil  invenientes 
venale,  vacui  redierunt.  Ad  quos  vir  san- 
ctus :  Ideo  nihil  invenistis,  quia  plus  in  mus- 
cis  vestris,  quam  in  Domino  confiditis.  Mus- 
cas  nempe  denarios  vocavit.  Sed  reverti- 
mini,  ait,  per  domos,  quas  circuistis,  et  amo- 
rem  Dei  offerentes  [a)  pro  pretio,  humiUter 
eleemosynam  postulate.Necfalsa  id  aestima- 
tione  verecundum  putetis  aut  vile,  quoniam 
universa  in  eleemosyna  post  peccatum,  di- 
gnis  et  indignis,  Eleemosynarius  ille  ma- 
gnus  largiflua  pietate  concessit.  Deponunt 
erubescenliam  milites  ,  et  eleemosynam 
sponte  petentes,  plura  pro  Dei  amore,  quam 
denariis  emunt.  Siquidem  divino  nutu  corde 
compuncti  pauperes  incolae,  non  solum  sua, 
sed  et  seipsos  liberahter  obtulerunt.  Sicque 
factum  est,  ut  inopiam,  quam  pecunia  rele- 
vare  non  poterat,  Francisci  pauperies  opu- 
lenta  suppleret.  Tempore,  quo  infirmusja- 
cebat  in  eremitorio  prope  Reate,  raedicus 
quidam  opportuno  eum  frequentabat  officio. 
Cam  autem  Christi  pauper  impotens  esset 
ad  rependendam  mercedem  labori  condi- 
gnam,  hberahssimus  Deus ,  ne  ipsum  sine 
praesenti  remuneratione  dimitteret,  pium. 
ejus  obsequium  hocnovo  beneficio  vicepau- 
peris  compensavit.  Hujus  enim  medici  do- 
mus,  quam  tunc  temporis  ex  omni  lucro 
suo  de  novo  construxerat ,  parietum  patula 
scissione  a  summo  usque  deorsum  adeo  de 
proximo  minabatur  ruinam,  quod  non  vide- 
batur  per  humanse  artis  industriam  possibile 
ipsius  casui  obviare.  Ipse  vero  de  sancti  viri 
meritis  plene  confldens ,  cum  magnae  fidei 
devotione  petivit  a  sociis  ejus  aliquid  sibi 
concedi,  quod  idem  vir  Dei  manibus  contre- 
ctasset.   Cum   igitur  modicum   de   rapilhs 

(a)  Ccet.  edit.  offerentis. 


FRANCISCl. 

ipsius  multa  precum  ohtentum  instantia  po- 
suisset  de  sero  intra  muri  scissuram,  mane 
resurgens,  tanta  invenit  aperturam  illam 
soliilitate  conclusam,  ut  nec  reliquias  ibi  po- 
sitas  posset  extrahere ,  nec  scissurae  prioris 
vestigium  aliquod  invenire.  Factumque  est, 
ut  qui  ruinoso  corpusculo  servi  Dei  sedule 
ministrarat,  ruiturse  domus  propriae  peri- 
culo  praecaveret. 

Alio  quoque  tempore  vir  Dei  ad  quam- 
dam  eremum  transferre  se  volens,  ut  ibi 
liberius  contemplationi  vacaret,  quia  debilis 
erat ,  cujusdam  viri  pauperis  vectabatur 
asello.  Cumque  diebus  aestivis  famulum 
Christi  sequendo  vir  ille  montana  conscen- 
deret,  asperiori  et  longiori  itinere  fatigatus, 
nimioque  sitis  ardore  deficiehs,  instanter 
Cfepit  clamare  post  sanctum  :  En  morior 
(inquit)  siti,  nisi  poculi  alicujus  beneficio 
continuo  refociller.  Absque  mora  vir  Dei 
prosilivit  de  asino,  et  fixis  in  terra  genibus, 
palmas  tetendit  in  coelum ,  orare  non  ces- 
sans,  donec  se  intellexit  auditum.  Oratione 
tandem  finita  :  Festina,  inquit  viro,  ad  pe- 
tram,  et  illic  aquam  vivam  invenies,  quam 
tibi  hac  hora  misericorditer  Christus  de  la- 
pide  bibendam  produxit.  Stupenda  Dei  di- 
gnatio,  quae  servis  suis  tam  facile  se  incli- 
nat !  Bibit  sitiens  homo  aquam  de  petra  oran- 
tis  virtute ,  et  poculum  hausit  de  saxo  du- 
rissimo.  Aquae  decursus  ibidem  ante  non 
fuit,  nec  ,  ut  est  diligenter  quaesitum,  dein- 
ceps  potuit  inveniri.  Qualiter  autem,  per 
merita  sui  pauperis ,  Christus  muItipUcave- 
rit  cibos  in  mari,  cum  suo  sit  loco  inferius 
annotandum ;  hoc  tantum  commemorasse 
sufficiat,  quod  eleemosyna  modica  sibi  col- 
lata ,  nautas  a  famis  et  mortis  periculo  per 
dies  plurimos  liberavit,  ut  ex  hoc  liquido 
possit  adverli,  quod  omnipotentis  Dei  famu- 
lus ,  sicut  in  eductione  aquae  de  petra  con- 
formis  extitit  Moysi,  sic  in  multiphcatione 
victualium  Elisaeo.  Procul  igitur  a  pauperi- 
bus  Christi  diffidentia  omnis  abscedat.  Si 
enim  paupertas  Fancisci  adeo  copiosae  suffi- 
cientiae  fuit,  ut  subvenientium  sibi  defectus 


CAPUT  VIII.  319 

jam  mira  virtute  suppleret,  quod  nec  cibus,  non  animariiin    qua^rit  salutem,  sed  pro- 

nec  potus,  nec  domus  deesset ,  cum  pecu-  priam  laudem,  sive  qui  pravitate  destruit 

niae ,  et  artis ,  et  naturse  facultas  defecerat ;  vitae,  quod  aedificat  veritate  doctrinte.  Prae- 

multo  magisilla  merebitur,  qua?  usitato  di-  ferendurn  huic  dicebat  fratrem  simplicem, 

vina?  providentiae  ordine  comrauniter  conce-  et  elinguem,  qui  bono  exemplo  alios  provo- 

duntur.  Si,  inquam,  petrae  siccitas  ad  pau-  catad  bonum.  Illud  quoque  verbum  '  :  Do- 

peris  vocem  abundans  poculum  sitienti  pro-  nec  sterUis  veperitplunmos,  taliter  expone- 

pinavit  pauperculo ,  nil  jam  inter  omnia  bat :  Sterilis,  inquit,  est  frater  pauperculus, 

suum  denegabit   obsequium  his,  qui  pro  qui  generandi  in  Ecclesia  fUios  non  habet 

Auctore  omnium  omnia  reliquerunt.  officium.  Hicpariet  in  judicio  plurimos,  quia 

quos  nunc  privatis  orationibus  convertit  ad 

CAPUT  VIII.  Christum,  suaj  gloriae  tunc  judex  ascribet. 

^     .,,.     ^,       ,  ,       ,.  ,.  Qf^(c  multos  habet  filios,  infirmahitur,  qmdi 

De  pietahs  affectu,  et  quomodo  ratione  carentia  „..^  r     +  ^    ,  .         , 

videba^Uur  ad  ipsum  affici.  pi^dicator  vanus   et   loquax,   qui   multis 

nunc  quasi  sua  virtute  genitis  gaudet,  co- 

Pietas  vera ,  quae  secundum  Apostolum  *  gnoscet  tunc  se  nil  proprii  habere  in  eis. 

ad  omnia  valet,  adeo  cor  Francisci  repleve-  Cum  igilur   animarura   salutem  viscerosa 

rat,  ac  penetraverat,  ut  totum  videretur  ser-  pietate  appeteret,  et  fervida  aemulatione  ze- 

vum   Dei  in  suura  dominium   vendicasse.  laret,  suavissimis  se  dicebat  repleri  odori- 

Ha6c  est,  quae  ipsum  per  devotionem  sursum  bus ,  et  quasi  unguento  pretioso  L'niri  cum 

agebat  in  Deum ,  per  compassionem  trans-  sanctorum  fratrum  per  orbem  distantium 

formabat  in  Christum,  per  condescensionem  odorifera  fama ,  multos  audiret  ad  viam  ve- 

inclinabat  ad  proximura,  et  per  universalem  ritatis  induci.  £t  tahum  auditu  exultabat  in 

conciliationem  ad  singula,  refigurabat  ad  spiritu,  benedictionibus  omni  acceptione  di- 

innocentiae  statum.  Cumque  per  hanc  pie  gnissimis  fratres  illos  accumulans,  qui  ver- 

moveretur  ad  omnia,  specialiter  tamen  ani-  bo,  vel  opere,  ad  Christi  amorem  inducerent 

mas  Christi  Jesu  sanguine  pretioso  redem-  peccatores.  Sic  etiam  qui   Religionem  sa- 

ptas   cum  cerneret  inquinari  aliqua  sorde  cram  iniquis  violarent  operibus,  maledictio- 

peccati,  tanta  miserationis  teneritudine  de-  nis  ejus  gravissimam  incurrebant  senteu- 

plorabat ,  ut  eas  tanquara  mater  in  Christo  tiam.  Ad  te,  Domine  (inquit) ,  sanctisssime 

quotidie   parturiret.  Et   hsec  penes  ipsura  a  tota  ccelesti  curia,  et  a  me  parvulo  tuo  sint 

causa  praecipua  venerandi  verbi  Dei  mini-  maledicti ,  qui  suo  malo  exemplo  confun- 

stros,  quod  semen  fratri  suo  defuncto,  Chri-  dunt ,  et  destruunt,  quod  per  sanctos  fratres 

sto  videhcet  pro  peccatoribus  cruxifixo,  per  ordinis  hujus  aedificasti,  et  aedificare  uon 

ipsorum  conversionem ,  et  pia  sollicitudine  cessas.  Tanta  frequenter  afficiebatur  mcesti- 

suscitent*,   et   sollicita  pietate  gubernent.  tia  super  scandala  pusillorum,  ut  deficere 

Istiusmodi  miserationis  officium  Patri  mise-  se   putaret ,  nisi   divinae  fuisset  cleraentise 

ricordiarum  omni  sacrificio  firmabat  (a)  acce-  consolatione   suffultus.  Cura  autem  semel 

ptius ,   maxime   si   studio   fuerit  perfectae  mahs  turbatus  esset  exemplis,  et  anxio  spi- 

charitatis  impensum,  ut  ad  id  laboretur  ma-  ritu  misericordem   Patrera  precar«;tur  pro 

gis  exeraplo,  quara  verbo;  magis  lacrymosa  fihis,  responsura  hujusmodi  reportavit  a  Do- 

prece,  quam  loquaci  sermone.  Plangendum  mino  :  Cur  tu,  pauper  homuncio,  conturba- 

proindedicebatpra3dicatorem,tanquamvera  ris?  An  ego  te  super  religionem  raeam  sic 

pietate  privatum  ,  sive  qui  in  praedicatione  pastorem  institui,  ut  me  principalem  nescias 

1  I  Tim.,  iv,  8.  -  ^  Deut.,  xxv,  5.  -  '  I  Reg.,  ^''^  patronum?  Hominem  simphcem  ad  hoc 

IT,  5.  (o)  Leg.  affiruiabat. 


:]-20                                            LEGENDA  S.  FRANCISCl. 

te  constitui,  ut  quae  in  te  fecero,  non  huma-  des,  o  frater ,  speculum  tibi  proponitur  Do- 

uae  industriae,  sed  supernse  gratiae  ascriban-  mini  ^  et  pauperis  Matris  ejus.  In  infirmis 

tur.  Ejjo  vocavi,  servabo,  etpascam,  et  aliis  similiter  infirmitales,  quas  assumpsit,  con- 

excidentibus  alios  sul)rogabo,  ita  ut  si  nati  sidera.  Cumque  in  pauperibus  cunctis,  et 

non  fuerint,  faciam  illos  nasci,  et  quantis-  ipsechristianissimuspauper,  effigiemChristi 

cumque  fuerit  impulsilius  paupercuk  hcec  prospiceret ,  si  qua  etiam   necessaria  vitae 

concussa  religio,  salva  sempcr  meo  munere  sibi  collata  fuissent ,  eis  occurrentibus  uoq 

permanel)it.  Detractionis  quoque  vitium  ini-  solum  liberaliter  conferebat;  verumetiam, 

micum  fonti   pietatis  et  gratiae  ,   tanquam  ac  si  illorum  propria  essent,  judicabat  esse 

serpentinum  abhorrebat  morsum,  et  atrocis-  reddenda.  Accidit  semel,  ut  eidem  redeunti 

simam  pestem ,  et  piissimo  Deo  abomina-  de  Senis/pauper  quidam  occurreret,  cum 

bile  fore  firmabat  (a),  pro  eo  quod  detractor  occasione  infirmitatis  super  habitum  palliolo 

animarum  sanguine  pascitur ,  quas  gladio  quodam  esset  amictus.  Cujus  miseria  oculo 

linguae  nccat,  Audiens  semel  fratrem  quem-  clementi  conspecta  :  Oportet,   inquit  ad  so- 

dam  denigrare  famam  alterius ,  conversus  cium,  ut  reddamus  mantelium  pauperculo 

ad  vicarium  suum  dixit  :  Surge,  surge,  dis-  isti,  nam  ipsius  est.  Miituo  enim  ipsum  ac- 

cute   diligenter ,  et  si  accusatum  fratrem  cepimus,  donec  pauperiorem  invenire  conti- 

innocentem  repereris,  accusantem  dura  cor-  geret.  Socius  autem  pii  patris  necessitatem 

rectione  cunctis  redde  notabilem.  Nonnun-  considerans,  pertinaciter  obsistebat,  ne  pro- 

quam  vero  eum,  qui  fratrem  snum  famcfi  videret  ahi,  se  neglecto.  At  ille :  Pro  furto, 

gloria  spoliaret,  judicabat  habitu  spolian-  ait,  mihi  reputo  a  magno  Eleemosynario 

dum,  nec  ad  Dominum  oculos  posse  leva-  imputandum,  si  hoc,  quod  fero,  non  dedero 

re,  nisi  prius,  quod  abstulerat,  reddere  pro  magis  egenli.  Propterea  de  omnibus,  quae 

posse  curaret.  Tanto  major  est,  aiebat,  de-  sibi  dabantur  ad  necessitatem  corporis  rele- 

tractorum  impietas,  quam  latronum,  quan-  vaiidam,  solitus  erat  a  dantibas  licentiam 

to  lex  Christi ,  qu»  in  observantia  pietatis  petere,  ut  licite  posset,  si  magis  egenus  oc- 

impletur ,  magis   animarum  ,  quam  cor-  curreret,  erogare.  Nulli  prorsus  rei  parce- 

porum,  nos  astringit  optare  salutem.  Affli-  bat,  nec  mantellis,  nec  tunicis ,  nec  libris, 

ctis  quoque  qualicumque  corporali  molestia,  nec  etiam   paramentis  altaris,  quin  omnia 

mira  compassionis  teneritudine  condescen-  haec,  dum  posset,  ut  pietatis  impleret  offi- 

dens,  si  quid  penuriae ,  si  quid  defectus  in  cium,  indigentibus  largiretur.  Pluries  cum 

aliquo  cerneret,  pii  cordis  dulcedine  regere-  oneratis  obviaret  in  via  pauperibus ,  imbe- 

bat  in  Christum.  Sane  clementiam  habebat  cilles    humeros   iliorum   oneribus    suppo- 

ingenitam,  quam  superinfusa  Christi  pietas  nebat. 

duplicabat.  Itaque  liquescebat  animus  ejus  Considerationequoque  primaeoriginisom- 

ad  pauperes et  infirmos,  et quibus  nonpoterat  nium,  abundantiori  pietate  repletus,  creatu- 

manum,  exhibebat  affectum.  Contigit  semel  ras,  quantumhbet  parvas,  fratris  vel  sororis 

ut  pauperi  cuidam  eleemosynam  importune  appellabat  nominibus,  pro  eo  quod  sciebat 

petenti ,  unus  e  fratribus  durius  responde-  eas  unum  secum  habere  principium.  Illas  ta- 

ret.  Quod  audiens  pauperum  pius  amator,  men  viscerosius  amplexabatur,  et  dulcius , 

fratri  praecepit ,  ut  ad  illius  pauperis  pedes  quae  Christi  mansuetudinem  piam  simili- 

se  nudatum  prosterneret,  proclamaret  cul-  tudine  naturali  praeteudunt,  et  Scripturae  si- 

pabilem,  orationis  sufTragium  postularet,  et  gniticatione  figurant.    Redemit  frequenter 

veniam.  Quod  cum  ille  fecisset  humiliter,  agnos,  qui  ducebantur  ad  mortem,   illius 

dulciter  pater  adjecit :  Dum   pauperem  vi-  memor  agni  mitissimi,  qui  ad  occisionem 

(fl)  Leg.  atfirmabai.  duci   voluit  pro   peccatoribus   redimendis. 


CAPUT  vni. 


321 


Hospitato  quadam  vioe  servo  Dei  apud  mo- 
nasterium   Sandi  Yerecundi  de  episcopatu 
EugubiijOvicula  qusedamagniculum  peperit 
illa  nocte.  Aderat  sus  ferocissima,  quse  vitse 
innocentis  non  parcens ,  rapaci  eum  morsu 
necavit.  IIoc  audito,  pius  pater,  mira  com- 
passione  commotus,  et  Agni  sine  macula 
recordatus,  lamentabatur  pro  morte  agniculi 
coram  omnibus,   dicens  :  Heu  me,  frater 
agnicule,  animal  innocens,  Christum  humi- 
nibus  repraesentans;  maledicta  sit  irapia,  quse 
te  interfecit,  nullusque  de  ea  comedat  homo 
vel  bestia.  Mirabile  dictul  statim  infirmari 
coepit  porca  malefica,  et  tribus  diebus  cor- 
poream  poenam  exsolvens^  ultricem  tandem 
pertulit  necem.  Projecta  autem  in  vallum 
monasterii,  ibique  longo  tempore  jacens,  in 
modum  tabula^  desiccata,  nulla  fuit  esca  fa- 
melico.  Advertat  igitur  humana  impietas 
quali  pcena  sit  ferienda  fmaliter,  si  tam  hor- 
renda  morte  percussa  est  ferocitas  bestialis; 
perpendat  et  fidehs  devolio,  quam  in  servo 
Dei  pietas  fuerit  admirandae  virtutis,  et  co- 
piosae  dulcedinis,  ut  ei  applauderet  suo  mo- 
do  etiam  naturabrutorum.  Iter  enim  faciens 
juxta  civitatem  Senensem,  invenit  in  pascuis 
magnum  ovium  gregem.  Quas  cum  beni- 
gne,  ut  erat  sohtus,  salutasset,  relicto  pastu, 
cucurrerunt  omnes  ad  eum,  levantesque  ca- 
pita  sua,  erectis  in  eum  luminibus  intende- 
bant.  Tantum  quidem  ei  fecerunt  applau- 
sum,  ut  pastores  mirarentur,  et  fratres,  cer- 
nentes  circa  ipsum  tam  ovium  agnos,  quam 
ipsos  arietes  sic  mirabiUter  exultantes.  Alio 
quoque  tempore  apud  Sanctam  Mariam  de 
Portiuncula  quaedam  viro  Dei  fuit  ovis  obla- 
ta,  quam  propter  innocentiae  ac  simplicitatis 
amorem,  quas  ovis  natura  praetendit,  gra- 
tanter  suscepit.  Monebat  pius  vir  oviculam, 
ut  et  laudibus  divinis  intenderet,  et  ab  omni 
fratrum  offensa  caveret;  ovis  autem,  quasi 
viri  Dei  pietatem  adverteret,  informationem 
ipsius  soUicite  observabat.  Nam  audiens  fra- 
tres  in  choro  cantare,  et  ipsa  ecclesiam  in- 
grediens,  sine  alicujusinformationeflectebat 
genua,  vocem  balatus  emittens  ante  altare 

TOM.  XIY. 


VirginisMatris  Agni,  ac  si  eam  salutare  ges- 
tiret.  Insuper,  et  cum  elevaretur  sacratissi- 
mum  Christi  corpus  inter  Missarum  solem- 
nia,  flexis  curvabalur  pophtibus,  tanquam  si 
reverens  pecus  de  irreverentia  indevotos  ar- 
gueret,  Christoque  devotos  ad  Sacramenti 
reverentiam    invitaret.    Tempore  quodam 
agniculum  in  urbe  secum  habuerat,  ob  re- 
verentiam  illius  mitissimi  Agni ;  quem  no- 
bih  matronae  domina3,  scilicet  Jacobae  de 
Septem  Soliis,  in  suo  recessu  conservandum 
commisit.  Agnus  vero  quasi  in  spiritualibus 
eruditus  a   sancto,  dominae  ad  ecclesiam 
eunti,  stanti,  et  revertenti  societate  (a)  in- 
separabiU  cohaerebat.  Si  matutinali  hora  do- 
mina  tardaret  exurgere ,  agnus  consurgens 
impellebat  eam  cornulis,  et  balatibus  exci- 
tabat,  gestibus  adhortans,  et  nutibus,  ut  ad 
ecclesiam  properaret.  Propter  quod  agnus 
Francisci  discipulus,  devotionis  jam  magis- 
ter  effectus,  ut  mirabiUs  et  amabilis,  a  do- 
mina  servabatur.  Alio  quoque  tempore  apud 
Grecium  vivus  viro  Dci  oblatus  fuit  lepus- 
culus,  qui  Uber  in  terra  positus,  cum  posset 
quo  vellet  effugere,  vocante  se  patre  beni- 
gno,  in  sinum  illius  propero  cursu  saUavit. 
Quem  ipse  pio  cordis  affectu  circumfovens , 
videbatur  eidem  compati  quasi  mater,  dul- 
cique  aUocutione  commonitum,  neseiterum 
capi  permitteret,  liberum   abire  permisit. 
Cumque  pluries  in  terra  positus  ut  abscede- 
ret,  semper  in  sinum  patris  rediret,  tanquam 
si  sensu  quodam  occulto  cordis  ipsius  perci- 
peret  pietatem,  tandem  jussu  patris  a  fratri- 
bus  delatus  est  ad  loca  solitudinis  tutiora. 
Modo  quoque  consimiU,  in  insula  lacus  Pe- 
rusini  cuniculus  quidam  captus,  et  viro  Dei 
oblatus,  cum  caeteros  fugeret,  manibus  ejus 
et  sinu  (6)  se  domestica  securitate  commisit. 
Per  lacum  Reatinum  eidem  ad  eremum  de 
Grecio  properanti,  piscator  unam  ex  devo- 
tione  fluvialem  obtuUt  avem,  quam  cum 
libenter  susceptam  apertis  invitaret  nianibus 
ad  recessum,  nec  iUa  vellet  abire,  erectis 
in  ccelum  oculis,  diu  in  oratione  permansit, 

(a)  CoBt.  edit.  societati.  —  [b,  Leg.  sinui. 

21 


322  .   LEGENDA  S. 

et  quasi  aliunde  post  longam  horara  ad  se 
reversus,  dulciter  iterato  mandavit  aviculae, 
ut  Dominum  laudatura  recederet.  Suscepta 
itaque  cum  benedictione  licentia,  gestu  cor- 
poris  quoddam  praetendens  gaudium,  advo- 
lavit.  In  eodem  lacu  similiter  oblatus  fuit  ei 
piscis  magnus,  et  vivus,  quem  more  solito 
fraterno  nomine  vocans,  in  aquam  reposuit 
juxta  navem.  Piscis  vero  coram  viro  Dei  lu- 
debat  in  aqua,  et  quasi  amore  illius  allectus, 
nullatenus  recessit  a  navi,  nisi  prius  ab  eo- 
dem  cum  benedictione  liceutia  sibi  data.  Alio 
quoque  tempore  ambulans  cum  quodam  fra- 
tre  per  paludes  Venetiarum,  invenit  maxi- 
mam  avium  multitudinem  residentium,  et 
cantantium  in  virgultis.  Quibus  visis,  dixit 
ad  socium  :  Sorores  aves  laudant  Creatorem 
suum ;  nos  itaque,  in  medium  ipsarum  eun- 
tes,  laudes  et  lioras  canonicas  Domino  decan- 
temus.  Cumque  in  medium  ipsarum  intras- 
sent,  non  sunt  aves  motae  de  loco.  Et  quia 
propter  garritum  ipsarum  in  dicendis  lioris 
se  mutuo  audire  non  poterant,  conversus  vir 
sanctus  dixit  ad  aves  :  Sorores  aves,  a  cantu 
cessate,  donec  laudes  Deo  debitas  persolva- 
mus.  At  illae  continuo  tacuerunt,  tamdiu  in 
silentio  persistentes ,  quamdiu  dictis  horis 
spatiose,  et  laudibus  persolutis,  a  sancto  Dei 
cantandi  licentiam  receperunt.  Dante  autem 
eis  viro  Dei  Ucentiam,  statim  more  solito 
cantum  suum  resumpserunt.  Apud  S.  Ma- 
riam  de  Portiuncula,  juxta  cellam  viri  Dei 
super  ficum  cicada  desidens,  et  decantans , 
cum  servum  Domini,  qui  etiam  in  parvis 
rebus   magnificentiam   Creatoris    admirari 
didicerat^  ad  divinas  laudes  cantu  suo  fre- 
quentius  excitaret ,  ab  eodem  quadam  die 
vocata,  velut  edocta  ccelitus,  super  manum 
volavit  ipsius.  Cui  cum  dixisset :  Canta,  so- 
ror  mea  cicada,  et  Dominum  Creatorem  tuo 
jubilo  lauda.  Sine  mora  obediens  canere  cce- 
pit,  nec  destitit,  donec  j  ussu  patris  ad  locum 
proprium  revolavit.  Mansit  autem  per  octo 
dies  ibidem,  quohbet  die  veniendo,  cantando 
et  recedendo,  ejus  jussa  perficiens.  Tandem 
vir  Dei  ait  ad  socios  :  Demus  jam  sorori  no- 


FRANCISCI. 

stra^,  cicadae  hcentiaiu  :  satis  etiam  nos  suo 
cantu  laetificans  ad  laudes  Dei  octo  dierum 
spatio  excitavit.  Et  statim  ab  eo  licentiata 
recessit,  nec  ullra  il)idem  apparuit,  ac  si 
mandatum  ipsius  non  auderet  aliquatenus 
praeterire.  Eidem  Senis  infirmo  phasianus 
quidam,  de  novo  captus ,  a  nobili  quodara 
transmissus  est  vivus.  Qui  continuo  ut  vi- 
rum  sanctum  audivit,  et  vidit,  tanta  ei  arai- 
cabihtate  cohaesit,  ut  nuUo  modo  pateretur 
ab  ipso  sejungi.  Nam  pluribus  vicibus  extra 
locellum  fratrum  in  vinea  positus ,  ut  abiret 
si  vellet,  rapido  semper  cursu  redibat  ad  pa- 
trem,  tanquam  si  ab  eodem  omni  fuisset 
tempore  educatus.  Deinde  cuidam  collatus 
viro,  qui  ex  devotione  servum  Dei  visitare 
solebat,  velut  sibi  raolestum  foret  a  pii  pa- 
tris  absentari  conspectu,  escara  recusavit  ora- 
nino.  Reportatus  tandem  ad  famulum  Dei , 
statira  ut  conspexit  euudera,  quibusdam  hi- 
laritatis  praetensis  gestibus,  avide  raandu- 
cavit.  Cum  ad  eremum  pervenisset  Alvernae, 
propter  Quadragesimam  celebrandam  in  ho- 
norem  Archangeli  Michaelis  diversi  generis 
aves  circa  ipsius  cellulam  volitantes,  con- 
centu  sonoro,  et  laetitiae  gestibus,  quasi  de 
ejus  adventu  gaudentes  patrera  pium  invi- 
tare  ac  allicere  videbantur  ad  raoram.  Quo 
viso,  dixit  ad  socium  :  Cerno,  frater,  volun- 
tatis  esse  divinae,  quod  hic  aliquandiu  com- 
moreraur,  tantura  sorores  aviculae  de  nostra 
videntur  praesentia  consolari.   Cura  igitur 
contraheret  ibi  morara,  falco  ibidera  nidifi- 
cans  magno  se  illi  amicitiae  foedere  copula- 
vit.  Nam  seraper  horam  nocturno  tempore, 
in  qua  vir  sanctus  ad  divina  offlcia  surgere 
solitus  erat,  cantu  suo  praeveniebat,  et  sono. 
Quod  famulo  Dei  gratissimura  erat^  eo  quod 
tanta  sollicitudo,  quam  circa  eum  gerebat, 
omnem  ab  ipso  torporem  desidiae  excuteret. 
Cura  vero  servus  Christi  infirmitate  plus  so- 
lito  gravaretur,  parcebat  falco,  nec  tam  tem- 
pestivas  indicebat  vigihas.  Siquidem  velut 
instiuctus  a  Deo,  circa  diluculum  suae  vocis 
campanam   levi    tactu   pulsabat.   Divinum 
certe  videtur  fuisse  praesagium,  tara  in  exul- 


CAPUT  IX. 


323 


tatione  multimodi  generis  avium,  quam  iu 
cantu  falconis,  cum  Dei  laudator,  et  cultor, 
pennis  contemplationis  subvectus,  tunc  foret 
illic  apparitioneseraphica  suLlimandus.  Mo- 
ram  eo  faciente  tempore  quodam  in  eremi- 
torio  Grecii,  loci  illius  indigenae  malis  mul- 
tiplicibus  vexabanlur.  Nam  et  luporum  ra- 


CAPUT  IX. 

De  fervore  charitatis,  et  desiderio  martyrii. 

Charitatem  ferventem,  qua  Sponsi  amicus 
Franciscus  ardebat,  quis  enarrare  sufficiat  ? 
Totus  namque,  quasi  quidam  carbo  ignitus, 


pacium  multitudo,  non  solum  bruta,  sed  et     divini  araoris  flamma  videbatur  absorptus. 


homines  consumebat,  et  grando  annua  tem- 
pestate  blada  et  vineas  devastabat.  Dum  igi- 
tur  sic  afflictis  prseco  vsacri  Evangelii  prsedi- 
caret,  dixit  ad  eos  :  Ad  honorem,  et  laudem 
Dei  omnipotentis ,  fidejubeo  vobis,  quod 
pestilentia  haec  omnis  abscedet;  et  respi- 
ciens  vos  Dominus  multiplicabit  in  tempora- 
hbus  bonis,  si,  mihi  credeutes,  misereamini 
vestri,  ut  vera  confessione  praemissa  dignos 
faciatis  poenitentia3  fructus.  Iterum  hoc  an- 
nuntio  vobis,   quod  si  beneficiis  ingrati  ad 


Subito  enim  ad  auditum  amoris  Dominiexci- 
tabatur,  afficiebatur,  inflammabatur,  quasi 
plectro  vocis  extrinseca^  chorda  cordis  inte- 
rior  tangeretur.  Talem  pro  eleemosynis  cen- 
sum  ofterre,  nobilem  prodigalitatem  dicebat, 
et  eos,  qui  minus  ipsum  quam  denarios  re- 
putarent,  esse  stultissimos,  pro  eo  quod  so- 
hus  divini  amoris  impretiabile  pretium  ad 
regnura  ccelorum  sufficiat  comparandum, 
et  ejus,  qui  nos  multum  amavit,  multum  sit 
amor  amandus.  Ut  autem  ex  omnibus  exci- 


vomitum  conversi  fueritis,  innovabitur  pla-  taretur  ad  amorem  divinum,  exultabat  in 

ga,  duphcabitur  poena,  et  majori  in  vos  ira  cunctis  operibus  manuum  Domini,  et  per 

desaeviet.  Ab  illa  utique  hora  poenitentiam  jucunditatis  specula  in  vivificam  consurge- 

ad  exhortationem    ipsius   agentibus  illis,  bat  rationemetcausam.  Contuebatur  in  pul- 

cessaverunt  clades,  periere  pericula,  necmo-  chris  pulcherrimura,  et  per  impressa  rebus 

lestiaequidquamlupi  intulere  velgrandines.  vestigia,  prosequebatur  ubique  dilectum, 

Imo,  quod  majus  est,  si  quando  vicinorum  de  omnibus  sibi  scalam  faciens,  per  quam 

arva  grando  pervaderet,  istorum  terminis  conscenderet  ad  apprehendendum  eum,  qui 

appropinquans,  terminabatur  ibidem,  aut  in  est  desiderabilis  totus.  Inauditae  namque  de- 

partem  aliam  divertebat.  Cessavit  grando,  votionis  affectu^  fontalem  illam  bonitatem 

servaverunt  et  lupi  pactionem  servi  Dei,  nec  in  creaturis  singulis ,  tanquam  in  rivulis  , 

contra  pietatis  legem  in  homines  ad  pieta-  degustabat,  et  quasi  ccelestem  concentum 

tem  conversos  attentaverunt  amplius  desae-  perciperet  in  consonantia  virtutuin  et  ac- 

vire,  quamdiu  juxta  condictum  contra  piis-  tuum  eis  datorum  a  Deo,  ipsas  ad  laudem 


simas  Dei  leges  impie  non  egerunt.  Pie  igi- 
tur  sentiendum  est  de  pietate  viri  beati,  quae 
tam  mirae  dulcedinis  et  virtutis  fuit,  ut  do- 
maret  ferocia,  domesticaret  silvestria,  man- 
sueta  doceret,  et  brutorum  naturam  homini 
jam  lapso  rebellem  ad  sui  obedientiam  incli- 


Domini,  more  prophetae  David,  dulciter  hor- 
tabatur.  Christus  Jesus  crucifixus  intra  suae 
mentis  ubera,  ut  myrrhae  fasciculus  ',  jugi- 
ter  morabatur,  in  quem  optabat  per  exces- 
sivi  amoris  incendium  totaliter  transformari. 
Praerogativa  quoque  peculiaris  devotionis 


naret.  Vere  h^c  est,  quae  cunctas  sibi  crea-     ad  ipsum,  ab  Epiphania;  festo  usque  ad  con- 


turas  confcederans  valet  ad  omnia,  promis- 
sionem  habens  vitce ,  quce  nunc  est^  et  fu- 
turce  K 


1  I  Tim.,  IV,  8.-5  Cant.,  i,  12. 


tinuos  quadraginta  dies,  eo  scilicet  tempore, 
quo  Christus  latuit  in  deserto,  ad  solitudinis 
loca  declinans,  cellaque  reclusus,  quanta 
poterat  arctitudine  cibi  et  potus,  jejuniis  et 
orationibus,  et  laudibus  Dei,  sine  intermis- 
sione  vacabat.  Tam  fervido  quidem  in  Chri- 


324                                           LEGENDA  S.  FRANCISCI. 

stuiu  ferebatur  affedu;  sed  et  dilectus  illi  pus,  el  perardoremdesiderii  spiritumimmo- 

tam  familiarem  rependebat  amorein,  ut  vi-  laret,  exterius  iu  atrio  sacrificans  holocau- 

deretur  ipsi  famulo  Dei  quasi  jugein  prae  stum,  et  in  templo  interius  concremans  thy- 

oculis  ipsius  Salvatoris  sentire  pra^senliam,  miama.  Sic  autem  eum  charitatis  excessiva 

sicut  aliquando  sociis  familiariter  revelavit.  devotio  sursum  in  divina  ferebat,  ut  ejus- 

Flagrabat  erga  sacramentum  dominici  cor-  dem  alfectuosa  benignitas  ad  naturae  con- 

poris  fervore  omnium  medullarum,  stupore  sortes  et  gratiae  dilataret.  Quem  enim  crea- 

admirans  permaximo  illam  charissimam  di-  turis  cseteris  germanum  pietas  cordis  effece- 

gnationem,  et  dignantissimam  charitatem.  rat,  mirum  non  est,  si  Creatoris  insignitis(a) 

Saepe  communicabat,  et  tam  devote,  ut  ahos  imagine,  et  sanguine  redemptis  auctoris, 

devotos  efficeret,  dum  ad  immaculati  Agni  germaniorena  Christi  charitas  faciebat.  Non 

degustationem  suavem,  quasi  spiritu  ebrius,  se  Christi  reputabat  amicum,  nisi  animas 

in  menlis  ut  plurimum  rapiebatur  excessu.  foveret,  quas  ille  redemit.  Saluti  animarum 

Matrem  Domini  noslri  Jesu  Christi  indicibili  nihil  praeferendum  esse  dicebat,  eo  maxime 

complectebatur  amore,  eo  quod  Dominum  probans,  quod  unigenitus  Dei  pro  animabus 

majestatis  fratrem  nobis  effecerit,  et  per  dignatus  fuerit  in  cruce  pendere.  Hinc  sibi 

eam  simus  misericordiam  consecuti.  In  ipsa  in  oratione  luctamen,  in  praedicatione  dis- 

post  Christum  praecipue  fidens,  eam  sui  ac  cursus,  et  in  exemplis  dandis  excessus.  Unde 

suorum  advocatam  constituit,  et  ad  hono-  quotiens  austeritas  nimia  reprehenderetur 

rem  ipsius ,  a  festo  Apostolorum  Petri  et  in  ipso,  respondebat  se  datum  aliis  in  exem- 

Pauli  usqueadfestum  Assumptionis  devotis-  plum.  Licet  eniin  iunocens  ejus  caro,  qua3 

sime  jejunabat.  Angelicis  spiritibus  arden-  jam  se  sponte  subdebat  spiritui,  nullo  egeret 

tibus  igne  mirifico  ad  excedendum  in  Deum,  flagello  propter  offensas ,  tamen  exempli 

et  electorum  animas  inflammandas,  insepa-  causa  renovabat  illi  pcenas  et  onera,  custo- 

rabilis  erat  amoris  vinculo  copulatus,  et  ob  dienspropteraliosvias  duras.  Dicebatenim*: 

devotionem  ipsorum,  ab  Assumptione  Yir-  Si  linguis  hominum  loquar,  et  angelorum^ 

ginis  gloriosae  quadraginta  diebus  jejunans  charitatem  autem  in  meipso  non  habeam,  et 

orationi  jugiter  insistebat.  Beato  autem  Mi-  proximis  virtutumexemplarnon  monstrem, 

chaeli  Archangelo,  eo  quod  animarum  re-  parum  prosum  aliis ,  mihi  nihil.  Ferventi 

praesentandarum  haberet  officium,  speciali  quoque  charitatis  incendio  gloriosum  sanc- 

eratamoredevotior,  propterfervidum,quem  torum  martyrum  aemulabatur  triumphum, 

habebat,  zelum  ad  salutem  omnium  salvan-  in  quibus  nec  amoris  flamma  extingui,  nec 

dorum.  Ex recordatione  Sanctorum  omnium,  fortitudo  potuit  infirmari.  Desiderabat  prop- 

tanquam  lapidum  ignitorum,  in  deificum'  terea  et  ipse,  illa  perfecta  charitate  succen- 

recalescebat  incendium ;  Apostolos  omnes ,  sus,  quae  foras  mittit  timorem  * ,  per  mar- 

et  praecipue  Petrum  et  Paulum,  propter  fer-  tyrii  flammam  hostiam  Domino  se  offerre 

vidam  charitatem,  quam  habuerunt  ad  Chri-  viventem,  ut  et  vicem  Christo  pro  nobis  mo- 

stum ,  summa  devotione  complexans  :  ob  rienti  rependeret ,  et  ad  divinum  amorem 

quorum  reverentiam  et  amorem,  quadrage-  caeteros  provocaret.  Sexto  namque  conver- 

simae  specialis  jejunium  Domino  dedicabat.  sionis  suae  anno,  desiderio  martyrii  flagrans, 

Non  habebat  aliud  Christi  pauper  nisi  duo  ad  praedicandam  fidem  christianam  et  poeni- 

minuta,  corpus  scilicet,  et  animam,  quod  tentiam  Saracenis,  et  aliis  infidelibus,  ad 

possethberah  charitatelargiri.  Sed  haec  per  partes  Syriae  transfretare  disposuit.  Cumque 

amorem  Christi  sic  oflerebat  continue,  ut  navem  quamdam,  ut  illuc  tenderet,  conscen- 

quasi  omni  tempore  per  rigorem  jejunii  cor-  disset,  ventis  contrariis  flantibus  compulsus 

'  1  Cor.,  XIII,  1.-21  joan.,  iv,  18.  (a)  Ccet.  edit,  insignitus. 


CAPUT  IX.  325 

est,  in  Sclavonic-c  partibus  applicare.  Cum  quam  spiritu  ebrius  advolaret.  Sed  cura  jam 

igitur  moram  aliquamdiu  contraxisset  ibi-  usque  in  Hispaniam  perrexisset,  divina  di- 

dem,  nec  invenire  posset  navem  tunc  tem-  positione,  qu£e  ipsum  reservabat  ad  alia  , 

poris  transfretantem,  fraudatum  a  suo  desi-  gravissima  ei  supervenit  infirmitas ,   qua 

.  derio  se  sentiens,  nautas  quosdam  Anchonam  praepeditus,  quod  cupiebat,  adimplere  ne- 

tendentes,  ut  amore  Dei  eum  secum  duce-  quivit.  Sentiens  igitur  vir  Dei,  quod  neces- 

rent,  exoravit.  Verum  illis  propter  expensa-  saria  erat  adhuc  proli,  quam  genuerat,  ip- 

rum  defectum  pertinaciter  recusantibus,  vir  sius  vita  in  carne,  quamvis  mortem  sibi  lu- 

Dei  phirimum  de  Domini  bonitate  confisus,  crum  putaret  esse,  rediit  ad  pascendum  oves 

navem  cum  socio  latenter  conscendit.  Affuit  suae  solHcitudini  commendatas.  Verum  cha- 

quidam  a  Deo,  ut  creditur,  pro  paupere  suo  ritatis  ardore  spiritum  ipsius  ad  martyrium 

missus,  qui  secum  ferens  necessaria  victus,  perurgente,  tertia  adhuc  vice  pro  fide  Tri- 

quemdam  timentem  Dcum  de  navi  ad  se  vo-  nitatis  effusione  sui  sanguinis   dilatanda, 

catum  sic  allocutus  est  :  Haec  pro  pauperi-  versus  Infideles  proficisci  tenlavit.  Tertio  de- 

bus  fratribus  in  navi  latitantibus  conserva  cimo  namque  conversionis  suse  anno  ad  par- 

fidehter ,  ac  necessitatis  tempore  amicabili-  tes  Syriae  pergens,  multis  se  pericuhs  con- 

ter  subministra.  Sicque  factum  est,  ut  nautis  stanter  exposuit,  ut  Soldani  Babyloniae  pos- 

propter  vim  ventorum  per  dies  plurimos  set  adire  praesentiam.  Inter  Christianos  enim 

nusquam  appUcare  valentibus,  omnia  consu-  ac  Saracenos  tunc  bellum  tam  implacabile 

raerentur  ipsorura  cibaria,  et  sola  pauperi  erat,  exercituura  castris  hinc  inde  in  carapo 

Francisco  collata  desuper  eleemosyna  super-  cominus  ex  adverso  locatis,  ut  via  mutui 

esset.  Quae  cura  esset  raodica,  tantum  divina  transitus  sine  mortis  discriraine  non  pateret. 

virtute  suscepit  augmentum,  ut  diebus  plu-  Exierat  siquidera  a  Soldano  edictum  crudele, 

ribus  in  mari  propter  tempestatem  conti-  ut  quicumque  caput  aHcujus  Christiani  af- 

nuam  contrahentibus  moram,  usque  ad  por-  ferret,  bizantium  aureum  pro  mercede  reci- 

tum  Anchonae  oranium  necessitatibus  plena-  peret.  At  intrepidus  Christi  railes  Franciscus, 

rie  subveniret.  Videntes  itaque  nautae  per  sperans  in  proxirao  suum  adipisci  posse  pro- 

servura  Dei  multa  se  mortis  evasisse  discri-  positum ,  diffmivit  iter  arripere,  raortis  pa- 

mina,  tanquam  qui  maris  horrenda  pericula  vore  non  territus,  sed  desiderio  provocatus. 

senserant,  et  miranda  opera  Domini  vide-  Oratione  namque  praemissa,  confortatus  a 

rant  in  profundo,  gratias  egerunt  omnipo-  Doraino,  confidenter  illud  propheticura  de- 

tenti  Deo,  qui  semper  in  suis  amicis  et  servis  cantabat  '  :  Nam  etsi  ambulavero  in  me- 

mirabilera  et  amabilem  se  ostendit.  Cum  dio  umbm  mortis,  non  timebo  mala,  quo- 

autem,  rehcto  mari,  terram  perambulare  niam  tu  mecum  es.  Assumpto  igitur  socio 

ccepisset,  jactato  in  eara  salutis  semine,  re-  fratre,  Illuminato  nomine,  viro  utique  lu- 

portabatmanipulos  fructuosos.  Verura,  quia  minis,  et  virtutis,  cura  iter  ccepisset,  obvias 

martyrii  fructus  adeo  cor  ejus  allexerat,  ut  habuit  oviculas  duas,  quibus  visis  exhilara- 

pretiosam  pro  Christo  mortem  super  omnia  tus  vir  sanctus,  dixit  ad  socium  :  Confide, 

virtutum  raerita  peroptaret,  versus  Marro-  frater,  in  Domino,  nam  in  nobis  evangeli- 

chium  iter  arripuit,  ut  Miramohno,  et  genti  cura  illud  impletur  *  :   Ecce  ego  mitto  vos 

ejus,  Christi  Evangelium  praedicaret,  si  quo  sicut  oves  in  medio  luporum.  Cum  autem 

modo  ad  concupitam  palmam  valeret  atiin-  processissent  ulterius,  occurrerunt  ei  satel- 

gere  :  tanto  naraque  desiderio  ferebatur,  ut  htes  Saraceni,  qui  tanquara  lupi  celerius 

quaravis  esset  imbecillis  corpore,  peregri-  accurrentes  ad   oves,  servos  Dei  ferahter 

nationis  suae  praecurreret  comitera ,  et  ad  comprehensos  crudehter  et  contemptibiiiter 

exequendum  propositum  festinus ,  et  tan-  »  Psai.  xxn,  4.  —  >  Matth.,  x,  16. 


32C                                            LEGENDA  S.  FRANCISCl. 

perlractanuit,  atTicioutes  convitiis,  affligen-  si  autem  divina  me  protexerit  virtus,  Chri- 

tes  verberibus,  et  vinculis  alligantes.  Tan-  stuui  Dei  virtutem  et  sapientiam ,  verum 

(lem  aUlictos   multipliciter,  et  attritos,   ad  Deum  et  Dominum,  Salvatorem   omnium 

Soldanum  ,  divina  disponente  providentia ,  agnoscatis.  Soldanus  autem  optionem  hanc 

juxta  viri  desiderium,   perduxerunt.  Cum  accipere  se  non  audere  respondit,  quia  sedi- 

igitur  princeps  ille  perquireret,  a  quibus,  et  tionem  populi  formidabat.  Obtulit  tamen  ei 

ad  quid ,  et  qualiter  missi  essent,  et  quomo-  multa  munera  pretiosa,  quse  vir  Dei,  non 

do  advenissent,  intrepido  corde  respondit  raundanarum  rerum,  sed  salutis  animarum 

Christi  servus  Franciscus  :  Non  ab  homine  ,  avidus,  sprevit  omnia  quasi  lutura.  Solda- 

sed  a  Deo  altissirao  se  fuisse  transmissum,  ut  nus  autem  videns  virum  sanctura  tam  per- 

ei  et  populo  suo  viara  salutis  ostenderet,  et  fectum  rerum  mundialiura  contemptorem , 

annuntiaret    Evangelium  veritatis.    Tanta  admiratione  permotus,  majorem  erga  ipsum 

vero  raentis  constantia,  tanta  virtute  animi  devotionem  coneepit.  Et  quaravis  ad  fidem 

tantoque  fervore  spiritus  praedicto  Soldano  christianara  transire  nollet,  vel  forsan  non 

prcedicavit  Deura  trinum ,  et  unum,  et  Sal-  auderet,    rogavit  tamen  devote  famulum 

vatorera  oranium  Jesum  Christum,  ut  evan-  Christi,  ut  praedicta  susciperet  pro  salute  ip- 

gelicum  illud  in  ipso  claresceret  veraciter  sius  chrislianis  pauperibus  vel  ecclesiis  ero- 

esse  corapletum  *  :   Ego  dabo  vobis  os  et  ganda.  Ipse  vero,  quia  pondus  fugiebat  pe- 

sapientiam,  cui  non  potenmt  resistere  et  cuniee,  et  in  animo  Soldani  verae  pietatis  non 

contradicere  omnes  adversarii  vestri.  Nam  videbat  radicem;,  nullatenus  acquievit.  Vi- 

et  Soldanus  admirandum  in  viro  Dei  fervo-  dens  etiam  se  non  proficere  in  conversione 

rem  spiritus  conspiciens  et  virtutem^  liben-  gentis  ilUus,  nec  suum  assequi  posse  propo- 

ter  ipsum  audiebat,  et  ad  moram  contrahen-  situra,  ad  partes  fidehura  divina  revelatione 

dara  cum  eo  instantius   invitabat.   Christi  praemonitus  reraeavit.  Sic  itaque  Dei  ordi- 

vero  servus  superno  illustratus  oraculo  :  Si  nante  clementia,  et  sancti  viri  promerente 

vis,  inquit,  converti  tu  cum  populo  tuo  ad  virtute,  misericorditer  et  mirabiiiter  factum 

Christum,  ob  illius  amorera  vobiscura  liben-  est,  quod  Christi  amicus  mortem  pro  ipso 

ter  comraorabor.  Quod  si  haesitas  propter  fi-  viribus  totis  exquireret,  et  tamen  nullatenus 

dem  Christi  legem  Mahumeti  dimittere,  jube  inveniret,  ut  et  raerito  non  careret  optati 

ignem  accendi  permaximura,  et  ego  cum  martyrii,  et  insigniendus  servaretur  in  poste- 

sacerdotibus  tuis  ignera  ingrediar,  ut  vel  sic  rura  privilegio  singulari.  Sic  utique  factum 

cognoscas,  quae  fides  certior  et  sanctior  non  est,  ut  ignis  ille  divinus  adhuc  perfectius  ip- 

immerito  tenenda  sit.  Ad  quera  Soldanus  :  sius  aestuaret  in  corde,  ut  post  potentius 

Non  credo,  quod  aliquis  de  sacerdotibus  meis  evaporaret  in  carne.  0  vere  beatum  virum, 

se  vellet  igni  propter  fidem  suara  defensan-  cujus  caro,  etsi  tyrannico  ferro  non  caeditur, 

dam  exponere,  vel  genus  aliquod  subire  tor-  occisi  tamen  Agni  similitudine  non  priva- 

menti.  Yiderat  enim  statim  queradara  de  tur  !  0,  inquam,  vere  ac  plene  beatum,  cu- 

presbyteris  suis,  virum  authenticum  et  lon-  jus  animam  etn  gladius  persecutoris  non  ab- 

gaevum,  hoc  audito  verbo,  de  suis  conspec-  stulit,  palmam  tamenmartyrii non amisit ^ ! 
tibus  aufugisse.  Ad  quem  v.ir  sanctus :  Si 

mihi  velis  promittere  pro  te  et  populo  tuo,  C  A  P  U  T   X. 
quod  ad  Christi  cultum,  si  ignera  illaesus 
exiero,  veniatis,  ignem  solus  introibo.  Et  si 

combustus  fuero,  iraputetur  peccatis  raeis;  Sentiens   Christi  servus  Franciscus  cor- 

,  „    „«5    o  Ai   4-        r  u  pore  se  peregrmum  a  Domino,  cum  jam  ad 

1  Luc,  XXI,  13.   —  ^  Ex  OfBc,  S.  Martin.,  antiph.  «^             f       o                                         u     •     + 

aj  Miigmficat.  terrena  foris  desideria  per  Christi  charitatem 


De  studio  et  virtute  orationis. 


CAPUT  X. 


327 


totus  esset  insensibilis  factus,  ne  foret  abs-  templator  sollicite  requisivit,  quando  pro- 

que  consolatione  dilecti,  sine  intermissione  pinquarentad  Burgum.  Mensquidem  ipsius, 

orans  spiritum   Deo  contendebat  exhibere  in  coelestibus  fixa  splendoribus,  varietates 

praesentem.  Eratquidemoratiocontemplanti  non  senserat  locorura,  nec  temporum,  nec 

solatium,  dum  supernarum  circuitu  man-  occurrentium  personarum.  Quod  ipsi  acci- 

sionum  angelorum  concivis  jam  factus,  fer-  disse  frequentius,  sociorum  ejus  experientia 

venti  desiderio  quarebat  dilectum ,  a  quo  multiplex  comprobavit.  Et  quia  in  oratione 

soius  eum  carnis  paries  disjungebat.  Erat  et  perceperat  sancti  Spiritus  desideratam  prae- 

operanti  prsesidium,  dum  in  omnibus,  quae  sentiam  tanto  familiarius  se  offerre  precan- 

agebat,  de  sua  diffidens  industria,  et  de  su-  tibus^  quanto  plus  invenit  elongatos  a  stre- 


perna  pietate  confidens,  per  ipsius  instan- 
tiam  totura  in  Domino  cogitatum  jactabat. 
Orationis  gratiam  viro  religioso  desideran- 
dara  super  omnia  firmiter  asserebat,  nul- 
lumque  credens  sine  ipsa  in  Dei  prosperari 
servitio,  modis  quibus  poterat  fratres  suos 


pitu  mundanorum,  ideo  loca  solitaria  quce- 
rens,  ad  solitudines  et  ecclesias  derelictas 
oraturus  nocte  pergebat  :  ubi  daemonum 
pugnas  horribiles  frequenter  sustinuit ,  qui 
secum  sensibiliter  confligentes  _>  nitebantur 
ipsum  ab  orationis  studio  perturbare.  Ipse 


ad  ejus  studiura  excitabat.  Nam  ambulans     vero  armis  raunitus  coelestibus,  quanto  ve- 


et  sedens,  intus  etforis,  laborans  et  vacans, 
orationi  adeo  erat  intentus,  ut  illi  videretur 
non  solura  quidquid  erat  in  eo  cordis,  et  cor- 
poris,  verura  etiara  operis  et  teraporis  dedi- 
casse.  Solitus  erat  nuUara  visitationera  Spi- 
ritus  cum  negligentia  prseterire.  Siquidera, 
cum  ofTerebatur,  sequebatur  eara;  et  quam- 
diu  Dominus  concedebat,  dulcedine  perfrue- 
batur  oblata.  Cum  autem  intentus  itineri, 
divini  Spiritus  aliquos  sentiret  afflatus,  so- 
ciis  praecedentibus  gradum  figebat,  novara- 
que  inspirationera  ad  fruitionera  convertens, 
gratiara  non  recipiebat  in  vacuum.  Sus- 
pendebatur  multoties  tanto  conteraplationis 
excessu,  ut  supra  semetipsura  raptus,  et  ul- 
tra  huraanura  sensum  aliquid  sentiens,  quid 
ageretur  circa  se  exterius  ignoraret.  Trans- 
iens  namque  semel  per  Burgum  Sancti  Se- 
pulcri,  castrum  utique  populosura,  pro  de- 
bilitate  corporis  subvectus  asello ,  obvias 
habuit  turbas  in  eum  prae  devotione 
ruentes.  Tractus  autera,  et  detentus  ab  eis, 
compressus  quoque  ac  multipliciter  attrec- 
tatus,  insensibilis  videbatur  ad  omnia,  et  ve- 
lut  exanime  corpus,  de  his,  quse  fiebant  circa 
ipsum,  nihil  penitus  advertebat.  Unde  cum 
jamdiu  transito  castro,  turbisque  relictis, 
pervenisset  ad  quoddam  domicilium  lepro- 
sorum,  quasiahunde  rediens,  coelestiumcon- 


hementius  impetebatur  ab  hostibus,  tanto 
fortior  in  virtute,  et  ferventior  reddebatur 
in  prece,  fidenter  dicens  ad  Christum  *  :  Sub 
umbra  alarum  tuarum  protege  me,  a  facie 
impiorum  qui  me  afflixerunt.  Ad  daemones 
autem  :  Facite  quidquid  in  me  valetis,  ma- 
hgni  spiritus  et  fallaces.  Non  enira  potestis, 
nisi  quaiitum  vos  manus  superna  relaxat; 
et  ego  ad  perferendura  omnia,  quae  illa  in- 
fligenda  decreverit,  cum  orani  jucunditate 
paratus  assisto.  Quara  raentis  constantiam 
superbi  daemones  non  ferentes,  abscedebant 
confusi.  Yir  autem  Dei,  solitarius  reraanens 
et  pacatus,  nemora  replebat  gemitibus,  loca 
spargebat  lacrymis,  pectora  manu  tundebat, 
et  quasi  occultius  secretarium  nactus,  con- 
fabulabatur  cum  Domino  suo.  Ibi  responde- 
bat  judici,  ibi  supplicabat  patri,  ibi  collo- 
quebatur  araico,  ibi  quoque  a  fratribus  ip- 
sura  pie  observantibus  ahquotiens  auditus 
est  claraorosis  gerailibus  apud  divinara  pro 
peccatoribus  interpellare  cleraentiara,  deplo- 
rare  etiara  alta  voce,  quasi  corara  se  positam, 
dominicam  passionem.  Ibi  visus  est  nocte 
orans  manibus  ad  modum  crucis  protensis, 
toto  corpore  subievatus  a  terra,  et  nubecula 
quadam  folgente  circum  latus,  ut  illustra- 
tionis  mirabilis  intra  mentem  mira  circa  cor- 

i  Psal.  XVI,  8. 


328                                            LEGENDA  S.  FRANCISCI. 

pus  perlustratio  testis  esset.  Ibi  etiam,  sicut  sti,  Quo  viso,  Abbas  devotus  celeriter  de 

cerlis  est  comprobatum  indiciis,  incerta  sibi  equo  descendit,  ut  et  viro  Dei  reverentiam 

et  occulla  divina)  sapientiae   pandebantur,  iaceret,  et  de  sahite  animae  aliqua  cum  ipso 

quamvis  illa  non  vulgaret   exterius ,   nisi  conferret.  Tandem,  habita  collatione  suavi, 

qiiantum  Christi  urgebat  cliaritas,  et  proxi-  Abbas  abscedens_,  orari  pro  se  humihter  pe- 

morum  utihtas   exigebat.   Dicebat  enim  :  tiit.  Cui  vir  Deo  charus  respondit  :  Orabo 

Levi  mercede  rem  impretiabilem  contingit  hbenter.  Parum  itaque  discedente  Abbate, 

amitti,  et  illum,  qui  dedit,  ad  non  dandum  dixit  fidehs  Franciscus  ad  socium  :  Expecta, 

iterum  facile  provocari.  Quando  a  privatis  frater,  raodicum,  quia  debitum  volo  solvere, 

redibat  orationibus,  quibus  pene  in  virum  quod  promisi.  Orante  autem  illo,  subito  Ab- 

aUerum   mutabatur,  summopere  studebat  bas  insohtum  calorem,  et  dulcedinem  hacte- 

couformare  se  cseteris,  ne  forte  quod  foris  nus  inexpertam  seusit  in  spiritu,  ita  quod 

ostenderet,   aura  favoris  intus  a  mercede  in  excessu  mentis  effectus,  totus  a  seipso  in 

evacuaret.  Cum  in  pubhco  subito  afficerelur  Deum  defecit.  Parva  morula  substitit ;  et  in 

visitatus  a  Domiuo,  semper  ahquid  objicie-  se  reversus,  virtutem  orationis  S.  Francisci 

bat  astantibus,  ne  Sponsi  famihares  attactus  cognovit.  Majori  proiude  circa  Ordinem  sem- 

forinsecus  vuigarentur.  Excreationes,  ge-  per  amore  flagravit,  multisque  iactum  pro 

mitus ,  duros  anhelilus,  extriusecos  uutus  miraculo  retuiit.  Solitus  erat  vir  sanctus  ho- 

orans  inter  fratres  devitabat  omnino,  sive  rascanonicas  non  minus  timorate  Deo  per- 

quia  diUgebat  secretum,  sive  quia  ad  inte-  solvere,  quam  devote.  Nam  hcet  oculorum, 

riora  reintranstotus  ferebatur  in  Deum.  Saipe  stomachi,  splenis  et  hepatis  aegritudine  labo- 

taha  famiharibus  dixit  :  Quando  servus  Dei  raret,  nolebat  tameu  muro  vel  parieti  inhae- 

orans  visitatur  divinitus,  dicere  debet :  Is-  rere,  dum  psaUeret;  sed  horas  semper  erec- 

tam  consolationem  mihi  peccatori  et  indigno  tus,  et  sine  caputio,  non  gyrovagis  oculis, 

de  ccelo  misisti,  Domine;  et  ego  iUam  tuae  nec  cum   aUqua  syncopa   persolvebat.    Si 

committo  cuslodice ,  quia  thesauri  tui  me  quando  esset  in  itinere  constitutus,  figebat 

sentio  esse  latronem.  Cum  autem  ab  ora-  tunc  temporis  gressum,  hujusmodi  consue- 

tione  revertitur,  sic  debet  se  pauperculum  tudinem  reverentem  et  sacram  propter  plu- 

et  peccatorem  ostendere,  ac  si  nuUam  sit  viarum  inundantiam  non  omittens.  Dicebat 

novam  gratiam  consecutus.  Orante  autem  enim ;  Si  quiete  comedit  corpus  cibum  suum, 

viro  Dei  in  loco  de  Portiuncula,  contigit  As-  futurum  cum  ipso  vermium  esca,  cum  quan- 

sisinatem  Episcopum  venire  ad  eum,  ut  erat  ta  pace  et  tranquiUitate  accipere  debet  anima 

sohtus,  visitandum.  Qui  mox,  ut  locum  fuit  cibum  vitae?  Graviter  etiam  se  putabat  of- 

ingressus,  ad  ceUam,  in  qua  Christi  servus  "  fendere,  si  quando  orationi  deditus,  vanis 

orabat,  phis  debito  fidenter  accessit.  Pulso-  phantasmatibus  interius  vagaretur.  Cum  ali- 

que  ostiolo  intraturum  se  ingerens,  dum  ca-  quid  tale  accideret,  non  parcebat  confessioni, 

put  immisit,  sanctumque  orantem  conspexit,  quin  iUud  protinus  expiaret.  Hoc  studium 

repentino  timore  concussus,  obrigescentibus  sic  in  usum  converterat,  ut  rarissime  mus- 

membris  etiam  loquelam  amisit.  Subitoque  cas  hujusmodi  pateretur.  Fecerat  in  quadra- 

voluntate  divina  per  vim  foras  propulsus,  gesima  quadam  vasculum  unum,  ut  minu- 

retrogrado  pede  procul  abductus  est.  Stupe-  tias  temporis,  ne  omnino  exciderent,  occu- 

factus  Episcopus  ad  fratres  festinavit,  ut  po-  paret.  Quod  cum  diceuti  Tertiam  in  memo- 

tuit,  Deoque  sibi  restituente  linguam,  primo  riam    veniens    paululum    ipsius    animum 

verbo  confessus  est  culpam.  Conligit  tem-  distraxisset,  motus  fervore  spiritus,  vascu- 

pore  quodam  Abbatemmonasterii  S.  Justini  lum  igne  consumpsit,  dicens  :  Sacrificabo 

de  episcopatu  Perusii  obviare  famulo  Chri-  iUud  Domino,  cujus  sacriflcium  impedivit. 


CAPUT  XI. 


329 


Psalmos  cum  tanta  mentis  ac  spiritus  atten- 
tione  dicebat,  quasi  Deum  praesentem  habe- 
ret :  et  cum  nomen  Domini  in  eis  occurreret, 
prae  suavitatis  dulcedine  labia  sua  lingere 
videbatur.  Ipsum  quoque  Domini  nomen  non 
solum  CGgitatum,  verum  etiam  prolatum, 
etscriptum,  reverentia  volens  honorare  prae- 
cipua,  fratribiis  persuasit  aliquando  ut  om- 
nes  schedulas  scriptas  ubicumque  repertas 
colligerent,  mundoque  loco  reponerent,  ne 
forte  sacrum  illud  nomen  contingeret  con- 
culcari.  Nomen  autem  Jesu  cum  exprimeret 
vel  audiret,  jubilo  quodam  repletus  interius, 
totus  videbatur  exterius  alterari,  ac  si  melli- 
fluus  sapor  gustum,  vel  harmonicus(a)  sonus 
ipsius  immutaset  auditum.  Contigit  autem 
anno  tertio  ante  obitum  suum,  ut  memo- 
riam  nativitatis  pueri  Jesu,  ad  devotionem 
excitaudam,  apud  Castrum  Grecii  disponeret 
agcre,  cum  quanta  majori  solemnitate  vale- 
ret.  Ne  vero  hoc  levitati  posset  adscribi,  a 
Summo  Pontifice  petita  et  obtenta  licentia, 
fecit  praeparari  praesepium,  apportari  foe- 
num,  bovem  et  asinum  ad  locum  adduci. 
Advocantur  fratres,  adveniunt  populi,  per- 
sonat  sylva  voces,  et  venerabilis  illa  nox  lu- 
minibus  copiosis  et  claris,  laudibusque  so- 
noris  et  consonis,  splendens  efficitur  et  so- 
lenmis.    Stabat   vir    Dei  coram    praesepio 
pietate  repletus,  respersus  lacrymis,  et  gau- 
dio  superfusus.  Celebrantur  Missarum  so- 
lemnia  super  praesepe,  levita  Christi  Fran- 
cisco  sacrum  Evangelium  decantante.  Prae- 
dicat  deinde  populo  circumstanti  de  nativi- 
tate  Regis  pauperis,  quem  cum  nominare 
vellet,   puerum  de  Bethleem  prae  amoris 
teneritudine  nuncupabat.  Miles  autem  qui- 
dam  virtuosus  et  verax,  qui,  propter  Christi 
amorem  saeculari  relicta  militia,  viro  Dei 
magna  fuit  familiaritate  conjunctus,  domi- 
nus  Joannes  de  Grecio  se  vidisse  asseruit 
puerulum  quemdara  valde  formosum  in  illo 
praesepio  dormientem,  quem  beatus  pater 
Franciscus  ambobus   complexans  brachiis 
excitai'e  videbatur  a  somno.  Hanc  siquidem 
devoti  militis  visiouem  non  solum  videutis 


sanctitas  credibilem  facit,  sed  et  designata 
veritas  comprobat,  et  miracula  subsecuta 
confirmant.  Nam  exemplum  Francisci  con- 
sideratum  a  mundo  excitativum  est  cordium 
in  fide  Christi  torpentium ;  et  fcenum  praese- 
pii  reservatum  a  populo,  mirabiiiter  sana- 
tivum  fuit  brutorum  languentium,  et  alia- 
rum  repulsivum  pestium  diversarum,  glori- 
ficante  Deo  per  omnia  servura  suum,  sanc- 
taeque  orationis  efficaciara  evidentibus  rai- 
raculorura  prodigiis  deraonstranle. 

CAPUT   XI. 

De  intelligentia  Scripturarum ,  et  spiritu 
prophetice. 

Ad  tantam  autera  mentis  serenitatem 
indefessura  orationis  studium  cum  continua 
exercitatione  virtutum,  virum  Dei  perduxe- 
rat,  ut  quamvis  non  habuerit  sacrarum  litte- 
rarum  peritiam  per  doctrinam,  aeternae  ta- 
men  lucis  irradiatus  fulgoribus,  Scriptura- 
rum  profunda  miro  intellectus  scrutaretur 
acuraine.  Penetrabat  enim  ab  omni  labe  pu- 
rum  ingenium  mysteriorum  abscondita,  et 
ubi  magistralis  scientia  foris  stat,  aflectus 
introibat  amantis.  Legebat  quandoque  in  li- 
bris  sacris,  et  quod  animo  serael  injecerat, 
tenaciter  iraprimebat  memoriae  :  quia  non 
frustra  mentalis  attentionis  percipiebat  au- 
ditu,  quod  continuae  devotionis  ruminabat 
affectu.  Quaerentibus  aliquando  fratribus, 
utrum  sibi  placeret  quod  litterati,  jam  recepti 
ad  ordinera,  intenderent  studio  sacrae  Scrip- 
turae,  respondit :  Milii  quidem  placet,  dum 
tamen,  exemplo  Christi,  qui  magis  orasse 
legitur  quara  legisse,  oratiouis  studium  non 
omittant ,  nec  taraen  [b)  studeant,  ut  sciant 
qualiter  debeant  loqui,  sed  ut  audita  faciant, 
et  cum  fecerint,  aliis  facienda  proponant. 
Yolo,  inquit,  fratres  raeos  discipulos  evan- 
gelicos  esse,  sicque  in  notitia  veritatis  profi- 
cere,  quod  in  simplicitatis  puritate  concres- 
cant,  ut  simplicitatem  columbinara  a  pru~ 
deutia  serpentina  non  separent ,  quas  ma- 

(a)  Ccet,  edit.  haimoaiacus.  —  (6)  Leg.  tantum. 


330                                            LEGENDA  S.  FRANCISCI. 

gister  eximius  ore  suo  benedicto  conjunxit.  ta  vero  strage  Christianorum  imminutus  est 

Interrogatus  Senis  a  quodam  religioso  viro  numerus,  ut  circa  sex  millia  fuerint  inter 

Tlieologiae    sacrae   Doctore    de  quibusdam  mortuos  et  caplivos.  In  quo  evidenter  inno- 

qua?stionibus  difflcilibus   intellectu ,    tanta  tuit  qaod  spernenda  non  erat  sapientia  pau- 

claritate  doctrinae,  divinae  sapientise  patefa-  peris  :  cum  anima  viri  justi  annuntiet  ali- 

ciebat  arcana,  ut  vehementer  stuperet  vu"  quandoma(jisvera,quamseptem  circumspec- 

ille  peritus,  et  cum  admiratione  referret  :  tores  sedentes  in  excelso  ad  speculandum  '. 

Vere  Theologia,  sancti  Patris  istius  puritate  Aho  quoque  tempore  cum  post  reversio- 

ac  contemplatioue,  tanquam  alis  in  altum  nem  ipsius  de  ultra  mare,  Celanum  praedi- 

subvecta ,  est   aquila  volans  ;  nostra  vero  caturus  accederet ,  miles   quidam  supplici 

scientia  ventre  graditur  super  terram.  Licet  eum  devotione  cum  instantia  magna  invita- 

enim  esset  imperitus  sermone,  scientia  ta-  vit  adprandiura.  Venit  itacjue  ad  militis  do- 

men  plenus  enodabat  dubia  qusestionum,  et  mum,  omnisque  familiapauperum  hospitum 

abscondita  producebat  in  lucem.  Nec  abso-  exultavit  in  ingressu.  Ante  vero  quam  ci- 

num,  si  vir  sanctus  Scripturarum  a  Deo  in-  bum  sumerent  juxta  soUtum  morem,  vir 

tellectum  acceperat ,  cum  per  imitationem  mente  devotus,  offerens  Deo  preces  et  lau- 

Christi  perfectam  veritatem   ipsarum  des-  des,  ocuhs  stabat  elevatis  in  eoelum.  Ora- 

criptam  gestaret  in  opere^  et  per  sancti  Spi-  tione  completa,  benignum  hospitem,  fami- 

ritus  unctionem  pleuariam,  doctorem  earum  hariter  advocatum  in  partem,  sic  allocutus 

apud  se  haberet  in  corde.  Adeo  etiam  in  ipso  est :  Ecce,  frater  hospes,  tuis  victus  precibus, 

claruit  spiritus  prophetiae,  ut  provideret  fu-  ut  manducarem,  domum  tuam  intravi.  Meis 

tura,  et  cordium  contueretur  occulta,  absen-  nunc  cito  monitis  acquiesce ,  quoniam  non 

tia  quoque  velut  prsesentia  cerneret,  et  se  hic,  sed  alibi  manducabis.  Confitere  nunc 

praesentem  absentibus  mirabiliter  exhibe-  peccata  tua,  verae  poenitentiae  dolore  contri- 

ret.  Tempore  namque  quo  Damiatam  Chri-  tus,  nec  in  te  remaneat  quidquara  quod  ve- 

stianorum  obsidebat  exercitus ,  aderat  vir  ridica  confessione  non  pandas.  Reddet  tibi 

Dei  non  armis,  sed  fide  munitus.  Cum  igitur,  Dominus  hodie  vicem,  quoniam  tanta  devo- 

die  belli,  Christiani  pararentur  ad  pugnam,  tione  suos  pauperes  suscepisti.    Acquievit 

hoc  audito,  Christi  servus  vehementer  inge-  continuo  vir  ille  sermonibus  sancti ;  socio- 

muit,  dixitque  socio  suo  :  Si  belli  fuerit  at-  que  ipsius  universa  peccata  in  confessione 

tentatus  ingressus,  ostendit  mihi  Dominus  detegens,   disposuit  domum  suam,  et  ad 

non  prospere  cedere  Christianis  :  verum  si  mortem  suscipiendam  se,  quantum  valuit, 

hoc  dixero,  fatuus  reputabor;  si  tacuero,  praeparavit.  Intraverunt  landem  mensam,  et 

conscientiam  non  evadam.  Quid  igitur  tibi  incipientibus  aliis  menducare,  hospes  subito 

videtur?  Respondit  socius  ejus  dicens  :  Fra-  spiritum  exhalavit,  juxta  verbum  homiuis 

ter,  pro  minimo  tibi  sit  ut  ab  hominibus  ju-  Dei  repentina  morte  sublatus.  Sicque  factum 

diceris,  quia  non  modo  incipis  fatuus  repu-  est,  hospitalitatis   gratia  promerente,  ut, 

tari.  Exonera  conscientiam  tuam,  et  Deum  juxta  verbum  veritatis  %  prophetam  reci- 

magis  time,  quam  homines.  Quo  audito,  piens  mercedem  prophetae  acciperet,  dum 

exiliens  Christi  praeco  salutaribus  monitis  per  sancti  viri  pronuntiationem  propheticam 

Christianos  aggreditur,   prohibet  bellum,  miles  ille  devotus  sibi  contra  mortis  subita- 

denuntiatcasum.  Fit  veritasin  fabulam:  in-  tionem  providit,  quatenus,   armis   poeni- 

duraverunt  cor  suum,  et  noluerunt  reverti.  tentiae  praemunitus ,  perpetuam  damnatio- 

Itur,  committitur,  et  bellatur,  totaque  in  nem   evaderet,  et  in  aeterna   tabernacula 

fugam  vertitur  militia  christiana,  fmem  belli  introiret. 

opprobriumregerens,  non  triumphum.  Tan-  i  Eccli.,  xxxvii,  i8.  —  «  Maiih.,  x,  4i. 


CAPUT  XI.  331 

Tempore  quo  vir  sanctus  Reate  jacebat  dictione  accepta,  revertitur  mulier,  invenit 

infiimus,  praebendarius  quidam  nomiue  Ge-  virum,  denuntiat  verbum.  Ceciditsuper  eum 

deon  ,  lubricus  et  mundanus,   infirmitate  Spiritus  sanctus,  etnovum  factum  de  veteri, 

gravi  correptus,  lectulo  decubans,  cum  ad  sic  facit  cum  mansuetudine  respondere  :  Do- 

eum  fuisset  delatus,  lacrymose  rogabat  cum  mina,  serviamus  Domino,  et  salveraus  ani- 

simul  astantibus,  ut  ab  ipso  crucis  signacuio  mas  nostras.  Suadente  igitur  sancta  uxore, 

signaretur.  Ad  quem  ille  :  Cum  vixeris  olim  pluribus  annis  ccelibem  vitam  agentes,  eo- 

secundum  desideria  carnis,  non  veritusju-  dem  die  ambo  ad  Dominum  migraverunt. 

dicia  Dei,  quomodo  te  cruce  signabo?  Ve-  Miranda  certe  in  viro  Dei  spiritus  propbetici 

rum  propter  devotas  intercedentium  preces,  virtus,  qua  et  merabris  jam  arentibus  res- 

signo  te  crucis  signabo,  in  nomine  Domini.  tituebat  vigorem,  et  duris  imprimebat  cor- 

Tu  tamen  scito  te  graviora  passurum,  si  ad  dibus  pietatem  :  quanquam  non  minus  ejus- 

vomitum  redieris  liberatus.   Propter  enim  dem  spiritus  sit  stupenda  limpiditas,  qua 

peccatum   ingratitudinis  ,    semper   pejora  sic  futurorum  praecognoscebat  eventum,  ut 

prioribus  inferuntur.   Signo  itaque  crucis  etiara  conscientiarura  scrutaretur  arcanura, 

super  eum  facto^  statim,  qui  contractus  ja-  quasi  alter  Elisa^us  duplicem  Elise  spiritura 

cuerat,  surrexit  sanus;  et  in  laudem  Dei  assecutus. 

prorumpens  :  Ego,  inquit,  sura  liberatus.  Nara  cum  Senis  viro  cuidara  sibi  fami- 

Insonuerunt  autem  ossa  renura  ejus,  au-  liari  quaedam  superventura  fraaliter  prae- 

dientibus  cunctis,  veluti  cura  manu  ligna  dixisset,  et  vir  ille  peritus,  de  quo  supra 

sicca  franguntur.  Paucis  autera  interlapsis  mentio  facta  est,  quod  de  Scripturis  cura  eo 

temporibus,  Dei  oblitus,  corpus  irapudicitise  conferebat  aliquando,  his  auditis,  ab  eodera 

reddidit.  Cumque  sero  quodam  ccenasset  in  sancto  patre  dubitando  perquireret,  au  haec 

domo  cujusdara  Canonici,  nocteque  illa  dor-  ipse  dixisset,  qu£E  illius  viri  relatioue  cogno- 

miret  ibidem,  subito  super  omnes  corruit  verat;  non  solum  se  illa  dixisse  asseruit, 

tectum  domus.  Caeteris  autem  evadentibus  verura  etiam  quaerenti  alienum  eventum, 

mortem,  solus  ille  miser  interceptus  atque  proprium    exitum    prophetando   praedixit. 

interemptus  est.   Justo  igitur  Dei  judicio  Quodutcertiuscordiejusimprimeret,  quera- 

facta  sunt  novissima  hominis  illius  pejora  dam  secretum  conscientiae  illius  scrupulum, 

prioribus  propter  ingratitudinis  vitium,  Dei-  quera  nulH  viventi  vir  praefatus  expresse- 

que  contemptum  :  cum  de  accepta  venia  rat,  mirabihter  revelando  explicuit,  et  salu- 

gratum  esse  oporteat,  ut  duplo  displiceat  briter  consulendo  reseravit.  Ad  quorum  om- 

flagitiura  iteratum.  nium  firmitatem  accedit,  quod  vir  ille  reli- 

Alio  quoque  tempore,  mulier  quaedam  no-  giosus,  sicut  Christi  faraulus  ei  praedixit,  sic 

bilis,  Deo  devota,  venit  ad  sanctum,  ut  suum  finahter  consummavit. 

ei  explicaret  dolorem,  ac  remedium  postu-  Eo  quoque  tempore,  quo  revertebatur  de 

laret.  Habebat  quidem  virum  valde  crude-  ultra  mare,  sociura  habens  fratrera  Leonar- 

lem,  quera  adversarium  patiebatur  in  servi-  dum  de  Assisio,  contigit  eum  fatigatum,  et 

tio  Christi ;  et  ideo  petebat  a  sancto^  quate-  lassum  parumper  asellura  conscendere.  Sub- 

nus  oraret  pro  illo,  ut  sua  Deus  cor  ipsius  sequens  autem  socius,  et  ipse  non  modicum 

dignaretur  emolhre  clementia.  Ipse  vero ,  fesGus,  ccepit  dicere  intra  se,  humanum  ali- 

hoc  audiens.  ait  ilh  :  Vade  cum  pace,  indu-  quid  passus  :  Non  de  pari  ludebant  parentes 

bitanter  expectans  de  viro  tuo  consolationem  ejus^  et  mei.  En  ipse  equitat,  et  ego  pedes- 

tibi  de  proximo  afTuturam.  Et  adjecit :  Dices  ter  asinum  ejus  duco.  Hoc  illo  cogitante, 

ei  ex  parte  Dei  et  mea,  quod  nuuc  est  tem-  protinus  descendit  de  asino  vir  sanctus,  et 

pus  clementiae,  postmodum  aequitatis.  Beue-  ait  :  Non,  frater,  convenit  ut  ego  equilem. 


332  LEGENDA  S. 

tu  venias  pedes,  quia  nobilior  et  potentior  in 
saeculo  tu  me  fuisti.  Obstupuit  illico  frater, 
et  rubore  suffusus,  deprehensuni  se  reco- 
gnoscens,  procidit  ad  pedes  ipsius,  et  lacry- 
mis  irrigatus,  nudum  exposuit  cogitatum, 
veniamque  poposcit. 

Frater  quidam  Deodevotus,  etfamulo  Chri- 
sti,  frequenti  cogitatione  versabat  in  pectore, 
superna  fore  gratia  dignura,  quem  vir  sanc- 
tus  familiari  complecteretur  affectu;  quem 
vero  tanquam  extraneum  reputarel,  exlra 
numerum  electorum  reputandum  a  Deo. 
Cum  igitur  cogitationis  hujusmodi  crebrius 
vexatus  impulsu,  viri  Dei  familiaritatem  ve- 
hementer  optaret,  nec  tamen  cordis  sui  se- 
cretum  revelaret  alicui;  advocans  eum  ad 
se ,  dulciter  Pater  pius  sic  allocutus  est  : 
NuUa  te  turbet  cogitatio,  fili :  quoniam  te 
charissimum  habens  inter  praecipue  raihi 
charos,  libenter  tibi  munus  mese  famiUari- 
tatis  et  dilectionis  impendo.  Miratus  exinde 
frater,  factusque  devotior  ex  devoto,  non  so- 
lum  in  araorem  crevit  hominis  sancti,  verum 
etiam,  per  Spiritus  sancti  gratise  munus,  do- 
nis  est  majoribus  cumulatus. 

Cum  autem  in  monte  maneret  Alvernae 
cella  reclusus,  unus  e  sociis  magno  deside- 
rio  cupiebat  habere  de  verbis  Domini  aliquod 
scriptum  manu  ipsius  breviter  annotatum. 
Gravem  enim,  qua  vexabatur,  tentationem 
non  carnis,  sed  spiritus,  ex  hoc  credebat 
evadere,  vel  certe  levius  ferre.  Tali  deside- 
rio  languens,  anxiabatur  interius,  quia  ve- 
recundia  victus  reverendo  Patri  rem  pan- 
dere  non  audebat.  Sed  cui  homo  non  dixit, 
Spiritus  revelavit.  Portari  namque  sibi  jus- 
sit  a  fratre  praedicto  atramentum  et  chartam, 
laudesque  Domini  juxta  fratris  desiderium 
propria  manu  scripsit,  et  ultirao  benedictio- 
nem  ipsius,  dicens  :  Accipe  tibi  chartulam 
istam,  et  usque  ad  diem  mortis  tuse  custo- 
dias  diligenter.  Accepit  frater  donura  illud 
optatura,  et  statim  oranis  illa  tentatio  effu- 
gatur.  Servatur  httera_,  et  cum  in  posterum 
miranda  effecerit,  virtutum  Francisci  testi- 
monium  fuit. 


FRANCISCI. 

Frater  quidam  erat,  quantum  a  foris  vi- 
debatur,  sanctitate  prseclarus,  conversatione 
insignis,  tamen  adraodura  singularis.  Omni 
terapore  orationi  vacans,  tanta  districtione 
silentiura  observabat,  quod  consueverat  non 
verbis,  sed  nutibus  confiteri.  Accidit  autem 
sanctum  Patrem  venire  ad  locum  videre  fra- 
trera,  et  de  ipso  cum  aliis  fratribus  habere 
sermonera.  Commendantibus  autem  omni- 
bus,  et  raagnificantibus  illum,  respondit  vir 
Dei :  Sinite,  fratres,  ne  raihi  in  eo  diaboUca 
figraenta  laudetis.  In  veritkte  sciatis,  quod 
diabolica  tentatio  est,  et  deceptio  fraudu- 
lenta.  Dure  acceperunt  hoc  fratres,  tanquam 
irapossibile  judicantes,  quod  tot  perfectionis 
indiciis  fraudis  se  coraraenta  fuscarent.  Ve- 
rura  non  post  rauUos  dies  eo  ReUgionem 
egresso,  evidenter  apparuit  quanta  luculen- 
tia  interioris  contuitus  vir  Dei  cordis  ejus 
secreta  perspexit.  MuUorum  quoque  per 
hunc  modum,  qui  stare  videbantur,  rui- 
nam,  sed  et  pluriura  perversorura  conver- 
sionem  ad  Christum  immobili  veritate  prse- 
nuntians,  appropinquasse  videbatur  ad  aeter- 
nae  lucis  speculum  contemplandura ,  cujus 
fulgore  mirabUi  absentia  corporaUter,  tan- 
quam  si  essent  praesentia,  mentis  ejus  cer- 
nebat  obtutus. 

Quodam  namque  tempore  vicarius  suus 

tenebat  Capitulum;  ipse  vero  in  ceUa  orans, 

sequester  erat  et  medius   inter  fratres  et 

Deura.  Cum  igitur  unus  ex  ipsis  defensionis 

quodam  contectus  paUiolo  non  se  subderel 

discipUnae,  videns  hoc  vir  sanctus  in  spiritu, 

vocavit  queradara  de  fratribus,  et  dixit  ad 

eum  :  Vidi,  frater,  diabolum  super  iUius 

fratris  inobedienUs  dorsura,  coUura  ejus  te- 

nentera  astrictum  :  qui  tali  sessore  subactus, 

obedientiae  fraeno  spreto,  instinctus  ejus  se- 

quebatur  habcnas.  Et  cum  rogarera  Deum 

pro  fratre,  subUo  daemon  confusus  abscessit. 

Vade  igitur,  el  dic  fratri,  ut  obedientiae  sanc- 

tae  jugo  coUura  sine  raora  submittat.  Moni- 

tus  per  internuntiura  frater,  statiraque  con- 

versus  ad  Deum,  ad  pedes  vicarn  humiUter 

se  projecit. 


CAPUT  XII. 


333 


Alio  qiioqiie  tempore  contigit  duos  fratres 
ad  Eremitorium  Grecii  de  remotis  venire, 
ut  virum  Dei  cernerent,  et  benedictionem 
multo  desideratam  jamtempore  reportarent. 
Venientes  autem^  et  non  invenientes,  quia 


parvulis  sua  solet  pandere  mysteria  Doctor 
excelsus,  sicut  prius  apparuit  in  David  pro- 
phetarum  eximio,  et  post  in  apostolorum 
principe  Petro,  et  tandem  in  pauperculo 
Christi  Francisco.  Ili  enim  cum  essent  litte- 


de  publico  jam  ad  cellam  redierat,  desolati  rarum  imperitia  simplices,  facti  sunt  sancti 
abibant.  Et  ecce  recedentibus  illis,  cum  de  Spiritus  eruditione  illustres  :  is  quidem  pas- 
ipsorum  adventu,  vel  recessu,  nihil  secun-     tor,utgregempasceretSynagogaedeiEgypto 


dum  humanura  sensum  percipere  potuisset, 
praeter  solitum  morem  egressus  e  cella , 
clamavit  post  eos,  et  juxta  quod  optave- 
rant,  signo  crucis  facto,  in  Christi  nomine 
benedixit. 

Duo  fratres  venerunt  aliquando  de  Terra 
Laboris,  quorum  antiquior  nonnulla  intulit 
scandala  juniori.  Cum  autem  pervenissent 
ad  Patrem,  quaesivit  ille  a  juniori  qualiter 
erga  ipsum  se  fratrer  socius  habuisset  in  via. 
Quo  respondente  :  Utique  satis  bene;  sub- 
junxit :  Cave,  frater,  ne  sub  humilitatis  spe- 
cie  mentiaris^scio  enim,scio ;  sed  expectamo- 
dicum,  et  videbis.  Miratus  est  perplurimum 
frater,  quomodo  tam  absentia  per  spiritum 


eductum ;  ille  piscator,  ut  sagenam  repleret 
Ecclesiae  multiformitate  credentium ;  hic  au- 
tem  negotiator,  ut  margaritam  emeret  evan- 
geUcae  vitae,  venditis  et  dispersis  omnibus 
propter  Christum. 

CAPUT  XII. 

De  efficada  prcedicandi ,  et  gratia  sanitatum. 

Fidelis  revera  famulus  et  minister  Christi 
Franciscus,  ut  cuncta  fideliter  et  perfecte 
perageret,  illis  potissime  virtutum  exercitiis 
intendebat,  quae,  sacro  dictante  Spiritu,  Deo 
suo  magis  placere  cognoverat.  Qua  de  re 
contigit  illum  in  magnam  dubitationis  cu- 
cognovisset.  Igitur  non  post  multos  dies,  jusdam  agoniam  incidere,  quam  multis  die- 
contempta  Religione ,  foras  egreditur  qui  bus,  ab  oratione  rediens,  terminandam  fra- 
scandalum  fecerat  fratri,  et  a  Patre  non  pe-  tribus  sibi  familiaribus  proponebat.  Quid , 
tierat  veniam,  nec  correctionis  debitam  re-  inquit,  fratres,  consulitis,  quid  laudatis?  an 
ceperat  disciplinam ;  simulque  duo  in  una  quod  orationi  vacem,  an  quod  praedicando 
ilhus  claruere  ruina :  aequitas  scihcet  divinae  discurram?  Si  quidem  ego  parvulus,  sim- 
justitiae,  et  perspicacitas  spiritus  prophetiae.  plex  et  imperitus  sermone,  majorem  orandi 
Qualiter  autem  absentibus  se  praesentem  accepi  gratiam,  quam  loquendi.  Videtur 
exhibuit  divina  faciente  virtute,  evidenter  etiam  in  oratione  lucrum,  et  cumulatio  gra- 
ex  superioribus  innotescit,  si  revocetur  ad     tiarum;inpraedicatione^  distributioquaedam 


mentem,  qualiter  absensin  curru  igneofra- 
tribus  transfiguratus  apparuit,  et  quomodo 
se  Arelatensi  Capitulo  in  crucis  effigie  prae- 
sentavit.  Quod  factum  esse  divina  disposi- 
tione  credendum  est,  ut  ex  praesentiae  cor- 


donorum  ccelitus  acceptorum.  In  oratione 
etiam  purificatio  interiorum  affectuum,  et 
unitio  ad  unum  verum  et  summum  bonum, 
cum  vigoratioue  virtutis ;  in  praedicatione, 
spiritualium  pulverizatio  pedum,  distractio 


poralis  apparitione  mu-abili  patenter  clares-     circa  multa,  et  relaxafio  disciplinae.  Tandem 


ceret,  quam  praesens  et  pervius  spiritus 
ejus  luci  sapientiae  foret  aeternae,  quae  *  om- 
nibus  mobilibus  mobilior  est,  et  ubique  at- 
tingens  propter  sui  munditiam,  per  nationes 
in  animas  sanctas  se  transfert,  et  Dei  ami- 
cos,  et  prophetas  constituit.  Simphcibus  et 

»  Sap.^  VII,  24,  27. 


in  oratioue  Deura  alloquimur  et  audiraus,  et 
quasi  angelicam  vitam  agentes,  inter  ange- 
los  conversamur;  in  praedicatione  multa 
oportet  condescensione  uti  ad  homines,  et 
humane  inter  eos  vivendo,  humana  cogi- 
tare,  videre,  dicere  et  audire.  Sed  unum  est 
in  contrarium,  quod  videtm*  praeponderare 


33-i  LKGENDA  S.  FRANCISrj. 

his  omnibus  ante  Deum,  qnod  videlicet  uni-  autem  mirabiliter  in  idipsum,  superno  eis 

geuitus  Dei  Kilius,  qui  est  sapientia  summa,  revelante  Spiritu,  venerabilis  sacerdos,  et 

propter  animarum  salutem  de  sinu  Patris  virgo  Deo  dicata,  beneplaciti  scilicet  esse  di- 

descendit,  ut  suo  mundum  inibrmaus  exem-  vini,  quod  Cliristi  praeco  ad  pradicandum 

plo,  verbum  salutis  bomiuibus  loqueretur,  exiret.   Revertentibus  itaque  fratribus,  et 

quos  sacri  sanguinis,  et  pretio  redimeret,  et  Dei,  juxta  quod  acceperant,  indicantibus  vo- 

emundaret  lavacro,  et  poculo  sustentaret,  luntatera,  exurgens  continuo  succinxit  se, 

nihil  sibi  omnino  reservans,  quod  non  in  etnuUa  prorsuscontractamora,iter  aggres- 

salutem  nostram  liberabter   erogaret.    Et  sus  est.  ibat  autcm  cum  tanto  fervore,  ut 

quiadebemus  omniafaceresecundumexem-  divinum  exequeretur    imperium,    tamque 

plar  eorum,  quae  videmus  in  ipso  tanquam  celeriter  percurrebat,  ac  si,  facta  manu  Dei 

In  monte  sublimi,  videtur  magis  Deo  placi-  super  eum,  novam  induisset  e  coelo  virtu- 

tum,  quod,  intermissa  quiete,  foras  egrediar  tem.  Cum  igitur  appropinquaret  Bevanium, 

ad  laborem.  Cumque  per  multos  dies  verba  ad  quemdam  locum  devenit,  in  quo  diversi 

hujusmodi  ruminaret  cum  fratribus,  certi-  generis  avium  maxima  multitudo  convene- 

tudinaliter  nequibat  percipere,  quid  horum  rat.  Quas  cum  sanctus  Dei  vidisset,  alacriter 

sibi  foret,  ut  Christo  vere  acceptius,  eligen-  cucurrit  ad  locum,  et  eas  velut  ralionis  par- 

dum.  Cum  enim  miranda  nosset  per  spiri-  ticipes  salutavit.  Omnibus  vefo  expectanli- 

tum  prophetiae,  hanc  per  seipsum  quaestio-  bus,  et  convertentibus  se  ad  eura,  itautquse 

nem  dissolvere  non  valebat  ad  liquidum,  in  arbustis  erant,  incUnatis  capitibus,  cum 

Deo  melius  providente  ,  ut  praedicationis  appropinquaretad  eas,  insohto  modo  in  ip- 

meritum  per  supernum  manifestaretur  ora-  sum  intenderent,  usque  ad  eas  accessit,  et 

culum,  et  servi  Christi  humilitas  servaretur.  omnes,  ut  verbjum  Domini  audirent,  solli- 

Non  erubescebat  a.minoribus  parva  quse-  cite  admonuit,  dicens  :  Fratres  mei  volu- 

rere  verus  Minor ,  qui  magna  didicerat  a  cres,  multum  debetis  laudare  Creatorem  ves- 

Magistro  suprerao.  Studio  namque  praeci-  trum,  qui  plumis  vos  induit,  et  pennas  tri- 

puo  solitus  erat  exquirere,  quaU  via,  quali-  buit  ad  volandum,  puritatem  concessit  aeris, 

que  modo  Deo  posset  secundum  ipsius  bene-  et  sine  vestra  soUicitudine   vos  gubernat. 

placitum  perfectius  deservire.  Haec  summa  Cum  autem  eis  haec ,  et   his   simiUa   lo- 

ejus  philosophia,  hoC  summura  ejus  deside-  queretur,  aviculae  modo  mirabiU  gestientes 

rium  extitit,  quoad  vixit,  ut  qusereret  a  sa-  coeperunt  extendere  coUa,  protendere  alas, 

pientibus  et  simpUcibus,  perfectis  et  imper-  aperire  rostra,  et  in  iUum  attente  respicere. 

fectis,  parvuUs  et  grandaevis,  quaUter  ad  Ipse  vero  cum  spiritus  fervore  mirando  per 

perfectionis   culmen    virtuosius   pervenire-  medium  ipsarum  transiens,  tunica  continge- 

valeret.  Assumens  itaque  duos  ex  fratribus,  bat  easdem,  nec  taraen  de  loco  aUqua  mota 

misit  ad  fratrem  Silvestrum,  qui  crucem  est,  donec  signo  crucis  facto,  et   Ucentia 

egredientem  viderat  de  ore  ipsius  :  et  tunc  data  cum  beuedictione  viri  Dei,  omnessimul 

in  montem  supra  Assisium  jugiter  orationi  advolarunt.  Haec  omnia  contuebantur  socii 

vacabat,  ut  divinum  super  dubitatione  hu-  expectantes  in  via.  Ad  quos  reversus  vir 

jusmodi  responsum  perquireret,  quod  sibi  simplex  et  purus,  pro  eo  quod  nonhactenus 

ex  parte  Domini  deraandaret.  Hoc  ipsum  avibus  praedicaverat,  coepit  se  de  negUgen- 

deraandavit  sacrae  virgini  Clara^,  ut  per  aU-  tia  inculpare.  Exinde  praedicando  per  loca 

quam  puriorem  et  sirapUciorem  de  virgini-  vicina  procedens,  venit  ad  castrum  quoddam 

bus  sub  ipsius  discipUna  degentibus,  et  ipsa  noraine  Alvianum;  ubi  congregato  populo, 

cum  sororibus  aliis  orans,  super  hoc  exqui-  et  indicto  silentio,  propter  hirundines  nidi- 

reret  Domini  voluntatem.   Concordaverunt  ficantes  in  eodem  loco,  magnisque  garriti- 


CAPUT  XII. 


335 


bus  perstrepentes,  audiri  vix  poterat.  Quas 
vir  Dei  oranibus  audientibus  allocutus  est, 
dicens :  Sorores  meae  hirundines,  jani  teni  - 
pus  est  ut  loquar  et  ego,  quia  vos  usque 
modo  satis  dixistis.  Audite  verbum  Dei,  te- 
nentes  sllentium,  donec  sermo  Dei  complea- 
tur.  At  illa3,  tanquam  inteJlectus  capaces, 
subito  tacuerunt,  nec  fuerunt  motaj  de  loco, 
donec  fuit  omnis  praedicatio  consurnmata. 
Omnes  igitur  qui  viderunt,  stupore  replcti, 
glorificavcrunt  Deum.  Istius  miraculi  fama 
circumquaque  diffusa,  multos  ad  sancti  re- 
verentiam  et  fidei  devotionem  accendit. 

In  civitate  namque  Parisiensi,  scholaris 
quidam  indolis  bonae  cum  sociis  ahis  studio 
diligenter  intentus,  dum  importuna  garru- 
litate  cujusdam  infestaretur  hirundinis,  di- 
cere  ccepit  ad  socios  :  Hsec  hirundo  una  de 
illis  est,  quse  virum  Dei  Franciscum  praedi- 
cantem  aliquando,  donec  silentium  eis  impo- 
neret,  molestabant.  Et  conversus  ad  hirun- 
dinem,  fiducialiter  ait  :  In  nomine  servi  Dei 
Francisci  praecipio  tibi,  ut  ad  me  veniens 
continuo  conticescas.  At  illa,  Francisci  au- 
dito  nomine,  quasi  viri  Deidiscipbnis  edocta, 
et  statim  conticuit,  et  ipsius  manibus  tan- 
quam  tutse  custodiae  se  commisit.  Stupefac- 
tus  scholaris,  statim  eam  libertati  restituit, 
et  pjus  garritum  amphus  non  audivit. 

Alio  quoque  tempore,  cum  famulus  Dei 
Caietae  semel  praedicaret  in  littore  raaris, 
turbis  prae  devotione  ruentibus,  ut  eum  con- 
tingerent ;  horrens  Christi  servus  tantum 
populorum  applausum,  in  unam  haerentem 
littori  naviculam  prosilivit  solus.  Illa  vero, 
tanquam  si  rationis  particeps  motore  move- 
retur  intrinseco  sine  aliquo  remige,  cernen- 
tibus  et  mirantibus  cunctis,  se  longius  a 
terra  protraxit.  Cum  autem  aliquanto  spatio 
in  maris  altitudinem  secessisset,  stetit  inter 
fluctus  immobilis,  quamdiu  vir  sanctus  tur- 
bis  expectantibus  in  littore  praedicavit.  Cum- 
que  audito  sermone,  et  viso  miraculo,  ac 
benedictione  accepta,  multitudo  recederet, 
ne  ipsum  amplius  molestaret,  navicula  pro- 
prio  ductu  ad  terram  reversa  est.  Quis  igi- 


tur  obstinatae  mentis  esset,  et  impiae,  qui 
praedicationera  Francisci  contemneret,  cujus 
miranda  fiebat  virtute  ut  non  solum  caren- 
tia  ratione  disciplinam  susciperent,  verum- 
etiam  inanimata  corpora  tanquam  animata 
praedicanti  servirent? 

Aderat  equidem  servo  suo  Franclsco,  ad 
quaecumque  pergeret,  is  qui  eum  unxerat 
et  miserat,  Spiritus  Domini,  et  ipse  Dei  vir- 
tus  et  sapientia  Christus,  ut  sanae  doclrinae 
verbis  afflueret,  et  magnae  potentiae  mira- 
cuiis  coruscaret.  Erat  enim  verbum  ejus  ve- 
lut  ignis  ardens,  penetrans  intima  cordis, 
omniumque  mentes  admiratione  replebat, 
cum  non  humanae  inventionis  ornatum  prae- 
tenderet,  sed  divinae  revelationis  afflatura  re- 
doleret.  Nam  cum  semel  praedicaturus  coram 
Papa  et  Cardinalibus,  ad  suggestionem  Do- 
mini  Ostiensis,  sermonemquemdam  studiose 
corapositum  commendasset  memoria^,  ste- 
tissetque  in  medio  ut  aedificationis  verba 
proponeret,  sic  oblivioni  tradidit  omnia,  ut 
effari  aliquid  oranino  nesciret.  Verum  cum 
haec  veridica  humilitate  narrasset,  conferens 
se  ad  Spiritus  sancti  gratiam  invocandam, 
tam  efficacibus  subito  ccepit  verbis  affluere, 
tamque  potenti  virtute  illorura  raentes  viro- 
rura  sublimiura  ad  compunctionem  inflec- 
tere,  utaperte  clareretquod  non  ipse,  sed  Spi- 
ritus  Domini  loquebatur.  Et  quoniam  prirao 
sibi  suaserat  opere,  quod  aliis  suadebat  ser- 
mone,  reprehensorem  non  tiraens,  veritatem 
fidentissime  prsedicabat.  Nesciebat  aliquo- 
rura  culpas  palpare,  sed  pungere;  nec  vitam 
fovere  peccantium,  sed  aspera  increpatione 
ferire.  Eadem  mentis  constantia  raagnis  lo- 
quebatur,  etparvis;  eademque  spiritus  ju- 
cunditate  paucis  loquebatur,  et  multis.  Om- 
nis  aetas,  omnisque  sexus,  properabat  virum 
novura,  raundo  coelitus  datura,  et  cernere, 
et  audire.  Ipse  vero  per  diversas  regiones 
progrediens,  evangelizabatardenter,  Domino 
cooperante ,  et  sermonem  confirmante  se- 
quentibus  signis  '.  In  virtute  namque  nomi- 
nis  ejus  veritatis  praeco  Franciscus  ejiciebat 

*  Marc,  XVI,  20. 


336  LEGENDA  S. 

daBmonia,  sanabat  innrmos,  et  qiiod  majus 
est,  sui  sermonis  efficacia  obstiuatorum  men- 
tes  ad  poenitentiam  niolliebat,  simulque  sa- 
nitatem  corporibus  reddebat  et  cordibus, 
sicut  aliqua  comprobant  operum  ejus,  exem- 
pli  gratia,  inferius  annotanda. 

In  civitate  Tuscanella  a  milite  quodam 
hospitio  devote  susceptus,  filium  ejus  uni- 
cum  a  nativitate  contrac(um_,  ad  multam 
ipsius  instantiam,  manu  allevans,  sic  subito 
incolumem  reddidit,  ut  videntibus  cunctis, 
protinus  consolidarentur  omnia  corporis 
membra,  et  puer,  sanus  effectus  et  fortis, 
confestim  exurgeret  ambulans,  et  exiliens, 
et  laudans  Deum. 

In  civitate  Narniensi,  cum  paralyticum 
quemdam,  membrorum  omnium  destitutum 
officio,  signo  crucis  a  capite  usque  ad  pedes 
ad  instantiam  signasset  Eplscopi ,  perfecte 
restituit  sanitati. 

In  episcopatu  Reatino  puer  quidam  sic 
turgidus  a  quatuor  annis,  ut  nullo  modo 
propria  crura  cernere  posset,  a  matre  cum 
lacrymis  praesentatus  eidem,  statim  ut  vir 
sanctus  tetigit  eum  manibus  sacris,  incolu- 
mis  est  efFectus. 

Apud  civitatem  Ortensem  puer  unus  ita 
conglomeratus,  ut  caput  pedibus  portaret 
applicitum,  et  baberet  ossa  nonnulla  con- 
fracta,  signo  crucis  ad  parentum  lacryma- 
biles  preces  ab  eodem  suscepto^  subito  ex- 
tensus  extitit,  et  illico  liberatus. 

Mulier  qusedam  civitatis  Eugubii  ambas 
contractas  et  aridas  habens  manus,  adeo  ut 
nihilper  illas  operari  valeret,  signo  crucis 
ab  eodem  in  nomine  Domini  sibi  facto,  tam 
perfectam  obtinuit  sospitatem,  quod  statim 
rediens  domum,  cibos  in  ministerium  ejus 
etpauperum,  quasi  altera  socrus  Simonis, 
propriis  manibus  praipararet. 

Puellse  cuidam  in  castro  Bevanii,  oculorum 
privatee  luminibus,  cum  in  Trinitatis  no- 
mine  sputo  suo  ter  ipsius  oculos  hnivisset, 
lumen  concupitum  restituit. 

Mulier  qusedam  civitatis  Narnii,  oculorum 
caecitate  percussa,  signum  crucis  ab  eo- 


FRANCISCI. 

dem  suscipiens,  lucem  recuperavit  optatam. 

Bononiai  puer  quidam  unnm  oculorum 
macula  adeo  habens  obtectum,  ut  nihil 
prorsus  videre  posset,  nec  ahquo  juvari  re- 
medio,  post  sigimm  crucis  a  capite  usque 
ad  pedes  per  servum  Domini  sibi  factum, 
visum  recuperavit  tam  hmpidum,  ut  post- 
modum  Fratrum  Minorum  ordinera  in- 
gressus,  se  longe  clarius  videre  assereret 
de  oculo  prius  infirmo,  quam  de  oculo  sem- 
per  sano. 

In  castro  Sancti  Gemirii  servus  Dei  a  quo- 
dam  devoto  viro  susceptus  hospitio,  cujus 
uxor  a  daemonio  vexabatur,  post  orationera 
factam,  in  virtute  obedientiae  imperavit  da^.- 
moni  ut  exiret,  euraque  potestate  divina  tam 
subito  effugavit,  ut  vere  claresceret  quod 
obedientiae  sanctae  virtuti  pervicacia  daemo- 
num  non  obsistat. 

In  civitate  de  Castello,  quidam  furibundus 
et  nequam  spiritus  quamdam  obsidens  rau- 
lierem,  a  viro  sancto  obedientiae  accepto 
mandato,  indignabundus  discessit,  mente 
simul  et  corpore  Uberam,  obsessam  prius, 
foeminam  dereUnquens. 

Frater  quidam  infirmitate  tam  horribili 
gravabatur,  ut  magis  esse  vexatio  doemonis, 
quara  naturahs  infirraitas,  a  pluribus  firraa- 
retur.  Nara  totus  saepe  allidebatur,  et  volu- 
tabatur  spuraans,  merabris  corporis  nunc 
contractis,  nunc  extensis,  nunc  phcatis,  nunc 
tortis,  nunc  rigidis  effectis  et  duris.  Quan- 
doque  totus  extensus  et  rigidus,  pedibus 
aequatis  capiti  levabatur  in  altum,  horribi- 
hter  ilhco  relapsurus.  Hunc  sic  miserabi- 
hter  et  irreraediabiliter  aegrotantem  plenus 
misericordia  Christi  servus  comraiserans, 
bucceham  sibi  panis,  de  quo  edebat,  transmi- 
sit.  Tantam  vero  gustatus  panis  contuht 
aegro  virtutera,  ut  deinceps  hujus  infirmita- 
tis  molesliam  non  sentiret. 

Incomitatu  Aretii,  cum  diebus  pluribus 
muher  quaedara  laborasset  in  partu,  essetque 
jara  proxiraa  morti,  nuUum  omnino  despe- 
ranti  de  vita  supererat  reraediura,  nisi  Dei. 
Cum  autem  equo  vectus,  propter  corporis 


CAPUT  XIII. 


337 


infirmitatem  Christi  famulus  per  partes  illas 
transitum  habuisset,  contigit  rediici  animal 
per  villam,  in  qua  mulier  torquebatur.  IIo- 
mines  vero  loci,  viso  equo,  cui  vir  sanctus 
insederat,  extraxerunt  frsenum,  ut  superpo- 
nerent  mulieri :  ad  cujus  contactum  mirifi- 
cum  omni  remoto  periculo,  mulier  illico  pe- 
perit  cum  salute. 

Vir  quidam  de  Castro  Plebis,  religiosus 
ac  timens  Deum,  chordam  apud  &e,  qua 
cinctijs  fuerat  sanctus  pater,  habebat.  Cum- 
que  multitudo  virorum  ac  raulierum  in  ca- 
stro  illo  variis  infirmitatibus  laboraret,  ibat 
per  infirmantium  domos,  et  intincta  chorda 
in  aqua  dabat  bibere  patientibus,  sicque  per 
hunc  modum  plurimi  sanabantur.  Sed  et  de 
panibus  a  viro  Dei  contactis  gustantes  segro- 
ti,  divina  operante  virtute,  consequebantur 
celeriter  reraedia  sanitatum.  Cum  his  etaliis 
multis  miraculorum  prodigiis  praeco  Christi 
praedicans  coruscaret,  attendebatur  his,  quai 
dicebantur  ab  eo,  ac  si  angelus  Doraini  lo- 
queretur.  Excellens  namque  in  ipso  praero- 
gativa  virtutum,  prophetiai  spiritus,  effica- 
cia  miraculorum,  oraculum  de  praedicando 
ccBlitus  datum,  obedientia  creaturarum  ra- 
tione  carentium,  veheraens  imrautatio  cor- 
diura  ad  verborum  ipsius  auditum,  eruditio 
ejus  a  Spiritu  sancto  praeter  humanam  doc- 
trinara,  praedicandi  auctoritasa  Sumrao  Pon- 
tifice  non  sine  revelatione  concessa,  insuper 
et  Regula,  in  qua  forraa  praedicandi  expri- 
mitur,  ab  eodera  Christi  Vicario  confirraata, 
surami  quoque  Regis  signacula  per  raodum 
sigilli  corpori  ejus  impressa,  tanquam  testi- 
monia  decem,  toti  saeculo  indubitanter  affir- 
mant,  Christi  praeconem  Franciscum  et  ve- 
nerandum  officio,  et  doctrina  authenticum, 
et  adrairabilem  sanctitate,  ac  per  hoc  tan- 
guam  vere  Dei  nuntium  Christi  Evangelium 
praedicasse. 

GAPUT  XIII. 

De  stigmatibus  sacris. 
Mos  erat  angelico  viro  Francisco   nun- 

TOM.   XIV. 


quam  otiari  a  bono;  quin  potius  instar  sn- 
pernorum  spirituum  in  scala  Jacob,  aut  as- 
cendebat  in  Deum,  aut  descendebat  ad  proxi- 
mum.  Nara  terapus  sibi  concessura  ad  me- 
ritum  dividere  sic  prudenter  didicerat,  ut 
aliud  proximorum  lucris  laboriosis  impen- 
deret,  aliud  contemplationis  tranquillis  ex- 
cessibus  dedicaret.  Unde  cura  secunduraexi- 
genfiam  locorum  et  temporum  alienae  con- 
descendisset  procurandae  saluti,  inquietatio- 
nibus  derelictis  turbarum,  solitudinis  secreta 
pelebat,  locumque  quielis,  quo  liberius  Deo 
vacans,  extergeret,  si  quid  pulveris  sibi  ex 
conversatione  hominum  adhaesisset.  Biennio 
itaque  antequam  spiritura  redderet  ccelo, 
divina  providentia  duce,  post  labores  raulti- 
modos  perductus  est  in  locum  excelsura  seor- 
sum,  qui  dicilur  mons  Alvernae.  Cura  igitur, 
juxta  solitum  morem,  quadragesimam  ibi- 
dem  ad  honorem  sancti  archangeli  Michaelis 
jejunare  coepisset,  supernae  contemplationis 
dulcedine  abundantius  solito  superfusus,  ac 
ccelestium  desideriorum  ardentiori  flamraa 
succensus,  supernarum  coepit  imraissionum 
curaulatius  dona  sentire.  Ferebatur  quidem 
in  altum,  non  ut  curiosus  majestatis  per- 
scrutator  opprimendus  a  gloria  ',  sed  tan- 
quam  servus  fidelis  et  prudens  investigans 
beneplacitum  Dei,  cui  se  conformare  omni- 
mode  sumrao  peroptabat  ardore.  Immissura 
est  igitur  raenti  ejus  per  divinum  oraculum, 
quod  in  apertione  libri  evangelici  revelare- 
tur  ei  a  Christo,  quid  Deo  in  ipso  et  de  ipso 
maxime  foret  acceptum.  Oratione  itaque 
cura  raulta  devotione  praemissa,  sacrura 
Evangelioruin  librura  de  altari  sumptum  in 
sanctae  Trinitatis  nomine  aperiri  fecit  per 
socium,  virum  utique  Deo  devotum  et  sanc- 
tum.  Sane  cum  in  trina  libri  apertione  sera- 
per  Doraini  passio  occurreret,  intellexit  vir 
Deo  plenus,  quod  sicut  Christura  fuerat  imi- 
tatus  in  actibus  vitae,  sic  conformis  ei  esse 
deberet  in  afflictionibus  et  doloribus  passio- 
nis,  antequam  ex  hoc  raundo  transiret.  Et 
licet  propter  nmltara  austeritatera  vitae  prae- 

1  Prov.,  XXV,  27. 

22 


338  LEGENDA  S. 

terit.T,  crucisque  Dominicae  bajulationera 
conlinuam,  imbecillis  jarn  esset  corpore,  ne- 
qiiatiuani  ost  territus,  secl  ad  martyrii  susti- 
nentiam  vigorosius  animatus.  Excreverat 
quidem  in  eo  insuperabile  amoris  incendium 
boni  Jesu  in  lampades  ignis  atque  flamma- 
rum,  ut  aquffi  raultae  charitatem  ejus  tara 
validam  extinguere  '  non  valerent.  Cum  igi- 
turseraphicisdesideriorumardoribussursum 
ageretur  in  Deum,  et  compassiva  dulcedine 
in  eum  transformaretur ,  qui  ex  charitate 
nimia  voluit  crucifigi,  quodam  mane  circa 
festum  Exaltationis  sanctse  Crucis,  (fum  ora- 
ret  in  lalere  raontis,  vidit  seraph  unum  sex 
alas  habentera  tara  ignitas,  quam  splendi- 
das,  de  coelorum  sublimitate  descendere. 
Curaque  volatu  celerrirao  pervenisset  ad  ae- 
ris  locum  viro  Dei  propinquum ,  apparuit 
inter  alas  effigies  hominis  crucifixi  in  rao- 
dura  crucis  manus  et  pedes  extensos  haben- 
tis,  et  cruci  affixos.  Duee  alse  super  caput 
ipsius  elevabantur,  duse  ad  volandum  exten- 
debantur,  duse  vero  totura  velabant  corpus. 
Hoc  videns  veheraenter  obstupuit,  raixtum- 
que  moerore  gaudiura  cor  ejus  incurrit. 
Lsetabatur  quidem  in  gratioso  aspectu,  quo 
a  Christo  sub  specie  seraph  cernebat  se  con- 
spici;  sed  crucis  affixio  compassivi  doloris 
gladio  ipsius  animara  pertransibat.  Adraira- 
batur  quamplurimura  in  tam  inscrutabilis 
visionis  aspectu,  sciens  quod  passionis  infir- 
mitas  cum  immortalitate  spiritus  seraphici 
nullatenus  conveniret.  Intellexit  tandera  ex 
hoc,  Domino  revelante,  quod  ideo  hujus-  - 
modi  visio  sic  divina  providentia  suis  fuerat 
prsesentata  conspectibus,  ut  amicus  Christi 
prsenosceret  se  non  per  martyrium  carnis, 
sed  per  incendium  raentis  totum  in  Christi 
crucitixi  similitudinera  transformandura. 
Disparens  igitur  visio  mirabilem  in  corde 
ipsius  reUquit  ardorem,  sed  et  in  carne  non 
minus  mirabilem  signorum  irapressit  efti- 
giem.  Statim  namque  in  manibus  ejus  et 
pedibus  apparere  coeperunt  signa  clavorum, 
quemadmodum  paulo  ante  in  effigie  illa  viri 

»  Cant.,  VIII,  7.  —  «  Isa.,  xxiv,  16. 


FRANCISCL 

crucifixi  conspexerat.  Manus  enim  et  pedes 
in  ipso  medio  clavis  confixae  videbantur, 
clavorum  capitibns  in  interiori  parte  ma- 
nuura  et  superiori  pedum  apparentibus,  et 
eorura  acuniinibus  existentibus  ex  adverso. 
Erantque  clavorura  capitain  raanibus  et  pe- 
dibus  rotunda  et  nigra,  ipsa  vero  acumina 
olilonga,  retorta,  et  quasi  repercussa,  quae 
de  ipsa  carne  surgentia  carnem  reliquam 
excedebant.  Dextrura  quoque  latus,  quasi 
lancea  transfixura,  rubra  cicatrice  obductum 
erat,  quod  ssepe  sanguinem  sacrum  effun- 
dens,  tunicam  et  femoralia  respergebat. 
Cernens  autem  Christi  servus,  quod  stigmata 
carni  tam  luculenter  impressa  socios  fami- 
hares  latere  non  possent,  tiraens  nihilomi- 
nus  publicare  Doraini  sacramentura,  in  raa- 
gno  positus  fuit  dubitationis  agone,  utrum 
videlicet,  quod  viderat,  diceret,  vel  taceret. 
Vocavit  proinde  ahquos  ex  fratribus,  et  ge- 
nerahbus  verbis  loquens,  dubium  coram  eis 
proposuit,  et  consilium  requisivit.  Quidam 
vero  ex  fratribus,  gratia  illuminatus,  et  no- 
raine  intelhgens  quod  ahqua  miranda  vi- 
disset,  pro  eo  quod  videbatur  adraodura 
stupefactus,  dixit  ad  virum  sanctum  :  Fra- 
ter,  non  solura  propter  te,  sed  etiam  propter 
ahos,  scias  tibi  ostendi  aliquando  sacramenta 
divina.  Timendum  propterea  jure  videtur, 
ne  si,  quod  pluribus  profuturum  accepisti, 
celaveris,  pro  talento  abscondito  reprehen- 
sibihs  judiceris.  Ad  cujus  verbum  motus 
vir  sanctus,  licet  ahas  dicere  solitus  esset : 
Secretum  meum  mihi  *;  tunc  tamen  cum 
multo  timore  seriem  retulit  visionis  prse- 
fatsB,  addens  quod  is,  qui  sibi  apparuerat , 
aliqua  dixerit,  quse  nunquam,  dura  viveret, 
ahcui  honiinum  aperiret.  Credendum  sane 
tara  arcana  illa  fuisse  sacri  ihius  seraph  in 
cruce  mirabiliter  apparentis  eloquia,  quod 
forte  non  liceret  hominibus  ea  loqui.  Post- 
quam  igitur  verus  Christi  amor  in  earadem 
iraaginem  transforraavit  amantem,  quadra- 
ginta  dierura  numero,  j  uxta  quod  decreve- 
rat ,  in  sohtudine  consummato ,  superve- 
niente  quoque  solemnitate  archangeli  Mi- 


CAPUT  XIII. 


339 


chaelis,  descendit  angelicus  vir  Franciscus 
de  monte,  secum  ferens  Crucifixi  effigiem, 
non  in  tabulis  lapideis  vel  ligneis  manu 
flguratam  artificis,  sed  in  carneis  membris 
descriptam  digito  Dei  vivi.  Et  quoniani  sa- 
cramentum  Regis  abscondere  bomm  est  \ 
ideo  secreti  regalis  vir  conscius  signacula 
illa  sacra  pro  viribus  occultabat.  Verum, 
quia  Dei  est  ad  gloriam  suam  magna  reve- 
lai'e  quffi  facit  Dominus,  ipse,  quia  signa- 
cula  illa  secrete  impresserat,  miracula  quae- 
dam  aperte  per  ipsa  monstravit,  ut  illorum 
occulta  et  mira  vis  stigmatum ,  manifesta 
pateret  claritate  signorum. 

In  provincia  namque  Reatina  pestis  inva- 
luerat  valde  gravis,  quae  oves  et  boves  om- 
nes  sic  consumebat  crudeliter,  quod  nullum 
poterat  remedium  adhiberi.  Yir  autem  qui- 
dam  timens  Deum  nocte  fuit  per  visionem 
commonitus,  ut  ad   eremitorium  fratrura 
festinanter  accederet,  et  loturam  manuum 
ac  pedum  famuli  Dei  Francisci,  qui  tunc 
temporis  morabatur  ibidem,  acceptam,  su- 
per  animalia  cuncta  respergeret.  Mane  ita- 
que  surgens  venit  ad  locum,  loturaque  hu- 
jusmodi    per    socios    sancti    viri    latenter 
obtenta,  oves  et  boves  languentes  ex  eares- 
persit.  Mirabile  dictu!    statim  ut   aspersio 
animahalanguida,  et  in  terra  jacentia,  quan- 
tumcumque  paululum  attingebat,  pristino 
recuperato  vigore,  surgebant  continuo,  et 
tanquam  nihil  mali  sensissent,  ad  pascua 
festinabant.  Sicque  factum  est,  ut  per  virlu- 
tem  mirandam  aquee  iUius,  quae  sacras  pla- 
gas  contigerat,  omnis  prorsus  plaga  cessa- 
ret,  pestilensque  morbus  a  gregibus  fuga- 
retur.   Circa  praefatum  montem  Alvernae, 
antequam  vir  sanclus  ibi  contraheretmoram, 
nube  ex  ipso   monte  surgente,  grandinis 
violenta  tempestas  fructus  terrae  consuetu- 
dinarie  devastabat.  Sed  post  illam  appari- 
tionem  fehcem,  non  sine  incolarum  admi- 
ratione,  grando  cessavit,  ut  ccelestis  iUius 
visionis  excellentiam,  et  stigmatum  ibidem 
impressorum  virtutem,  serenati  praeter  mo- 

»  Tob.,  XII,  7. 


rem  ipsa  cceH  facies  declararet.  Conligit  quo- 
que  eum  tempore  hieraali,  propter  debilita- 
temcorporiset  asperitatem  viarum,  horainis 
unius  pauperis  subvectum  asello,  sub  rupis 
cujusdam  prominentis  pernoctare  (a)  crepi- 
dine,  ut  nivis  etnoctis  supervenientium  quo- 
quo  modo  declinaret  incommoda,  quibus 
praipeditus,  ad  hospitii  locum  non  valuerat 
pervenire.  Cum  autem  vir  sanctus  hominem 
illum  querulosis  submurmurantem  gemiti- 
bus  hinc  inde  seipsum  jactare  sensisset,  tan- 
quam  qui  tenui  operimento  contectus  quies- 
cere  praefrigoris  acerbitate  nequibat,  divini 
amoris  fervore  succensus,  manu  illum  pro- 
tensa  palpavit.  Mirabile  certe!  repente  (6)  il- 
hussacrae  manus  contactum,  quae  seraphici 
calculi  gerebat  incendium,  omni  fugato  fri- 
gore,  tantus  in  virum  intus  et  extra  calor  ad- 
venit,  ac  si  quaedam  in  eum  vis  flammea  ex 
fornacis  spiraculo  processisset.  Nam  illico  et 
mente  et  corpore  confortatus,  suavius  inter 
saxa  et  nives  usque  mane  dormivit,  quam 
unquam  in  proprio  lecto  pausaverat,  sicut 
ipse    postmodum  asserebat.    Certis  itaque 
constat  indiciis,  sacra  illa  signacula  illius 
impressa  fuisse  virtute,  qui  operatione  sera- 
phicapurgat,  iUuminat  et  inflammat,  cum 
ipsa  forinsecus  expurgando  a  peste  salutem, 
serenitatem  et  calorem  corporibus  eflicacia 
mira  conferrent,  sicut  et  post  mortem  evi- 
dentioribus  est  deraonstratum  prodigiis  suo 
loco  posterius  annotandis.   Ipse  vero,  licet 
thesaurura  inventum  in  agro  multa  dihgen- 
tia  sluderet  abscondere,  latere  tamen  non 
potuit,  quin  aliqui  stigmata  manuum  vide- 
rent  et   pedum ,    quanquam  manus  quasi 
semper  portaret    coutectas,  et  pedibus  ex 
tunc  iucederet  calceatis.  Viderunt  enira,  dum 
viveret,  fratres  plurimi,  qui  hcet  esseut, 
propter   sanctitatem  praecipuam,  viri   per 
oraniafide  digni,  tamen  ad  omne  dubiura 
amovendum,  sic  esse,  ac  se  vidisse,  tactis 
sacrosanctis,  juramento  firmarunt.  Viderunt 
etiam  ex  familiaritate,  quam  cum  virosancto 
habebant,  ahqui  Cardinales,  laudes  sacrorum 
(a)  C(Bt.  edit.  pernoctaret.  —  (i)  Suppl.  ad. 


;U0  LEGKNDA  S. 

stigrnatum  prosis,  ct  hymnis,  et  antiphonis, 
quas  ad  ipsius  edideriint  honorem,  veraciter 
inserentes,  qiii  tam  verbo,  quam  scripto  per- 
hiliueruut   testimonium  veritati.    Summus 
etiam  Pontifex  dominus  Alexander,  cum  po- 
pulo  praedicaret  coram  multis  fratribus  et 
meipso,  affirmavit  se,  dum  sanctus  viveret, 
stigmata  illa  sacra  suis  oculis  conspexisse. 
Viderunt  in  morte  plusquam  quinquaginta 
fratres,  virgoque  Deo  devotissima  Clara  cum 
caeteris  sororibus  suis,  et  saeculares  innu- 
meri,  ex  quibus,  quemadmodum  suo  loco 
dicetur,  quamplurimi  et  osculati  sunt  ex 
devotionis  aCfectu,  et  contrectaverunt  mani- 
bus  ad  testimonii  firmitatem.  Vulnus  autem 
lateris  tam  sollicite  occultavit,  ut  illud  nemo 
posset  nisi  furtim  contueri,  dum  viveret. 
Unus  etenim  frater,  qui  ei  sedule  ministrare 
solitus  erat,  cum  pia  eum  cautela,  ut  ad  ex- 
cutiendum  extraheret  lunicam,  induxisset, 
attente  respiciens  vidit  plagara,  cui  etiam 
tres  veloci  contactu  digitos  applicans,  tam 
visu,    quam    tactu,    vulneris    quantitatem 
agnovit.  Consimili  cautela  vidit  etiam  frater 
ille,  qui  tunc  temporis  erat  vicarius  ejus. 
Frater  vero  socius  mirandse  simplicitatis, 
dum  infirmitatis  causa  languentes  scapulas 
contrectaret,  manu  per  caputium  missa,  et 
casualiter  vulneri  sacro  illapsa,  magnum  ei 
dolorem  inflixit.  Proinde  portabat  ex  tunc 
femoralia  ita  facta,  ut  usque   ad  ascellas 
pertingerent  ad  vuluus  lateris  contegendum. 
Fratres  quoque  qui  illa  lavabant,  vel  tuni- 
cam  excutiebant  pro  tempore,  quia  inve-' 
niebant  ea  sanguine  rubricata,  indubitanter 
per  evidens  signum  in   cognitionem  sacri 
vulneris  pervenerunt,  quod  postmodum  in 
morle,  revelata  facie,  et  ipsi  cum  aliis  plu- 
rimis  contemplati  simul  et  venerati  sunt. 
£ia  nunc,  strenuissime  miles  Christi,  ipsius 
fer  arma  invictissimi  Ducis,  quibus  munitus 
et  insignitus,  omnes  adversarios  superabis. 
Fer  vexillum  Regis  altissimi,  ad  cujus  in- 
tuitum  omnes  pugnatores  divini  exercitus 
animentur.  Fer  nihilominus  sigillum  summi 
'  Apoc,  vn,  2. 


FRANCISCl. 

Pontificis  ChrisU,  quo  verba  et  facta  tua, 
tanquam   irreprehensibilia   et   authentica, 
merito  ab  omnibus  acceptentur.  Jam  enim 
propter  stigmata  Domini  Jksu,  quae  in  cor- 
pore  tuo  portas,  nemo  debet  tibi  esse  moles- 
tus;  quin  potius  quilibet  Christi  servusomni 
esse  tenetur  affectione  devotus.  Jam  per  haec 
signa  certissima,  non  duobus  aut  tribus  tes- 
tibus  ad  sufficientiam,  sed  quamplurimis  ad 
superabuudantiam   comprobata   testimonia 
Dei  in  te,  et  per  te  credibilia  facta  nimis, 
omne  tollunt  infideUbus  velamen  excusatio- 
nis,  dum  credentes  in  fide  stabiliunt,  spei 
fiduciam  sursum  agunt,  et  igne  charitatis 
accendunt.  Jam  vere  impleta  est  prima  visio 
quam  vidisti,  videlicet  quod  dux  in  militia 
Christi  futurus  armis  deberes  _  coelestibus , 
signoque  crucis  insignibus  decorari.  Jam  in 
principio  tuae  conversionis  Crucifixi  visio, 
compassivi  doloris  gladio  mentaliter  te  trans- 
figens,  sed  et  auditus  vocis  de  cruce,  tan- 
quam  de  throno  Christi  subhmi  et  secreto 
propitiatorio  procedentis,  juxta  quod   tuo 
sacro  firmasti  eloquio ,  vera  indubitanter 
fuisse  creduntur.  Jam  in  tuae  conversionis 
progressu,  et  crucem  quam  vidit  frater  Sil- 
vester  ex  ore  tuo  mirabiliter  procedentem, 
et   gladios  in   crucis  modum   tua  viscera 
transfigentes,  quos  frater  (a)  vidit  Pacificus, 
teque  secundum  crucis  figuram  in  aere  su- 
blevatum,  cum  de  crucis  titulo  sanctus  prae- 
dicabat  Antonius,  juxta  quod  prospexit  an- 
gelicus  vir  Monaldus,  non  phantastica  vi- 
sione,  sed  revelatione  f uisse  cceHca  conspecta 
vere  creditur  et  firmatur.  Jam  denique  circa 
finem  quod  simul  tibi  ostenditur,  et  subli- 
rais  similitudo  Seraph  et  humilis  effigies 
CruciQxi  interius  te  incendens,  et  exterius 
te  consignans,  tanquara  alterum  angelura 
ascendentem  ab  ortu  solis,  qui  signura  in  te 
habeas  Dei  vivi  *,  et  praedictis  dat  firmita- 
tera  fidei,  et  ab  eis  accipit  testiraonium  ve- 
ritatis.  Ecce  jam  septera  apparitionibus  cru- 
cis  Christi  in  te,  et  circa  te,  secundum  ordi- 
nem  temporum  mirabiliter  exhibitis  et  mon- 

(a)  Ccet,  edit.  sacer. 


CAPUT  XIV. 


341 


stratis,  quasi  sex  gradibus  ad  istam  septi- 
mam,  in  qua  fmaliter  requiescis,  pervenisti. 
Christi  naraque  crux  in  tuae  conversionis 
primordiolam  proposita,quam  assumpta  [a), 
et  dehinc  in  conversationis  progressu  per 
vitam  probatissimam  bajulata  in  teipso  con- 
tinue,  et  in  exempium  aliis  deraonstrata, 
tanta  certitudinis  claritate  ostendit  evange- 
licai  perfectionis  apicem  te  fraaliter  conclu- 
sisse  (6),  ut  demonstrationem  hanc  christianae 
sapientiae  in  tuae  carnis  pulvere  exaratam, 
nullus  vere  devotus  abjiciat ,  nullus  vere 
fidelis  impugnet,  nullus  vere  humilis  parvi- 
pendat,  cum  sit  vere.divinitus  expressa,  et 
omni  acceptione  condigna. 

CAPUT  XIV. 

De  patientia  ipsius,  et  transitu  mortis. 

Christo  jam  igitur  cruci  confixus  Fran- 
ciscus  tam  carne,  quam  spiritu,  non  solum 
seraphico  amore  ardebat  in  Deum,  verum 
etiam  sitiebat  cum  Christo  crucifixo  mullitu- 
dinem  salvandorum.  Faciebat  proinde,  quo- 
niam  propter  excrescentes  in  pedibus  clavos 
ambulare  non  poterat,  corpus  emortuum 
per  civitates  et  castra  circumvehi,  ut  ad  cru- 
cem  Christi  ferendam  caeteros  animaret.  Fra- 
tribus  quoque  dicebat  :  Incipiamus,  fratres, 
servire  Domino  Deo  nostro,  quia  usque  nunc 
parum  profecimus.  Flagrabat  etiam  deside- 
rio  magno  ad  humilitatis  redire  primordia, 
ut  leprosis  sicut  a  principio  ministraret,  cor- 
pusque  jam  prae  labore  collapsum  revocaret 
ad  pristinam  servitutem.  Proponebat  Chri- 
sto  duce  se  facturum  ingentia,  et  fatiscenti- 
bus  membris,  spiritu  fortis  et  fervidus,  novo 
sperabat  certamine  de  hoste  triumphum. 
Neque  enim  languor  vel  desidia  locum  ha- 
bet,  ubi  amoris  stimulus  semper  ad  majora 
perurget.  Tanta  autem  in  eo  carnis  ad  spiri  - 
tum  erat  concordia,  tanta  obedientiae  prom- 
ptitudo,  quoJ  cum  ille  ad  omnem  niteretur 
sanctitatem  pertingere,  ipsa  non  solum  non 
repugnaret,  sed  praecurrere  niteretur.  Ut 

[a)  Ccet.  edit.  absuuipta.  —  [fj)  Leg.  conligisse. 


autem  viro  Dei  cumulus  meritorum  accre- 
sceret,  quae  omnia  vere  iu  patienlia  consum- 
mantur,  ccepit  infirmitatibus  multimodis  la- 
borare  tam  graviter^ut  vix  in  eo  membrum 
aliquod  remaneret  absque  ingenti  passionis 
dolore.  Ad  hoc  tandem  per  varias,  et  diu- 
turnas,  ac  continuas  acgritudines  deductus 
est,  ut,  consumptis  jam  carnibus,  quasi  sola 
cutis  ossibus  cohaereret.  Cumque  duris  cor- 
poris  angeretur  doloribus,  illas  suas  angu- 
stias  non  poenarum  censebat  nomine ,  sed 
sororum.  Cum  autem  semel  gravlus  solito 
dolorum  urgeretur  aculeis,  quidam  frater 
simplex  dixit  ad  eum :  Frater,  ora  Dominum, 
ut  mitius  tecum  agat;  manum  enim  suam 
plus  debito  super  te  gravare  videtur.  Quo 
audito,  vir  sanctus  cum  ejulatu  exclamans, 
ait :  Nisi  noscerem  in  te  simplicem  purita- 
tem,  tuum  ex  tunc  abhorrerem  consortium, 
qui  ausus  fueris  circa  me  divina  judicia  re- 
prehensibilia  judicare.  Et  licet  totus  esset 
attritus  gravis  prolixitate  languoris,  proji- 
ciens  se  in  terram,  ossa  debilia  duro  casu 
collisit.  Et  deosculans  humum  :  Gratias,  in- 
quit,  tibi  ago,  Domine  Deus,  de  omnibus  his 
doloribus  meis,  teque,  mi  Domine,  rogo,  ut 
centuplum ,  si  tibi  placuerit,  addas  :  quia 
hoc  erit  mihi  acceptissimum,  ut  affligens  me 
dolore  non  parcas,  cum  tuae  sanctae  volunta- 
tis  adimpletio  sit  mihi  consolatio  superplena. 
Yidebatur  propterea  fratribus ,  quod  quasi 
alterum  Job  viderent,  cui  cum  languor  cre- 
sceret  carnis,  crescebat  simul  et  vigor  men- 
tis.  Ipse  autem  obitum  suum  longe  ante 
praescivit,  dieque  transitus  immiuente,  dixit 
fratribus  sui  corporis  tabernaculum  depo- 
nendum  in  proximo,  quemadmodum  sibi 
fuerat  revelatum  a  Christo.  Cum  itaque  per 
biennium  ab  impressione  sacrorum  stigma- 
tum,  anno  videlicet  a  sua  conversione  vige- 
simo,  multis  fuisset  angustiantium  infirmi- 
tatum  probativis  tunsionibus  conquadratus, 
tanquam  lapis  in  supernae  Hierusalem  aedi- 
ficio  collocandus,  et  tanquam  ductile  opus 
sub  multiplicis  tribulationis  malleo  ad  per- 
feetionem  adductus;  ad  sanclam  Mariam  de 


3-i2 


LEGENDA  S.  FRANCISCI. 


Portiuncula  se  portare  poposcit,  quatemis, 
ubi  acceperat  spiritum  gratiaj,  ibi  redderet 
spiritum  vita?.  Quo  cum  fuisset  perductus, 
ut  veritatis  exemplo  monstraret,  quod  nihil 
erat  illi  commune  cum  mundo,  in  illa  infir- 
mitate  tam  gravi,  qu»  omni  langnori  con- 
clusit,  super  nudam  humum  se  totum  nu- 
datum  in  spiritus  fervore  prostravit,  quate- 
nus  hora  illa  extrema,  in  qua  poterat  adhuc 
hostis  irasci,  nudus  hictaretur  cum  nudo. 
Decubans  sicinterra,  saccina  veste  deposita, 
faciem  sohto  more  levavit  in  ccelum,  et  in- 
tendens  ilh  gloriae  totus,  manu  sinistra  dex- 
tri  lateris  vulnus,  ne  videretur,  obtexit,  et 
ait  ad  fratres  :  Ego,  quod  meum  est,  feci ; 
quod  vestrum  est,  Christus  edoceat.  Illacry- 
mantibus  autem  sociis  sancti,  qui  miro  fue- 
rant  compassionis  telo  percussi,  unus  ex  eis, 
quem  vir  Dei  guardianum  suum  esse  dicebat, 
votum  ipsius  divinainspirationecognoscens, 
festinus  surrexit,  et  acceptam  cum  chorda 
et  femorahbus  tunicara  pauperculo  Christi 
obtuht,  dicens  :  Haec  tibi  tanquam  pauperi 
commodo,  et  tu  illa  suscipias  obedientiae 
sanctse  mandato.  Gaudet  ex  hoc  vir  sanctus, 
et  jubilat  prae  laetitia  cordis,  quoniam  fidem 
tenuisse  dominse  paupertati  usque  in  fmem 
se  vidit;  palmasque  levans  ad  ccelura,  Chri- 
stum  suum  magnificat,  pro  eo  quod  exone- 
ratus  ab  omnibus,  hber  vadit  ad  ipsum.  Fe- 
cerat  enim  haec  omnia  paupertatis  zelo,  ut 
nec  habitum  quidem  vellet  habere,  nisi  ab 
aho  coraraodatum.  Voluit  certe  per  omnia 
Christo  crucifixo  esse  conformis,  qui  pauper, 
et  dolens,  et  nudus  in  cruce  pependit.  Pro- 
pter  quod  et  in  principio  conversionis  suae 
nudus  reraansit  corara  antistite,  et  in  con- 
suramatione  vitse  nudus  voluit  de  mundo 
exire  :  fratribusque  sibi  assistentibus  in  obe- 
dientia  charitatis  injunxit ,  ut  cum  viderent 
eura  jam  esse  defunctum,  per  tam  longum 
spatium  nudum  super  humum  jacere  per- 
mitterent,  quod  unius  milharii  tractimi  sua- 
viter  quis  perficere  posset.  0  vere  christia- 
nissimum  virum,  qui  et  vivens  Christum 
viventi ,  et  moriens  morienti ,  et  mortuus 


mortuo  perfecta  esse  studuit  imitatione  con- 
formls,  et  expressa  promeruit  similitudine 
decorari.  Hora  denique  sui  transitus  propin- 
quante,  fecit  fratres  omnes  existentes  in  loco 
ad  se  vocari,  et  eos  consolatoriis  verbis  pro 
sua  morte  deraulcens,  paterno  afTectu  ad  di- 
vinum  est  hortatus  amorem.  De  patientia,  et 
paupertale,  et  sanctae  RomanaB  Ecclesiae  fide 
servandis  scrmonem  protraxit,  caeteris  in- 
stitutis    sanctura  Evangehum  anteponens. 
Circumsedentibus  vero  omnibus  fratribus, 
cxtendit  super  eos  raanus  in  modum  crucis 
bracliiis  cancehatis,  pro  eo  quod  hoc  signum 
semper  amabat;  et  omnibus  fratribus,  tam 
prsesentibus  quam  absentibus ,  in  Crucifixi 
virtute  ac  nomine  benedixit.  Insuper  et  adje- 
cit :  Valete,  fihi  omnes,  in  timore  Domini, 
et  permanete  in  eo  seraper.  Et  quoniam  fu- 
turatentatio  ettribulatio  appropinquat,  feli- 
ces  qui  perseverabunt  in  his,  quae  cceperunt. 
Ego  vero  ad  Deum  propero,  cujus  gratiae 
vos  omnes  coramendo.  Suavi  hujusmodi  ad- 
monitione  completa,  jussit  Deo  vir  charissi- 
mus  Evangeliorura  sibi  codicem  apportari, 
et  evangelium  secundum  Joannem,  quod 
incipit  eo  loco :  Ante  diem  festum  Paschce  \ 
sibi  legi  poposcit.  Ipse  vero,  prout  potuit,  in 
hujus  psalrai  vocem  erupit'  :  Voce  mea  ad 
Dominum  clamavi :  voce  mea  ad  Dominum 
deprecatus  sum;  et  ad  fmem  usque  com- 
plevit.  i¥e,  inquit,  expectant  justi,  donec 
retribuas  mihi  ^  Tandera  cunctis  in  eum 
completis    mysteriis,    anima  illa   sanctis- 
sima  carne  soluta,  et  in  abyssum  divinae 
claritatis  absorpta,   beatus  vir  obdormivit 
in  Domino.  Unus  autem   ex   fratribus  et 
discipuhs  ejus  vidit  animara  illam  beatam 
sub  specie  stellae  praefulgidae  a  candida  sub- 
vectam  nubecula,  super  aquas  multas  in 
ca4um  recto  tramite  sursura  ferri ,  tanquam 
sublimis  sanctitatis  candore  praenitidam ,  et 
coelestis  sapientiae  simul  et  gratiae  ubertate 
repletam ,  quibus  vir  sanctus  proraeruit  lo- 
cum  introire  lucis  et  pacis,  ubi  cura  Christo 


1  Joan.,  XIII,  1. 
CXLIj  8. 


Psal.  Lxxvi,  2.  —  '  Psal. 


CAPUT  XV. 


343 


1 


sine  fine  quiescit.  Minister  quoque  fratrum 
in  terra  Laboris  tunc  erat  frater  Augustinus, 
vir  utique  sanctus  et  justus,  qui  in  hora  ul- 
tima  positus,  cum  jam  diu  perdidisset  loque- 
lam,  audientibus  qui  astabant,  subito  clama- 
vit,  et  dixit :  Expecta  me,  pater,  expecta ; 
ecce  jam  venio  tecum.  Quaereutibus  fratri- 
bus,  et  admirantibus  multum,  cui  sic  loque- 
retur,  audacter  respondit :  Nonne  videtis 
patrem  nostrum  Franciscum,  qui  vadit  ad 
ccelum  ?  Et  statim  sancta  ipsius  anima,  mi- 
grans  a  carne,  patrem  est  secuta  sanctissi- 
mum.  Episcopus  Assisinas  ad  oratorium 
Sancti  Michaelis  in  monte  Gargano  tunc  tem- 
poris  peregrinationis  causa  perrexerat ;  cui 
beatus  Franciscus  apparens  nocte  transitus 
sui  dixit :  Ecce  relinquo  mundum,  et  vado 
ad  ccelum.  Mane  igitur  surgens  episcopus 
sociis  narravit  qute  vidit;  et  Assisium  re- 
diens,  cum  sollicite  perquisisset,  certitudi- 
naliter  comperit,  quod  ea  hora,  qua  sibi  per 
visionem  innotuit,  beatus  Pater  ex  hoc  mun- 
do  migravit.  Alaudae  aves  lucis  amicae,  et 
crepusculorum  tenebras  horrescentes,  hora 
transitus  sancti  viri,  cum  jam  esset  noctis 
secuturae  crepusculum,  venerunt  in  multi- 
tudine  magna  super  tectum  domus,  et  diu 
cum  insohta  quadam  jubilatione  rotantes , 
gloriae  sancti,  qui  eas  ad  divinas  laudes  in- 
vitare  sohtus  erat,  tam  jucundum  quam  evi- 
dens  testimonium  perhibebant. 

CAPUT  XV. 

De  cano7uzatione ,  et  translatione  ipsius. 

Franciscus  igitur,  servus  et  amicus  Altis- 
simi,  Ordinis  Minorum  Fratrum  institutor  et 
dux,  paupertatisprofessor,  pcenitenticeforma, 
veritatis  praeco,  sanctitatis  speculum,  et  to- 
tius  evangeUcae  perfectionis  exemplar,  super- 
na  praeventus  gratia,  ordinato  progressu  ab 
infimis  pervenit  ad  summa.  Hunc  virum  mi- 
rabilem,  utpote  paupertate  praedivitem,  hu- 
mihtate  subhmem,  mortificatione  vividum, 
simphcitate  prudentem ,  omnique  morum 
honestate  conspicuum,  quem  in  vita  Domi- 


nus  mirabiUter  efiecerat  clarum,  in  morte 
fecit  incomparabiUter  clariorem.  Beato  nam- 
que  viro  migrante  a  saeculo,  spiritus  iUe  sa- 
cer  domum  aeternitatis  ingrediens,  fontisque 
vitae  liaustu  plenario  gloriosus  effectus,  ex- 
pressa  quaedam  in  corpore  futurae  gloriae 
signa  reUquit,  ut  caro  illa  sanctissima,  quae 
crucifixa  cum  viliis  in  novam  jam  creatu- 
ram  transierat,  et  passionis  Christi  effigiem 
privilegii  singularitate  praeferret,  et  novi- 
tate  miracuU  resurrectionis  speciem  prae- 
monstraret.  Cernebantur  quidem  in  mem- 
bris  iUis  feUcibus  clavi  ex  ejus  carne  virtute 
divina  mirifice  fabrefacti,  sicque  carni  eidem 
innati,  quod  dum  a  parte  quaUbet  preme- 
rentur,  protinus  quasi  nervi  conUnui  et  duri 
ad  partem  oppositara  resuUabant.  Inventa 
quoque  fuit  patentius  in  ipsius  corpore  non 
inflicta  humanitus,  neque  facta,  plaga  vul- 
neris  lateralis,  instar  vulnerati  lateris  Sal- 
vatoris,  quod  redemptionis  et  regenerationis 
humanae  in  ipso  Rederaptore  nostro  protulit 
sacraraentum.  Erat  autem  similitudo  clavo- 
rum  nigra  quasi  ferrum ;  vulnus  autem  la- 
teris  rubeum,  et  ad  orbicularitatem  quam- 
dam  carnis  contractione  reductum,  rosa  quae- 
dam  pulcherrima  videbatur.  Caro  vero  ipsius 
reUqua,  quai  prius  tam  ex  infirmitate,  quam 
ex  natura  ad  nigredinem  declinabat,  can- 
dore  nimio  renitescens  illius  secundae  stolae 
pulchritudinem  praetendebat.  Membra  ipsius 
adeo  mollia  et  tractabiUa  se  praebebant  pal- 
pantibus,  ut  conversa  viderentur  in  teneri- 
tudinem  puerilis  aetatis,  et  quibusdam  cer- 
nerentur  evidentibus  signis  innocentiae  de- 
corata.  Cum  igitur  in  candidissima  carne 
nigrescerent,  plaga  vero  lateralis  ut  vernans 
roseus  flos  ruberet;  mirandum  non  est,  si 
tam  formosa  et  miraculosa  varietas  jucun- 
dUatem  et  adrairationem  contuentibus  inge- 
rebat.  Lacryraabantur  filii  pro  substractione 
tam  amabilis  patris ;  sed  et  non  modica  per- 
fundebantur  laeUtia,  dum  deosculabantur  in 
eo  signacula  summi  Regis.  Miraculi  novitas 
planctum  vertebat  in  jubilum,  et  intellectus 
rapiebat  indaginemin  stuporem.  Erat  quippe 


3U 


LEGENDA  S. 


tam  insolilum  tamque  insigne  spectaculum 
contueutii)us  omnibus,  et  firmamenlum  fi- 
dei,  et  incitamentum  amoris;   audienlibus 
vero,  admirationis  materia,  et  excitatio  desi- 
siderii  ad  videndum.  Audito  siquidem  tran- 
situ  patris,  et  fama  diflusa  miraculi,  accele- 
rans  populus  confluebat  ad  locum,   ut  id 
cerneret  oculis,  quod  a  ratione  dubium  omne 
repelleret,  et  affectioni  gaudium  cumularet. 
Admissi  sunt  igitur  Assisinates  cives  quam- 
plurimi  ad  stigmata  illasacra  contemplanda 
oculis,  etlabiisosculanda.  Unus  autem  ex  eis 
miles  quidem  litteratus  et  prudens,  Hiero- 
nymus  nomine,  vir  utique  faraosus  et  cele- 
ber,  cum  de  hujusmodi  sacris  signis  dubi- 
tasset,  essetque  incredulus  quasiThomas, 
ferventius  et  audacius  coram  fratribus  et 
ahis  civibus,  movebat  clavos,  sanctique  ma- 
nus,  et  pedes,  et  latus  manibus  propriis 
contrectabat,  ut  dum  vulnerum  Christi  ve- 
racia  illa  signapalpando  contingeret,  de  sui 
et  omnium  cordibus  omne  dubietatis  vuhius 
amputaret.  Propter  quod  et  ipse  inter  ahos 
hujus  veritatis  tam  certitudinahter  agnitse 
testis  constans  postmodum  effectus  est,   et 
tactis  sacrosancUs  juramento  firmavit.  Fra- 
tres  autem  et  fihi ,  qui  vocati  fuerant  ad 
transitum  patris,  cum  omni  muUitudine  po- 
pulorum  noctem  iham,  in  qua  almus  Christi 
confessor  decessit,  sic  divinis  laudibus  dedi- 
carunt,  ut  non  defunctorum  exequiae,  sed 
angelorum  excubiai  viderentur.  Mane  au- 
tem  facto,  turbse  quae  convenerant,  acoeptis 
arborum  ramis,  et  cereorum  muUiphcaUs 
luminibus,  cum  hymnis  et  canticis  sacrum 
corpus  ad  civitatem  Assisii  detulerunt.  Trans- 
euntes  vero  per  ecclesiam  Sancti  Damiani, 
in  qua  virgo  iha  nobihs  Clara,  nunc  gloriosa 
in  coehs,  tunc  inclusa  cum  virginibus  mo-. 
rabatur,  ibique  ahquantulum  subsistentes, 
sacrum  corpus,  margaritis  coelestibus  insi- 
gnitum,  videndum  et  osculandum  sacris  ilhs 
virginibus  obtulerunt.  Pervenientes  deni- 
que  ad  civitatem  cum  jubilo,  pretiosum  the- 
saurum,  quem  portabant,  iu  ecclesia  Sancti 
Georgii  cum  omni  reverentia  condiderunt. 


FRANCISCI. 

In  eo  siquidem  loco  puerulus  litteras  didicit, 
ibique  postmodum  primitus  praedicavit,  po- 
stremo  ibidem  locum  primum  quietis  acce- 
pit.  Transiit  autem  venerabilis  pater  ex  hu- 
jus  mundi  naufragio  anno  Dominicae  Incar- 
nationis  millesimo  ducentesimo  vigesimo- 
sexto,  quarto  nonas  octobris,  die  sabbati  in 
sero;  sepuUus  in  die  dominico.  Ccepit  autem 
vir  beatus  continuo,  divinae  faciei  superirra- 
diante  respectu,  magnis  et  multis  coruscare 
miraculis,  ut  subhmitas  sanctitatis  ejus, 
quae  ipso  vivente  in  carne  ad  morum  direc- 
tionem  per  exempla  perfectae  justitiaj  inno- 
tuerat  mundo,  illo  jam  regnante  cum  Christo, 
ad  omnem  fidei  firmitatem  per  miracula  di- 
vinai  potentia3  cornprobaretur  e  coelo.  Cum- 
que  in  diversis  orbis  parlibus  gloriosa  ejus 
miracula,    largaque  per  ipsum  impetrata 
beneficia,  plurimos  ad  Christi  devotionem 
accenderent,  et  ad  ipsius  sancti  reverentiam 
incitarent,  acclamantibus  tam  linguis  ser- 
monum,  quam  operum,   ad  aures  summi 
Pontificis  domini  Gregorii  noni,  quae  per  ser- 
vum  suum  Franciscum  Deus  operabatur , 
magnaha  pervenerunt.  Sane  cum  idem  Pa- 
stor  Ecclesiae  non  solum  ex  miracuhs  auditis 
post  mortem ,  verum  etiam  experimentis  in 
vita  ipsius  oculis  visis,  et  manibus  contre- 
ctatis,  sanctitatem  ejusmirabilem  plena  fide 
certificalus  agnosceret ,  ac  per  hoc  in  coelis 
glorificatum  a  Domino  nuhatenus  dubitaret; 
ut  Christo,  cujus  erat  Yicarius,  concorditer 
ageret,  hunc  in  terris  reddere  celebrem, 
tanquam    omni    veneratione  dignissimum 
pia  consideratione   disposuit.    Ad   omnem 
quoque  certitudinem   faciendam  orbi  ter- 
rarum  de  glorificatione  viri  sanctissimi ,  in- 
venta  miracula ,  et  ccnscripta ,  et  testibus 
idoneis  approbata,  examinari  fecit  per  ihos , 
qui  minus  inter  Cardinales  favorabiles  ne- 
gotio  videbantur.  Quibus  diligenter  discus- 
sis,  et  ab  omnibus  .approbatis,  de  fratrum 
suorum,  et  omnium  praelatorum,  qui  tunc 
erant  in  curia,  concordi  consilio  et  assensu, 
cauonizandum  decrevit :  veniensque  perso- 
naliter  ad  civitatem  Assisii  anno  Dominicse 


DE  MIRACULIS  IPSIUS  POST  MORTEM. 


345 


Incarnationis  milleslmo  ducentesimo  vige- 
simo  octavo,  17  kalendas  augusti,  die  domi- 
nico,  cum  maximis,  quae  longum  foret  enar- 
rare,  solemniis,  beatum  patrem  catalogo 
sanctorum  adscripsit.  Anno  vero  Domini 
millesimoducentesimo  trigesimo,  convenien- 
tibus  fratribusad  Capitulum  generale  Assisii 
celebratum  ad  basilicam  in  honore  ipsius 
constructam,  corpus  illud  Domino  dedicatu  m, 
8  kalendasjunii  translatum  est.  Dumautem 
ille  sacer  transportaretur  thesaurus,  buUa 
Regis  altissimi  consignatus,  miracula  pluri- 
ma  ille,  cujus  effigiem  praeferebat,  operari 
dignatus  est,  ut  per  ardorem  ipsius  salvifi- 
cum  affectus  traheretur  fideliuni  ad  curren- 
dumpostChristum.  Eratrevera  condignum, 
ut  quem  Deus  in  vita  sibi  placentera  et  di- 
lectum  effectum,  in  paradisum  per  contem- 
plationis  gratiam  transtulerat,  ut  Enoch,  et 
ad  ccelum  curru  igneo  per  charitatis  zelum 
rapuerat,  ut  Heliam,  ejus  jam  vernantis  in- 
ter  flores  illos  cselicos  plantationis  seternse 
ossa  illa  felicia,  de  loco  suo  pullulatione  mi- 
rifica  redolerent.  Porro  siciit  vir  iste  beatus 
mirandis  virtutum  signis  in  vita  claruerat, 
sic  a  die  transitus  sui  usque  in  prsesens,  per 
diversas  muudi  partes  praeclaris  miraculo- 
rum  prodigiis,  diviua  se  potentia  glorifi- 
cante,  coruscat.  Nam  csecis  et  surdis,  mutis 
et  claudis,  hydropicis  et  paralyticis,  daemo- 
niacis  et  leprosis,  naufragis  et  captivis,  ip- 
sius  meritis  remedia  conferuntur ,  omnibus- 
que  morbis,  necessitatibus  et  periculis  sub- 
venitur.  Sed  et  multis  mortuis  per  ipsum 
mirifice  suscitatis ,  innotescit  fidehbus  miri- 
ficans  sanctum  suum  magnificentia  virtutis 
Altissimi,  cui  est  honor  et  gloria  per  infi- 
nita  ssecula  sseculorum.  Amen. 

INCIPIUNT 

QUJIDAM  DE  MIRAGULIS 

IPSIUS  POST  MORTEM  OSTENSIS. 

Et  primo  :  De  virtute  sacrorum  Stigmatum. 
Ad  omnipotentis  Dei  honorem,  et  gloriam 
beati  palris  Francisci .  Post  glorificationem  ip- 


sius  in  ccelis,  aliqua  ex  approbatis  scripturus 
miracula,  ab  illo  prsecipue  censui  sumen- 
dum  fore  initium,  in  quo  crucis  Jesu  virtus 
ostenditur,  et  gloria  innovatur.  Novus  igitur 
Iiomo  Franciscus  iiovo  et  stupendo  miraculo 
claruit,  cum  singulari  privilegio,  retroactis 
saeculis  non  concesso,  insignitus  apparuit, 
sacris  videlicet  stigmatibus  decoratus,  et 
configuratus,  in  corpore  mortis  hujus,  cor- 
pori  Crucifixi.  De  quo  quid^juid  humanalin- 
gua  dicatur,  minus  erit  laude  condigna. 
Totum  quidem  viri  Dei  studium,  tam  publi- 
cum  quam  privatum,  circa  crucem  Domini 
versabatur.  Et  utcrucissignaculocordiejus 
a  principio  suae  conversionis  impresso  cor- 
pus  consignaret  exterius,  in  ipsa  se  cruce 
recludens,  habitum  poenitentiai  sumpsit  cru- 
cis  imaginem  prseferentem,  quatenus  sicut 
mens  ejus  intus  Dominum  crucifixum  indue- 
rat,  sic  et  corpus  ejus  indueret  arma  crucis; 
et  in  qao  signo  Deus  potestates  aereas  de- 
bellarat^  in  eodem  suus  exercitus  Domino 
militaret.  Sed  et  a  principio  temporis ,  quo 
Crucifixo  militare  cceperat,  diversa  circa 
eum  crucis  perfulsere  mysteria,  sicut  vitae 
ipsius  consideranti  decursum  clarius  inno- 
tescit^  qualiter  apparitione  crucis  Dominicse 
septiformi ,  tam  cogitatu ,  quam  afiectu  et 
actu,  totus  fuit  in  Crucifixi  effigiem  per  ip- 
sius  ecstaticum  transformatus  amorem.  Di- 
gne  igitur  summi  Regis  clementia  suis'ama- 
toribus  ultra  omnem  sestimationem  homi- 
num  condescendens,  suse  crucis  vexillum 
ipsius  corpori  deferendum  impressit,  ut  qui 
mirando  fuerat  crucis  amore  prseventus, 
mirando  etiam  fieret  crucis  honore  mirificus. 
Ad  hujus  stupendi  miraculi  irrefragabilem 
firmitatem,  non  solum  videntium  et  palpan- 
tium  testimonia  per  omnem  modum  credi- 
bilia,  verumetiam  apparitiones  mirabiies,  et 
virtutes  post  ipsius  obitum  coruscantes,  ad 
omne  mentis  effugandum  nubilum  suffra- 
gantur.  Felicis  namque  recordationis  domi- 
nus  Gregorius  Papa  IX,  de  quo  vir  sanctus 
prophetaudo  prsedixerat,  quod  ad  dignita- 
tem   foret  apostolicam    sublimaudus,   an- 


346  LEGENDA  S. 

tequam  crucis  signiferum  catalogo  sancto- 
rutn  adscriberet,  scrupulura  quemdam  du- 
bitationis  in  corde  gcrebat  de  vulnere  late- 
rali.  Nocte  vero  quadam,  siciit  ipse  felix 
Antistes  referebat  cum  lacrymis,  beatus  ei 
Franciscus  quadam  faciei  praetensa  duritia 
in  somnis  apparuit ,  et  haesitationem  cordis 
ipsius  redarguens,  elevavit  brachium  dex- 
trum,  detexit  vulnus,  pbialamque  poposcit 
ab  ipso,  ut  scaturientem  reciperet  sangui- 
nem,  qui  ex  latere  defluebat.  Obtulit  in  vi- 
sione  Summus  Pontifex  phialam  postulatam, 
quae  usque  ad  summum  sanguine  profluente 
de  latere  videbutur  impleri.  Extunc  ad  ilhid 
sacrum  miraculum  tanta  ccepit  devotione 
affici,  et  semulatione  fervere,  ut  nullo  modo 
pati  posset,  quod  aliquis  praefulgentia  illa 
sacra  signa  superba  praesumeret  impugna- 
tione  fuscare,  quin  eum  severa  increpatione 
feriret. 

Frater  quidam  ordine  Minor,  officio  prae- 
dicator  virtutis,  et  famae  praerogativa  prae- 
pollens^  cui  firmiter  erat  de  sancti  stigmati- 
bus  persuasum,  dum  humano  sensu  mira- 
cuU  hujus  apud  se  rationem  perquireret, 
dubitationis  coepit  cujusdam  scrupulo  titil- 
lari.  Cum  igitur  per  dies  plurimos  sensuali- 
tate  sumente  vigorem,  luctamen  hujusmodi 
pateretur,  nocte  dormienti  S.  Franciscus  pe- 
dibus  lutulentis  apparuit,  humiUter  durns, 
et  patienter  iratus.  Et  quae  sunt,  ait,  ista  in 
te  conflictationum  certamina  ?  quae  dubita- 
tionum  sordes?  Yide  manus  meas,  et  pedes 
meos.  Cumque  ille  videret  manus  confixas 
lutulentorum  pedumj  stigmata  non  videbat, 
Reraove,  inquit,  lutum  a  pedibus  meis,  et 
cognosce  loca  clavorura.  Quos  cum  ille  ap- 
prehendisset  devote,  lutum  sibi  videbatur 
abstergere,  locaque  clavorum  manibus  con- 
trectare.  Continuo,  ut  vigilat,  lacrymis  irri- 
gatur,  et  priores  affectus  quodammodo  lu- 
tulentos  tam  lacrymarura  profluvio,  quam 
publica  confessione  detersit. 

In  urbe  Roma  matrona  quaedam  morum 
claritate  acparentum  gloria  nobihs,  S.  Fran- 
ciscum  in  suum  elegerat  advocatum,  ipsius 


FRANCISCI. 

habens  depictam  iraaginem  in  secreto  cubi- 
culo,  ubi  Patrem  in  abscondito  exorabat. 
Die  vero  quadam  ,  dum  orationi  vacaret, 
consideraiis  imaginemsanctisacra  illa  signa 
stigmatum  non  habentem,  dolere  coepit  non 
modicum,  et  mirari.  Sed  non  mirura ,  si 
in  pictura  non  erat  quod  pictor  omiserat. 
Cumque  per  plures  dies,  quid  causae  foret 
defectus  hujusmodi,  mente  solUcita  pertrac- 
taret,  ecce  subito  die  quadam  apparuerunt 
signa  iUa  mirifica  in  pictura,  sicut  in  aUis 
ipsius  sancti  imaginibus  pingi  solent.  Tre- 
mefacta  iUa  fiUamsuam  Deo  devotam  advo- 
cavit  proUnus,  requirens  si  absque  stigma- 
tibus  usque  tunc  imago  fuisset.  Affirmat  iUa. 
et  jurat  oUm  sine  iUis  sacris  stigmatibus 
extitisse ,  et  nunc  vere  cum  stigmatibus 
apparere.  Verum  quia  mens  humana  seme- 
tipsam  frequenter  irapeUit ,  ut  cadat,  et  in 
dubiura  revocat  veritatem,  subintrat  iterum 
cor  muUeris  dubitatio  noxia ,  ne  forte  sic 
fuisset  imago  a  principio  consignata.  At  Dei 
virtus,  ne  primum  contemneret  miraculum, 
addit  et  secundum.  Continuo  namque  dispa- 
rentibus  signis  ilUs,  nudata  privilegiis  ima- 
go  remansit,  ut  per  sequens  signum  fieret 
probatio  praecedentis. 

In  Catalonia  quoque  apud  lUerdam  acci- 
dit  virum  quemdam  nomine  Joannem,  beato 
Francisco  devotum,  quodam  sero  per  quam- 
dam  incedere  viam ,  in  qua  pro  inferenda 
morte  latitabant  insidiae  non  quidera  ipsi, 
qui  iniraicitias  non  habebat,  sed  aUeri  cui- 
"dara,  qui  videbatur  sirailis  ejus,  et  tunc  erat 
in  comitatu  ipsius.  Exurgens  autem  quidam 
de  insidiis,  cum  hostem  suum  hunc  esse  pu- 
taret ,  tam  lethaUter  eum  plagis  plurimis 
gladiavit,  ut  nuUa  prorsus  superesset  spes 
recuperandae  salutis.  Siquidem  prima  inflicta 
percussio  huraerum  cum  brachio  pene  to- 
tum  absciderat,  et  ictus  aUus  sub  mamilla 
tantam  reUquerat  aperturam ,  ut  flatus  inde 
procedens  circa  sex  candelas  simuljunctas 
extingueret.  Cum  igitur  consiUo  medico- 
rum  ipsius  irapossibiUs  esset  curatio,  pro  eo 
quod  putrescentibus  plagis,  ex  eis  foetor  tam 


DE  MIRACULIS  IPSIUS  POST  MORTEM.  347 

intolerabilis  exhalaret,  ut  etiam  ipsa  ejus  dem  hujus  fama  miranuli,  accelerat  populus 

uxor  vehementer  horreret,  nuUisque  jam  omnis,  et  videntes  in  tam  aperto  prodigio 

humanis  juvari  posset  remediis ,  convertit  stigmatum  B.  Francisci  virtutem,  admlra- 

se  ad  beati  patris  Francisci  patrocinium,  tione  simul  et  gaudio  replebantur ,  Cliristi- 

quanta  poterat  devotione  poscendum,  quem  que  signiferum  magnis  laudum  praeconiis 

inter  ipsos  ictus  una  cum  Beata  Yirgine  extoUebant.  Digne   quidem   beatus   pater, 

fldentissime  invocaret  (a).  Et  ecce  misero  carne  jam  mortuus ,  et  vivens  cum  Christo, 

in  lectulo   calamitatis   solitario  decubanti,  praesentiae  suae  ostensione  mirabili,  et  ma- 

cum  Francisci  nomen  vigilans  et  ejulans  fre-  nuum  sacrarum  palpatione  suavi,  vulnerato 

quentius  replicaret,  astitit  quidam  in  habitu  lethaliter  viro  sanitatem    concessit  ,  cum 

fratris  minoris,  per  fenestram,  ut  ei  videba-  illius  etiam  in  se  stigmata  tulerit,  qui  mise- 

tur,  ingressus.  Qui  vocans  eum  ex  nomine^  ricorditer  moriens,  et  mirabiliter  surgens, 

dixit :  Quia  fiduciam  habuisti  in  me,ecce  vulneratum  genus  humanam,  et  semivi- 

Dominus  liberabit  te.   A  quo  cum  aeger,  vum  relictum,  plagarum  suarum  virtute  sa- 


quis  esset,  requireret,  Franciscnm  ille  se 
esse  respondit.  Et  statim  appropians  vulne- 
rum  illius  ligaturas  resolvit ,  et  eum  uu- 
guento  per  omnes  plagas,  ut  videbatur^  per- 
unxit.  Statim  autem ,  ut  sensit  illarum  sa- 
crarum  manuum ,  stigmatum  Salvatoris 
virtute  sanare  valentium,  suavem  contac- 


navit. 

Apud  Potentiam  Apuliae  civitalem,  erat 
quidam  clericus  Rogerius  nomine,  vir  ho- 
norabilis,  etecclesiaemajoris  Canonicus.  Hic 
cum  infirmitate  quassatus ,  die  quadam  ec- 
clesiam  oraturus  intrasset,  in  qua  erat  imago 
B.  Francisci  depicta ,  gloriosa  stigmata  re- 


tum,  expulsa  putredine ,  restituta  carne,  et  praesentans,  ccepit  de  illius  sublimimate  mi- 

vulneribus  solidatis,  restitutus  est  integre  raculi  tanquam  dere  omnino  insolita  et  im- 

pristinae  sospitati.  Quo  facto^  beatus  pater  possibili  dubitare.  Subito  igitur,  dum  mente 

abscessit.  Et  ipse  sentiens  se  sanatum,  et  in  plagatus  interius  cogitaret  inania,  in  palma 


vocem  divinae  laudis,  et  B.  Francisci  laetan- 
ter  erumpens,  vocavit  uxorem.  At  illa  cele- 
rius  currens,  et  stare  jam  videns,  quem 
sepeliendum  credebat  in  crastino,  cum  esset 
stupore  vehementi  perterrita,  viciniam  to- 
tam  clamore  complevit.  Accurrentes  autem 
sui,  cum  illum  niterentur  tanquam  freneti- 
cum  in  lecto  reponere,  et  ille  e  contra  reni- 
tens  assereret  et  ostenderet  se  sanatum,  tan- 
to  sunt  stupore  attoniti,  ut  quasi  sine  mente 


sinistrae  manus  sub  chirotheca  graviter  se 
sensit  esse  percussum,  sonitum  audiens  per- 
cussurae,  velut  cum  spiculum  prosilit  de 
balista  :  moxque  tam  vulnere  sauciatus, 
quam  sonitu  stupefactus ,  chirothecara  de 
manu  traxit ,  ut  visu  dignosceret ,  quod 
tactu  perceperat  et  auditu.  Cumque  nulla 
fuisset  prius  in  palma  percussio,  conspexit 
in  medio  manus  plagam,  quasi  sagitta^.  per- 
cussione  inflictam  ,  ex  qua  tanta  vis  proce- 


omnes  effecti ,  phantasticum  esse  crederent     debat  ardoris ,  ut  videretur  ex  illo  deficere. 


quod  videbant ,  quia  quem  paulo  ante  cons- 
pexerant  plagis  atrocissimis  laniatum,  et 
totum  jam  marcidum ,  plena  cernebant  in- 
columitate  jocundum.  Ad  quos  ille ,  qui 
factus  fuerat  sanus  :  Nolite  timere,  inquit, 
nolite  credere  inane ,  quod  cernitis ,  quia 
S.  Franciscus  modo  a  loco  recessit,  et  illa- 
rum  sacrarum  manuum  tactu  me  integre 
ab  omni  plaga  curavit.  Crebrescente  tan- 

(a)  Forie  leg.  iuvocarat. 


Mirabile  dictu !  nullum  in  chirotheca  vesti- 
gium  apparebat,  ut  latenti  plagae  cordis,  la- 
tenter  iiiflicta  pcena  vulneris  responderet. 
Clamat  exinde  per  duos  dies,  et  rugit,  dolo- 
re  gravissimo  stimulatus,  et  increduli  cordis 
velamen  explicat  universis.  Credere  se  vera- 
citer  sacra  stigmata  in  sancto  fuisse  Fran- 
cisco  fatetur  et  jurat ,  contestans  omnis  du- 
bitationis  abscessisse  phantasmata.  Orat  sup- 
pliciter  sanctum  Dei  per  sacra  sibi  stigmata 


3-i8                                            LEGENDA  S.  FRANCISCl. 

subvenire  ,  et  raultas  cordis  preces  multo  lutionem  receptam,  quiete  so  in  lecto  colle- 

impinguat   profluvio  lacrymarimi.   Mirum  git,  et  in  Domino  feliciter  obdormivit. 

certe  !  increLlulitate    projecta ,  sanationem  In  Castro  Pamarco,  in  monlanis  Apuliae 

mentis  sanatio  sequitur  corporalis.  Omnis  posito ,  patri  et  matri  unica  erat  filia  in  te- 

quiescit  dolor,  frigescit  ardor,  nuUum  rema-  nera  aetate  tenere  praedilecta.  Qua  infirmi- 

net  vestigium  percussurae  :  sicque  factuni  tate   gravi  ad  mortem  perducta,  parentes 

est,  ut  latens  mentis  infirmitas  per  patens  ejus,  successionem  aliam  non  sperantes,  se 

carnis  cauleiium,  superna  providente  cle-  in  illa  quasi   mortuos  reputabant.  Conve- 

mentia,  curaretur,  menteque  sanata,  et  ipsa  nientibus  ergo  consanguineis  et  amicis  ad 

caro  pariter  sanaretur.  Fit  homo  humilis  flebile  nimis  funus,  jacebat  mater  infelix 

Deo  devotus,  sancto  et  fratrum  ordini  perpe-  ineffabilibus  completa  doloribus,  etabsorpta 

tua  familiaritate  subjectus.  Hujus  rei  tam  suprema  tristitia,  dehis,  quae  fiebant,  nihil 

solemne   miraculum   juramentis  firmatum  penitus  advertebat.  Interim  S.  Franciscus, 

fuit ,  et  litteris  sigilli  Episcopi  munimine  uno  tantum  socio  comitatus  apparens,  deso- 

roboratis,  ipsius  ad  nos  notitia  delata  perve-  latam  visitare  dignatus  est  foeminam,  quam 

nit.  De  sacris  ergo  stigmatibus  nuUus  sit  sibi  senserat  esse  devotam,  et  piis  eam  affa- 

ambiguitati  locus ;  nuUius  in  hoc,  quia  Deus  tus  aUoquiis  :  NoU  flere,  inquit,  nam  lucer- 

bonus  est,  nequam  sit  oculus,  quasi  hujus-  nae  tuae  lumen,  quod  deploras  extinctum, 

modi  doni  largitio  sempiternae  bonitati  non  mea  tibi  est  intercessione  reddendura.  Sur- 

congruat.  SieniraiUoamoreseraphicomuUa  rexit  continuo  muUer,  et  quae  sibi  dixerat 

membra  capiti  cohaererent  Christo,  ut  et  in  sanctus  omnibus  manifestans ,  non  permisit 

beUo  simili  armatura  invenirentur  condigna,  extinctum  corpus  efferri,  sed  cum  magna 

et  in  regno  ad  similem  forent  gloriam  sub-  fide  S.  Francisci  noraen  invocans,  et  mor- 

vehenda ,  nuUus  hoc  sanae  mentis ,  nisi  ad  tuam  filiam  apprehendens,  vivam  et  incolu- 

Christi  gloriara,  diceret  pertinere.  mem  cunctis  videntibus  et  mirantibus  aUe- 

vavit. 

Be  mortuis  suscitatis.  Cumfratresde  Noceria  peterent  quoddam 

In  Castro  montis  Marani  prope  Beneven-  plaustrura  a  quodara   viro  Petro   noraine, 

tura,  rauUer  quaedara  S.  Francisco  pecuUari  quo  aUquantulura  indigebant,   stulte  res- 

devotione  cohaerens ,  viam  universae  carnis  pondit  eis,  pro  petito  subsidio   irrogando 

intravit.  Convpuientibus  antera  clericis  no-  convitiura,  et  pro  eleeraosyna  ad  honorem 

cte  ad  exequias  et  vigUias  cura  psaUeriis  de-  sancti  postulata  Francisci,  in  nomen  ipsius 

cantandas,  subito  cunctis  cernentibus  erexit  blasphemiara  jaculando.  Poenituit  iiorainem 

se  rauUer  super  lectum,  et  unum  de  astan-  statim  insipientiae  suae,  divino  super  eura 

tibus  sacerdotera,  pairinum  videUcet  suura  irruente  pavore,  ne  forte  ultio  Domini  seque- 

advocavit,  dicens  :  Volo  confiteri,  pater.  Ego  retur,  sicut  et  fuit  protinus  subsecuta.  Nam 

enim  raortua  duro  eram  carceri  mancipan-  infirmatus  continuo  priraogenitus  ejus,  par- 

da ,  quoniara  peccatura  ,  quod  tibi  pandam,  vo  elapso  spatio,  spiritura  exhalavit.  Voluta- 

necdum  confessa fueram.  Sed  orante,  inquit,  batur  per  humura  pater  infelix,  et  sanctum 

pro  me  S.  Francisco,  cui,  dum  viverem,de-  Dei  Franciscum  vocare  non  cessans,  cura 

vota  raente  servivi,  redire  nunc  ad  corpus  lacrymis  exclamabat  :  Ego  sum  qui  peccavi, 

induUum  est  mihi ,  ut  iUo  revelato  peccato,  ego  qui  inique  locutus  sum ;  me  in  persona 

sempiternam  proraerear  vitara.  Et  ecce,  vo-  propria  flageUare  debuisti.  Redde,  sancte 

bis  videntibus,  postquara  iUud  detexero,  ad  jara  pcenitenti,  quod  abstuUsti  impie  blas- 

promissam  requiem  properabo.  Treraenter  pheraanti.  Tibi  me  reddo  :  tuis  rae  obsequiis 

ergo  sacerdoti  treraenti  confessa^  post  abso-  semper  expono  :  nara  et  devotum  sacrifi- 


DE  MIRACULIS  IPSIUS  POST  MORTEM.  349 

cium  laudis  pro  tui  honore  nominis  sem-  votorum  sibi  parentum  fKlem  aspiciens,  pro- 

per  offeram  (Ihristo.  Mira  res  1  ad  haic  verba  lein  a  mortis  periculo  dignaretur  eripere, 

surrexit  pner,  etplanctiimprohil)ens,  semo-  natator  quida?n  procul  astans,  clamoribus 

rientem  eductum  de  corpore,  per  B.  Fran-  auditis,  accessit.  Etpostdiutinam  inquisitio- 

ciscum  deductum  asseruit  et  reductum.  nera,  invocato  tandem  beati  Francisci  sub- 

Cujusdam  urbis  Roma3  notarii  puerulus  sidio,  locum  invenit,  in  quo  Umus  in  nio- 

vix  septennis  matrem  ad  ecclesiam  Sancti  dum    sepulchri    pueri    cadaver  obtexerat. 

Marci  euntem  puerili  more  sequi  desiderans,  Quem  effodiens ,  et  extra  deportans,  dolens 

dum  remanere  domi  compelleretur  a  matre,  defunctum  inspexit,  Licet  autem  populus,  qui 

per  fenestram  palatii  se  projecit,  et  ultima  astabat,  videret  juvenem  mortuum  ,  nihilo- 

quassatione  collisus,  continuo  expiravit  (a).  minustamen,  flens  et  ejulans,  proclamabat: 

Mater  vero,  quae  nondum  longe  discesserat,  Sancte  Francisce,  redde  puerum  palri  suo. 

ad  sonitumcorruentis,  praecipiliumpignoris  Sed  et  Judaei,  qui  venerant,  naturaU  pietate 

suspicata ,  celeriter  rediit ,  filiumque  repe-  commoti  ,    dicebant   :   Sancte    Francisce  , 

riens  tam  miserabili  casu  repente  subtrac-  redde  puerum  patri  suo.  Subito  puer ,  lae- 

tum ,  protiiuis  sibi  ipsi  manus  injecit  ultri-  tantibus  et  mirantibus  cunctis,  exurgens  in- 

ces,  ac  dolorosis  clamoribus  totam  excitavit  colurais,  duci  se  ad  ecclesiara  beati  Fran- 

viciniara  ad  lamentum.  Frater vero  quidam,  cisci  suppliciter  postulavit,  ut gratias illi  de- 

nomine  Raho,  de  ordine  Minorum,  illuc  se  votus  exsolveret,  cujus  se  noverat  virtute 

ad  praedicandum  conferens,  propinquavit  ad  mirabiliter  suscitatum. 

puerum,  et  fide  plenus  ait  ad  patrem  :  Cre-  In  civitate  Suessa,  in  vico,  qui  ad  Colum- 

disne  sanctum  Dei  Franciscum  posse  filium  nas  dicitur,  repente  quaedara  corrueus  do- 

tuum  a  mortuis  suscitare  propter  amorem,  mus  unum  absorbuit  juvenera,   et  subito 

quem  semper  ad  Christum  habuit  pro  red-  interemit.  Viri  autem  et  raulieres ,  ruinae 

denda  vita  hominibus  crucifixum?  Quo  res-  sonitu  excitati,  undique  accurrentes,  eleva- 

pondente  se  firmiter  credere,  et  fidefiter  con-  verunt  hinc  inde  ligna  et  lapides,  et  miserae 

fiteri  servum  sancti  in  perpetuum  se  esse  matri  mortuum  filium  reddiderunt.  Ula  vero 

futurum,  si  tantum  a  Doo  munus  per  ipsius  amarissimis  repleta  singultibus,  sicut  pote- 

merita  recipere  mereretur,  prostravit  se  fra-  rat ,  dolorosis  vocibus  exclamabat  :  Sancte 

ter  ille  cum  fratre  socio  in  oratione ,  caete-  Francisce  ,  sancte   Francisce  ,  redde  raihi 

ros,    qui  aderant,  excitans  ad  orandum.  fihum  meura.  Non  solum  autem  illa,  sed  et 

Quo  facto,  ccepitpuer  aliquantulum  oscitare,  oranes,  qui  aderant ,  beati  patris  priEsidium 

et  apertis  ocuhs,  brachiisque  elevatis,  se-  flagitabant.  Sed  cum  non  esset  neque  vox, 

ipsum  erexit,  et  statira  coram  oranibus  am-  neque  sensus,  cadaver  posuerunt  in  lectulo, 

bulavit  incolumis,  per  mirandam  sancti  vir-  ad  sepeliendura  ipsum  diem  crastiimra  ex- 

tutem  vitae  simul  redditus  et  saluti.  pectantes.  Mater  vero,  fiduciam  habens  in 

IncivitateCapuae,  dum  puer  quidam  super  Domino  per  merita  saucti  ejus,  votum  emi- 

ripam  Vulturni  fluminis  cum  pluribus  joca-  sit,  nova  se  sindone  beati  Francisci  opertu- 

retur,  incautus  cecidit  in  profundum,  quem  ram  altare ,  si  filium  suum  revocaret  ad  vi- 

fluminis  impetus  celeriter  vorans,  sub  sa-  tam.  Et  ecce  circa  horam  noctis  raediani  cce- 

bulo   raortuum   sepelivit.    Proclamantihus  pit  juvenis  oscitare,  et  calescentibus  mem- 

autem  pueris,  qui  cura  eo  luserant  circa  flu-  bris ,  vivus  exurgens ,  et  sanus ,  in  laudis 

men  ,  populosa   illuc  multitudo  convenit,  verba  prorurapit.  Sed  et  clerum  ,  qui  con- 

Cumque  universus  populus  suppliciter  et  de-  venerat ,  et  populum  universum  excitavit 

vote  beati  Fraucisci  merita  invocaret,  ut  de-  ad  laudes  et  gratias  Deo  et  beato  Francisco, 

(a)  CcBt.  edit.  spiravit.  cum  meutis  iaetitia,  persolvendas. 


380  LEGENDA  S. 

Juvenis  quidam ,  (Jerlandinus  nomine,  de 
Ragusia  oriundus,  vindemiarum  tempore  ad 
vineas  exiens,  cum  in  vase  vinario,  ut  utres 
impleret ,  sub  torculari  se  mitteret,  repente 
praegrandes  lapides ,  motis  in  se  lignorum 
struibus ,  caput  ipsius  lethali  percussione 
t[uassarunt.  Feslinavit  continuo  pater  ad 
filium  ,  et  desperans  obrutum  non  adjuvit, 
sed  eum  sub  onere,  sicut  corruit,  sicreli- 
quit.  Accurrerunt  expeditius  vinitores,  ma- 
gni  clamoris  vocem  lugubrem  audientes, 
multoque  cum  patre  pueri  dolore  completi, 
extraxerunt  juvenem  jam  mortuum  a  ruina. 
Pater  vero  ipsius ,  Jesu  pedibus  provolutus, 
humiliter  precabatur  ,  ut  filium  suum  uni- 
cum  per  sancti  Francisci  merita,  cujus  tunc 
imminebat  solemnitas,  sibi  reddere  dignare- 
tur.  Ingeminabat  preces,  vovebat  officia  pie- 
tatis ;,  et  sancti  viri  corpus  se  visitaturum 
cum  filio,  si  suscitaretur  a  mortuis,  repro- 
misit.  Mirum  certe  1  continuo  puer,  qui  toto 
fuerat  corpore  conquassatus,  restilutus  vitae 
et  integrse  sospitati ,  gaudens  coram  omni- 
bus  exsurrexit,  plangentes  objurgans,  et 
sancti  Francisci  suffragiis  vitae  se  redditum 
asseverans. 

Quemdam  aUum  mortuum  in  Alemania 
suscitavit,  de  quo  dominus  Papa  Gregorius 
tempore  translationis  ipsius  sancti  fratres 
omnes,  qui  ad  translationem  et  capitulum 
convenerant ,  per  Apostolicas  litteras  certos 
reddidit,  et  gaudentes.  Miraculi  hujus  se- 
riem ,  quia  ignoravi,  non  scripsi^  credens 
papale  testimonium  omnis  assertionis  excel- 
lere  instrumentum. 

De  his  quos  a  mortis  •periculo  liberavit. 

In  confinibus  urbis,  vir  quidam  nobilis, 
Rodulphus  Domine,  cum  Deo  devota  uxore, 
fratres  Minores  suo  recepit  hospitio,  tam 
hospitaUtatis  gratia,  quam  beati  Francisci 
reverentia  et  amore.  Nocte  vero  illa  in  sum- 
mitate  turris  dormiens  custos  castri,  cum 
jam  jaceret  super  struem  lignorum  in  ipsa 
muri  positorum  crepidine,  ipsorum  soluta 
compage,  in  tectum  palatii  corruit,  et  exinde 


FRANCISCf. 

super  terram.  Excitata  ad  sonitum  casus 
tota  familia,  et  custodis  intellecta  ruina,  do- 
minus  castri,  et  domina,  cum  fratribus  ac- 
currerunt.  Is  vero  qui  ab  alto  corruerat , 
absorptus  fuerat  tam  profundo  sopore,  ut 
nec  ad  casum  evigilaret  iteratae  ruinae, 
nec  ad  strepitum  accurrentis  familiae  cum 
clamore.  Trahentium  tandem  et  impellen- 
tium  manibus  excitatus ,  conqueri  cojpit, 
quod  dulci  f uisset  quiete  privatus,  inter  beati 
Francisci  brachia  suaviter  asserens  se  dor- 
misse.  Cum  vero  de  casu  ptoprio  doceretur 
ab  aliis,  et  in  imo  se  videret,  qui  in  alto  ja- 
cuerat,  stupens  esse  factum  quod  fieri  non 
perceperat,  poenitentiam  se  facturum  ob  re- 
verentiam  Dei  et  beati  Francisci  coram  om- 
nibus  repromisit. 

In  Castro  Pophis^  quod  in  Campania  posi- 
tum  est,  sacerdos  quidam,  Thomas  nomine^ 
accessit  ad  reparaudum  ecclesiae  molendi- 
num.  Deambulans  autem  incaute  secus  ex- 
trema  canalis,  quo  gurges  profundus  co- 
pioso  defluebatinfluxu,  subito  casu  cavilloso 
iigno  intrusus  est,  cujus  impulsu  volvitur 
molendinum.  Cum  igilur  consertus  jaceret 
in  ligno,  et  super  os  ipsius,  quia  supinus 
erat,  aquarum  impetus  inundaret,  corde  ta- 
men ,  quia  lingua  non  poterat,  sanctum 
Franciscum  flebiliter  invocabat.  Per  ma- 
gnum  vero  spalium  sic  illo  jacente,  ac  de 
vita  ipsius  jam  penitus  sociis  desperatis,  in 
contrariam  partem  molam  cum  violentia  ro- 
volverunt,  et  sic  ejectus  sacerdos  palpitans 
volutabatur  in  aquae  meatu.  Et  ecce  quidam 
frater  Minor,  indutustunica  candida,  etfune 
succinctus,  cum  magna  suavitate  arreptum 
per  brachium  extra  flumen  eduxit,  dicens : 
Ego  sum  Franciscus,  quem  invocasti.  IUe 
vero  sic  liberatus  nimis  obstupuit,  volensque 
pedum  ipsius  osculari  vestigia ,  huc  atque 
illuc  anxius  discurrebat,  quaerens  a  sociis  : 
Ubi  est  ille?  quo  abiit  sanctus?  qua  via  dis- 
cessit?  Yiri  autem  illi  tremefacti,  proni  ceci- 
derunt  in  terram,  sublimis  Dei  gloriosa  ex- 
tollentes  magnalia,  et  virtuosa  raerita  hu- 
miUs  servi  ejus. 


DE  MIRACULIS  IPSIUS  POST  MORTEM. 


351 


Juvenis  quidam  de  BurgoCelani,  pro  me- 
tendis  herbisexieratad  campestria  quaedam, 
in  quibus  vetus  latebat  puteus ,  herbis  in 
summo  ore  virentibus  obumbratus^  qui 
quasi  per  passus  quatuor  aquarum  altitudi- 
nem  continebat.  Segregatim  igitur  per  cam- 
pum  discurrentibus  pueris,  unus  ex  impro- 
viso  decurrit  in  putenm.  Absorbente  autem 
profunda  fovea  corpus,  spiritus  mentis  sur- 
sum  recurrebat  ad  beati  Francisci  sufTra- 
gium ,  clamans  in  ipso  lapsu  fideliter  et 
fidenter  :  Sancte  Francisce,,  adjuva  me.  Cse- 


gium  appareret.  Sed  et  quod  est  araplius 
admirandum,  cum  perlonga  temporausque 
ad  horam  illam  dolorem  capitis  quasi  conti- 
nuum  habuisset,  plene  fuit  ex  tunc  ab  omnis 
morbi  mole.-tia  hberata,  sicut  ipsa  postmo- 
dum  testabatur. 

Apud  Cornetum,  cum  in  loco  fratrum  ad 
fusionem  campana^  viri  quidam  convenis- 
sent  devoti,  pueruhis  quidam  octennis,  Bar- 
tholomaBus  nomine,  xenium  quoddam  fra- 
tribus  laborantibus  apportavit.  Et  ccce  su- 
bito  ventus  veheraens,  concussa  dorao,  os- 


teri,  huc  atque  illuc  se  vertentes,  dum  puer     tium  porfse ,  grave  quidem  et   magnura  , 


aUus  non  compareret,  clamore,  circuitu  et 
lacrymis  requirebant  eumdem.  Coraperto 
tandem  quod  in  puteum  cecidisset^  festinan- 
tes  cum  gemitibus  redierunt  ad  Burgura , 
indicantes  eventum,  exposcentes  auxilium. 
Redeuntibus  autera  illis  cum  multa  homi- 
num  turba,  demissus  unus  per  funem  in 
puteura,  puerum  respexit  in  aquarum  su- 
perficie  residentem,  nihil  passum  penitus 
laesionis.  Extractus  vero  de  puteo  puer  dixit 
omnibus  qui  astabant  :  Quando  subilo  ce- 
cidi,  beati  Francisci  patrocinium  invocavi, 
qui  corruenti  mihi  statim  praisentialiter  af- 
fuit,  et  manum  porrigens  levifer  apprehen- 
dit,  nec  unquam  deseruit^  donec  una  vobis- 
cum  de  puteo  me  eduxit. 

In  ecclesia  beati  Francisci  apud  Assisium, 
dum  praisenfe  Roraana  Curia  praedicaret 
dominus  Episcopus  Ostiensis,  qui  postmo- 
dum  suramus  Pontifex  extitit  Alexander, 
quidam  lapis  ponderosus  et  magnus,  in- 
caute  super  pulpitum  excelsum  et  lapideum 
derelictus^  prae  nimietate  pressurae  impul- 
sus,  super  caput  cujusdam  cecidit  mulieris. 
Existimantes  igitur  circumstantes  perfecte 
ipsam  jam  mortuam,  et  caput  ejus  totaliter 
conquassatum ,  cooperuerunt  eam  pallio , 
quo  erat  amicta,  ut  sermone  finito  educere- 
tur  extra  ecclesiara  lugubre  funus.  Ipsa  vero 
se  beato  Francisco,  antecujus  jacebataltare, 
fideliter  coramendavit.  Et  ecce  praedicatione 
finifa,  mulier  coram  omnibus  adeo  surrexit 
incolumis,  ut  nullius  in  ea  laesionis  vesti- 


super  ipsum  puerulura  ita  valido  projecit 
impulsu,  ut  quem  tam  ingens  pondus  op- 
presserat,  lethali  crederetar  collisione  quas- 
satus.  Sic  enim  totaliter  jacebat  tumulatus 
sub  pondere ,  ut  nihil  exterius  appareret. 
Accurrerunt  omnes  qui  aderant,  beati  Fran- 
cisci  virtuosara  dexterara  invocantes.  Sed  et 
pater  ipsius,  qui  rigescentibus  merabris  se 
movere  non  poterat  pra?  dolore,  votis  et  voce 
sancto  Francisco  filium  offerebat.  Levatum 
est  denique  funestum  pondus  desuper  pue  • 
rum,  et  ecce  quem  credebant  mortuura,  quasi 
suscitatus  a  somno  laetus  apparuit,  nuUam 
in  se  prorsus  praeferens  Isesionem.  Igitur 
cum  quatuordecim  esset  annorum,  factus  est 
frater  minor,  vir  postea  litteratus  et  famo- 
sus  in  Ordine  praedicator. 

Horaines  de  Lentino  lapidera  praegrandem 
absciderunt  de  raonte,  qui  supponendus  erat 
altari  cujusdam  ecclesiae  beati  Francisci  in 
proximo  consecrandae.  Cum  autera  fere  qua- 
draginta  horaines  lapidem  illum  superpo- 
nere  vehiculo  niterentur  repetitis  saepius  vi- 
ribus,  super  quemdam  hominem  lapis  ille 
cecidit^  et  in  modum  sepulchri  obtexit.  Sed 
cura,  mente  confusi,  quid  facerent,  ignora- 
rent,  major  pars  horainum  desperatadisces- 
sit.  Porro  viri  decem,  qui  remanserant,  lu- 
gubri  voce  sanctum  invocantes  Franciscum, 
ne  in  suo  servitio  sic  horrende  mori  homi- 
nem  pateretur,  resumpto  tandem  corde, 
tanta  facilitate  lapidem  amoverunt,  ut  nul- 
lus  dubitaret  virtutem  affuisse  Francisci. 


352 


LEGRNOA  S.  FRANCISCI. 


Surrexit  homo  incolumis  in  oninibus  mem- 
l)ris;  insuper  et  lumen  recuperavit  limpi- 
dum  oculorum,  quod  habuerat  obscuralum, 
ut  omnibus  daretur  intelligi,  quam,  in  re- 
bus  desperatis,  beati  Francisci  merita  validae 
sint  virtutis. 

Simile  quoddara  accidit  apud  Sanctum 
Severinura  in  Marchia  de  Anchona.  Dum 
enim  lapis  praegrandis  de  Constantinopoli 
apportatus  ad  basihcam  beati  Francisci  mul- 
torum  viribus  traheretur,  rapido  lapsu  est 
super  queradam  trahentium  devolutus. 
Cumque  ille  non  solum  crederetur  defunc- 
tus,  sed  etiam  totahter  comminutus,  assis- 
tente  sibi  beato  Francisco,  et  lapidera  suble- 
vante,  absque  o:imi  lcesione  sanus  et  iiico- 
hiniis,  lapidis  projecto  poudere,  prosihvit. 

Bartholoraaeus  Cajetanus  civis,  cura  ad 
constructionera  cujusdam  ecclesiae  beati 
Francisci  nou  modicum  desudaret,  ruente 
trabe  quadam  infirmiter  posita,  ejusque  op- 
primente  cervicem,  fuit  graviter  conquassa- 
tus.  Ipse  vero  mortem  sibi  sentiens  imrai- 
nentem,  uti  erat  vir  fidehs  et  pius,  a  quodam 
fratre  viaticum  postulavit.  Quod  frater  iUe 
tam  celeriter  afferre  non  valens,  quia  mori 
subito  credebatur,  beati  Augustiui  verba 
protuht,  dicens  ei  *  :  «  Crede,  et  mandu- 
casti.  »  Sequenti  vero  nocte  beatus  Francis- 
cus  cum  undecim  fratribus  ihi  apparuit,  et 
inter  ubera  porlans  agniculum,  ad  lectum 
ejus  accessit,  vocavitque  iUura  ex  nomine, 
dicens  :  Bartholomaee ,  noh  timere,  quia 
non  praevalebit  adversum  te  inimicus , 
qui  te  in  meo  servitio  voluit  impe- 
dire.  Hic  est  agnus,  quem  tibi  dari  petebas, 
quem  et  propter  bonum  desiderium  susce- 
pisti,  cujusetiara  virtute  consequeris  utrius- 
que  horainis  sospitatem.  Et  sic  per  vulnera 
manum  ducens,  ad  opus,  quod  coeperat, 
eum  redire  praecepit.  Qui  valde  mane  con- 
surgens,  et  hs,  qui  eum  seminecera  rehque- 
rant,  incolumis  et  laetus  apparens,  admira- 
tionem  intulit  et  stuporem.  Sed  et  ipsorum 
mentes  ad  beati  Patris  reverentiam  et  amo- 

1  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xxv,  n.  12. 


rem,  tam  exemplo  sui,  quam  sancti  mira- 
culo  excitavit. 

Quidam  de  Castro  Ceperani,  nomine  Nico- 
laus,  in  manus  inimicorura  crudehum  inci- 
dit  die  quadam.Quicrudelitate  ferah  vulne- 
ribus  eura  super  vulnera  concidentes,  usque 
adeo  super  raiserura  saevierunt,  donec  vel 
extinctura  crederent,  vel  protinus  extin- 
guendum.  Clamaverat  autem  Nicolaus  prae- 
dictus,  cum  primos  ictus  exciperet,  aUa  vo- 
ce  :  Sancte  Francisce,  succurre  mihi !  Sancte 
Francisce,  adjuva  me!  Han^  vocem  a  remo- 
tis  audierunt  quamplurimi,  hcet  auxihum 
ferre  non  possent.  Deportatus  tandera  do- 
mum^  totus  suo  sanguine  voiutalus,  fidu- 
cialiter  asserebat  se  mortem  ex  iUis  vulneri- 
bus  non  visurum,  nec  etiam  se  tunc  sentire 
dolores ,  quoniam  sanctus  Franciscus  sibi 
puccurrerat,  et  ut  poenitentiam  ageret,  aDo- 
mino  irapetravit.  Quod  et  sequens  confirma- 
vit  eventus.  Nam  lotus  a  sanguine,  con- 
tinuo  contra  humanam  spem  extitit  hbe- 
ratus. 

Fihuscujusdara  nobihs  in  Castro  Sancti  Ge- 
miniaui  vahdo  languore  detentus,  omnique 
uUerius  desperatus  salute,  ad  extremura  us- 
que  perductus  est.  Rivus  etenim  sanguinis  ab 
oculis  ejus  emanabat,  sicut  ex  vena  brachii 
assolet  ebuUire,  caeterisque  propinquae  mor- 
tis  veris  indiciis  in  rehquo  corpore  apparen- 
tibus,  judicabatur  pro  mortuo;  sed  et  pro 
debihtate  spiritus  et  virtutis,  sensus  et  rao- 
tus  usu  privatus,  visus  est  penitus  emi- 
■  grasse.  Congregatis  autera  ex  more  ad 
planctura  parentibus  et  amicis,  ac  de  sola 
agentibus  sepuUura,  pater  ipsius,  fiduciam 
habens  in  Doraino,  concito  gressu  ad  eccle- 
siam  cucui*rit  beati  Francisci,  quae  in  eodem 
erat  Castro  constructa,  et  cingulo  suspenso 
ad  guttur,  cum  omni  humihtate  se  prostra- 
vit  in  terram.  Sicque  vota  vovens,  et  raul- 
tiphcans  preces,  suspiriis  et  geraitibus  me- 
ruit,  apud  Christum,  sanctum  Franciscum 
habere  patronura.  Reversus  itaque  statira 
pater  ad  fihura ,  et  sanitaU  restitutum  in- 
veniens,  luctum  in  gaudiura  coramutavit. 


DE  MIRACULIS  IPSIUS  POST  MORTEM. 


353 


Similequiddammeritissancti  operatus  est 
Dominus  circa  puellam  quamdam  in  Cata- 
lonia  de  villa  nomine  Tamarit,  et  circa  aliam 
de  Anchona,  quae  cumessent  prae  nimietate 
aegritudinis  in  ultimo  spiritu  constitutae, 
beatus  Franciscus  fideliter  a  parentibus 
invocatus ,  perfectac  continuo  restituit  sa- 
nitati. 

Clericus  quidam  de  Vico  Albo,  nomine 
Matthaeus,  venenomortifero  bibito  in  tantum 
fuit  gravatus,  quod  loqui  aliquo  modo  non 
valens,  solum  finalem  exitum  expectabat. 
Sacerdos  quidam,  ut  sibi  confiteretur,  ad- 
monuit,  et  verbum  unum  ab  eo  extorquere 
non  valuit.  Ipse  vero  in  corde  suo  humili- 
ler  Christum  orabat,  ut  per  beati  Francisci 


sed  veraciter,  suasioni  Perfecti ,  et  ipsius 
objurgantes  irrisoriuin  verbum,  firmave- 
runt  cum  sancto  spontaneum  votum,  sta- 
timque  in  momento  sine  aliquo  adminiculo 
nataverunt  anchorae  super  aquas ,  quasi 
ferri  natura  versa  foret  in  ligneam  levi- 
tatem. 

Peregrinus  quidam  invalidus  corpore  pro- 
pter  fel)ris  peracutae  symptomata,  quam  fue- 
rat  ante  perpessus,  navi  quadam  subvectus, 
de  ultramarinis  partibus  veniebat.  Fereba- 
tur  autem  et  ipse  ad  beatum  Franciscum 
praecipuo  devotionis  affectu,  et  eum  sibi 
apud  coelestem  Regem  elegerat  advocatum. 
Cum  igitur  necdum  perfecte  liber  a  morbo, 
sitis  angustiaretur  ardoribus,  deficiente  jam 
merita  a  morlis  eum  faucibuseripere  digna-  aqua,  ccepit  alta  voce  clamare  :  Ite  fidenter, 
retur.  Moxque  ut  confortatus  a  Domino  beati  haurite  poculum  mihi,  quia  beatus  Francis- 
Franciscinomenfideli  devotione  deprompsit  cus  vasculum  meum  aqua  replevit.  Mirum 
testibus  qui  aderant,  veneno  evomito  libe-  certe  I  invenerunt  vas  aqua  repletum,  quod 
ratori  suo  gratias  egit.  fuerat  ante  vacuum  derelictum.  Alio  vero 

die  cum  tempestate  suborta  operiretur  navis 
fluctibus,  et  procellis  quateretur  pervalidis 
ita  ut  jam  naufragium  timerent,  ccepitidem 
infirmus  subito  clamore  vociferari  per  na- 
vem  :  Surgite  omnes,  inquit,  et  beato  Fran- 
cisco  venienti  occurrite.  Ecce  ad  salvandum 
nos  adest.  Sicque  cum  voce  magna  et  lacry- 


De  liberatis  a  naufragio. 

In  magno  maris  periculo  positi  quidam 
nautae,  cum  per  milliaria  decem  a  portu  Ba- 
rulitano  distarent,  ingravescente  nimium 
tempestate,  jam  de  vita  dubii  anchoras  sub- 
miserunt.  Yerum  spiritu  procellarum  mari 
ferventius  tumescente,  fractis  funibus,  et  re-  mis,  in  faciem  procidens,  adoravit.  Statim 
lictis  anchoris,  incerto  et  inaequaU  cursu  per     ad  sancti  visionem  omnem  sospitatem  re- 


aequora  vagabantur.  Tandem  nutu  divino 
mari  placato,  ad  resumendas  anchoras,  qua- 
rum  funes  superius  enatabant,  toto  se  cona- 
mine  paraverunt.  Cumque  id  perficere  pro- 
priis  viribus  non  valerent,  plurimorum  sanc- 


sumpsit  infirmus,  et  maris  fuit  tranquillitas 
subsecuta. 

Frater  Jacobus  Reatinus  cum  in  navicula 
parva  fluvium  quemdam  cum  aliis  fratribus 
pertransiret,  sociis  primo  super  ripa  positis. 


torum  invocato  subsidio,  multisque  jam  su-     postremo  sead  exitum  praeparabat.  Sed  mo- 
doribus  liquescentes,  nec  unam  per  totam     dico  illo  ligno  per  infortunium   revoluto. 


diem  resumere  potuerunt.  Aderat  autem 
nauta  quidam,  Perfectus  nomine,  sed  mori- 
bus  imperfectus,  qui  cum  irrisione  quadam 
dixit  ad  socios  :  Ecce  sanctorum  omnium 
invocastis  auxilium,  et  ut  videtis,  nullus  est, 
qui  succurrat.  Invocemus  istum  Francis- 
cum,  qui  novellus  est  sanctus,  si  quo  modo 


rectore  natante,  frater  mersus  est  in  profun- 
dum.  Tnvocabant  fratres  extra  positi  afTec- 
tuosis  precibus  beatum  Franciscum,  et  ut 
filio  succurreret,  lacrymosis  gemitibus  sup- 
pUcabanf.  Submersus  autem  frater,  de  ven- 
tre  gurgitis  nimis  immensi,  cum  ore  noQ 
posset,  corde  clamabat,  ut  poterat,  implo- 


m  mare  se  emergat,  et  anchoras  perditas     ranspii  patrissubsidium.  Et  ecce  auxiliante 
reddat.  Consenserunt  caeteri,  non  irrisione,     sibi  beati  patris  praesentia,  per  profundum 

TOM.  XIV.  23 


354  LEGENDA  S, 

sicut  per  aridam  ambulabat,  et  demeisam 
naviculaiii  capiens,  cum  ea  pervenit  ad  lit- 
tus.  Mirabile  dictu!  vestimeuta  ejus  madi- 
data  non  suut,  nec  aquae  gutta  proximavit 
ad  tunicam. 

Frater  Bonaveutura  nomiue  cum  diiobus 
viris  per  lacum  quemdam  navigans,  cou- 
fracta  ex  parte  navicula  propter  aquse  in- 
fluentis  impetum,  demersus  est  cum  navi  et 
sociis  in  profundum.  Cum  autem  de  lacu 
miserige  misericordem  patrem  Franciscum 
invocarent  cum  multa  fiducia,  supernatavit 
subito,  aqua  plena  navicula,  et  cum  eis, 
sancto  praibente  ducalum,  salubriter  perve- 
nlt  ad  portum.  Sic  et  quidam  frater  de  Es- 
culo  submersus  in  flumine,  sancti  Francisci 
raeritis  extitit  liberatus.  Sed  el  in  lacu  Rea- 
tino  cum  quidam  viri  et  mulieres  in  consi- 
mili  essent  periculo  constituti,  ad  invocatio- 
nem  nominis  sancti  Francisci  de  aquarum 
multarum  periculoso  naufragio  salubriter 
evaserunt. 

Quidam  nautae  Ancbonitani  periculosa 
tempestate  jactati,  submersionis  periculura 
jam  videbant.  Cumque  sic  desperati  de  vita 
sanctum  Franciscum  suppliciter  invocarent, 
lumen  in  mari  magnum  apparuit,  et  cum 
ipso  lumine  tranquillitas  concessa  divinitus, 
ac  si  beatus  vir  sua  miranda  virtute  et  ven- 
tis  iraperare  posset  et  mari.  Quantis  autera 
miraculorum  prodigiis  beatus  hic  pater  in 
mari  claruerit,  et  clarescat,  quotiens  ibidem 
opera  tulerit  desperatis,  nullatenus  credo 
possibile  per  singula  enarrare.  Nec  mirum, 
si  jam  regnanti  in  coelis  collatum  est  impe- 
riura  super  aquas,  cui  et  in  hac  mortali- 
tate  degenti  omnis  corporea  creatura  ad 
suam  refigurata  originem  mirabiliter  ser- 
viebat. 

De  liberatis  a  vinculis  et  carceribiis. 

In  Romania  Grsecum  quemdam  cujusdara 
domini  servientera,  contigit  de  furto  falla- 
citer  accusari,  quera  dominus  terrae  in  arcto 
carcere  raandavit  includi,  et  graviter  vin- 
culari.  Doraina  vero  domus,  raiserta  servi. 


FRANCISCI. 

quiim  indubitanter  credebat  a  culpa  sibi  im- 
posita  innocentem ,  pro  liberatione  ipsius 
apud  virum  precibus  insistebat  devotis.  Ve- 
rum  non  acquiescente  vii  i  sui  duritia  obsti- 
nata,  recurrit  domina  supplex  ad  sanctum 
Franciscum,  et  ejus  pietati  voto  comraen- 
davit  insontem.  Protinus  affuit  miserorum 
adjutor,  et  virum  in  carcere  positum  mise- 
ricorditer  visitavit.  Solvit  vincula,  carcerem 
freglt,  innocentem  manibus  apprehensum 
foras  eduxit,  et  ait  :  Ego  sum  ille,  cui  do- 
mina  tua  te  devote  comraisjt.  Cumque  ille 
timore  magno  corriperetur,  et  pro  descensu 
altissiraae  rupis  voraginem  circuiret,  subito 
liberatoris  sui  virtute  inveniens  se  in  plano, 
rediit  ad  dorainani  suara ,  relataque  per 
ordinera  miraculi  veritate  devotam  domi- 
nam  ad  Christi  amorem ,  et  reverentiam 
servi  ejus  Francisci  ferventius  inflam- 
mavit. 

In  Massa  sancti  Petri  cuidam  militi  debe- 
bat  pecuniai  quantitatem  pauperculus  qui- 
dam.  Cumque  prae  inopia  facultas  non  sup- 
peteret  persolvendi,  captus  debiior  a  miiite 
repetente,  raisereri  sibi  orabat  suppliciter, 
dilationera  quaerens  amore  beati  Francisci. 
Sprevit  superbus  miles  preces  oblatas,  et 
sancti  amorem  veluti  inane  quid  inaniter 
vilipendit.  Nam  cervicose  respondens  :  Tali 
te,  ait,  loco  recludam,  et  tali  retrudara  car- 
cere,  quod  nec  Franciscus,  nec  aliquis  te 
poterit  adjuvare.  Tentavit  quod  dixit.  Car- 
cerera  adinvenit  obscurum,  in  quo  homi- 
nera  viuculatum  conjecit.  Paulo  post  adfuit 
beatus  Franciscus,  et  confracto  carcere,  rup- 
tisque  compedibus,  illaesura  hominem  re- 
duxit  ad  propria.  Sic  fortitudo  Francisci  mi- 
litem  prsedata  superbura,  captivura,  qui  se 
sibi  subjecerat,  liberavit  a  malo,  militemque 
protervum  admirando  rairaculo  in  mansue- 
tudinem  coramutavit. 

Albertus  de  Aretio  cum  in  vincuUs  atro- 
cissirais  teneretur  pro  debitis  injuste  ab  eo 
petitis,  suam  innocentiam  sancto  Francisco 
humiliter  commendavit.  Ordinem  quidem 
Fratrum  Minorum  plurimum  diUgebat,  et 


DE  MIRACULIS  IPSHJS  POST  MORTEM.  355 

sanclum  Franciscum  inter  sanctos  speciali     beri;  solutus  tamen,etobstupefactus,  fugere 

venerabatur  affoctu.  Dixit  aulem  creditor  nesciebat,  sed  ad  januam  clamans,  custodes 

suus  voce  blaspbema,  quod  nec  Franciscus,  omnes  perterruit.  Qui  cum  eum  liberatum 

nec  Deus  posset  eum  de  suis  manibus  libe-  a  vinculis  Episcopo  nuntiassent,  post  intel- 

rare.  Factum  est  itaque  in  vigilia  sancti  lectum  ordinem  rei,  ad  carcerem  pontifex 

Francisci,  cum  vinctus  ille  nihil  comedisset,  devotus  accessit,  et  manifeste  Dei  virtutem 

sed  ob  sancti  amorem  victum  suum  cuidam  cognoscens,  Dominum  adoravit  ibidem.  Vin- 

tribuisset  egeno,  nocte  veniente  apparuit  ei  cula  quoque  coram  domino  Papa  et  Cardi- 

vigilanti  sanctus  Franciscus,  ad  cujus  in-  nalibus  delata  fuerunt,  qui  videntes  quod 

gressum  vincula  de  pedibus,  et  catenaj  de  factum  fuerat,  admirati  plurimum  bene- 

manibus  ceciderunt.  Sponte  aperta  sunt  os-  dixerunt  Deum. 

tia,  prosilierunt  tabulai  de  sclario,  et  liber         Guidolottus  de  Sancto  Geminiano  falsoac- 

abscessit  homo,  ad  propria  rediens.  Implevit  cusatusfuit,  quod  veneno  interemerat  quem- 

ex  tunc   votum,  jejunans   vigiliam  beati  dam  virum,  et  quod  eodem  genere  morlis 

Francisci,  et  cereo,  quem  annuatim  con-  fihum  ejusdem  viri,  et  universam  ejusfami- 

suevit   oflerre ,   in   accrescentis  devotionis  liam  proposuerat  enecare.  Captus  proinde 

indicium,  annuatim  unicam  unciam  super-  a  potestate  terrae  gravissimis  vincuhs  a^-- 

addens.  gravatus,  in  turri  quadam  reclusus  est.  fpse 

.    Residente  in  Sede  B.  Petri  domino  Grego-  vero  fiduciam  habens  iu  Domino,  pro  sua 

rio  Nono,  quidam  Petrus  nomine  de  civitale  innocentia,  quam"  sciebat,  causam  commisit 

Ahsia,  de  haeresi  accusatus,  Romae  captus  beati  Francisci  patrocinio  defendendam.  Ex- 

est,  et  de  mandato  ejusdem  Pontificis  ad  cogitante  igitur  potestate  qualiter  criminis 

custodiendum  traditus  Episcopo  Tiburtino.  objecti  confessionem  ehceret  per  tormenta 

Quem  sub  pcena  episcopatus  accipiens,  com-  qualibuscumque  (a)  poeuis  confessum  face- 

pedibus  aUigavit,  obscuroque  ipsum  car-  retinterire;  nocte  illa,  cum  mane  ad  cru- 

cere,  ne  posset  effugere,  fecit  includi,  panem  ciatus  deberet  adduci,  sancti  Francisci  praB- 

ei  praebens  in  pondere,  et  poculum  in  men-  sentia  extitit  visitatus,  et  immenso  luminis 

sura.  Ccepit  autem  homo  ihe  beatum  Fran-  fulgore  usque  mane  circumdatus,  repletus- 

ciscum  ad  sui  miserendum  muUis  precibus  que  gaudio  et  fiducia  muUa ,  securitatem 

et  fletibus  invocare,  eo  quod  audierat  solem-  evasionis  accepit.  Advenerunt  mane  tortores 

nitatisejus  jamadesse  vighiam.  Etquoniam  et  eductum  de  carcere  equuleo  suspende- 

fidei  puritate  omnem  abdicaverat  haereticae  runt,  aggravantes  super  eum  multa  pon- 

pravitatis  errorem,  totaque  cordis  devotione  dera  ferri.  Deposilus  est  pluries,  et  iterum 

adhaeserat  fidelissimo  Christi  servo  Fran-  elevatus,  ut  pcena  poenae  succedente  cilius 

cisco,  intercedentibus  ipsius  meritis  a  Do-  ad  confessionem  crimmis  arceretur  (6).  Sed 

mino  meriiit  exaudiri.   Instante  enim  jam  spiritu  innocentiae  laetabatur,  in  vuUu  nul- 

nocte  suae  festivitatis ,  circa  crepuscuium  lam  moestitiam  praetendens  in  pcenis.  Deinde 

beatus  Franciscus   in  carcerem   miseratus  accensus    est  ignis    sub   ipso   non   modi- 

descendit,  et  iUum  suo  nomine  vocans,  ut  cus;  nec  propterea  capillus  est  lasus,  cum 

cito  surgeret,  imperavit.  Qui  timore  perter-  tamen  capite  dependeret  ad  terram.  Tandem 

ritus,  quisnam  esset  interrogans,  beatum  buUiente  oleo  superfusus,  virtute  patroni, 

Franciscum  adesse  audivit.  Cumque,  virtute  cui  se  commiserat  defensandum,  haec  om- 

praesentiae  viri  sancti,  vincula  pedum  suo-  nia  superavit,  et  sic  diraissus  liber  salvus 

rum  confracta  couspiceret  cecidisse,  et  tabu-  abscessit. 
las  carceris  clavis  uUro  prosilientibus  ape- 

riri,  et  apertum  iter  sibi  ad  exeuudum  prae-  •  (a)  Leg.  qualibusque.  —  {b)  Ug.  adduceretur. 


336  LEGENDA  S.  FRANCISCI. 

facillime  solutus  est   dolor ,   mortis  causa 

De  liberatis  a  periculo  partus.  mortuus  falus  emissus,  pristina  sanitas  res- 

Oua^dam  Comitissa  in  Sclavonia,  sicut  no-  tituta. 

bilitate  illustris,  sic  et  a^mula  probitatis,  Cujusdam  de  Narnio  nobilis  viriuxor,  Ju- 

erga  sanclum  Franciscum  devolione  flagra-  liana  nomine,  pro  filiorum  morte  annos  tra- 

bat,  erga  fratres  vero  sedula  pietate.  Tem-  hebat  lugubres,  et  continue  infelices  deplo- 

pore  vero  parlus  duros  perpessa  dolores,  rabat  eventus,  pro  eo  quod  omnes  quos  cum 

tanta  fuit  angustia  molestata,  ut  prolis  fii-  pressura  porlaverat  filios,  modico  interjecto 

turus  ortus  praesens  videretur  matris  occa-  tempore ,  cum  vehementiori  dplore  sepultu- 

sus.  Non  videbatur  infantem  eniti  posse  ad  rse  tradiderat.  Cum  igitur  quatuor  mensium 

vitam,  nisi  expiraret  e  vita,  nec  tali  nixu  conceptum  haberet  in  utero,  magisque  pro- 

parere,  sed  perire.  Subvenit  cordi  ejus  sancti  ptereventus  praeteritos  de  conceptae  prohssol- 

Francisci  fama,  virtus  et  gloria;  excilatur  licitaretur  obitu,  quam  de  ortu,  beatum  Pa- 

fides,  inflammatur  devotio.  Converlit  se  ad  trem  Frauciscum  pro  vita  nondum  nati  fcetus 

auxilium  efficax,  ad  fidum  amicum,  ad  de-  fideliter  precabatur.  Ecce  autem  nocte  qua- 

votorum  solatium ,  refugium  afflictorum  :  dam  dormienti  sibi  mulier  quaedam  appare- 

Sancte  Francisce,  inquit,  pietati  tuaj  suppli-  hat  in  somuis,  formosum  puerulum  gestans 

cant  omnia  ossa  mea,  et  mente  voveo  quod  in  manibus,  illumque  laetissime  offerebat 

expbcare  non  possum.  Mira  celeritas  pieta-  eidem.  Cum  vero  illa  recipere  recusaret, 

tis  1  Finis  dicendi,  finis  fuit  dolendi ,  partu-  quem  statim  formidabat  amittere,   mulier 

riendi  meta,  pariendi  principium.  Statira  illa  subjunxit :  Secure  suscipias,  quia  quem 

enimomni  cessante  pressura,  partum  edidit  tuo  moerori  compaliens  sacer  mittit  Fran- 

cum  salute.  Non  fuit  immemor  voti,   non  ciscus,  vita  vivet,  et  sospitate  gaudebit.  Sta- 

propositi  refuga  :  ecclesiam  quamdam  pul-  tim  evigilans  mulier,  intellexitperostensam 

chram  construi  fecit,  et  constructam  ad  san-  sibi  coehtus  visionem  beati  Francisci  sibi 

cti  honorem  fratribus  assignavit.  adesse  sufl^ragium  :  ex  tunc  abundantiori 

In  partibus   Romanis  muher  quaedam,  completa  Isetitia,  pro  suscipiendaprolejuxta 

Beatrix  nomine,  vicina  partui,  cum  per  dies  promissum  muUiphcavit  preces,  et  vota  pro- 

quatuor  foetum  in  ventre  portaret  extinctum,  misit.  Impletum  est  denique  tempus  parien- 

multis  infehx  agitabatur  angustiis,  et  exitia-  di ,  et  peperit  foemina  masculum,  qui  juve- 

libus  doloribus  urgebatur.  Mortuus  fcetus  nilis  robore  florens  aetatis,  tanquam  per  beati 

matrem  cogebat  ad  mortem  :  et  nondum  in  Francisci  merita  foraentum  susciperet  vitae , 

lucem  productuDi  abortivum,  pubhcura  ma-  incitamentum  parientibus  praebuit  ad  Chri- 

tri  periculum  pariebat.   Tentabat  medico-  '  stum,  etsanctum  ejus,  devotiorisaffectus. 

rum  auxihum ;  sed  omne  humanum  rerae-  Simile  quiddam  huic  in  Tiburis  civitate 

dium  laborabat  in  vanum.  Sic  de  primis  sanctus  Pater  effecit.  Cum  enim  muher  quae- 

maledictionibus  Evae  copiosius  aliquid  dech-  dam  fihas  plurimas  peperisset,  desiderio  pro- 

narat  in  miseram,  ut  sepulcrum  facta  con-  hs  fatigata  virihs,  apud  sanctum  Franciscum 

ceptus,  sepulcrum  pro  certo  proximum  ex-  prcces  ingeminavit,  et  vota.  Concepit  igitur 

pectaret.  Fratribus  tandem  Minoribus  per  ejus  meritis  muher  iha,  etgeminoseiparere 

internuntios  tota  se  devotione  comraittens,  dedit,  qui  pro  uno  fuerat  exoratus. 

supphciter  aliquid  de  sancti  Francisci  reh-  Apud  Yiterbium  partui  propinqua  rauher, 

quiis,  fide  plena  poposcit.  Contigit  nutu  di-  morti  propinquior  censebatur,  viscerahbus 

vino  ahquantuhim  inveniri  de  chorda,  qua  tormentata  doloribus,  et  tota  calamitosa  in 

fuerat  sanctus  quandoque  praecinctus.  Mox,  infortuniis  muherum.  Cumque  naturae  suc- 

ut  super  dolentem  posita  chorda  fuit,  omnis  cumbente  virtute,  omnis  deficeret  artis  in- 


DE  MIRACULIS  IPSIUS  POST  MORTEM.  357 

dustria,  invocato  beati  Francisci  nomine,  ibidem  plurimi  convenissent ,   beatus  pa- 

liberata  confestim  mulier,  partum  salubriter  ter  Franciscus,  speculum  obedientise  sanc- 

terminavit.   Sed  assecuta  quod  voluit ,  et  tae,  ut  eos  miraculi  novitate  hortaretur  ad 

oblita  beneficii  quod  accepit,  honorem  san-  iter,  praedictum  fratrem,  ipsis  praesentibus, 

cto  non  deferens,  die  natalis  ipsius  ad  opera  tali  modo  curavit.  Jacebat  nocte  quadam  fra- 

servilia  manus  extendit.  Et  ecce  subito  dex-  ter  Robertus  praedictus  aeger  ad  mortem , 

trum  brachium,  ad  laborem  extensum,  in-  jamque  sibi  fuerat  anima  commendata,  et 

flexibile  remansit,  et  aridum.  Quod  cum  ecce  astitit  ei  beatus  Pater  cum  tribus  fra- 

studeret  ad  se  revocare  cum  altero ,  ultione  tribus  omni  sanctitate  perfectis ,  videlicet 

consimili  et  illud  exaruit.  Timore  igitur  di-  sancto  Antonio,  fratre  Augustino,  et  fratre 

vino  correpta  mulier,  reintegravit  votura  :  Jacobo  de  Assisio,  qui  sicut  eum  perfecte 

usumque  membrorum,  quem  propter  ingra-  fuerant  secuti,  dum  viverent,  ita  et  ipsum 

titudinem  amiserat,  et  contemptum,  per  mi-  alacriter  comitabantur  post  mortem.  Acci- 

sericordis  et  humilis  sancti  merita,  cui  se  piens  cultellum  sanctus  Franciscus,  carnem 

iterato  devovit,  recuperare  promeruit.  superfluam  resecavit,  lumen  restituit  pristi- 

Mulier  quaedam  de  partibus  Aretinis,  cum  num,  et  a  mortis  eum  fauce  reduxit ,  dixit- 

per  septem  dies  partus  discrimina  sustineret,  que  illi  :  Fili  Roberte,  gratia,  quam  tecum 

et  jam  in  nigredinem  versa  desperata  esset  feci,  signumestfratribusadremotasnationes 

ab  omnibus,  votum  fecit  beato  Francisco ,  euntibus,  quod  ego  praecedam  eos,  et  ipso- 

et  ejus  coepit  moriens  auxiUum  invocare.  rum  dirigam  gressus.  Vadant,  inquit,  gau- 

Emisso  autem  voto,  celeriter  obdormivit,  vi-  denter,  et  injunctam  obedientiam  alacri  ani- 

ditque  in  soranis  beatum  Fransciscum  se  mo  exequantur. 

dulciter  alloqueutem,  acrequirentem  utrum  Apud  Thebas  in  Romania,  mulier  caeca 

faciem  ipsius  agnosceret ,  et  an  antiphonara  vigiliam  sancti  Francisci  in  pane  tantum  et 

illara  Yirginis  gloriosae,  Salve,Reginamise-  aqua  jejunans,  ad  ecclesiam  fratrum  Mino- 

sericordiw,  sciret  ad  honorem  hujus  Yirgi-  rum  summo  mane  festivitatis  a  viro  suo  per- 

nis  recitare.  Qua  respondente  se  habere  no-  ducta  est.  Quae  dum  Missa  celebraretur,  in 

titiam  de  utrisque :  Incipe,  ait  Sanctus,  an-  elevatione  corporis  Christi  oculos  aperuit, 

tiphonara  sacrara  ,  et  antequara  compleas,  clare  vidit,  devotissimeadoravit.  Inipsavero 

paries  cum  salute.  Ad  hanc  vocem  evigilavit  adoratione  voce  magna  proclaraans  :  Gra- 

raulier,  et  cum  timore  coepit  dicere  :  Salve,  tias,  inquit,  Deo,  et  sancto  ejus,  quia  video 

Reginamisericordice.  Cumque  illos  miseri-  corpus  Christi,   omnibus   qui  aderant  in 

cordes  oculos  precaretur,  fructumque  com-  voce  (6)  exultationis  conversis.  Post  sacro- 

memoraret  uteri  virginalis,  continuo  cunctis  i^ura  expletionem,  reversa  est  mulier  in  do- 

liberata  pressuris,  infantera  peperit  specio-  mum  suam  cum  gaudio  spiritus,  et  lumine 

sura,  gratias  agens  Reginie  misericordiae ,  oculorura.  Exultabat  quidera  raulier  non  so- 

quae  per  beati  Francisci  merita  ipsius  fuerat  lum  quia  lucis  corporeae  recuperarat  aspec- 

dignata  misereri.  tum;  verum  etiam  quia  sacraraentura  illud 

rairificum,  quod  est  lumen  animarura  ve- 
rura  et  vivura,  respectu  primario  per  beati 

In  conventu  fratrum  Minorum  Neapoh ,  Francisci  merita,  fidei  suffragante  virtute, 

cum  quidara  frater,  Robertus  nomine,  caecus  meruerat  intueri. 

annis  plurirais  extitisset,  crevit  in  oculis  ejus  In  Carapania  puer  quidam  quatuordecira 

caro  superflua,  raotum  et  usum  impediens  annorum  de  Castro  Pophis,  subita  vexatus 

palpebrarum.  Cum  igitur  fratres  (a)  foren-  angustia,  sinistrum  oculum  amisit  ex  toto. 

ses ,  ad  diversas  raundi  partes  tendentes  ,  (a)  Cat.  edit.  frater.  —  {b)  Leg.  voces. 


De  ccBcis  illuminatis. 


358  LHGENDA  S. 

Passionis  acerbitas  sic  de  loco  suo  propulit 
oculum,  quod  per  octo  dies  extra,  nervo  re- 
laxato,  longitudine  digiti  unius  ad  maxillas 
dependens,  pene  aridus  est  eifectus.  Sed  cum 
8oia  superesset  abscissio,  et  a  medentibus 
foret  penitus  desperatus,  pater  ejus  ad  auxi- 
lium  beati  Francisci  tota  se  mente  conver- 
tit.  Non  defuit  ille  indefessus  miserorum 
adjutor  precibus  supplicantis.  Nam  oculum 
ariduni  mirabili  virtute  in  locum  suum,  pri- 
stinumque  vigorem  restituit,  et  lucis  optatae 
radiis  illustravit. 

In  eadem  provincia  apud  Castrum,  magni 
ponderis  lignum  ex  alto  proruit,  et  cujus- 
dam  sacerdotis  caput  gravissime  quassans, 
sinistrum  oculum  excfficavit.  Qui  humi  de- 
jectus  coepit  alta  voce  sanctum  Franciscum 
luctuose  clamare,  dicens  :  Succurre ,  Pater 
sanctissime,  ut  ad  festum  tuum  ire  valeam , 
sicut  fratribus  tuis  ire  promisi  (erat  enim 
vigilia  sancti).  Qui  statim  exurgens,  per- 
optime  liberatus,  in  vocem  prorupit  laudis  et 
gaudii,  et  circumstantes  omnes,  qui  ejus 
miserise  condolebant^  in  stuporem  converlit, 
et  jubilum.  Ivit  ad  festum,  narrans  omni- 
bus,  quam  in  se  expertus  fuerat,  clementiam 
et  virtutem. 

Vir  quidam  de  monte  Gargano,  dum  in 
vinea  sua  laborans  lignum  quoddam  ferro 
succideret,  proprium  percussit  oculum,  et 
sic  divisit  per  medium,  nt  quasi  media  pars 
ipsius  exterius  dependeret.  Cumque  in  tam 
desperato  periculo  desperaret  sibi  posse  per 
hominem  subveniri,  jejunaturum  se  infesto 
sancti  Francisci,  si  ei  succurreret,  repromi- 
sit.  Statim  in  loco  debito  viri  oculum  sanc- 
tus  Dei  restituit,  sicque  divisum  rejunxit,  et 
lumine  pristino  decoravit,  ut  nullius  laesio- 
nis  vestigia  remanerent. 

FiUus  cujusdam  nobilis  viri  a  nativitate 
csecus,  meritis  sancti  Francisci  lumen  ac- 
cepit  optatum.  Qui  nomen  ab  eventu  sorti- 
tus,  IUuminatus  vocatus  est.  Assumpsit  po- 
stea,  cum  in  setate  esset,  Ordinem  beati 
Francisci,  accepti  beneficii  non  ingratus, 
tantumque  profecit  in  lumine  gratiee  el  vir- 


FRANCISCI. 

tutis,  ut  verae  lucis  fdius  videretur.  Tandem, 
beati  Patris  promerentibus  meritis,  sanctum 
initiura  fme  sanctiori  conclusit. 

In  Zachanto,  quod  est  castrum  juxta  Ana- 
niam,  miles  quidam,  Girardus  nomine,  ocu- 
lorum  lumen  ex  toto  perdiderat.    Accidit 
autem ,  ut  duo  fratres  Minores,  ab  exteris 
partibus  venientes_,  ad  domum  ipsius  hospi- 
taturi  diverterent.   Suscepti  itaque  devote 
propter  reverenliam  sancti  Fraucisci  a  fa- 
milia  tota,  etcum  omni  benignitate  tractati, 
gratias  agentes  Deo,  et  hospiti,  ad  locuni 
Fratrum   devenere  vicinum.  Nocte  igitur 
quadam  beatus  Franciscus  uni  fratrum  illo- 
rum  in  somnis  apparuit,  dicens  :  Surge,  fe- 
stina  cum  socio  ad  doraum  hospitis  nostri , 
qui  Christum  et  me  suscepit  in  vobis.  Volo 
enim  beneficia  rependere   pietatis.  Caecus 
quidem  effectus  est,  suis  promerentibus  cul- 
pis,  quas  poenitentiah  non  studuit  confes- 
sione  purgare.  Disparente  quoque  patre , 
frater  festinus  surrexit,  ut  mandatum  cum 
socio  celeriter  adimpleret.  Venientesque  ad 
hospitis  domum,  cuncta,  quae  viderat  alter, 
per  ordinem  narraverunteidem.  Stupuit  vir 
iUe  non  modicum,  et  universa,  quae  diceban- 
tur,  vera  esse  confirmans ,  compunctus  ad 
lacrymas,  confessus  est  libens.  Tandem  cor- 
rectione  promissa,  interiorique  homine  ta- 
liter  (a)  renovato,  exteriorem  continuo  recu- 
peravit  aspectum.  Hujus  miraculi  fama  cir- 
cumquaque  diffusa,  non  solum  ad  reveren- 
■  tiam  sancti,  verum  etiam  ad  confessionem 
humilem  peccatorum  et  hospitalitatis  gra- 
tiam  plurimos  incitavit. 

De  Uberatis  a  diversis  infirmitatibus. 

Apud  Castrum  Plebis ,  juvenis  quidam 
mendicus  surdus  erat  et  mutus  a  nativitate 
sua,  qui  linguam  adeo  curtam  habebat  ac 
tenuem,  quod  multotiens  exquisita  a  pluri- 
bus,  praecisa  penitus  videretur.  Vir  quidam, 
Marcus  nomine,  ipsum  propter  Deum  su- 
scepit  hospitio  :  qui  eum  sibi  benefacere  sen- 
tiens,  coepit  cum  ipso  assiduus  demorari. 

(rt)  Leg.  lolaliler. 


DE  iMIRACULIS  IPSIUS  POST  MORTEM. 


359 


Sero  quodam,  ciim  praedictus  vir  ccenaret 
cum  coujuge,  astante  puero  coram  eis,  dixit 
uxori  :  Uoc  ego  maximum  miraciilum  re- 
putarem,  si  beatus  Franciscus  huic  auditum 
redderet,  et  loquelam.  Et  adjeclt  :  Voveo 
Deo,  quod  si  hoc  sanctus  Franciscus  digna- 
bitur  operari,  propter  amorem  suum  huic 
puero  expensas  conferam,  donecvivet.  Mi- 
rura  certe  !  subito  Ungua  crevit,  et  locutus 
est,  dicens  :  Gloria  Deo,  et  sancto  Francisco, 
qui  mihi  loquelam  praebuit,  et  auditum. 
Frater  Jacobus  de  Iseo,  cura  puerulus  es- 


nitus,  vidit  beatum  Franciscum  super  so- 
lium  sedere  sublime,  ante  quem  prostrata, 
sanitatera  suppliciter  exposcebat.  IUo  vero 
nondum  favente  precibus,  firmavit  muUer 
volum,  promittens  pro  Dei  amore,  acsancti, 
petentibus,  donec  haberet,  eleemosynam  non 
negare.  lUico  Sanclus  paclum  recognovit, 
quod  oUm  cum  Domino  fecerat  simile,  et  si- 
gnans  eam  crucis  signaculo,  integrara  sibi 
restituit  sanitatem.  A  consimiU  passione 
pueUara  quamdam  de  Nursia,  et  fiUum  cu- 
jusdam  nobiUs  viri,  et  alios  quosdam,  rela- 


set  in  domo  paterna,  rupturam  incurrit  cor-     tione  veridica  compertum  est  sanctum  Dei 


poris  valde  gravem.  Superno  vero  afflatus 
Spiritu,  licet  esset  juvenis  et  infirmus,  ordi- 
nem  sancti  Francisci  devotus  intravit :  nuUi 
tamen  qua  urgebatur  infirmitate  detexit. 
Factum  est  autera,  cum  corpus  sancti  Fran- 
cisci  transferretur  ad  locum,  ubi  pretiosus 
sacrorum  ossium  ejus  nunc  thesaurus  est 
conditus,  affuit  et  tunc  dictus  frater  transla- 
tionis  gaudiis,  ut  glorificati  jam  Patris  cor- 
pori  honorera  debitura  exhiberet.  Et  appro- 


Franciscum  misericorditer  liberasse. 

Petrus  de  Fulgineo  ad  visitandura  liraina 
beati  Michaelis  quodam  tempore  pergens, 
dum  minusreverenter  peregrinationem  per- 
egit,  fontis  cujusdam  aquara  degustacs,  a 
dsemonibus  est  invasus.  Et  exinde  per  tres 
annos  obsessus ,  discerpebatur  in  corpore , 
pessima  loquens ,  et  horrenda  praetendens , 
habens  aUquando  lucida  intervaUa,  beati 
virtutem,  quam  efficacera  audierat  ad  effu- 


pinquans  tumbse,  in  qua  ossa  sacra  fuerant  gandas  aereas  potestates,  humiUter  requisi- 

coUocata,  prae  devotione  spiritus  sacrum  tu-  vit;  et  ad  sepulchrum  pii  Patris  accedens  , 

muium  complexatus,  subito,  miro  modo,  ad  mox  ut  iUud  contigit  manu,  a  daemonibus 

loca  debita  partibus  revocatis,  sanum  se  sen-  crudeliter  eum  discerpentibus  mirifice  libe- 


sit,  succinctoriura  deposuit,  et  ex  tunc  ab 
omni  dolore  praeterito  liber  fuit.  Ab  infirmi- 
tate  quoque  consimiU  frater  Bartholus  de 
Eugubio,  frater  Angelus  de  Tuderto,  Nico- 
laus  sacerdos  de  Stichano,  Joannes  de  Fora, 
vir  quidam  de  Pisis,  et  alius  de  Castro  Ci- 
sternae,  Petrus  quoque  de  Sicilia,  et  homo 
quidam  de  Castro  SpeUi  juxla  Assisium,  et 


ratus  fuit.  SimiU  etiam  modo,  muUeri  cui- 
dam  de  Narnio  habenti  daemoniura,  raiseri- 
cordia  Francisci  subvenit,  et  aUis  pluribus, 
quarura  vexationura  angustias,  et  curalio- 
num  modoSj  longum  esset  per  singula  enar- 
rare. 

Vir  quidam  nomine  Bonus,  homo  de  civi- 
tate  Fani,  paralyticus  et  leprosus,  ad  eccle- 


quamplures  alii,  per  Dei  misericordiara,  et  siara  beati  Francisci  a  parentibus  deportatus, 

beaU  Francisci  merita,  extiterunt  mirabili-  utriusque  morbi  plenam  consecutus  est  sa- 

ter  Uberati.  nitatem.  Sed  et  aUus  juvenis  quidam  Acto 

In  Maritima  muUer  quaedam  mentis  aUe-  nomine,  de  Sancto  Severino,  totus  leprosus, 

nationem  per  quinquennium  passa,  visu  et  voto  emisso,  et  ad  sepulchrum  Sancti  dela- 

auditu  privata  est,   indumenta  dUaniabat  tus,  meritis  ipsius  alepramundatus  est.  Ha- 


dentibus,  ignis  et  aquae  periculum  timebat, 
et  caduci  morbi  ad  summura  iucurrerat  hor- 
ribilem  passionem.  Nocte  vero  quadam,  cum 
disponeret  sibi  divina  misericordia  misereri, 
salutaris  fulgore  lucis  superiUustrata  divi- 


buitquidem  Sanctussuprahujusmodi  morbo 
curando  praecellentem  virtutem ,  pro  eo 
quod  humanitatis  et  pietatis  amore  leproso- 
rum  obsequus  semetipsum  humiliter  depu- 
tarat. 


360 


LEGENDA  S.  FRANCISCI. 


Nobilis  quaedam  mulier,  Rogata  nomine, 
in  episcopatu  Sorano  per  viginti  tres  annos 
fluxu  sanguinis  fatigata,  sed  a  quampluribus 
medicis  quampluiima  mala  perpessa  :  prae 
nimietate  quidem  languoris  saepius  videba- 
tur  mulier  expirare ;  sed  si  quando  fluxus 
hujusmodi  stringebatur,  tumescebat  corpore 
toto.  Audiens  autem  quemdam  puerum  ro- 
mano  sermone  canentem  miracula,  quce  Deus 
per  beatum  Franciscum  fuerat  operatus,  ni- 
mio  dolore  commota,  tota  prorupit  in  lacry- 
mas,  sicque  intra  se  fide  accensa  dicere  coe- 
pit :  0  beate  Pater  Francisce,  qui  tantis  co- 
ruscas  miraculis,  si  me  digneris  ab  hac 
segritudine  liberare,  magna  tibi  accrescet 
gloriii,  quoniam  adhuc  tantum  miraculum 
non  fecisti.  Quid  plura  ?  his  dictis  ,  sensit  se 
beati  Francisci  meritis  hberatam.  Filium 
quoque  ipsius,  Marcum  nomine,  qui  bra- 
chium  habebat  contractum^  sanctus  Franci- 
scus,  voto  ad  ipsum  emisso,  sanavit.  Fcemi- 
nam  etiam  quamdam  de  Sicilia  per  septen- 
nium  fluxu  sanguinis  fatigatam ,  beatus 
Christi  signifer  salvam  fecit. 

In  urbe  Romana,  Praxedis  quaedam  no- 
mine,  rehgiositate  famosa,  quae  a  tenella 
setate  propter  aeterni  Sponsi  amorem  arcto 
se  carcere  per  quadraginta  jam  fere  annos 
abdiderat^  apud  beatum  Franciscum  gra- 
tiam  promeruit  spiritualem.  Nam  cum  die 
quadam  pro  rebus  opportunis  solarium  suae 
cellulae  conscendisset,  et  impulsione  phanta- 
stica  corruens,  cum  fractum  haberet  pedem 
cum  crure,  et  humerum  a  positione  debita 
sequestratum ,  apparuit  ei  benignissimus 
pater  vestimentis  gloriae  candidatus,  et  dul- 
cibusafTatibus  alloqui  coepiteamdem :  Surge, 
inquit,  fiUa  benedicta,  surge_,  ne  timeas,  Et 
apprehensa  manu  ipsius,  allevans  eam,  dis- 
paruit.  Ipsa  vero  per  ceUulam  suara  huc 
atque  illuc  se  convertens,  putabat  se  visum 
videre,  usquequo  ad  ciamorem  ipsius  appor- 
tato  jam  lumine ,  perfecte  se  sentiens  per 
servum  Dei  Franciscum  esse  sanatam,  cun- 
-cta ,  quae  acciderant ,  per  ordinem  nar- 
ravit. 


De  non  observantibus  festum,  et  non  honorantibus 
Sanctum. 

In  Pictaviffi  partibus  in  villa,  quae  Simo 
dicitur ,  sacerdos  quidam  Reginaldus   no- 
mine,  beato  Francisco  devotus,  festum  ip- 
sius  parochianis  suis  indixerat   solemniter 
celebrandum.  TJnus  autem  de  populo,  igno- 
rans  sancti  virtutem,  sui  parvipendit  sacer- 
dotis  mandatum.  Egressus  autem  foras  in 
agrum,  ut  hgna  succideret,  cum  se  praepa- 
rasset  ad  opus,  vocem  audivit  hujusmodi 
ter  dicentem  :  Festum  est  :  operari  non  h- 
cet.  Yerum  cum  nec  imperio  sacerdotis,  nec 
supernae  vocis  oraculo   serviUs    temeritas 
fraenaretur,  addidit  divina  virtus  ad  gloriam 
sancti  sui  sine  mora  miraculum  et  flagel- 
lum.  Mox  enim  ut  furcam  una  manu  jam 
tenens,  alteram  cum  ferreo  instrumento  le- 
vavit  ad  opus,  sic  divina  virtute  utraque 
manus  utrique  instrumento  cohaesit,  ut  ad 
neutrius  dimissionem   digitos   ahquatenus 
relaxare  valeret.  Ex  quo  stupefactus  nimis, 
et  quid  ageret  nesciens,  ad  ecclesiam,  mul- 
tis  undique  ad  videndum  prodigium  occur- 
rentibus,  properavit.  Ubi  mente  compunctus 
ante  altare,  quodam  ex  assistentibus  sacer- 
dote  monente  (phares  quippe  ad  festum  vo- 
cati  convenerant  sacerdotes),  beato  Fran- 
cisco  humihter  se  devovit,  tria,  sicut  ter 
vocem  audierat,  vota  vovens,  quod  scihcet 
festum  ipsius  coleret,  quod  ad  illam,  in  qua 
tunc  erat,  ecclesiam  in  festo  veniret,  et  quod 
sancti  corpus  personahter  visitaret.  Mirum 
certe  relatu  I  uno  emisso  voto,  unus  digitus 
factus  est  liber ;  ad  secundi  emissionem  so- 
lutus  est  aUus ;  sed  tertio  facto  voto,  laxatus 
est  tertius,  et  postmodum  tota  manus,  nec- 
non  et  altera  subsequenter,  populo,  qui  jam 
multus  advenerat,  sancti  clementiam  devo- 
tissime  implorante.  Sic  homo,  pristinae  red- 
ditus  Ubertati,  per  seipsum  instruraenta  de- 
posuit,  cunctis  laudantibus  Deum,  virtutem- 
que  Sancti  mirificara ,  qui  tani  mirabiUter 
percutere  poterat,  et  sanare.  Ipsa  vero  in- 
strumenta  usque  hodie  coram  aUari  ad  ho- 


DE  MIRACULIS  IPSIUS  POST  MORTEM. 


361 


norem  beati  Francisci  fabricato  ibidem  in 
meraoriam  Sancti  dependent.  Plura  quoque 
illic  et  in  locis  vicinis  patrata  miracula,  et 
Sanctum  in  ccelis  ostendunt  eximium,  et 
festum  ipsius  in  terris  venerabiliter  exco- 
lendum. 

In  civitate  quoque  Cenomanensi,  dum  in 
solemnitale  sancti  Francisci  mulier  quaedam 
manus  ad  colum  extenderet,  et  digitis  ap- 
prehenderet  fusum,  obrigescentibus  mani- 
bus,  cceperunt  digiti  magnis  ardoribus  cru- 
ciari.  Igitur,  poena  docente,  Sancti  reco- 
gnoscens  virtutem_,  corde  compuncta  cucur- 
rit  ad  fratres.  Cumque,  pro  salute  ipsius, 
devoti  filii  sancti  Patris  clementiam  preca- 
renlur,  incolumis  effecta  est  statim,  nec  ali- 
quid  laesionis  remansit  in  manibus,  nisi  ad 
facti  memoriam  solum  vestigium  combus- 
turae.  Simili  etiam  modo  in  Campania  ma- 
jori  mulier  qusedam,  et  in  villa  Oletti  mulier 
altera,  et  in  Castro  Pilei  tertia,  dum  beati 
Patris  festum  celebrare  contemnerent,  prae- 
,  varicantes  primum  mirabiliter  sunt  punitae ; 
sed  postmodum  pcenitentes,  per  sancti  Fran- 
cisci  raerita  mirabilius  liberatae. 

Miles  quidam  de  Burgo ,  in  provincia 
Massae,  beati  Francisci  operibus  et  miraculo- 
rum  signis  impudentissime  detrahebat.  In- 
ferebat  multa  opprobria  peregrinis  ad  ipsius 
memoriam  venientibus,  etcontrafralrespu- 
blica  garriebat  insania.  Cum  autera  semel 
sancti  Dei  gloriam  impugnaret ,  addidit  su- 
per  peccata  sua  blasphemiam  detestandam. 
Siverum  est,  inquit,  quod  Franciscus  iste 
sit  sanctus,  gladio  cadat  hodie  corpus  meum ; 
si  vero  sanctus  non  est,  evadam  incolumis. 
Non  distulit  ira  Dei  condignum  inferre  sup- 
plicium,  cum  jam  facta  fuisset  oratio  in  pec- 
catum.  Mora  enim  modica  interjecta,  dum 
blasphemus  nepoti  soo  inferret  injuriam, 
accepit  ilie  gladium ,  et  patrui  visceribus 
cruentavit.  Eodem  die  mortuus  est  scelera- 
tus,  inferni  mancipium,  et  tilius  tenebra- 
rum,  ut  caeteri  discerent  miranda  Francisci 
opera  non  blasphematoriis  verbis  impetere, 
sed  devotis  laudibus  honorare. 


Judex  quidam,  nomine  Alexander,  dum  a 
B.  Francisci  devotione,  quos  poterat,  vene- 
nata  lingua  retraheret,  divino  judicio  lingua 
privatus,  per  sex  annos  obrautuit.  Qui  cura 
in  eo  quod  peccaverat,  torqueretur,  alta  poe- 
nitudine  revocatus,  dolebat  se  contra  sancti 
miracula  oblatrasse.  Itaque  non  perstitit  mi- 
sericordis  indignatio  Sancti,  sed  poenitentem 
ac  se  humiliter  invocantem ,  restituta  lo- 
quela,  recepit  ad  gratiam.  Ex  tunc  linguam 
blasphemam  consecravit  laudibus  sancti, 
devotionem  simul  et  disciplinam  recipiens 
per  flagellum. 

De  quibusdam  aliis  miraculis  diversorum 
generum. 

In  Caslro  Galiani,  Valvensis  dioecesis,  mu- 
lier  quaedara  erat  noraine  Maria,  quae  Chri- 
sto  Jesu  et  B.  Francisco  faraulatu  devoto 
subjecta,  una  dierum  aestivo  terapore  exiit, 
ut  manibus  conquireret  propriis  ncessarium 
victum.  Cura  igitur  fervente  niraiura  aestu, 
sitis  deficere  ccepisset  ardoribus,  orani  pri- 
vata  beneficio  poculi,  pro  eo  quod  in  raonte 
arido  sola  esset,  quasi  exanirais  humi  pro- 
strata,  patronum  suum  S.  Franciscum  invo- 
cabat  pio  mentis  affectu.  Dum  autem  perse- 
veraret  mulier  in  affectuosa  et  humili  prece, 
labore,  siti  et  aestu  fatigata  quarapluriraura, 
paululura  obdormivit.  Et  ecce  S.  Franciscus 
adveniens^  et  eara  vocans  ex  nomine  :  Sur- 
ge,  inquit,  et  bibe  aquara,  quae  divino  mu- 
nere  tibi  ac  pluribus  exhibetur.  Ad  hujus 
vocis  auditum  surrexit  mulier  a  somno^  non 
modicura  confortata,  et  accipiens  silicera, 
quae  juxta  se  erat,  radicitus  evulsit  a  terra, 
effodiensque  hgno  parvulo  circumquaque, 
viventera  reperit  aquara,  quae  cura  prirao 
videretur  parvula  stilla,  subito  divina  vir- 
tute  crevit  in  fontem.  Bibit  itaque  mulier, 
et  satiata  oculos  lavit,  quos  cum  longa  prius 
haberet  aegritudiue  obumbratos ,  nova  ex 
tunc  seiisit  luce  perfusos.  Festinavit  ad  do- 
mura  mulier,  tam  stupendum  miraculum 
ad  gloriara  S.  Francisci  denuntians  univer- 
sis.  Concurrerunt  undique  raulti  ad  raira- 


362  LEGENDA  S. 

culi  famam,  experientia  magistra  discentes 
mirabilem  illiiis  aqua^  virtutem,  dum  ad  ip- 
sius  contactum,  confessione  pra?missa,  a  va- 
riis  morborum  cladibus  plurimi  liberaban- 
tur.  Perseverat  usque  hodie  fons  ibi  perspi- 
cuus,  et  in  honorem  B.  Francisci  ibidem 
oratorium  est  constructum. 

In  Hispania  apud  Sanctum  Facundura, 
viri  cujusdam  cerasum  arefactam  ad  viro- 
rem  frondium,  florum  et  fructuum,  contra 
spem  mirabiliter  revocavit.  Incolas  quoque 
terra>  apud  Yilesios^  a  vermium  peste,  cor- 
rodentium  vineascircumquaque,  miraculoso 
sulTragio  hberavit.  Sacerdotis  cujusdam 
juxta  Palentiam  horreum  quoddam ,  quod 
vermibus  frumentariis  repleri  quolibetanno 
solitum  fuerat,  sibi  fideliter  commendatum 
penitus  expurgavit.  Terram  quoque  domini 
cujusdam  de  Petramala  in  regno  Apuliae, 
sibi  suppliciter  commendatam ,  ab  odiosa 
peste  bruchorum  penitus  servavit  indem- 
nem,  cum  tamen  in  circuitu  omnia  essent 
prsedicla  pestilentia  devorata. 

Yir  quidam  Martinus  nomine_,  cum  longe 
a  castro  suo  boves  minasset  ad  pascua,  crus 
unius  bovis  casu  quodam  sic  fuit  desperate 
confractum,  ut  nihil  esset  sibi  de  remedio 
ahquo  cogitandum.  Dum  autem  pro  deco- 
riatione  foret  soUicitus,  et  instrumenlum , 
cum  quo  id  faceret,  non  haberet,  domum 
reversus,  B.  Francisco  boviscuram  reliquit, 
ipsumque  fideh  sanctae  (a)  custodiae  fiducia- 
Mter  commendavit,  ne  ante  suum  reditum 
devoraretur  a  lupis.  Summo  itaque  mane  ad 
bovem  in  sylva  rehctum  cum  excoriatore 
reversus  _,  pascentem  ipsum  ita  reinvenit 
incolumem,  quod  nequaquam  crus  fractum 
ab  altero  discernebat.  Gratias  egit  bono  pas- 
tori,  qui  dihgentem  de  bove  suo  curam  ha- 
buit,  et  medelam  donavit.  Succurrere  novit 
humihs  sanctus  omnibus  invocantibus  ip- 
sum,  nec  quantumcumque  parvas  necessi- 
tates  hominum  dedignatur.  JNam  viro  cui- 
dam  de  Amiterno  jumenlum  restituit  furto 
sublatum.  Muheri  cuidam  de  Interduco  ca- 

(a)  Leg.  saQCli. 


FRANCISCl. 

tinum  novum  in  muUaspartes  casu  divisum 
integre  reparavit.  Yiro  etiam  cuidam  de 
Monte  Ulmi  in  Marchia  consolidavit  vome- 
rem  in  frusta  confractum. 

In  Sabinensi  dicecesi  vetula  quaedam  octo- 
genaria  erat,  cujus  fdia  moriens  lactentem 
infantulum  derehquit.  Cum  igitur  anus  pau- 
percula  plena  esset  inopia,  et  vacua  lacte, 
nuUaque  esset  mulier,  quae  sitienti  parvulo 
lactis  stihicidium,  juxta  quod  exigebat  ne- 
cessitas,  erogaret,  quo  se  verteret  vetula 
ignorabat.  Debilitato  vero  infantulo,  nocte 
quadam  omni  humano  destituta  subsidio, 
ad  beati  Patris  Francisci  auxihum  implo- 
randum,  Idcrymarum  imbre  perfusa,  tota 
se  mente  convertit.  Affuit  statim  innocentis 
amator  aetatis :  Ego,  inquiens,  sumFrancis- 
cus,  0  mulier,  quem  cum  tantis  lacrymis 
invocasti.  Pone,  ait,  mammas  tuas  in  ore 
pueruh,  quoniam  abundanter  tibi  lac  Domi- 
nus  dabit.  Implevit  anus  Sancti  mandatum, 
et  statim  octogenariae  mammaelactis  copiam 
efTuderunt.  Innotuit  omnibus  mirabile  sancti 
donum,  multis  tam  viris,  quam  muheribus, 
accelerantibus  ad  videndum.  Et  quia,  quod 
testabantur  ocuh,  hngua  impugnare  non 
poterat,  excitabantur  omnes  ad  laudandum 
Deum  in  sancti  sui  virtute  mirabih,  et  ama- 
bihpietate. 

Apud  Spoletum  vir  et  uxor,  uuicum  ha- 
bentes  fihum,  quotidie  iUum  velut  Iiaeredi- 
larium  opprobrium  deplorabat.  Brachiis  si- 
quidem  collo  connexis,  junctisque  genibus 
peclori,  et  pedibus  naribus  aUigatis,  non 
hominis  proles,  sed  monstrum  quoddampo- 
tius  videbatur.  Yehementiori  mulier  ex  hoc 
afflicta  dolore,  crebris  gemitibus  clamabat 
ad  Christum,  S.  Francisci  auxihum  invo- 
cando,  ut  infelici  sibi,  et  in  tali  opprobrio 
constitutae,  succurrere  dignaretur.  Nocte 
igiturquadam,  cum  propterhujusmodi  tris- 
titiam  tristis  eam  somnus  arriperet,  appa- 
ruit  ei  S.  Franciscus  piis  eam  affatibus  mul- 
cens,  insuper  et  suadens  quod  adlocum  pro- 
pinquum,  suo  nomini  dedicatum,  deferret 
puerum,  ut  ex  aqua  putei  loci  iUius  in  no- 


DE  MIRACULIS  IPSIUS  POST  MORTEM. 


363 


mine  Domini  superfusus,  plenam  reciperet 
sospitatem.  Negligente  autem  illa  Sancti 
adimplere  mandatum,  secundo  replicavit  id 
ipsum.  Tertio  quoque  apparens,  mulierem 
cum  puero  usque  ad  januam  dicti  loci  prae- 


thau  non  sine  divina  directione  pervenit,  ut 
ex  hoc  possiraus  advertcre,  quod  sicut  crux 
militanii  postChristum  fuitsublimitas  meriti 
ad  salutem,  sic  et  triuinphanti  cum  Christo 
facta  est  firmitas  testimonii  ad   honorem. 


ambulo  ducatu    perduxit.    Supervenientes  Hoc  quippe  crucis  mysterium  maguura  et 

atitem  nohiles  qusedam  matronae  devotionis  mirum,  in  quo  charismata  gratiarum ,  et 

causa  ad  praedictum  locum,  eis  a  muliere  merita  virtuf.um ,  et  thesauri  sapientiae  et 

praefata  diligenter  exposita  visione,  una  cum  scientiae  tam  alta  profunditate  velanlur,  uta 


ipsa  puerum  Iratribus  praesentarunt,  et  hau- 
rientes  aquam  de  puteo,  earura  nobiUor 
propriisraanibuslavitinfantem.Sfatimpuer, 
omnibus  membris  ad  sua  loca  perductis,  sa- 
nus  apparuit,  et  magnitudo  miracuh  orani- 
bus  adrairationem  induxit. 


mundisapientibuset  prudentibussint(a)  oc- 
culta,  lara  plene  fuit  Chrisli  parvulo  revela- 
tum,  ut  omuis  vita  ipsius  non  nisi  crucis 
vestigia  sequeretur^  non  nisi  crucis  dulcedi- 
nem  saperet,  non  nisi  crucis  gloriam  praedi- 
caret.  Vere  namque  in   suae   conversionis 


In  Castro  Chore  Ostiensis  dioecesis,  yir  principio  dicere  cura  Apostolo  potuit ' :  Mihi 

quidam  sic  crus  ex  toto  perdiderat,  ut  nullo  autem  ahsU  gloriari,  nisi  in  cruce  Bomini 

modo  progredi  vel  movere  se  posset.  Posi-  nostri  Jesu  Christi.  Non  minus  etiam  vere 

tus  ilaque  in  angustia  vehementi,  et  auxilio  in  conversationis  progressu  addere  valuit ' : 


desperatus  humano,  coepit  nocte  quadam, 
ac  si  praesentem  cerneret  B.  Franciscum,  ta- 
lem  coram  eo  assumere  materiam  quere- 
landi  :  Adjuva  rae,  S.  Francisce,  recolens 
meum  servitium,  et  devotionem  tibi  impen- 
sam.  Nam  in  asino  meo  te  portavi,  sanctos 


Quicumque  hanc  regulam  secuti  fuerint , 
pax  super  illos,  et  misericordia.  Verissime 
autem  in  cousumraatione  potuit  subin- 
ferre '  :  Stigmata  Domini  Jesu  in  corpore 
meo  porto.  Sed  et  illud  nos  quotidie  deside- 
raraus  ab  ipso  audire  *  :  Gratia  Domini  no- 


pedes  tuos,  et  sanctas  manus  tuas  osculatus  stri  Jesu  Christi  cum  spiritu  vestro,  fratres. 

fui,  semper  tibi  devotus,  semper  tibi  bene-  Amen. 

volus  extiti,  et  ecce  morior  doloris  hujus  Gloriare  igiturjam  securein  crucis  gloria 

durissimo  cruciatu.   His  pulsatus  querelis,  Christi,  signifer  gloriose,  quoniam,  a  cruce 

statim  afiuit  beneficiorum  memor,  et  devo-  incipiens,  secundum  crucis  regulara  proces- 

tionis  gratus,  et  vigilanti  viro  cum  unofra-  sisti,  et  tandem  in  cruce  perficiens,  per  cru- 

tre  apparuit.  Ad  vocationem  ejus  se  venisse  cis  testimonium,  quantse  gloriae  sis  in  ccelo. 


dixit,  et  tulisse  remedia  sanitatis.  Tetigit  lo- 
cum  doloris  cum  baculo  parvulo,  qui  figu- 
ram  thau  in  se  habebat,  et  fracto  mox  apo- 
stemate,  perfectam  tribuit  sanitatem.  Et, 
quod  mirabilius  est,  sacrumsignum  thauim- 
pressum  super  locum  sanati  ulceris  ad  mira- 


cunctis  fidelibus  innotescis.  Secure  jam  te 
sequantur,  qui  exeunt  ex  ^Egypto,  quia,  per 
baculum  crucis  Christi  mari  diviso,  deserta 
transibunt,  in  repromissam  viventium  ter- 
ram,  Jordane  mortahtatis  transmisso,  per 
ipsius  crucis  mirandam  polentiam  ingres- 


culimemoriam  derehquit.  HocsignoS.  Fran-     suri.  Quo  nos  introducat  verus  popuU  Duc- 


ciscus  suas  consignabat  litteras,  quotiens 
charitatis  causa  scriptum  aUquod  dirigebat. 
Sed  ecce  dum  per  diversa  miracula  glo- 
riosi  Patris  Francisci  mens  narrationis  varie- 
tate  distracta  decurrit,  promerente  ipso 
crucis  glorioso  signifero,  in  signum  salutis 


tor  et  Salvator  Christus  Jesus  crucifixus, 
pef  merita  servi  sui  Francisci,  ad  laudem, 
et  gloriam  unius  Dei,  et  trini,  qui  vivit  et 
regnat  in  saecula  saeculorum.  Amen. 


'  Gal.,  VI,   14.  —  ^   Ibid.,  IG. 
'  Ibid.,  18.  —  (a)  Edit.  Vattc.  sit. 


3  Ibid.,   17.  — 


DE    PAUPERTATE    CHRISTI 

CONTRA  MAGISTRUM  GUILELMUM ' 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vatic.) 

Tractatus  iste  de  paupertate  Christi  duas  quaistiones  continet  :  alteram  de  pauper- 
tate  ,  in  duos  articulos  divisam  ;  alteram  de  pauperibus  validis  prajcipue  regularihus  , 
an  ad  opera  manualia  sint  astricti.  Quas  quidera  quaestiones  ita  determinat,  ut  Magi- 
strum  Guilelmum  adversarium  convincat,  et  veritatem  aperte  demonstret.  Nam  panper- 
talem ,  tam  quoad  ahrenuntiationem  ,  quam  quoad  mendicitatem ,  ad  perfectionem 
pertinere  docte  et  erudite  ostendit.  Est  autem  hoc  Opusculum  inter  csetera  S.  Bouaven" 
turi«  a  Trithemio  connumeralum,  eodem,  quo  hic  inscrihitur,  titulo. 


f 


QUiESTIO  PRIMA. 

Qusestio  est  de  paupertate. 
Et  quaeruntur  duo. 

Primo,  quseritur  de  paupertate,  quantum 
ad  abrenuntiationem. 
Secundo,  quantum  ad  mendicationem. 

ARTICULUS  PRIMUS. 

De  paupertate  qiiantum  ad  abrenuntiaiionem. 

Circa  primum  sic  proceditur,  et  quseritur, 
utrum  christianae  perfectionis  sit  abrenun- 
tiare  omnibus,  tam  in  communi,  quam  in 
privato.  Et  quod  sic  videtur  in  Matthceo,  ubi 
dicitur  ^  :  Si  vis  perfectiis  esse,  vade,  et 
vende  omnia  quce  habes;  et  da  pauperibus, 
et  veni,  sequere  me.  Glossa :  c<  Ecce  contem- 
plativa,  quae  ad  Evangelium  pertinet.  »  Con- 
stat  quod  Dominus  istum  ad  divitias  non 

1  Cf.  Edit.  Argentin.,  an.  1495,  15,  part.  Ij  edit. 
Rom.,  an.  1596,  tom.  VII,  part.  IV,  pag.  387  j  edit, 
Yeu.,   an.  16H,   17,  lom.  1;  edit.  Ven.,  an.   1754, 


vocabat,  et  tamen  renuntiare  omnibus  consu- 
lebat ;  nec  ad  opera  manualia  ,  imo  ad  con- 
templativam  ,  sicut  dicit  Glossa.  Ergo,  etc. 

Item  ibidem  dicitur  ^  :  Ecce  nos  reliqui- 
mus  omnia  :  ubi  dicit  Glossa  :  «  Tanta  a  se- 
quentibus  missa  (a)  sunt,  quanta  a  non  se- 
quentibus  concupisci  potuerunt. »  Ergo  per- 
fecta  imitatio  totaliter  extinguit  appetitum 
divitiarum  :  sed  haec  extinctio  potissime  est 
in  .eo,  qui  abrenuntiat  omuibus  :  ergo,  etc. 

Item  Salvator  ait  * :  Vade^  et  vende  omnia 
quce  habes.  Glossa :  «  Non  partem,  sicut  Ana- 
nias,  sed  qui  totum  dat,  nihil  sibi  reservans, 
ipse  potissime  facit  quod  Dominus  consulit, 
nihil  sibi  reservans,  nec  in  communi,  necin 
speciali.  »  Et  qui  hoc  facit,  perfectissime  fa- 
cit :  ergo,  etc. 

Item  dixit  Dorainus  de  vidua  "  :  Amen 
dico  vobis,  quod  hcec  vidua  pauper  flus, 
quam  omnes  misit.  Nam  omnes  ex  eo,  quod 

tom.  V,  pag.  549.  —  «  Matth.,  xix,  21.  —  »  Ibid,,  27. 
—  *  Ibid.,  21.  —  5  Marc,  xii,  43-44. 
(a)  Ley.  dimissa. 


CONTRA  MAGISTRUM  GUILELMUM. 


365 


ahundahat  eis,  miserunt;  hcec  autem  de  pe- 
nuria  sua,  omnia  quce  hahuit,  misit  totum 
rictum  suum.  Sed  in  hoc  laudatur  vidiia 
paupercula  :  ergo  qui  hoc  faciunt,  qiianto 
perfectius  agnnt,  taato  magis  laudabiles 
sunt  :  ergo,  etc. 

Item  ait  Dominus  *  :  Respicite  [a)  corvos. 
Glossa  :  «  Sancli  merito  avibus  compa- 
rantur^  qui  nihil  in  mundo  agentes,  nec 
laborantes,  sola  aeterna  appetunt,  jam  si- 
miles  angelis.  »  Sed  quanto  magis  haec  di- 
mittit  quis,  tanto  magis  angelis  assimilatur : 
ergo,  etc. 

Item  in  Luca  dicitur  ^ :  ISisi  quis  renun- 
ciaverit  omnibus  quce  possidet.  Glossa  '  : 
«  Hocdistat  inter  renuntiare  omnibus,  etre- 
linqiiere  omnia,  quia  renuntiare  convenit 
omnibus,  qui  ita  Mcite  utuntur  mundanis, 
quae  possident ,  ut  tamen  mente  tendant  ad 
seterna ;  relinquere  aulem  est  tantummodo 
perfectorum,  qui  omnia  temporalia  postpo- 
nunt,  et  sohs  aeternis  inhiant.  »  Sed  qui 
prorsus  omnihus  renuutiat  in  communi ,  et 
in  privato,  ille  maxime  omnia  postponit  : 
ergo,  etc. 

Item  hoc  ipsum  ostenditur  exemplo  Chri- 
sti,  de  quo  dicitur  *  :  Vidpes  foveas  ha- 
bent,  etc.  Chrysostomus  '  :  «  Quid  pecunias 
expectas,  sequens  me,  congregare?  Non  vi- 
des,  quia  diversorium  mihi  neque  tantum, 
quantum  avibus?  »  Ergo  Christus  prorsus 
nihil  habuit :  ergo,  etc. 

Item,  super  illud  Malthaei « :  Vade  ad  ma- 
re,  Glossa  :  «  Dominus  tantae  paupertatis 
fuit,  ut,  unde  tributa  solveret,  non  habe- 
ret.  »  Habebdt  quidem  Judas  communia  in 
loculis;  sed  res  pauperum  in  usus  suos  as- 
sumere  nefas  duxit,  idipsum  dansexemplum 
nobis.  Si  ergo  Christus  tanlae  paupertatis 
fuit,  quod  non  potuit  solvere  denarium,  ma- 
nifestum  est,  quod  fuit  in  summa  pauper- 
tate. 

»  Luc.,  xii,  24.  —  *  Luc,  XIV,  33.  —  '  Gloss.,  ex 
Bed.  in  hunc  loc,  lib.  IV,  c.  lsvi.  —  *  Matth,,  viii, 
20.  —  5  chrysost.,  vel  quiUbet  aiius;  nihil  enim  siniile 
reperitur  in  horaiiiis  Chrysostomi  super  Mallhaeum, 
sallem  in  hom.  xxvu,  al.  xxviii,  citatain  edit.  Vatic. 


Item,  ubi  praemissum  est  "^  :  Vulpes  fo- 
veas  hahent,  ait  Glossa ' :  «  Ego  tantae  pau- 
perlatis  sum.  ut  nec  hospitium  quidem  ha- 
beam,  nec  meo  utar  tecto.  »  Ergo,  etc. 

Item  scriptum  est  •  :  Venit  princeps 
mundi  hujus,  etc.  Glossa  :  «  NoluitDominus 
habere  quid  perderet :  pauper  venit,  ne  ha- 
beret  diabolus  quod  auferret.  »  Ergo  si  om- 
nia  temporalia  possunt  perdi,  nihil  habuit 
temporale. 

Item  Apostolus  ait '" :  Scitis  gratiam  Bo- 
mini  nostri  Jesu  Christi,  quoniam  prop- 
ter  vos  egenus  factus  est,  cum  esset  di- 
ves.)  ut  illius  inopia.,  etc.  Ergo  qui  sic  ab- 
renuntiat ,  ut  egeat ,  magis  se  Christo  con- 
format. 

Item,  super  illud  quod  sequitur  ^^  :  In  hoc 
consilium  do,  Augustinus  in  originali  : 
«  Factus  est  egenus  in  tantum,  ut  non  ha- 
beret  quod  habent  vulpes.  »  Et  in  hoc  con- 
siliu7n  do,  subauditur,  ut  ejus  paupertatem 
imitemini.  Sed  qui  abrenuntiat  omnibus, 
ejus  paupertatem  imitatur  :  ergo,  etc. 

Item  [h)  illud  Jacobi  »* :  Nonne  Deus  elegit 
pauperes,  Glossa  ''  :  «  Pauperes  elegit  pa- 
renles,  quorum  educaretur  officio.  »  Sed 
parentum  Christi  magna  fuit  indigentia,  se- 
cundum  illud  Lucae  **  :  Pannis  eum  in- 
volvit,  etc.  Ergo  Christus  non  tantum  in 
seipso  paupertatem  dilexit,  verum  etiam  in 
aliis. 

Item  Christus  maxime  fuit  imitabihs  se- 
cundum  statum  quem  habuit  in  cruce,  se- 
cundum  illud  '^ :  Christuspassus  est  pro  no- 
bis,  relinquens  exemplum,  ut  sequamini 
vestigia  ejus.  Sed  in  cruce  fuit  omnino  nu- 
dus.  Unde  Uieronymus,  ad  Hedibiam  *' : 
«  Vis  esse  perfecta,  et  in  primo  stare  fastigio 
dignitalis?  facquod  fecerunt  Apostoli,  vende 
omnia  quae  habes,  et  da  pauperibus,  et  se- 
quere  Salvatorem ,  et  nudam  solamque  cru- 

—  «Matth.,  XVII,  26.  —  '  Luc,  ix,  58.  —  »  Gloss.,  ex 
Bed.  iu  hunc  loc,  lib.  JII,  c.  xli.—  »  Joan.,  xiv,  ;J0.— 
"  11  Cor.,  viii,  9.  —  »1  Ibid.,  10.  —  '»  Jac,  ii,  5.  — 
"  Gloss.,  ex  Bed.  In  huuc  loc  —  '♦  Luc,  u ,  7.— 
*5  I  peir.,  II,  21.  —  16  Hieronym.,  ad  Hedib.,  epist. 
CL,  q.  I,  tom.  III,  col.  m.  224. 
(a)  Vulg.  Considerate.  —  (6)  Suppl.  in. 


36G 


DE  PAUPERTATE  CnniSTI. 


ceiii  virliite  (a)  nuda  sequaris,  et  sola.  »  quod  esse  debet,  et  mox  adduntur  ei  omnia, 

Ergo,  etc.  propter  queni  facta  sunt  omnia.  »  Ergo  qui 

Iteni  hoc  ipsum  vidctur  Sanclorum  testi-  omnia  relinquit  propter  Christum,  confidens 

raoniis.  Ambrosius  super  Liicam  K-  «QnaUs  in  promisso  Christi,  agit  secundnm  perfec- 


debeat  esse  qui  evangelizat  regnum  Dei, 
praiceptis  evangelicis  designatur,  ut  sine 
virga,  sine  pera ,  sine  calceamento,  sine  pa- 
ne,  sine  pecunia,  hoc  est,  subsidii  saicularis 
adminicula  non  requirens  ,  fideque  tutus, 
putet  sibi  quo  minus  ea  requirat,  magis  [b) 
posse  suppetere.  »  Si  igitur  hoc  attestatur 
perfectioni  prajdicaloris  evangelicai  periec- 


tam  fidera  ipsiiis.  Ilocautempotissime  facit, 
qui  omnino  nihil  sibi  reservat,  nec  in  com- 
muni,  nec  in  speciali  :  ergo ,  etc.  Unde  Au- 
gustinus,  tractansilhidMatthaei'' ;  Respicite 
Vblatilia  ccbH  :  «  Sancli  merito  avibus  cora- 
parantur,  quia  coilum  petunt,  qui  jam  ita 
remoti  snnt  a  mundo,  ut  jam  in  terris  nihil 
agant,  nihil  laborent,  sed  sola  contempla- 


tionis,  ut  nuUum  prorsus  quaerant  (c)  admi-     tione  jam  in  cojIo  degant.»  Si  ergo  hsec  vita 
niculum  sseculare,  et  hoc  est  esse  in  altissi-     altissima  est,  ergo,  spretis  omnibus,  totam 


ma  paupertate,  patet  ergo,  etc. 

Item  Hieronymus  ait  ^  :  «  Nolo  pristina- 
rum  necessitatum  recorderis,  nudos  amat 
eremus ;  nolo  te  antiquse  peregrinationis  ter- 
reat  difficultas.  Qui  in  Christum  credis,  et 
ejus  crede  serraonibus  ^  :  Qimrite  primum 
regnum  Dei,  etlmc  omnia  adjicientur  vobis. 
Non  pera  tibi  sumenda  est,  non  virga  :  di- 
ves  est,  qui  cum  Christo  pauper  est.  »  Om- 
nia  igitur  relinqui  possent,  spe  posita  in 
solo  Christo. 

Item  Ambrosius,  in  libro  de  Officiis'': 
«  NuUum  adminiculura  praestant  divitiae  ad 
vitam  beatam.  Quod  evidenter  Dominus 
demonstravit  in  Evangelio,  dicens  :  Beati 
pauperes  spiritu,  »  etc.  Itaquepaupertatem, 
famem  ,  dolorem  ,  quse  mala  putantur,  non 
sokim  impedimenlo  non  esse  ad  vitam  bea- 
tam ,  sed  eliam  adjumento ,  evidentlssime 
pronuntiatum  est.  Sic  ergo  non  solum  admi- 
niculo  non  sunt  ad  vitam  beatam  corporis 
externa  bona,  sed  etiam  dispendio  sunt.  Sed 
quae  non  sunt  adminiculo,  sed  dispendio, 
perfectum  est  relinquere  :  ergo,  etc. 

Item  Hieronymus,  super  illud  Matthaei^ : 
Nonne  animaplus  est  quam  esca?  *«  In  pro- 
missis  veritatis  nemo   dubitet   :  sit  homo 


'  Ambros.,  in  Luc,  lib.  V[,  n.  6).  —  ^  Hieron  ,  ad 
Helioci.,  epist.  i,  lom.  1,  col.  m.  2.  —  '  Matth.,  v/,  33. 
—  *  Ambros.,  de  Offic.  Minist.,  lib.  II,  c.  iv,  u.  15.  — 
B  Matth.,  VI,  2.3.  —  «  Hieron.  -  ^  Mattk.,  vi,  26.  — 
8  August.,  de  Bon.  conj.,  n.  8.  —  '  Genn.,  de  Eccles. 
Dogni.,  xsxvm,  71,  inler  Oper.  August.,  Append., 


spem  vitae  suae  in  Deo  constituere  est  virtutis 
perfectae. 

Item  Augustinus,  de  Bono  Conjugali^ : 
«  Bene  faciebant,  qui  (d)  de  sua  substantia 
Christo,  ac  discipulis  ejus  necessaria  rainis- 
trabant;  sed  meUus,  qni  omnem  substan- 
tiam  suam  dimiserunt,  ut  expeditiores  eum- 
dem  Dominum  sequerenlur.  »  Sed  quanto 
quis  raagis  dimittit,  tanto  expeditior  :  ergo 
tanto  laudabilior. 

Item,  in  hbro  de  Ecclesiasticis  Dogmati- 
bus  ®  ;  «Bonum  est  facultates  cura  dispensa- 
tione  pauperibus  erogare:  raelius  pro  inten- 
tione  sequendi  Dominum  insiraul  [e)  donare, 
et  absolutura  a  sollicitudine  cum  Christo 
egere.  »  Ergo  qui  magis  eget,  et  a  sollicitu- 
dinibus  raundi  absolvitur,  perfectius  Chri- 
stum  sequitur  :  ergo,  etc. 

Item  Gregorius  ait  '" :  «  Cum  quis  suum 

aliquid  Deo  vovet,  et  ahquid  non  vovet,  sa- 

crificium  est;  cura  vero  orane  quod  habet, 

orane  quod  vivit,  orane  quod  sapit,  omnipo- 

tenti  Deo  voverit,  holocaustum  est.  Qui  enim 

sibimetipsis  nihil  reservant,  sed  sensura, 

vitara ,  linguam ,  atque  substantiam,  quam 

perceperunt,  omnipotenti  Deo    imraolant, 

quid  isti  nisi  holocaustum  ofTerunt?  »  Unde 

tom.  Vlll.  —  10  Greg  ,  in  Ezech.,  lib.  II,  hom.  vni, 
al.  XX,  n.  16. 

{a)  Apud  Hieron.  non  legitur  virtute.  —  (6)  Leg. 
fideique  deditus  sit,  et  quanto  minus  appetut  tempo- 
ralia,  tanto  magis  speret  ea  sibi.  —  (c)  Leg.  qujErat. 
—  (d)  Apud  Aug.  quae,  scilicet  sanctae  muUeres.  — 
(e)  Apud  Aug,  semel. 


CONTRA  MAGISTRUM  (JUILELMUM. 


367 


paulo  ante  dixit  ',  quod  «  ille  holocaustum 
offert,  qui  ea  qwae  possidet,  apud  semeti- 
psura  decrevit  indigentibuscuncta  tribuere, 
nihil  sibi  reservaie,  vitam  soU  superna'  gu- 
bernationi  conunittere.  »  Sed  hoc  potissime 


Ilem  hoc  ipsum  ostendilur  ratione.  Du- 
plex  est  civilas,  scilicet  Dei,  et  diaboli ;  Uie- 
rusalem,  et  Babylon  :  quae  oppositionem 
habent,  et  in  seipsis,  et  insuisfundamentis. 
Sed  fandamentum  civitatis  Dabylonis,  ut  di- 


facit  qui  sic  distribuit,  quod  nihil  sibi  re-     cit  Augustinus  *,  estcupiditas  :  ergo  quauto 


servat,  nec  in  comrauni ,   nec  in  speciali. 
Ergo,  etc. 

Item.Toannes  Chrysostomus,  in  libro  Quod 
nemo  l/Fditur,  nisi  a  seipso^: « Quid  Aposto- 
los  penuria  rerum  corporalium  laesit  ?  Non- 
ne  in  fame  et  siti,  et  nuditate  degebant,  et 
pro  his  clari  magis  ct  magnifici  habebantur, 
atque  ingentem  per  hoc  fiduciam  quaesie- 
runt  apud  Deum?  »  Ergo  paupertas  illa 
laudabilior,  in  quamajor  estpenuria  rerum. 


magis  quis  recedita  cupiditate,  tanto  magis 
recedit  de  diaboU  civitate.  Sed  paupcrtas  in 
qua  quis  in  communi  et  in  speciali  prorsus 
omnibus  abrenuntiat,  tam  effectu,  quam 
affectu,  ipsa  est  quae  maxime  elongat  ab 
avaritia :  ergo,  etc. 

Item  ,  divitiae  sunl  inceudlum  cupiditatis, 
quia  diftlcile  est  habere,  et  non  amare.  Sed 
quanto  quis  magis  se  elongat  ab  incentivo 
peccati,  tanto  perfectius  agit ;  lioc  autem  fa- 


Item  Bernardus  ait '  :  «FeUx  (a)  qui  nihil     cit ,  qui  in  commuui  et  in  speciali  omnibus 
sibi  retentat  ex  omnibus;  non  habet  foveam,      abrenuntiat  :  ergo,  etc. 


ut  vulpes  ;  non,  tanquam  voiucres,  nidum; 
non  loculos,  quomodo  Judas;  non  domos  (h), 
sicut  nec  Maria,  locum  in  diversorio :  imita- 
tus  profecto  illum,  qui  non  habebat  ubi  recli- 
naret  caput.  »  Sed  qui  omnia  prorsus  dimit- 


Item  triplex  est  consilium ,  paupertatis , 
obedientiae,  et  casUtatis :  sed  quanto  quisge- 
neralius  obedit,  et  universalius,  tanto  per- 
fecUus  aglt;  similiter  et  de  consilio  castita- 
tis  :  ergo  pari  ratione  verum  erit  et  de  con- 


tit,  nihil  sibi  omnino,  nec  in  communi,  nec     silio  paupertatis. 

in  speciali,  reUnendo,  hoc  potissime  facit  :         Item ,  si  dicas  quod  non  est  simile,  quia 


ergo,  etc. 


divitiae  sunt  de  necessifate  vitaj,  hoc  nihil 


Item  Prosper  *  laudat  Paulinum  et  Uila-  est,  cum  mulU,  qui  nihil  prorsus  habent 

rium  de  hoc,  quod  facultates  suas  omnes  proprietatis,  vivere  possunt. 

pauperibus  erogaverunt ,  licet  ratione  epis-  Item  perfecUor  est  paupertas,  quam  perfec- 

copalis  officii,  ecclesiasticabona  postmodum  Uor  concomitatur  obedientia.  Sed  qui  habent 

dispensaverunt,  sicut  habetur  12,  quaest.  I,  proprium  in  communi,  ab  iUo  per  obedien- 

Expedit  *,  ubi  ait  sic  :  «  Denique  sanctus  Uam  non  possunt  excludi,  nisi  ratione  pec- 

Paulinus  ingenUa  praedia,  quae  fuerunt  sua,  cati  :  qui  autem  nihil  prorsus  habent,  obe- 


pauperibus  erogavit.  »  Et  infra  :  «  Quid  san- 
ctus  Hilarius  ?  Nonne  et  ipse  omnia  sna,  aut 
pauperibus  reliquit,  aut  vendita  omnia  pau- 
peribus  erogavit?  Laudantur  hi,  et  lau- 
dabiles  sunt,  quia  omnia  sua  propter  Deum 
contempserunt :  sed  hoc  potissime  faciunt, 
qui  nec  in  communi,  nec  in  speciali  sibi  ali- 
quid  retiuent :  ergo  tales  maxime  accedunt 
ad  culmen  perfectionis  evangelicae. 

1  Greg.,  in  Ezeeh.,  lib.  II,  liom.  viii,  al.  xx,  n.  15. 

—  '  Clirysost.,  quod  nemo  laditur  nisi  a  seipso,  n.  11. 

—  '  Bem.,  ad  Henric.  Senon.  Arch.,  epist.  XLii,  al. 
De  Ofpcio  Ejjiscop.,  c.  in,  n.  11.  —  *  Prosp.  AquiU, 
de  Vit.  ContempL,  lib.  II,  c.  ix.  —  »  Corp.  jur.  can., 


dire  tenentur  ubique  terrarum.  Si  ergo  per- 
fectio  evaugelica  maxime  consistit  in  per- 
fecUone  obedientiae,  universaUter  omnibus 
abrenuntiare  nihil  prorsus  reservando,  ad 
culmeu  facit  perfecUonis  evangelica^. 

Item  :  Coiitemptus  pra?sentis  saecuU  est 
laudabilis  :  haec  est  per  se  vera.  Ergo  major 
contemptus  ,  magis  laudalnUs;  et  maximus 
contemptus,  maxime  laudabilis.  Sed  maxi- 
me  contemnit  praeseus  saeculum ,  qui  abre- 

caus.  Mi,  q.  I,  c.  xii;,  —  «  August.,  Euarr.  in  Psal. 
LXiv,  n.  2. 

(a)  Apud.  Bern.  Fidelis.  —  (t)  Iteni  denique. 


368  DE  PAUPERTATE  CHRISTI. 

nuntiat  omnibus  in  communi ,  et  in  spe-  etc.,Glossa  :  «Etsinihilintulerimusin  hunc 

ciali :  ergo  talis  perfectissirae  agit.  mundum  ,  non  tamen   prorsus    abjicienda 

Item  paupertas  alta  est  laudabilis  :  haec  sunt  haec  temporaha.  »  Ergo  qui  totum  ab- 

estper  se  vera.  Ergo  altior,  laudabiUor;  et  jicit,  malefacit. 

altissima  ,  laudabilissima.   Sed   hujusmodi         Item  ,  II  ad  Corinthios  ^  :  Si  voluntas 

est ,  quse  nec  in  communi ,  nec  in  pro-  prompta  est,  secundum  id,  quod  habet,  etc. 


prio    ahquam  proprietatem  sibi  reservat : 
ergo,  etc. 


Glossa  :  «  Necessaria  retineant,  non  ultra 
vires  dando.  »  Ergo  male  facit,  qui  sic  dis- 
pensat ,  quod  nihil  sibi  prorsus  reservat. 

Item,  qui  tentat  Deura,  peccat  mortahter  : 
sed  qui  habet  humanum  refugium,  et,  illo 
praetermisso,  qua^rit  divinum,  tentat  Deum: 


Item  tanto  via rectior,  quanto ejus  medium 
conformius  est  extremis  :  sed  summa  pau- 
pertas  est ,  tam  in  principio  vit;e,  quam  in 
termino  :  ergosiinraedio  omniaabdicentur, 
via  rectissima  prottedilur.  Sed  quanto  via  hoc  autem  facit,  qui  habet  unde  sustentetur, 
rectior,  tanto  perfectior  est :  ergo  via  et  vita  et,  illo  dimisso,  expectat  diutius  sustentari : 
pauperrima,  perfectissima  est.  ergo  talis  facit  contra  Evangeliura. 

Arg.  I     Sed  contra  in  Ecclesiastico  dicitur  *  :  Pro-         Item  virtus  circa  medium  consistit  :  sed 
pter  inopiam  multi  deliquerunt.  Sed  nihil     omnino  omnia  diraittere ,  est  ad  extreraum 


m     con- 
trarium. 


quod  est  ducens  ad  culpam ,  spectat  ad  per- 
fectionem  evangelicara  :  ergo,  etc. 

Item  in  Ecclesiasta  [a)  dicitur  ^ :  Utilior 
est  sapientia  curn  divitiis :  Glossa  :  «  quam 
sola.  »  Sed  divitise  non  faciunt  hominem 
perfectura  :  ergo  (6)  minus  paupertas  et  in- 
digentia. 

Item  in  Proverbiis '  ;  Divitias  et  mendi- 


dechnare  :  ergo  hoc  mngis  est  vitii ,  quam 
virtutis,  seu  perfectionis  evangelicae. 

Item,  sicut  omnia  tenere  seraper,  est  ava- 
ritia,  sic  orania  dare  semper,  est  prodigaU- 
tas :  sed  orania  tenere,  seraper  est  vitium  : 
ergo  siraihter  et  orania  dare. 

Item  ,  qui  subtrahit  ahi  necessaria,  peccat 
mortaliter  :  sed  tantum  tenetur  quis  sibi  pro- 


citatem  ne  dederis  mihi.  Et  post :  Ne  eges-  videre,  sicut  ahi :  ergo  qui  omnia  dimittit,  et 
tate  compulsus  furer,  et  perjurem  nomen  nihil  sibi  reservat,  peccat  mortahter,  quia 
Dei  mei.   Sed  nihil  facit  ad    perfeclionem     facit  contra  perfectionem  evangehcam. 


II. 


evangehcam,  quod  sapiens  sapienter  recu- 
sat  :  ergo,  etc. 

Item  Christus  dicit*  :  Perfectus  omnis 
erit,  si  sit  sicut  magister  ejus.  Sed  Christus 
loculos  habuit,  sicut  patet  in  Joanne  ^  ubi 
dicitur,  quod  Judas  loculos  ferebat :  ergo 
propter  proprietatera  nolle  in  coramuni  ha- 
bere,  non  videtur  esse  perfectio,  sed  potius 


Item,  qui  exponit  se  periculo  interfectio- 
nis,  peccat  mortahter  :  ergo  sirailiter  qui 
exponit  se  periculo  famis  :  sed  tahs  est, 
qui  omnia  dimittit,  et  nihU  sibi  reservat  : 
ergo,  etc. 

Item  nuUus  debet  rejicere  omnino ,  quod 
quotidie  peUt  a  Deo  :  sed  orani  die  petiraus 
in  oraUone  Dorainica  panem  nostrum  quoti- 


superstitio,  in  qua  discipuhis  videtur  se  veUe     dianum :  ergo  male  facit,  qui  deserit  totum. 


praiferre  magistro.  Si  dicat,  quod  loculos 
non  habuit;  contra  Augustinus  dicit* :  «Ha- 
bebat  Dominus  loculos,  a  fidehbus  oblata 
conservans,  et  suorum  necessitatibus,  et  aUis 
indigentibus  tribuebat. » 


Resfonsio  :  Dicendum,  quod  abrenuntiare 
omnibus ,  tam  in  privato ,  quam  in  commu- 
ni ,  est  christianae  perfecUonis ,  non  solum 
sufficientis,  sed  etiam  abundantis ,  tanquam 
perfectionis  evangehcae    consilium  princi- 


m.        Item  super  iUud  '^  :  Habentes  alimenta,  pale ,  et  principium  fundaraentale ,  funda- 

1  EcclL,  xxvn,  1.  -  =  Eccle.,  vii,  12.  -  3  Prov.,  f «  '/^"^-  ^"'  ^-  ''   ^   ^""-  "   ''  '  ^""■'  '''  ^'  " 

XXX,  S,  9.  —  »  Luc,  VI,  40.  —  5  Joan.,  xit,  G.  -  "  ^^''-^  ^"^'  ^^- 

«  Aug.,  in  Joun.,  tracl.  Lxii,  n.  3,  citat.  in  Corp.jur.  {a)  Cset.  edit.  Ecclesiastico.  —  {b)  Suppl.  multo. 


IV. 


VI. 


VII. 


VIII. 


IX. 


CONTRA  MAGISTRUM  GUILELMUM. 

mentum  sublime.  Primum  suadet  natura, 

secundum  Scriptura,  tertium  gratia.  Pri- 

mum,  inquam,  est  consiliura  principale,  quia 

viam  praebet  ad  alia.  Nam  abundans  pau- 

pertas  disponit  ad  carnis  mortificationem,  et 

ad  voluntatis  propriae  perfectam  abnegatio- 

nem,  cum  nihil  sibi  detineat,  nec  domum, 

nec  tectum,  nec  aliquamrem.  Ad  ipsam  au- 

tem  specialiter  viam  facit  ipsa  natura,  sive 

instituta,  sive  lapsa.  Nam  homo  nudus  for- 

matus  est,  et,  si  in  statu  illo  stetisset,  nihil 
sibi  prorsus  appropriasset ;   homo  vero  la- 
psus  nudus  nascitur,  nudus  moritur.  Et  ideo 
haec  rectissima  via  est,  ut  ab  extremis  non 
declinans,  quantum  potest  natura  pati,  pau- 
per  et  nudus  incedat.  Et  hoc  est  quod  dici- 
tur  »  :  Nihil  intulimus  in  hunc  mundum ; 
haud  dubium,  quia  nec  auferre  quid  possu- 
mus.  Et  ex  hoc  concludit :  Habentes  alimen- 
ta,  et  quibus  tegamur,  etc.  Hoc  autem  nihil 
arctius  vel  pauperius,  quam  siniplici  victu 
et  operimento  esse  contentum^  quod  ex  na- 
turae  documento  persuadet  ApostoJus,  tan- 
quam  bonum  et  perfectum.  Est  etiam  prin- 


369 


mittit  timorem. » llla  igitur  paupertas  est  per- 
fectissima,  quae  omnino  cupiditatem  exter- 
minat.  Est  nihilominus  fundamentum  subli- 
me,  quia  cum  duplex  sit  vita  ad  quam  dis- 
ponitgratia,  scilicet  activa  et  contemplativa; 
activadeorsum  ordinat,  sed  contemplativa 
sursum  in  coelum  erigit.  Nullus  autem  spi- 
ritus  magis  idoneus  ad  hoc ,  quam  ille,  qui 
penitus  est  exoneratus  ab  onere  tempora- 
lium,  et  qni  thesaurum  suum  totum  habet 
in  coelo,  et  cujus  regnum  non  est  de  hoc 
mundo,  qui  non  habet  hlc  manentem  civita- 
tem,  sed  futuram  inquirit.  Talis  autem  est, 
qui  omnibus  terrenis  perfecte  abrenuntiat : 
et  ideo  talis  jam  fundamentum  sui  cedificii 
collocatum  habet  in  excelsis.  Unde  Augus- 
tinus,  in  libro  de  Agone  Christiano  *  .•  «  Cum 
cognitioet  actio  beatum  hominem  faciant; 
sicut  in  cognitione  cavendus  est  error ,  sic 
in  actione  cavenda  est  nequitia.  »  Errat  au- 
tem,  si  quis  putat  se  ventatem  posse  cognos- 
cere ,  cum  adhuc  nequiter  vivat :  nequitia 
autem  est  mundum  istum  diligere,  et  ea, 
quae  nascuntur  et  transeunt,  pro  magno  ha- 


cipium  fundamentale.  Lex  enim  vetus  dif-     bere,  et  concupiscere,  et  pro  his  laborare  ut 


fert  a  nova  in  hoc,  quod  illa  timorem^  hsec 
amorem ;  illa  temporalia  promittit,  haec  tem- 
poralia  contemnere  docet.  Si  igitur  funda- 
mentum  perfectionis  civitatis  Dei  principali- 
terconsistit  in  charitate,  et  illa  potissime 
est  perfecta,  quando  omnis  excluditur  cupi- 
ditas^  quia  venenum  charitatis  est  cupiditas ; 
lianc  autem  cupiditatem  omnino  foras  mittit, 
quia  omnia  omnino,  et  re,  et  voluntate  re- 
linquit :  sicut  radix  omnium  malorum  est 
cupiditas  S  sic  radix  et  principium  perfectio- 
nisestaltissimapaupertas.  UndeAugustinus, 
inlibro  octoginta  trium  qucestionum  *  .•  «Cha- 
ritatis  venenum  est  spes  adipiscendorum  ac 
retinendorum  temporalium  ;  nutrimentum 
ejus  imminutio  cupiditatis;  perfectio  ejus 
nulla  cupiditas  ;  signum  profectus  ejus  im- 
minutio  timoris ;  signum  perfectionis  ejus 
nullus  timor  :  quia  *  radix  omnium  malo- 
rum  estcupiditas,  et  'perfectacharitasforas 

*  I  Tim.,    \i,   7.  —  '  Ibid.,  10.  -  3  Aug.,   lib. 
TOM.   XIV, 


acquirantur,  et  lastari  cum  abundaverint,  et 
timere  ne  pereant ,  et  contristari  cum  pe- 
reunt.  Ille  igitur  potissime  est  idoneus  ad 
contuitionem  sublimium ,  et  ibi  sublimiter 
fundatus,  qui  est  perfectissimus  contemptor 
omnium  istorum.  Talis  est,  qui  totum  cogi- 
tatum  suum  jactat  in  Domino ,  et  omnem 
sollicitudinem  ,  qui  nullam  prorsus  habet 
possessionem.  Est  igitur  perfectionis  chri- 
stianae  pro  Christo  nihil  in  mundo  possidere, 
nec  in  communi,  nec  in  proprio.  Idem  Do- 
mi-nus  expressissime  consulit  :  idem  exem- 
plum  in  semetipso  ostendit :  idem  Spiritus 
sanctus  in  sanclis  hoc  multipliciter  persua- 
sit.  Nam  hujusmodi  arduissimam  pauperta- 
tem,  sicut  ostensum  est,  persuadet  natura, 
Scriptura,  et  gratia.  Persuadet  Dominus  Je- 
sus  Christus  instruendo,  conversando,  inspi- 
rando.  Quis  enim  spiritus,  nisi  Dei,  facit  ho- 

LXXXni  Quwst.,  q.  xxxvj,  n.  1.  —  »  I  Joan     iv    18 
—  5  Aug.,  De  Agon.  Christ.,  xiii,  14.  '     >      • 

24 


370  HK  PAUPERTATE  CHRISTl 

minem  contemnere  praesentia,  et  amare  coe-  cos  de  ten  enis  lucris  provida  operatione  fa- 

lestia?  Nam  hoc  non  facit  spiritus  diaboli,  ceremus,  qui  nos  postmoJum  in  aeterna  ta- 

necmundanus,  nec  proprius,  cuni  seraper  bcrnacula  susciperent,  fideliter  et  salubriter 

inclinent  ad  bouum  privatum  :  facit  igitur  praimoneret ,  addit  post  hoc  Scriplura,  di- 

Spiritus  sanctus.  Et  hinc  est ,  quod ,  Spiritu  cens ' :  Audiebant  hcec  omnia  Phariscei,  qui 

sancto  dictante,  istum  modum  vivendi  sum-  erant  avari ,  et  deridebant  illum.  Quales 

mus  Pontifex  approbavit,  sicut  dicit  Dccre-  nunc  suul  in  Ecclesia,  quorum  quosdam  vi- 

talis  de  excessibm  prcelatorum  \  Nimis  pra-  demus,  quorum  pra^clusae  aures ,  et  corda 


va  ,  quod  «  ordinem  et  regulam  fratrum 
Praedicatorum,  etMinorum,  sedes Apostolica 
noscitur  approbasse  :  »  unde  huic  contra- 
rium,  nulU  prorsus  licet  sentire.  Quare  lales 
videntur  stulte  agere,  periculis  se  exponere, 
et  Deum  tentare.  Nam  contra  tales  dicitur  in 
regula  B.  Francisci,  in  qua  paupertas  hu- 


cajcata,  nullum  de  spiritualibus  ac  salutari- 
bus  monitis  lumen  admittunt.  Dequibusmi- 
rari  non  debemus,  quod  contemnant  in  tali- 
bus  servos ,  quando  a  talibiis  ipsum  Domi- 
num  videamus  esse  conteraptum. 

Ex  hoc  apparet  evidenter,  quod  omnino 
omnibus  abrenuntiare  universaliter  pro  Ciiri- 


jusraodi  confirraatur  :  «  NuUi  ergo  omnino     sto,  culpandum  non  est,  sed  potius  laudan- 


hominum  liceat  hanc  paginam,  »  etc.  Con- 
tra  tales  etiam  dicit  Augustinus  in  tractatu 
de  Eleemosyna  :  «  Elias  in  solitudine  corvis 
miuistrantibus  pascitur,  et  Danieli  in  lacu  ad 
leonum  praedam,  jussu  regis,  incluso,  pran- 
dium  divinitus  apportatur ;  et  tu  metuis  ne 
operanti,  etiam  apud  Dominura  promerenti, 
desit  aliraeutum ,  cum  ipse  in  Evangeho  ad 
exprobrationera  eorum,  quorum  mens  du- 
bia,  et  fides  parva  est,  contestetur,  etdicat  - : 
Aspicite  volatilia  ccpM,  quoniam  non  serunt, 


dum,  tanquara  culmen  evangeMcae  perfec- 
tionis.  Unde  rationes,  exempla  et  auctorita- 
tes  concedendae  sunt  ad  istam  partem,  ad 
quara  sufficientissime  astruendam  una  sola 
auctoritas  expressa  ex  ore  Christi  consulen- 
tis  dimittere  omnia,  esset  sufficientissima , 
etiam  si  multa  glossarum  expositarum  et 
Sanctorum  dicta  viderentur  esse  contraria. 
Ait  enim  Augustinus  ad  Paulinam  (a)  *,  de 
videndo  Deo,  sic  :  «  Attende  quae  credis,  et 
in  eis  ipsis  quibus  non  visis  accommodas  fi- 


neque  metunt,  neque  congregant  in  horrea,  et  dem,  ipsa  testium  pondera  discernenda  sunt. 

Pater  vester  ccBlestis  pascit  illa'i  Nonne  vos  Nec  enim  raihi  sic  credis,  quemadmodum 

pluris  estis  illis  ?  Volucres  Deus  pascit,  et  vo-  Ambrosio,  aut  si  ambobus  nobis  aequa  lance 

lucribus  aUmenta  diurna  praestantur,  et  qui-  putas  esse  credendura,  numquid  ullo  modo 

bus  nullus  divinae  rei  sensus  est,  eis  nec  ci-  Evangeho  comparabis  ?  An  scripturam  no- 

bus,  nec  potus  deest ;  et  tu  Christiano,  tu  De-i .  stram  scriptis  canonicis  coaequabis?  Profecto 

servo,  tu  bonis  operibus  dedito,  tu  Domino  si  recte  in  judicando  sapis,  longe  nos  infra 


suo  charo,  aliquid  existimas  defuturura  ?  An 
eis  terrena  deerunt,  quibus  coelestia  et  divina 
tribuuntur  ?  Unde  haec  incredula  cogitalio  ? 
unde  impia  et  sacrilega  istameditatio?  Quid 
faciet  in  domo  Dei  perfidum  pectus  ?  Quid 
qui  Christo  omnino  non  credit,  appellatur  et 
dicitur  Christianus  ?  Pharisaei  tibi  magis 
congruit  nomen.  »  Nam  cum  in  Evangelio 
de  eleemosynis  disputaret ,  et  ut  nobis  ami- 

1  DecretaL,  lib.  V,  tit.  xxxi,  c.  xvn,  —  2  Matth., 
VI,  26.  —  ^  Luc,  XVI,  14.  —  *  August.,  ad  Paulinam, 
epist.  csLvii,  al.  cxii,  n.  39. 


vides  ab  illa  auctoritate  distare ,  et  me  qui- 
dem  longius.  Sed  utrique  nostrum  quan- 
turalibet  credas,  utrumque  illi  excellentiae 
nequaquam  comparas.  »  Igitur,  quoniam 
divina  auctoritas  sic  expresse  dicit  omnia 
dimittenda  ei,  qui  ad  perfectionem  conscen- 
dere  cupit  evangelicam,  manifestum  est, 
quod  verum  certitudinaUter  debet  teneri, 
quodeinon  possit  sine  periculofideiobviari. 
Ad  illud  vero,  quod  primo  objicitur  in 
contrarium,  quod  pertraliit  ad  peccatum, 

(a)  Cset.  edit.  Paulinum. 


Ad  arn 

gumeatil| 
in    con 


CONTRA  MAGISTRUM  GUILELMUM. 


37i 


trarinm. 
Ad  I. 


et  de  egestate  quae  facit  perjurare,  dicen- 
diim ,  quod  duplex  est  inopia ,  quajdara 
voluntaria ,  et  quaedam  involuntaria.  In- 
opia  involuntaria  inducit  defectum  mentis, 
et  pronitatem  et  occasionem  inducit  ad  pec- 
candum.  Inopia  autem,  seu  paupertas  vo- 
luntaria,  hsec  habet  adjunctam  sufficien- 
tiam,  juxta  illud  * :  Tanquamnihilhahentes, 
etc.  Et  hsec  disponit  ad  justitiam  perfectam, 
quia  raentem  facit  ad  omne  bonum  idoneam ; 
sicut  e  contra  radix  omnium  malorum  est 
avaritia.  Et  est  quod  dicit  Chrysostoraus  *  : 
«  Si  vohieris  videre  amantis  aurum  animam, 
quemadraodum  vestimentura  a  decera  railli- 
bus  corrosum  vermibus,  et  nihil  habens  sa- 
num,  ita  invenies  perforatam  eam  undique 
a  solhcitudinibus,  et  a  peccatis  pulrefactam, 
aerugine  plenam.  Sed  non  anima  inopis  vo- 
luntarii  talis  est ;  sed  fulget  quidem  vetut 
aurum,  splendet  autem  velut  margarita  , 
florescit  autem  velut  rosa.  Non  est  illic  ti- 
nea,  non  est  illic  fur,  non  est  iUic  solh- 
citudo  vitse  hujus  negotiorum;  sed  sicut 
angelus,  ita  conservatur.  Non  subjacetdae- 
monibus  ;  non  assistit  regi,  sed  assistit  Deo; 
non  militat  cum  hominibus,  sed  cum  au- 
gelis ;  non  habet  thesaurum  terrara,  sed  coe- 


pra^dictum  verbura ',  Divitias,  et  mendicita- 
tem,  clc,  dicit  * :  «  Haec  dicebantur  in  Ve- 
teri  Testamento ,  ubi  multa  ratio  divitiarura 
habebatur,  ubi  paupertatis  plurimus  erat 
contemptus,  ubi  hoc  quidem  maledictum  , 
scihcet  paupertas  ;  illud  autem  benedictura, 
scilicet  divitiai.  Sed  nunc  nequaquam  ita. 
Sed  si  vis  audire  paupertalis  prajdicatum , 
ipsum  professus  est  Christus,  et  dixit  ■* :  Fi- 
lius  autem  hominis  non  hahet  nhi  caput 
suum  reclinet.  Et  iterum  discipulis  dice- 
bat «  :  Nolite  possidere  aurum. »  Ex  quo  ap- 
paret,  quod  auctoritas  non  est  contraria  as- 
sumentibus  voluntariam  paupertatem,  cura 
illud  dictura  sit  terapore  legis  scriptae,  istud 
autem  tempore  legis  gratiae.  Nec  illud  dic- 
tum  est  in  persona  viri  perfecti ,  sed  potius 
infirrai,  ut  ex  verbo  Chrysostomi  patet.  Et 
per  hoc  patet  responsio  ad  tres  auctoritates 
primas. 

Ad  illud  quod  objicitur,  quod  Christusha-  Ad  ii. 
buitloculos;  dicendum,  quod  Christus  ha- 
buit  loculos  tribus  de  causis.  Habuit  enim 
loculos  pro  pauperibus  aliis,  secundum  quod 
dicit  Hieronyraus  in  auctoritate  supra  posi- 
ta  :  «  Christus  tantae  paupertatis  fuit,  »  etc. 
Et  hoc  non  tollit  paupertatem  summam.  Ha- 


lum ;  non  indiget  servis,  magis  autera  ha-  buit  etiam  loculos  compatiendo  infirmis,  si- 
bet  servos ,  possessiones  et  (a)  cogitatio-  cut  dicitur  in  Glossa  super  illud  Psalmi  '  : 
nes,  quse   regibus   (6)    dorainantur.  Quid     Producens  fcenum  jumentis  :  «  Dorainus  lo- 


igitur  paupere  hoc  raelius  est  unquam  ? 
Pavimentura  denique  habet  coelum.  Si  au- 
tem  pavimentura  tale  est,  excogita  tectum. 
Sed  non  habet  equos  et  currum.  Quid  autem 
ei  opus  est,  qui  super  nubes  (c)  vehi  debet,  et 
esse  cura  Christo?  »  Ex  his  apparet,  quodin 
voluntaria  paupertate  raagna  est  sufficien- 
tia,  raagna  est  nobilitas,  quae  facit  transcen- 
dere  cuncta  terreua. 


culos  habebat,  vel  habuit,  in  usus  eorum, 
qui  cum  eo  erant,  et  suos ;  et  religiosas  mu- 
lieres  in  comitatu,  quae  ministrabant  ei  de 
substantia  sua,  in  his  infirmorara  magis 
personara  suscipiens.  Praevidit  enim  multos 
infirmos  futuros,  et  ista  quaesituros ;  et  ibi 
eorumdera  personara  suscepit,  ubi  dixit '  : 
Tristis  est  anima mea usque admortem. »  Et 
de  his  duobus,  super  illud  Joannis  * :  Ea  quce 


Yel  potest  dici  ahter,  quod  illa  dicta  sunt     mittehantur,  etc.  Glossa:  «  Cuiaugeli  mini- 


tempore  legis  scriptae,  qua3  temporalia  pro- 
mittebat,  non  aeterna ;  in  qua  paupertas  con- 
temnebatur.   Unde  Chrysostomus,  tractans 

*  II  Cor.,  VI,  10.  —  ^  Chrysost.,  in  Matth.,  hom. 
XLVii,  al.  XLViii,  n.  4.  —  ^  Prov.,  xxx,  8.  — 
*  Chrysost.,  in   Epist.  ad  Hebr.,  hom.  xvili,  n.  2.  — 


strabaut,  loculos  habet  in  sumptus  paupe- 
rum,  condescendens  infirmis.  »  Habuit  etiam 
loculos  in  articulo  necessitatis,  ut  pote  quan- 

s  Matth.,  viii,  20.  —  «  Ibid.,  x,  9,  _  7  psai,  cw.  u. 
—  "  Matth.,  XXVI,  38.  —  ^  Joan.,  xii,  6. 

(g)  Leg.  habet  servos,  animi  morbos;  habet  servos 
nempe.  —  (6)  Ccet.  edit.  rebus.  —  (c)  Leg.  nube.       ' 


372  DE  PAUPERTATE  CHKISTI 

do  transibat  per  Saraaritanos.  In  quo  etiam  liabere,  non  operaretur  perfecte,  sed  stulte. 

articulo,  discipulis  loculos  habere  permisit,  Et  hoc  vult  Glossa  illa  insinuare. 

secundum  illud* :  Quando  misi  vos  sine  sac-  Ad  illud  quod  objicitur  de  Glossa:  Si  vo-  Adiv. 

ciilo  etpera,  etc.  Glossa :  «  Non  eadem  regula  luntas  prompta  est  \  Glossa  :  «  Ut  necessa- 

vivendi  persecutionis,  qua  pacis  temporo  di-  ria  remaneant;  »  dicendum  quod  Glossa  ilia 

scipulos  informat.  Missis  quidem  discipulis  truncata  est,  quia  stalim  sequilur  :  a  Non 

ad  praedicandum^  ne  quid  toUerent  in  via,  hoc  dicitur,  quin  meUus  esset,  scilicet  totum 

prajcepit,  ordinans  scilicet  ut  qui  Evange-  dare;  sed  infirmis  timet,  quos  sic  dare  mo- 

Uum  nuntiat,  de  Evangelio  vivat.  Instante  net^  ut  egestatem  non  patiautur.  »  Ex  quo 

vero  mortis  arliculo,  et  tota  iUa  gente  Pa-  apparet,  quod  Glossa  iUa  potius  facit  ad  con- 

storem  simul  et  gregem  persequente,  con-  trarium,  quam  ad  propositum,  sisanooculo, 

gruam  tempori  iUi  regulam  decrevit,  per-  et  recto  inspiciatur. 

mittens  ut  toUerent  necessaria  victui,  donec  Ad  iUud  quod  objicitur,  quod  qui  sic  uni-  Ad  v. 

sopita  persecutorum  insania,  tempus  evan-  versaUter    omnibus    abrenuntiat  ,     tentat 

geUzandi  redeat.  »  Ex  his  enim  Glossis  ma-  Deum  ;   dicendum   quod  falsum  est ,    tum 

nifeste  apparet,  quod  modus  habendi  loculos  propter  divina  promissa,  tum  propter  plu- 

in  Domino^in  nuUo  minuitpaupertatem.Sic  rima  remedia,  quae  haberi  possunt,  tum 

enim  Dominus  condescendit  infirmitati  et  propter  exempla  quibus  manifeste  videmus 

necessitati,  ut  tamen  salva  esset  forma  pau-  quod  tales  pauperes  sustentantur.  Ex  quo 

pertatis,  et  exemplum  quod  praecipue  mon-  manifeste  coUigitur,  si  obdurati  non  sumus, 

strare  venerat  hominibus.  Juxta  quod  dicit  quod  taUs  modus  abrenuntiandi  divinitus  in- 

Apostolus  ^ :  Factus  est  pro  nobis  egenus,  ut  spiratur,  nec  facit  tentare  Deum,  si  sic  abre- 

illius  inopia  divites  essemus,  paupertatem  nuntians  divinis  promissionibus  innititur; 

scilicet  aUissimam  voluntarie  imitando.  quin  potius  iUe  Deum  tenlat,  qui  de  divinis 

Ad   III.     Ad  iUud  quod  objicitur  de  Glossa  *  :  Ha-  promissionibus  dubitat.  Propter  quod  Hie- 

bentes  alimenta,  ubi  dicitur,  quod  non  sunt  ronymus,  super  iUud  ^  :  Nonne  anima  plus 

abjicienda  omnino   lemporalia  ;   dicendum  estquamesca?  « In promissis  veritatis nemo 

quod  inteUigit  de  abjectione  temporaUum  dubitet ;  sit  homo  quod  esse  debet,  et  mox 

quantum  ad  usum,  non  quantum  ad  domi-  adduntur  ei  omnia.  »  Qui  igitur  de  hoc  du- 

nium.  Nam  usus  temporaUum  necessarius  bitat,  sicut  fUii  Israel,  Deum  tentat,  qui  di- 

est  vitae  humanae ,  qui  tamen  haberi  potest  cebant  * :  Numquid  poterit  Deus  parare  men- 

absque  dominio  et  proprietate.  Sic  patet  in  sam  in  deserto?  His  autem  non  debent  viri 

pauperibus,  qui  nihU  proprietatis  habent.  perfecti  conformari;,  sed  potius  Apostolis ,  de 

Et  quod  iste  sit  inteUectus,  patet  per  iUud  quibus  dicitur' :  «  Apofiamur,  sed  non  des- 

quod  sequitur  in  Glossa  immediate,  ubi  sub-  tituimur, »  id  est,  pauperes  sumus  ad  eo,  ut 

ditur  :  «Sed  habentes  alimenta,  et  quibus  te-  necessaria  desint ;  sed  non  destituimur  a  Deo 

gamur,  his  contenti  simus  :  qui  ultra  ten-  omnino,  quia  Deus  pascit  nos.  Et  quod  illud 

dit,  malum  invenit.  »  Esse  igitur  contenlum  extendatur  non  solum  ad  Apostolos,  verum 

usu  tegumenti  et  alimenti,  est  modus  per-  etiam  ad  eorum  imitatores,  apparet  per  illud 

fectae  virtutis.  Et  sic  Glossa  debet  inteUigi,  quod  dicitur «  :  Sint  mores  sine  avaritia, 

nec  hoc  repugnat  aUissimae  paupertati.  Qui  contenti  prcesentibus.  Ipse  enim  dixit  ^ :  Non 

autem  sic  veUet  temporaUa  abjicere,  ut  nec  te  deseram^  neque  derelinquam.  Ibi  Glossa  : 

veUet  aUmenta  suscipere,  nec  operimentum  « Ipse  Dominus  omnipotens  ad  Jesum  Nave  : 

1  Luc,  XXII,  35.  —  2 II  Cor.,  viii,  9.  —  M  Tim.,  Non  te  dcseram  (a),  quin  dem  necessaria; 

Vhll  7.Z%ri'\- !,%-.:  "!'"■'-'!«*-  "«4"«  Minqnam;  derelinqueretur  ille , 

XIII,  5.-9  /05.,  I,  5.  (a)  Vulg.  dimittam. 


CONTRA  MAGISTRUM  GUILELMUM.  373 

qni  fame  periret;  sed  quia  hoc  non  est,  non  tur  (a)  omnia,  quae  ad  (6)  aliquos  potuerunt 

sit  homo  cupidus.  »  Hoc  post  mortem  Moysi  lapsus  habere.  »  Largitas  igitur,  quae  atten- 

dixit  Josue ;  hoc  etiam  dicit  omni  speranti  ditur  secundum  officium  medium ,  in  lar- 

in  se,  sicut  Josue  :  haec  enim  nobis  promit-  giendo  servat  modum.  Paupertas  vero  spi- 

tit,  ut  in  illo  spem  nostram  ponamus.  Non  ritus,quae  attenditursecundumofficium  per- 

tenacibus,  non  cupidis,  sed  sperantibus  in  fectum,  tribuit  totum.  Unde,  eodem  libro , 

eura  fit  ista  promissio.  Etiam,  quia  poterat  iu  tractatu  de  hberalitate  dicit "  :  «  Liquet 

illis  videri,  quod  haec  promissio  ad  Josue  tan-  debere  esse  modum  Hberalitatis,  ne  fiat  inu- 

tum  pertineret;  ad  hoc  Apostolus  respondet,  tilis  largitas,  cujus  sobrietas  est  tenenda.  » 

dicens  quod  nos  juvabit,  sicut  juvit  illum  ,  De  quo  modo  subjungit '  :  a  Modus  liberali- 

quasi  dicat :  Non  est  dubitandum  de  promis-  tatis  tenendus  est,  ut  quod  bene  facis,  id  con- 

sione,  quia  Jesus  Christus  qui '  heri,  id  est,  tinue  facere  possis,  ne  subtrahas  necessitati, 

in  praeterito  adjuvit  Josue,  et  ipse  hodie,  id  quod  indulseris  efTusioni.  «  Potuit  enim  do- 

est,  in  praesenti  adjuvat  nos,  et  ahos  fideles,  nare  Joseph  totas  jEgypti  opes,  effundere 

et  adjuvabit  in  futuro,  in  scecula,  id  est,  thesauros  regios^  nohiit  tamen  de  alieno  ef- 

sine  fme.  fusus  videri.  Maluit  frumenta  vendere,  quam 

Ad  VI.      Ad  illud  quod  objicitur,  quod  virtus  con-  donare  esurientibus,  quia  si  paucis  donasset, 

sistit  circa  medium,  dicendum  quodillud  est  pluribus  defuisset.  »  Sed  hoc  spectat  ad  offi- 

verum  quautum  ad  ea,  quae  sunt  necessita-  cium  medium,  secundum  quod  ipse  ahbi  di- 

tis,  sicut  est  largitas;  sed  falht  in  his  quae  cit,  tractans  in  eodem  hbro  illud  Apostoli^, 

sunt  supererogationis ,  sicut  est  consihum  Non  ut  aliis  refectio  {c),vobis  autemangu- 

paupertatis  et  castitatis.  Tahum  enim  per-  stiaid)^":  « Advertimusquemadmodum  be- 

fectio  potius  attenditur  secundum  perfectam  nevolentia,  et  hberahtas,  et  modum  com- 

considerationem  ad  Christum,  et  divinae  di-  prehendit,  et  fructum  atque  personas.  Ideo 

lectionis  modum,  qui  est^  ut  Deus  super  om-  modum,  quia  imperfectis  dabat  consihum. 

nia  dihgatur,  quam  secundum  superfluum  Non  enim  patimur,nisiperfecti(e),  »  Verum 

et  diminutum  circa  exterius  objectum.  Et  quia  perfectioni  non  repugnat  modum  te- 

quod  ihud  sit  verum,  patet  per  Ambrosium  nere,  si  quis  dispenset  bona  Ecclesiae,  ideo 

in  hbro  de  Officiis,  ubi  dicit^ :  «Officium  subjungit  **  :  «Sed  si  quisnolens  Ecclesiam 

omne,  aut  est  mediumT,  aut  perfectum  est,  gravare,  in  sacerdotio  constitutus  aHquo, 

quod  Scripturarum  auctoritate  probare  pos-  aut  ministerio,  non  quod  totum  habet,  confe- 

sumus.  Habemus  enim  in  Evangeho^:  Si  rat,  sedoperelurcumhonestatequae(/)  officio 

vis  ad  vitam  ingredi,  serva  mandata.  Non  sat  est,  non  mihi  imperfectus  videtur.  »  Ex 

homicidium  facies,  etc.  Haec  sunt  media  of-  dictis  igitur  cohigitur,  quod  hcet  virtutis  se- 

ficia,  quibus  aliquid  deest.  *  Si  vis  perfectus  cundum  statum  communem,  et  officium  me- 

esse,  vade,  et  vende  omnia  quce  hahes,  et  dium,  sit  tenere  medium,  perfectionis  tamen 

da  pawpen&i/s  :  ubi  diligendos  inimicos,  et  evangehcae  est  rehnquere  totum.  Si  tamen 

orandum  dicit  pro  calumniantibus^  et  per-  in  communi  ahquid  habeatur,  ut  dispense- 

sequentibus  nos,  si  volumus  perfecti  esse.  lur,  hoc  non  facit  imperfectum.  Nec  totum 

Hoc  est  igitur  perfectum  officium,  quod  ca-  universahter  relinquere  dicit  excessum,  quia 

torthoma  "  dixerunt  Graeci,  quo  corrigan-  hoc  spectat  ad  perfectum  officium,  ut  patet 

ex  his  quae  dicta  sunt,  et  ex  hoc  quod  Am- 

^.1?:-^:'n^C^i.^Zl,t°!^"!:;!"2  brosius  pra^mittit  in  pra.cedenti  capitulo. 

♦  Ibid.,  21.  —  8  KaTop0a)[ia.  —  «  Ambros.,  de  Ofjic.^  (a)  Apud  Ambros.  corriguntur.  —  (i)  Dcl.  ad.  — 

lib.  11,  c.  xvj,  n.  76.  —  '  Ibid.,  n.  78.' —  »  jbid.,  (c)  Vulg.  remissio.  —  (c?)  Vulg.  tribulatio.  —  [e)  Leg. 

n.  79.  —  '  11  Cor.,  viii,  13.  —  1»  Ambros.,  de  Offic..  Non  enim  patiuntur   angustias,  nlsi  imperfecti,   — 

|ib.  I,  c.  XXX,  n,  152.  —  »  Ibid,  (/)  Leg.  quantum. 


Ad   VII 


374  DE  PAUPERTATE  CHRISTI 

ubi  sic  ait '  :  a  Caeterum  Dominus  non  si-  dicit  Augustinus  in  tractatu  quodam  de  Ora- 

mul  vult  effundi  opes,  sed  dispensari,  nisi  tione  Dominica  :  «  Neque  enim  deesse  quo- 

forte  ut  Elisaeus  boves  suos  occidit,  et  pavit  tidianus  cibus  potest  justo,  cum  scriptum 

pauperes  ex  eo  quod  habuit,  ut  nulla  cura  sit ' :  Non  occidet  Boininus  fame  animam 

teneretur  domestica,  sed  relictis  omnibus  in  justi.  Et  iterum  *  :  Junior  fui^  etenim  se- 

disciplinam  se  propheticam  daret.  »  Si  ergo  nui,  et  non  vidi  justwii  derelictum.  »  Et 

pro  disciplina  prophetica  sunt  omnia  rehn-  iterutn    :    «  Quaerentibus  regnum  Dei,  et 

quenda,  multo  fortius  pro  perfectione  evan-  justitiam  ejus,  omnia  promittit  apponi  %  et 

gelica.  jam  cum  sint  Dei  omnia,  habenti  Deum  ni- 

Ad  illud  quod  objicitur,  quod  omnia  di-  hil  deerit,  si  Deo  ipse  non  desit.  Sic  Danicl, 

spergere  est  prodigahtas  ^  dicendum  quod  in  leonum  lacu  jussu  regis  inchiso,  pran- 

tunc  est  prodigalitas,  quando  omnia  disper-  dium  divinitus  procuratur , '  et  inter  feras 

guntur  pro  vanitate,  non  autem  quando  esurientes  homo  Dei  pascitur.  Sic  alitur  Ehas 

dantur  pro  utilitate.  Et  sic  est  de  evangehca  in  fuga ,  corvis  miaistrantibus  et  volucri- 

paupertate,  quia  Qommus  ^  centujilum  re-  bus  cibum  apportantibus ,  in   persecutione 

stituet  in  prcesenti  cum  tribulatione,  et  in  nutritur.  0  humanai  mahtiae  detestanda  cru- 

futuYO  vitam  ceternam.  Secus  autem  est  de  dehtasl  ferae  parent,  et  aves  pascunt ;  et  ho- 

universah  retentione  omnium  :   iUa  enim  mines  insidiantur,  et  saeviunt.  »  Ex  his  ma- 

non  fit  prospirituah  utihtate,  sed  magis  pro  nifeste  cohigitur,  quod  non  est  periculum, 

terrena  cupiditate.  Ideo  non  est  simile  hinc  sed  refugium,  spretis  omnibus,  totahter  se 


et  inde. 
Ad  vin.  A-d  illud  quod  objicitur :  «  Et  qui  ahi  sub- 
trahit  necessaria,  »  etc;  dicendum  quodnon 
est  simile,  quia  qui  subtrahit  ahi  necessaria, 
violentiam  facit,  et  inducit  eum  in  pauper- 
tatem  involuntariam.  Qui  autem  subtrahit 
sibi,  voluntarie  facit,  et  in  paupertatem  vo- 
luntariam  se  inducit.  Ac  per  hoc,  sicut  ar- 
gumentum  ihud  non  valet  :  «  Paupertas 
involuntaria  non  est  laudanda  :  ergo  nec 
voluntaria ;  »  sic  non  cogit  ratio  praedicta. 
Ahus  etiam  est  defectus  in  argumento  prae- 


dedicare  ad  Deum  colendum. 

Ad  ihud  quod  objicitur,  quod  in  oratione  Ad  x. 
Dominica  petimus  panem  nostrum  quotidia- 
num,  dicendum  quod  hoc  potius  facit  ad 
oppositum,  quam  ad  propositum.  Ex  quo 
enim  quotidie  petimus  victum  diurnum, 
nec  petimus  quod  habemus ,  manifestum 
est,  quod  evangelicae  perfectionis  est  quo- 
tidiano  victu  esse  contentum,  Quod  quia 
non  potest  videri  perfectio  in  cordibus 
avarorum,  Dominus  non  solum  ad  hoc  in- 
duxit  consihis  sapientiae,  verumetiam  exem- 


dicto,  quia  procedit  per  falsi  suppositionem,    .  phs  naturae,  et  oracuhs  gratiae,  ut  sic  saUem 


Ad     IX 


pro  eo  quod  omnibus  universaliter  abre- 
nuntians,  necessaria  sibi  omnia  non  subtra- 
hit,  quia  divinae  providentiai  regimini  se 
committit,  et  multos  vivendi  modos,  et  quae- 
rendi  necessaria,  sibi  rehnquit. 

Ad  illud  quod  objicitur,  quod  se  exponit 
periculo  famis ;  dicendum  quod  falsum  est, 
sicut  omnino  apparet  ex  praedictis,  et  mani- 
feste  cohigitur  ex  omnibus  temporibus  re- 
troactis.  Nusquam  et  nunquam  legitur,  quod 
ahquis  volens  in  paupertate  Deo  servire,  pro 
defectu  cibi  fame  perierit.  Et  hoc  est  quod 

*  Ambros.,  de  Offic.,  lib.  I,  c.  xxXj  u.    U9.  — 


per  ihud  triplex  teslimonium,  paupertatis 
consilium  firmiter  comprobetur,  sicut  totius 
perfectionis  evangehcae  aUissimum  et  sta- 
bile  fundamentum. 

ARTICULUS  II. 

De  paupertate  quantum  ad  mendieitatem. 

Quaeritur  de  mendicalione,  utrum  men- 
dicare  pro  Christo  sit  christianae  perfectio- 
nis.  Et  voco  mendicare,  eleemosynam  quae- 


2  Matth.,  XIX,  29.  — 
25.  —  '  Luc,  XII,  31. 


Prov..  X,  3.  —  *  Psal.  xxxvi, 


COiNTRA  MAGISTRUM  GUILELMUM.  375 

rere ,  seu  de  quotidianis  eleemosynis  vi-  Item  dicit  '  :  Rogamus  vos,  ut  noveritis   vin. 

vere.  eos,  qui  laborant  inter  vos,  et  prcesunt  vobis 

Et  cuod  non  videtur,  primo  auctoritate  in  Domino.  Ubi  Glossa  :  «  Sicut  divitiae  ne- 

tis  nega-  Psalmi '  :  Timete  Dominum,  omnes  sa7icti  gligentiam  pariunt  saluti,  sic  egestas,  dum 

*''*■      ejus,  quoniam  non  est  inopia  timentibus  saturari  cupit,  a  justitiadeclinat. »  Sedquod 

eum.  Ergo  non  stant  simul  esse  inopem,  et  facit  declinare  a  justitia  non  pertinetad  per- 

timere  Deum.  fectionem  evangelicam  :  ergo,  etc. 

II.        Item  Psalmus  '  :  Non  vidi  justum  dere-  Item  dicit  Apostolus  ^  :  Si  quis  non  vult    i.x 

lictum,  nec  semen  ejus  qucerens  panem.  Ergo  operari,  non  (a)  manducet.  Ergo  vult  Apos- 

quipanem  quserit,  non  est  justus,  nec  se-  tolus  servos  Dei  corporaliter  operari,  ut  ha- 

menjusti.  beant  unde  vivant,   et   non  compellantur 

iij.        Item  Psalmus ' :  Nutantes  transferantur  egestate  necessaria  petere :  sed  hoc  est  men- 

filii  ejus,  et  mendicent.  Sed  nihil  quod  Psal-  dicantium  :  ergo  servorum  Dei  non  est  men- 

mista  in  Dei  spiritu  loquens  imprecatur ,  dicare,  secundum  Apostolum. 

spectat  ad  perfectionem  evangelicam,  seu  Item  eodem  capitulo,  super  illud'"  :  Ut     x. 

ad  perfectam  justitiam  :  mendicare  est  hu-  formam  daremus  vobis,  ubi  Glossa :  <(  Qui 

jusmodi  :  ergo,  etc.  frequenter  ad  alienam  mensam  convenit, 

IV.        Item  Ecclesiasticus  * :  Fili  mi,  in  vita  tua  otio  deditus,  necesse  est  ut  aduletur  pascenti 

ne  indigeas;  melius  est  enim  mori,  quam  se.  »  Sed  adulari,  est  contrarium  veritati  et 

indigere.  Ergo  melius  est  mortuum  esse,  perfectioni :  ergo,  etc. 

quam  mendicum.  Item  dicit  Urbanus  Papa  'S  quod  Episcopi     xi. 

v.         Item  in  Apostolorum   Actis   dicitur  ^  :  omnibus  communi  vita  vivere  volentibus, 

Beatius  est  magis  dare,quam  accipere.  Sed  ministrare  cuncta  neccssaria  debent,  prout 

dare  eleemosynam  non  facit  hominem  per-  melius  poterunt,  ut  nemo  in  eis  egens  inve- 

venire  ad  perfectionem  evangehcam  :  ergo  niatur.  »  Et  post :  «  Si  quis  extiterit  moder- 

multo  magis  nec  accipere.  nis,  aut  futuris  temporibus,  qui  hoc  avellere 

VI.        Item  Salvator  ait  *  :  Vendite  quce  possi-  nitatur ,  jam  dicta  damnatione  feriatur.  » 

detis;  ubi  Glossa  :  «  Ut  omnibus  simul  pro  Ergo  contra  canonicas  sanctiones  est,  quod 

Deo  spretisj  postea  labore  manuum  opere-  aliqui  vivant  vita   communi  in  Ecclesia, 

mini,  unde  vivatis,  vel  eleemosynam  facia-  egendo  et  mendicando  in  ea. 

tis  unicuique.  »  Igitur  de  proprio  labore  vi-  Item,  deConsecratione,  distinctione  1,  "in-    xii. 

vere,  et  eleemosynam  facere,  spectat  ad  hibetur,  ne  ecclesia  consecretur ,  nisi  prius 

evangelicam  perfectionem  :  ergo  oppositum  dotetur.  Ergo  si  ecclesia  non  debet  conse- 

ejus,  scilicet  mendicare,  et  de  alieno  labore  crari,  nisi  habeat  (6)  unde  sustententur,  qui 

vivere ,  est  conirarium  perfectioni   evan-  in  ea  ministrant ;  multo  fortius  nec  aliqua 

gelicai.  religio  institui  debet  sine  possessione  susteu- 

vii.        Item  Apostolus  dicit '  :  Nidlius  aliquid  tativa. 

desideretis  ;  ubi  Glossa  :  «  Nedum  rogetis,  Item  in  Jure  CiviU  inhibetur,  quod  validi    xiii. 

vel  tollalis.  »  Si  ergo  plus  est  rogare  vel  pe-  non  mendicent,  lege  de  mendicantibus  va- 

tere,  quam  appetere ,  et  primum  tanquam  Udis :  sed  magis  debet  esse  ordinata  Eccle- 

illicitum  ab  Apostolo  prohibetur,  scilicet  de-  sia,  quam  respublica  :  si  ergo  quod  validi 

siderare,  vel  appetere  quod  est  allerius  ,  mendicent,  est  contra  rectam  gubernationem 
ergo  multo  fortius  petere. 

—  9  II  Thess.,  iii,  10.  —  »*  Ibid.,  9.  —  ti  Corp.  jur. 

>  Psal.  xxxiii,  10.  -  '  Psal.  xxxvi,  25.  -  3  Psal.  ff?;'./^"'^''"'    "^!,  V   ""    ^'f"'"'  ''^'^''^^t  ^^'-  " 

cviii ,  10.  -  »  Ecdi.,  XL,  29.  -  *  Act.,  XX  ,  35.  -  "  '^"'•^  ^"  ^°'''"'''  ^'''-  ^'  C^-"'  «^  *  """'"^  ^^^'-^  <='  ^"'' 

«  Luc,  XII,  33.  —  '  1  Thess.,  iv,  H.  —  »  Ibid.,  v,  12.  (a)  Leg.  nec.  —  (6)  Ccet.  edit.  babeant. 


376 


DE  PAU1»ERTATE  CHRISTl 


reipublicae,  multo  magis  contra  perfectionis 
sublimitatem  evangelica}. 

XIV.  Item  hoc  ipsuin  ostemlitur  ratione  :  Men- 
(licare  est  opus  indifrerens  :  sed  indiirerens 
non  fit  opus  perfectionis  per  additionem 
fmis,  sicut  apparet  manifeste  in  aliis  operi- 
bus,  ut  ire  ad  ecclesiam,  et  facere  eleemosy- 
nam  :  ergo,  etc. 

XV.  Item  perfectionis  est,  gratis  et  liberaliter 
servire^  et  oblationcs  (a)  peccatorum  refu- 
gere  :  sed  qui  eleemosynam  recipit,  obligat 
se  ad  interveniendum  pro  peccatis  alienis. 
Si  ergo  obligatio  hujusmodi  perfectioni  non 
consonat,  ergo,  etc. 

XVI.  Item  hujusmodi  qui  mendicant  ex  pro- 
fessione,  aut  hoc  faciunt  quia  pauperes,  aut 
quia  prsedicatores  :  si  quia  pauperes,  ergo 
oomes  pauperes,  qui  mendicant,  perfecti 
sunt^  quod  est  contra  Augustinum  in  hbro 
De  opere  Monachorum,  qui  reprehendit^  mo- 
nachos  mendicantes,  et  nihil  operari  volen- 
tes;  si  quia  praedicatores,  ergo  nullus  men- 
dicare  debet  inter  eos,  qui  non  pra^dicat,  cu- 
jus  contrarium  videmus  tota  die. 

XVI.  Item  praedicare  est  quid  spirituale  :  sed 
qui  spirituale  dat,  et  temporale  accipit,  si- 
mihs  est  Giezi,  qui  pecuniam  accepit  a  Naa- 
man,  obtentu  beneficii  spirituahs  piius  sibi 
exhibiti  :  hoc  autem  est  damnabile  :  ergo 
damnabile  est  praedicatori  mendicare  :  non 
ergo  perfectionis  evangehcae. 

xviii.  Item  perfectorum  est  abstinere  a  mala 
specie ;  sed  hoc  est  mala  species,  quod  prae- 
dicantes  temporaha  petant,  quia  in  hoc  sunt 
similes  pseudopraedicatoribus  :  ergo,  etc. 

xix.  Item  hujusmodi  aut  habent  auctorilatem 
in  praedicando,  aut  non  habent.  Si  non  ha- 
bent,  ergo  male  faciunt  in  praedicando,  er- 
go  nil  merentur ;  si  habent,  sed  qui  habent, 
possunt  petere  potestative  :  ergo  tales  prae- 
dicando  injuriantur  auctoritati  praedicationis 
Evangelii :  ergo  in  hoc  non  sunt  perfecti, 
sed  impii. 

'  Aup;.,  cle  Oper.  Monadi.,  n.  2  et  seq.  —  '  Matth., 
X,  9-10.  —  3  AJarc,  vi,  8.  —  *  Matth.,  xix,  12.  — 
3  Luc,  iXj  3. 


Item  tutius  et  perfectius  est  sequi  viros  xx. 
perfectiores,  et  prol)atiores,  et  sapientiores  : 
sed  viri  probatissimi  et  sapientissimi  in  Re- 
ligionibus  fuerunt  Basihus,  Renedictus,  Au- 
gustinus,  Ilieronymus,  Gregorius,  Ililarius 
et  Pauhnus  :  et  tales  sic  sua  rehquerunt, 
quod  communia  possederunt,  nec  mendi- 
casse  leguntur :  ergo  modus  ita  mendicandi, 
de  novo  introductus  per  Dominicum  et  Fran- 
ciscum,  judicatur  superstitiosus  et  vanus, 
cum  stultum  videatur  sensum  et  spiritum 
duorum  pauperum  hominum  praeponere 
tantae  sapientiae  et  subhmitati  Sanctorum 
praecedentium,  et  Doctorum. 

Sed  contra  hoc  videtur  dictum  illud  Mat- 
tha.n  ^ :  Nolite  possidere  aurum,  vel  argen- 
tum^  neque  pecuniam  in  zonis  vestris^  ne- 
que  peram  in  via^  neque  duas  tunicas,  nec 
calceamenta.  Ubi  Glossa  :  «  Nec  ipsa  necessa- 
ria,  nec  ceUarium  secum  vehant ;  nihil  prae- 
ter  indumentum,  quo  quis  contentus  esse 
potest.  In  hoc  traditur  forma  Apostohs,  et 
quod  perfectionis  est,  perfectumestimitari. » 
Ergo  tahter  per  mundum  ire  spectat  ad 
perfectionem  evangelicam :  sed  hoc  est  men- 
dicare,  et  vivere  de  eleemosyna  :  igitur  hoc 
spectat  ad  evangehcam  perfectionem. 

Item  ' :  PrcBcepit  eis  ne  quid  tollerent  in 
via,  neque  panem,  neque  in  zonis  ces.  Aut 
igitur  prsecepit  tanquam  praelatis,  aut  tan- 
quam  perfectis.  Si  tanquam  praelatis,  ergo  ad 
ihud  ad  quod  (6)  adhuo  essent  astricti,  quod 
manifeste  falsum  est.  Praecepit  igitur  eis 
tanquam  viris  perfectis.  Sed  perfectio  pro- 
ponitur  communiter  omnibus  imitanda, 
quia  dicit  '* :  Quipotest  capere,  capiat.  Ergo 
sic  vivere  spectat  ad  perfectionem  evange- 
hcam. 

Item  Salvator  dicit  ^  :  Nihil  tuleritis  in 
via^  neque  virgam,  neque  peram,  neque  pa- 
nem,  neque  pecuniam.  Ubi  Glossa  :  «  Virgam 
non  ferre,  est  non  esse  sohicitum  de  his  quae 
necessaria  sunt  humanae  sustentationi,  quia 
haec  debentur  praedicatoribus.  »  Si  ergo  ex- 
cludere  solhcitudinem  de  necessaria  susten- 

(«)  Ccet,  edit.  obligatioaes.  —  (6)  Del,  ad  quod, 


CONTRA  MAGISTRUM  GUILELMUM 

tatione,  Dominus  persuasit  Apostolis,  quos 
etiam  ad  prajdicandum  inter  infideles  misit; 
multo  fortius,  cum  praedicatur  Evangelium 
fidelibus,  perfeclionis  est  de  hujusmodi  noa 
esse  sollicitum,  sed  victu  et  vestitu  sibi  dato 
esse  contentum. 

Item  ait  *  :  Quicumque  susceperit  puerum 
in  nomine  meo ,  ibi  Glossa  interlinearis  : 
«  pauperem.  »  Et  alia  Glossa  :  «  Qui  imita- 
torem  Christi  recipit ,  Christum  recipit.  » 
Ergo  cum  suscipitur  pauper  imitans  Chri- 
stum,  suscipitur  Christus.  Si  ergo  perfec- 
tionis  evangelicse  est  esse  pauperem,  et  Chri- 
sti  imitatorem;  perfectionis  evangehcse  est 
in  tah  paupere  pro  Christo  suscipi.  Qui  ergo 
mendicando  petit,  a  perfectione  evangehca 
non  recedit. 

Item  dicit  * :  Nolite  portare  sacculum,  ne- 
queperam  .-ubi  Glossa  :  «  Tanta  debet  prae- 
dicatori  esse  fiducia  in  Deo,  ut  praesentis 
vitae  sumptus  etsi  uon  praevideat,  sibi  tamen 
non  defecturos  certissime  sciat,  ne_,  dum  oc- 
cupatur  mens  ad  temporaha,  minus  praedi- 
cet  aeterna.  »  Ad  expeditiorem  igitur  prse- 
dicationera  veritatis  facit,  quod  quis  tempo- 
ralia  non  praevideat  sibi,  sed  expectet  sibi  ab 
ahis  dari,  cum  necesse  habuerit.  Ergo  tahs 
modus  vivendi  consonat  veritati,  et  evange- 
licae  perfectioni. 

Item  alibi  dicit ' :  Facite  vohis  amicos  de 
mammona  iniquitatis,  ut,  cum  defeceritis, 
recipiant  vos  in  wterna  tabernacula.  Ubi 
Glossa  :  «  Non  quoslibet  pauperes,  sed  eos, 
qui  possunt  in  aeferna  tabernacula  recipere.  » 
Sed  tales  sunt  pauperes  spiritu,  quorum  est 
regnum  codorum  *.  Ergo  secundum  divinum 
consihum  est ,  quod  eleemosynae  talibus 
pauperibus  dentur,  et  qiiod  ab  eis  sus- 
cipiantur.  Sed  quod  divino  consiho  con- 
sonat,  perfectioni  evangehcae  non  repugnat : 
ergo,  etc. 

Item  Hieronymus,  adversus  Yigilantium^ 
tractans  praemissumverbum,  dicit  *  :  «Num 
isti  pauperes,  inter  quorum  sordes  et  ihu- 


377 

viem  corporis,  flagrans  libido  dominatur, 
possunt  habere  aetcrna  tahernacula,  qui  nec 
praesentia  possident,  nec  futura?  Non  enim 
simpiiciter  pauperes,  sed  pauperes  spiritu 
beati  appellantur.  De  quibus  scriptum  est " : 
Beatus  qui  inlelligit  super  egenum  et  paupe- 
rem;  in  die  mala  liberabit  eum  Dominus. 
In  vulgi  pauperibus  sustentandis ,  nequa- 
quam  intehectu ,  sed  eleemosyna  opus  est ; 
in  sanctis  pauperibus,  beatitudo  est  intelli- 
gentia3,  ut  ei  tribuat  qui  erubescit  accipere, 
et  dum  acceperit,  dolet,  metens  carnaha, 
et  seminans  spiritualia.  »  Haec  Hiero- 
nymus. 

Item  Apostolus  ait  "^ :  Yestra  abundantia 
illorum  inopiam  suppleat ,  ut  et  illorum 
abundantia  vestrce  inopice  sit  supplemen- 
tum.  Glossa  :  «  Vestra  abundantia  terreno- 
rum,  suppleat  iilorum  inopiam,  ut  e  con- 
verso  abundantia  illorum  spirituahum,  qui 
divinis  vacant,  vestrae  sit  inopiae  supple- 
mentum.  »  Si  ergo  hoc  spectat  ad  perfectio- 
nem  dominici  corporis,  quod  membra  sibi 
communicent  ratione  dati,  et  accepti;  ad 
perfectionem  Ecclesiae  et  Evangehi  facit, 
quod  pauperes  justi  sustentationem  petant 
et  accipiant  a  divitibus  mundanis  et  imper- 
fectis.  Si  dicas,  quod  possunt  accipere,  sed 
non  petere,  hoc  nihil  est,  quia  divites  mun- 
dani  possunt  petere  orationes  virorum  spiri- 
tualium  ad  relevandum  inopiam  meritorum 
suorum :  ergo,  versa  vice,  possunt  paupe- 
res  spirituales  petere  eleemosynam  corpora- 
lem  ad  sustentationem  corporum. 

Item  hoc  ipsum  ostenditur  exemplo  Chri- 
sti,  de  quo  Psalmista  * :  Ego  aulem  mendicus 
sum  et  pauper.  Glossa  :  «  Hoc  dicit  Christus 
de  se  :  Ego  mendicus  sum,  in  forma  servi. 
Mendicus  est,  qui  ab  alio  petit;  pauper  est, 
qiii  sibi  non  sufficit.  »  Sed  constat,  quod  hoc 
non  inteUigitur  de  Christo  quantum  ad  do- 
na,  sive  bona  spiritualia,  quia  comprehensor 
et  omnis  gratiae  plenus  erat  ;  ergo  intehigi- 

igitur 


1  Luc,  IX,  48.  —  '  Luc,  X,  4.  —  '  Ibid.,  xvi,  9.  — 
*  Matth.,  V,  3.  —  6  Hieroa.,  adv.  Vigilunt.,  col.  m. 


tur  quantum  ad  dona  temporalia 


165.  —  6  Psal.   XL,   2.   —   '  11    Cor,.   viii,    14.   — 
8  Psal.  XXXIX,  18. 


378  DE  PAUPEKTATE  CHIUSTI 

quantiiru  ad  illa  mendicus  erat,  et  ab  alio 
petebat. 

Itera  Psalinista* :  Persecutusest  hominem 
inopem  et  mendicum.  Glossa  :  «  Scilicet 
Christum.  Pauperes  persequi,  sola  saevilia 
est.  Alii  vero  pro  divitiis  et  honoribus  inter- 
dum  hujusmodi  patiuntur.  »  Aut  ergo  dici- 
tur  Christus  raeudicus,  quia  raendicabat  a 
Patre,  aut  quia  mendicabat  ab  homine.  Si 
quia  mendicabat  a  Patre,  ergo  omnes  ho- 
miues  sunt  mendici,  lam  divites,  quam  pau- 


Samaritana  vilius?  Ipsa  tamen  non  solum 
credit  Messiam,  quem  cognoscit  ad  fontem; 
sed  et,  discipulis  ementibus,  esurientem  re- 
ficit,  lassumque  snstentat.  »  Ergo  videtur 
quod  Christus  ab  illa  fuerit  sustentatus  cor- 
poraliter. 

Item ,  sicut  evangelica  narrat  historia, 
Christus  invitatus  a  Pharisaeis  comedebat 
cum  eis.  Aut  ergo  sicut  Dominus,  aut  sicut 
pauper.  Si  tanquam  Dominus,  ergo  non  de- 
dit  exemplum  paupertatis ;  si  tanquam  pau- 


peres;  ergo  Christum  persequi  non  fuisset     per,  sed  hoc  est  mendicare.  Ergo,  etc. 


summa  seevitia.  Si  quia  mendicabat  ab  ho- 
minibus,  habemus  propositum. 

Item  Dominus  %  circumspectis  omnibus, 
exiit  in  Bethaniam.  Ubi  Glossa :  «  Si  quis 
eum  hospilio  susciperet.  »  Tantae  enim  pau- 
pertatis  fuit,  et  ita  nulli  adulatus,  ut  in  tanta 
urbe  nuUum  hospitium  inveniret.  Et  constat. 


Item  ad  hocestexemplum  Sanctorum.  Nam 
dicitur  in  laude  (a)  Sanctorum  ^ :  Circumie- 
runt  in  melotis,  in  pellibus,  egentes,  etc.  Sed 
taliter  circumire  est  mendicare  :  ergo,  etc. 

Item  est  exemplum  de  Elia,  de  quo  Au- 
gustinus  in  quodam  sermone  :  «  Numquid 
Deus  deseruerat  servum  suumEUam?  Nonne 


si  vohiisset  hospitium  conducere,  invenisset     illi,  cui  deeranthomines,  ministrabant  aves? 


ad  conducendum :  ergo  circumspiciebat  tan- 
quam  pauperculus,  et  mendicus. 

Item  ait '  :  Zachiee.,  festinans  descende, 
quia  hodie  in  domo  tua  oportet  me  manere. 
Glossa  :  «  Non  invitatus  invitat.  »  Sed  invi- 
tare  alium  ad  hoc,  quod  eum  recipiat  hospi- 
tio,  nihil  aliud  est,  quam  mendicare  et  pe- 
tere  :  ergo,  etc. 

Item  dicit  * :  Ba  mihi  bibere.  Ubi  Augus- 


Ostendit  ergo  Deus,  quia  unde  voluit,  et 
quando  voluit,  pascere  servos  suos  potuit  : 
et  tamen,  ut  posset  eum  religiosa  vidua  pas- 
cere,  fecit  eum  egere.  » 

Item  ad  hoc  est  exemplum  discipulorum 
Joannis  Evangelistae,  de  quibus  in  ejus  le- 
genda  dicitur,  quod  vendentes  omnia,  quae 
habere  potaerunt,  dederunt  egenis;  et  post 
subditur,  quod  tentati  sunt,  quod  se  in  uno 


tinus  ^ :  «  In  omni  re  quam  Christus  gessit  pallio  viderent  egentes,  servos  autem  suos 

uthomo,  hominibus  inse  credituris  prsebebat  divites,  atque  fulgentes. 

exemphim.  »  Et  post  ® :  «  Petit  bibere,  et  Item  exemplum  discipulorum  Pauli ;  un- 
promittit  bibere  :  eget  quasi  accepturus,  et  .  de  Chrysostomus,  de  laudibus  Pauli  ® : «  Pau- 

promittitquasisatiaturus.»Sedconstat,  quod  lus  pecunias  non  possedit,  nam  etipse  hoc 

potu  spirituaU  non  egebat :  ergo  corporaU  testatur*":  Usqueadhanc,  inquit,  horam, 

potu  egebat,  et  iUum  postulabat.  Sed  obji-  et  esurimus,  et  sitimus,  nudi  sumus,  et  co- 

cies  Glossam,  quasi  contrariam,  quae  dicit :  laphis  ccedimur.,  et  instabiles  sumus.  Et  quid 

«  Licet  Jesus  post  fatigationem  sitire  posset,  dico  pecuniam?  cuoi  iile  quidem  necessa- 

tamen  hunc  potum  non  exigit.  »  Sed  hoc  rium  ssepe  non  haberet  cibum,  nec  quod  cir- 

inteUigitur,  quod   principaliter  hunc  po-  cumdaret  indumentum.»  Et  sequitur :  «Dis- 

tum  non  petebat ,  ne  Glossa  facto  contra-  cipulorum  quamplurimi  pauperes,  imperiti, 

dicat.  ac  totius  eruditionis  extranei ,  in  fame  et 

Item  Hieronymus,  ad  Rusticum  "^ :  «  Quid  egestate  viventes,  ignobiles,  »  etc.  Ergo  dis- 

cipuli  PauU  fuerunt  mendici. 

1  Psal.  cviii,  17.  —  2  Marc,  xi,  11.  —  ^  Luc,  xix, 

o.  —  *  Joan.,  IV,  7.  —  s  August.,  in  Joan.,  tract.  xv,  epist.  iv,  col.  m.  40.  —  8  Hebr.,  xi,  37.  —  "  Chrysost. 

n.  2.  —  «  Ibid.,  n.  12.  —  i  Hieronym.,  ad  Rustic,  —  ">  1  Cor.,  iv,  11.  —  (g)  Leg.  laudem. 


CONTRA  MAGISTRUM  GUILELMUM.  379 

Item  ad  hoc  est  exemplum  de  B.  Bene-  bonum  est,  mendicare  pro  Christo  laudabile 

dicto,  de  quo  legitur,  in  secundo  Dialogo-  estet  perfectum. 

rum  »,  quod  per  triennium  fuit  in  specu,  Item ,  mendicare  non  prohibetur  legc  na- 

nihil  omuino  operans,,  sed  Romanus  quidam  turae ,  nec  lege  Scripturae;,  nec  lege  gratiaj : 

Monachus  sibi  panem  ministrabat.  Et  con-  sed  quod  non  est  prohibitum,  per  obedien- 

stat  quod  Benedictus  in  hoc  non  peccabat.  tiam  impositum,  efficitur  laudabile  et  me- 

Item,  exemplum  de  S.  Alexio,  qui  fuit  vir  ritorium ,  maxime  si  sit  difficile,  et  onero- 

mirae  sanctitalis,  in  cujus  legenda  legitur,  sum  :  ergo  si  aliqui  ex  professione  habeant 

quod  cum  esset  filius  ditissimi  Romani,  con-  mendicare,  cum  hoc  ex  obedientia  faciaut, 

tempto  patrimonio  ,  ivit  mendicando  per  erit  eis  laudabile  et  perfectum. 

mundum.  Item,  Ecclesia  imponit  in  pcenam  satisfac- 

Item,  exemplum  de  S.  Bominico  ,  qui  in  tionismendicationem  temporalem,  vel  etiam 

morte  sua  imprecatus  est  omnibus  maledic-  perpetuam.  Sed  hoc  non  imponeret,  nisi 

tionem,  qui  in  Ordinem  suum  possessiones  esset  satisfactorium.  Sed  qui  ad  opus  satisfa- 

conarentur  inducere  :  ergo  volebat,  quod  ctorium  voluntarie   se  astringit,   perfecte 

de  eleemosynis  viverent,  juxta  quod  ipse  agit :  ergo  qui  pro  Christo  semper  devovit 

vixit.  mendicare,  hic  agit  perfecte  et  laudabiliter. 

Item  ad  hoc  est  exemplum  de  B.  Francisco,  Item,  contemptus  sui  esl  perfectionis  :  sed 

qui  non  solum  mendicavit,  et  mendicare  qui  pro  Christo  mendicat,  maxime  seipsum 

consuluit;  sed  etiam  mendicationem  suam  contemnitetabjicit  :  ergo  talis  perfectissime 

miraculis  conflrmavit,  sicut  patuit  in  nautis,  agit.  Item  plus  placet  Deo  paupertas  volun- 

quos  ciborum  suorum  reliquiis  satiavit,  et  taria,  quam  iuvoluntaria  :  ergo  et  mendi- 

satiatos  liberavit,  et  per  Regulam,  quam  a  catio  ex  illa  paupertate  procedens  magis  est 

Summo   Pontiflce    approbatam  conflrmari  Deo  placita  :  sed  prima  potest  esse  lauda- 

fecit,  in  qua  dicit,  quod  «  fratres  in  pauper-  bilis  et  meritoria  :  ergo  multo  magis   se- 

tale,  et  humilitate  Deo  famulantes,  vadant  cunda. 

pro  eleemosyna  confidenter,  »  etc.  Item ,  qui  servit  aUcui  domino ,  meretur 

Item    Gregorius  in  Moralibus  %  super  sustentari  ab  illo  :  sed  qui  omnibus  abre- 

illud^ :  Noctes  laboriosas  enumeravi  mihi :  nuntiat  et  consilia  implet ,  maximo  Domino 

«  Electi  Conditori  rerum  serviunt ,  et  saepe  servit :  ergo  talis  maxime  meretur  a  Domino 

rerum  inopia  coangustantur;  per  amorem  sustentari :  ergo  et  a  servis  Domini.  Si  ergo 

Deo  inhaerent ,  et  tamen  subsidiis  praesentis  pauper  voluntarius  est,  hoc  ipso  quod  talis, 

vitae  egent.  »  Egere  ergo  subsidiis  praesentis  si  eleemosynam  petit,  juste  petit. 

vitae,  competit  Sanctorum  perfectioni.  Item,  qui  dat  majora,  potest  recipere  mi- 

Item  Hieronymusin  epistola  ad  quemdam  nora  :  sed  pauper  orans  impendit  misericor- 

virum  hospitalem  *  :  «  Multus  a  te  per  insu-  diam  spiritualem  :  ergo  multo  fortius  potest 

las  Dalmatise  sanctorum  numerus  sustenta-  recipere  eleemosynam  corporalem. 

tur;  sed  melius  faceres,  si  et  ipse  sanctus  Item,praedicans  ex  auctoritatepotest  reci- 

inter  sauctos   viveres.  »  Ergo  melius  est  pere  sumptus  potestative  :  ergo  praedicans 

eleemosynis    vivere  ,   quam    eleemosynas  ex  subauctoritate,  et  commissione,  seu  de- 

dare.  mandatione,  petere  potest  supplicanter. 

Item,  hoc  ipsum  ostenditur  ratione.  Qua-  Item ,  qui  servit  alteri,  juste  sustentatur 

lis  est  habitus,  taUs  est  actus  :  sed  omnino  ab  illo  :  ergo  qui  universali  Ecclesiae  deser- 

pauperis,  secundum  quod  pauper ,  actus  est  viunt ,   juste   sustentantur   ab    universali 

egere,  etmendicare  :  ergo  si  esse  pauperem  ,.,„,,■                .            .-       ■>  r  ^ 

°                                          °                  r     f  ]ji3    Ylll,  c.  vii[,  al.  v,  n.   15.  —  ^  Job^  vii,  3.  — 

1  Gregor.,  Dtalog.,  lib    II,  c.   i.  —  -  Id.,  Moral.,  *  Hieron.,  ad  Julian.,  epist.  xxxiv,  col.  ui.  270. 


380 

mundo  :  ergo,  si  qui  sunt  qui  verbo  et 
exemplo  per  mundum  discurrendo  deser- 
viunt  populo  christiano,  merito  sustentatio- 
nem  petere  possunt  ab  ipso. 

Item,  si  licet  recipere  majus,  multo  for- 
tius  licet  recipere  minus.  Sed  pauperibus 


DE  PAUPERTATE  CHRISTi 


bilis  est_,  et  tolerabilis  ,  et  per  patientiam 
bonam  fit  meritorius  et  laudabilis  :  sicut 
legitur  de  Lazaro  \  quia  erat  quidam 
mendicus  nomine  Lazarus ,  qui  jacebat  ad 
januam  divitis  ulceribits  plenus.  Et  post 
subditur ,  quia  mortuus  est  mendicus,  et 


Religiosis,  qui   propriis   renuntiaverunt ,  perlatus  est  ab  Ancjelis  in  sinum  Abrahce. 

licet  recipereamplissimaspossessiones:  ergo  De  divite  autem  dicitur,  quod  sepultus  est 

multo  fortius  iicet  recipere  diurnas  sustenta-  in  inferno.  Ex  quo  coUigitur,  quod  mendi- 

tiones.  Alioquin  monstruosum  videtur  di-  citas  etiam  ex  necessitate  veniens,  occasio 

cere,  quod  lioeat  recipere  centum  marcas  ductiva  est  in  viam  salutis  aeternae.  Juxta 

auri ,  et  non  liceat  recipere  centum  frusta  quod  dicit  Gregorius  «,  quo'd  a  mala  quae 

panis.  Si  dicas,  quod  licet  accipere,  sed  non  nos  hic  premunt,  ad  Deum  ire  compellunt.» 

licet  petere,  hoc  nihil  prorsus  est,  quia  petere  Secundus  modus  mendicandi  est  ex  vitio- 

ordinatur  ad  accipere,  et  propter  illud  est;  sitate  culpae ,  et  hic  est  cum  quis  mendicat, 

et  sicut  plus  est  dare,  quam  promittere,  sic  vel  pro  otio  fovendo,  vel  pro  lucro  cumulan- 

plus  est  recipere  quam  petere.  Sed  constans  do,  vel  utroque  modo.  Et  hic,  inquam,  mo- 

est ,  quod  quidquid  licet  dare ,  licet  promit-  dus  vituperabilis  est  in  omnibus  taliter  men- 

tere  :  ergo  quidquid  licet  accipere,  hcet  pe-  dicantibus.  De  quibus  dicit   Ambrosius  in 

tere.  hbro  de  Officiis  *  .*  «  Petitionis  causa  veniunt 

Item,  si  amicus  petit  ab  amico  suo  do-  vahdi,nullamcausamnisivagandihabentes, 

num,  contra  nullam  legem  agit,  nec  iste  et  volunt  subsidia  evacuare  pauperum,  exi- 

petendo ,  nec  ille  dando  ,  nec  iste  rursus  nanire  sumptum,  nec  exiguo  contenti^  ma- 

accipiendo  :  sed  lex  charitatis  et  amoris  di-  jora  quaerunt ,  ambitu   vestium  captantes 

vini  est  magis  communicaliva ,  quam  lex  petitionis  sufTragium ,  et  natalium  simula- 

socialis  :  ergo  si   quis   petat  sibi  aliquid  tione  licitantes  incrementa  quaestuum.  »  Li- 

dari  amore  Dei,  in  nullo  offendit,  nec  in  ali-  cet  autem  in  omnibus  merito  debeat  repre- 

quo  a  perfectione  recedit.  hendi,  reprehendendum  est  tamen  potissime 

Item  indubitauter  licet  petere  aliquid,  in  in  eis,  qui  habent  speciem  pietatis  et  sancti- 

cujus  donatione  potior  fit  conditio  dantis  :  tatis,  de  quibus  dicit  Augustinus  in  libro 


sed  qui  dat  aliquid  pro  Deo,  foeneratur  Do- 
raino ,  et  temporale  commutat  pro  aeterno, 
et  ad  opus  virtutis  nobilissimae  se  exercet, 
scilicet  pietatis.  Ergo  si  haec  omnia  eveniunt 
ei  ratione  postulantis ,  pauper  qui  eleemo- 
synam  petit,  potissime  facit  secundumlegem 
charitatis  :  ergo  a  perfectione  in  nuUo  re- 
cedit. 


De  opere  Monachorum  * :  «  Nullo  modo  de- 
cet,  ut  in  ea  vita,  ubi  senatores  fmnt  labo- 
riosi,  ibi  fiant  opifices  otiosi ;  et  quo  veniunt 
relictis  divitiis  suis,  qui  fuerant  praediorum 
domini ,  ibi  fiant  rustici  delicati.  »  Et  post, 
ad  reprehendendum  eorum  otium  et  quae- 
stum,  subjungit  ^ :  «  CalUdissimus  hostis  ta- 
men  multos  hypocritas  sub  habitu  mona- 


Resp.  Ad  praedictorum  intelligentiam  est     chorum  usquequaque  dispersit,  circumeun- 


Triplex 

meLM-  notandum,  quod  tripliciter  contingit  men- 
**"«•  dicare.  Et  primus  raodus  est  ex  necessitate 
naturai :  et  hic  modus  est,  cum  quis  mendi- 
cat  non  solura  quia  pauper,  verumetiam 
quia  habet  infirmitatem ,  vel  "debiUtatem  , 
vel  utrumque.  Hic  autem  modus  misera- 

»  luc,  XVI,  20-22,  —  2  Greg.  —  s  Ambros.,  de  Offic., 


tes  provincias,  nusquam  missos ,  nusquam 
fixos ,  nusquam  stantes,  nusquam  sedentes. 
Alii  membra  martyrum  ,  si  tamen  mar- 
tyrum,  venditant;  aUi  fimbrias  et  phylacte- 
ria  sua  magnificant;   alii  parentes  suos, 

lib.  II,  c.  XVI,  n.  76.  —  *  Aug.,  de  Opere  Monach., 
c.  XXV,  n.  33.  —  »  Ibid.,  c.  xxviii,  n,  36. 


CONTRA.  MAGISTRUM  GUILELMUM.  381 

vel  consanguineos,  illa  vel  illa  regione  se  culi  soUicitudine.  Et  de  talibus  Augustinus 

audisse  vivere,  et  ad  eos  pergere  mentiun-  in  quodaiu  sermone  quadragesimali  ^ :  «  In 

tur ;  et  omnes  petunt,  omnes  exigunt,  aut  isto  tempore,  ut  noverimus,  quantum  com- 

suraptus    lucrosce  egestatis,  aut  simulatae  mendat  Deus  opera  misericordiae;,  ipsos  san- 

pretium  sanctitatis.  »  Contra  tales  multum  ctos  suos  egere  Iecit:ut  cum  fuerint  facti 

invehitur  B.  Augustinus  in  \ihTO  De  opere  amici  Dei,  de  mammona  iniquitatis  recipiant 

Monachorum,  pro  eo  quod  pigritiam  non  et  ipsi  amicos  suos  in  aeterna  tabernacula  : 

tantum  in  se  ipsis  mendicando  fovebant,  ve-  id  est,  ut  cum  servi  Dei  pii,  dum  jugiter  Deo 

rumeliam  pra^dicando  aliis  suadebant,  male  vacant,  aliquoties  indigent,  illi  qui  habent 

intelligentes  Evangelium,  ubi  videtur  insi-  mundi  divitias,  eleemosynas  largiantur.  Et 


quomodo  illos  participes  faciunt  in  terrena 
substantia,  sic  cura  illis  parlem  habere  mere- 
buntur  in  vita  seterna.  »  Ex  quo  apparet, 
quod  talis  mendicatio  laudabilis  est,  quae  fit 
pro  Christo  imitando.  Similiter  et  ea  quae 
fit  pro  Christo  evangehzando ,   quia  viam 


nuare  quod  non  sit  ab  hominibus,  sicut  nec 
ab  avibus,  laborandum,  et  pejus  exponentes 
Apostolum,  ubi  persuadet  fratribus  operari, 
dicentes  esse  intelligendum  illud  de  labore 
spirituah,  et  non  corporali.  Et  quia  in  hoc 
seipsos  decipiebant,  et  alios,  ideo  reprehen- 

dii  eos  Augustinus,  et  multipliciter  osten-  praebet  Evangelio,  ratione  ejus  quod  praedi- 

dit  contrarium  per  totum  librum  deopere  catur,quiapraedicamusmundicontemptum; 

Monackorum  ,   qui  totus  est   contra  illos,  quod  efficacius  suadetur  verbo  et  exemplo, 

qui  approbant  hunc  secundum  mendicandi  quam  solo  verbo.  A  pluribus  praedicatur,  si 

modum.  Unde  in  tahbus  dicit  * :  «  (Qui)  tan-  pradicantes  vivunt  de  Evangelio ,  quam  si 

quam  conservatricem  Evangelii  praedicantes  compellerentur  vivere  de  sumptu,  aut  labore 

(erant)  pigritiam,  tanquam  prsevaricatricem  proprio.  A  pluribus  etiam  efficacius  susci- 

accusantes  misericordiam.  Utinam  isti  qui  pientibus  documenta   largiuntur  beneficia 

vacare  volunt  manibus,  omnino  vacarent  sustentantia.   Hoc  est  quod  dicit   Joannes 

et  hnguis.  Neque  enim  tam  multos  ad  imi-  Chrysostomus  * :  «  Manifestum  est,  quoniam 

tationem  invitarent,  si  eis  etiam  non  tantum  discipulos  ab  eis,  quibus  praedicabant,  cibari 

pigra,  verumetiammutaproponerent.^Nuuc  oportebat ,  ut  neque  ipsi  magna  sapiant 

autem   contra   Apostolum  Christi   recitant  adversus  eos^  qui  docebantur,  ut  omnia  prae- 

Evangelium    Christi.   Ita     enim  mirabiha  bentes,  et  nihil  accipientes  abeis,necilli 

sunt  opera  pigrorum,    ut  impedire    velint  rursus  abscindantur  despecti  ab  eis.  *  Deinde, 

Evangelium.  »  ut  non  dicant :  Mendicantes  igitur  jubes  nos 

Mendi-     Tertius  autem  modus  mendicandi  est  ex  vivere  ?  el  verecundentur,  in  hoc  monstrat 

*pMero°'  supererogatione  justitia? :  et  hoc  est,  cum  hoc  debitum  existere,  et  operatores  eos  vo- 

gationis  quis  mendicat  pro  Christo  imitando,  vel  pro  cans,  et  quod  datur ,  mercedem  nominans. 

laudabi- 

lisest.    evangehzando^  vel  utroque  modo.  ProChri-  Ne  enim  ,  quia  in  sermonibus  est  operatio, 

sto,  inquam,  imitando,  quantum  ad  con-  existiment  parvum  beneficium  quod  est  a 

temptum  sui ,  affectum  proximi,  et  cultum  nobis.  Etenim  labores  habet  hoc  multos,  et 

Dei.  Nam  in  his  tribus  potissime  debemus  quidquid  dederint  qui  docentur,  non  lar- 

►           Christum  imitari.  Quod  quidem  facit,  qui  gientes  praebent,  sed  retributionem  redden- 

voluntarie  mendicat  pro  nomine  Christi,  ut  tes.  »  Quando  igitur  quis  raendicat  pro  Chri- 

seipsum  vilificet,  et  Immiliet^  ut  proximum  sto  iraitando,  et  evangelizando  secundum 

suum  aedificet,  et  provocet  ad  pietatem,  et  formam  praescriptam ,  non  solum  non  pec- 

ut  vacet  Deo  liberamente,  deposita  omni  sae-  cat,  verumetiamimplet  perfectam  justitiam  : 

•  August,  De  Opere  Monach.,  c.  xxu,  n.  26.  —  ex  hom.  L,  n.   1.  —  *  Chrysost.,  in  MaUh.,  hom. 

*  Ibid.,  c.  xxiri,  n.  27.  —  '  Aug.,  serm.  xr,  al.  xviii  xxxii,  al.  xxxiii,  n.  4.  —  8  ibid.,  n.  5. 


382  DE  PAUPERTATE  CHRISTI 

prirao  (a) ,  quia  miiltum  debetur  snstentatio  petenti.  »  Ex  his  igitur  manifeste  apparet, 

pauperi  Chrislum  imilanti;  secundo,  quia  quod  in  Cimsti  praedicalore,  et  evangeliza- 

magis,  debetur  tanqiiam  panperi  evangelico,  tore,  mendicare  non  est  vilii,  nec  culpae,  sed 

Christum  evangelizanti ,  tertio,quia  maxi-  magis  perfectionis  evangeliccB.  Unde  ratio- 

me  debetur  pau[ieri  grato,  debitum  pro  gra-  nes,  et  auctoritates,  et  exerapla  concedenda 

tia  humiliter  accipienti,  et  humiliter  suppli-  sunt,  quae  ad  hanc  partem  inducuntur.  Nam 

canti,  quippe  cura  sitliber  exomnibus,  facit  si  quis  impugnare,  et  improbare  velit  om- 

se  omnium  servum.  Et  hoc  est  quod  dicit  nem  mendicandi  modura  in  servis  Christi, 

Augustinus  super  illud  Psalmistse* :  Prorfw-  impugnare    videtur  non  tantum  ordinem 


cens  fcenwn  jumentis,  etc.  «  Producens,  in- 
quit,  f(Bnum,  id  est  tcmpoYa.\vd,jumentis,  id 
est  praedicatoribus,  ut  de  Evangelio  vivant, 
qui  Evangelium  annuntiant ;  et  herham,  id 
est  teraporalia,  servituti  hominum,  id  est, 
praedicatoribus  servis  hominum  pro  Chri- 
sto  *. »  Unde  Apostolus  * :  Cum  essem  liber 


pauperum ,  verumetiam  ipsura  Suramura 
Pontificem,  qui  approbavit  huuc  vivendi 
modum;  nec  etiam  tantum-ipsura,  verum- 
etiam  hunc  magnum  coetum  sanctorum , 
qui  mendicaverunt,  videlicet  Franciscum, 
Dominicura,  Alexium,  Benedictum,  et  ipsum 
cuneum  Apostolorum,  et  Prophetarura,  nec- 


ex  omnibus,  omnium  me  servum  feci;  quae     non  et  ipsum  Dominum  Jesum  Christura, 


servitus  est  ex  charitate,  quae  facit  hurai- 
les,  qui  pro  Christo  servi  hominum  fmnt, 
utiUtati  fratrura  attendentes.  Haec  sunt  ju- 
menta  quibus  debetur  herba  et  merces, 
quia  serviunt.  De  quibus  dicitur  *  :   JYon 


quem  Scriptura  non  veretur  dicere  ^°  pawpe- 
rem  et  mendicum :  cum  majora  de  ipso  di- 
cat^  et  sentiat  fides  nostra,  scihcet  quod  pro 
nobis  non  tantum  pauper  et  mendicus  fuit, 
propter  nostrum  exemplum,  sed  etiam  nu- 


alligabis  os  hovis  triturantis.  Et  ^ :  Dignus  datus  et  vilificatus  usque  ad  abjeclionis  ge- 

est  operarius  mercede  sua.  Debentur  enim  nus  extremum ,  ut  exemplum  daret  perfecte 

praedicatoribus  temporalia,  quia  largiuntur  contemnendi  mundura.  Postremo,  super  haec 

spiritualia.  Unde  Apostolus  ®  :  Si  semmaui-  omnia   mala,  subverti   videtur  universus 

7nusvohisspiritualia,7ion7nagnumestsives-  Ecclesiae  status.  Sic  (c)  enira  illicitum  est 

tra  carnalia  metamus.  Pro  quibus  dicitur  '^  :  per  eleemosynarum  acceptionem  pauperi- 

Beatus  qui  praeoccupat  vocem  perituri,  id  bus  Christi  accipere  amplitudinem  et  mul- 

est  ^  qui  intelligit  super  egenum  etpauperem.  titudinera  possessionura  et  raagnorura  redi- 


Non  enim  ita  debes  agere  bovi  trituranti,  ut 
mendico  transeunti.  IUi  enim ,  id  est  men- 
dico,  das  quod  legitur^  :  Omni  petenti  da; 
huic  etiara  non  petenti  dare  debes.  Vide 
ergo  ne,  si  (6)  indigeat  miles  Christi,  ut  pe- 
tat,  te  judicet,  id  est,  damnabilem  ostendat. 
Sicut  enim  dicitur  Me  illo,  qui  te  quaerit :  Da 
omni  petenti:  sic  de  eo  praedicatore,  quem 
tu  quaerere  debes,  dicitur :  Desudet  eleemo- 
syna  in  manu  tua,  donec  invenias  justum 
eui  des.  Omni  petenti  ergo,  quicumque  sit, 
da,  agnoscens  in  eo  cui  des;  sed  multo  ma- 


tuum  :  quis  enim  ita  absurdus  est,  qui  dicat 
licere  alicui  accipere  talentum  auri,  et  non 
frustum  panis  ?  Quod  si  hoc  verum  est, 
cum  universarura  ecclesiarura  possessiones, 
tam  in  religiosis  proprietatem  habentibus, 
quam  in  clericis  saecularibus,  habeantur  per 
acceptionem  eleemosynarum  voluntarie  et 
gratis  datarum,  videbitur  ex  hoc  subverti 
status  universarum  ecclesiarum ,  si  eleemo- 
synas  accipere,  vel  de  eleemosynis  vivere, 
seu  in  parva  quantitate,  seu  in  magna,  illi- 
citura  judicetur ,  nisi  forte  quis  dicat,  quod 


gis  da  servo  Dei ,  railiti  Christi ,  etiam  non     licitum  est  accipere ,  sed  non  est  licitum 


1  Psal.  ciJi,  14.  —  ^  August.,  Enarr.,  in  Psal.  ciir, 
n.  9,  serm.  iii,  quoad  sensum.  —  '  1  Cor.,  ix,  19.  — 
*  Ihid.,   9.  —  ^  Luc,   X,  7.  —  6  1  Cor.,  i\,  H.  — 


'  Aug.,  ubi  sup.,  n.  10,  quoad  sensum.  —  *  Psal.  LX, 
2.-9  Luc,  VI,  .30.  ~  10  Psal.  xxxix,  18. 

(a)  Cat.edit.  primum.— (6)  S«pp/.  sic—  (c)  ^/.  Si 


CONTRA  MAGISTRUM  GUILELMTTM.  383 

petere.  Sed  hoc  rriirum  videtur ,  quod  ali-     pane  corporali ,  sed  de  pane  spirituali.  Et 
quis  possit  in  illud  quod  majus  est,  et  non     quod  illud  sit  verum,  apparet  per  Glossam 


possit  in  illud  quod  minus  est ;  quod  aliquod 
monasterium  possit  recipere  ccDtum  marcas 
auriinreditibusabaliquo  principe,  et  unus 
pauperculus  non  possit  (a)  suse  indigentiae 
relevationem  suppliciter  implorare  ;   qnod 


ibidem  :  «  Nec  semen  ejus  qiiaerens  panem 
spiritualem,  id  est  indigere  pane  verbi  Dei, 
quia  verbum  Dei  semper  cum  eo  est.  »  Po- 
testetiam  littera  sicconstrui,  ut  intelligatur: 
Non  vidi  justum  derelictum,  nec  semen  ejus 


aliquis  possit  ex  amicitia  petere  ab  amico,  et  quaerens  panem  vidi  derelictum ;  quia,  se- 

Christianus  non  possit  charitatem  [b)  petere  cundum  quod  dicitur  super  illud  PauU  Apo- 

a  Christiano ;  et  quod  aliquis  possit  petere  stoli  :  Non  te  deseram,  neque  derelinriuam ; 

ahqua  expedientia  adahcujusdivitis  monas-  Glossa  :  «  Derehnqueretur  ihe,  qui  fame  pe- 

terii  securitatem  et  abundantiam,  et  pauper  riret.  »  VuU  ergo  dicere  Propheta,  quod  nec 

voluntarius  non  possit  petere  vita3  susten-  justum,  nec  semen  ejus,  vidit  fame  mor- 


tamentum  ;  et  quod  ahquis  scholaris  possit 
Hcite  raendicare  pro  amore  proficiendi  in 
cognitione  scientiae ,  quae  inflat,  ut  tandem 
perveniat  ad  temporales  divitias,  et  pauper 
religiosus  non  possit  petere  pro  amore  pro- 
ficiendi  in  charitate  et  humilitate,  quae  aedi- 


tuum  :  et  hoc  a  paupertate  non  revocat,  sed 
polius  invitat. 

Ad  iUud  quod  objicitur,  quod  mendicatio   Adni. 
est  malum,  quod  imprecatur  Psalmista  in 
spiritu  Dei  loquens ;   dicendum ,  quod  est 
mendicatio  voluntaria,  et  mendicatio  coacta. 


ficat,ut  tandem  perveniat  ad  vitam  aeter-     quae  est  cum  murmure  et  impatientia.  Pri- 
nam;  et  csetera  consimiha  quae  valdeviden-     ma  est  meritoria;  secunda  est  demeritoria, 


tur  absurda.  Si  ergo  haec  omnia  non  parva, 
sed  magna  inconvenientia  sunt,  te.nendum 
est,  quod  hceat  pauperibus  sustentarideelee- 
mosynis  ahorum,  saltem  secundum  tertium 
mendicandi  modum  superius  explicatum. 
Ad  ar-  Ad  iUud  quod  primo  objicitur  in  contra- 
^pTnfs''  rium,  quod  non  est  inopia  timentibus  Deum, 
°Ad*'T  dicendum  quod  duplex  est  inopia,  sciUcet 
corporaUs  et  spiritualis.  Yerbum  autem  illud 
inteUigitur  de  inopia  non  quacumque,  sed 
spirituali.  Et  quod  iUud  sit  verum ,  apparet 
per  illud  quod  immediate  sequitur  :  Divites 
eguerunt^  et  esurierunt,  constat  quod  Ulud 
non  intelligitur  de  egestate  divitiarum  ma- 
terialium  :  restat  igitur,  quod  de  inopia  spi- 
ritualium,  quae  licet  sit  in  divitibus,  non  ta- 
men  est  in  timentibus  Deum,  quia  timor  est 
initium  sapientiae,  de  qua  dicitur  •  :  Vene- 
runt  mihi  omnia  bona  pariter  cum  illa. 
Ad  II.  Ad  Ulud  quod  objicitur  de  psalmo  :  Non 
vidi  justum  derelictum,  dicendum,  quod  du- 
plex  est  panis,  scilicet  corporalis  et  spiritua- 
lis.  Verbum  autem  illud  non  intelligitur  de 


et  afflictiva.  Et  Psalmus  inteUigitur  de  se- 
cunda,  non  de  prima.  Et  quod  iUud  sit  verum, 
apparet  per  lextum,  quia  dicitur :  Nutantes 
transferantur,  et  ejiciantur :  et  haec  omnia 
in  caactionem  et  violentiam  sonare  videntur. 

Ad  illud  quod  objicitur  de  Ecclesiastico  ,  Adiv. 
Fili,  in  vita  tua  ne  indigeas;  diceridum 
est,  quod,  juxta  distinctionem  praehabitam, 
verbum  iUud  inteUigendum  est  de  indigen- 
tia  spirituali  respectu  gratiae,  non  de  tempo- 
raU  respectu  sustentationis  naturae.  Et  quod 
sit  verum,  apparet  per  Glossam  :  «  Ne  indi- 
geas,  inquit  Glossa,  virtutibus  vel  bonis  mo- 
ribus.  » 

Ad  iUud  quod  objicitur,  quod  beatius  est  m  v. 
magis  dare,  quam  accipere,  dicendum  quod 
iUud  est  verum,  quando  acceptio  eleemosy- 
nae  venit  ex  necessitate  naturae,  non  autem 
quando  venit  ex  supererogatione  justitiae, 
juxta  distinctionem  factam  in  principali  so- 
lutione.  Et  quod  iUud  sit  verum ,  apparet 
per  illud  quod  dicitur  in  libro  de  Ecclesia- 
sticis  dogmatibus  ^ :  ot  Bonum  est  faculta- 


'  Sap.,  VII,  11.  —  *  Genn.,  de  Eccl.  Dogm.,  xxsviil, 
71,  inter  Oper.  Aug.,  App.  loiu.  VIII. 


(a)  CcBf.  edit.  unum  pauperculum  non  possc.  — - 
(6)  Item  charitate. 


384 


DE  PAUPERTATE  CHHISTI 


tes  cum  dispensatione  pauperibus  erogare ; 
nielius  est,  pro  intentione  sequendi  Domi- 
num  insimul  (a)  donare,  et  absolutum  a  sol- 
licitudine  cum  Christo  egere.  »  IIoc  ipsum 
dicit  Augustinus  in  libro  De  bono  conjugali  \ 
sicut  in  praicedenli  questione  allegatum 
fuit. 
Advi.  Ad  illud  quod  objicilur  de  Glossa,  quod 
omnibus  pro  Deo  spretis,  debent  labore  ma- 
nuum  operari,  dicendum  quod  illud  est  con- 
silium,  quautum  ad  primum,  quod  diciturV: 
Yendite  quce  possidetis',  quantum  ad  se- 
cundum  autem,  est  solum  de  bene  esse  con- 
silii,  quod  non  astringit  etiam  viros  perfe- 


tat  non  occupatis  circa  majora,  manifestum 
est,  quia  tunc  Apostoli  praedicationi  miuime 
vacabaut.  Unde  Chrysostomus  ^  :  «  Yenit  Si- 
mon  piscari,  quia  neque  Christus  continue 
cum  eis  erat,  neque  Spiritus  datus  erat,  ne- 
que  quid  commissum  erat :  tunc  neque  quid 
habentes  agere,  tunc  artem  tractarunt. »  Et 
ex  hoc  non  habetur,  quod  perfecti  teneantur 
operari  manualiter,  nisi  forte  cum  non  ha- 
bent  spiritualem  et  meliorem  exercitatio- 
nem.  Praeterea,  esto  quod  vir  perfectus  te- 
netur  [b)  manibus  suis  operari,  ex  hoc  tamen 
non  potest  inferri,  quin  pro  sui  humiliatione 
et  aliorum  sedificatione  posset  eleemosynas 


ctos,  illos  potissime  qui  possunt  circa  majora  humihter  petere  pro  loco  et  tempore. 

bona  occupari.  Et  quod  illud  sit  verum  ,  ap-  Ad  aliud  quod  bbjicitur  de  Glossa,  quod 

paret  per  eamdem  Glossam,  cum  subdilur :  nullatenus  aliquid  desiderandum- nec  peten- 

«  Unde  vivatis,  vel  eleemosynas  faciatis.  »  dum  ;  dicendum,  quod  dupliciter  potest  quis 

Certum  est  enim,  quod  illi  qui  omnia  simul  petere  ab  ahquo  :  vel  propter  desiderium 

pro  Deo  dederunt,  ad  ulteriores  eleemosynas  alienae  rei ,  vel  propter  desiderium  aliense 

faciendas  minime  astringantur  :  et  ideo  illa  salutis.   Primum  prohibet  Apostolus  tam- 

glossa  non  exprimit  quod  est  de  essentia  et  quam  malum,  et  in  lege  prohibitum,  qua 

substantia  consilii,  sed  magis  secundum  be-  dicitur  * :  Non  concupisces  rem  proximi  tui. 


AJ    VII. 


ne  esse,  secundum  statum  et  conditionem 
aiiquarum  personarum,  quae  magis  sunt  ido- 
neae  ad  manualiter  operandum,  quam  ad  ali- 
quid  magis  arduum  faciendum.  Nam  si  aU- 
ter  diceretur,  quod  illud  esset  de  essentia 
perfectionis  consilii,  tunc  nulh  illud  consi- 
lium  implevissent,  nisi  qui  operati  fuerunt 


Secundum  autem  non  prohibet,  quia  lex 
charitatis  non  prohibet ,  quae  mutuis  habet 
beneficiis  confoveri,  et  onus  alterius  facit  ab 
altero  snpportari.  Quid  enim  tam  absurdum 
est,  quam  ut  credamus  Apostolum  dene- 
gasse,  quod  nuUus  ab  altero  petat  nec  bene- 
ficium,  nec  auxilium,  nec  solatium,  ex  pie- 


manualiter ;  ac  per  hoc  apostoli  alii  a  Paulo  tatis  et  charitatis  fme  ?  Et  quod  illud  sit 
et  Barnaba,  et  alii  plurimi  Sanctorum  per-  verum,  apparet  per  illud  quod  dicit  Aposto- 
fectissimorum,  quos  non  legimus  fuisse  ma-     lus  de  seipso,  regratians  eis  de  beneficio  col- 


nualiter  operatos,  non  judicaremus  fuisse 
perfectos.  Yerum  est  utique,  quod  perfectio- 
ni  evangelicae  consonat  operatio  manualis, 
si  tamen  non  impediat  majora  bona.  Unde 
Glossa,  superillud^ :  Vadopiscari ' :  «Scien- 
dum  est,  non  fuisse  prohibitos  arte  sua  licita 
victum  quaerere,  apostolatus  integritate  ser- 
vata,  cum  unde  viverent  non  haberent,  et 
sic  illis  laborantibus  adjicit  Deus  necessaria, 
quae  promisit. »  Sed  quod  hic  labor  compe- 

1  August.,  de  Bon.  conj.,  n.  8.  —  ^  Luc,  xii,  33.  — 
3  Joa7i.,  XXI,  3.  —  ■*  Gioss.,  ex  Bed.  in  hunc  loc.  — 
'  Chrysost.,  n  Joan.,  hom.  lxxxvji,  al.  Lxxxvi,  n.  2. 


lato  "^  :  Non  qucero  datum,  sed  requiro  fru- 
ctum  abundantem  in  ratione  vestra.  Secun- 
dum  enim  quod  exponit  Augustinus  libro 
tertiodecimo  Confessionum  * :  «  Datum  quae- 
rit,  qui  delectatur  praecipue  in  re  accepta ; 
fructum  requirit,  qui  delectatur  in  salute 
aliena.  »  Haec  est  verborum  Augustini  sen- 
tentia,  licet  verba  sint  mutata. 

Ad  illud  quod  objicitur  de  Glossa,  quod 
egestas  facit  a  justitia  declinare,  dicendum, 

—  6  Exod.,  XX,  n.  —  7  Philip.,  IV,  17.  —  8  August., 
Conf.,  lib.  XIII,  c.  xxvi,  u.  4i, 

(a)  Al.  semel.  —  {b)  Leg.  tcneretur. 


Ad  VIII. 


CONTR.\  MAGISTRUM  GUILELMUM.  m 

quod  siciit  divitiae  non  sunt  in  culpa,  sed  tu  qui  manibns  propriis  victum  sunm  non 

cupiditas  divitiarum,  sic  egestas  in  culpa  quffirunt,  curapossent,  et  hoc  essetdamnare 

non  est,  sed  impatieniia  egestatis,  quam  qui  totum  mundum.  Quod  iterum  se  non  exten- 

habet,  a justitia declinat,  dura,  fugiendo  eges-  dit  ad  pauperes  vohmtarios  et  perfectos,  hoc 

tatem,  vadit  post  pecuniam,  quam  qui  sequi-  apparet  ex  ipsa  Glossa  quae  dicit  :  «  Ut  non 

tur  de  facili,  declinat  ajustitia.  Qwi  enim  *  compellantur   egestate  necessaria  petere.  « 

volunt  divites  fieri,  incidunt  in  tentationes,  Tales  enim  non  mendicant  sicut  egestate 

et  in  laqueum  diaboli^  et  desideria  multa  et  compulsi,  sed  sicut  amore  perfectionis  in- 

nociva.  Et  sicut  talis  egestas  est  mala,  sic  et  ducti.  Postremo,  quod  non  se  extendat  nisi 

mendicatio  ex  taU  egestate  proveniens  cul-  ad  eos,  qui  non  sunt  circa  majora  occupati, 

panda.  Cum  autem  plus  p!acet  penuria,  apparet  cx  ipso  textu ' :  ^wdmmws  (/MOsdam 

quam  abundantia,  et  homo  propter  amorem  inter  vos  ambulare  inquiete,  nihil  operan- 

paupertatis  contemnit  abundantiam  terreni-  tes,  sed  curiose  agentes.  His  autem,  qui 

tatis,  tahs  non  habet  occasionem  declinan-  ejusmodi  sunt,  demintiamus :  ut  cum  silen- 

di  pro  tali  egestate  a  justitia;  et  talis  est  tio  operantes^  panem  suum  manducent.  Et 

paupertas  et  mendicatio,  quse  spectat  ad  per-  quod  istud  sit  verum,  patet  per  Ambrosium, 

fectionem  evangehcam.  Et  quod  ista  respon-  qui  super  illud  * :  Dimitte  mortuos  sepelire 

sio  sit  recta,  patet  per  ipsam  Glossam,  in  mortuos  suos^  dicit  sic ' :  «  Docet  Dominus 

qua  dicitur,  quod  «egestas,  dum  saturari  minora  bona,  pro  utilitate  majorum,  esse 

ciipit,  dechnat  a  justitia.  »  Egenus  est,  qui  prseterraittenda.Majasest  enimanimasmor- 

cupit  saturari.  Est  egenus,  qui  non  amat  tuorum  praedicando  suscitare,  quam  corpus 

paupertatem,  sed  saturitatem;   non  penu-  mortuum  in  terra  abscondere.  »  Unde  et 

riam,  sed  abundantiam.  Et  talis  non  estpau-  Apostoli  dicebant ':  Non  est  cequum  nos  de- 

per  evangeUcus,  aut  coelestis,  qui  mendicat  relinquere  verbum  Dei,  et  ministrare  men- 

ex  supererogatioue  justitiae;  sed  potius  cu-  sis.  Apparet  etiam  per   Hieronymum,  in 

pidus  et  terrestris,  qui  mendicat  ex  vitiosi-  Prologo  super  Job,  dicentem  sic  '  :  «  Si  fls- 

tate  culpae,  secundum  prius  habitam  respon-  cellam  jungo  texerem ,  aut  palmarum  fo- 

sionem.  ha  complicarem,  ut  in  sudore  vultus  mei 

AdilludquodobjiciturdeGlossa,  quodvult  comederem  panem  meum,  et  ventris  opus 

Apostolus  ^  servos  Dei  corporahter  operari,  soUicita    mente  pertractarem,  nuUus  mor- 

etc. ;  dicendum ,  quod  iUud  velle  (a)  non  est  deret,  nuUus  reprehendere.  Nunc  autem, 

veUe  praecepti,  sed  admonitionis ;  aut    si  quia  juxta  senteutiam  Salvatoris  *,   volo 

est  veUe  praecepti,  non  se  extendit  ad  om-  operari  cibum,  qui  non  perit,  et  antiquam 

nes,  aut  (6)  ad  eos  qui  volunt  egere ;  sed  (c)  divinorum  voluminum  viam  sentibus  vir- 

ad  iUos  tantum  se  extendit,  qui  non  possunt  guUisque  purgare,  error  mihi  geminus  in- 

majora  agere.  Et  ex  hoc  non   coUigitur ,  figitur,  corrector  scriptorum  falsarius  vocor, 

quod  pauperum  vita  sit  mala,  qui  mandu-  et  errores  non  auferre,  sed  serere.  »  Hoc 

cant  et  manibus  suis  non  operantur,  sed  me-  etiam  apparet  per  beatum  Augustinum,  in 

Uoribus  et  salubrioribus  exercitUs  occupan-  Hbro  de  opere  Monachorum ,  ubi  dicit  ^ , 

tur.  Et  quod  istud  sit  verum ,  manifestum  quod  «  iUi,  qui  habebant  in  hoc  saeculo  ali- 

est :  nam  si  verbum  iUud  :  Qui  non  vult  quid ,  quo  facile  sine  opificio  sustentarent 

operari,  non  manducet,  simpUciter  esset  vitam  istam,  quod  conversi  ad  Dominum  in- 

praeceptum,  tunc  omnes  essent  in  malo  sta-  digentibus  disperliti  sint,  quod  tales  ad  ope- 

2.  —  '  Hieron.  —  '  Joan.,  \i,  27.  —  ^  Aug.,  de  Oper. 

i  I  Tim.,  VI,  9.  —  Ml  Thess.,  ui,  12.  —  »  Ibid.,  Monach.,  x\v,  32,  quoad  sensum. 

H-12.  —  *   Lhc,   IX,    60.   —  5  Auibios.,  in   Luc,  («)  Ccet.  edit.  add.  aut.  —   (^)  Ctet.  edit,  sed.  — 

lib.  VII,  n.  34  et  seq.,  quoad  sensum.  —  «  Act.,  vi,  (c)  Cast.  edit.  deest  sed, 

TOM.  XIV.  '25 


386 


DE  PAUPERTATE  CIIRISTI 


ra  manualia  non  tenentur,  vel  coguntur, 
nec  ad  quaerendum  victum  proprium.  »  Et 
rationem  postea  reddit  inferius,  quia  «  illi , 
qui  pauperes  sustentaverunt,  de  eleemosynis 
pauperum  sustenlari  debent,  et  possunt.  » 
Ait  enim  sic ' :  «  Omnium  Ciiristianorum  una 
respublica  est,  et  ideo  quisquis  Christianis 
ubilibet  necessaria  erogaverit,  undecumqne 
etiam  ipse  quod  sibi  necessarium  est  accipit, 
de  Gln-isti  bonis  accipit :  quia  et  ubicumque 
ipse  talibusdedit,  quisnisi  Christusaccepit?» 
Si  ergo,  secundum  Ambrosium,  majora  bo- 
na  propter  minora  non  sunt  praitermiltenda, 
et  secundum  Hieronymum,  raajora  sunt 
bona  prsedicationis  et  instructionis,  quam 
manualis  operationis ,  et  secundum  Augu- 
stinum,  ad  hujusmodi  operanon  astringun- 
tur,  qui  fuerunt  divites  delicati :  manifeste 
apparet,  quod  intenti  praedicationi,  et  ope- 
ribus  misericordise  spiritualis,  ad  hujusmodi 
opera  non  sunt  astricti,  sed  debent,  et  pos- 
sunt  de  eleemosynis  sustentari.  Et  hoc  est, 
qiiod  Augustinus  in  eodem  libro  ante  haec 
verba  praemittit  ^,  quod  «  hujusmodi  po- 
testatem  habent ,  si  evangeUstse  sunt ,  si 
rainistri  altaris,  si  dispensatores  sacramen- 
torum.  »  Si  enim  corporalia  opera  facien- 
do,.  meretur  quis  suum  sustentamentum , 
multo  fortius  spirituaha  opera  iraponendo, 
quae  corporalibus  operibus  merito  praefe- 
runtur.  Fateor  igitur,  quod  verum  est,  quod 
si  quis  adeo  esset  potens  et  spiritu,  et  car- 
ne,  quod  posset  corporaUter  operari,  et  ni-- 
hilominus  pro  loco  et  tempore  spirituali- 
bus  vacare  exercitiis,  et  ecclesiasticae.  uti- 
Utati,  quod  agendo  perfectius  faceret.  Sed 
quis  adhoc  plene  idoneus,  cum  multo  labore 
sudatum  sit,  ut  veritas  cognoscatur,  ut  co- 
gnita  dihgatur,  et  cognita,  et  dilecta,  aliis 
proponatur?  Ad  hoc  enim  necessaria  est 
continuitas  lectionis,  et  orationis,  et  raedi- 
tationis,  quibus  qui  vult  solhcite  intendere, 
parum  potest  occupari  circa  corporalem  la- 
borem.  Laudandus  est  igitur  et  suadendus 

1  Auc.,  de  Opere  Monach.,  xxv,  33.  —  -  Ibid.,  xxi, 
24.  —  '  Chrysost.,  in  Matth.,  hom.  xc,  al.  xci,  n.   3 


labor  corporaUs ,  sic  tamen  ut  non  impedia- 
tur  fervor  orationis,  nec  fructus  praedicaUo- 
nis,  nec  observantia  regularis. 

Ad  id  quod  objicitur  de  Glossa,  quod  ad  Ad  x 
aUenam  mensam  accedens,  necesse  habet 
adulari,  dicendum,  quod  Glossa  semetipsam 
exponit  in  hoc,  quod  dicit  :  «  Otio  deditus  ;» 
in  quo  insinuat,  quod  iUe,  qui  aUenaui  men- 
sam  quserit ,  et  mendicat  pro  otiositate  fo- 
venda,  iUe  pronus  est  ad  blandiendum.  Et 
quid  mirum,  si  iUe,  qui  dUigit  otium,  et 
fovet  ventrem  suum ,  in  verbum  prorumpit 
adulatorium  ?  Sed  ex  hoc  non  damnatur 
pauper  evangeUsta,  qui  ad  aUenam  mensam 
convenit  propter  evangeUzandura,  et  irai- 
tandura  Christum.  Nam  si  tales,  hoc  ipso 
quod  pauperes,  et  aUenam  mensam  acce- 
dentes,  essent  adulatores,  tunccum  Christus 
Apostolos  misit  ad  EvangeUum  praedican- 
dum,  et  ad  vivendum  de  sumptibus  aUenae 
mensae^  potius  fecisset  tunc  apostolos  suos 
adulatores,  quara  veros  praedicatores.  Ipse 
enim  Christus  fuisset  adulator  perraaximus, 
qui  frequenter  invitabatur,  et  comedebat  in 
doraibus  Pharisaeorum.  Unde,  si  recte  intel- 
Ugiraus,  adulationis  vitiura  potius  est  an- 
nexura  divitibus  mundanis,  quam  pauperi- 
bus  evangelicis  et  voluntarns.  Unde  Chryso- 
stomus,  in  horailia  sui^er  MatthcBum,  loquens 
de  divitibus,  dicit  sic  ®  :  «  Adulari  necesse 
est  multos  etprincipes,  et  subjectos,  et  mul- 
tis  indigere,  et  turpiter  servire,  et  formida- 
re,  et  suspicari,  et  timere  eorum,  qui  su- 
spicantur,  oculos,  et  timere  calumniatorum 
ora,etaUorum  (a)  avarorumconcupiscentias. 
Sed  non  paupertas  est  aUquid  tale,  sed  con- 
trariura  in  (6)  universura.  Regio  (c)  est  non 
furibus  subjecta,  sed  raunita,  portus  tranquU- 
lus,  et  palaestra,  et  gymnasium  philosophiae. 
Audite,  quicuraque  horum  pauperes  estis_, 
magis  autem  et  quicumque  ditari  concupi- 
scitis  :  non  pauperera  esse  malum  est,  sed 
non  velle  pauperem  esse;  neque  malum  exi- 
stima  esse  paupertatem^  et  non  erit  tibi  ma- 


et   4.  —  {o)    CcEt.  cdit.  add 
(c)  Al.  Religio. 


,1,    -  (A)  Beest  in.  — 


CONTRA  MAGISTRUM  GUILELMUM. 

lum.  »  Et  paulo  post :  «  Non  enim  mihi  eos, 
qui  accusant  paupertatem,  afferas,  sed  eos  qui 
peream  fulserunt.  Cum  hac  EHas"  educatus, 
raptus  est  illa  heatarapina;  cum  hac  ElisiBus 
claruit;  cumhac  Joannes,  cum  hac  Apostoli 
omnes.  Cum  avaritia  vero  Achab,  Jezahel, 
Giezi,  Judas,  Nero,  Caiphascondemnatisunt.» 
Ad  illud  quod  ohjicitur  de  decreto  Urbani, 
dicendum,  quod  triplex  est  defectus  in  alle- 


387 


communi^  quam  in  privatis  privilegiis,  quia 
non  habet  imperium  par  in  parem,  et  con- 
stitutio  prior  non  prajjudicat  posteriori,  nec 
commune  privato,  nec  lex  communis  privi- 
legio,  sed  potius  e  converso.  Nec  ex  hoc  po- 
test  argui  instabilitas,  seu  contradictio  inter 
recfores  Ecclesiae,  quia  statuta  mutari  pos- 
sunt  et  debent  pro  loco  et  tempore,  sicut  pa- 
tet  in  statuto  de  gradibus  parentelae,  et  ahis 
gatione  ilUus  decreti.  Primus,  quia  decre-  plurimis,  quae  juste  a  principio  staluta  fue- 
tum  illud  est  ad  Episcopos,  qui  debent  pa-  runt,  et  nihilominus  alia  non  minus  juste 
scere  mendicantes,  non  ad  illos,  qui  egent.      introducta  sunt. 

Unde,  sicutillalexDeuteronomii^:  JVonmY         Ad  illud  quod  objicitur  de  consecratione  Ad  xn 
omnino  indigens  et  mendicus  inter  vos,  non     ecclesise,  dicendum,  quod  et  in  illius  decreti 
est  data  contra  mendicitatem  pauperum,  sed     allegatione  tripliciter  defectus  est :  primo , 
contra  tenacitatem  divitum,  quod  patet  per     quia  statutum  iUud  de  consecratione  eccle- 
hoc  quod  eodem  capitulo  subjungitur  ^ :  Non     siae  non  dotatae,  factum  est  in  alleviationem 


deerunt  pauperes  in  terra  hahitationis  tuce, 
idcirco  prcecipio  tibi  ut  aperias  manum 
tuam  fratri  tuo  egeno,  et  pauperi ;  sic  et  hic 
lex  datur  Episcopis  abundantibus,  ad  sus- 
tentationem  pauperum  clericorum,  et  eo- 
rum  potissime,  qui  non  egent  voluntarie , 
sed  compulsi,  ne  propter  indigentiam  effi- 
ciantur  circa  divinum  obsequium  indevoti. 
Secundus  defectus  est ,  quod  decretum  il- 
lud  inducitur  ad  probandum ,  quod  clerici 
non  debent  habere  proprium,  sicut  apparet 
in  fine  capituli  (a),  ubi  dicitur  :  «  His  omni- 
bus  claret,  quod  clericis  nuUo  modo  hcet 
proprium  habere;  quod  si  habuerint,  non 


Episcoporum ;  secundo,  in  dilatationem  di- 
vini  cultus;  et  tertio,  in  solationem  clerico- 
rum  ministrantium,  qui  nolunt  se  astringere 
voluntarie  ad  paupertatis  votum.  Horum 
autem  contrarium  in  proposito  invenitur. 
Nam  minus  gravantur,  et  Episcopi,  et  Ec- 
clesia,  de  rehgiosis  viventibus  de  eleemosy- 
nis,  quam  si  eis  provideretur  in  beneficiis  et 
praebendis.  Secundo,  quia  cultus  Dei  non 
augmentaretur,  sed  polius  diminueretur,  si 
hic  modus  vivendi  de  medio  toUeretur.  Ter- 
tio,  quia  tales  pauperes  voluntarii  libentius 
Deo  serviunt  mendicando,  quam  etiam  Deo 
servirent  pro  magno  beneficio ,  et  magis 


erunt  clerici. »  Unde  per  illud  decretum  non     sunt  contenti  parvulis  eleemosynis ,  quam 
praecluditur  via  pauperibus,  quinihil  volunt     magnis  beneficiis  et  prcebendis. 


habere  proprium,  sed  potius  aperitur.  Ter- 
tius  defectus  est,  quia  sicut  habere  proprie- 
tatem  in  communi  comprobatum  et  appro- 
batum  est  auctoritate  summi  Pontificis,  sci- 
Ijcet  Urbani,  sic  modus  vivendi  in  altissima 
paupertate  auctoritate  summi  Pontificis  ^  ap- 
probatus  est,  sicut  patet,  de  excessibus  prce- 
latorum :  Nimis  prava  *,  etc.  Unde  decretum 
Urbani  Papae  praejudicare  non  potuit  aucto- 
ritati  Innocentii,  Honorii  et  Gregorii,  qui 
istum  modum  approbaverunt  tam  in  jure 

1  Deut.,  XV,  4.  —  Mbid.,  H.  —  sScilicet  Gregorii  IX. 
—  *  Decret.  Greg.,  lib.  V,  tit.  xxxi,  c.  xvii. 


Ad  illud  quod  objicitur  de  lege  et  (6)  de  ai  xrn. 
mendicantibus  validis,  dicendum,  quod  si- 
mihter  triplex  defectus  est  in  ilhus  legis  alle- 
gatione.  Primus,  quia  lexillaintroductafuit 
contra  quosdam,  qui  tempore  famis  paupe- 
rum  eleemosynas  usurpabant,  simulantes 
inertiam.  Secundus,  quia  illi  tales  onerosi 
erant,  et  nullam  utihtatem  reipubhcae  affe- 
rebant.  Terlius,  quia  tales,  qui  laborare  po- 
terant,  et  tunc  in  nihil  occupati  erant,  et 
abundare  volebant,  proni  erant  ad  maleficia 
et  rapinas.  Et  ideo,  justo  judicio  rector  rei- 

(«)  Imo  post  c.  XVII.  —  (6)  Del.  ct. 


388 


publicae  tales  a  mendicatione  arcebat,  et 
poena  gravissima  puniebat.  Secus  autem 
omnino  in  pauperculis  Religiosis,  in  quibus 
nec  simulatio  inertiae,  nec  amor  otii,  nec 


DE  PAUPERTATE  CnRISTI 

Christi  imitatores  et  evangelizatores.  Quia 
enim  Cbristuni  imitantur  per  observanfiam 
disclplinai  regularis,  in  qua  vacant  divinis 
laudibus,  orationibus,  vigiliis,  et  aliis  regu- 


periculum  rapinse ,  ac  per  hoc  nec  dam-     laribus  disciplinis,  et  Deum  colunt,  et  hos- 


Ad  XIV, 


num  Ecclesiae,  ped  potius  amor  virlutis 
perfectae  reperitur  :  ideo  non  arcentur  lege 
humana,  sed  potius  praedicantur  lege  di- 
vina. 

Ad  illud  quod  objicitm%  quod  mendicare 
est  indifferens,  dicendum ,  quod  mendicare, 
quantum  est  de  se,  non  est  perfectionis,  nisi 
pra^suppositauniversali  abrenuntiatione  om- 
nium,  quae  quidfem  est  secundum  divinum 
consilium,  in  quo  Dominus  expressit  ado- 
lescenti,  quod  si  illud  impleret,  hoc  ipso  ad 
perfeclionis  cumulum  pcrveniret.  Ait  enim  * : 
Si  vis  perfectus  esse^  vade,  et  vende  omnia. 


tem  impugnant,  et  ea  quae  sunt  infirma,  et 
non  munila  in  castris  Ecclesiae,  protegunt 
et  defensant;  rursus,  quia  (e)  verbum  veri- 
tatis  annuntiant,  similiter  Deum  laudant,  et 
hostem  impugnant,  et  audientes  aedificant, 
et  informnnt :  et  ideo,  cum  haec  opera  eorum 
sint  Ecclesiae  valde  utilia,  et  pernecessaria, 
nulli  dubium  est,  quin  mereantur  sustenta- 
tionem  suam  :  et  ideo  non  illicite  faciunt,  si 
hanc  humiliter  et  soppliciter  petunt.  Sicut 
enim  oculus,  videndo^  operationem  facit  ma- 
nui  pernecessariam,  ita  quod  manus  oculo 
non  potest  improperare,  nec  dicere  :  Opera 


Nec  addit :  Trade  (a)  mihi,  ut  inloculos  meos     tua  non  indigeo ;  quinimo  utilis  est  toti  cor- 


ponam,  et  sintomnia  communia;  sed  potius: 
Da  pauperibus.  Nec  subjunxit :  Vade  ad  lu- 
crandum  victum  tuum  per  laborem  ma- 
nuum;  sed  potius  :  Veni,  sequere  me.  In 
quo,  secundum  quod  Glossa  exponit,  in- 
telligitur  vocatio  ad  contemplandum ,  seu 
ad  Chrislum  imitandum  etevangelizandum. 
Ad  XV.  Ad  illud  quod  objicitur,  quod  perfectionis 
est  hberaliter  servire,  et  oblationes  (6)  refu- 


pori  ejus  operatio,  et  sic  meretur  sustentari, 
sicut  manus  et  pes,  et  membra  aha,  quae 
sunt  exposita  labori ;  sic  et  de  istis  membris 
Ecclesiae  nou  absurde  debet  et  potest  intel- 
hgi,  si  quis  pio  oculo  velit  istorum  oculorum 
operam  et  vigilantiam  intueri. 

Ad  illud  quod  objicitur,  quod  tales  sunt  Ad  xvn 
Giezi  imitatores,  quia  spiritualia  pro  tempo- 
ralibus  ministrant;  ad  hoc  satis  sufficienter 


gere,  dicendum,  quod  est  oblatio  (c)  veniens     respondet  Glossa  super  illud  *  :  Dispensatio 

ex  reatu  culpae,  et  ex  affectu  charitatis  per- 

fectae.  Prima  oblatio  (c)  est  vitanda ;  sed  se- 

cunda  est  acceptanda,  juxta  quod  dicitur  ^  : 

Nemini  quidquam  debeatis,  nisi  ut  invicem 

diligatis.  Laudat  enim  Dominus  ^  amicitiam 

spiritualium  virorum,  quae  fit  de  mammona 


mihi  credita  est :  «  Non  debemus  ideo  evan- 
gelizare  ut  manducemus,  sed  ideo  mandu- 
care  ut  evangelizemus,  ut  cibus  non  sit  bo- 
num  quod  appetitur,  sed  necessarium  quod 
adjicitur;  »  ut  illud  impleatur  "  :  Frimum 
qucerite  regnum  Dei,  et  justitiam  ejus,  et 


Ad  XVI. 


iniquitatis;  et  ad  corporis  Christi  mystici  hcec  omnia  adjicientur  vobis.  Unde  si  finem 

perfectionem  spectat,  quod  membra  sibi  in-  constitueret  quis  in  re  temporali ,   praedi- 

vicem    communicent   secundum   ralionem  cando  verbum  Dei,  absque  dubio  hic  per- 

dati  et  accepti,  ut  mutua  dilectio  {d)  vicissim  versus  esset,  quia  de  via  faceret  finem,  et 

possit  impleri.  esset  simihs  Giezi,et  Balaam,  qui  mercedem 

Ad  illud  quod  objicitur,  quod  qui  mendi-  iniquitatis  amavit,  et  aUis  pseudo-prophe- 

cant  ex  professione ,  aut  hoc  faciunt,  quia  tis,  qui  in  mercede  docebant,  et  in  muneri- 

pauperes,  aut  quia    praedicantes  ;    dicen-  bus  divinabant.   Si  autem  sustentationem 

dum  j   quod  hoe   faciunt ,   quia  pauperes  quaerunt  sicut  viam  ordinatam  ad  Evange- 


1  Maith.,  XIX,  2!.  —  '  Rom.,  xur,  8.  —  ^  Luc,,  xvi, 
9.  —  *  l  Cor.,  IX,  17.  —  ^  Muith.,  vi,  33. 


(«)  Cat.  edit.  Tradite.—  (6)  obligatioues,—  (c)  Item 
obligalio.  —  (d)  liem  diiigenlia.  —  (e)  Item  qui. 


CONTRA  MAGISTRUM  GUILELMUM. 


389 


Ad 
XVI 11 


liiim  praedicandum,  tunc  recte  incedunt,  et 
Apostolos  imitantur,  nec  a  veritatis  tramite 
in  quoquam  recedunt.  Unde  super  illud '  : 
Edentes  et  hibentes,  quce  apud  illos  sunt, 
dignus  est  enim  operarius  mercede  sua, 
Glossa  dicit  :  «  Nota  quod  uni  operi  praedi- 
catorum,  duae  mercedes  debentur  :  una  in 
via,  quae  nos  in  labore  sustentat  ;  alia 
in  patria,  quae  nos  in  resurrectione  remu- 
nerat.  » 

Ad  illud  quod  objicitur,  quod  perfectorum 

est  abstinere  a  specie  mala ,  dicendum  est, 

quod  illa  species  est  mala,  dum  homo  ralio- 

nabiliter  potest  suspicari  malum,  circum- 

stantiis  omnibus   pensatis  quae  occurrunt; 

sed  si  quis  recte  attendat  hujusmodi, .  sic 

praedicantes   non   habent  speciem  pseudo- 

Dui  Bunt  praedicatorum.   Nam  pseudo-praedicatores 

^„"  faisi  dicuntur  per  oppositum  ad  veros  praedica- 

pr^edica- ^Qj^gg^  Veri  autcm  praedicatores   dicuntur, 

tores.  '^  ' 

quorum  praedicatio  habet  auctoritatem,  ve- 
ritatem  et  utilitatem.  Falsi  sunt,  qui  habent 
horum  contraria,  velsimpliciter,  vel  in  parte. 
Sed  si  certe  velimus  attendere  modernum 
Ordinem,  praedicatores  haec  tria  habent  in 
se :  auctoritatem  quidein,  quia  missi  sunt  a 
Summo  Pontifice,  et  aliis  Praelatis^  qui  sunt 
domini  messis;  veritatem,  sicut  patet,  quia 
fidem  et  mores  praedicaverunt  secundum  le- 
gem  Evangelii;  utiUtatem,  quia  multos  de 
statu  culpae  vocaverunt  ad  statum  poeniten- 
tiae,  et  ideo  speciem  habent  et  simihtudinem 
majorem  incomparabiliter,  si  quis  pio  at- 
tenderet  oculo,  ad  praedicatores  veros_,  quam 
ad  pseudo,  Ucet  in  tanto  numero  vix  possit 
esse,  quin  aUqui  cum  Juda  diUgant  loculos, 
et  exorbitent  ab  itinere  recto.  Si  enim  Domi- 
nus  hoc  non  concessit  duodecim  ApostoUs, 
quos  personaUter  elegit,  quod  universaUter 
essent  boni,  quid  mirum  si  hoc  non  concedit 
congregationibus  aUis?  Nec  tamen  propter 
hoc  non  sunt  boni  damnandi  cum  malis,  si- 
cut  nec  mali  jusli  sunt,  Ucet  sint  permixti 
cum  bonis. 
ki*  XIX.      Ad  iUud  quod  objicitur,  quod  aut  habent 

luc,  X,  7.  —  *  Gloss,,  ex  Bed.,  m  luc,  lib.  III, 


auctoritatem ,  aut  non  habent,  dicendum 
quod  habere  auctoritatem ,  hoc  est  dupUci- 
ter  :  aut  ex  prima  institutione,  aut  ex  com- 
missione,  seu  demandalione ,  vel  per  aiia 
verba,  aut  ex  injuncto  officio,  aut  ex  con- 
cesso  privilegio.  Prima  est  auctoritas  priu- 
cipaUs  et  potestativa,  et  spectat  ad  Aposto- 
los,  et  ad  Septuaginta,  et  eorum  successo- 
res,  qui  sunt  Episcopi,  et  aUi  curati,  sicut 
Glossa  in  Lucam  dicit.  Secunda  est  auctoritas 
minus  principaUs,  et  potest  subauctoritas 
non  absurde  dici,  et  competit  his  qui  ab 
ApostoUs  mittuntur  tanquam  discipuU,  sicut 
Paulus  suos  discipulos  mittebat  ad  loca  di- 
versa;  et  potissime  ei  competit,  qui  est  loco 
Petri  principis  apostolorum,  imo  loco  Chri- 
sti,  qui  est  Dominus  universaUs  messis, 
propter  quod  et  habere  dicitur  plenitudinem 
potestatis.   Sicut   ergo    primis  habentibus 
auctoritatem  principalem,  competit  sumptus 
accipere  potestative,  sicut  dicit  Glossa,  se- 
cunda  (a)  ad  Timotheum,  (6)  secundo  * :  Labo- 
rantem  agricolam  oportet  primum  de  fructi- 
bus  percipere.  Ibi  Glossa  * :  «  Necessaria  sibi 
sumere  ab  his  in  quibus  Deo  militat,  et  quos 
tanquam  cultor  vineae  exercet,  vel  tanquam 
gregem  pastor,  non  est  mendicitas,  sed  po- 
testas  :  »  sic  illis,  quibus  competit  auctoritas 
subprinclpalis,  competit  accipere  supplica- 
tive.  Quod  disposuit  Spiritus  sanctus  ad  Ec- 
clesiae  utilitatem,  ut  non  tantum  efflceretur 
verbo  praedicationis ,  verum   etiam  verbo 
humilitatis.  Quomodo  ergo  didicit  a  Christo 
mitis  esse  et  humiUs  corde,  miror,  si  hanc 
humilitatem   et  humUiationem  audet  tan- 
quam  reprobam  condemnare. 

Ad  illud  quod  objicitur,  quod  tutius  et  Ad  xx. 
perfectius  est  sequi  viros  probatiores  et  sa- 
pientiores,  dicendum,  quod  secundum  dispo- 
sitionem  divinae  sapientiae  Deus  universa 
disponit,  et  ordinat  temporibus  suis.  Unde, 
sicut  in  primo  tempore  Ecclesiae  introduxit 
viros  potentes,  et  miraculis,  et  signis,  sicut 
fuerunt  Apostoli,  et  eorum  discipuli,  et  me- 

c.  42.  —  '  1!  Tim.,  ii,  6.  —  *  Gloss.,  ex  Bed.  in  hunc 
loc.  —  {<i]  Ley.  iu  secuuilam  EpisL  —  [h)  Suppl.  cap. 


390 


DE  PAUPERTATE  CHRISTI 


dio  tempore  viros  intelligentes  in  Scripturis, 
et  rationibus  vivis  (a) ;  sic  ultimo  temporo 
introduxit  viros  voluntarie  mendicantes  et 
pauperes  rebus  raundanis.  Et  hoc  quidem 
recte  congruebat,  ut  per  primos  destruere- 
tur  idololatria,  etidolorum  portenta;  per  se- 
cundos,  haeresis;  per  tertios  avaritia,  quse 
in  fme  saeculi  maxime  regnat.  Niliilomiuus 
tamen ,  quia  paupertas  fundamentum   est 
evangelicae  perfectionis ,  et  ipsa  est  quasi 
complementum  ejusdem,  ideo  viguit  in  Ec- 
clesiae  primordio,  et  congruum  est  ut  vigeat 
circa  Ecclesia?  statum  fmalem.  Unde,  sicut 
llieronymus  dissolvit  quaestionem   illam  *, 
De  esu  carnium,  distinctione  xxxv,  Ab  exor- 
dio ,  dicens,  quod  «  in  primo  tempore  ante 
diluviumnon  erat  in  consuetudine  esuscar- 
nium,  et  postea  post  diluvium  communiter 
fuit  omnibus  concessus,  et  post  in  adventu 
Christi  laudabilis  fuit  abstiiienlia  ab  esu  car- 
nium ;  »  unde  dicit  ibidem,  quod  «  (6)  w  re- 
volvit  ad  a,  »  id  est  finalis  status  concorda- 
vit  cum  primo ;  sic  satis  convenienter  intel- 
ligi   potest   et  in  proposito.  Sicut   tamen 
Hieronymus  non  intelligit   de   abstinentia 
carnium  quantum  ad  omnes,  sed  quantum 
ad  monachos  solum ;  sic  nec  de  paupertate 
intelligendum  puto,  nisi  quantum  ad  pau- 
peres  voluntarios,  qui  voluntarie  renuntia- 
verunt  mundo.  Nolo  tamen  quod  ahquis  ex 
hoc  arguat,  quasi  ego  dicam,  quod  jam  in- 
stet  dies  Domini ;  nec  quod  proprias  fimbrias 
magnificem  et  dilatem,  volens  coram  ho- 
minibus  justificari ,   quod   praeferam   mo- 
dernos  Sanctis  antiquis ;  quia  in  magno  et 
alto  statu   inveniri  possunt   multi  infirmi 
et  imperfecti ,  nec  iste  spiritus  paupertatis 
defuit  temporibus  retroactis.  Juxta  quod  di- 
citGregorius,  tertio  Bialogorum^,  de  quodam 
sanctissimo  viro,   Isaac  nomine,   qui  fuit 
amator  praecipuus  paupertatis.  Unde  et  de 
eodem  dicit :  «  Cum  ei  discipuli  innuerent, 
ut  pro  usu  (c)  monasterii  possessiones,  quae 

*  Hieronym.,  adv.  Jovinian.,  lib.  I,  col.  m.  'A.  — 
2  Gregor.,  Dialog.,  lib.  lll,  c.  xiv,  col.  m.  304.  — 
^  Hieron.,  adv.  Vigilant.,  epist.  Liv,  col.  m.  16i-l65. 
—  *  Gal.,  II,  9-12. 


olTerebantur,  acciperct;  ille  sollicitus  suae 
paupertatis  custos,  fortem  sententiam  tene- 
bat,  dicens  :  Monachus  qui  in  terris  posses- 
sionem    quaerit,    monachus   non   est.  Sic 
quippe  metuebat  paupertatis  suae  securita- 
tem  perdere,  sicut  avari  solent  perituras  di- 
vitias  custodire.  Ibi  itaque  prophetiae  spiritu 
et  magnis  miracuhs,  cunctis  [d]  longe  late- 
que  habitantibus  vita  ejus  claruit.  »  Ex  quo 
apparet,   quod  ejus  doctrina  contemnenda 
non  fuit.  Hoc  etiam  supra  ostensum  fuit 
multiplicibus  exemphs,  et  adhuc  multo  plu- 
ribus  posset  ostendi.  Et  si  nulla  exempla 
essent,  satis  per  seipsum  laudabilis  esset  sta- 
tus  excellentissimae  paupertatis,  non  solum 
secunduni  Scripturam  sacram,  verum  etiam 
secundum  documenta  Sanctorum,  quae  pau- 
pertatis  statum  voluntarium  commendant, 
tanquam  praecipuum  et  perfectum.   Sicut 
ergo  absurdum  est  valde,  reprobare  statum 
conjugatorum  divitum,  absurdius   statura 
clericorum  et  reUgiosorum  possessiones  ha- 
bentium ;  sic  absurdissimum  videtur,  si  quis 
inveniatur,  qui  reprobare  velit  statum  pau- 
perum,  in  paupertate  altissima,  et  mendica- 
tione  humillima,  Christo  Domino  famulan- 
tium,  juxta  consilium  per  os  Jesu  Christi 
propositum,  et  irreprehensibiliter  promul- 
gatum.  Horum  causam  defendit  Hierony- 
mus  ^  :  «  Ad  me  relatum  est,  inquit,  quod 
contra  auctoritatem  Apostoli  Pauh,  imo  Pe- 
tri,  Joannis,  et  Jacobi,  qui  dexteras  dederunt 
Paulo  et  Barnabae  communicationis,  et  prce- 
ceperant  eis,  ut  pauperum  memores  essent^, 
tu  prohibeas  Hierosolymam  in  usus  sancto- 
rum  aliqua  sumptuum  solatia  dirigi.  "Videli- 
cet,  si  ad  ha3c  respondero  (e),  latrabis  meam 
me  causam  agere,  qui  tanta  cunctos  largi- 
tate  donasti,  ut  nisi  venisses  Hierosolymam, 
et  tuas  vel  patronorum  tuorum  pecunias  ex- 
pendisses,  vel  effudisses,  omnes  periclitare- 
mur  fame.  Ego  hoc  loquor,   quod  beatus 
Paulus  pene  in  cunctis  Epistohs  suis  loqui- 

(a)  Forte  leg.  traditionibus  seu  revelationibus  divi- 
nis,  —  {b)  Suppl.  Cbristus.  —  (c)  Ccet.  edit,  per  usum. 
—  (rf)  Hem  cunclisque.  —  (e)  Item  respondeo. 


CONTRA  IVIAGISTRUM  GUILELMUM. 


391 


tur,  et  prsecipit  in  ecclesiis  gentium  per 
unam  sabbati,  hoc  est  die  Dominico,  omnes 
conferre  debcre,  quae  Hierosolymam  in  sanc- 
torum  solatia  dirigantur.  Numquid  in  alia 
parte  terrarum,  et  in  his  ecclesiis  quas  nas- 
centes  fide  sua  erudiebat,  quse  ab  ahis  acce- 
perat^  dividere  non  poterat?  Sed  sanctis  (a) 
pauperibus  dare  cupiebat,  qui  suas  pro  Chri- 
sto  facultatulas  relinquentes,  ad  Domini  ser- 
vitutem  tota  mente  conversi  sunt.  Longum 
est  enim  nunc,  si  de  caeteris  Epistohs  ejus 
omnia  testimonia  revolvere  voluero,  in  qui- 
bus  hoc  ait,  et  tota  mente  festinat,,  ut  Iliero- 
solymam,  et  ad  sancta  loca,  credentibus  pe- 
cunite  dirigantur,  non  in  avaritiam,  sed  in 
refrigerium  ;  non  ad  divitias  congregandas, 
sed  ad  imbeciUitatem  corpuscuh  sustentan- 
dam,  et  frigus  atque  inediam  declinandam. 
Ilac  in  Judaia  usque  hodie  perseverante  con- 
suetudine,  non  solum  apud  nos,  sed  eliam 
Hebrseos,  ut  ilh  qui  in  lege  Domini  medi- 
tantur  die  ac  nocte_,  et  partem  non  habent 
in  terra,  nisi  solum  Deum,  synagogarura  et 
totius  orbis  foveantur  ministeriis,  ex  sequa- 
htate  dumtaxat  :  non  ut  ahis  sit  refrige- 
rium,  et  ahis  tribulatio;  sed  ut  ahorum 
abundantia  ahorum  sustentet  inopiam.  » 
Hsec  Hieronymus.  His  visis,  satis  plana  est 
responsio  ad  praedicta. 

His  autem,  quae  praedicta  sunt,  conatus 
est  aliquis  multiphciter  adversari,  qua^dam 
ex  eis  refeUere  volens,  tanquam  impertinen- 
tia ;  qusedam  ut  falsa,  qusedam  ut  inconse- 
quentia,  quaedam  ut  dubia ,  plurima  autem 
ex  eis,  tanquam  doctrinse  apostolicae  ini- 
mica.  Hoc  autem  facit  respondendo  cuidam 
quaestioni  minus  sufflcienter  post  cohectae 
in  schohs  ,  salva  gratia  cohigentis,  sicut 
mehus  potest  apparere  in  praenominata 
quaestione.  Primum  igitur  impertinentia  re- 
putat  quaecumque  inducimus  de  discipulis 
Christi  ad  praedicandum  missis,  quia  ihis 
data  erat  auctoritas  necessaria  accipiendi, 


non  ex  mendicitate,  sed  ex  potestate.  Qui 
autem  praedicant  absque  auctoritate,  pseudo 
sunt,  et  ideo  neutro  modo,  nec  ex  auctori- 
tate,  nec  ex  raendicitate  petere  debent.  Et 
si  dicatur,  quod  talesa  Papa  et  ab  Episcopis 
missi  sunt,  dicit,  quod  ab  Episcopis  sunt 
pascendi,  Extrav.  de  offlcio  judicis  ordina- 
rii,  Inter  ccetera  ^  Fuit  igitur  data  forma 
praedicantibus  ex  officio,  et  aucloritate,  sed 
ad  tempus,  ut  irapedimenta  amoverentur ; 
et  ideo  auctoritates,  tam  textus,  quam  glos- 
sarum^  in  hoc  casu  impertinentes  videntur 
ad  propositum,  secundura  eum  qui  quaes- 
tioni  praedictae  videtur  adversari. 

Hujus  autem  obviationis  apparentiam  so- 
phisticam  facile  est  detegere,  si  quis  intelli- 
gat  radicem  potestatis  in  Apostolis,  et  Prae- 
latis  ,  et  nuutiis  destinatis  ab  Apostohs. 
Certum  est  enim  quod  haec  radicaliter  fuit 
in  Christo,  secundum  quod  dicit  Apostolus^, 
quod  erat  Apostolus  yer  Jesum  Christum,  et 
dicit  Dominus* :  Sicut  misit  me  Pater,  etc. 
Dedit  autem  Christus  Apostolis,  eos  mitten- 
do,  duplicem  potestatem^  scihcetpraedicandi, 
et  exigendi  sustentationem  suam.  Et  has 
potestates  constat  esse  distinctas,  quia  cum 
Episcopus  possit  semel  in  anno  procuratio- 
nes  suas  in  uno  loco  exigere,  potest  tamen, 
cum  voluerit,  praedicare.  Igitur  Sumraus 
Pontifex,  qui  Christi  locum  tenet  in  terris, 
potest  utrumque  simul  dare ;  potest  et  unam 
ab  alia  separare.  Quoniam  ergo  Summus 
Pontifex,  et  Praelati  non  possunt  omnia,  quae 
ad  eos  spectant,  exercere  personaliter  per 
seipsos,  propter  diffusos  populos  sibi  subjec- 
tos,  ordinavit  Spiritus  sanctus  in  regimine 
Ecclesiae,  ut  ipse  mitteret  ahquando  legatos, 
qui  utraraque  haberent  potestatem.  Et  rur- 
sus,  ne  particulares  ecclesiae  gravarentur, 
ordinavit  ut  Episcopi  raitterent  personas  ido- 
neas  ad  praedicandum,  et  confessiones  au- 
diendum,  quibus  etiam  ipsi  providerent, 
Extra  de  officio  judicis  ordinarii,  Inter  cce- 
tera  ^  Ordinavit  etiam,  ut  ipse  cum  Praela- 


1  Decret.  Greg.,  lib.  1,  tit.  XXXI,  c.  xv.  —  '  Gal., 
1,  1.  —  3  Joati.,  .xx,21. 


(a)  Apud  Hieron.  sanctorum  locorum.  —  (6)  Forte 
leg.  pei"  coUecla, 


392 


DE  PAUPERTATE  CHHISTl 


peccatis,  ut  mihi  imponitur,  sed  potius  ad 
iiitelligentiam  veritatis.  Forma  igitur  pr»- 
scripta  Apostolis,  debet  et  potest  competere 
istis.  Quod  enim  dicitur,  quod  fuit  tempo- 
ralis,  cum  ex  Scripturis  auctoritatera  non  ha- 
beat,  eadem  facilitate  contemnitur,  qua  pro- 
batur.  Rursus,  si  conveniens  fuit  forma  iu 
Ecclesia  primitiva,  quare  non  simihter  in  fi- 
nali,  quantum  ad  eos,  qui  Apostolos  in  hac 
forma  imitari  vohmt?  Non  enim  dico,  quod 
universahs  Ecclesia  in  omnibus  ad  pauper- 
tatem  reducenda  sit,  sicut  rabies  mihi  im- 
ponitur,  sicut  ex  verbis  meis  superius  appa- 
ret ;  sed  qui  volunt,  possunt  Apostolorum 
imitari  perfectionem,  et  paupertatis  altitudi- 
nem.  Unde  exemplo  Apostolorum  ex  ver- 
bis  Evangelii  iu  Ecclesia  recitatis,  incita- 
tus  fuit  beatus  Franciscus  ad  aggredien- 
dum  hujusmodi  modum  vivendi,  sicut  ex 


tis  mitteret  pauperes  voluntarios,  et  peritos, 

quibus  uec  ipsi  essent  astricti  ad  exhiben- 

dum,  ne  gravarentur  multitudine  sump- 

tuum,  uec  potestatem  haberent  ad  exactio- 

nera  procurationum,  proptertollendum  gra- 

vamen  subditorum^  et  ita  qui  humiliter  in- 

tercederent  tanquam  pauperes,  et  contenti 

modicis,  et  sola  necessaria  suscipientes ,  et 

necessitatem  suam,  cum  opus  esset,  humili- 

ter  iusinuantes  his  qui  voluntarie  sine  gra- 

vamine  et  cum  hilaritate  supportare  et  rele- 

vare,  et  possent,  et  vellent.  Unde  sicut  decre- 

tum  de    officio  jiidicis  ordinarii  a  Sede 

Apostolica  emanavit,  sic  et  confirmatio  oi-- 

dinis  et  regulai  hujusmodi  pauperum  prae- 

dicantium  veritatem ,  Extrav.  de  excessibus 

Prcelatorwn,  Nimis  prava  \  ut  habitum  est 

supra.  Nec  hoc  factum  est  in  praejudicium, 

sed  potius  in  adjutorium  parochialium  sa- 

cerdotum.  NecexhocEcclesiaprostituitur,  si     legenda  sua  clarius  elucescit.  Quod  igitur 

curatis  Deus  providet  adjutorium,  ut  animas 

sibi  commissas,  quarum  habent  curam,  ab 

omni  corruptione  peccati  perfectius  custo- 

diant  incorruptas,  adminiculantibus  sibi  vi- 

ris  spiritualibus,  non  ut  dominis,  vel  curam 

habentibus,    sed  potius   velut  servis   per 

charitatem  Christi.  Tales  igitur,  quia  missi 

praedicant  in  humilitate  et  paupertate,  simi- 

les  sunt  viris  apostolicis,  non  pseudoprophe- 

tis.  Quia  vero  non  habentillam  plenitudinem 

auctoritatis,  quara  habent  Prselati,  ethabue- 

runt  Apostoh,  ideo  inter  opitulationes  nu- 

merandi  sunt,  dicente  Paulo  ^  :  Posuit  Deus 

in  Ecclesia  primum  apostolos,  secundo  pro- 

phetas,  tertio  doctores ,  deinde  virtutes, 

exinde  opitulationes,  etc.  Glossa  :  «  Opitu- 

lationes,  id  est  eos  qui  majoribus  ferunt  opes, 

ut  Titus  Apostolo,  et  archidiaconi  episco- 

pis.  »  Inter  eos  etiam  numerari  possunt, 

quos  Pastor  Ecclesiae  Dei  statuit  opem  aliis 

ferre.  Et  ideo  ego  dixi  juxta  morem  sermo- 

nis  theologici,  qui  dicit  subauctoritatem  esse 

in  eo,  qui  mittitur,  quod  subauctoritatem 

liabent  non  ad  excusandas  excusationes  in 


1  Decret.  Greg.,  lib.  V,  tit.  xxxi,  c.  XYII.  —  '  I  Cor. 
XU,  28.  -  3  111  Joan.,  8. 


super  illa  verba  Ordo  hujusmodi  fundatus 
est ,  non  sunt  illa  impertinentia ,  sed  per 
oranem  modum  pertinentia,  tanquam  hu- 
jus  modi  vivendi  stabilissima  fundamenta. 
Sunt  igitur  tales  suscipiendi,  quia  profici- 
scuntur  ut  pauperes  pro  nomine  Christi,  si- 
cut  in  Canonica  Joannis  dicitur  ^  quod  qui 
tales  recipiunt,  sunt  cooperatores  veritatis. 
Igitur  qui  talibus  adversantur,  et  eos  non 
recipiunt,  vel  non  suscipiendos  dicunt,  si- 
miles  sunt  Diotrephi,  de  quo  dicit  Glossa , 
quod  «  hseresiarcha  etiara  fuit  iUius  tempo- 
ris  :  B  cujus  doctrina  et  secta  procul  sit  ab 
■  oranibus  Christianis. 

Refellere  conatur  aliqua  sicut  falsa.  Nam 
falsum  esse  asserit,  quod  Christus  aUquid 
petierit  ut  mendicus.  Nam  etsi  raendicus  di- 
catur  in  Psahnis^  hoc  dicitur  in  quantum 
petiit  a  Patre,  vel  in  quantum  assumpsit 
nostras  infirmitates.  Si  dicatur  a  Samari- 
tana  petiisse  aquam,  et  a  Zachaeo  hospitium, 
hoc  non  fuit  ex  mendicitate,  sed  ex  auctori- 
tate,  vel  urbanitate.  Etrursus,  sietiam  men- 
dicasset,  ad  consequentiam  trahendura  non 
esset.  Falsum  esse  nihUominus  dicit,  quod 
'aUqua  mendicatio  sit  voluntaria;  imo  omnis 


CONTRA  MAGISTRUM  GUILELMUM. 


393 


debet  esse  invita  et  coacta.  Hanc  autem  ob- 
viationem,  quae  falsitatem  veritati  impingit, 
facile  est  de  falsitate  convincere,  si  quis  ve- 
ritatem  pie  velit  audire.  Nam  quod  Christus 
fuit  mendicus,  et  textus  propheticus,  et 
Glossse  testantur ;  et  quod  petierit  ut  men- 
dicus,  sicut  allegatum  fuit  in  opponendo  in 
secunda  Giossa.  Et  similiter  in  Psalmo  illo  : 
Deus,  in  adjutorium  meum  intende,  super 
illud* :  Ego  vero  egenus,  etpauper  sum,  di- 
cit  Glossa  :  a  Assumit  iste  sibi  verba  Dei , 
quai  in  prsecedenti  Psalmo  hsec  eadem  de  se 
dixit,  quasi  diceret  :  Illi  qui  quaerunt  ani- 
mam  meam  sunt  divites;  sed  ego  sum  ege- 
nus,  id  est  petens,  et  pauper,  id  est  insuffi- 
ciens  milr^  quia  et  mundanas  copias  non 
liabet,  et  intus,  ubi  est  dives,  semper  ambit, 
desiderat  et  accipit.  »  Secundum  lianc  con- 
stat,  quod  Christus  fuit  egenus  et  pauper,  et 
petens  ut  egenus  :  non  a  Patre  tantum,  tunc 
enim  omnes  hoc  modo  essent  mendici,  et 
nuUi  divites,  etiam  habentes  copias,  quod 
est  contra  Glossam.  Praeterea  Christus  adhuc 
pelit  a  Patre,  angeli  petunt,  et  sancti  com- 
prehensores ;  sed  tamen  non  dicuntur  men- 
dici.  Ex  quo  igitur  testimonio  tam  expresso 
textus  hic  dicit,  et  Glossa  consentit,  et  nulla 
auctorilas  contradicit :  quare  non  fatebimur, 
quod  Christus  ut  mendicus  petierit?  Fate- 
mur  enim  eum  fuisse  virginem,  et  uxore 
caruisse,  licet  Scriptura  de  hoc  non  faciat 
mentionem.  Evangelium  etiam  exprimit 
quod  petiit  et  potum,  et  hospitium  :  et  con- 
stat  quod  non  ex  imperio,  et  dorainio,  et 
auctoritate,  quia  tunc  exemplum  pauperta- 
tis  non  dedisset,  falsum  etiam  dixisset', 
quod  non  haberet  ubi  caput  suum  reclina- 
ret,  cum  haberet  subditos,  a  quibus  posset 
procurationes  exigere  ;  et  minus  juste  egis- 
set  in  hoCj  quod  praedicabat  in  Hierusalem , 
et  pascebatur  in  Bethania,  alibi  faciens  fru- 
ctus,  et  praedicans,  et  alibi  accipiens  emolu- 
mentum.  Sed  dices,  quod  petiit  ex  urbani- 
tate.  Sed  numquid  Christus  accepit  pauper- 

r  1  Psal..  LXrx,  6.  —  ^  Matth.,  viii,  20;  Luc,  ix,  58. 
—  '  Mailh.,  XI,  29,  —  *  Ibid,,  xix,  21,  -  s  II  Cor., 


tatem  ad  docendam  urbanitatem?  numquid 
propter  curialitates  humanas  docendas  fieri 
voluit  egenus  et  pauper?  numquid  se  magi- 
strura  vocat  curialitatis,  et  non  magis  hu- 
militatis  ?  Discite  a  me,  inquit  ipse  ',  quia 
mitis  sum,  et  humilis  corde.  Petiit  igitur  ex 
humilitate  quod  opportunum  erat  ad  rele- 
vandum  suam  indigentiam,  ac  per  hoc,  ut 
mendicus  pauper.  Et  constat,  quod  hanc  in- 
digentiam  non  habuit,  nisi  quia  voluit ;  nec 
petiit, nisi quia  voluit:  quialapides  in  aurum, 
cum  voluit,  convertere  potuit,  sicut  discipu- 
lus  ejus  fecit  Joannes  Evangelista :  illis  men- 
dicare  et  egere  volentibus,  et  evangelizanti- 
bus,  qui  conversi  fuerant  retro,  qui  post- 
modum  mendicitatem  et  paupertatem  gem- 
mis  pretiosis  pra^tulerunt.  Ac  per  hoc  con- 
stat,  quod  Christi  et  ejus  sequacium  est 
voluntarie  mendicare;  alioquin  minime  me- 
rerentur  in  hac  mendicatione  et  paupertate. 
Nam  absurdum  est  dicere,  quod  paupertas 
et  egestas  sint  voluntarise,  et  mendicatio  ex 
ipsa  procedens  sit  coacla.  Si  ergo  in  Christo 
fuit  ex  paupertate,  et  (a)  humilitate,  et  vo- 
luntaria,  quare  non  est  trahenda  ad  conse- 
quentiam,  cum  ipse  dicat '  :  Discite  a  me  , 
quia  mitis  sum,  et  humilis  corde;  cum 
etiam  cseteros  volentes  ad  summum  apicem 
perfectionis  venire,  invitet  ad  sequendum 
se  per  hujusmodi  paupertatem  *:  Vade,  in- 
quit,  et  vende,  etc. ;  et  Apostolus  dicat  ^ : 
Scitis  gratiam  Bomini  nostri  Jesu  Christi ; 
et  post  (6)  consilium,  dicit  Glossa,  ut  ejus 
paupertatem  imiteraini ;  cum  etiam  ista  sit 
perfectio,  quae  omnibus  communiter  propo- 
nitur,  et  dicitur  * :  Qui  potest  capere,  ca- 
piat ;  cum  Augustinus,  super  Joannem.,  di- 
cat  ■^ :  «  In  omnibus,  quae  Christus  gessit  ut 
homo,  hominibus  in  se  credituris  praebebat 
exemplum ;  »  cum  Hieronymus  dicat  ^,  quod 
etiam  si  in  miraculis  non  sit  a  nobis  imitan- 
dus,  in  his  quae  humiliter  gessit  imitandus 
est  a  nobis ;  cum  etiam  ipse  fuerit  univer- 

vui,  9.  —  *  Matih.,  XIX,  12.  —  '  Aug.,  in  Joan.  — 
'  Hieron. 

(a)  Ley.  fuit  paupertas  ex.  —  [b)  Forte  leg.  ponat. 


394  DE  PAUPERTATE  CHRISTI 

salis  forma  virtiitum  in  actibiis  suis?  Unde  rituali  viro  respuere  tanquam  foedas,  falsas 

Augustinus,  de  vera  lieligione  *  :  «  NuUum  et  fictas.  Invenimus  enim  viros  christianos 

peccatum  committi  potest,  nisi  diim  appe-  et  perfectos  in  suis  legendis  non  laudari  de 

tuntur  ea,  quiE  ille  contempsit,  aut  fugiun-  crudelitatibus  in  raanducandis  hominibus , 

lur,  quai  ille  sustinuit.  Tota  itaque  vita  ejus  vel  de  cupiditatibus  in  praedis  agendis,  vel 

in  terris  per  hominem,  quem  suscipere  di-  de  egestionibus,  fornicationibus,  et  hujus- 

gnatus  est,  disciplina  morum  fuit.  »  Quis  modi  similibus ;  laudafi  autem,  et  praedi- 

igitur  audeat  dicere,  quod  non  sit  trahenda  cari  inveniuntur,  quod  in  tanta  penuria  vi- 

ad  consequentiam ,  nisi  qui  audet  dicere,  vere  elegerunt,  quod  non  habebant  victum 

quod  Christo  non  debetur  imitatio  in  his  neque  vestitum,  nec  habere  volebant  tan- 

quae  humiliter  gessit?  Hoc  autem  si  dici-  quam  divites,  sed  potius  mendicare  humi- 

mus,  quidquid  sanctitatis,  virtutis  et  per-  liter  tanquam  pauperes  et  'despecti,  sicut 

fectionis  est,  et  religio  christiana  confundi-  apparet  in  exemplis  supra  introductis.  Nam, 

tur,  et  subvertitur,  et  eliam  enervatur,  quia  quod  ad  egestatera  sequatur  comestio  filio- 

qua  ratione  de  hoc  dicitur,  eadem  ratione  rum,  hoc  est  contra  ordinem  naturae  ;  quod 

et  de  aliis  exemplis  virtutum  dici  poterit ;  sequatur  furtum  et  rapina,  hoc  est  contra 

absit  autem  hoc  ab  omnibus  cordibus  chri-  ordinem  raorum  et  justitiae.  Qaod-autem  se- 

stianis.  quatur  insinuatio  suse  necessitatis  ad  proxi- 

Refellere  nititur  nihilorainus  aliqua,  sicut  mum,  et  postulatio  subsidii  pro  amore  Dei , 

inconsequentia.  Dicit  enim  quod  non  sequi-  hoc  est  secundum  ordinem  charitatis  et  pie- 

tur,  quod  quamvis  egestas  sit  conveniens  tatis,  tam  naturalis,  quam  etiara  gratuitae  et 

perfectioni  Sanctorura,  quod  propter  hoc  et  spiritualis.  Nara  oranis  lex  raandat  proxi- 

mendicitas,  quae  egestatem  aliquando  con-  muraaproximofoveri  et  relevari.  Quomodo 

coraitatur  :  quod  similiter  posset  argui  de  igitur  simileestde  hocquodordinemperver- 

manducatione  flliorum,  et  de  furtis,  et  rapi-  tit,  et  est  secundura  ordinem  perversum,  ad 

nis,  quae  ex  egestate,  et  paupertate  plu-  hoc  quodfit  secundum  ordinem  rectura,  ju- 

ries  subsequunlur.  Inconsequeus  etiam  di-  stum  etbonum,  charitativura,etpiura?Lau- 

dicit,  quod  licet  beatus  Benedictus  fuit  per-  daturigitur  Roraanusmonachus,  quiasecun- 

fectus,  et  propterea,  accipiendo  ab  illo  Ro-  dum  legem  charitatis  beato  Benedicto  procu- 

mano  eleemosynas  quotidianas,  opus  egerit  rabat,  et  Benedictus,  quia  humillirae  susci- 

ad  perfeclionem  spectans ,  quia  perfectus  piebat.  Nusquam  autera  invenies  eura  lauda- 

raulta  facit,  quae  ad  perfectionera  non  spe-  tum ,  quia  egerebat  et  stercorizabat :  hoc 

ctant,  sicut  coraedere^  egerere,  et  caetera  enimvalde  est  aborainabile  in  raedium  in- 

consimilia.  Inconsequens  etiam  dicit,  quod  troducere,  cura  agitur  de  laudibus  sancto- 

licet    seipsum  vilificare  et  humiliare  pro  rum.  Laudatur  enim  mendicans,  licet  curam 

Christo  sit  bonura,  quod  propter  hoc  hurai-  sui  agat,  non  quia  hocfacit  qualitercumque, 

liare  se  mendicando  sit  bonura ;  quia  raendi-  sed  quia  facit  huraillirae.  Unde  sicut  sobrie 

care  non  est  seipsura  humiliare,  sed  sui  cu-  coraedere  est  actus  virtutis,  licet  comedere 

rara  agere.  Et  iterum  meretrix  seipsara  vi-  sit  curam  sui  agere,  sic  et  in  proposito  in- 

lificat  prostituendo,  nec  tamen  in  hoc  placet  telligendum  est.  Unde  Chrysostomus,  super 

Domino  :  pari  modo  nec  vilificatio,  qua  quis  Matthceum,  loquens  de  pueris  sanctis_,  qui 

se  vilificat  mendicando.  Has  autem  instan-  erant  in  palatio  regis  Babylonis,  ait  sic  *  : 

tias  fcedas,  quia  foeda  proponit  exempla,  et  «  Sancti  i  taque  existentes,  et  justi ,  decies 

mendicitatem  foedare  nititur,  facile  est  spi-  millies  elegissent  mendicare  domi,  et  eis  quae 

.  Aug.,  de  ver.  Reiig.,  xvi,  31-32.  -  «  chrysost.,  in  ^^ ^emplo  erant  potiri  bouis.  Ekgi  enim,  ait% 

Matih.,  hom.  iv,  n.  u.  —  3  Psai.  Lxxxiii,  11.  ahjectus  esse  in  domo  Dei  mei,  magis  quam 


CONTRA  MAGISTRUM  GUILELMUM. 


305 


hahitare  in  tabernaculis  peccatorum.  Decies 
millies  itaqiie  elegissent  abjecti  esse  domi , 
quam  regnare  in  Rabylonia.  »  Est  ergo  in 
mendicatione  humiliatioet  vilificatio  sui  Deo 
accepta;  alioquin  a  sanctis  pueris  non  esset 
eligenda.  F.ligitur  autem,  eo  quod  cura  sit 
sui  cum  hurailitate  sua.  IUi  autem,  qui  cu- 
ram  carnis  suae  agunt  in  deslderiis  et  concu- 
piscentiis,  illi  proculdubio  non  laudantur , 
sicut  raeretrix  quae  seipsam  prostiluit  amore 
pecuniae,  vel  fervore  libidinis.  Sed  absit  hoc 
a  fidelium  cordibus ,  ut  humilialio  virorum 
spiritualium  in  mendicatione  sit  similis  vi- 
lificationi  meretricis  in  sui  prosfitutione. 
Nam  membra  Christi  non  sunt  tollenda,  ut 
fiant  membra  meretricis.  Christus  autem 
de  se  in  forma  servi,  et  etiam  pro  suis  mem- 
bris  dicit  *  :  Ego  sum  mendicus  et  pauper; 
Dominus  autem  sollicitus  mei.  Quod  nequa- 
quam  diceret,  nisi  esse  mendicum  pro  Chri- 
sto  adeo  placeret  Deo,  ut  Deum  faciat  gerere 
curam  nostri  specialissimam,  sicut  gerit  pa- 
ter  de  filiis  :  quod  de  meretricibus  et  mere- 
tricantibus  sentire,  procul  sit  ab  auribus  et 
mentibus  christianis. 

Refellere  nihilominus  conatur  aliqua  alia, 
velut  dubia.  Nam  ad  illud,  quod  dicitur  de 
beato  Alexio,  quod  mendicavit,  et  Francisco, 
quod  miraculis  hoc  confirmavit,  respondet : 
aProba  tanquam  dubia  et  incerta;  »  addens 
quod  etiam  si  miracula  essent  facta,  non  es- 
set  adhuc  certum,  quia  multi  mali  miracula 
faciunt;  et  quod  de  panibus  etiam  furtim 
sublatis  possent  miracula  fieri,  nec  tamen 
ex  hoc  constaret,  quoil  bonum  esset  furarii 
Dubium  etiam  dicit,  quod  Romana  Ecclesia 
approbaverit  mendicationem,  quia  si  hocfa- 
ceret,  errare  convinceretur  :  similiter  et  si 
imponeretur  in  pcenam  satisfactionis ,  erra- 
ret :  et  hoc  dicit  nullatenus  esse  credendum. 
Huic  autcm  obviationi  per  dubitationem  se 
protegenti,  sine  dubio  resistendum  est.  Nam 
si  in  dubium  revocetur,  quod  legitur  in  le- 
genda  sauctii  Alexii,  et  legenda  beati  Fran- 


1  Psal.  XXXIX,  18. 

C  II. 


—  *  Caus.    xxxiii,   dist.    vi, 


cisci,  pari  ralione  in  dubium  venit  quidquid 
legitur  in  legendisaliorum  sanctorum;  ergo 
omnia  exempla  virtutum  et  gesta  Sancto- 
rum  jam  vocantur  in  dubium.  Sed  dubia 
imitari  vel  credere  periculosura  est ;  ac  per 
hoc  perit  fides,  devotio  et  reverentia,  quaj 
habetur  in  Sanctis  (a),  si  in  dubiura  revo- 
centur  caetera  qua^  narrantur  de  ipsis.  Rur- 
sus,  si  miracula  quae  fecerunt  non  sunt 
testimonia  efflcacia  ad  sanctitatem  eorum 
astruendam,  stullizat  hodie  Ecclesia,  quae 
propter  testimonia  miraculorum  Sanctos  ca- 
nonizat_,  etcatalogo  Sanctorum  ascribit.  Po- 
stremo  quis  unquam  audivit,  quod  Deus  per 
furem  panem  furtira  acceptum  multiplicaret 
ad  ahorum  salutera?  Audiviraus  tamen  per 
mendicum  pauperem,  panem,  quem  mendi- 
cando  acquisierat  ,  multipliciter  augmen- 
tasse.  Quod  si  dicas  hoc  speciale  fuisse  pri- 
vilegiuro,  etfarailiari  Sancti  Spiritus  consilio 
esse  factum,  quomodo  hoc  ahis  tradidit  in 
legem  et  regulam,  in  qua  eos  ad  mendicatio- 
nem  invitat,  si  sibi  soli  pro  se  solo  est  inspi- 
rata  ?  Si  dicas,  quod  ex  proprio  capite,  non 
per  inspirationem,  quomodo  non  potest  esse 
damnatus,  qui  ad  actum  reprehensibilem, 
tanquam  ad  actum  moris,  et  perfectionis, 
temerarie  invitavit  ?  Quomodo  etiara  Sedes 
Romana  de  consensu  CardinaUum  hoc  ap- 
probavit?  Quod  si  dicas  hoc  non  esse  creden- 
dum,  quod  mendicitatera  alicui  imponat  in 
poenam,  vel  quod  approbet  pro  regula  et 
vita  sancta  :  quod  mendicitatem  peregrina- 
tionis  imponat,  habetur  de  pcenitentia-,  ubi 
dicitur  de  sacerdote  qui  revelabat  confessio- 
nes,  quod  «  deponatur,  et  omni  terapore  vi- 
t«  suse  ignominiosus  peregrinando  per- 
gat ;  »  sed  si  viveret  de  labore  honesto,  vel 
de  sumptibus  propriis,  non  pergeret  ut  vi- 
lis,  sed  potius  ut  honorabilis.  Restat  igitur, 
quod  imponit,  quod  vadat  ut  mendicus.  Quod 
autem  pro  regula  approbet,  patet  per  illud 
scriptum  superius  allegatum  de  excessibus 
prcelatorum,  Nimis  prava,  ubi  dicitur,  quod 
«  Ordiuem  et  Regulam  Praedicatorum  et  Mi- 

(o)  Leg.  Sanctos,  vei  SancUs  sine  prcepositione» 


396 

norum  Sedes  Apostolica  noscitur  approbas- 
se.D  Palet  etiam  per  Regulam  B.  Francisci 
a  domino  Ilonorio  approbatam,  et  coufirma- 
tam,  ubi  dicitur  quod  c<  vadant  fratres  pro 
eleemosyna  confidenter.  »  Sed  si  erravit  hoc 
approbando,  et  constat  eum  hoc  approbasse, 
et  confirmasse ;  constat  etiam  quod  univer- 
sahs  Ecclesia  per  totum  mundum  hujusmo- 
di  ordines  et  status  acceptat :  concludendum 


DE  PAUPERTATE  CHRISTI 

tius  iteratum,  facile  est  advertere  esse  ruino- 
sum,  cum  omni  eo,  quod  superaedifieatur. 
Nam  si  mendicare  prohibitum  est,  et  men- 
dicare  peccare ;  ergo  esse  mendicum ,  est 
esse  peccatorem.  Cum  ergo  Christus  se  dicat 
mendicum,  imo  propheta  m  persona  Christi, 
fatetur  ergo  Christus  se  esse  peccatorem  : 
quod  dicere,  vel  credere,  non  parvum  est  fla- 
gitium,  vel  peccatum.  Rursus,  si  mendicare 


est  ergo  secundum  dictum  hujus  hominis     peccare  est,  mendicitas  peccatum  est,  sive 


unius,  quod  universahs  Ecclesia  tota  crravit, 
et  decepta  fuit,  et  qui  hujusmodi  statum  er- 
roneum  invenerunt  et  approbaverunt,  omnes 
damnati  sunt ;  quod  est  horribihssimum  et 
incredibilissimum,  quod  Deus  permitteret  er- 
rare  universaliter  populum  sanctumsuum. 


mendicatio.  Sed  super  illud  S  Ut  ejus  inopia 
vos  divites  essetis,  Glossa  *  dicit :  «  Nemo  se 
contemnat :  pauper  incella,  divesinconscien- 
tia,  securior  dormitin  terra,  quam  auro  dives 
in  purpura.  Non  expavescas  ergo  cum  tua 
mendicitate  ad  illum  accedere,  qui  indutus 


et  tantam  multitudinem  sapientium,  qui  ha^c     est  nostra  paupertate  :  ubi  se  pauperavit, 
tempora  prsecesserunt.  Quis  autem  tam  sa-     nos  ditavit.  »  Ergo  mendicitas  disponit,  non 


pieus,  et  tam  j  ustus,  ut  audeat  caeteros  pra?- 
ter  se  judicare  fuisse  deceptos  et  reprobos? 
Mira  est  haec  sapientia,  quae  omnium  osten- 
dit  insipientiam  ;  et  mira  justitia,  quae  cae- 
teros  condemnat.  Quod  si  hoc  non  sapientia, 
sed  potius  temeritas,   Sedem  ApostoUcam 


letrabit  a  divino  accessu  :  constat  igitur 
quod  non  est  peccatum.  Amplius  Chrysosto- 
mus  dicit  ^ :  «  Mendicare  in  nuUo  offendit 
Deum ;  furari  autem  sive  rapere  offendit 
Deum,  et  hominem.  » 
Hoc  etiam  patet  per  auctoritatem  Chryso- 


velle  judicare,  quae  a  solo  Deo  judicatur,  et  stomi  superius  allegatam  de  Homilia  quarta 

ejus  judicium  et  sententiam  reprobare ,  et  super  Matthaeum.  Non  ergo  est  ab  Apostolo 

tot  viros  sanctos  in  infernum  retrudere ,  et  prohibitum_,  nec  invenitur  alicubi  hoc  Apo- 

in  barathrum  damnatiouis,  procul  ergo  haec  stolum  prohibuisse,  sed  potius  cum  suiscoa- 

fiant  a  cordibus  fidelibus  et  christianis.  postolis  commendasse.  Nam  et  praedicavit  *, 

Refellere  etiam  conatur  plurima,  imo  fere  et  procuravit,  quod  collectae  fierent  in  pau- 

omnia,  tanquam  doctrinae  apostolicae  inimi-  peres  sanctorum,  qui  erant  in  Hierusalem, 

ca ,  pro  eo  quod   dicit  mendicationem  ab  sicut  eleemosynae  eis  gratis  impensae ;  et  di- 

Apostolo  esse  prohibitam  tanquam  malam ,  cit  ^,  quod  Petrus  et  Jacobus  dexteram  dede- 

et  tantum  in  casu  esse    concessam.  Dicit  runt  mihi  et  Barnabce  societatis,  ut  nos  in 

etiam  me  fuisse  mentitum,  et  contra  Scri-  g^entibus,  ipsi  in  circumcisione,  tantumut 

pturam  et  Apostolum  defendisse  falsum,  et  pauperum  memores  essemus.  Glossa:  «  Pau- 

defendere  in  hoc,  quod  dicit  me  dixisse,  perum,  qui  rerum  suarum  venditarum  pre- 

quod  laborare  opere  manuali  non  sit  prae-  tium  ad  pedes  Apostolorum  posuerant,  me- 

ceptum.  Dicit  igitur,  quod  mendicare  non  mores  essemus,  ad  opus  illorum  faciendo 


est  indifferens,  sed  malum  ;  et  ideo  propter 
adjectionem  circumstantiae  fieri  nequaquam 
potest  bonum,  imo  quod  plus  est,  in  praedi- 
cantibus  asserit  esse  simoniacum.  Hoc  au- 
tem  suae  positionis  fundamentum  frequen- 


collectas.  »  Si  ergo  Apostolus  simoniacus 
non  erat  in  hoc,  quod  collectas  petebat,  et 
discipulos  mittebat,  ad  hoc  ut  peterent  elee- 
mosynas  ab  his ,  quibus  spirituaUa  semina- 
verat,  pro  pauperibus  qui  erant  in  Hierusa- 


>  II  Cor.,  viii,  9.  —  '  Gloss.,  ex  Bed.  in  huac  loc, 
usquQ  inpurpum,—  *  Chrysost.,  m  Mattk.,  hom.  Liix, 


al.  Lxx,  n.  4.  —  *  I  Cor.,  xvi,   i   et  seq.  —  ^  Gal., 
11,  9-10. 


CONTRA  MAGISTRUM  (iUILELMUM. 


397 


lem;  si  Summus  Pontifex  Ordines  statuat 
pauperes,  qiii  spiritualia  seminent,  ct  de  eo- 
rum,  quos  sedificant  verbo  et  exemplo,  elee- 
mosynis  gratuitis  petitis ,  seu  ultro  oblatis, 
vivant,  ab  Apostolo  in  nullo  prorsus  discor- 
dat,  quin  potius  concordat,  cum  tantam  sicut 
ipse,  et  majorem  potestatem  habeat  in  gu- 
bernando  et  disponendo  ipsius  Ecclesias 
membra. 

Sed  objicies,  quod  Apostolus  praecepit  la- 
borem  corporalem  in  textu,  et  glossae  vi- 
dentur  dicere,  quod  hoc  facit  contra  mendi- 
citatem.  Sed  ad  hoc  estplanaresponsio.  Esto 
quod  Apostolus  laborem  hujusmodi  manua- 
lem  praecipiat,  quod  nunquam  negavi,  sicut 
apparet  in  verbis  meis ,  sed  quod  hoc  non 
universaliter  praecipit  servis  Christi,  nisi 
forte  in  articulo  necessitatis,  in  quo  non  pa- 
tet  licita  via  habendi  victum,  nisi  per  labo- 
rem  manuum  _,  sed  praecipit  personis  deter- 
minatis,  secundum  quod  apparet  ex  textu  * : 
Audivimus  quosdam  inter  vos  ambulantes 
inquiete,  nihil  operantes,  sed  curiose  agen- 
tes.  His  autem  qui  ejusmodi  sunt,  denun- 
tiamus,  et  obsecramus  in  Domino  Jesu  Chri- 
sto,  ut  cum  silentio  operantes  suum  panem 
manducent.  Et  paulo  ante  ^ :  Denuntiamus, 
ut  (a)  subtrahatis  vos,  elc.  Glossa  :  «  Incipit 
hic  de  curiosis  et  otiosis ,  monens  ut  corri- 
gantur.  »  Patet  ergo  ex  serie  textus  et  ex 
Glossa,  quod  mandatum  illud  se  extendit  ad 
curiosos  et  otiosos.  Similter  ^ :  Rogamus  vos, 
fratres,  ut  operam  detis,  ut  quietisitis,  et 
operemini  manibus  vestris,  sicut  prcecipi- 
mus  vobis.  Glossa  :  c<  Operemini,  quod  adju- 
vat  vos  quietos  esse.  llbid  enim  malum  de 
otio  venit.  »  Et  {b)  hoc  etiam  patet  quod  hoc 
dicit  ad  otium  vitandum  ,  pigritiam  tollen- 
dam,quaeestsentinadesideriorum,  et  fomen- 
tum  peccatorum.  Unde  alibi  ait  * :  Qui  fura- 
batur,jamnon  furetur ;  magis  autemlabo- 
ret  operando  manibus  suis,  etc.  Ex  hoc  igi- 
tur  patet^  quod  labor  non  omnibus  praecipi- 

»  n  Thess.,  III,  11-12.  -  ^  Ibid.,  6.  -  »  I  Thess., 
IV,  21.  —  "  Ephes.,  IV,  28.  —  "  August.,  de  opere 
Monacb.,  x.xv,  32,  —  «  Jbid.,  33. 


tur,  ac  per  hoc  non  inhibetur  mendicatio, 
nisi  illa  quae  venit  ex  otio  et  cupiditate, 
secundum  quod  insinuant  textus  et  glossa. 
Sed  objicies  de  Augustino,  de  opere  Mo- 
nachorum  *,  qui  loquebatur  ad  Monachos, 
qui  spiritualibus  erant  exercitiis  occupati  et 
intenti,  non  otiosi;  et  illis  dicit,  quod  ad  hu- 
jusmodi  opera  sunt  astricti.  Ad  hoc  apparet 
manifesta  responsio,  si  attendatur  conclusio 
circa  fmem,  qua  confutat  eorum  positionem, 
qui  repudiabant  operationem  corporalem, 
in  quo  male  sentiebant ;  ibi ' :  «  Quamobrem 
ilh  qui  relicta,  sive  ampla,  sive  qualicum- 
que  opulentia,  inter  pauperes  Christi  vivere 
voluerint,  si  corpore  valent,  et  ab  ecclesia- 
sticis  occupationibus  vacant,  sed  manibus 
operantur,  misericordius  agunt,  quam  cum 
omnia  sua  indigentibus  diviserunt.  Quod  si 
nolunt,  quis  audeat  cogere?  lUi  autem  qui 
praeter  istam  sanctam  societatem  vitam  la- 
bore  corporis  transigebant,  si  non  laborant, 
non  manducent.  »  Apparent  igitur  qui  sunt 
astricti,  scilicet  validi  et  fortes ,  et  qui  ab 
ecclesiasticis  occupationibus  vacant,  et  qui 
vitam  in  saeculo  de  labore  corporis  transi- 
gebant  :  et  tales  multi  erant  inter  illos 
monachos  ,  ct  plures  erant  in  exordio  Reli- 
gionis  Minorum  fratrum ,  et  ideo  ad  labores 
arctandi.  Nunc  autem  comparatione  aliorum 
paucissimi  sunt  tales,  et  ideo  non  est  contra 
Apostolum,  si  talibus  conceditur  simpliciter 
mendicare^  maxime  cum  talis  actus  non  sit 
multum  appetibiliS;,  nec  delectabilis,  nec  ho- 
norabilis ,  imo  repletus  multis  vilitatibus  et 
miseriis ,  ad  quem  nullius  valentis  virl  cor 
posset  inclinari,  nisi  in  spe  praemii,  et  amore 
Christi,  et  desiderio  proficiendi,  cumadjuto- 
rio  gratiai  Spiritus  sancti ,  sine  qua  vix, 
credo,  posset  dives  ad  tantae  abjectionis  in- 
commodum  inclinarl.  Nec  tales  gravant  po-' 
pulum  Domini,  et  Ecclesiam ,  maxime  si  ni- 
hil  ultra  necessaria  petant,  quia  multo  plura 
expenderent  et  consumerent  de  eleemosynis 
pauperum ,  si  clerici  in  saeculo  in  beneficiis 
praebendalibus   remansissent  ,    nec    tunc 

(a)  Coit.  edit.  ne  —  [0)  Forte  leg.  Ex. 


398 


DE  PAUPERTATE  CHRISTI 


I 


nis 


quaiulo  modicum  intenderent  spiritualibus 
operibus,  etiara  in  divitiis  prfficluderelur  via 
salutis.  Absit  igitur,  quodnuncpraecludatur 
in  tanta  arctitudine  paupertatis. 
Epiiogus  Ex  jam  dictis  in  hac  quffistioue  de  pauper- 
qussuo-  ^^te ,  ut  ccetera  recolligamus  in  summa , 
apparet,  quod  sicut  mendicareinpauperibus 
debilibus  et  infirmis  est  necessitas  natura?, 
in  validis  otiosis  et  cupidis  est  viliositas  cul- 
pae,  sic  in  pauperibus  voluntariis  contem- 
ptoribus  sui,  et  imitatoribus  Christi,  etpra^- 
dicatoribus  Evangelii  est  actus  consonans, 
nonrepugnans  evangelicse  perfectioni,pro  eo 
quodomnibusuniversaliter  renuntiare,  nul- 
lam  rem  sibi  appropriando ,  est  consilium  a 
Domino ,  ut  perfectum ;  elaemosynas  acci- 
pere,  justis  pauperibus  est  concessum  tau- 
quam  licitum,  et  in  nullo  perfectionis  evan- 
gelic»  inimicum ;  eleemosynas  etiam  tiumi- 
liter  petere ,  pauperibus  voluntariis  non  est 
inhibitum  tanquam  malum  ;  vitam  suam  de 
lucro  laboris  sui  transigere ,  non  omnibus 
vahdis  pauperibus  injuncium  tanquam  prse- 
ceptum  necessario  astrictivum.  Si  quis  ergo 
inipugnat  rerum  temporalium  universalem 
abrenuntiationem,  impugnatChristum  pau- 
perem,  crucifixum,  impuguat  evangelicum 
consilium,  impugnat  ccetum  Apostolorum 
dicentium  ^  :  Ecce  nos  reliqidmus  omnia ; 
impugnat  etiam  Spiritum  sanctum,  qui  hoc 
inspirat  et  suggerit  cordibus  perfectorum; 
impugnat  et  ipsum  Deum  Patrem  universo- 
rum,  qui  est  refugium  pauperum;  impu- 
gnat  denique  regnum  coelorum,  totum  uni- 
versum,  cujus  dominium  pauperi  est  con- 
cessum  ,  dicente  Domino  ^ :  Beati  pauperes 
spiritu,  quoniam  ipsorum  est  regnum  ccdo- 
rum.  Et  ideo  contra  talem  insensatum,  ne- 
cesse  est  ut  pugnet  orhis  terrarum  ^  Qui  au- 
tem  impugnat  eleemosynarum  acceptionem, 
et  Christum  impugnat,  qui  stipendium  acci- 
piebat  ^  a  mulieribus  sibi  servientibus,  et  se 
imitantibus(a);  etccetumApostolorum,  quiet 
ipsi  eleemosynas  accipiebant,  quaj  poneban- 

'  Matth.,  XIX,  27.  —  ^  Ibid,,  v,  3.  —  '  Sap.,  v,  21. 
—  »  Luc,  VIII,  3. 


tur  ad  pedes  eorum ;  et  statum  Monachorum, 
qui  super  eleemosynas  fundali  sunt;  et  uni- 
versuin  Clerum,  nam  et  ipsi  de  eleemosynis 
vivunt,  qua3  ultro  Ecclesiis  Christi  collatae 
sunt ;  et  per  consequens  communem  paupe- 
rum  statum,  quem  tamen  Scriplurai  divinae 
indicant  Deo  maxime  esse  acceptum.  Qui  vero 
impugnat  humilem  eleemosynarum  petitio- 
nem  in  eis  qui  egent,  et  licite  possunt  acci- 
pere,  impugnat  Christum,  qui  humiliter  pe- 
tiit  hospitium,  qui  se  fatetur  esse  mendicum : 
impugnat  et  Paulum ,  qui'  petiit  collectas 
fieri  pauperibus  sanctis,  et  hoc  de  voluntate 
Pe!ri;  impugnat  vinculum  charitatis,  quod 
facit  communicari  in  ratione  dati  et  accepti ; 
impugnat  officium  humanitatis,  per  quam 
indigens  exponit  necessitatem  suam,  ne  sibi 
sit  inhumanus,  et  alium  excitat,  qui  potest 
et  vult,  ut  proximo  sit  humanus  et  pius,  et 
in  hoc  nullus  ofTenditur,  nulU  preejudicatur, 
nihil  inordinate  concupiscitur,  nihil  indebite 
aufertur  in  eis  praecipue  qui  non  quaerunt 
datum,  sed  fructum.  Qui  autem  impugnat 
otiositatem,  cupiditatem,  carnalitatem,  et 
superfluitatem  in  caeteris  christianis,  et prae- 
cipue  in  religiosis,  bene  facit  et  recte,  si  ta- 
men  secundum  ordinem  rectum  procedat; 
qui  autem  universaUter  omnibus  validis  oiius 
imponit  lucrativi  laboris,  de  quo  debeant 
sustentari,  praeceptum  ApostoU  nimis  am- 
pUat,  et  jugum  servitutis  super  Christi  ser- 
vos  nimium  aggravat,  spirituales  viros  a 
spirituaUbus  occupationibus  et  laboribus  re- 
tardat  in  periculum  salutis  animarum,  dum 
magis  facit  eos  soUicitos  de  suis  morituris 
corporibus  pascendis,  quam  de  proximorum 
animis  Domino  acquirendis.  Quod  si  fiat,  de- 
cimatur  mentha  et  cyminum,  etreUnquentur 
quaegraviora  sunt,  legis  judicium,  et  raiseri- 
cordia,  praefertur  misericordia  corporaUs  spi- 
rituaU,  ac  per  hoc  corpus  spiritui  praefertur, 
privatumcommodumutilitalicommuni,  quae 
speciaUter  consistit  in  aedificatione  popuU 
Christi,  in  eleemosynis ,  in  documentis ,  et 
animarum  consiUis,  ad  quae  misit  Deus  istos 

(a)  Al.  invitantibus. 


CONTRA  MAGISTRUM  GUILELMUM.  399 

OrdinespotremosperSummumPontificemet  cum  esset  dives,  propter  nos  egenus  factus 

Praelatos ;  ad  qnee  si  quis  dicat  (a)  eos  missos,  est.  Dominus  inopem  se  dicit,  et  mendicum ; 

manifeste  obviat  veritati,cum  expressa  ad  et  quis  in  divitiis  suis  gloriatur  ?  Ilabelis 

hoc  testimonia  habeantur,  tam  in  Regula,  consolationem,  pauperes,  et  Dominus  vobis- 

quam  in  privilegio,  et  institutione,  et  appro-  cum  pauper  est.  »  Idem  super  Psalmum  % 

batione  hujus  duplicis  Ordinis.  Si  autem  di-  Qui  dat  escam  esurientibus^  dicit :  «  Mona- 

cat  non  debere  milti,  detrahit  evangelicse  chus  qui  non  habet,  confidenter  accipiat; 

sanctitati.  Qnis  enim  magis  idoneus  ad  hoc,  qui  habeteteructansest,  non  accipiat.  Scis  (6) 

quam  qui  devovit  evangelicam  perfectio-  quiaesuris,  scis  (6)  quianonhabes,  magnum 

nera?  Si  quis  dicat  eos  a  Papa  et  Episcopis  est  beneficium,  si  accipis  quod  tribuitur 

non  posse  mitti ,  derogat  Apostohcas  aucto-  tibi;  si  aulem  habes  et  non  esuris,  non  debes 

ritati ,  et  potestati  clavium  in  Praelatis ,  et  cibum  esurientium  accipere  saturatus.  Ac- 

plenitudini  potestatis  in  Summo  Pontifice,  cipe  quod  in  ventrem  mittas,  non  quod  in 


qui  in  terris  (ut  Scriptura  asserit,  fides  sen- 
tit,  jura  testantur,  rationes  etiam  irrefraga- 
biles  convincunt)  caput  unum  et  summum, 
et  sponsus  unicus,  et  hierarcha  praecipuus. 


sacculum  :  accipe  tunicam  quae  corpus  te- 
gat,  non  quae  arcas  impleat.  » 

Item  hoc  ipsum  astruit  Chrysostomus,  lo- 
quens  de  tribus  pueris  existenlibus  in  Ba- 


in  quo  etiam  totus  Ecclesiae  mihtantis  status     bylone  * :  «  Ne  enim  mihi  eos,  quos  in  re- 
obtinet  locum  Curisti.  Ideo  omne  genu  de-     gahbus   atriis  invenerunt  honores ,  dicas. 

Sancti  enim  existentes  et  justi,  decies  millies 
utique  elegissent  mendicare  domi,  et  eis 
quae  in  templo  erant  bonis  potiri.  Ekgi enim, 
ait '',  abjectus  esse  in  domo  Dei,  magis  quam 
habitare  in  tabernaculis  peccatorum. » Idem 
ahbi  dicit  ^  :  «  Quando  videris  pauperem, 
recordare  verborum  per  quae  significabat, 
quoniam  ipse  sit  qui  cibatur.  Etsi  enim  in 
eo  quod  apparet  non  est  Christus,  sed  in 
hoc  schemate  ipse  accipit,  et  mendicat.  Sed 
verecundaris  audiens ,  quoniam  mendicat 
Christus.  Verecundare,  cum  mendicanti  non 
das.  Hoc  enim  est  verecundia,  hoc  supph- 
cium  et  tormentum.  Mendicare  enim  eum, 
ejus  bonitatis  est  signum,  et  ideo  in  eo  nos 
ornari  oportet.  » 

Itemdicit ' :  «  Mehus  est  mendicare  quam 
rapere  :  hoc  quidem,  scihcet  mendicare,  in 
nullo  ofTendit  Deum;  illud  autem  offendit 
Deum  et  homines.  »  Ilis  etiam  manifeste 
concordat  Bernardus  in  homiUa  super  illud 
Lucae  ^** : « Cum  esset  Jesus  annorum  duode- 
cim,  quaerens  ubi  Christus  fuit  in  triduo,  di- 
cit  sic  '^  :  «  Per  illud  triduum  ubi  eras_,  bone 

8  Chrysost.,   in  MaUh.,  hom.  lxxxviu,  al.  Lxxxix, 
D.  3.  —  9  Id.,  hom.  Lxix,  al.  ixx,  n.  4.  —  1»  Luc, 
11,  42.  —  "  Beru.,  hom.  in  Evang.  Luc,  n. 
(a)  Suppl.  non.  —  (6)  Leg.  Si. 


bet  ei  curvari,  et  Principum  etPraelatorum, 
et  Clericorum  ,  et  Laicorum ,  et  Rehgioso- 
rum  in  terris,  ad  instar  Christi  in  coelis, 
cui  '  omne  genu  flectitur  ccBlestium,  terres- 
trium  et  infernorwn.  Quod  mendicare  pro 
Christo  sit  opus  perfectionis  evangeUcae , 
multiplex  astruit  auctoritas.  Nam  Hierony- 
mus,  in  Epistola  de  morte  Fabiolce,  commen- 
dans  de  hoc,  dicit  sic  ^ :  «  Oblita  sui  sexus, 
fragilitatis  imraemor,  ac  sohtudinis  tantum 
_  cupida,  ibi  erat,  ubi  animo  morabatur.  Non 
poterat  teneri  consiUis  amicorum,  et  ita  ex 
urbe,  quasi  de  vinculis,  gestiebat  erumpere. 
Dispensationem  pecuniae,  et  cautara  distri- 
butionem,  genus  infideUtatis  vocabat.  Non 
aliis  distributionem  eleemosynarum  tribue- 
re,  sed  suis  pariter  effusis,  ipsa  pro  Christo 
stipes  optabat  accipere.  » 

Item  Hieronymus ,  ad  Furiam ' :  «  Quo- 
tiescumque  manum  exlendis,  Christum  co- 
gita,  cave  ne,  mendicante  Domino  Deo  tuo, 
alienas  opes  augeas.  »  Idem,  super  Psalmos, 
tractans  illud  verbum  :  Persecutus  est  ho- 
mineminopem  et  mendicum.,  dicit  sic:  «Qui 

'  Phitip.,  n,  10.  —  '  Hieron.,  ad  Ocean.,  episl.  xxt, 
col.  m.'257. —  3  i(j.^  adFuriam,  epist.  x,  col.  m.  94. 
—  *  Psnl.  cviir,  17,  —  ^  Psal.  cxlv,  7.  —  *  Chrysost., 
in  MaUh.,  hom.  iv,  n.  11.  —  '  Psal.  Lsxxui,  11.  — 


m  DE  PAIIPERTATE  CHRISTI 

Jesu?  quis  tibi  cibum  ministravit,  aut  po-  diget  pane,  et  potest  laborare;  et  talis  est 

tum?  quis  detraxit  calceamenta?  quis  mem-  validus  pauper  :  ergo,  etc. 

bra  puerilia  fovit  unguentis?  Ubi  ergoeras,  Item  ad  ea  sine  quibus  non  potest  natura    m. 

Domine?  An  ut  to  per  omnia  conformares  subsistere,  sumus  naturaliter  obligati  :  sed 

nostrae  paupertati,  et  omnes  in  te  humanas  sinelabore  corporali^  sive  manuali,  non  po- 

miserias  susciperes,  quasi  unus  ex  turba,  test  genus  humanum  in  esse  conservari  : 

pauperum  stipem  per  ostia  mendicabas?  Quis  ergo  ad  hoc  necessario  aliqui  obligantur.  Sed 

dabitme  buccellarum  illarum  mendicatarum  non  nisi  illi,  qui  sunt  idonei;  sed  tales  sunt 

participem  fieri,  et  sallera  divini  illius  edulii  pauperes  vahdi,  quia  indigent,  et  possunt  : 

reliquiis  saginari  ?  »  Item  Glossa  super  illud  ergo  tales  prajcipue  obligantur. 

Pauh  * :  Qui  cum  esset  dives,  etc.  ^ :  «  Nemo  Item  sicut  os  datum  est  horaini  ad  man-     iv. 

se  contemnat :  pauper  in  cella,  dives  in  con-  ducandum,  ita  et  manus  ad  operandura :  sed 

scientia ,  securior  dormit  in  terra,  quam  di-  qui  neglexerit  comedere  ,  cura  indiget,  si 

ves  auro  in  purpura.  Non  ergo  expavescas  possit,  facit  contra  dictaraen  juris  naturahs : 

cura  tua  mendicitate  ad  ihum  accedere,  qui  ergo  pari  ratione,  qui  neglexerit  operari  ma- 

indutus  est  nostra  paupertate;  ubi  se  pau-  nuahter,  si  indiget  et  valet  :  sed  talis  est 

peravit,  nos  ditavit.  »  Amen.  pauper  vahdus  :  ergo,  etc. 

Itera  hoc  ipsum  ostenditur  ratione  reh-     v. 

gionis  christianae ,  prirao  per  apostohcura 

UUyiiollU  11,  praeceptum,  ubi  dicit  ®  :   Qui  furahatur , 

mnm  pauperes  mlidi.  et  maxime  regulares,  ad  jam  non  furetur,  magiS  autem  lahoret  ope- 

opera  manualia  universaliter  sint  astridi.  rando  manihus  suis,  etc.  Si  dicas  hoc  esse 

consihura,  contra  ait  Apostolus  "^  :  Opera- 

MAGisTER  GuiLELMUs.  ^fy^f  manibus  vestris ,  sicut  prcecepimus 

1.  Arg.     Quaerilur  utrum  pauperes  vahdi,  et  maxi-  vobis,  ui  honeste  ambuletis  ad  eos,  qui  foris 

affirml-^  me  rcgularcs,  ad  opera  manuaha  universa-  sunt,  et  nullius  aliquid  desideretis.  Glossa  : 

''^^-      hter  sint  astricti?  Et  quod  sic,  ostenditur  «Nedura  rogetis  veltohatis.»Sed  hocmaxi- 

prirao  ex  vinculo  legis  naturae ;  scriptura  est  me  respicit  pauperes  :  ergo,  etc. 

enim  ^ :  Posuit  Deus  hominem  in  paradiso,  Item  hoc  ipsum  videtur  per  apostohcum     vi. 

ut  operaretur.  Item  *  :  In  sudore  vultus  tui  exemplura,  cura  dicitur  *  :  Jpsi  scitis  quem- 

vesceris  pane  tuo.  Ergo  praeceptura  de  la-  admodumoporteatimitarinos,quianonin- 

borando  respicit  horainem  secundum  natu-  quieti  fuimus  inter  vos,  neque  graiis  panem 

rara  institutara,  et  secundum  naturam  lap-  •  manducavimus ,  sed  inlahore  et  fatigatione^ 

sara  :  ergo  secundum  omnia  tempora ;  sed  etc.  Glossa  :  «  Apostolus  forma  erat  his,  qui 

maxirae  respicit  hominera,  qui  potest  per  tenues  erant  in  substantia  in  plebe,  ut  disce- 

se  ipsum,  et  non  potest  supplere  per  aliura  :  rent  libertatem  suam  non  araittere.  Qui  enira 

talis  autem  est  pauper  vahdus  :  ergo  talis  ad  ahenam  mensara  frequenter  convenit  otio 

tenetur  ad  manualiter  laborandum.  deditus,  aduletur  necesse  est  pascenti  se.  » 

it.        Item  in  Zacharia  dicitur  ^  :  Homo  agri-  Cum  rehgio  nostra  ad  libertatem  horainem 

cola  ego  sum,  quia  Adam  exemplum  meum;  vocet,  ergo  hoc  est  contra  religionem  nos- 

Glossa  :  «  Ut  coraedam  panem  meum  in  su-  tram. 

dore  vultus,  dum  ihe  se  ostenderet  natum  Itera  hoc  ipsum  videtur  per  apostohcum    vii. 

ad  hoc,  ut  in  sudore  vultus  comederet  pa-  edictum,  ubi  idem  Apostolus  ait »  :  Cum  es- 

nem. »  Sed  hoc  maxime  convenit  ei,  qui  in-  semus  apud  vos,  hoc  denuntiahamus  vohis, 

1  li  Cor.,  viii,  9.  —  ^  Gloss.,  ex  Bed.  in  hunc  loc,  ^  ^  Zac/t.,  xiii,  5.  —  «  Ephes.,  iv,  28.  —  '  l  Thess., 

usque  in  purpura.  —  '  Gen.,  li,  15.—  *  Gen.,  iii,  l'J.  iv,  21.  -  "  II  Thess.,  iii,  7-8.  -  9  U  Thess,,  iii,  10. 


CONTRA  MAGISTRUM  GUILELMUM. 


401 


quoniam  si  quis  non  vultoperari,  nonman-     strura  lentis  plecte  viminihus.  »  Et  post 


ducet.  Sed  constat,  quod  non  loquitur,  nisi 
de  his,  qui  indigent  refectione  :  ergo,  etc. 
Si  dicas,  qiiod  uon  intelligitur  de  labore  cor- 
porali ;  contra  hoc,  quod  ibidem  dicit  Glossa : 
«  Dicmit  quidam  de  operibus  spiritualibus 
hoc  Apostolum  prsecepisse;  sed  superflue  co- 
nautur  et  sibi ,,  et  caeteris  caliginem  obducere, 
ut  quod  intelligitur  charitas  monere,  non 
solumfacere  nolint  (a),  sednec  intelligere.  » 
Sed  forte  dices,  quod  verba  Apostoli  intelli- 
guntur  dici  ad  curiosos,  vagos  et  otiosos, 
non  ad  Christi  servos  spiritualibns  occupa- 
tos.  Contra,  super  illud  •  :  Qui  non  lahorat, 
Glossa  :  «  Yult  Apostolus  servos  Dei  corpo- 
raliter  operari,  ut  habeant  unde  vivant,  ut 
non  compellantur  egestate  necessaria  pe- 
tere.  »  Sed  servi  (6)  dicuntur  viri  boni  et 
justi;  et  talibus  praecipit  operari,  ut  non 
compellantur  mendicare  :  ergo  pauperes 
validi,  etc. 

Hoc  ipsum  ostenditur  ratione  professionis 
mouasticae.  Primo  per  B.  Auguslinum,  qui 
per  totum  librum  De  opere  Monachorum  in- 
tendit  tanquam  fmali  conclusione  osteudere, 
quod  Monachi  astricti  sunt  ad  opera  ma- 
nualia. 

Item  Glossa  super  illud  Lucae  ^,  Vendite 
qum  possidetis,  et  date  eleemosynam,  etc. ' : 
«  Ut  onmibus  spretis  pro  Deo,  postea  labore 
manuum  operemini  unde  vivatis,  vel  elee- 
mosynam  faciatis.  »  Sed  omnes  regulares 
ex  voto  tenentur  ad  consilium  paupertatis  : 
ergo  secundum  Glossam  labor  manualis  debet 
sequi  abrenuntiationem  :  ergo  omnes  tenen- 
tur  ad  corporalem  operationem. 

Item  Hieronymus  ad   Rusticum   ait  *  : 


«  Scribantur  libri^  ut  et  raanus  operentur 
cibos,  et  anima  saturetur  lectione.  »  Item 
beatus  Benedictus  in  Regula  sua  ■*  :  «  Tunc 
veri  monachi  sunt,  si  de  opere  manuum  sua- 
rum  vivant,  sicut  patres  noslri  et  (c)  Apo- 
stoli.  »  Ergo  si  hocfacit  nos  imitatores  Apo- 
stolorum,  et  omnes  Religiosi  debent  esse 
tales,  ergo  et  operari  manualiter,  cum  opera 
supererogationisnondiminuant,  sed  implere 
debeant  opera  prseceptorum. 

Item  beatus  Franciscus  in  Regula  sua  : 
«Fratres,  inquit,  quibus  dedit  Dominus  gra- 
tiam  laborandi,  »  etc.  Et  quod  de  labore  cor- 
porali  intelligat,  patet  per  hoc  quod  sequi- 
tur  :  «  De  mercede  vero  laboris.  » 

SANCTUS  BONAVENTURA. 

Contra,  quod  non  omnes  validi  pauperes 
ad  opera  manualia  sint  astricti,  videtur  pro 
ratione  contemplationis.  Nam  Salvator  di- 
cit  6 :  Martha,  sollicita  es,  etc,  usque  elegit. 
Melius  ergo  faciebat  Maria  intendens  con- 
templationi,  quam  Martha  corporali  occupa- 
tioni.  Sed  non  melius  ageret,  si  omitteret 
illud  ad  quod  tenebatur  :  ergo  intendens 
contemplationi ,  absolvitur  ab  opere  cor- 
porah. 

Item,  super  illud  Genesis  "^ :  Confirmatus 
est  ager,  Glossa  :  «  Conteraplativa  vita  a  sse- 
cularibus  actionibus  funditus  dividit;  sed 
non  ab  actionibus  spiritualibus.  »  Ergo  a 
corporahbus.  Nec  dividit  contra  legem 
Dei  :  ergo  contemplantes  non  sunt  astricti 
ad  hoc. 

Itera  labor  manualis  non  est  actus  respi- 
ciens  universaliter  orania  raerabra  Christi: 


XI. 


«  Semper  aliquid  boni  facito,  ut  te  diabolus  alioquin  nullus  sine  eo  posset  salvari  :  res- 
inveniatoccupatum.  Si  Apostoli,  habentes  picit  ergo  officium  alicnjus  merabri.  Sed 
potestatem  de  Evangelio  vivere,  laborabant  membrum  habens  officium  dignius  non  te- 
manibus  suis,  ne  quemquam  aggravarent: 
cur  tu  in  usus  tuos  successuras  res  non  prae- 
paras?  Vel  iiscellam  texe  junco,  vel  cani- 


Ergo 


»  II  Thess.,  iir,  10,  quoad  seasum.  —  ^  Lttc,  xii, 
33.  —  *  Gloss.  iu  luuic  loc,  ex  Bed.  in  Lric.,  lib.  IV, 
c.  54.  —  *  Hieron.,  ad  Rustic,  epist.  iv,  col.  m.  42. 

TOM.   XIV. 


netur  ad  actum  membri  indignioris 

si  digniora  sunt  raerabra,  quae  habent  gra- 

tiam  contemplandi ,   non  astringuntur  ad 

—  5  S.  Beued.  ReguL,  c.  XLvm.  —  6  Luc,  x,  41-42. 

—  ''  Gen.,  xxin,  17. 

{n)  Ciet.  cdit.  nolit.  —  (6j  Suppl.  Dei.  —  (r)  lla  Bi- 
blioth.  Palv.,  edit.  Lug.  1677.  C<et.  edit.  dcest  et. 

26 


Arga- 

nientri 

proparlo 


402  .         DE  PAUPERTATE  CH1\ISTI 

offioium  vel  exercitium  actiouis,  maxime  versa  officia  Deus  in  hoc  mundo  disposuit : 

cuui  necessitas  non  compellit  defectus  infe-  monachos,  ut  pro  aUis  orent,  et  lacte  praidi- 

rioris  membri  supplere.  cationis  iaibuant;  agricultores,  ut  de  suola- 

Item,  quod  non  onnies  astringantur,  os-  boreetipsi,  (t  alii  vivant;  milites,  ut  oran- 

teiiditur    ratione   praidicationis.    INam   ubi  tes  defendant.  »  Sed  milites  digni  sunt  sus- 

Lucas  dicit '  :  Misit  eosbinos,  etc,  Glossa  tentari,    quando  suum  officium  exercent, 

Aa:brosii  dicit :  «  Tanta  debet  esse  prtedica-  absque  labore  corporali :  ergo  pari  ratione 

tori  fiducia,  ut  sibi  necessaria  non  defectura  et  monachi  digni  sunt. 
certissime  sciat :  ne  dura  sibi  providet  (a)         Ilem,  si  spiritualis  occupatio  non  excusat 

terrena,  minus  ahis  provideat  [b)  aeterna.  »  a  labore  corporali,  ergo  multo  minus  nec 

Ergo  studium    prajdicationis  et    doctrince  scientialis  :  ergo  oranes  validi  pauperes,  qui 

non  debet  interraitti   propter  opus  corpo-  student  in  qualibel  scienti-a,  sunt  in  malo 

rale ,  cum  homo  non  perfecte  sufficit  ad  statu,  quia  non  vivunt  de  labore  manuum 

utrumque.  suarum :  sed  hoc  est  valde  absurdum  :  ergo 

Item  super  illud  Lucse "  :  Bignus  est  ope-  et  primum. 
rarius  mercede  sua,  Glossa  ait  ^  :  «  Duae         Item  Christus  legem  perfectissime  imple- 

mercedes  preedicatori  debentur  :  una  in  via,  vit,  quia  decebat  eum  implere  omnem  justi- 

quae  ia  labore  sustentat;   altera  in  patria,  tiam  :  sed  Christus  pauperrimus  fuit  et  va- 

quai  in  resurrectione  remunerat.  »  Sed  quod  lidus  :  ergo  si  tales  universaliter  operari 

debetur  alicui,  non  tenetur  illud  labore  cor-  tenentur,  Christus  non  perfecte  legera  im- 

porali  acquirere  :  ergo  praidicator  non  tene-  plevit,  nec  dedit  exemphim  perfectum.  Sed 

tur  propler  necessitatera  corporis  manuaUter  hoc  est  inconveniens  :  ergo  et  primum. 
operari.  Item  beatus  Benedictus,  quando  erat  in 

Itera    Augustinus,  Be  opere  Monacho-  spelunca,  erat  pauper  et  vaUdus ;  et  tamen 

rum  *  :  «  Si  evangeUstae  sunt,  si  ministri  al-  non  vivebat  de  labore  manuum  suarum,  sed 

taris,sidispensatoressacramentorura,  plane  edebat  quod  sibi  Roraanus  apportabat,  ut 

sibi  vendicant  potestatem  vivendi,  »  sciUcet  dicitur  secundo  Dialogorum  \  Ergo  vel  erat 

sine  opere  corporali :  ergo,  etc.  in  malo  statu,  quod  absurdum  est,  vel  non 

Item,  quod  non  omnes  astringantur,  os-  tenebatur  ad  operandum. 
tenditur    ratione    spirituaUs    occupationis.         Item  aut  pauperes  vaUdi  possunt  vivere 

Unde  Apostolus  ait^:  Nescitis  quod  qui  in  de  eleemosynis  absque  manuaU  opere,  aut 

sacrario  operantur,  quce  de  sacrario  sunt,  non  :  si  sic,  habeo  propositum,  quod  non 

edunl;  et  qui  altari  serviunt,  cum  altari  tenentur;  si  non  possunt,  ergo  cum  orania 

participant  ?  uhi  Glossa  :  «  NaturaUs  ratio  bona  ecclesiaruraetmonasteriorum  non  sint. 

dictat,  ut  quis  vivat  inde,  ubi  laborat.  »  nisi  eleemosynse  pauperum,  ut  sancti  dicunt, 

Si  ergo  fideUs  qui  intentus  est  spirituaUbus  et  manifestum  est,  ergo  omnes,  quotquot 

occupationibus ,  dignus  est  sustentari ,  nec  vaUdi  et  clerici  et  monachi  qui  vivunt  de  hu- 

talis  est  otiosus ;  ergo  nec  ratione  otii  vi-  jusmodi  bonis  sine  labore  manuali,  sunt  in 

tandi,  nec  etiam  victus  acquirendi,  tenetur  statu  perditionis.  Si  ergo  hoc  est  absurdis- 

manualiter  operari.  siraura,  patet  quod  et  iUud  ex  quo  sequitur. 

Itera  Anselmus ,  De  Similitudinibus  *  :  Si  dicas,  quod  de  grossis  et  raagnis  eleemo- 

«  Tres  quippe  sunt  ordines  hominum,  oran-  synis  Ucet,  sed  de  parvis  non  licet,  hoc  non 

tes,  agricultores,  et  defensores,  quos  ad  di-  solum  absurdum  est,  verumetiam  adeo  ridi- 

•  Luc,  X,  1.  -  «  Luc,  X,  7.  -  ^  Gloss,  ex  Bed.  in  f  ^^^»^'  ^^"''l^i-'  ^-  ^^^  et  128.  -  ^  Greg.,  Dialog., 

Luc,  lib.  111 ,  c.  42,  —  *  August.,  De  opcrc  Monnch.,  ™^-  "•  ^-  ^- 
c.  XXI,  11.  21.  —  ^  I  Cor.y  IX,  lo.  —  ^  liiio  Eadmer,,  («)  Cat.  edit,  pnevidel.  —  (b)  Item  praevideat. 


CONTRA  MAGISTRUM  (JUILELMUM. 

culosum,  ut  manifeste  qui  sic  dicit,  colet 
culicem,  et  glutiat  camelum.  Restat  ergo 
quod  ad  hiijusmodi  opera  mauualia  non 
omnes  validi  pauperes  sunt  astricti. 


403 


sollicitetur  praeoccupatiim  circa  temporalia. 
Unde  in  principio  lii)ri  De  opere  Monacho- 
rum  ait '  :  «  Prius  debemus  ostendere  bea- 
tum  Apostolum  opera  corporalia  servos  Dei 
operari  voluisse;  deinde  ostendere  evange- 
lica  illa  praecepta,  de  quibus  nonnulli  non 
Ad  praidictorum  intelligentiam  est  notan-     solura  pigritiam,  sed  arrogantiam  fovent , 


RESPONSIO. 


diim,  quod  sicut  circa  fidem  beatissimae  Tri- 
nitatis  triplex  est  via  sciendi,  ita  quod  duae, 
quae  declinant  ad  extrema,  sunt  erroneae, 
sicut  baeresis  sabelliana,  et  ariana,  media 
vero  vera  et  catholica  ;  sic  in  quaestione 
proposita  duplex  est  via  decUnans  ad  ex- 
trema,  et  ideo  erronea  et  reprobanda,  media 
vero  recta  et  acceptanda.  Unus  est  modus 
dicendi,  quod  nulli  pauperes  vohmtarii, 
quantumcumque  vahdi ,  ad  opera  manuaUa 
sunt  astricti,  sed  solum  ad  spirituaha.  Et  hi 
fundaverunt  se  superiUud  Matthaei ' :  Respi- 
cite  volatilia  cceli.  Hic  autem  modus  dicendi 
est  erroneus,  quia  est  corruptivus  Ecclesiae, 
etdepravativusScriplurae.  Corrumpit  Eccle- 
siam,  dum  simulando  falsam  justitiam,  fo- 
vet  pigritiam ;  dum  simulat  se  veUe  Evan- 
geUum  perficere,  vuU  otium  carnis  nutrire. 
De  quibus  Augustinus,  in  libro  Be  opere 
Monachorum  * :  «  Quis  ferat  homines  con- 
tumaces  saluberrimis  monitis  ApostoU  resis- 
tentes,  non  sicut  infirmiores  tolerari,  sed  si- 
cut  sanctiores  etiam  praedicari,  ut  monaste- 
ria  doctrina  saniore  fundata,  gemina  iUece- 
bra  corrumpantur ,  et  dissoluta  Ucentia 
vacationis,  et  falso  nomine  sanctitatis  ?  »  De- 
pravateliam  Scripturam,  quia  nimis  ampUat 
verba  evangelica,  et  nimis  arctat  verba  apo- 
stolica.  YuU  enim  quod  EvangeUum  inhi- 
beat  perfectis  omne  opus  corporale,  et  vuU 
quod  Apostolus  non  suadeat  nisi  opus  spiri- 
tuale  :  quorum  utrumque  falsum  est.  Et 
contra  hanc  falsitatera  Augustinus  totum 
Ubrum  De  opere  Monachorum  condidit,  os- 
tendens  quod  Apostolus  inteUigit  de  opere 
corporaU ,  et  quod  EvangeUum  non  vetat 
corporalia  opera,  sed  solum  quod  cor  non 

1  Matth.,  VI,  26.  —  ^  August.,  de  opere  Monach., 
c.  XXX,  n.  38.  —  3  Ibid.,  c,  lu,  d.  4.  —  *  II  Thess., 


apostoUco  praecepto  et  exemplo  non  esse 
contraria.  »  Unde  convincit  Augustinus  po- 
siUonem  istam  esse  reprobandam. 

Secundus  modus  dicentium  est,  quod  om- 
nes  validi  pauperes,  qui  non  habent  unde 
vivant ,  ad  opera  manualia  seu  corporalia 
sunt  astricti.  Et  innituntur  verbis  Apostoli 
dicentis  * :  Qui  non  lahorat,  non  mandiicet. 
Nec  possunt  excusari,  ut  dicunt,  per  opera 
spiritualia.  Et  hic  quidem  modus  dicendi  est 
erroneus,  sicut  et  primus.  Nam  nimis  decU- 
nando  ad  aUeram  extremitatem ,  depravat 
Scripturam,  et  corrumpit  Ecclesiam.  Scrip- 
turam  depravat,  quia  nimis  ampUat  verbum 
ApostoU,  dum  dicit :  Qui  non  laborat,  non 
manducet;  volens  iUa  verba  de  labore  ma- 
nuaU  non  solum  ad  otiosos,  sed  quantum- 
cumque  uliUter  in  spirituaUbus  occupatos 
extendi,  qui  non  sunt  curati.  Nimis  etiam 
restringit  verbaevangeUca,  dum  iUaverba" : 
Dignus  est  operarius  mercede  sua,  ad  eos 
solos  extendit  quihabent  animarura  curam  : 
cum  potius  fiat  homo  dignus  mercede  ex 
opere,  quara  ex  dignitate.  Absit  omnino  a 
fidelibus  mentibus,  quod  cooperatores  ha- 
bentium  curara  non  sint  digni  operarii,  nec 
digni  mercede  et  sustentatione  sua,  maxime 
qui  fideliter  coUaborantin  verbo  et  doctrina. 
Ecclesiam  etiam  corrumpit ,  dura  simulat 
districtionem  justitiae,  et  persequitur  spiri- 
tura  vitae.  Quid  enim  aUud  est  hoc,  quam 
quod  significatum  est  per  praepositos  Pha- 
raonis,  de  quibus  dicitur  in  Exodo  %  quod 
oderant  filios  Israel,  et  ad  omaritudinem 
perducebant,  affligentes  operibus  duris  luti, 
et  lateris,  atque  omni  servitute?  Et  ne  forte 
videar  moveri  spiritu  proprio,  audi  quid 

III,  10,  quoad  .-CDiuui.  —  i>  Luc,  x,  7.  —  «  Exod., 
I,  13. 


404  DE  PAUPERTATE  CHRISTI 

dicit  Glossa  super  illud  Exodi  * :  Quare,  Moy-  tuale.  Opusmaimalesive  corporaledico^qiiod 

ses  et  Aaron,  sollicitatis  populum  ab  ojieri-  estnecessariumadprffiparandaalimenta,  ves- 

bus  suis?  Ite  ad  onera  vestra'^  :  «  Ilodie,  si  tiraentaethabitacula, etdiversorumopificum 

Moyses  et  Aaron,  id  est  propheticus  et  sacer-  et  artium instrumenta.  Opus  civile  dico,  quod 

dotalis  sermo,  animam  soliicitet  ad  servitium  est  ipsoriim  pra-sidum  gubernantium  ,  mi- 


Dei,  exire  de  saeculo,  reuunliare  omnibus 
quae  possidet,  attendere  legi  et  verbo  Dei, 
continuo  audies  unanimes  et  amicos  Pha- 
raonis  dicentes  :  Videte  quomodo  seducun- 
tur  homines ,  et  pervertuntur  adolescentes, 
ne  laborent,  ne  mihtent,  ne  agant  aliquid 
quod  prosit,  relictis  omnibus  necessariis, 
inertias  sectantur  et  otium.  Quid  est  servire 
Deo?  laborare  nolunt,  et  otii  occasiones  quai- 
runt.    Haec    erant  tunc  verba  Pharaonis ; 


litum  defendentium ,  et  mercatorum  nego- 
tiantium,  et  famulorum  subrainistrantium. 
Opus  spirituale  dico,  quod  consistit  in  disse- 
minando  divina  verba,  meditando  divina 
cantica,  in  dispensando  sacramenta,  incom- 
municando  bona  sibi  divinitus  data,  sive 
terrena,  sive  spiritualia.  Nam  distribuere 
sua  pro  Christo,  opus  est  spirituale,  non  ci- 
vile ,  non  civitatis  terrenae.  Sicut  ergo  qui 
intenti  suut  operibus  civilibus  reipublicae, 


haec  et  nunc  amici  ejus  loquuntur,  nec  so-  ad  opera  mauualia  per  apostolicum  praece- 

lum  verbis,  sed  etiam  verberibus  persequun-  ptum  non  inlelliguntur  astricti,  sic  nec  hi, 

tur.  »  Ilucusque  Glossa.  qui  intenti  sunt  spiritualibus,  maxime  si  re- 

Qiioniam  igitur  utraque  opinionum,  vel  dundet  in  aliorum  salutera,  coramodum  et 

sententiarum,  declinat  ad  extrema,  et  decli-  profectum.  Et  ideo  occupatos  in  quatuorge- 

nando  depravat  Scripturam,  et  corrumpit  neribus  operura  spiritualium  praedictorum 

Ecclesiam,  ideo  utraque  reprobanda :  priraa,  excipit  Augustinus  a  tentione  apostolici  prae- 


quia  dat  foraentura  pigritiae  ;  secunda ,  quia 
nititur  exlinguere  spiritura  vitae  sub  onere 
servitutis  jEgyptiacae  :  priraa ,  quia  fovet 
otium  carnale ;  secunda  ,  quia  persequitur 
spirituale.  Propterea  secunda  longe  perver- 
sior  est,  quara  priraa,  licet  utraque  sit  mala. 


cepti  in  libro  de  opere  Monachorum ,  cum 
dicit  3  :  «  Si  evangelistae  sunt,  si  ministri 
altaris ,  si  dispensatores  sacraraentorum, 
plane  hanc  sibi  vendicant  potestatem  ,  si 
aliquid  habebant  in  saeculo  ,  quo  facile  sine 
opificio  sustentarent  hanc  vitam,  quod  con- 


Ideoque ,  utraque  repulsa ,  tenenda  est  via  versi  ad  Deum  indigentibus  dispartiti  sunt.  » 
media,  qiiod  de  pauperibus  validis  aliqui  Evangelistaj  autem  disseminant  divina  ver- 
sunt  astricti,  aliqui  vero  absoluti,  aliquibus     ba ;  ministri  altaris  decantant  divinas  lau- 


Triplex 

est     gc- 

nu3  ope- 

ri?,  scili- 

cet    cor- 

porale, 

civile , 

spiri- 

tuale. 


indicitur  sub  praecepto,  aliquibus  pro  consi- 
lio,  aliquibus  nec  isto,  nec  illo  modo. 

Ad  cujus  pleniorem  evidentiam  notandum 
est,  quod  regnura  reipublicae  in  Ecclesia 
attenditur  circa  tria,  scilicet  quantiira  ad  bo- 
num  inferius ,  quod  est  corporale ;  quantum 
ad  bonum  exterius,  quod  est  civile ;  et  quan- 
tum  ad  bonum  interius,  quod  est  spirituale. 
Et  secundum  hoc,  triplex  genus  operis  est 
necessariura  ad  regnum  Reipubhcse  et  Ec- 


des,  et  divina  cantica;  dispensatores  sacra- 
mentorum  dispensant  divina  Sacramenta, 
et  maxime  Eucharistiae  vel  Poenitentiae :  qui 
diviserunt  suas  possessiones ,  distribuerunt 
bona  sua.  Si  ergo  digni  sunt  sustentari  pro 
unica  distributione  spiritualium ,  etiam  si 
nihil  corporaliter  operentur ,  et  si  ille  qui 
docet  filiura  alicujus  grararaaticam,  meretur 
ab  eo  sustenlari ,  quare  non  ille  qui  docet 
viara  regni  coelestis ,  qui  irapetrat  gratiam 


clesise  railitantis,  scilicetopus  artificiale,  quod  orando,  qui  etiam  exemplis  bonae  vitae  exci- 

et  manuale  dicitur,  quia  manus  est  orga-  tat,etdirigitadaeternamsalutem?  Cumergo 

num  organorum  ,  opus  civile,  et  opus  spiri-  respublica  universalis  Ecclesiae ,  seu  eccle- 

„,       .    ,        ,  ,.  siasticae  hierarchiae,  indigeat  ad  sui  conser- 

1  Exod.,  V,  4.  —  ^  Gloss.  m  hunc  loc,  parlim  ex  n. 

Becia.  -  »  Aug.,  de  opcre  Monoch.,  c.  xxi,  n.  2/i-2o.  valionem  triplici  opere  supradicto,  necDeus, 


CONTRA  MAGISTRUM  GUILELMUM. 


405 


nec  angelus,  nec  pastor  Ecclesiee,  vel  rector, 
sicut  Apostolus,  astringitadhujusmodi  ope- 
ra,  nisi  secundum  quod  exigit  salus,  neces- 
sitas  et  utilitas  ipsius  ecclesiasticae  hierar- 
chiae,  cujus  servi  Christi  sunt  membra. 
paupe-     Quoniam  ergo  inter  membra  Christi  sunt 

ros  Yali-  ,  .  .  ,  ,  , . 

di,  qui  quaidam  maxime  idonea  ad  operationes  cor- 
^\u&u^'  porales,  et  minime  ad  spirituales ,  quaedam 
non  suQt  e  contrario  modo ;  hinc  est,  quod  illis  pau- 

idonei, 

adma-  peribus    validis,   qui  ad  opera   corporalia 

nualia  .  i-j  •       i.        ■    •  i        •    • , 

tenentur  niaxime  suut  idonei_,  et  mmime  ad  spiritua- 
lia ,  qui  convenienter  aliter  nesciunt  vitare 
otium,  et  opus  facere  victu  dignum,  tales 
ad  opera  manualia  astringuntur,  et  eis  est 
manuale  in  prsecepto.  His  autem  qui  simul 
spiritualibus  sufticienter  possunt  intendere. 


Acl  I. 


Non  aa- 


dendae  sunt  auctoritates  et  rationes  hoc  pro- 
bantes,  hoc  ostendentes. 

Ad  illud  quod  primo  objicitur  in  contra- 
rium  de  obligatione  legis  naturae;  dicen- 
dum,  quod  natura  ad  hoc  non  astringit,  nisi 
ratione  periculi  vitandi.  Nam  si  ex  lege  na- 
turaj  haec  maneret  obligatio,  cuncti  essent  l""*^''" 

^  liomo  ex 

universaUter  et  aequaliter  obhgati  :   quod  i  «e  na- 
absurdissimum  est.  Ideo  si  aliquis  a  natura  opn^^m''^- 
astringitur,  hoc  non  est,  nisi  propter  vitan-  °"^'®" 
dum  periculum ;  et  hoc  potest  esse  triplex  : 
aut  quia  non  potest  fructuose  sine  labore  vi- 
vere ;  aut  quia  non  potest  honeste  vivere ; 
aut  quia  non  potest  vivere.  In  primo  pericli- 
taturentitas ;  insecundo,  honestas ;  intertio, 
utilitas.  Est  autem  naturaliter  insertus  homi- 


et  labore  manuum  victum  acquirere ,  vel  in  ni  amor  sui  esse  continui ,  amor  honesti,  et 
toto,  vel  in  magna  parte,  qualis  fuit  aposto-  amor  commodi  :  et  per  hoc  lege  naturae 
lusPaulus,estopusmanuaIeiu  consilio.  His     astringitur  homo  ad  vitandum  hoc  triplex 


autem  qui  maxime  sunt  idoneiadspiritualia 
opera  praedicta,  vel  etiam  ad  civilia,  et  miui- 
me  ad  haec  manualia,  hujusmodi  operalucra- 
tiva  et  artificialia  non  sunt  in  praecepto,  nec 
etiam  in  consilio,  quia  stultum  esset ,  quod 
pro  re  modicae  utilitatis  commune  bonum 
magnum  incurreret  detrimentum,  uec  hoc 
ordinavit  Deus,  nec  ejus  Apostolus,  sicut  in 
sequentibus  evidenter  ostenditur.  Quod  au- 
tem  de  hujusmodi  operibus  et  hominibus 
diversificari  debeat  judicium  secundum  di- 
versitatem  donorum,  officiorum,  et  gratia- 
rum  sibi  divinitus  collatarum,  ostendit  Glossa 
super  illud  Deuteronomii  ^  :  Benedictus  fru- 
ctus  ventris  tui,  etfructus  terrce  tuw,  et  fru- 
Gtus  juynentorum  tuorum,  ita  dicens  :  «  Di- 
versos  ordines  notat  subditorum  :  alii  enim 
doctoribus  corporalia  praebent  adjumenta  ; 
aiii  laborare  possunt ,  quod  sibi  fuerit  prae- 
ceptum ;  alii ,  simplicitate  contenti ,  per  in- 
nocentiam  vitae  studentDeoplacere. »  ^  Unus- 
quisque  propriwn  donum  habet  ex  Deo. 
Concedendum  est  igitur,  quod  non  omnes 
validi  pauperes,  etiam  noncurati,  ad  hujus- 
modi  opera  manualia  sunt  astricti,  et  conce- 


i  Deut.,  xxviii, 
Lxxii,  5. 


4.  —  *  i  Cor.,  vii,  7.  —  3  Psal. 


periculum.  Sic  ergo  astringitur  necessario 
ad  manualiter  operandum  pauper  validus, 
si  in  tali  articulo  constitutus  est,  quod  non 
potest  aliter  vivere,  vel  non  potest  honeste, 
sive  juste,  vel  non  potest  aliter  vivere  fru- 
ctuose.  Si  autem  potest  aliterhoc  periculum 
vitare  aeque  vel  magis  utiliter,  astringi  ad 
hoc  non  habet  ex  lege  naturae.  Quod  ergo 
objicitur,  quod  homo  ex  prima  sua  condi- 
tione  ordinatus  est  ad  istam  operationem ; 
diceudum ,  quod  nullus  bomo  debet  esse 
sine  labore  in  hac  vita,  ne  forte  de  eo  dicatur 
quod  de  reprobis  dicitur  in  Psalmo  ^ :  In 
labore  hominum  non  sunt.  Sed  ex  hoc  non 
sequitur,  quod  oporteat  occupari  circa  labo- 
rem  manuum,  et  maxime  lucrativum. 

Et  per  hoc  patet  responsio  ad  sequens  ab 
exemplo  Adse  ;  quia  constans  est,  quod  non 
omnes  obligantur  ad  opus  agriculturae.  Ad 
illud  quod  dicitur  :  In  sudore  vultus  tui,  etc, 
tunc  non  dictum  est  in  praeceptum  juris,  sed 
in  pcenam  culpae  perpetratae,  sicut  patet  per 
textum  sequentem. 

Ad  illud  quod  objicitur,  quod  sine  hujus- 
modi  opere  non  potest  genus  humanum 
sustentari ;  dicendum  quod  duplex  est  man  - 
datum ,  unum  individui ,  aliud  quod  respi- 


Ad  III. 


40»J 


DE  PAUPERTATE  CORISTI 


cit  conservationem  speciei,  sicut  est  manda- 
tum  de  manducando,  et  mandatum  de  gene- 
rando.  Illud  ergo  quod  respicit  conservatio- 
nera  speciei ,  non  obligat  nisi  in  communi ; 
quia,  uno  implente,  alius  absolvitur,  sicut  de 
generatione :  et  quiaopus  manuale  est  hujus- 
modi ,  nisi  in  eo  qui  constitulus  est  in  statu 
periculi ,  ideo  non  habet  nisi  talis  astringi. 

Adiv.  Ad  illud  quod  objicitur,  quod  sicut  os  est 
ad  manducandum ,  ita  et  manus ,  etc. ,  di- 
cendum,  quod  non  est  simile,  quia  si  homo 
posset  vivere  sine  comestione ,  sicut  potest 
vivere  sine  manuali  opere,  non  teneretur 
manducare.  Praeterea  unus  homo  potest 
operari  pro  alio ,  sed  non  manducare  pro 
alio  :  ideo  non  oportet  sic  omnes  astringi 
universahter  ad  manualem  operationem , 
sicut  ad  manducationem. 

Ad  V,  Ad  iUud  quod  objicitur  de  prsecepto,  exem- 
VH.*  plo ,  aut  dicto ,  et  verbo  apostoUco ;  notan- 
dum,  quod  circa  apostoUcum  praeceptum 
consideranda  est  persona  cui  praecipitur  , 
causa  proqua  praecipitur,  et  forma  sub  qua 
praecipitur.  Si  consideretur  persona ,  non 
omnibus  praecipit  generaliter ,  sed  determi- 
nate  quib'jsdam.  Ait  enim  *  :  Et  aitdivimus 
quosdam  inler  vos  amhulantes  inquiete,  ni- 
hil  operantes,  sed  curiose  agentes.  His  au- 
tem  qui  hujusmodi  sunt ,  denuntiamus ,  ut 
cum  silentio  operantes ,  suum  panem  man- 
ducent.  Praecipit  ergo  inquietis,  curiosis  et 
otiosis.  Si  autem  consideretur  causa,  non 
est  dubium^  quin  sit  ad  remotionem  horum 
Quibus  trium  vitiorum.  Quia  enim  labor  corporalis 

^plat    valet  ad  corpus  domandum,  ad  otium  tollen- 

Aposto-  dmii'  ad  victum  honeste  quaerendum,  idem 

lus  opus  '  ■'•  ' 

manua-  apostolus  imponebat  eis  laborem ,  quasi  in 
de'causa.  vitiorum  istorum  medicamentum.  Nam  in- 
quieti  labore  domante,  otiosi  labore  exci- 
tante ,  curiosi  sedula  cura  victum  quferen- 
tes,  ut  dicit  Glossa,  indigent  labore  victum 
promerente.  Ideo  Apostolus  quasi  per  se 
loquitur,  et  proprie  et  sufficientissime ,  in 
praedicto  mandato,  si  attendatur  causa.  Si 


'    11   Thess.,  111,   11-12.  —  2  11   Cor. 
3  Aug.,  de  opere  Monach.,  c.  iv,  n.  3. 


XIII,   10. 


vero  attendatur  forma  sub  qua  prgecipit, 
constans  est ,  quod  debet  convenire  cum 
causa.  Apostolicum  enim  hoc  praeceptura 
est,  et  ad  tria  praedicta  ille  astringitur , 
qui  non  potest  habere  illa  tria  per  aUam 
viam  licitam  et  convenientem  ;  qui  vero 
potest,  non  astringitur  determinate  ad  hanc 
viam,  quantum  est  de  ipsius  praecepti  effi- 
cacia,  quod  dedit  Apostolus  ad  ornandam  et 
aedificandam  Ecclesiam,  non  est  (a)  ad  des- 
truendamillam,  secundumpQtestatem,  quam 
ad  aedificationem  dicit*sibi  divinitus  datam. 
Dicendum  ergo,  quod  apostoUcum  prae- 
ceptum ,  exemplum ,  dictum  et  judicium  , 
illos  obUgat  potissime,  qui  sunt  inquieti, 
otiosi  et  curiosi ,  ut  ab  his  redeant  (6)  :  vel 
eos  qui  non  possunt  aliter  convenienter, 
quam  per  laborem  corporalem ,  vitare  vitia 
supradicta,  sicut  manifeste  ostensum  est. 

Ad  illud  quod  objicitur  de  Glossa,  quod 
vult  Apostolus  servos  Dei  corporaUter  ope- 
rari;  dicendum,  quod  si  illud  esset  veUe 
praecepti ,  intelligendum  est  indefinite  de 
servis  Dei,  id  est,  de  his  qui  sunt  ad  servi- 
tium  dominicum  conversi ,  qui  per  majora 
et  utiliora  opera  non  sunt  a  manuali  opere 
excusati,  sicut  exemplificat  Augustinus  de 
his,  qui  vitam  in  saeculo  de  labore  corporali 
transigebant :  et  sic  illud  indefinite  debet 
intelligi,  et  non  universaliter,  quia  absur- 
dum  esset  dicere,  quod  omnes  servi  Dei  ad 
hoc  sint  astricti.  Patet  etiam  hoc,  quia  Au- 
gustinus ,  a  quo  verba  illius  Glossae  accepta 
sunt,  sed  mutata,  excipit  quatuor  genera 
hominum ,  quos  dicit  non  teneri  ut  labore 
proprio  victum  quaerant,  sicut  ostensum  est 
supra.  Unde  superpraedictam  Glossam  inni- 
tendum  non  est,  tum  quia  mutat  verba  Au- 
gustini  (dicit  enim  in  originali  ^  :  Primum 
dehem.us  ostendere  Apostolum  corporalia 
opera  servos  Dei  operari  voluisse ,  ut  victu 
et  vestitu  a  nullo  indigerent ,  nec  aliquara 
mentionem  fecit  de  petitione);  tum  (c)  quia 
ilU,  contra  quos  agebat,  non  vivebant  de 

(a)  Del.  esL  —  (6)  Leg.  recedaat.  —  (c)  Cat.  edit. 
deest  tum. 


CONTRA  MAGISTRUM  GUILELMUM. 

petltis,  sed  oblatis,  sicut  in  secundo  libro 
Reiractationum  ^  dicit.  Facienda  est  ergo  vis 
in  hoc  quod  dicit :  Voluisse.,  quod  non  sem- 
per  prseceptum  est;  et  in  hoc  quod  dicit  : 
Servos  Dei ,  quod  indefmite  dictum  est;  et 
in  hoc  quod  dicit  :  JVe  compellantiir,  quod 
non  pertinet  ad  pauperes  voluntarios ,  sed 
potius  ad  invitos. 

Ad  illud  quod  objicitur  de  monachis  ,  di- 
cendum  quod  monachi  regulares  aliqui  ha- 
bent  in  professione  et  voto  laborem  manua- 
lem ,  aliqui  vero  minime.  Ratio  vero  hujus 
est  diversitas  professionum ,  ex  parte  tem- 
Quaiuor  [jorum ,  personarum   et   intentionum.  Ex 


407 


geiiera 
Muna- 


parte  temporum,  quia  circa  tempora  primi- 
chorum.  tivaB  Ecclesiae  qualuor  erant  genera  mona- 
chorum ,  sicut  distinguit  beatus  Cenedictus 
m  principio  Regulae,  scihcet  Coenobitaj,  Ana- 
chorit»,  Sarabaitae  (a) ,  et  Gyrovagi.  Primi 
erant  boni,  secundi  optimi,  tertii  et  quarti 
pessimi.  Tertii  enim  et  quarti  non  duce- 
bantur  jugo  aliquo,  sed  secundum  proprias 
concupiscentias  ambulabant  :  Sarabitae,  in 
tendentes  carni;  Gyrovagi,  vagi  mutabi- 
les  et  vagabundi,  et  ad  omnia  mala  pa- 
rati.  Secundi,  scilicet  Anachoritae,  regula 
non  indigebant,  quia  tanquam  perfectissimi 
regulabantur  a  gratia.  Primis  debuit  regula 
dari,  ut  distinguerentur  a  Gyrovagis  et  Sara- 
baitis  (6);  conveniens  fuit,  ne  compellerentur 
exterius  exire ,  ad  laborem  corporalem  eos 
astringi.  Unde  Augustinus  in  libro  de  opere 
JVfonacAomn, ait':«Callidissimus  hostis  tam 
multos  hypocritas  sub  habitu  monachorum 
usquequaque  dispersit,  circumeuntes  pro- 
vincias ,  nusquam  missos ,  nusquam  fixos, 
nusquam  stantes ,  nusquam  sedentes.  »  Et 
post :  «  Nonne  calescit  cor  vestrum  intra 
vos,  et  in  meditatione  vestra  exardescit 
ignis ,  ut  istorum  mala  opera  bonis  operi- 
bus  persequamini,  ut  eis  amputetis  occasio- 
nem  turpium  nundinarum ,  quibus  aestima- 
tio  vestra  laiditur,  et  infirmis  ofTendiculum 


1  Aug.,  Retract.j  lib.  II,  c.  xxi.  —  2  Id.,  de  opere 
Monach.,  c.  xxviii,  3(5.  —  3  ibid.,  c.  xxv,  d.  3.1.  — 
*  Hierou.,  ad  Hustic,  epist.  iv,  coi.  m.  43. 


ponitur?  Miseremini  ergo  et  compatimini, 
et  ostendite  hominibus,  non  vos  in  otio  faci- 
lem  victum  quaerere,  sed  per  angustam  et 
arctam  viam  hujus  propositi  regnum  Dei 
quaerere.  Eadem  vobis  ratio  est ,  quai  fuit 
Apostolo ,  ut  amputetis  occasionem  his,  qui 
quaerunt  occasionem,  ut  qui  illorum  putori- 
bus  pra?focantur,  in  vestro  bono  odore  refi- 
ciantur.  »  Ilucusque  Augustinus. 

Ex  parte  etiam  personarum  voventium, 
quia  monachi  tunc  temporis  pro  maxima 
parte  erant  laici  et  plebeii,  et  ideo  compete- 
bat  eis  circa  consueta  opera  occupari.  Unde 
Augustinus,  in  libro  de  opere  Monackorum  ^ : 
« Illi  qui  praeter  istam  societatem  sanctam 
vitam  labore  corporis  transigebant,  ex  quo- 
rum  numero  plures  ad  monasteria  veniunt, 
si  nolunt  operari ,  non  manducent.  Neque 
enim  in  christiana  militia  ad  paupertatem 
divites  humihantur,  ut  pauperes  ad  super- 
biam  extollantur ;  nulloque  modo  decet,  ut 
in  ea  vita  ubi  senatores  fmnt  laboriosi,  ibi 
fiant  opifices  otiosi,  et  quo  veniunt  relictis 
deliciis,  qui  fuerunt  praediorum  domini,  ibi 
fiant  rustici  delicati.  » 

Ex  parte  intentionum,  quia  monasteria 
primitiva  instituta  erant  ad  vitam  solitariam 
agendam,  ut  unusquisque  haberet  curam 
sui,  et  apud  se  habitaret ;  et  ideo  monachus 
dictus  est :  et  quia  paucissimorum  est  sem- 
per  divinis  intendere,  ideo,  ne  otiosi  essent, 
congruebat  eorum  professioni  exerceri  circa 
opus  manuale.  Unde  Hieronymus  ait  *  : 
« i^ilgyptiorum  monasteria  hunc  morem  te- 
nent ,  ut  nullum  absque  labore  suscipiant, 
non  tam  propter  victus  necessaria,  quam 
propter  animae  suae  salutem,  ne  vagentur 
perniciosis  cogitationibus,  et  ad  instar  for- 
nicantis  Jerusalem  omni  transeunti  divari- 
cent  pedes  suos.  »  Competebat  ergo  mona- 
steriis  primi  temporis  astringi  ex  professione 
ad  opus  manuale,  ratione  temporis,  perso- 
narum  et  professionis.  Sed  post  instantibus 
temporibus  raodicis  quando  illi  Gyrovagi 
erant  consumpti ,  et  Ecclesia  opulenta  fuit, 

(a)  Ca!t.  edit.  Sarabita.  —  (6)  Iteni  Sarabitis. 


m 


DE  PAUPERTATE  CHRISTI 


Ad 
VIII. 


tara  in  clericis ,  quam  iii  monachis,  magis 
erat  opus  dandum  circa  spirituale  exerci- 
tium ;  et  hinc  est  quod  monachi  laborem 
manualem  sive  corporalem  bene  et  recte  iii 
spiritualem  exercitationem  et  psalmodiam 
commutaveruut.  Et  quia  ecclesiae  jam  dita- 
tae  magis  indigebant  spiritualibus  operariis, 
qiiam  vinitoribus  et  agricolis  ;  hinc  est 
quod  Spiritus  sanctus  religionespauperculas 


spiritus  meus,  inquit.  Unde  ubi  (a)  non  cor- 
pus,  sed  spiritus  iatigatur,  spiritualis  labor 
procul  dubio  intelligltur.  *  Quid  ergo,  in- 
quis?  Siccine  spiritualia  illa  persuades,  ut 
etiam  haec  quae  ex  regula  habemus  corpora- 
lia  damnes  ?  Nequaquam :  illa  oportet  agere, 
et  ista  non  omittere ;  aUoquin  cum  aut  ista 
omitti  necesse  est,  aut  illa,  ista  potius  omit- 
tendd  sunt,  quam  illa.  Quanto  enim  spiritus 


suscitavit ,  quarum  soUicitudo  et  cura  tota  melior  corpore,  tanto  spirituaUs  quam  cor- 

esset  ad  signandos  servos  Dei  in  frontibus  porahs  exercitatio  fructuosiqr.  Tu  vero  cum 

eorum  signo  Dei  vivi,  vocando  ad  poeniten-  de  horum  observatione  elatus,  aliis  non  ea- 

tiam,  et  ad  gratiam  Spiritus  sancti.  Unde  dem  observantibus  derogas_,  nonne  te  ma- 

utraeque  a  sua  primaria  institutione  habent  gis  regulae  transgressorem  judicas?  »  Sunt 

officium  praedicandi,  et  ideo  cum  tales  circa  ergo  ad  opus  manuale  astricti  ilU,  qui  ha- 

opera  spirituaha  sint  intenti,  propter  quae  bent  ex  obligatione  professionis,  nisi  forte 

aUi  ab  aliis  merentur  sustentari ,  nec  sunt  opus  manuale  commutent  in  spirituale,  ita 


otiosi,  nec  curiosi  sic  vivendo,  nec  in  peri  • 
culo,  cum  Dominus  eos  paverit  usque  modo, 
nec  habent  hoc  ex  voto,  ideo  nec  ipsi,  nec 
omnes  pauperes  voluntarii,  Ucet  sint  vaUdi, 
sunt  ad  opus  corporale  astricti,  quia  nec  ra- 
tione  pericuU  ,  nec  ratione  praecepti  aposto- 
Uci,  nec  ratione  voti  emissi,  ut  manifeste 
liquet  ex  praemissis. 


quod  hoc  etiam  sit  de  voluntate  et  Ucentia 
superioris. 

Ad  iUud  quod  objicitur  de  Glossa,  dicen-  Adix. 
dum  quod  iUud  totum  est  consiUum,  sicul 
textus  iUe  super  quem  Glossa  fundatur.  Nec 
aUquis  ad  totum  iUud,  nec  ad  partem  se 
astringit,  nisi  quantum  ex  professione  pro- 
mittit.  Unde  sicut  eleemosynas  dare  non  est 


Ad  iUud  quod  objicitur  de  Ubro  de  opere  praeceptum  iUi,  qui  omnia  dedit ;  sic  nec  il- 
Monachorum,  dicendum  quod  beatus  Augu-  lud  iutermedium,  scilicet  operari,  tenet  ra- 
stinus  in  libro  illo  non  ad  hos  loquitur,  sed     tionem  obUgationis  necessariae,  sed  soUus 


ad  primos,  qui  opera  corporaUa,  quae  habe- 
bant  ex  professione,  sub  praetextu  spiritua- 
Utatis  contemnebant,  quia  nec  propter  spi- 
ritualia  debebant  omittere  corporaUa,  nec 
etiam  e  converso.  Unde  Bernardus,  ad  tales  " 
ioquens  in  Apoiogia,  ait  *  :  «  Jam  vero  de 
labore  manuum  quid  gloriamini,  cum  et 
Martha  laborans  increpata,  et  Maria  quie- 
scens  laudata  sit,  et  Paulus  aperte  dicat  ^  : 
Lahor  corporalis  ad  modicum  utilis  est , 
pietas  autem  ad  omnia  ?  Optimus  labor,  de 


suasionis  monitoriae,  vel  etiam  consultivae. 

Ad  iUud  quod  objicitur  de  Hieronymo,  et  Ad  x. 
Benedicto,  jam  manifesta  est  responsio  per 
praedicta. 

Ad  illud  quod  objicitur  de  B.  Francisco,  Adxi. 
dicendum,  quod  in  Regula  B.  Francisci 
quaedam  dicuntur  praeceptorie ,  quaedam 
monitorie,  quaedam  informative,  sicut  ipsa 
regjila  aperta  vocabula  dislinguit  expresse. 
Hoc  autem  quod  dictum  est  de  labore,  non 
est  dictum  praeceptorie,  quia  non  imperaret, 


quo  Propheta  dicebat '  ;  Laboravi  in  gemi-     quod  faceret  devote,  cum  hoc  non  sit  in  no- 


tu  meo;  et  de  quo  alibi  * :  Memor  fui  Dei, 
et  delectatus  sum^  et  exercitatus  sum.  At  ne 
corporale  intelUgas  exercitium  :  Et  defecit 

1  Bern.,  Apolog.,  c.  vi,  n.  t2.  —  2  1  Tim.,  iv,  8.  — 
3  Psal.  VI,  7.-4  Psal.  Lxxvi,  8.-3  Bern.,  ubi  sup., 
c.  vii,  u.  13. 


stra  potestate ;  sed  dictum  est  informative. 
Informat  enim  quorum  sit  manualiter  ope- 
rari,  et  qualiter,  quia  illorum,  qui  habent 
gratiam  et  facultatem  virtutis,  et  industriam 
artis,  et  opportunitatem  loci,  et  temporis. 

(a)  Aijud  Bern.,  edit.  Mabill.  1G90,  Ubi  autem. 


CONTRA  MAGISTRUM  GUILFXMUM. 


409 


Qualiter ,  qiiia  fideliter  ad  proximum ,  de- 
vote  ad  Deum,  et  raodeste  ad  se  ipsos.  Unde 
Sanctus  intelligens  per  Spiritum  sanctuni 
suam  vocationem,  in  qua  erant  laici  cum 
clericis,  nec  mandatum  dedit  de  manualiter 
operando,  nec  tamen  omnino  reticuit,  ut 
laici,  et  qui  non  sunt  ad  spiritualia  idonei , 
nec  circa  necessaria  fratrum  intenti,  nec  ad- 


huc  sunt  ad  contemplationis  indefessum 
otium  elevati,  panem  non  comederent  otio- 
si.  Cum  enim  oranibus  sit  cavenda  otiositas 
tanquam  sentina  omnium  vitiorum,  potis- 
sime  his  cavenda  est,  qui  se  perfectioni  evan- 
geiicae  astrinxerunt.  Sic  ergo  patet,  quod 
non  omnes  validi  pauperes,  etiam  non  cu- 
rati,  ad  opera  manualia  sunt  astricti. 


APOLOGIA    PAUPERUM' 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vatic.) 

Evangelicse  paupertatis  excellentiam ,  merituai  et  utilitatem  S.  Bonaventura  hoc 
Opusculo  explicat,  et  Fratrflm  Minorum  statum  securum ,  merilorium',  et  Deo  gra- 
tum  probat,  adversus  Gyraldum  de  Abbatis  Yilla,  Parisiensem  Doctorem,  et  regulae 
S.  Francisci  calumniatorem.  Qui  cum  in  B.  Franciscum  ,  et  ejus  Ordinem  linguam 
blasphemam  relaxasset,  divina  ultione  percussus ,  paralysi  dissolutus ,  et  iepra  per- 
cussus  interiit.  Opusculum  vero  hoc  ,  titulo  eodem  inscriptum  ,  Trithemius  S.  Bona- 
venturse  tribuit  :  cujus  initium  esse  testatur  :  Summi  Legislatoris,  etc.  (^) 


PROLOGUS 


Summi  Legislatoris  inviolabili  constat  dif- 
fmitione  sancitum,  sic  Majestati  aeternae  cul- 
tum  debitum  esse  reddendum,  quod  idolo- 
rum  cultura  vitetur ;  sic  redigendum  intel- 
lectum  creatum  in  summae  veritatis  obse- 
quium ,  quod  nullus  falsitati  preebeatur 
assensus ;  sic  vacandum  sanctificationi  spi- 
rituum,  quod  ferietur  a  servitute  carnalium 
voluptatum;  sic  denique  virtutum  deifor- 
mium  approbandam  esse  rectitudinem,  quod 
deformantium  vitiorum  pravitas  reprobe- 
tur.  Prseterea;,  sicut  veritatem  fidei  et  mo- 
rum  amore  praecipuo  jubemur  desiderare, 
ac  quaerere;  sic  et  errores,  eidem  oppositos, 
summo  astringimur  horrore  vitare,  tanto- 
que  vehementius,  quanto  perniciosiores  esse 
probantur.  Quod  quia  Scripturae  sacrae  ca- 
tholicos  tractatores  non  latuit,  mox  ut 
suboriri  senserunt  perversorum  dogmatum 
germina,  magno  studuere  conatu  illorum 


*  Cf.  Edit.  Argenlin.  an.  1493,  17,  part.  I;  edit. 
Vatic.  an.  1396,  tom.  VII,  pait.  IV,  pag.  411  ;  edit. 
Veu.au.  Itill,  19,  foiu.  I;  edit.  Veu.au.  17.53,  tom.V, 
pag.  593.  —  ^  Suinmam  capitum  singuiarium  respou- 


convulsioni  operam  diligentem  impendere, 
ne  si  in  altum  succrescerent,  sationis  domini- 
cae  semina  snflocarent.  Porro  diebus  istis  no- 
vissimis,  quibus  evidentiori  claritate  verita- 
tis  evangeUcae  fulgor  illuxerat  (quod  absque 
profluentium  exuberantia  lacrymarum  ne- 
quaquam  referre  valemus) ,  dogma  quod- 
dam  puUulasse,  jaraque  in  scriptis  redactum 
reperimus,  quod  tanquam  f  umus  teter  et  hor- 
ridus  e  puteo  abyssali  prorumpens,  ipsius- 
que  Solis  justitiae  splendentibus  radiis  se 
directe  objiciens,  christianarum  mentium 
hemisphaerium  obscurare  contendit.  Ne  igi- 
tur  tam  perniciosa  labes  (non  sine  Dei  olfensa 
et  animarum  discrimine  dissimulata)  con- 
crescat,  praecipue  cum  calhditate  serpen- 
tina  pietatem  quamdam  in  superficie  praefe- 
rat,  revelanda  est  facies  indumenti  ejus,  ut 
clare  detecta  fovea^  caute  possit  evitari  rui- 
na.  Sane  quia  hujusmodi  fabricator  erroris, 
cum  adhuc  sit  viator,  ut  credimus,,  corrigi 

sionum  hujus  opusculi,  quae  hoc  loco  in  cseteris  edi- 
tionibus  legilur,  ad  calcem  tomi  pro  more  nostro 
remitlimus. 


RESPONSIONIS  PRIMtE  CAPUT  I. 


411 


potest  per  Dei  clementiam,  sollicite  pro  eo 
interpellandus  est  Christus ,  ut  suae  vocis 
virtule,  ac  sapientise  lumine  ejus,  quam 
Saulo  quondam  exhibuerat,  miserationis 
non  immemor,  et  protervientem  deterreat , 
et  superbientem  humiliet,  et  errantem  re- 
quirat,  corrigat  et  reducat.  Et  quoniam  ^ 
meliora  suni  vuhiera  diligerdis,  quam  frau- 
dulenta  odientis  oscula,  nequaquam  pecca- 
torura  olco,  adulatione  videlicet,  impinguan- 
dum  est  ipsius  languidum  caput,  nec  tumidi 
cordis  apostema  palpandum;  quin  potius 
procacis  hominis  erectam  cervicem  oportet 
dura  increpatione  ferire,  non  quidem  amari 
cordis  odio,  sed  tranquillee  mentis  semula- 
toria  charitate.  Ipsum  vero  dogma  pestife- 


rum  ordinato  competit  improbare  progres- 
su,  ut  per  modum  apologiaiobjectioni  coap- 
tetur  responsio,  et  impugnationi  defensio 
correspondeat  ex  adverso.  Quoniam  igitur 
primo  perfectionis  evangelica3  apicem  cona- 
tur  dejicere,  dehinc  praecipitare  moenia,  ter- 
tio  Bvertere  fundamenta,  tandemque  paupe- 
rum  Christi  professionem,  falsis  criminatio- 
nibus  infamatam ,  abominabilem  reddere 
mundo :  quadruplex  in  contrarium  respon- 
sionuni  est  instruenda  munitio,  quarum 
quaelibet  tripartita  sit,  juxta  quod  exigit 
materia ,  quatenus  triangulari  hujusmodi 
armatura  evangelici  milites ,  velut  veritatis 
scuto  circumdati ,  confra  fulminautium  te- 
lorum  acumina  proteganlur  invicti. 


RESPONSIONIS  PRIMiE 

CAPUT  PRIMUM 

In  quo  calumniatoris  perversa  intentio  dstegitur, 
vercB  condescensionis  Christi  sublimis  ferfectio 
declaratur. 

Igitui"  libellum  illum  calumniosum,  cujus 
hoc  initium  est :  Tantum  sibi  pra^sumptionis 
assumpserunt  quidam  homines^  etc,  cum 
semulatione,  non  secundum  scientiam  fuisse 
conscriptum ,  neque  sanam  continere  doc- 
trinam,  qui  diligenter  vult  considerare,  lu- 
culenter  potest  advertere.  Primum  quidem, 
quia  in  defensionem  illius  libri  erronei,  qui 
sic  incipit  :  Ecce  videntes  clamabunt  foris, 
paucis  revolutis  temporibus  per  Sedem  Apo- 
stolicam  reprobati,  non  absque  nola  rebel- 
lionis  est  editus,  Legislatoris  spreta  senten- 
tia,  quam  in  Deuteronomio  sanxit  *  :  Si  dif- 
ficile  atque  ambiguum  apud  te  judicium  esse 
perspexeris,  venies  ad  sacerdotes  levitici 
generis,  et  sequeris  sententiam  eorum,  nec 
declinabis  ad  dexteram,  vel  ad  sinistram. 
Qui  autem  superbierit  nolens  obedire  sacer- 
dotis  imperio,  qui  eo  tempore  ministrat  Do- 
mino  Deo  tuo,  et  decreto  judicis,  morietur 

'  Prov.,  xxvn,  6.  —  '^  Deut.,  xvii,  11-12. 


homo  ille.  Quod  si  tempore  sacerdotii  figu- 
rativi  pontificis  sententiae  adversari  malum 
erat,  mortisque  pcena  mulctandum ;  multo 
fortius  tempore  veritatiset  gratiae  revelatae, 
quando  Christi  Vicario  plenitudo  potestatis 
collata  esse  dignoscitur,  malum  esse  constat 
nullatenus  esse  tolerandum,  in  fide  vel  mo- 
ribus  ejus  diffmitioni  dogmatizare  contra- 
rium,  approbando  quod  ipse  reprobat,  reaedi- 
ficaudo  quod  ipse  destruit,  defensando  quod 
damnat.  Dehinc  si  quis  libri  totalis  continen- 
tiam  vigili  circumspectione  consideret,  non 
sanam,  sed  potius  insanam  et  impiam  disse- 
minare  doctrinam  oculata  flde  perpendet. 
Nam  in  primo  libro,  fugam  persecutionis  et 
mortis  tanquam  actum  maxime  competen- 
tem  viris  perfectis  et  sanctis^  magnis  extol- 
lit  praeconiis;  abstinentiam  vero  et  jejunium, 
tanquam  spiritualium  medicamenta  morbo- 
rum,  maxime  astrnit  competere  imperfectis. 
In  secundo  vero  statum  opes  habentium  os- 
tendere  nititur  omni  laude  dignissimum,  et 
e  contra  statum  nihil  habentium  periculo- 
sum  astruere  conatur,  atque  imperfectum. 
In  tertio  quoque  Religiosorum  mendican- 
tium  pauperiem  et  abjectionem,  quantis  po- 
test,    caviilatiouum    versutiis    impugnare 


m 


APOLOGL^  PAUPERUM 


molitur.  Exquibus  patenter  coUigitur,  quod 
hujiismodi  perniciosa  doctrina,  non  tantum 
Sedi  Apostolicai,  sed  etiam  Sedi  Dei  et  Agni 
adversatur  aperte.  Cum  enim  S.  Evange- 
Lium  beatos  dicit  *  pauperes,  beatos  qui  lu- 
geut ,  beatos  qui  esuriunt ,  beatos  qui  cum 
gaudio  et  desiderio  persecutionem  patiuntur, 
ut  sic  nos  ad  arctam  inducat  viam,  quse  du- 
cit  ad  vitam ;  hic  e  contrario  dogmatizat  per- 
fectos  et  beatos,  qui  persecutionem  fugiunt, 
qui  jejunia  solvuut,  qui  redditibus  affluunt, 
qui  etiam  summis  honoribus  extolluntur. 
Quod  quam  sit  alienum  a  Salvatoris  doc- 
trina,  nemo  christianus  ignorat,  cum  et  ipse 
magister  omnium  Christus,  non  ad  solatia 
carnis,  sed  ad  supplicia  crucis  discipulos  suos 
semper  invitet.  Denique  quam  perversi  fue- 
rit  zeli  amaritudine  motus,  qui  praedictum 
edidit  hbrum,  et  libri  declarat  titulus,  pro- 
gressus  et  terminus.  Nam  cum  adversus  eum 
scribat_,  qui  contra  libellum  damnatum  opu- 
sculum  quoddam  composuit,  cujus  initium 
est :  Manus  quce  contra  Omnipotentem  erigi- 
tur^  in  quo  secundum  totalem  intentionem 
scribentis,  et  continentiam  hbri,  pauperta- 
tis  eximiae  perfectio  defenditur,  astruitur  et 
laudatur ;  hic  e  contrario  titulum  hbello  suo 
prsemittit,  quod  liber  hic  est  contra  adver- 
sarium  perfectionis  christianae,  et  praelato- 
rum,  et  facultatum  Ecclesiae,  quasi  non  pos- 
sit  paupertatis  celsitudo  laudari,  nisi  in  in- 
juriam  Christi  et  ecclesiasticae  dignitatis.  In 
quo  se  ostendit  vel  impium,  vel  ignarum, 
dum  vel  scienter  innocenti  falsum  impingit 
crimen,  vei  ex  inconsideratione  propria  non 
advertit,  quod  diversi  status  in  Ecclesia  Chri- 
sti  commendari  possunt  laudibus  praecelsis 
et  propriis,  non  tamen  dissonis,  quanquam 
diversis.  Nunquam  enim  qui  commendat 
virginitatem,  adversarius  censendusestesse 
conjugii;  aut  qui  laudat  soHtudinem,  ad- 
versarius  dicendus  est  coenobiticae  vitae. 
Certe  sancta  mater  Ecclesia ,  quae  in  laudibus 
cujuslibet  confessoris  pie  decantat  ^  :  Non 
est  inventus  similis  illi,  qui  conservaret  le- 

1  Maith.,  V,  3   et  seq.  —  ^  Jn  Officio  Coiif.   SS. 


gem  Excelsi,  non  propter  hoc  glorioso  de- 
trahit  Apostolorum  choro,  vel  cauditato  exer- 
citui  martyrum,  cum  quilibet  status  suam 
praerogativara  habeat,  de  qua  potest  sine 
aliorum  injuria  specialiter  commendari. 
Porro,  si  laus  filiorum  non  diminuit,.sed 
ampliflcat  laudem  patrum,  commendatio 
spiritualium  pauperum  potius  censenda  est 
exaltatio  et  glorificatio,  quam  depressio  Prae- 
latorum.  Ex  quibus  aperte  relinquitur,  prae- 
fatum  titulum  a  falsi  criminis  impositione 
sumpsisse  originem,  per  quem  pauperum 
hostis  molitur  procurare  dissidium  inter  pa- 
tres  et  filios,  tutores  et  orphanos,  nutritios 
et  alumnos  :  utsic  patronorum  suorumsub- 
sidio  destitutos,  deglutiat  inopes,  rapiat  pau- 
peres,  et  interficiat  innocentes.  ilujusmodi 
enim  pauperes,  de  quorum  numero  fuit  ille, 
contra  quem  scribit,  in  ipso  sui  libri  exordio 
de  praesumptione  notat,  de  amore  privato, 
de  sui  complacentia,  jactantia  et  arrogantia 
inaudita,  videlicet,  quod  se  praeferat  Christo, 
dum  in  prima  sui  oris  apertione  sic  ait  : 
«  Tantum  sibi  praesumptionis  assumpserunt 
quidam  homines  seipsos  amantes,  sibimet- 
ipsis  placentes,  ac  suam,  non  Christi  justi- 
tiam  praedicantes,  ut,  cum  dicat  Apostolus  ^ : 
Estote  imitatores  mei,  sicut  et  ego  Christi; 
ipsi  e  contrario  dicunt  :  Estote  imitatores 
nostri,  in  quibus  non  sumus  imitatores  Chri- 
sti.  »  Haec  namque  sunt  prima  verba  ipsius, 
in  quibus  aperte  declaratur,  quod  liber  ipse 
totalis  trahit  originem  ab  eo,  qui  est  men- 
dacii  pater,  et  in  veritate  non  stetit,  qui  ho- 
micida  fuit  ab  initio,  et  accusator  est  fra- 
trum.  Qui  enim  tales  inl^er  Ecclesiae  membra 
sunt,  certe  si  qui  sunt,  omnino  tanquam  lu- 
ciferiana  tumescentes  superbia,  ex  hac  et 
aeterna  vita  delendi  sunt.  Quod  si  reperiri 
nequeunt,  quia  non  sunt,  vel  in  ventum  lo- 
quiiur,  vel  innocentes  calumniatur,  non  at- 
tendens  illud  Sapientis  * :  Qui  calumniatur 
egentem,  exprohrat  factori  suo;  honoratau- 
tem,  eum  qui  miseretur  pauperis.  Nec  du- 

Pontif.,  ex  ficdt.,  XLIV,  20.  —  M  Cor.,  iv,  1.  — 
*  Prov.,  XIV,  31. 


RESPONSIONIS 

biiim  divina  providentia  id  gestum  esse, 
quod  tali  dogmati  tale  prcemitterelur  initium, 
ut  qui  legit  agnoscat,  quodlibelli  liujus  con- 
scriptor,  ut  detractor  loquitur,  non  ut  doc- 
tor.  Sane,  quia  detractionis  vitium  excseca- 
lionem  inducit,  Gregorio  in  registro  dicente  ^ : 
«  Quid  aliud  detralientes  faciunt,  nisi  quod 
in  pulverem  sufflant,  atque  in  oculos  suos 
terram  excitant,  ut  unde  plus  detractionis 
perflant,  inde  magisnihil  veritatis  videant?» 
Ideo  perversi  hujusdogmatiscultor  semper, 
dum  scribit,  in  pejus  proficit,  et  tanquam 
oaecus  in  foveam  ruit.  Nam  consequenter  an- 
nectit  :  «  Quid  enim  aliud  dicere  volunt,  qui 
in  suis  scriptis  dogmatizant,  quod  Christus 
Dominus  aliqua  egit,  non  in  summae  perfec- 
tionis  ostensionem,  sed  in  infirmorum,  seu 
imperiectorum  coudescensionem,  cujus  con- 
trarium  aliquando  viris  perfectis  facere  licet, 
non  vituperabiliter ,  sed  laudabihter,  imo 
laudabilius  agitur,  quam  omittitur.  »  Hoc 
est  etiam  quod  pro  summo  habet  errore, 
quod  tanquam  venenum  abhorret,  et  res- 
puit,  quod  Christus  Deus,  cujus  perfecta  sunt 
opera,  aliquod  opus  efiecerit,  per  quod  im- 
perfectis  condescenderet,  et  infirmis,  ac  per 
hoc  condescensionem  hujusmodi  tanquam 
rectitudini  perfectee  contrariam,  ab  exem- 
plari  omnimodae  perfectionis  omnino  astruit 
esse  alienam.  Quod  quamvis  superficie  tenus 
videatur  excelsam  justitice  perfectionem  in 
Christo  praetendere,  et  ideo  ad  ejus  laudem 
pertinere,  quia  tamen  ab  ipso  actum  summae 
pietatis  excludit,  nihil  aliud  est,  quam  fon- 
tis  misericordise  venas,  salutisque  vias  ini- 
que  praecludere ,  necnon  Regis  aeterni  con- 
descensivam  clementiam  impie  blasphe- 
mare. 

Ad  defensionem  igitur  veritatis,  et  im- 
probationem  erroris,  eligere  disponimus, 
exemplo  David  ^,  quinque  limpidissimos  la- 
pides  de  torrente  redundantis  sapientiae  ca- 
tholicorum  Doctorum,  quibus,  si  pia  fide 

1  Greg.,  fl(/  PuHud.  presh.,  lib.  Ylll,  epist.  xlv,  al. 
lib.  XI  ,  epist.  ii.  —  M  Reg.,  xvii,  40.  —  ^  Aug.,  in 
Psal.  ciiij  serm.  iii,  ii.  il.  —  ^  Multh.,  xwi,  08.  — 
5  Luc,  \m,  'r2.  —  ^  Ambr.,  in  Luc,  lih.  X,  u.  5G. 


rum. 


PRIM^  CAPUT  I.  413 

veritati  assentiri  voluerit,  nobiscum  arme- 
tur ;  si  autem  ut  effrons  resistere,  in  fronte 
feriatur.  Audiat  ergo  primum  quid  dicat  Au- 
gustinus  '  :  «  Habuit,  »  inquit,  «  Dominus 
loculos,  et  dictum  est  de  quibusdam  religio- 
sis  fceminis,  quod  ministrabant  ei  de  sub- 
stantia  sua.  Futurus  erat  et  Paulusnihiltale 
aliquando  quaerens,  et  omnia  provincialibus 
donans.  Sed  quia  multi  infirmi  ista  quaesi- 
turi  erant,  magis  infirmorum  personam  sus- 
cepit  Christus.  Sublimius  Paulus  numquid 
et  Christo?  Sublimius  Christus,  quia  miseri-  christus 
cordius.  Cum  enim  videret  Paulum  non  esse  ^uscepit 

.    ,  .  perso- 

ista  quaBsiturum,  providit  (a)  ne  damna-  nam  in- 
ret  quaesiturum,  et  praebuit  exemplura  in-  '^'"™''" 
firmo.  Cum  enitn  videret  multos  promptos 
et  gaudentes  ituros  esse  ad  martyrium  pas- 
sionis,  exultaturos  in  ipsa  passione,  fortes, 
centenarios,  maturos  ad  horreura,  tamenin- 
firmorum  quorumdara,  quos  videbat  posse 
conturbari  ventura  passione,  ne  deficerent, 
sed  potius  voluntatem  humanam  voluntati 
Creatoris  conjungerent,  ipsorum  personam 
voluit  suscipere  Christus  in  passione  di- 
cens  * :  Tristisest  anima  mea  usque  admor- 
tem.  »  Haec  Augustinus.  Quid  hoc  clarius  ? 
quid  limpidius  contra  adversarium  veritatis 
dici  potest?  Non  enim  valet  intorqueri  ad 
infirmitatem  carnis,  quod  ait,  in  loculis  et 
in  formidine  passionis  infirmorum  personam 
suscepisse  Christum.  Nam  et  Paulus  ipse, 
et  ilii,  quos  ad  passionem  dicit  ire  gauden- 
tes,  quos  etiam  ab  infirmis  hujusmodi  in 
verbo  prajfato  distinguit  a  carnis  infirmitale, 
cum  essent  mortales  homines,  nequiverunt 
esse  immunes.  Beatus  quoque  Ambrosius, 
super  illud  Salvatoris  in  Luca  » :  Transfer  a 
me  calicem  hunc  :  «  Errant,  »  inquit «,  «  in 
hoc  loco,  qui  tristitiam  Salvatoris  ad  argu- 
mentum  inohtae  [b)  potius  a  principio,  quam 
susceptae  ad  tempus  infirmitatis  inclinant,  et 
naturalis  sensum  (c)  cupiunt  detorquere  sen- 
teutiffi.  Nusquam  magis  pietatem  ejus  ma- 

[a\  Ccet.  edit.  praevidit.  —  (6)  Ita  Ambrosius,  edit. 
Gmii/ner;  icet.  cdit.  Bonav.  iusolitac.  —  (c)  Uem 
sensus. 


414  APOLOGIi*; 

jestatemque  demiror  :  minus  enim  mihi  oon- 
tulerat,  nisi  meura  suscepisset  adcctum.  » 
Ilaec  S.  Ambrosius.  Ex>  quibus  aperte  coUi- 
gitur,  quoil  praBter  illum  generalem  mortis 
horrorem,  qui  communis  estomnibus  tam  in 
passione  gaudentibus,  quam  etiam  caeteris^ 
aliquem  alfectum  susceperit  ad  condescen- 
dendum ,  non  tantum  carne,  sed  etiam 
mente  infirmis.  Chrysostomus  etiam,  super 
MatthcEum  *  ;  «  Vides_.  ait,  quanta  est  Christi 
in  condescentione  dihgentia,  sicut  cum  co- 
medat  et  bibat,  cum  videatur  ex  adverso 
Joanni  faciens  :  et  haec  Judseorum  gratiasa- 
hitis  facit,  magis  autem  orbis  terrarum  uni- 
versi.»  Quid  his  clarius  dicipotest,  in  quibus 
asserit,  Christum  condescendisse  in  cibo  et 
potu  Judaiis?  Qui  utique  infirmi  erant^  non 
tam  carne,  quain  mente  :  nam  et  infirmita- 
tem  carnis  ipse  Joannes  habebat.  Gregorius, 
in  Moralibus,  libro  xii,  super  illud  :  Pu- 
tasne  mortuus  homo  rursum  vivat?  «  So- 
lent,  »  inquit  ^,  « justi  in  eo,  quod  ipsi  cer- 
tum  sentiunt,  quasi  ex  dubitatione  ahquid 
proferre,  ut  infirmorum  in  se  verba  trans- 
forment ;  sed  rursum  per  fortem  sententiam 
dubietati  [a]  contradicunt,  quatenus  per  hoc 
quod  dubie  proferre  cernuntur^  infirmis  ah- 
quatenus  condescendant ,  et  per  hoc  quod 
certam  sententiam  proferunt,  infirmorum 
mentes  [b)  ad  soliditatem  trahant.  Quod  dum 
faciunt,  exemplum  nostri  capitis  sequuntur, 
qui  passioni  propinquans,  infirmantium  in 
se  sumpsit  vocem,  dicens  ^ :  Pater,  si  possi- 
bile  est,  transfer  calicem  hunc  a  me;  sed  vim 
fortitudinis  ostendens,  ait :  Non  sicut  ego 
volo ,  sed  sicut  tu.  »  Hucusque  Gregorius  : 
per  quae  patenter  ostendit  condescensionem 
ad  infirma  et  imperfecta  mortaUum,  non  so- 
lum  ad  membra  Christi  fortia  pertinere,  sed 
etiam  ad  caput.  Tandem  magister  Hugo,  in 
expositione  illius  Psalmi  *  :  Bonum  est  con- 
fiteri  Domino,  sic  dicit  ^  :  «  Habebat  Jesus 
loculos,  et  ea,  quaj  dabantur,  suscipiebat, 

1  Chrysosl.,  in  Matth.,  hom.  xxxvii.  —  ^  Job,  xiv, 
14.  —  ^  Matth.,  XXVI,  39.  —  »  Psal.  xcf,  2.  —  ^  Hug. 
de  S.  Vict.,  iu  hunc  loc,  c.  LXiv. 


PAUPERUiM 

conformans  se  imperfectis.  PauUis  autem 
nolebat  sumptus  accipere  de  EvangeUo,  sed 
gratis  faclus  est  minister  verbi ;  et  invenitur 
Paulus  aUquid  majusfecisse,  quam  Christus. 
Christus  autem  in  numero  imperfectorum 
inveniri  voluit,  ne  pra?sumerent  non  acci- 
pientes,  et  confunderentur  accipientes,  et 
aestimaretur  non  esse  christianus ,  faciens 
quod  noluit  facere  Christus.  »  Hoc  catholici 
Doctoris  testimonio  quinto ,  directe  hostis 
condescensionis  Christi  in  fronte  percutitur, 
quo  non  solum  astruitur,  quod  magister 
perfectionis  ex  condescensione  loculos  ha- 
buerit,  verum  etiam  quod  oppositum  hujus 
non  solum  laudabiUter,  sed  laudabilius  ha- 
bet  fieri,  quam  omitU. 

Ut  autem  hoc  clarius  elucescat,  conside- 
ratione  pervigiU  attendendum  est,  quod  si- 
cut  tripliciter  bonum  dicitur,  et  etiam  ma- 
lum,  sic  et  perfectum  et  imperfectum,  vide- 
licet  in  genere,  ex  circumstantia,  et  secun- 
dum  se.  Bonum  namquein  genere,  est  actus 
transiens  super  materiam  debitara,  ut  ire  ad 
ecclesiam,  dare  eleemosynara.  Bonura  ex 
circumstantia,  est  actus  laudabilibus  circum- 
stantiis  informatus,  sicut  dare  eleemosynam 
servatis  debitis  circumstantiis  circa  dantem, 
datura  et  accipientem,  quantum  ad  loca, 
tempora  et  personas.  Et  haec  duo  bona  de- 
pravari  possunt  per  aUcujus  circurastantiae 
defectura,  et  raaxime  propter  inordinatio- 
nera  intentionis,  utpote  si  quis  in  dando 
eleemosynam,  vel  jejunando,  vel  eundo  ad 
ecclesiara,  hoc  faciat,  ut  gloriara  capiat  hu- 
manara.  Tertium  autem  est  bonura  secun- 
dura  se,  quod  nuUo  modo  potest  esse  malum, 
aut  male  fieri,  sicut  est  opus  virtutis  ex  cha- 
ritatis  radice  procedens.  Per  hunc  etiam  mo- 
dum,  trjpliciter  dicitur  malum.  Malum,  in- 
quara,  in  genere,  dicitur  actus  transiens 
super  materiam  indebitam,  sicut  occidere 
hominera.  Malum  ex  circumstantia,  dicitur 
actus  informatus  deordinata  circumstantia, 
ut  comedere  extra  horam.  Mala  secundum 

(a)  Apud  Grey.  infirmanti  dubietate,  —  (6)  Ibtd.  add. 
dubias. 


! 


muni. 


RESPONSFONIS  PRIMtE  CAPUT  I.                                      415 

se  sunt  illa,  quae  mox  iiominantur  conjuncta  tur  pro  Domino,  quomodo  fugit  Christus,  et 

malo,  ut  mentiri,  fornicari,  odire  veritatem,  apostolus  Paulus  :  sic  et  in  consimilibus  si- 

approbare  errores.  Simili  etiam  modo  per-  miiiter  est  judicandum.  Ex  his  patenter  li- 

fecium  dicitur  tripliciter.  Perfectum  namque  quet,  quid  veraciter  de  Christi  operibus  sen- 

in  geuere,  est  actus  difficilis  et  exceilens^  tiendum  sit.  Nam  cum  loquimur  de  Christi 

sicut  est  omnia  relinquere,  et  intrare  reh-  operibus,  potest  fieri  sermo  de  ejus  opere 

gionem.  Perfectum  ex  circumstantia,  dicitur  interiori,  vel  exteriori.  Interius  dicimus  opus 

actus  difficihs  debitis  circumstantiis  adorna-  operans,  exterius  opus  operatum.  Omneau-    omne 

tus,  ut  rehnquere  divitias  gaudenter,  et  ad  tem  opus  Christi  operans ,  sive  interius,  est  clfHsti 

aedificationem  proximi.   Perfectum   autem  perfectissimum,  quia  ex  perfectissima  cha-  ^^l'^^'^^. 

sccundum  se,  est  actus  difficilis  a  charitatis  ritate  processit,  et  hoc  est  opus  et  actus  per-  fcciissi- 

sublimitate  procedens,  ut  est  motus  fervidaj  fectissimai  voluntatis  et  virtutis.  Opus  vero 

et  extractae  (a)  dilectionis  in  Deum,  vel  purae  ejus  exterius,  in  se  consideratum,  aliquando 

et  plenae  dilectionis  ad  inimicum.  Juxta  hunc  fuit  perfectum  de  genere  actus,  utpote  morti 

etiam  modum,  imperfectum  dicitur  triplici-  se  offerre,  vel  animam  pro  ovibus  ponere, 

ter.  Imperfectum  quippe  in  genere,  dicitur  aliquando  imperfectum,  ut  a  facie  perse- 

actus  facilis  ad  quem  humana  infirmitas  in-  queulium  fugere,  et  seipsum  abscondere,  et 

cUnatur ,  sicut  fugere  mortem ,  pecuniam  pro  amotione  calicis  exorare.  Verumtamen 

possidere.   Imperfectum  ex  circumstantia,  hoc  opus,  relatum  ad  Christi  charitatem,  et 

dicitur  actus  informatus  circumstantia  in-  rationem,  et  causam,  quare  hoc  faciebat,  et 

cUnatus  (6)  ad  infimae  justitiae  statum,  ut  ad  personamsuam,  efficiturperfectissimum. 

vim  facienti  dimittere  vestem ,  propter  fu-  Unde  Bernardus_,  tractans  illud  *  :  Si  fieri 

gam  majoris  injuriae.  Imperfectum  autem  potest,  transeat  a  me  calix  iste,  ait  *  : 

secundum  se,  quod  nullo  modo  potesl  stare  «  Agnosco  in  duce  belli  pusillanimorum  (c) 

cum   perfectione  evangeUca,  sicut  ducere  trepidationem ,  agnosco  aegroti  vocem;  in 

uxorem,  et  fugere  paupertatem.  Cum  igitur  medico,  agnosco  infirmantem  gaUinam  cum 

tam  muUiformiter  dicatur  tam  perfectum,  pulUs;  considero  charitatem,  stupeo  digna- 

quam  imperfectum,  clarum  est,  quod  sicut  tionem,  et  expavesco  humilitatem  (d).  Mise- 

malum  ex  genere  potest  fieri  bonum  ex  cir-  ricors  Dominus  non  13.  Andreae  robustum 

cumstantia,  ut  occidere  hominem,  quia  ma-  sibi  sumpsit  (e)  affectum,  quia  non  est  sanis 

leficus  est,  et  quia  lex  jubet,  et  quia  reipu-  opus  medicus,  sed  male  habentibus;  et  si 

bUcae  confert,  et  e  couverso  bonum  ex  ge-  quem  dignatio  tanta  scandaUzet,  plane  me- 

nere  potest  fieri  malum  ex  circumstantia ,  retur  audire  ^  :  An  oculus  tuus  nequam  est, 

utpote  dare   eleemosynam  propter  vanam  quia  ego  bonus  sum  ?  Iluic  enim  odor  vitae 

gloriam;  sic  et  perfectum  m  genere  potest  in  mortem  est.  *  «  Quid  enim  magnum  fuit, 

fieri  imperfectum  ex  circumstantia,  ut  puta  Domine  Jesu,  si  accedente  jam  hora  mortis 

sua  reUnquere  modica,  ut  quis  capiat  majora  propter  quam  veneras,  intrcpidus  stares, 

bona  ecclesiastica,  vel  ab  omni  actu  Ubidinis  tanquam  qui  potestatem  habebas  ponendi 

carnaUs  continere  propter   corporis  vitam  animam  tuam,  et  nemo  toUebat  eam  a  te? 

prolongandam,  et  e  contrario  imperfectum.  Aut  non  longe  gloriosius  fuit,  quandoquidem 

in  genere  potest  fieri  perfectum  ex  circum-  totum  propter  nos  agebatur,  ut  non  solum 

stantia,  utpote  fugere  mortem,  ut  quis  glo-  passio  corporis,  sed  etiam  cordis  affectio, 
riosius,  et  fructuosius,  et  opportunius  patia- 

(«)  Forte  leg.  extraordinarue.  —  (A)  Item  inclinante, 

—  (c)  Ita  apud  Bern.  edit.  Mabill.   an.   1690;  ccet. 

1  Matfh.,  XXVI,  39.  —  '  Bern.,  in  festo  S.  Andrece,  edit.  Bonav.  pusillanimitatem.  —  (d)  Al.  stupeo  mi- 

serm.  i,  n.  5.  —  3  Matth.,  xx,  15.  —  *  Bern.,  «bi  seralionem,  expavesco  dignationem.  —  (e)  Al.  sus- 

supra,  D.  6.  cepit. 


416 


APOLOGl^ 


pro  nobis  faceret,  et  quos  vivificabat  mors 
tua,  nihilominus  et  trepidalio  robustos,  et 
moeslitia  laetos,  et  taedium  alacres,  et  turba- 
tio  quietos  faceret,,  et  desolatio  consolatos?  » 
Hucusque  Bernardus.  Et  hoc  ipsum  est, 
quod  dicit  Augustinus  in  auctoritate  supe- 
rius  allegata  ^,  quod  sublimius  aliquid  fece- 
rat  Paulus,  quam  opus  quod  fecerat  Chri- 
stus;  nec  tamen  Paulus  sublimius  Christo, 
imo  Christus  sublimius^  quia  misericordius. 
Quod  ideodicit,  quiaipsa  condescensio  Chri- 
sti,  qua  membris  suis  condescendebat  infir- 
mis  et  imperfectis,  ex  sublimitate  procede- 
bat  perfectissimae  charitatis.  Sicut  enim 
humanam  assumendo  naturam,  in  nostris 
quidem  faclus  est  humilis,  sed  in  propriis 
permansit  excelsus;  sicet  summae  charitatis 
dignatione,  ad  actus  quosdam  nostrae  imbe- 
cillitati  et  imperfectioni  conformes  deprimi- 
tur,  et  a  summae  perfectionis  rectitudine  non 
omne  curvatur.  Ac  per  hoc  verum  est,  quod  Chri- 
ch^i^ti  ^*-'  perfecta  sunt  omnia  opera  ad  ipsum  re- 
adipsum  lata  :  verum  etiam  est,  quod  Christus  etiam 

relalarn , 

estper-  fecit  aliqua  opera,  infirmorum  in  se  susci- 
mum.  piendo  personam,  et  ad  nostra  condescen- 
dendo  infirma  et  imperfecta.  Yerum  nihilo- 
minus  quod  eorum  opposita  laudabiliter 
possunt  fieri,  et  laudabilius  est  facere  illa 
pro  loco  et  tempore,  quam  omittere.  Yerum 
est  etiam^,  quod  nunquam  ex  hoc  discipulus 
est  super  magistrum,  quia  nuUus  tanta  cha- 
ritate  ascendit  ad  illa  fortia,  quanta  Christus 
condescenditad  istainfirma:  et  ideomagister 
est  semper  supra  discipuUim,  Christus  vide- 
hcet  supra  omnem  hominem  quantumcum- 
que  perfectum.  Haec  omnia  si  pie  et  dihgen- 
ter  is,  cui  respondetur,  scivisset  advertere, 
nunquam  tot  contra  Christi  condescensionem 
protuhsset  ineptias.  Et  tunc,  si  misericordia 
Dei  praeventus,  ut  per  omnem  raodum  opta- 
mus,  et  supphciter  petimus,  humihtatem 
discere  velit^  non  aUeri  conabitur  haereticae 
pravitatis  crimen  impingere^  sed  propriura 
corrigere  ac  deplorare  studebit  errorem , 
nisi  forte,  quod  avertat  Deus,  de  numero  sit 

'  Aug.,  ubi  sup.  prox. 


PAUPERUM 

Ulorum,  qui  Christi  subUmis  et  humilis  al- 
tam  et  condescensivam  ignorantes  justitiam, 
et  inflexibilem  quemdam  magislro  perfec- 
tionis  attribuentes  errorem,  verae  ac  piae 
Christi  justitiae  convincuntur  esse  contrarii 
potius,  quam  subjecti. 

GAPUT  II. 

In  quo  capitalis  error  circa  notificationem  perfec- 
tionis  et  imperfectionis  eliditur,  et  verce  perfec- 
tionis  exemplaritas ,  et  differentia  ipsius  ad  im- 
perfectionem  refertur, 

Quemadmodura  autem  condescensionis 
Christi  adversariura  vaUda  Doctorum  pro- 
stravit  auctoritas,  sic  et  perversi  ejus  dog- 
matis  caput  propriae  assertionis  mucro  de- 
truncat;,  dum  idem  perfectionis  evangeUcae 
oppugnator  impUs  sensibus  invertendo  Scri- 
pturas,  et  iraperitis  sermonibus  involvendo 
sententias,  non  solum  a  veritate  dissentit, 
verura  etiara  sibiipsi  contradicit.  Quanta 
naraque  sit  in  sequentibus  inteUectus  per- 
versitas,  quantus  Scripturarura  abusus, 
quanta  involutio  sententiarura,  quantaque 
repugnantia  sensuum,  quia  longum  esset 
expUcari  per  singula,  prudenti  lectori  suffi- 
cere  credimus,  si  aUqua  iUorura  succincte 
tangamus.  Siquidera  a  diffinitione  perfec- 
tionis  quasi  capitale  suraens  exordiura,  dicit 
quod  perfectio  hujus  vitae  est,  non  ut  pecca- 
tum  non  habeamus,  sed  ne  regnet  in  nostro 
mortaU  corpore.  Hoc  quamvis  sit  veraciter 
et  cathoUce  verum^  et  a  sanctis  acceptura ; 
quia  tamen  in  hoc  perfectionis  evangeUeae 
terminum  ponit,  et  complementura  consti- 
tuit,  a  vera  perfectionis  notitia  procul  esse 
convincitur.  Nam  cum  omnis  homo  ad  hoc, 
quod  peccatum  in  ipso  non  regnet,  divino 
sit  praecepto  astrictus,  oranis  igitur  homo 
teneretur  esse  perfectus.  Iterura,  si  quan- 
tumcumque  charitas  parva  ad  hoc  sufficit, 
sequitur,  quod  rainima  charitas  ad  perfec- 
tionis  culmen  attingit.  Quid  igitur  dicit  Au- 
gustinus,  quod  charitas  meretur  augeri,  ut 
aucta  mereatur  et  perfici?  ArapUus,  si  per- 
fectio   est,    quod  peccatum  in  nobis  non 


RESPONSIONIS  PRIMiE  CAPUT  11.  417 

regnet ,  igitiir  imperfectio  cst,  quod  regiiet.      dam  ju!>titia  distorta.  Amplius,  si  est  recti- 
Sed  cum  peccatiim    in  nobis   non   potest     tudo  justa,  distortio  etiam  injusta.  Si  igitur 


regnare  nisi  cum  sumus  in  peccato  mortali, 
omnis  igitur  imperfectio  est  peccatum  mor- 
tale.  Quod  quam  absurdum  sit,  et  a  veritate 
dlssentiat,  nemo  qui  aliquid  novit,  ignorat. 
Dehinc  vigilans  lector  attendat,  qualiter  in 
subsequentibus  imperfectionem  diffiniens, 
sibiipsi  contradicat  aperte.  Subdit  enim  :  Im- 
perfectio  est  circa  possibilitatem  humanae 
conditionis  non  conformari  Christo.  Sed  hoc 
potest  esse  non  solum  absque  mortali  pec- 
cato,  quia  nullus  ad  hoc  tenetur,  verum- 
etiam  absque  veniali  in  his  potissimum , 
quai  sunt  coiisilii,  et  in  nostrae  ponuntur 


imperfectio  est  distortio,  imperfectum  erit 
injustum.  Sequitur  ergo,  si  imperfectio  est 
distortio ,  quod  aliqua  justitia  sit  injusta. 
Denique  cum  virtus  omnis,  ut  ait  Augusti- 
nus  *,  sit  recta  ratio,  necessario  sequitur 
quod  distortio  sit  peccatum.  Si  igitur  uni- 
versaliter  imperfectio  est  distortio  ,  sic 
imperfectip  universaliter  erit  peccatum  : 
cum  aliqua  charitas  sit  imperfecta,  conse- 
quentia  necessaria  potest  inferri,  quod  cha- 
ritas  sit  peccatrix.  Ac  per  hoc  colligitur 
ex  pramissis  secundum  notificationes  im- 
perfectionis  prsehabitas,  quod  justitia  sit  in- 


liberae  voluntatis  arbitrio,  ac  per  hoc  omitti  justa,  rectitudo  distorta,  et  charitas  vitiosa. 

possunt  absque  ullo  peccato,  sicut  expresse  Ad  majorem  quoque  imperitiae  suse  declara- 

patet  in  voto  paupertatis,  et  continentiae  vir-  tionem  ,  paulo  post  subdit ,  quod  Sapiens 

ginalis.  Quod  autem  subjungit  dicens,  quod  magnam  asserit '  esse  gloriam  sequi  Domi- 

a  mandatis  Christi,  et  ejus  operibus  discor-  num,  et  quod  simpliciter  dictum  est,  univer- 

dare,  est  imperfectio,  a  qua  Apostolus  disci-  saliter  intelligitur.  Quod  si  verum  est,  cum 

pulos  dehortatur,  non  solum  a  praicedenti-  velle  sequi  Dominura  in  aliquibus  suis  acti- 

bus  dissonat,  verum  etlam  repugnantiam  in  bus  sit  magna  praesumptio,  utpote  in  mira- 


se  claudit  manifestam.  Nam  discordari  a 
Christi  mandatis,  semper  est  peccatum  mor- 
tale;  discordare  vero  a  Christi  operibus, 
potest  esse  peccatum  veniale,  vel  omnino 
nullum  peccatum.  Apparet  igitur,  quod  se- 
ipsum  nequaquam  intellexit,  dum  in  eadem 
propositione  duo  sibi  contraria  simul  inclu- 


culis,  in  judiciis,  in  vindictis,  et  in  praevi- 
dendis  futnris,  et  consimilibus ;  igitur  si  hoc 
verbum  simpliciter  dictum  est  universaliter 
intelligendum,  aut  magna  erit  gloria  sequi 
Dominum  in  his  ad  quae  aspirare  est  prae- 
sumptuosum  et  imperitum,  aut  secundum 
istiusperversum  judicium  Sapiens  dixit  fal- 


dit.  Deinde  quod  verba  inculcans  de  imper-     gum.  Huic  quoque  dementiaj  et  aliam  non 


fectionis  notificatione  subnectit,  dicens :  «Im- 
perfectio  vitae  est,  a  regula  justitiae  et  a 
vestigiis  Christi  distorqueri,  ubi  Christum 
posset  secundum  carnem  corruptibilem  imi- 
tari; »  ostendit  se  non  solum  veritatis  intelli- 
gentia  vacuum ,  sed  etiam  verbis  veritalis 
egenum.  Verum  de  verbis  cura  permodica ; 
magis  autem  discutienda  verbi  sententia,  et 
abjicienda  tanquam  distorta.  Dic  (a)  enim 
quod  imperfectio  est  distortio  a  regula  jus- 
titiae.  Constat  autem,  quod  justitia  est  recti- 
tudo  voluntatis,  sicut  dicit  Anselmus  *.  Si 


minorem  adjunxit,  dicens,  quod  Christus 
adolescenti  dixit  * :  Sequere  me,  non  distin- 
guens  in  quibus  et  quahbus,  sed  simpliciter; 
et  magna,  ut  dicit,  praesumptio  est  velle 
distinguere,  ubi  Dominus  non  distinxerit, 
quia  legislatoris  est  proprium,  legem  inter- 
pretari  quam  condidit.  In  qua  quidem  asser- 
tione,  et  ipsi  fidei,  et  sanctorum  Patrum  sen- 
tentiae,  et  eliam  sibimet  contradicit  aperte. 
Nam  si  ubi  Christus  in  sermone  proprio  non 
distinxit,  nec  nos  debemus  distinguere,  cum 
dixit »  :  Fater  major  me  est,  errat  catholicse 


igiturest  quaedamjustitia  perfecta,  quaedam  fldei  sensus,  quo  docetur  non  ad  Christi  di- 

imperfecta,sequiturnecessario,quodsitquae-  .         ,  ,  , 

^11  «  Aug.,  6W1/07.,  hb.  I,  vi,  13.  — »£cc/i.,  xxin,38.— 

>  Anselin.,  Dialog.  de  Veritate,  c.  xni,  al.  xii.  —  *  Matth,,  xix,  2!.  — «  Joan.,  xiv,  28.  —  (a)  Leg.  Dicit. 

TOM.  xiv.  27 


-il8 


vinitatem,  sed  ad  ejus  tantummodo  huma- 
nitatem,  prsefatiim  verbum  esse  referendum. 
Errant  nihilominus  sancti,  qui  Christi  elo- 
quia  explanando,  et  distinguendo  exponunt, 
et  exponendo  interpretantur.  Errat  et  ipse. 


AFOLOGIiE  PAUPERUM 

venialem,  valde  improprie  loquitur,  nec  ta- 
men  declinat  errorem,  quianisi  (a)  culpa  ve- 
niahs  est  mors  faciens  imperfectum,  et  cum 
nou  sit  major  ratio  de  uno  veniah,  quam  de 
aho,  quoties  incidit  quis  in  veniale  pecca- 


qui  consequenter  in  hoc  verbo  etiam  distin-  tum,  toties  decidit  a  perfectionis  statu.  Et 

guitdicens,  quod  non  intehigitur  de  actibus  iterum,  cum  nuhus  quantumcumque  justus 

spectantibus  ad  graduum  et  dignitatum  dis-  sit  omnino  immunis  a  veniahbus,  nuUus  erit 

tinctionem,  sed  de  ahis  tantum.  Verum  nec  in  hac  vita  perfectus  ea  perfectione  quam 

hiscontentusstultiths,subjungit  et  alias,  as-  consuht  Christus,  quod  est  haereticum  et 

serens,  quod  dicere  Deura  ahquid  praece-  damnandum.  Ad  erroris  etiam  sui  cumula- 

pisse  perfectis,  non  imperfectis,  error  sit  tionem  majorem  subsequenter  annectit,  im- 

Manichseorum ,  et  res  magni  pericuh,  non  perfectionem  esse  quamdam  claudicationem, 

attendens,  quod  sacer  dicit  Hieronymus  con-  quse  sub  praecepto  non  cadit,  seJ  sub  indul- 

tra  Jovinianum  libro  secundo;  dicit  enim  * :  gentia,  quemadmodum  sua  repetere  non  est 

«  Numquid  omnibus  prseceptum  est,  ne  duas  praeceptum,  sed  indultum.  Quod  est  plane 

tunicas  habeant,  ne  cibos  in  pera,  ses  in  falsum.  cum  indulgentia,  secundum  Augu- 

zona,  calceamenta  in  pedibus,  ut  vendant  stinum  in  libro  De  bono  conjugali  %  includit 

universa  quae  habent,  et  sequantur  Jesum  ?  peccatum,  et  repetere  sua  imperfectis  est 


Sed  iis  qui  volunt  esse  perfecti ;  ahoquin  cur 
a  Joanne  Baptista,  aliud  mihtibus,  ahud  pra- 
cipitur  pubhcanis?  »  Haec  Hieronymus.  Qui- 
bus  patenterostendit,  hanc  suam,  imo  Scrip- 
turarum  esse  sententiam,  quam  hic  noveUus 
doctor,  Joviniani  erroneum  dogma  secutus, 
haereticam  asserit  et  periculosam.  Sane  quod 
addit,  mandatis  hominem  imperfectum  non 
eftici,  quia  mandatum  sanctum,  bonum  et 
justum  non  operatur  mortem,  sed  imperfec- 
tio  mors  quaedam  est,  manifeste  verum  pro- 
bans  per  manifeste  falsum,  simul  sui  ipsius 
imprudentiam  declarat,  et  errorem.  Certum 
enim  est,  quod  mandata  nec  imperfectos 
faciunt,  nec  perfectos,  cumtamhi,  quamihi 
ad  eorum  observantiam  astringantur.  Cer- 
tum  est  etiam,  quod  imperfectio  a  perfec- 
tione  non  discrepat,  sicut  mors  a  vita  distat. 
Si  enim  et  imperfectio  mors  est,  aut  pcena- 
Us,  aut  culpabilis  :  si  poenaUs,  nuUus  est  in 
hac  vita  perfectus,  nec  etiam  ipse  Christus; 
si  culpabihs,  sed  mors  culpabUis  est  culpa 
mortahs;  nuUus  est  igitur  imperfectus,  qui 
non  sit  per  mortale  peccatum  vita  privatus. 
Quod  si  dicat  mortem  quamdam  dici  culpam 

1    Hieron.,  adv.  Jovinian.,  lib.  U,  col.  m.  92.  — 
*  Aug.,  de  Bon.  Conj.,  c.  X,  n.  11.  —  {a)  Leg .  nahdi. 


hcitum,  sicut  prima  ad  CorintfiioSy  sexto, 
dicit  Glossa  :  «  Infirmis  licet  sua  repetere, 
etiam  movendo  causam  ante  judicem. »  Huic 
quoque  simile  est,  quod,  quibusdam  vanis 
et  frivohs  interpositis,  addidit,  quodinNovo 
Testamento,  etiam  quando  causa  prohs  con- 
trahitur  raatrimonium ,  est  indultum.  Cui 
aperte  contradicit  Augustinus  in  Ubro  De 
bono  conjugali.  «  Certe,  »  inquit  %  «  dubi- 
tare  fas  non  est,  nuptias  non  esse  peccatum. 
Non  itaque  nuptias  secundum  veniam  con- 
cedit  Apostolus ;  sed  iUum  concubitum  secun- 
dum  veniam  concedit,  qui  fit  per  inconti- 
nentiam  non  solum  causa  procreahdi,  sed 
etiam  aUquando   nuUa  causa   procreand  , 
quem  nuptiaj  fieri  non  cogunt,  sed  ignosci 
impetrant.  Concubitus  enim  sola  causa  ge- 
nerandi  inculpabUis ,  solus  ipse   nuptiaUs 
est.  »  Haec  Augustinus.  Ubi  inter  ipsum  doc- 
torera  antiquum^  et  istum  noveUum  tanta 
est  repugnantia  sensuum  et  verborum,  ut 
necesse  sit  alterum  eorura  asseruisse  falsura. 
Si  igitur  non  suara,  sed  egregn  doctoris  vult 
sequi  sententiam,  ne  in  foveam  cadat  erro- 
ris,  desinat  imperfectionera  describere  per 
distortionem  et  claudicationem,  ut  non  com- 
peUatur  ex  hoc,  tanquam  distortus  et  clau- 


RKSPONSIONIS  PRIMJ:  CAPUT  II.  419 

dus,  a  veritalis  {ramite  deviare.  Quod  autem  aequaret,  ac  si  apertc  diceret  :  Si  Christus 

subdit,  Christum  nulla  lecisse  opera  tantum  condescendit    infirmitati  humanaj  in  actu 

imitanda  perfectis,  pro  eo  quod  nemini  per-  comestionis  et  fugae  :  pari  ratione  condes- 

fectionem  invidit,  quasi  nou  posset  esse  gra-  cendere  debuit  in  actu  carnalis  libidinis,  et 

dus  et  distinctio  in  exemplis  Christi  et  ver-  litis  contenlione.  Alioquin  ratio  sua  non  va- 

bis,  respectu  graduum  et  statuum  diverso-  let.  Et  vere  non  valet,  quia  non  est  simile 

rum  in  hierarchia  Ecclesia3;  nequaquam  est  hinc  inde  :  quia  in  illis  infirmitatibus  decuit 

consonum  documentis  Scripturae.  Nam  Chri-  nobis  condescendere  Christum,  quae  com- 

stus  dicit  specialiter  Apostolis  '  :  Vobis  da-  muniter  respiciunt  naturam  lapsam,  nec  ali- 

tum  est  nosse  mysterium  regni  Dei,  cceteris  quam  habent  foeditatem  annexam ;  in  aliis 

auiem  in  parabolis.  Et  iterum  loquens  ad  vero  nequaquam.  Tandem,  si  quis  vigilan- 

Patrem  ait  ^  :  Abscondisti  hcec  a  sapientibus  ter  attendat  quid  fmaliter  concludit  et  inten- 

et  prudentibus ,   et  revelasti  ea  parvulis.  dit,  patenter  advertet,  quod  seipsum  paralo- 

Numquid  invidus  Deus,  quia  non  omnibus  gizandomultiphciinvolvit  errore.  Aitenim: 

sapientiae  suae  revelavit  arcanum  ?  Constans  Cum  duae  sint  partes  perfectionis,  scilicet  sua 

est  autem  quod  sicut  Christus  sua  pro  ilhs,  vendere  ac  distribuere,  et  Christum  Domi- 

qui  ea  capiebant,  proponebat  eloquia,  ita  num  sequi,  sicutad  fundamentum  religionis 

pariter  et  exempla.  Nequaquam  igitur  ex  requiritur  necessario,  quod  omnia  sua  re- 

invidia,  sed  ex  altissima  dispensatione  sa-  linquat ,   sic   ad   complementum  exigitur, 

pientiae  Dci,  dividentis  dona   sua  singulis  quod  sua  relinquens  Christum  imitetur  in 

prout  vult^  quaedam  proponunlur  imitanda  omnibus   juxta   possibilitatem   hnmanam. 

praelatis,  non  subditis;  quaedam  spirituali-  Propter  quod  non  parvam  asserit  esse  blas- 

bus,  non  animalibus ;  quaedam  perfectis,  non  phemiam,  dicere  Christum  in  his  quae  secun- 

imperfectis;  quaedam  fortioribus,  non  infir-  dumnaturamnostramgessit,noninomnibus, 

mis,  sicut  expresse  patet  in  auctoritate  prae-  sed  in  aliquibus  imitandum,  eis  potissime, 

missa  Ilieronymi  contra  Jovinianum.  Nec  qui  perfectiesseconantur.Verumlicet  verba 

tamen  dicimus,  quod  opera  consiliorum  et  hujusmodi  in  superficie  videantur  aliquam 

supererogationum  illis    solis  proponantur  praetendere  rationem,  tamen  secundum  ve- 

qui  jam  perfecli  sunt;  quin  potius  omnibus,  ritatem  ratiocinatio  sua  nuUum  omnino  ha- 

qui  ad  perfectionis  culmen  conscendere  vo-  bet  vigorem,  sed  et  conclusio  multimodam 

lunt.  Quod  quidem,  tanquam  difficile  et  ar-  continet  falsitatem.  Non  enim  est  simile  de 

duum,  non  est  omnium,   sed  paucorum.  dimissione  suorum,  et  imitatione  actuum 

Porro  ratio  illa,  qua  subsequenter  conatur  Christi.  Nam  dimittere  sua  actus  est  unus  et 

astruere  Christi  opera  et  exempla  aequaliter  uniformis,  qui  perfectioni  non  consonat,  si 

cunctis  esse  proposita,  quia  si  aliquid  egit,  diminute,  hoc  est  secundum  partem,  et  non 

quod  tantum  imitandum  esset  imperfectis,  secundum  totum  fiat;  actus  autem  Christi 

videretur  tunc  quod  debuisset  uxorem  acci-  sunt  multiformes  et  varii ;  et  quamvis  in 

pere,  et  contentionibus  se  ingerere,  ut  ho-  comparatione  ad  Christi  personam   omnes 

rum  exempla  imperfectis  praeberet,  nullius  sint  perfecti,  tamen  secundum  naturam  pro- 

est  efficaciae^  sed  magnae  dementiae.  Nequa-  priamquidam  sunt  excellentes,  quidam  con- 

quam  enim  rationem  hanc  probabilem  cre-  descensivi,  sicut  in  praecedentibus  aliquali- 

deret,  nisi  experientiam  carnalis  libidinis  ter  patuit,  et  subsequenter  patebit.  Sane  si 

et  compugnantiam  litis  condescensioni  di-  verum  est,  sicut  concludit,  quod  perfectio 

vinae  dulcedinis  innostrisinfirmitatibussus-  dicat  uuiversalem  conformitatem  ad  Christi 

cipiendis,  temeritate  quadam  erronea,  co-  opera,  et  iinperfectio  dissonantiam  (a),  multa 

*  Matth.,  xiil,  11.  —  -  Matth.,  xi,  27.  (a)  Ccet.  edit.  dissonaulia. 


420  APOLOGIiE  PAUPERUM 

per  omnem  modum  seqiumtur  absurda.  Nam  aeternae  glorice  ,  et  figura  substantice  *  Dei 

cum  Christus  mulieres  secum  comitantes,  et  Patris,  atque  candor  lucis  ceternce  et  specu- 

ipsum  sustentantes  habuerit,  sequitur,  quod  lum  sine  macula  majestatis  Dei '.  In  quo 

imperfectusfuerit  Paulus,  quihoc  recusavit.  quidem  speculo  exemplariter  cuncta  creata 

Cum  Cliristus   inter  homines   habitaverit,  relucent,  quae  a  principio  conditionis  mun- 

imperfectus  faerit  Joannes  Baptista,  qui,  re-  di  usque  in  fmem,  ad  perfectionem  universi 

lictis  turbis,  sohtaria  loca  quaesivit.  Cum  totius,  tam  spiritualiter ,  quam  sensibiliter 

Christus  vinum  l)iberit,  imperfectus  idem  producuntur.  Et  secundum  hoc  est  Christus, 

Baptista,  qui  vinum  et  siceram  non  gusta-  ut  Yerbum  increatum,  speculum  intellec- 

vit.  Cum  Christus  solus  cum  muhere  locutus  tuale,  et  exemplum  aeternum  totius  machi- 

fuerit,  imperfectus  vir  qui  a  mulieris  con-  nae  mundialis.  In  quantum  autem  Verbum 

sortio  seelongat.  Cum  Christus  mulieri  pec-  incarnatum  in  assumptae  Iiumanitatis  con- 

catrici  pedes  osculandos  praebuerit,  imper-  versatione,  exemplum  et  speculum  est  om- 

fectus  vir  qui  muherum  contactus  abhorret  nium  gratiarum,etvirtutum,  etmeritorum, 

et  Titat.  Cum  Christus  dividere  haereditatem  ad  cujus  exemplaris  imitationem  erigendum 

inter  fratres  recusavit,  imperfectus  erit  qui  est  tabernaculum  militantis  Ecclesia?.  Juxta     chris- 

tus  est 

jurgantes  pro  haereditatis  divisione  germa-  quod  Moysi  mysteriaUter  dictum  est '  :  In-  exem- 

nos  ad  pacem  et  aequitatem  reducit.  Cnm  spice,  et  fac  secundum  exemplar,  quod  tibi  '^i^^^™,' 

Christus  scienter  loculos  furi  conservandos  in  monte  monstratum  est.  Et  quemadmodum  Ecciesi» 

commiserit,  imperfectus  omnis  erit,  qui  fu-  ab  illo  uno  aeterno  exemplari  indiviso,  tam 

rem  dispensatorem  expellens,  fidelem   re-  diversae  manant  creaturarum  naturae^^et  na- 

quirit.  Cum  Christus  in  ipsa  sua  passione  turarum  perfectiones,  secundum  variam  ip- 

tacuerit,  imperfectus  omnis  erit,  qui  pro  sius  summi  boni  participationem,  quod  per- 

Christo  patiens  veritatem  dicit.  Et  sic  in  plu-  fecte  ab  una  aliqua  creatura  capi  non  pote- 

ribus  aliis  potest  inductio  fieri,  ut  in  fuga,  rat,  propter  quod  et  diversas  constituit  Deus 

et  comestione ,  el  locuhs  taceamus  :  quae  rerum  species  ad  universi  completionem ; 

omnia  tam  absurda  sunt,  ut  si  quis  ea  co-  sic  et  a  Verbo  illo  incarnato,  tanquam  ab 

netur  defendere,  non  tam  videatur  errare,  originah  principio  gratiae,  de  cujus  pleni- 

quam  insanire.  tudine  accepimus  omnes,  et  tanquam  a  spe- 

Ut  autem  haec  et  his  similia  prudens  lec-  culo,  in  quo,  et  a  quo  omnis  sanctitatis  et 

tor  effugiat  inconvenientia,  in  quae  is  cui  sapientise  plenitudo  et  pulchritudo  refulget , 

respondemus  ex  inconsideratione  devenit ,  diversi  status,  gradus  et  ordines  secundum 
attendere  debet,  quod  deceptionis  hujus  du-  .    variam  distributionem  donorum,  et  varium 

plex  extitit  causa.  Prima  causa  est,  quia  imitandi  modum  exemplariter  derivantur, 

cum  sciret  Christum  esse  omnis  perfectionis  in  quibus  secundum  multiformem  participa- 

exemplum,  modum  tamen  hujus  exempla-  tionem  multimoda  Christi  perfectio  sic  di- 

ritatis  nescivit,  vel  advertere  neglexit.  Se-  stribuitur,  ut  simul  reperiatur  in  omnibus, 

cunda  causa  est,  quia  cum  clare  perpende-  nec  tamen  in   aliquo  uno  solo  secundum 

ret  imperfectionem  a  perfectione  deficere,  omnimodae   plenitudinis  totalitatem  reful- 

modum  tamen  hujus  defectionis  non  potuit  geat,  sed  quilibet  gradus  et  status,  pro  suae 

investigare.  InteUigendum  est  igitur,  quod  mensurae  modulo,  secundum  plus  et  minus, 

cum  Christus  sit  Verbum  increatum  et  iu-  istiusmodi  exemplaris  influentiam  suscipit, 

carnatum,  duplex  est  in  eo  ratio  exemplari-  et  ad  ipsius  imitationem  accedit.  Refulgent 

Variiae 

tatis,  aeternae  videlicet,  et  temporaUs.  jEter-  autem  a  Christo,  tanquam  a  totius  nostrae  sa-  muiiipu- 

nae,  inquam,  secundum  quod  est  splendor  lutis  exemplari  et  originaU  principio,  actus  fn^cS 
1  Hebr.,  1, 3.  -  « sap.,  vii,  26.  —  3  Exod..  xxv,  40.      multiformes.  Nam  quidam  actus  in  ipso  re-  '°- 


rant. 


RESPONSIONIS  PRIMiE  CAPUT  II.  .  m 

spiciunt  sublimitatem  potentiaB ,  ut  super  sicut  incessus  et  claudicatio.  Ex  quibus  ma- 

aquas  siccis  pedibus  ambulare  ,  elementa  gnainconvenientiasequuntur  etmulta,  quo- 

convertere ,  panes  multiplicare,  se  ipsum  rum  aliqua  superius  sunt  expressa.  Propter    Perfec- 

transfigurare,  et  caetera  miracula  facere ;  quod  diligens  lector  advertat,  quod  perfectio  imper^ 

quidam  sapientiae  lucem,  ut  arcana  ccelestia  et  imperfectio  non  differuut  sicut  duo  con-   ^^^J^^ 

referre  (a),  secreta  cordium  scrutari,  et  fu-  traria,  sed  sicut  majus  bonum,  et  minus  bo-  tLf'^^' 

tura  praedicere ;  quidam  severitatem  judicii,  num,  sicut  fmi  propinquum,  et  longinquum, 

sicui  vendentes  ejicere  de  templo,  cathedras  sicut  magis  meritorium,  et  minus,  sicut  ma- 

vendentium  columbas  evertere,  et  dura  in-  gis  deiforme,  et  minus,  sicut  gloria  et  san- 

crepatione  ferire  pontifices ;  quidam  officii  ctitas  major,  et  minor.  Quod^  quanquam  in- 

dignitatem,  ut  sacramentum  conficere  sa-  telligentibus  sit  per  se  notum,  ad  tollendum 

cratissimi  corporis  sui,  manus  imponere,  et  tamen  omnem  dubitationis  scrupulum,  au- 

relaxare  peccata  ;  quidam  condescensionem  ctoritatibus  Sanclorum  est  probandum.  Ait 

miseriae,  utlaterein  persecutione,  trepidare  enim  S.  Ambrosius  De  officiis^  libro  I  *  : 

et  contristari  in  morte,  et  pro  amotione  ca-  «  Officium  omne  aut  medium,  autperfectum 

licis  Patrem  rogare ;  quidam  informationem  est.  Quod  aeque  Scripturarum  auctoritatibus 

vitae  perfectae,  ut  paupertatem  servare,  vir-  probare  possumus.  Habemus  enim  a  Domi- 

ginitatem  custodire,  Deo  et  hominibus  seip-  no  in  Evangelio  dictum  ^ :  Si  vis  ad  vitam 

sum  subjicere,  noctes  in  oratione  pervigiles  ingredi,  serva  mandata.  Non  homicidium 

ducere,  pro  crucifixoribus  exorare,  et  morti  facies,  non  adulterabis.  Haec  media  sunt  of- 

se  summa  charitate  etiam  pro  inimicis  of-  ficia,  quibus  aUquid  deest;  ideo  sequitur  : 

ferre.  Cum  igitur  sex  sint  hujusmodi  actuum  Si  vis  perfectus  esse,  vade  et  vende  omnia 

varietates ,  in  his  ultimis  dimtaxat  ipsum  quce  hades,  et  da  pauperidus,  et  sequere  me. 

in  qui-  imitari  est  perfectum.  Nam  in  his  quae  sunt  Hoc  est  igitur  perfectum  officium ,   qaod 

is  inii-  excellentiae  singularis,  est  impium  et  luci-  Graeci  catorthoma '  vocant,  quo  corriguntur 

ferianum,  nisi  fuerit  ahcui  privilegii  singu-  omnia  quse  aliquos  poterunt  lapsus  habe- 

ipectat  laris  dono  concessum  ;  in  his  autem  quae  re.  »  Haec  Ambrosius.  Ex  quibus  colligitur, 

fectio-  sunt  severitatis  et  dignitatis,  est  praesiden-  quod  medium  officium,  quod  est  imperfec- 

tium  et  praelatorum  ;  in  his  quae  condescen-  tum,  nullum  dicit  peccatum,  cum  consistat 

sionis,  est  infirmorum,  in  quantum  loqui-  inobservantiamandatorum.  Itemetiam,  su- 

mur  ad  actum  extrinsecum.  Nequaquam  per  primam  epistolam  ad  Corinthios  *  :  «  A 

igitur,  ut  dogmatizat,  summa  Christianae  licitis  etiam  temperare  voluit  fideles,  ut  non 

perfectionis  consistit  in  universaU  imitatione  solum  innocentes,  sed  et  gloriosi  videantur. 

actuum  Christi,  sed  tantum  illorum  qui  vitae  Concessa  enim  praeterire,  virtutis  est  maxi- 

perfectae  imitationem  respiciunt.  Ex  quo  ap-  mae.  »  Haec  Ambrosius.  Si  igitur  uti  licitis 

paret,  quod  hujusmodi  veritatis  ignorantia,  innocentia,  concessa  praeterire  perfectio,  con- 

primafuit  in  eocausa  erroris.  Quametiamse-  stat  quod  imperfectio  simul  cum  innocentia 

cundacomitataest,videlicet,quodimperfec-  stat.  Non  est  ergo  peccatum.  Augustinus 

tionem  a  perfectione  rationabiliter  non  dis-  quoque,  Be  bono  conjugali  ^ :  «  Quid  dicturi 

crevit,  dum  imprudenter  asseruit,  quod  im-  sumus  ad  evidentissimam  Apostoli  vocem 

perfectioetperfectiodifferunt,sicutrectitudo  dicentis  «  :  Quod  vult  faciat,  non  peccat  si 

et  distortio,  sicut  justitia  et  peccatum,  sicut  nubat,  et  :  Si  acceperis  uxorem,  non  pecca- 

puritas  et  pollutio,  sicut  gloriaet  ignominia,  sti,  et  si  nupserit  virgo  non  peccavit  ?  Hinc 

sicut  vita  et  mors,  sicut  sanitas  et  morbus,  certe  dubitare  fas  non  est,  nuptias  non  esse 

'  Ambros.,  de  Off.c.,  I,  xf,  36-37.  —  *  Matth.,  xix,  alius,  in  epist.  l  ad  Cor.,  vii,  - »  Aug.,  de  Bon.  Conj, 

17  et  seq.  —  '  KaTop6a)|Aa.  —  ♦  Ambros. ,  vel  quivis  x,    H.  —  M  Cor.,  vii,  7.  —  (o)  Leg.  reserare.             ■* 


nem 


i52 


peccatum.  Noq  itaque  nuptias  secundum  ve- 
niara  concedit  Apostolus.  Nam  quis  ambigat 
absurdissime  dici  non  eos  peccasse,  quibus 
venia  conceditur  ?  »  Ilaic  Augustinus.  Con- 
stat  autem ,  quod  nuptiai  non  stant  cum 
evangelica  perfectione,  qua- eunuchizari  do- 
cet  Christus  propter  regnum  coelorum.  Igi- 
tur  imperfectio  non  requirit  veniam,  necest 
de  se  ahqua  culpa.  Item  etiam  in  eodem  li- 
bro  * :  «  Bonum,  inquit,  erat  quod  fecit  Mar- 
tha,  occupata  circa  ministerium  Sanctorum ; 
sed  melius,  quod  Maria  soror  ejus.  Bouum 
Susaunse  in  conjugah  castitate  laudamus; 
sed  tamen  ei  viduae  Annse  bonum ,  et  multo 
magis  Yirginis  Mariae  bonum  anteponimus. 
Bonum  erat  quod  faciebant  qui  de  sua  sub- 
stantia  Christo,  et  suis  discipulis  ministra- 
bant;sed  melius,  qui  omnem  substantiam 
dimiserunt,  ut  Chrislum  Dominura  expedi- 
tiores  sequerenlur.  »  Haec  Augustinus.  In 
quibus  luculenter  ostendit,  quod  perfectum 
non  differt  ab  imperfectione  sicut  virtuosum 


APOLOGIiE  PAUPERUM 

rius  ad  propositum  dici  potest?  Quibusquan- 
tumcumque  tardum  ingenium,  nisi  fortasse 
fuerit  excajcatum  malitia,  ab  omni  pra^fati 
erroris  caligine  non  dubitaraus  posse  pur- 
gari,  maxime  si  velit  advertere  ,  quod  re- 
center  baptizatus,  quanquara  nondura  per- 
venit  ad  apicem  perfectionis  et  meriti,  nuUa 
tamen  est  infectus  labe  peccati. 


CAPUT  III. 

In  quo  evangeUccB  perfectionis  integritas  panditur, 
ejusque  status  sublimis  et  gradus  multiformis 
aperitur. 


Quoniam  autera  scriptoris  intentio  non 

tam  debet  esse  de  falsitatis  reprobatione , 

quara  de  veritatis  reseratione  sollicita,  qua- 

tenus  erroris  tenebrositate  depulsa,  menta- 

hbus  legentium  oculis  radius  verae  lucis  in- 

fulgeat ;  ideo  perfectionis  notificatione  falsa 

et  erronea  jam  improbata,  considerandum 

nobis  est,  in  quo  perfectio  consistat,  tandem- 

a  vitioso,  sed  sicut  majus  bonum  a  minus     que  per  quem  modura  unus  status  perfec- 

bono.  Hoc  ipsum  Hieronymus  dicit  expresse :      tionis  alterum  in  ipsa  perfectione  transcen- 

«  Yis ,  »  ait  %  «  esse  perfecta,  et  in  primo     dit.  Sciendum  est  igitur,  quod  radix^  forma, 

stare  fastigio  dignitatis?  fac  quod  feceruut     fmis,  complementum  et  vinculum  perfec- 

Apostoli.  »  Et  post :  «  Non  vis  esse  perfecla,     tionis  charitas  est :  ad  quam  Magister  om- 

sed  secundum  vis  tenere  gradum  virtutis?     nium  Christus  legem  et  Prophetas,  et  per 

dimitte  omnia  quae  habes^  da  propinquis,     consequens  universa  Dei  documenta  reducit. 

da  filiis ;  nemo  te  reprehendit,  si  inferiora     Ipsa  vero  charitas  triplicem  habet  statum  : 

secteris_,  dummodo  scias  illam  tibi  jure  prae-     unum  quidem  infimum,  in  observantia  raan- 

latara,  quae  elegerit  prima. »  Hucusque  Hie-     datorum  legalium ;    secundura   vero  me- 

ronymus.  Ecce  quara  patenter  ait  et  asserit,     diura,  in  adirapletione  spiritualiura  consi-^'^'' 

quod  imperfectio,  quae  est  secundi  et  inferio-     liorura ;  tertium  vero  suramura,  in  perfrui- 

ris  status  et  gradus,  non  dicitur  (a)  quid  re-     tione   sempiternaUum  jucunditatum.   Ideo 

prehensibile^etpeccatum.Idem  quoqueHie-     triplex  est  perfectionis  differentia,  in  sancta 

ronymus  ait ' :  «  Prohibentur  mala,  prseci-     Scriptura  scripta  :  una  quidem  necessitatis , 

piunturbona,  concedunturmedia,  suadentur     de  qua  in  Deuteronomio'^  :  Perfectus  eris 

perfecta.  In  duobus  primis  peccatura  omne     et  ahsque  macula  coram  Bomino  Deo  tuo.  tfonfr 

concluditur;  rehqua   vero  in  nostra  posita     Glossa  :  «  Id  est,  absque  macula  criminah. » 

sunt  potestate,  ut  aut  cum  minori  gloria     Et  de  hac  Prosper  dicit  in  libro  de  vita  con- 

utamur  concessis  ac  Ucitis,  aut  ob  majus     templativa  ^   :  «  Perfecti  sunt,  qui  volen- 

praemium  ea,  quae  nobis  concessa  sunt,  re-     do  quod  Deus  vult,  nuUis  peccatis ,  qui- 

spuamus.  »  Haec  Hieronymus.  Quid  his  cla-     bus  Deus  offenditur,  acquiescunt. »  Secunda 


'  August.,  ubi  sup,,  VIII,  8.  —  -  Hierou.,  ad  Hedib., 
epist.   CL,  q.  !,  col.  m.  224.  —  ^  Id,,  ad  Demettiad., 


epist.  vni,  col.  m.  73.—*  Deut.,  xviii,  13.— 8  Prosp., 
De  vit.  contempL,  III,  .\v.  —  (a)  Leg.diuL 


RESPONSIONIS  PRIMiE  CAPUT  III. 


423 


est  perftictio  supererogationis,  de  qua  dici- 
tur  in  Matthaeo ' :  Si  vis  perfectus  esse,  vade, 
vende  omnia  qucB  hahes,  et  da  pauperibus. 
Et  de  hac  dicit  Hieronyraus  ^ :  «  Perfectus 
servus  Christi  nihil  praeter  Christum  habet ; 
aut  si  prffiter  ipsum  ahquid  habet,  perfectus 
non  est.  »  Tertia  est  perfectio  ultimatae  ple- 
nitudinis ,  de  qua  Sapiens  in  Proverbiis  »  : 
Justorum  semita  quasi  lux  splendens  cre- 
scit,  et  procedit  usque  ad  perfectam  diem , 
id  est ,  divinae  visionis  falgidam  claritatera. 
Et  dehacAugustinus,primo  SoUloquionim^ : 
a  Yere  perfecta  virtus  est  ratio  perveniens 
usque  ad  fraera,  quera  beata  vita  consequi- 
tur.  »  Prima  igitur  et  secunda  perfecfio  a 
tertia  differunt,  sicut  meritum  differt  a  prae- 
mio.  Media  quoque  a  prima  differt,  sicut  di- 
stinguitur    consiiium  a   praecepto.   Omnia 
vero  tam  consiUa,quampraecepta,  referuntur 
ad  charitatis  impletionem  et  observantiam  , 
quam  sicdescribit  Apostolus  ad  Timotheum  ® : 
Cliaritas  est  finis  prqecepti,  de  corde  puro, 
conscientia  bona,  et  fide  non  ficta ;  insinuans 
tripUcem  actura  charitatis,  videlicet  dech- 
nare  a  malo,  prosequi  bona,  et  patienter 
ferre  adversa.  Nara  propter  dechnationera  a 
malo,  dicitur  de  corde  puro;  propter  prose- 
cutionem  bonorum,  dicitur  de  conscientia 
bona;   propter   vero  tolerantiara  adverso- 
rum,  dicitur  de  fide  non  ficta,  Glossa  :  «Id 
est,  non  fictih,   velfragih,  sed  contra  ad- 
versa  forti. »  Quia  vero  hic  triplex  charitatis 
actus  duobus  modis  ab  habitu  virtutis  egre- 
ditur,  vel  secundum  legem  prsecepti,  et  obh- 
gationis  necessariae  et  universalis,  vel  se- 
cuudumlegem  cousihi,  et  obhgationis  spon- 
taueae  et  speciahs,  et  sequens  iucludit  pri- 
mum,  et  superaddit  quantum  possibihtas 
viatoris  admittit,  hinc  est,  quod  secundum 
cum  prirao  dicitur  perfectura ;  priraum  vero 
absque  secundo,  quanquam  sit  quodammo- 
do  perfectum,  respectu  tamen  secundi  dici- 
tur  imperfectum,  sicut  dicit  Ambrosius  in 

1  Matth.,  XIX,  21.  —  *  Hieron.,  ad  Heliod.,  epist.  i, 
col.  m.  4.  —  3  Prov.,  iv,  18.  —  *  August.,  Soliloq., 
lib.  I,  c.   VI,  n.  13.  —  5  l  Tim.,  i,  6.  —  «  Ambros., 


Hbro  de  officiis  %  in  auctoritate  capitulo  pra?- 
cedenti  proposita.  Cum  igitur  de  perfectione 
evangehca  loquimur,  secundum  communem 
acceptiouem  de  hac  materia  intelligiraus. 
Et  istiusmodi  perfectionis  notificalionera  ex 
praecedentibus  colhgere  possuraus,  videhcet 
quod  ipsa  sit  conforraitas  viatoris  ad  Chri- 
stum,  per  iUum  virtutis  habitum,  quo  su- 
pererogative  dechnantur  mala,  efficiuntur 
bona,  et  adversa  perferuntur.  In  his  nam- 
que  tribus,  tres  partes  evangehcae  perfectio-    Ouidsit 

.    ,        .      r.  •  perfectio 

nis  consistunt.  Porro  cum  ex  conversione  evange- 
inordinata  ad  triplex  bonum  corarautabUe,  ^'°*' 
scilicet  exterius,  interius  et  inferius,  omne 
peccatum  trahat  originem,  secundum  con- 
cupiscentiam  oculorum,   superbiam  vitae, 
concupiscentiam  carnis,  et  haec  tria  vitari 
habeant  non  solura  quantum  ad  actum  et 
consensum,  quod  fit  per  virtutes  iUis  oppo- 
sitas,  verumetiam  qnantum  ad  occasionem, 
et  hoc  quidem  promotivura  sit  in  merito,  et 
expediens  ad  saUitem,  perfectionis  magister 
Christus,  ad  perfecte  declinandum  concupi- 
scentiam  oculorum,  consuUt,  quod  haec  om- 
nia  teraporaha  relinquanlur,  secundum  11- 
lud  '^  :  Si  vis  perfectus  esse,  etc.  Ad  perfecte 
autem  declinandum  superbiam  vitae,  suadet 
quod  voluntas  propria  abnegetur,  juxta  il- 
lud  ^ :  Qui  vult  venire  post  me,  abneget  se- 
metipsum,  etc.  Ad  perfecte  autera  decUnan- 
dura  concupisceutiara  carnis,  edocet  quod 
oiimis  experientia  secundura  actura  geuera- 
tiv«  potentiae  abscindatur,  sic  iuquiens  ^  : 
Sunt  eunuchi,  qui  se  castraverunt  propter 
regnum  cadorum.  Qui  potest  capere,  capiat. 
In  hac  igitur  tripUci  supererogativa  decU- 
natione  triplicis  originis  omnis  mali,  pri- 
mara  partera  evangeUcae  perfectionis  consi- 
stere,  et  sacra  Scriptura  insinuat,  et  veri 
doctores  astruunt,  et  sancti  Patres  religio- 
nura  institutores  affirraant.  Secunda  vero 
pars  perfectionis  evangeUcae  consistit  in  su- 
pererogativa  prosecutione  bonorura,   quae 

de  Offic.,  lib.  I,  c.  xi,  n.  36,  quoad  sensum.  — 
7  Matth.,  Xix,  21.  —  «  Ibid.,  xvi ,  24.  —  ^  Ibid., 
XIX,  12. 


121  APOLOGI^ 

secundum  duplicem  vitam,  videlicet  activam 
et  contemplativam,  in  duobus  consistit,  vi- 
delicet  in   condescensione   ad    proximum, 
et  in  sursumactione  mentis  in  Deum.  Con- 
sislit  autem   supererogativa    condescensio 
charitatis  ad  proximum  in  hoc^  ut  secun- 
dum  legem  justitiae  et  misericordise,  amoris 
signa  et  beneficia  non  solum  ad  amicos,  ve- 
rum  etiam  ad  inimicos,  largiflua  benignitate 
protendantur ,  secundum  illud  ^  :  Diligite 
inimicos  vestros,  henefacite  his,  qui  oderunt 
vos.  Et  post :  Estote  yerfecti,  sicut  et  Pater 
vester  coslestis  perfectus  est.  Per  hunc  etiam 
modum  supererogativa  sursumactio  mentis 
in  Deum  in  hoc  attenditur,  ut  secundum  le- 
gem  mentahs  munditiae,  ac  pacis  amorem 
ecstaticum,  in  divinos  splendores  et  ardores 
sacra  mens  devota  sentiat  et  patiatur  exces- 
sum,  juxta  illud  Apostoli  ad  Corinthios^  : 
Sive  mente  excedimus^  Deo;  sive  sobrii  su- 
mus^  vohis.  Et  ad  Hebraeos  * :  Perfectorum 
est  cihus  solidus.  Tertia  denique  evange- 
hcse  perfectionis  portio  consistit  in  supere- 
rogativa  perpessione  adversi :  quae  quidem 
attenditur,  non  solum  in  hoc,  ut  quis  pa- 
tienter  adversa  perferat,  cum  sibi  superve- 
nerint,  quae  secundum  legem  Dei  declinari 
non  possunt,  quoniam  ad  hoc  omnes  tenen- 
tur ;  verumetiam  ex  fervore  divini  amoris 
magno  desiderio  illa  praeoptet,  et  cum  ma- 
gno  gaudio  illa  sustineat,  secundum  illud 
Jacobi  * :  Omne  gaudium  existimate,  fra- 
tres,  cum  in  tentationes  varias  incideritis. 
Et  post :  Patientia  opus  perfectum  hahet  (a), 
ut  sitis  perfecti,  et  integri,  in  nullo  defi- 
cientes.  Hic  namque  est  consummatio  per- 
fectionis  et  charitatis,  juxta  illud  Joannis  ^  : 
Perfecta  charitas  foras  mittit  timorem.  Se- 
cundum  igitur  hoc  arca  spiritualis  perfectio- 
nis,  cum  inferius  sit  tricamerata,  et  bicame- 
rata  in  medio,  in  cubito  consumm.atur.  Hoc 
sane  perfectionis  arcanum  Salvator  noster 
monstravit  in  semetipso,  tanquam  in  monte 

1  Matth.,  V,  44,  48.  —  ^  II  Cor.,  v,  13.  —  «  Hebr., 

V,  14.  —  *  Juc,  I,  2,  4.  —  5  1  Joun.,  iv,  18.  —  «  Luc, 

VI,  10.  —  '  Matth.,  V,  3  et  seq. 


PAUPERUM 

subHmi,  qui  totius  perfectionis  est  splen- 
dor,  specuhim  etexemplar,  juxta  quod  ipse 
testatur  in  Luca «  :  Perfectus  discipulus  om- 
nis  erit.,  si  sit  sicut  magister  ejus.  Et  ideo  in 
hujus  designationem,  cum  hanc  docere  apo- 
stolos  voluit,  in  montem  conscendit,  non 
turbas  imperfectas  alloquens,  sed  discipulos 
suos,  quos  ad  perfectionis  culmen  exaltare 
decreverat.  Et  propterea  sex  praefata  eo,  quo 
dictum  est,  ordine  docet.  Nam  primo  dicens'' : 
Beati  pauperes  spiritu,  invitat  ad  perfectam 
abdicationem   temporaUum  '  possessionum. 
Secundo  addens  :  Beati  mites ,  inducit  ad 
abnegationem  propriarum  voluntatum    et 
sensuum,  quibus  quis  immitis  et  protervus 
efficitur.  Terlio  subdens  :  Beati  qui  lugent, 
incitat  ad  fugam  perfectam  carnalium  vo- 
luptatum.  Dehinc  subjungens  :   Beati  qui 
esuriunt  et  sitiunt  justitiam,  et :  Beati  mi- 
sericordes,  attrahit  ad  justam,  piam  et  con- 
descensivam  proximorum  supportationem. 
Post  haec  superaddens  :  Beati  mundo  corde, 
et :  Beati  pacifici,  aUicit  ad  sursum  actio- 
nem  Umpidam  in  intellectu,  et  tranquillam 
sive  pacificam  in  aflectu,  quibus  anima  per- 
fecti  viri  Hierusalem  conformis  efficitur,  quae 
visio  pacis  interpretatur.  Tandem  conclu- 
dens :  Beati,  qui  persecutionem  patiuntur 
propter  justitiam,  quoniam  ipsorum  est  re- 
gnum  coiloru7n,  quasi  circulum  faciens  redit 
ad  principium,  quia  in  hoc  uno  summa  com- 
pletur  universorum,  ac  per  hoc  senaria  per- 
fectio  minoris  mundi  in  esse  reparationis  et 
gratiae,  directe  correspondet  senariae  pro- 
ductioni  mundiahs  machinae  in  essenaturae. 
Unde  sicut  illorum  tria  prima  pertinent  ad 
distinctionem,  tria  sequentia  ad  ornatum; 
sic  etiam  in  his  tria  prima,  quasi  distin- 
guendo,  separant  animae  vires  ab  universi- 
tate  malorum,  ut  esse  habeant  purura  atqiie 
distinclum  ;  tria  sequentia,  quasi  adornando, 
easdem  reducunt  in  Deum,  ut  habeant  esse 
decorura  atque  perfectura.  Porro  si  descen- 
datur  ad  singula,  tara  mira  est  correspon- 
dentia  ordinis,  tantaeque  simiiitudinis  sym- 

(a)  Caet.  edit.  habeat. 


RESPONSIONIS  PRMM  CAPUT  III. 

bolum,  ut  illud,  quod  postdierum  sex  opera 
dicitur  * :  Igitur  perfectisimt  cceli,  et  terra, 
et  omnis  ornatus  eorum,  iu  anima  viri  per- 
fecti  videatur  esse  completum.  Propter  quod 
instar  trium  primorum  operum,  quae  sunt 
mundi  fundamenta,  et  trium  sequentium, 
quaB  sunt  complementa,  tria  prima  ex  his 
cadunt  sub  volo,  tria  vero  sequentia  sub  de- 
siderio.  In  cujus  rei  testimonium ,  beatus 
pauperum  patiiarcha  Franciscus,  in  princi- 
pio  Regulae  suae,  tria  prima  proponit  ut  vo- 
venda,  tanquam  fundamenta,  dicens  :  «  Re- 
gula  et  vita  fratrum  Minorum  haec  est,  scili- 
cetDomininostri  JesuChristi  sanctum  Evan- 
gelium  observare ,  vivendo  in  obedientia , 
sineproprio,  et  in  castitate.  »  Alia  vero  tria 
postmodum  ut  desideranda  commendat,  tan- 
quam  complementa,  dicens  :  c<  Attendant  fra- 
tres,  quod  super  omnia  desiderare  debent 
habere  Spiritum  Domini,  et  sanctam  ejus 
operationem,  orare  semper  ad  Deum  pm^o 
corde,  et  habere  humilitatem  et  patientiam 
in  persecutione  et  infirmitate,  et  diligere 
eos,  qui  nos  persequuntur,  et  reprehendunt, 
et  arguunt.  »  Ubi  illa  tria  tangit.  Nam  prse- 
mittit  sursum  actionem  in  Deum,  et  subjun- 
git  ultimo  condescensionem  ad  proximum, 
interponens  in  medio  tolerantiam  adverso- 
rum.  Igitur  in  tribus  primis  vir  perfectus 
crucifigitur  mundo;  tribus  sequentibus  con- 
formis  efficitur  Deo,  ut  quasi  sex  ahs  sera- 
phicis  a  mundialibus  elevetur,  et  in  divina 
feratur.  Proinde  digne  huic  pauperculo  sa- 
cro,  qui  perfectionem  Evangelii  perfecte  ser- 
vavit,  et  docuit,  iu  apparitione  seraphica 
stigmata  sua  tanquam  sigillum  approbati- 


425 

supererogationis,  sit  in  praecedentibus  mon- 
strata  consistere;  ea  vero  quae  supereroga- 
tionis  sunt,  non  solum  respiciunt  dona  cha- 
rismatum,  verumetiam  exercitia  virtutum  : 
manifeste  coUigitur ,  quod  hujusraodi  per- 
fectio  non  sine  virtuosorum  habituum  exer- 
citatione  possidetur.Hujusmodi  autem  exer- 
citia  virtutum  supererogantium  ,  aut  fiunt 
ex  mera  voluntate  absque  obligatione ,  et 
tunc  dicunt  quamdam  perfectionem  actionis 
et  meriti ;  aut  cum  voluntate  dicunt  quam- 
dam  obligationem  superinductam  ex  voto 
emisso,  vel  ex  officio  injuncto ,  et  tunc  di- 
cunt  perfectionem  status  et  ordinis,  in  quo 
videlicet  quis  actibus  perfectis  non  solum 
est  deditus ,  verumetiam  ad  actus  perfectio- 
nis  astrictus.  Quae  quidem  astrictio  de  per- 
fectione  non  minuit,  sed  potius  culmen  su- 
perinducit,  quiade  teuiporaii  facit  aeternum, 
dum  non  licet  resilire  a  voto ;  et  de  nostro 
divinum  facit ,  dum  non  solum  actum,  sed 
etiam  voluntatem  dedicans  Deo,  totum  illi 
offert,  et  redigit  sub  jure  divino,  dumque 
propriam  sacrificat  voluntatem,  quae  est  im- 
pretiabilebonum,et  maximecharum  et  inti- 
mum,  offert  Deo  sacrificium  medullatum, 
ac  per  hoc  perfectum ,  et  integrum ,  et  opti- 
mum,  Deo  summe  acceptum.  Unde  Augus- 
tinus,  tractans  illud  Psalmi ' :  Sicut  juravit 
Domino,  votum  vovit  Deo  Jacob ,  ait  sic » : 
a  Quid  vovemus  Deo,  nisi  ut  simus  templum 
Dei?  Nihilenim  gratius  possumus  ei  oQerre, 
quam  ut  dicamus  ei  quod  dicitur  in  Isaia  * : 
Posside  nos.  »  Haec  Augustinus.  Si  igitm* 
perfectius  possidet,  qui  possidet  ad  usum  et 
proprietatem,  quam  qni  quoad  usum  tantum ; 
vum  impressit,  ut  contra  finalium  temporum  perfectius  se  dedicat ,  qui  Deo  se  offert,  et 
periculosam  cahginem,  manifestum  nobis  quoad  usum  operis ,  et  quoad  arbitrium  vo- 
invia  perfectionis  ostenderet  signum,  quo  luntatis.  Quemadmodum  Anselmus  ^  in  libro 
reduceremur  in  Christum,  perfectae  virtutis  De  similitudinihus,  per  exemplum  sensibile 
exemplar  et  flnem,  ac  per  hoc  doceremur  ad  patenter  ostendit  in  duobus ,  quorum  unus 
perfectionem  attingere,  si  tamen  discamus  pro  tempore  ofTert  domino  arboris  fructum, 
non  alta  sapere,  sed  humilibus  consentire.  sed  retinet  proprietatem ;  alter  vero  largitur 
Cum  autem  perfectio  evangelica ,  circa  utraque:  et  hujus  secundidonumet  oblatio- 
quam  modo  sermo  versatur,  in  his  quae  sunt 

^  Psal.,  n.  3.  —  *  Isa.,  xxvi.  13.  —  »  Imo  Kadnier.,  de 

»  Gen.,  ii,  l.  —  *  Psal.  cxxxi,  2.  —  *  Aug.,  in  hunc       Anselmi  simiiii.,  c.  ixxxiv. 


m  APOLOGI^E  PAUPERUM 

nem ,  tanquam  liberalius  offerentis ,  dicit 


non  imraerito  debere  praeferri.  Ac  per  lioc, 
juxta  hujusmodi  similitudinem,  opus  voven- 
tis,  opere  non  voventis,  Deo  acceptabilius 
esse  demonstrat ,  pro  eo  videlicet,  quod  sic 
introducta  in  voluntate  ex  mera  libertate 
necessitas  gratiositatem  obsequii  non  dimi- 
nuit,  sed  consummat.  Idem  quoque  scribens 
Episcopo  Parisiensi ,  et  eum  redargueus, 
quod  Clericum  de  Monasterio  Sancti  Martini 
de  Campis  extraxerat ,  ait  sic  ^ :  «  Si  omnia 
agenda  suntcum  consilio,  cujus  magis  con- 
silio,  quam  ejus  qui  admirabilis  consilia- 
rius,  Deus  fortis  dicitur?  Ipse  quippeconsu- 
lit  ad  perfectionem  nitentibus ,  ut  omnia  re- 
linquant ,  et  se  sequantur.  Quod  consilium 
magis  in  moiiasterio,  quam  in  alio  vitae  pro- 
posito  impleri  sancti  Patres  intellexerunt.  » 
Hoc  ipsum  Gregorius  in  registro,  scribens 
Desiderio  Episcopo  pro  Clerico  volente  Reli- 
gionem  intrare,  dicit  sic  ^ :  «  Minime  sit  ei 
impedimento  vestra  fraternitas;  magis  au- 
tem  pastorali  admonitioue  succendite,  ut  fer- 
vor  hujus  desiderii  in  eo  non  tepescat :  ut  qui 
a  turbulento  sgecularium  turbarum  tumultu 
se  segregans ,  quietis  desiderio  monasterii 
portum  appetit,  rursus  ecclesiasticarum  cu- 
rarum  iion  debeat  tumultibus  implicari,  sed 
in  Dei  laudibus  secure  permittatur  liber  ab 
his  omnibus,  ut  postulat,  permanere.  »  Ber- 
nardus  quoque ,  in  hbro  De  dispensatione 
et  prcecepto  ' : «  Audire,  »  inquit,  «  a  me  vul- 
tis ,  unde  inter  caitera  poenitentiae  instituta, 
monasterialis  disciplina  meruerit  hanc  prae- 
rogativam  ,  ui  secundum  baptisma  nuncu- 
petur.  Arbitror ,  ob  perfecfam  mundi  abre- 
nuntiationem,  ac  singularem  excellentiam 
vitse  spiritualis ,  qua  prseeminens  universis 
vitse  humanse  generibushujusmodi  conver- 
satio,  professores  suos,  et  amatores  suos, 
angelis  similes ,  dissimiles  hominibus  facit, 
imo  divinam  in  homine  reformat  imagi- 
nem ,  configurans  nos  Christo  instar  baptis- 

'  Anselui.,  ad  Goffrid.  Paris,  epist.,  lib.  III,  xii.  — 
*  Gregor.,  ad  Desider.  Vienn.,  lib.  XII,  epist.  xxxv, 
al.  lib.  X ,  epist.  xxxviii.  —  ^  Bernard.,  de  Prac.  et 


mi,  dum  per  id  quod  mortificamus  membra 
nostra ,  quae  sunt  super  terram ,   rursum 
Christum  induimus,  complantati  similitu- 
dini  mortis  ejus.  »  Idem  etiam  astruit  Glossa 
super   tricesimum   Nujnerorum  ,    dicens  : 
«  Alii  vovent  vitulos,  alii  arietes  vel  do- 
mos,  Nazareus  semetipsum.  Hoc€stNaza- 
rei  votum  ,  quod  est  super  omne  votum. 
Filius  enim  vel  fdia,  aut  pecus,  aut  prae- 
dium    extra    nos    est  ;    semetipsum    Deo 
offerre,  non  alieno  labore ,  sed  proprio  pla- 
cere ,  perfectius  et  eminentius  est  omnibus 
votis.  »  Ex  liis  omnibus  aperte  clarescit, 
quod  religionis  votum  in  statu  perfectionis 
collocat,  tanquam  adminiculans  ad  perfectae 
virtutis  exercitium.  Quod  intelligentes  pa- 
tres  in  quarto  conciUo  Toletano  statuerunt, 
quod  liber  sit  clericis  ad  religionem  ingres- 
sus,  sic  dicentes  * :  «  Placuit  clericos  mona- 
chorum  propositum  appetentes,  quia  melio- 
rem  vitam  sequi  cupiunt,  liberos  esse  debere 
ab  Episcopis  ad  monasteriorum  ingressus.  » 
Hoc  autem ,  quia  non  solum  auctoritatibus 
probari  potest ,  sed  etiam  universis  sancto- 
rum  exemplis,  qui  de  clericali  statu  ad  reli- 
gionem  transierunt ,  adeo  cerlum  est ,  ut  si 
quis  contraire  voluerit,  non  minus  videatur 
desipere,  quam  errare.  Si  quis  autem  errore 
deceptus  praefatis  conetur  obsistere,  asse- 
rendo  quod  perfectius  sit  manere  in  saeculo, 
quia  circa  magis  difficile  virtus  consistit, 
et  difficiUus  est  inter  multas  peccandi  oc- 
casiones  peccata  vitare ,  et  mirabiUus  est 
hominem   in  medio  flammarum  non  uri, 
et  victoriosius  est  inter  numerosiores  ho- 
stium  acies,  et  frequentiores   insultus,  et 
majora  bellorum   discrimina   de   hostibus 
triumphare;  respondebimus,  non  ideo  sta- 
tum  majoris  esse  virtutis,  quia  minoris  est 
securitatis,  nec  ideo  statum  aliquem  perfe- 
ctioris  esse  justitiae,  quia  proximior  est  rui- 
nae ,  nec  etiam  idfeo  magis  esse  perfectum, 
*quia  difficilius  est  in  ipso  vitare  peccatum. 
Est  enim  triplex  difficultas  :  prima  prove- 

Dispens.,  c.  xvii,  n.  53.  —  *  Conc.  Tolet.  iv,  c.  49, 
al.  50. 


RESPONSIONIS  PRIMiE  CAPUT  III. 


m 


niens  ex  arduitate  et  nobilitate  generis  ope- 
ris,  sicut  orani  se  castrare  concubitu  ,  omni 
abrenuntiare  possessioiii,  et  omnino  sealienae 
propter  Deum  subjicere  voluntati.  Et  haec 
absque  dubio  auget  meritum ,  juxta  illud 
Matthsei  ^ :  Intrate  per  angiistam  'portam ; 
ubi  Glossa  :  «  Satis  angustum  est  omnia 
praetermittere,  unum  sohim  diligere,  unum 
quaerere ,  ad  unum  quotidie  pulsare ,  pro- 
spera  non  ambire,  adversa  non  timere.  »  In 
his  consistit  difficuUas,  ratione  generis  ope- 
ris.  Major  difficultatis  angustia  reperitur  in 
via  divini  consihi ,  quam  pauciores  inve- 
niunt,  quam  in  via  divini  praecepti,  per  quam 
omnes  gradiuntur  justi.  Unde  Hieronymus 
ait  * :  «  Si  perfecta  sequi  desideras,  exi  cum 
Abraham  de  patria  et  de  cognatione  tua,  et 
perge  quo  nescis.   Si  habes  substantiam , 
vende  et  da   pauperibus  :  si   non  habes, 
grandi  onere  hberatus  es.  Nudum  Christum 
nudus  sequere.  Durum,  graude  et  difficile ; 
sed  magna  suntprsemia. »  Est  etahadifficul- 
tas  veniens  ex  vitiositate  per  se  agentis,  si- 
cut  difficilius  est  diviti  avaro  dare  minuta, 
quam  largo  majora^  etsuperbo  se  alteri  sub- 
dere,  et  guloso jejunare,  et  assueto  vohiptati- 
bus  carnis  difficilius  continere.  Ethoc  non  au- 
get  meritum,  sed  miseriam.  Unde  Hierony- 
mus  ad  Etistochium ' :  «  Soror  tua  Blesilla, 
setate  major,  sed  proposito  minor,  post  acce- 
ptummaritum  septimo  mense  viduata  est.  0 
infcElix  humana  conditio ,  et  futuri  nescia ! 
Nam  et  virginitatis  corouam^  et  nuptiarum 
perdidit  voluptalem.  Iilt  quanqam  secundum 
pudicitise  graduni  teneat ,  quas  tamen  illam 
per  momenta  singula  sustinere  aestimas  cru- 
ces,  spectantem  quolidie  in  sororequodipsa 
perdidit,  et  cum  difficihus  experta  careat 
■voluptate,  minorem  continentice  habere  mer- 
cedem  ?  »  Est  et  tertia  difficultas  ex  circum- 
stantiis  extrinsecus  annexis  trahens  origi- 
nem,  sicut  et  difficihus  est  abstinere,  cum  ap- 
ponuniur  dehcata  cibaria,  difficilius  est  bona 
temporaha  contemnere,  quando  offeruntur 

*  Matlh.,  VII,  13.  —  ^Hieron.,  ad  Rustic,  epist.  iv, 
ia  fine.  —  ^  Id.,  ad  Eustoch.,  epist.  xxiii,  col.  m.  176. 


magna  et  pulchra,  difficilius  continere  in 
consortio  foeminarum.  Et  hsec  difficultas  per 
accidens  et  indirecte  auget  ahquando  meri- 
tum_,  cum  virtusinterhaecillaesatriumphat ; 
sed  directe  et  per  se  est  magis  via  ad  rui- 
nam ,  et  ideo  fugienda.  Unde,  super  illud 
Matthaei  *:  Dives  difficileintrabitinregnum 
ccElorum^  dicit  Rabanus  :  «  Non  ait  impossi- 
bile,  sed  difficile;,  hoc  est  maximi  laboris 
esse ,  pecunias  habentes ,  et  in   pecuniis 
confidentes,  exutis  philargyriae    retinacu- 
lis  aulam  regni  coelestis  intrare.  »  Nec  ta- 
men  ex  hoc  inferri  potest,  quod  divites 
sint  pauperibus  perfectiores ,  cum   Domi- 
nus  adolescenti  diviti   consilium    dederit, 
ut  pauper  fieret ,  si  vellet  esse  perfectus. 
Expedit  igitur  ad  perfectionem  virtutis  et 
meriti,  difficultatem  hujusmodi  non  ample- 
cti,  sed  fugere.  Unde  Augustinus,  De  singu- 
laritate  clericorum  * ;  «  Lubrica  spes  est, 
quae  ioter  fomenta  peccatorum   se  salvari 
sperat,  incerta  victoria  inter  hostilia  arma 
pugnare,  et  impossibilis  liberatio  flammis 
circumdari,  nec  ardere.  »  Hsec  Augustinus : 
cui  et  consonat  Hieronymus  ^  contra  Vigi- 
lantium ,    qui    statum    ssecularium   statui 
religionis  praeferre    couabatur.    «  Cur,  in- 
quies  [a),  pergis  ad  eremum?  Yidelicet,  ut 
te  non  videam,  te  non  audiam,  ut  tuo  farore 
non  movear ,  ut  tua  bella  non  patiar,  ne  me 
capiat  oculus  meretricis ,  ne  me  forma  pul- 
cherrima  ad  illicitos  ducat  amplexus.  Res- 
pondebis  :  Hoc  non  est  pugnare,  sed  fugere.   occasio 
Sta  in  acie,  adversariis  armatus  obsiste,  ut  fu^le^nda 
cum  viceris,  coroneris.  Fateor  imbeciUita- 
tem  meam ,  nolo  spe  pugnare  victoriae,  ne 
perdam  aliquando  victoriam.  Si  fugero,  gla- 
dium  devitavi ;  si  stetero ,  aut  vincendum 
est  mihi,  aut  cadendum.  Quid  necesse  est 
certa   dimiltere,  et  incerta  sectari  ?  Nulla 
securitas  est  vicino  serpente  dormire.  Po- 
test  fieri  ut  me  non  mordeat,  et  tamen  po- 
test  fieri  ut  aliquando  me   mordeat.  Quod 

—  *  Mafth.,  XIX,  23.  —  »  Aug.,  de  singularit.  Cleric. 

—  ^  Hieron.,  cont.  Vigilant.,  epist.  Liii,  coi.  m.  166. 

(a)  Ita  apud  Hieron.;  cwt.  edit.  Bonav.  iuquit. 


.i-28  APOLOGI^ 

de  libidine  diximus ,  referaraus  ad  avari- 
tiam ,  et  ad  omnia  vilia  quai  vitantur  soli- 
tudine.  Et  ideo  urbium  frequentias  declina- 
mus,  ne  facere  compellamur  ,  quae  nos  non 
tam  natura  cogit  facere ,  quam  voluptas. » 
llaec  Hieronymus,  quibus  error  confutatur 
Vigilantii  suorumque  sequacium  ,  eorum 
videlicet,  qui  statum  saicularium,  quantum 
ad  perfectionis  gradum,  statui  religionis  vel 
prseferre,  vel  sequare  conantur.  Adversus 
quos  et  paulo  ante  prsemittit ' :  a  Quod  autem 
asserit  Yigilantius,  eos  melius  facere  qui 
utuntur  rebus  suis,  et  paulatim  fructus  pos- 
sessionum  suaram  pauperibus  dividunt, 
quam  illos  qui  possessionibus  omnibus  ve- 
numdatis  simul  omnia  largiuntur,  non  a  me, 
sed  a  Domino  sibi  respondebitur  ^ :  Si  vis 
•perfectus  esse,  vade,  et  vende  omnia  quce  tu 
habes ,  et  da  pauperibus.  Ad  eum  loquitur, 
qui  vult  esse  perfectus ,  qui  cum  apostolis 
patrem,  naviculam  et  rete  dimittit.  Iste  ta- 
men,  quem  tu  laudas,  secundus  aut  tertius 
gradus  est :  quem  et  nos  recipimus  (a),  dum- 
modo  sciamus  prima  secundis  et  tertiis 
prseferenda. 

Denique  de  comparatione  perfectionis  ad 
perfectionem  secundum  praeeminentise  ra- 
tionem,  patenter  elucet,  quod  aliquis  perfec- 
tionis  modus  et  status  sit  eminentior  aitero. 
Cum  enim  seipsum  castrare  propter  regnum 
coelorum  per  votum  continentiae  sit  perfec- 
tum,  et  certum  est  quod  perfectiori  modo  fit 
illud  per  virginalem  continentiam,  quse  fruc- 
tui  comparatur  centesimo,  quam  per  vidua- 
lem,  quse  per  sexagesimum  in  evangelica 
parabola  designatur  :  non  est  ergo  contra 
perfectionis  naturam,  quod  de  aliquibus 
duobus,  quae  recte  dicuntur  perfecta  in  statu 
viaB;,  uuum  dicatur  perfectius  altero,  quia  in 
statu  patriae,  ubi  ad  ultimam  perfecUonem 
beatificati  perveniunt,  unus  alteri  secundum 
apostolicam  doctrinam  ^  prseponitur,  instar 
coelestium  luminum  differentium  claritate. 


1  Hieron.,  cont.  Vigilant.,  epist.  Liii,  col.  m.  165. 
—  5  Matth.,  XIX,  21.  -  »  I  Cor.,  xv,  41.  —  "  Greg., 
in  Evang.,  hom.  xsx,  n.  2,  —  '  Matth.,  v,  14,  16. 


PAUPERUM 

Attendendum  est  igitur  quod  cum  perfec- 
tionem  perfectioni  comparamus,  potest  hoc 
esse  in  eodem  genere,  vel  in  diversis.  Nara, 
sicut  ex  praecedentibus  liquet,  perfectio  su- 
pererogationis  qusedam  existit  in  exercitio 
virtutis,  voto  religionis,  et  officio  prselalio- 
nis.  Facta  ergo  coraparatione  ad  similem 
perfectionis  modum,  primo  secundura  exer- 
citium  virtutis  illa  perfectio  est  prseeminen- 
tior,  in  qua  radix  charitatis  pinguior,  subli- 
mitas  operationis  excelsior,  fraternae  sedifi; 
cationis  fructus  uberior.  Qudnquam  autem 
totius  hujus  perfectionis  origo  sit  charitas, 
multum  tamen  facit  ad  ejus  complementum 
ipsa  operatio,  Gregorio  attestante,  qui  ait  * : 
«  De  dilectione  Conditoris,  lingua,  mens  et 
vita  requiratur.  Nunquam  amor  Dei  est 
otiosus  :  operatur  enim  magna,  si  est;  si 
autem  operari  renuit,  amor  non  est.  »  Mul- 
tura  etiara  facit  genus  et  nobihtas  operis, 
quia,  sicut  clarum  est,  aureolae  praeraium 
non  debetur  habitui  virtutis  intrinseco,  sed 
operi  privilegiato,  utpote  praedicationi,  mar- 
tyrio,  virginitati.  Multum  etiam  facit  aedifi- 
catio  proximi,  cum  Dominus  dicat  viris  per- 
fectis^  :  Vos  estis  lux  mundi.  Sic  luceat 
lumen  vestrum  coram  hominibus,  ut  videant 
opera  vestra  bona.  Similiter,  quantum  ad 
votum  reUgionis,  illius  est  perfectio  potior, 
in  qua  vovetur  paupertas  altior,  obedientia 
universalior,  forraa  castitatis  honestior.  Nara 
ista  tria,  sicut  expresse  patet,  et  gradus  ha- 
bent,  et  raajus  et  minus  recipiunt,  et  per  hoc 
tanto  in  majoris  perfectionis  statu  consti- 
tuuntur,  quanto  sublimius  voventur,  potis- 
sime  si  haec  regulariura  observantiarura  in- 
stituta  imitentur,  quibus  austerius  castige- 
tur  corpus,  fructuosius  aedificetur  proxiraus, 
ac  reverentius  colatur  Deus.  Consistit  autera 
castigatio  corporis  in  arctitudine  vestiura, 
victualiura  et  verborum,  cum  austeritate 
laborum,  vigiliarura,  etaliarura  afflictionura 
corporalium  ;  aedificatio  vero  proximi  in 
exeraplis  exhibendis  virtutura,  docuraentis 
Scripturarum  ,    remediis   sacraraentorum , 

(a)  Caet.  edit.  praecipimus. 


RESPONSIONIS  PRIMtE  CAPUT  III 

praesidentiis  regiminum,  judiciis  justitia- 
rum,  et  beneficiis  miserationum;  cultus  au- 
tem  Dei  in  reverenti  ac  vigili  frequentatione 
psalmorum,  hymnorum,  canticorura  spiri- 
tualium,  adorationum^  missarum,  et  aliarum 
divinarum  orationum.  Haec  autem  simul  re- 
perire  in  aliquo  uno  statu  religionis  praecel- 
lentius,  quara  in  aliis,  valde  difficile,  et  for- 


429 

tatione  perfectai  virtutis,  non  est  perfectio, 
sed  perversio,  non  perfectionis  sublimitas, 
sed  siraulatio  aequitatis.  Officiura  vero  prae- 
lationis,  sine  culmine  virtutis  et  raeritis,  nou 
est  vera  sublimatio,  sed  dejectio,  non  glo- 
riosa  excellentia,  sed  periculosa  ruina,  pro 
eo  quod  *  potentes  potenter  tormenta  pa- 
tientur,  et  durissimum  judicium  his  qui 


tassis  impossibile  videtur  diligenter  conside-     prcesunt  fiet.   Cum   igitur  perfectio  status 


ranti.  Et  ideo,  quamvis  unus  religionis  status 
alterum  prsecellat  in  votis  substantialibus, 
non  taraen  praeferri  potest  in  oranibus,  cum 
quilibet  status  aliquid  praerogativae  specialis 
obtineat,  quo  sancta  mater  nostra,  et  sponsa 
Christi,  Ecclesia,  tanquara  vestitu  deaurata, 
circuradata  varietate  decoratur,  et  deiforrais 
efficitur.  Per  hunc  etiara  raodum  secundum 
officiura  praelationis  excellentior  est  perfec- 
tio,  in  quo  erainentior  confertur  subliraitas 
ordinis,  videhcet  ad  purgandura,  illurainan- 


sine  ratione  voti,  sine  ratione  officii,  sine 
perfectione  meriti,  pro  modica  habenda  sit, 
perfectio  vero  meriti  obtineri  non  possit  sine 
charitate,  quae  est  donura  Spiritus  Sancti, 
et  nemo  sciat,  utrum  alterum  in  hoc  dono 
praecellat,  quia  etiara  nescit  se  illud  donura 
habere,  nullus  debet  se  alteri  in  perfectione 
praeferre;  quin  potius,  si  fiat  comparatio 
personarura  in  excellentia  perfectionis,  de- 
bent  viri  quanturacuraque  perfecti,  juxta 
doctrinara  ApostoU%  superiores  sibi  invicem 


dum  et  perficiendum ;  onerosior  iraponitur  arbitrari.  Unde  Augustinus,  De  bono  conju- 

sarcina  laboris ,  in   pascendo  coramissura  gali  ^  :  «  Non  recte,  inquit,  coraparantur 

gregera  exemplo,  verbo  et  temporali  subsi-  homines  horainibus  in  (a)  uno  aliquo  bono. 

dio;  uberior  etiara  coraitatur  fructuositas  sa-  Fieri  enira  potest  ut  alius  homo  non  habeat 

lutis,  et  in  eo  qui  praesidet,  etineis  quisub-  aliquid  quod  alius  habet,  sed  alius  habeat 

sunt,  et  in  caeteris  ad   quos  praesidentis  quod  pluris  aestimandum  est.  »  Et  paulo 

exempla  perveniunt.  Requiritnr  igitur  hu-  post :  «  Melius  est  habere  omnia  bona,  vel 

jus  perfectionis  eminentior  sublimitas,  ut  nainora,  quam  raagnura  bonura  cura  magno 

praelatus  Ecclesiae  quanto  sublimius  praeest,  malo,  quia  in  bonis  corporis  melius  est  ha- 

tanto  sanctius  vivat^  sollicitius  invigilet,  et  bere  staturam  Zachaei  cum  sanitate,  quam 

fructuosius  gregera  pascat.  Si  autera  cora-  Goliae  cum  febre.  »  Porro  de  comparatione 

paratio  fiat  perfectionis  ad  perfectionem  in  statuura  religionis  et  praelationis ,  meliori 

genere  diverso,  quantum  ad  modura  et  sta-  salvo  judicio,  dicere  possuraus,  quod  hujus- 

tura,  dupliciter  potest  intelligi,  vel  praesup-  naodi  coraparatio  fleri  potest,  vel  quantum 

positorie ,   vel  praecise.  Si  praesuppositorie,  ad  ea,  quae  sunt  de  substantia,  vel  quantum 

sic  absque  dubio  major  est  perfectio,  quae  ad  ea,  quae  suntde  congruentia  statuura.  Si 

attenditur  secundura    exercitium  virtutis ,  quantura  ad  ea,  quae  sunt  de  substantia,  sic 


votura  religionis ,  et  officiura  praelationis, 
quara  altero  modo  tantura.  Sed  si  prae- 
cise  corapararaus  perfectionem  religionis 
aut  prselationis  ad  perfectionem  virtutis, 


se  habent  velut  excedentia  et  excessa,  pro 
eo  videlicet,  quod  ad  perfectiouem  status 
religionis  necessario  requiritur  abdicatio 
proprietatis,  ad  quam  taraen  rainime  astrin- 


nulla  prorsus  est  comparatio  in  vero  esse     guntur  praelati  Ecclesiae,  sicut  patet,  causa 
virtutis.  Nam  votum  religionis,  sine  exerci-     xn,  q.  1,  ex  concilio  Agatensi  *  :  «  Episcopi 

de  rebus  propriis,  vel  acquisitis,  vel  quid- 
c»:>;!-c:xxM.rn:  S:'!l-l  ^,.1:,T^.1.  .:;     I"'-'  de  propno  habent,  h^redlbus  suis,  si 

ex  conc.  Agath.,  can.  48.  (o)  Apud  Aug.  ex. 


430  APOLOGIiE 

voluerint,  derelinqiiant.  »  Verumtamen  om- 
nis  prffilatus  ex  ipso  prselationis  offioio  te- 
netur,  non  solum  ad  ea,  quae  sunt  salulis 
propria;,  sed  etiam  plebis  sibi  commissffi. 
Nam  ei  pro  quolibet  subditorum  a  Domino 
dicitur  '  :  Custodi  virum  istum,  qui  si  lap- 
sus  fuerit,  erit  anima  tua  pro  anima 
illius.  Et  ad  hoc  religiosus  ex  ipso  religionis 
voto  nequaquam  astringitur.  Si  autem  fiat 
coraparatio  slatuum  quantum  ad  ea,  quae 
sunt  de  congruentia  statuum,  sic  simpliciter 
dicendum,  quod  status  praelationis  et  ejus 
perfectio  est  eminentior,  quemadmodum  in- 
sinuat  Dionysius  in  libro  Be  Ecclesiastica 
Hierarchia,  dicens  * ;  «  Sicut  qui  dicit  hie- 
rarchiam ,  summalim  dicit  universorum 
sacrorum  ornatum  ;  ita  dicens  hierar- 
cham  ,  monstrat  in  Deo  manentem  et  di- 
vinum  virura,  in  quo  omnis  hierarchia 
perficitur.  »  SimiUter  et  Hieronymus  ait  ^ : 
«  Tanta  debet  esse  scientia  et  eruditio  ponti- 
ficis  Dei,  ut  gressus  ejus  et  motus,  et  uni- 
versa  vocalia  sint.  Yeritatem  mente  conci- 
piat,  et  toto  eam  habitu  resonet  et  ornatu, 
ut  quidquid  agit,  quidquid  loquitur,  sit 
doctrina  apostolorum.  »  Nec  tamen  ex 
his  potest  inferri ,  quod  ad  pontificis  sta- 
tum  requiratur,  quod  omnes  status  prae- 
cellat  in  omnibus ;  alioquin  non  posset  fieri 
pontifex,  nisi  esset  virgo  :  congruit  ta- 
men,  quod  in  his  prsecellat  quae  ad  pas- 
cendi  gregis  spectant  officium ,  sicut  scribit 
Hieronymus  ad  Oceanim  * :  «  Futurus  pa- 
stor  Ecclesiae  talis  eligatur.  cujus  compara- 
tione  subjectus  populus  merito  grex  dicA- 
tur.  »  Et  Gregorius  in  Pastorali  ^ :  «  Tantum 
debet  actionem  populi  actio  praecedere  prae- 
sulis,  quantum  distare  solet  a  grege  \ita 
pastoris.  »  Quapropter  ad  praelationis  statum 
non  congruit  accedere  nisi  perfectum,  ut 
ibidemait  Gregorius  ^ :  «  Yirtutibus  poUens, 
coactus  ad  regimen  veniat ;  virtutibus  va- 

1  111  Reg.,  XX,  39.  —  -  Dion.,  de  EccL  Hier.,  c.  i.— 
s  Hieron.,  ad  FabioL,  epist.  cxxviii,  circa  fin.,  col. 
m.  99.  —  *  Hieron.,  ad  Ocean.,  epist.  Lxxxui,  col. 
m.  500.  —  5  Greg.,  Pastor.,  part.  U,  c.  I.  —  «  Ibid., 
part.  I,  c.  IX.  —  '  Aug.,  Enarr.  in  Psal.  —  * /o6, 


PAUPERUM 

cuus,  nec  coactus  accedat.  »  Status  vero  re- 
bgionis  peccatores  et  imperfectos  admiltit, 
ut  justos  efficiat,  et  ad  perfectionem  adda- 
cut.  Et  ideo  quanquam  pnelationis  status  in 
perfectione  sit  altior,  religionis  tamen  status 
securior,  et  morbis  nostris  curandis  expe- 
dientior,  pro  eo,  quod  a  multis  periculis 
eruit,  quibus  status  praelationis  exponit.  Pri- 
mum  quidem  ratione  annexi  honoris,  j  uxta 
illud  Augustini  ^  super  Psalmos :  «  Quanto 
plus  honoramur,  tanto  plus  peiiclitamur.  » 
Hujusmodi  autem  pericukim  manifestans 
Gregorius  super.illud  Job  *  :  Qui  dicit  regi, 
Apostata,  ait '  :  «  Unusquisque  rector  quo- 
ties  extoUitur,  quod  caeteros  regit,  toties  per 
lapsum  superbiae  a  summi  Rectoris  officio 
separatur.  »  Idem  etiam  in  regisjlro  *" :  «  Ego 
viam  capitis  mei  sequens,  summopere  decre- 
veram  esse  opprobrium  hominum  et  abjectio 
plebis,  ut  tanto  veracius  intus  adscenderem, 
quanto  foris  humiliusjacerem.  »  Adjacet  igi- 
tur  statui  praelationis  periculura  ratione  ho- 
noris ,  necnon  et  oneris  et  occupationis. 
Unde  idem  Gregorius,  septimo  Moralium  " : 
«  Omnis  qui  dispensandis  rebus  terrenis 
praesidet_,  occulti  hostis  jacuhs  latius  patet. 
Nam  cum  ad  dispensanda  exteriora  mens  ex- 
tendere  se  efQcaciter  nititur,  a  sui  conside- 
ratione  separatur.  »  Apparet  igitur,  quod 
status  praelitionis  simul  est  excelsus  et  peri- 
culosus;  et  ideo  ipsum  appetere  simul  est 
periculosum,  praesumptuosum  et  stultum. 
Propter  quod  ait  Augustinus,  libro  XIX  de  ci- 
vitate  dei  ^^ :  «Locus  superior,  sine  quo  popu- 
lus  regi  non  potest,  etsi  ita  administretur,  ut 
decet,  tamen  indecenterappetitur.wEt  ideo  ait 
Gregorius,  hbro  XYIU  Moralium  •* :  «  San- 
cti  viri  nequaquam  curas  extrinsecas  appe- 
tunt,  sed  occulto  ordine  sibi  superimpositas 
gemunt.  Et  quamvis  illas  per  meliorem  in- 
tentionem  fugiant,  tamen  per  subditam  men- 
tem  portant.  Quas  quidem  summopere,  si 

xxxiii,  18.  —  9  Gregor.,  MoraL,  lib.  XXIV,  c.  xxv, 
al.  XIV,  n.  52.  —  ">  Id.,  Epist.  —  "  Id.,  MoraL, 
lib.  Vll.  —  '-  Aug.,  de  Civit.  Dei.  lib.  XIX,  c.  Xix.  — 
1'  Gregor.,  MoraL,  lii).  XVIII,  c.  XLin,  al.  xxvi, 
n.  70. 


RESPONSIONIS  SECUND^  CAPUT  I. 


431 


liceat,  vitare  festlnant ;  sed  timentes  occultas 
dispensaliones  Dei,  tenent  quod  fugiunt, 
exercent  quod  vitant.  »  Ex  his  aperte  coUi- 
gitur  quod  locus  prselationis,  pro  sublimi- 
tate  quidem  gradus,  et  multiformitate  peri- 
culi,  a  viris  jara  probatae  virtutis  potest 
coactione  et  formidine  suscipi,  a  peccatoribus 
vero  et  iuQrmis  tota  debet  intentione  vitari, 
a  nullis  prorsusappeti,  et  ab  omnibus  hono- 
rari.  Status  autem  religionis  ab  universis 
tam  justis  quam  peccatoribus,  tam  perfec- 


tempta.  Ubi  Glossa  :  «  Succincti  et  expe- 
diti  curramus  sine  dubitatione  ad  cerlamen 
martyrii,  aspicientes  in  auctorem  fidei,  qui 
scilicet  ouuiia  bona  terrena  contempsit,  ut 
contemnenda  monstraret;  et  omniamalater- 
rena  sustinuit ,  quaj  sustinenda  praecipiebat, 
ut  nec  inillis  quaereretur  felicitas,  necin  istis 
timerelur  iufehcitas.  d  Et  paulo  post :  «  Vin- 
ctus  est,  qui  infirmitatum  vincula  solvit; 
mortuus  est,  qui  mortuos  suscitavit  :  amore 
itaque  ejus  similia  patiamur.  »  Hsec  Glossa. 
tis  quam  imperfectis,  tam  sapienlibus  quam  Ad  ha3C  quoque  idem  Apostobis  suo  nos  hor- 
simplicibus,  hcite  potest  appeti,  anuliis  debet  tatur  exemplo,  ad  Corinthios  scribens :  Ego, 
contemni;  ab  his  vero,  qui  vocantur  divini-  inquit  ^ ,  libentissme  impendam,  et  super- 
tusj  secure  suscipi,  et  studiose  servari.  Haec     impendar   ipse  pro  animabics  vestris.  Ibi 


de  perfectione  difTusius  dicta  sunt,  pro  eo, 
quod  non  parvum  adminiculum  conferunt 
ad  declinationem  errorum  sequentiura,  in 
quos  is,  cui  respondere  incoepimus,  incidit  : 
quia   considerare  prsedeterminata,  vel  ex 


Glossa  :  «  Perfecta  charitas  haec  est,  ut  quis 
paratus  sit  etiam  pro  fratribus  mori.  Sed 
numquid ,  mox  ut  nascitur ,  jara  prorsus 
perfecta  est?  imo,  ut  perficiatur,  nasci- 
tur.  Cum  enim  fuerit  nata,  nutritur;  cum 


ruditate  non  valuit,  vel  ex  protervitate  con-     fuerit  nutrita,  roboratur;  cum  fuerit  robo- 


tempsit. 

RESPONSIONIS  SECUND.E 

CAPUT  PRIMUM 

In  quo  appetitus  martyrn  de  se  perfectus  osten- 
ditur ,  et  contra  fuga  de  se  imperfecta  mon- 
stratur. 

Spirituali  divinae  legis  intelligentia  prae- 
ditos  nequaquam  arbitramur  ambigere,  per- 
fectionis  evangelicse  culmen,  instar  davidicae 
turris,  spiritualibus  propugnaculis  esse  mu- 
nitum,  quibus  et  foris  hosliUtas  infesta  re- 
peUitur,  et  intus  tranquillitas  imperturbata 
servatur.  Horum  autem  praecipuum  locum 
tenere  desiderium  passionis  et  mortis  pro 
nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi  ipse  nobi- 
lis  christiani  exercitus  dux  apostolus  Paulus 
evidenter  ostendit,  cum  ad  Hebraeos  dicit  *  : 
Curramus  per  patientiam  ad  propositum 
nobis  certamen,  aspicientes  in  auctorem  fidei 
et  consummatorem  Jesum,  quipropositosibi 
gaudio,  crucem  sustinuit  confusione  con- 

1  Heir.^  XII,  1-2.  —  2  II  Cor.,  xii,  13.  —  3  Philip., 
I,  23.  —  MI  Ti.-n.,  iv,  7. 


rata,  perficitur;  cum  ad  perfectionem  per- 
veaerit,  dicit ' :  Cupio  (a)  dissolvi^  et  esse 
cum  Christo.  »  Haec  Glossa.  Per  quae  pateu- 
ter  colhgitur,  quod  perfectae  charitatis  actus 
est  sui  corporis  dissolutionem  et  mortem  ap- 
petere,  exemplo  ipsius  Apostoli  dicentis  ad 
Philippenses  :  Cupio  [a)  dissolvi,  et  esse 
cum  Christo.  Ubi  Glossa  :  «  Sunt  quidam 
homines  imperfecti,  qui  cum  patientia  mo- 
riuntur;  et  sunt  quidam  homines  perfecti, 
qui  cum  patientia  vivunt.  Qui  enim  deside- 
rant  istam  vitam,  cum  venerit  illis  dies  mor- 
tis,  iuctantur  adversum  se,  ut  sequantur  vo- 
luntatem  Dei ;  qui  vero  desiderat ,  sicut 
Apostolus,  dissolvi,  et  esse  cum  Christo,  non 
patienter  moritur;  sed  patienter  vivit,  et  de- 
lectabiliter  moritur.  Undepassioni  appropin- 
quans,  exultabat  et  gloriabatur  dicens  *  : 
Bonum  certamen  certavi,  »  etc.  Haec  Glossa. 
Ecce  quod  (6)  nihil  clarius  ad  propositura 
potest  adduci,  cum  expresse  dicat,  perfec- 
tionem  charitatis  consistere  in  desiderio 
mortis.  Potest  autem  et  hoc  ipsum  necessa- 
ria  ratione  concludi.  Si  enim  amor,  ut  dicit 

(a)  Vuig.  desiderium  habens.  —  (6)  Forte  leg.  quo. 


432 


APOLOr,IiE  PAUPERUM 


Dionysius,  est  vis  unitiva,  et  si  haec  locutio 
est  vera  per  se,  necessario  sequitur,  quod 
perfeclus  Dei  amor  perfecte  inclinat  amau- 
tem  ad  omne  illud ,  per  quod  convenientius, 
intimius  et  celerius  amato  possit  uniri :  sed 
nihil  est,  quod  magis  disponit,  ut  celerius 
et  intimius  spiritus  hominis,  in  statu  mor- 
talitatis  existens,  uniatur  immortali  et  im- 
passibili  Deo,  quam  suslinentia  mortis  illatae 
propter  honorem  Dei :  necesse  est  igitur  per- 
fecfe  amantem  hoc  desiderare,  antequam 
illud  obtineat,  et  cum  obtinuerit,  perfecte 
laetari.  Unde  et  de  Apostolis  dicitur  \  quod 
ibant  gaiidentes  a  conspectu  concilii,  quo- 
niam  digni  hahiti  sunt  pro  nomine  Jesu 
contumeliam  pati.  Ipse  enim  amor,  ut  dicit 
Hugo,  vis  est  transformativa.  Qui  igitur 
Christum  perfecte  amat,  praecipuo  meutis 
affectu  eidem  configurari  peroptat,  in  his 
potissimum  quae  divina  lex  dictat.  Sed  confi- 
guratio  ad  Christum  praecipue  salvandis 
conveniens  in  statu  praesentis  miseriae  atten- 
ditur  secundum  assimilationem  in  passione 
et  morte,  Petro  attestante,  qui  ait  *  :  Chri- 
stus  pro  nohis  passus  est,  vohis  relinquens 
exemplum,  ut  sequamini  vestigia  ejus.  Hoc 
igitur  est  ad  quodinchnationepraecipuaper- 
fectae  charitatis  ardor  inflammat,  juxta  illud 
Cauticorum ' :  Fortis  est  ut  mors  dilectio, 
dura  sicut  infernusa^mulatio,  lampades  ejus 
lampades  ignis  atque  flammarum.  Idem  ni- 
hilominus  amor,  ut  dicit  Richardus,  est  vis 
liberaliter  diffusiva.  Ubi  igitur  perfectus  est 
amor,  ibi  et  perfecta  diffusio,  vel  actu,  si 
opportunitas  adest,  vel,  si  non  adest,  saltem 
desiderio  pleno.  Cum  igitur  traditio  sui  in 
mortem  pro  alicujus  amore  sit  diffusionis 
permaximae,  necesse  est  perfectum  charita- 
tis  amorem  ad  id  aspirare,  juxta  iilud  quod 
habetur  in  Joanne  *  :  Majorem  hac  dilectio- 
nemnemo  hahet,  ut  animamsuamponatquis 
pro  amicis  suis.  Mortem  itaque  pro  Christo 
desiderare,  morti  se  pro  Christo  exponere, 

»  Act.y  V.  41.  —  M  Peir.,  u,  21.  —  ^  Cant.,  viii,  6. 

—  ''Joan.,  XV,  13.  —  *  Aug.,  in  Joan.,  tract.  LX,  d.  5. 

—  8  Joan.,  vji,  1.  ~  "^  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xxviii, 


et  iii  mortis  agone  gaudere,  actus  est  chari- 
tatis  perfectae.  Porro  mortem  fugere  actus 
est  imperfectionis,  quantum  inse  est;  potest 
tamen  ad  perfectionem  reduci  per  circum- 
stantiam  superadditam,  sicut  determinatum 
est  supra  :  utpote  cum  quis  hoc  facit,  ut  se 
reservet  ad  gloriosiorem  triumphum,  sicut 
fugit  Apostolus,  vel  cum  id  agit  ad  praeben- 
dum  infirmis  spei  solatium,  ne,  dum  morte 
imminente  trepidare  se  sentiunt,  in  despe- 
rationem  labantur.  Et  hac  ratione  fugisse 
credendusest  Christus,  non.ex  vehementia 
timoris,  sed  ex  benigna  condescensione  per- 
fectissimae  charitatis,  juxta  quod  dicit  Au- 
gustinus  ^ :  «  Firmissimi  sunt  Christiani,  si 
qui  sunt,  qui  nequaquam  morte  imminente 
turbantur.  Sed  numquid  Christo  firmiores? 
Quis  hoc  insanissimus  dixerit?  Quid  estergo 
quod  ille  turbatus  est,  nisi  quia  infirmos  in 
suo  corpore,  id  est,  in  Ecclesia,  suae  infir- 
mitatis  voluntaria  assumptione  consolatus 
est :  ut  si  qui  suorum  morte  imminente  tur- 
bantur,  ipsum  in  spiritu  intueantur,  ne  hoc 
ipso  se  putantes  reprobos,  pejore  despera- 
tionis  morte  absorbeantur  ?  »  Haec  Augus- 
tinus.  Quibus  luce  clarius  ostenditur,  quod 
in  passione  trepidare,  quanquam  sit  imper- 
fectum,  nullam  tamen  in  Christo  condescen- 
dente  imperfectionem  ponit,  sed  in  eis  solum, 
quibus  ipse  condescendit. 

Similiter  etiam  de  fuga,  super  illud  Joan- 
nis  * :  Non  enim  volebat  in  ludceam  amhu- 
lare,  astruit  esse  sentiendum.  «  Futurum,  » 
■  inquit  ^,  «  erat  ut  aliquis  fidelis  absconderet 
se,  ne  a  persecutoribus  inveniretur ;  et  ne  illi 
pro  crimine  objiceretur  latibulum,  praecessit 
in  capite  quod  in  membris  confirmaretur.  » 
Idem  quoque,  super  illud  Psalmi '  :  Quoad- 
usquejustitia  convertatur  injudicium:  «In- 
firmos ,  inquit  %  in  se  praefigurans  Domi- 
nus,  id  est  inflrmorum  personam  gerens, 
iUisque  compatiens ,  ait '" :  Transeat  ad  me 
calix  iste.  Non  enim  timebat  Dominus  pati, 
tertia  die  resurrecturus ,  cum  arderet  Pau- 

n.  2.  —  '  Psal,  xciii,  15.  —  ^  Aug.,  Enarr.  in  Psal. 
xciii,  n.  19,—  1»  Mattfi.,  xxvi,  39. 


RESPONSIONIS  SECTIND7E  CAPUT  I. 


433 


lus  dissolvi,  et  esse  curn  Christo.  Certuin  est 
auteni  quod  Paulus  habebat  infirmitateni 
carnis.  Non  igitur  infirmis  carne  Christus 
exemplum  praebuit ;  sed  infirmis  spiritu  con- 
descendit. »  Huic  autem  verilati  tam  clarae  is, 


varicatorum.  Magnae  igitur  fuit  dementiae 
universaliteraffirmare,  quodsancti  martyres 
fugerunt,  et  cum  inveniebantur,  marlyrio 
se  subdebant.  Nam  hoc  expresse  derogat 
perfectioni  sanctorum  martyrum,  quia  qui- 


cui  respondemus,  multipliciter  conatur  ob-  hbet  quantumcumque  imperfectus,  quando 

sistere.  Quiaenim,  ut  veritatis  ignarus,  ab-  non  potest  latere,  tenetur  seipsum  marlyrio 

surdum  reputat,  quod  Christus  imperfectis  subdere,  ac  per  hoc  dum  actui  fugiendi  fal- 

condescenderit  in  aliquo  actu,  ostendere  ni-  sam  quamdam  perfectionem  attribuit,  per- 

titur,  quod  fugere  mortem  sit  de  sua  ratio-  fectis  Christi  marlyribus  veram  toUit.  Alia 

ne  perfectum,  pro  eo  videUcet  quod  a  Chri-  quoque  ratio  qua  conatur  probare,  quod  fu- 

sto  praecipitur,  et  quia  in  viris  perfectis  in-  gere  non  sit  imperfectum,  quia  viri  perfecti 

venitur.  Yerumtamen  primam  rationem  nul-  fugerunt,  dupUciter  deficit.  Primo,  quia  non 

lius  esse  vigoris  ex  hoc  coUigere  possunms,  omne  quod  viri  perfecti  faciunt,  est  ex  hoc 

quia  sicut  prseceptum  perfectionem  non  ef-  ipso  perfectum.  Nani  sicut  Jacob ,  David  , 

ficit,  sic  nec  imperfectionem  toUit.  Si  enim  Urias  et  Mathatias  fugerunt,  quos  introducit 


impeifectionem  tolleret,  quicumque  tenere- 
tur  ad  praecepti  observantiam,  teneretur  ad 
perfectionem  implendam.  Quod  cum  sit  ma- 
uifestissime  inconveniens,  constat  quod  fru- 
stra  laborat  ostendere,  quod  fugere  sit  per- 
fectum,  per  EvangeUum,  per  Pelagium  Pa- 
pam,  et  per  Athanasium,  cum  evangeUcae 
perfectionis  culmen  ex  supererogatione  ma- 
net  divini  consiUi,  non  ex  obUgatione  prae- 


ad  fugae  commendationem,  ita  etiam  habue- 
runt  uxores,  proprietates  possessionum,  quae 
tamen  sese  cum  evangelica  perfectione  non 
compatiuntur.  Dehinc^  quia,  ut  supra  mon- 
stratum  est,  actus  qui  de  suo  genere  est 
imperfectus_,  per  aUquam  circumstantiam, 
quam  charitas  perfecta  ilU  adhibet,  potest 
esse  perfectus;  et  ideo  non  ratione  actus, 
sed  ratione  circumstantiae  sanctorum  viro- 


cepti.  Insuper  et  illud  mandatum  de  fugien-     rum  in  operibus  hujusmodi  perfecUo  com- 


do  a  facie  persecutorum,  inteUigi  habet  in 
casu,  sicut  Rabanus  dicit  super  MaUhceum, 
et  Glossa.  «  Hoc,  inquit,  ad  iUud  tempus  per- 
tinet,  quo  dictum  est  ^  :  Jn  viam  gentium 
ne  abieritis,  et  in  civitates  Samaritanonm 


meudatur.  Praeterea,  sicut  non  sequitur, 
quod  occidere  hominem  sit  bonum  atque 
perfectum,  quia  Phinees  et  Mathatias  ex  pec- 
catorum  occisione  laudantur,  sic  et  ratio- 
nes,  quas  muUipUcant,  nil  recte  concludunt. 


ne  intraveritis,  quod  persecutionem  non  de-  Rene  tamen  potest  inferri,  quod  si  sancti  viri 

beant  timere,  sed  decUnare,  ut  tribulalionis  aUquid  laudabiUter  fecerunt,  iUud  fieri  po- 

occasio  sit  Evangelii  seminarium.  Si  ergo  in  test  pro  loco  et  pro  tempore  absque peccato, 

hoccasuinteUigit,  nihil  adpropositumsuum  sicut  sacer  Athanasius  probare  videtur,  et 

valet.  Si  autem  simpUciter  inteUigit,  sicut  intendit.  Nec  tamen  ex  hoc  sequitur  quod 

insinuat,  non  modicum  errat,  quia  tunc  qui-  sit  perfectum ,  nisi  pariter  includatur,  quod 

cumque  voluntariae  morli  se  exponeret;,  cum  imperfectio  peccatum  includit,  sicut  Iiic  per- 


latere  vel  fugere  posset,  peccaret  mortaUter, 
faciens  contra  Domini  jussionem.  Quod  si 
verum  est,  beatissimi  martyres ,  Petrus , 
Paulus,  Andreas,  Laurentius,  Sebastianus, 
Tiburtius,  Vincentius,  et  consimUes,  qui  se 
ultro  persecutoribus  tradiderunt,  digni  non 
essent  gloria  martyrum,  sed  ignominia  prae- 

1  Matth.,  X,  5. 

TOM.   XIV. 


verse  dogmatizat.  Quod  quia  superius  im- 
probatum  est,  hic  commemorasse  sufficiat. 
Sane  distinctio  quam  subjungitdemodis  fu- 
gieudi,  quos  de  se  conatur  perfectos  astruere, 
ac  multipUciter  per  exempla  commendare, 
non  veritatis  dilucidationem  tribuit  menti- 
bus  legentium,  quin  potius  erroris  caUgi- 
nem,  nisi  solUcita  circumspectione  caveatur. 

28 


434                                               APOLOGIiE  PAUPERUM 

Distinguit  namque  sex  modos  fugae,  quorum  done,  fugit  ^ :  «  Quia  plus  caeteris  Dominum 

primus,  utdicit,  est  ex  mentis  perversitate;  amaverit,  indicavit,  qui,  aliis  fugientibus, 

secundus  est  ex  mentis  ignavia,  et  timore  sequi  Dorainum  non  omisit;  nondum  tamen 

servili ;  tertius  est  ex  natnrali  ratione ;  quar-  perfcctionem  liabuit,  qui  vel  territus  fugere 

tus  est  ex  humilitate  mentis  ;  quiutus  est  ex  potuit.  »  In  quibus  patenter  ostendit,  quod 

circumspecta  prudentia;  sextus,  ex  abun-  fugere  ex  tiraore  mortis  non  stat  cum  per- 

danli  misericordia.   In  quorum  modorum  fectione  charitatis.  Nec  obstat  verbum  Glos- 

exphcatione,  multa  videtur  absurda  dicere.  sae  super  ihud  Joannis ' :  Alius  te  cinget,  qua 

Loquens  enim  de  secundo  modo,  dicit;,  quod  dicitur  quod  hujusmodi  affectus  adeo  natu- 

fugere  ex  ignavia  est  ex  timore  servih,  si-  rahs  erat,  ut  neceum  Petro  senectus  abstu- 

cut  fugeruut  fihi  Israel  in  diebus  Sauhs ;  lerit,  cum  tamen  perfectus  esset,  pro  eo  quod 

subditque,  quod  Christus  hoc  modo  mortem  ahiid  est  timere,  ahud  est  timorc  fugere,  si- 

non  limuit ,  sed  timeri  prohibuit.  Et  paulo  cut  in  eadem  Glossa ,  quam  ipse  fraudulen- 

post  :  «  Ilsec  fuga  imperfectis  competit.  »  In  ter  detruncat,  immediate  subjungitur.  Sed 

his  autem  verbis  ostendit  se  per  omnia  Iheo-  quantacumque,  ait,  sit  molestia  mortis,  ut 

logicae  veritatis  iguarum.  Primo  quantum  vincat  eam  vis  amoris,  constat  quod  amoris 

ad  significationem  verborum,  in  hoc  quod  vi  superante  tiraorem,  nequaquam  fugimus. 

dicit  fihos  Israel  fugisse  Phihstiim  ex  timore  Fuga  igitur  ex  tiraore  mortis  nequaquam 

servili.  Timor  enim  servihs,  cura  sitdonum  stare  potest  cum  perfectione  charitatis.  Unde 

Spiritus  sancti,  non  docet  fugere  corporaha  Augustinus  in  originah,  Homiha  eadem  *  : 

bella,  sed  spirituaha  peccata.  Secundo  osten-  «Amor  Christi  in  eo,  qui  pascit  ovesejus, 

ditse  nescire  pondus  sententiarum,  cura  di-  in  tam    magnum    debet  Christi  talemque 

cit  hunc  timorem  esse  prohibitura,  et  post  crescere  ardorera,  ut  vincat  etiam  mortis 

subjungit,  quod  competit  imperfectis.  Ex  naturalem  timorem,   quo  mori  nolumus, 

hoc  enira  sequitur,  quod  ahquid  idem  sit  ge-  etiara  quando  cum  Christo  vivere  volumus. » 

nerahter  prohibitum,  et  ahquibus  personis  Haec  Augustinus.  Ex  quibus  concluditur , 

induhum,  et  iterum,  quod  imperfectis  sit  in-  quod  fuga  hujusmodi  stare  non  potest  cum 

dulta  transgressio  mandatorum.  Quod  quia  perfectione  charitatis,  quae  hunc  timorem 

continet  contradictionem  imphcitam,  ab  om-  exuperat,  ne  timentem  in  fugam  convertat. 

ni  prorsus  ratione  discordat.  De  tertio  vero  Dicere  igitur  ex  hoc  timore  Cliristum  fu- 

loquens  fugiendi  modo,  dicit,  quod  est  ex  gisse,  non  est  ahud  quam  ipsum  blasphe- 

quodam  naturah  timore;,  et  quod  hic  fugien-  mare,  cum  ex  hoc  sequatur,  quod  in  ipso 

di  moduscompetitvirisperfectis,  sicut  Moy-  fuerit  amor  naturalem  timorem  non  supe- 

si,  Ehse,  Ehsaeo,  et  Uriae  :  et  haec  fuga,  ut  '  rans,  sed  ab  ipso  superatus,  ac  per  hoc  non 

dicit.  nuham  operatur  imperfectionem ,   et  perfecte  stabihens,  sed  vacihans  et  imper- 

hanc,  ut  asserit,  Christus  assumpsit.  In  qui-  fectus.  Advertat  igitur  quisquis  haec  legerit, 

bus  verbis  duo  imphcat,  quorum  unum  est  quod  fugae  provenienti  ex  naturah  timore 

falsum,  alterum  vero  blaspheraia.   Quam-  mortis  perfectionem  tribuere,  simulque  as- 

quam  enim  timere  mortem  sit  naturale,  fu-  serere   Christum  hoc  modo  fugisse ,  nihil 

gere  tamen  est  voluntarium,  et  quamvis  per-  ahud  est  quam  Christum  ducem  jam  prostra- 

fecta  charilas  non  excludat  omnino  timorem  tum  ab  hostibus  dicere,  et  universum  ip- 

naturalem,  excludit  tamen  ihius  dominium,  sius  exercitum  ad  fugam  provocare.  Nuhus 

quo   timidus  in  fugam  convertitur.  Unde  enim  in  fugam  mortis  timore  converhtur, 

Beda  super  ihud  Marci  *  :  Relicta  (ft)  sin-  nisi  timor  hujusmodi  in  eo  dominetur.  Quod 

,  „  ,    .    ,       ,         ,  ,  si  hoc,  ut  asserit,  perfectura  est,  et  omnes 

1  Marc,  XIV,  52.  —  ^  Bed.,  in  huuc  !oc.  —  3  Joan.,  '                       '  ^                          ' 

XXI,  18.  —  *  Aug.,  in  Joan.,  tract.  cxxiii,  n.  5.  (a)  Vulg.  rejecta. 


RESPONSIONIS  SECUNDtE  CAPUT  I.  435 

hoc  naturali  timore  urgentur,  nil  aliud  re-  qui  jam  perfecti  erant ,  idem  Hieronymus 

stat  secundum  hanc  prophanam  doctrinam  ,  paulo  ante  praemittit  *  :  «  Votum  tunc  Chri- 

nisi  ut  omnes  in  fugam  convertantur.  Nulla  stianis  erat,  pro  nomine  Domini  gladio  per- 

igitur  erit  in  fugiendo  difTerentia  Pastoris  el  cuti.  Verum  hostis  callidus  tarda  ad  mortem 

merceuarii,  cum  uterque  pariter  habeat  na-  suppHcia  conquirens,  animas  jugulare  cu- 

turalem  timorem  moriendi.  De  quarto  vero  piebat,  non  corpora,  et  ut  ipse,  qui  ab  eo 

disserens  addit,  quod  fugere  ex  humilitate  passus  est,  Cyprianus  ait,  voleutibus  mori 

mentis,  qua  homo  propriam  infirmitatem  non  permittebatur  occidi.»  Hsec  Hierony- 

cognoscit,  et  ad  mortem  sustinendam  humi-  mus.  Quibus  preefati  erroris  sententia  non 

hter  se  imperfectum  credit,  competit  viris  fulcitur,  sed  confutatur,  dum  asserit,  quod 

perfectis.  Nam  hoc  modo,  ut  ait,  fugit  Petrus  illius  temporis  martyres,  non  solum  non  fu- 

a  facie  Neronis,  et  Judaii  persecutiones  An-  giebant ,  sed   etiam   vehementer  dolebant 

tiochi,  et  Anachoretae  persecutiones  Decii  et  quod  occidi  non  poterant,  quemadmodum 

Valeriani.  Et  post  subdit,  quod  hanc  fugam  gloriosi  martyris  doctoris  Cypriani  verbo  et 

docuit  Christus,  et  exemplo  confirmavit,  et  exemplo  confirmat.  Quartum  autem  exem- 

est  imitanda  perfectis.  Hoc  autemsi  quis  di-  plum,  quod  ponit  de  Christo,  horrendam  in 

ligenter  consideret,   scribentis   imperitiam  piis  auribus  includit  blasphemiam  :  quia  si 

manifeste  perpendet.  Nam  primum  exem-  Christus  ex  humihtate  se  ad  martyrii  susti- 

plum  de  Petro  est  ftilsum.  Si  enim  Petrus,  nentiam  imperfectum  putabat,  aut  vere  hoc 

ut  dicit^  se  reputabat  imperfectum  ad  marty-  testimabat,  aut  false  :  si  vere,  ergo  Christus 

rium,  pari  ratione  et  quilibet  christianus.  veraciter  fuit  imperfectus  ;  si  false,  tunc  ne- 

Siigitur  ex  hac  consideratione  fugere  per-  cessario  sequitur,  quod  fuerit  suae  perfec- 

fectum  est,  quihbet  omnino  debet  fugere,  tionis  ignarus :  et  horum  utrumque  blas- 

nullusque  ad  passionem,  tanquara  ad  rem  phemum.  lusuper,  si  omnis  qui  FiUum  Dei 

proprias  vires  transcendentem,  aspirare.  Ex  Jesum  Christum  imperfectum  dicit,  vel  £esli- 

quo  etiam  ihud  infertur,  quod  praesumptuo-  mat,  in  Deum  blasphemat,  qui  ponit  hoc 

sus  fuit  ille  fervor  sanctorum,  qui  corde  in-  Christum  de  se  sensisse,  non  solum  blasphe- 

trepido  ad  tormeuta  ferebantur.  Secundum  mat  in  Christum,  verum  etiam  asserit  Chri- 

autemexemplumestinseambiguum,  et  im-  stum  luisse  blasphemum  :  quod  piae  aures 

pertinens  ad  propositum,  quia  non  constat  audire  non  possunt.  Quisquis  igitur  hoc  per- 

Judaeos  illos  ex  humilitate  fugisse,  uec  ad  tinaciter  senserit,  tradendus  est  satanse,  ut 

perfectionis  exemplum  eorum  fuga  potest  discat  non  blasphemare.  De  quinto  vero  mo- 

assumi,  qui  materiali  gladio  propriam  tue-  do  fugiendi,  qui  est  ex  prudentia  circum- 

bantur  salutem,  et  adversarios,  quando  sibi  specta,    diffusius  tractans,    imprudentiam 

facultas  aderat,  persequebantur  ad  mortem.  suam  patenter  ostendit,  dum  pro  nihilo  tot 

Exemplum  vero  tertium  de  Anachoretis,  ubi  verba  disseminat.  NuIIus  enim  negat,  quin 

allegat   auctoritatem  Uieronymi  pro  fuga  pro  expectatione  opportunitatis,  vel  utiUtatis 

Pauli  primi  EremitJB ,  suo  proposito  non  majoris,  interdum  etiam  vir  perfectus   fu- 

competit ;  quin  potius  adversatur.  Nam  Pau-  gere  possit,  sicut  Apostolus  de  Damasco  fu- 

lus,  ut  ibidem  dicit  Hieronymus,  adolescens  git.  Sed  hic  modus  ab  aliis  licitis  fugiendi 

erat  dehcatus  et  dives,  non  anachoreta,  non  modis  non  debet  distingui,  quia  omnis  ra- 

monachus,  sed  adhuc  in  saeculo  degens.  De  tionalis  et  hcita  fuga  est  ex  prudentia  cir- 

quo  ibidem  Hieronymus  subdit,  quod  ne-  cumspecta,  quae  est  magistra  directionis  in 

cessitatem  in  voluntatem  convertit,  dum  pri-  omni  via  salutis.  Est  autem  prudentia  direc- 

mo  quasi  compulsus  ,  postea   voluntarius  tiva  fugae,  pro  loco  et  tempore,  non  tam  se- 

mansit  in  eremo.  De  aliis  vero  Christianis  •  Hierou.,  vu.  B.  PauH  Erem.,  coi.  m.  314.    • 


i3(; 


APOLOGI/E 


ciindum  imperium  perfcctae  virtutis,  quam 
secundum  humana}  conditionem  imperfec- 
tionis,  et  infirmitatis  mentalis,  Unde  super 
illud  Malthan ' :  Disciimli  relicto  cofugerunt, 
Beda  dicit  iu  Glossa  *  :  «  Sicut  Pelrus,  qui 
negationem  lacrymis  abluit,  el  confessione 
dominici  amoris  trina  funditus  exlirpavit, 
recuperationem  eorum  ostendit  qui  marly- 
rio  labuntur;  sic  alii  discipuli,  qui  articu- 
lum  comprehensionis  fugiendo   pra^vene- 
runt,  cautelam  fugiendi  docent  eos,  qui  se 
ad  supplicia  minus  sentiunt  idoneos^  quibus 
tutius  est  latere^  quam  discrimini  se  expo- 
uere.  »  Heec  Beda.  Quibus  elucet,  quod  hu- 
jusmodi  circumspectio,  qua  quis  provide  fu- 
git,  infirmis  magis  competit,  quam  perfec- 
tis.  Quod  igitur  dicit  senuUatenusaestimare, 
quod  prudentia,  quse  perfectionem  facit,  aU- 
quaudo  magistra  sit  imperfectionis^  si  sic  in- 
teUigit,  quod prudentia  de  perfecto  imperfec- 
tum  uon  facit,  verum  dicit ;  sed  nihil  ad  pro- 
positum.  Si  autem  inteUigit,,  quod  nullum 
opus  imperfeclionis  ex  prudentia  procedit , 
manifeste  errat,  quia  tunc  omne  opus  pru- 
dentise  esset  perfeclum,  nec  solius  pruden- 
lias,  verum  etiam  omnium  aUarum  virtu- 
tum,  quibus  necessario  prudentia  est  annexa. 
Ex  quo  etiam  sequeretur,  quod  omnis  vir- 
tus  sit  perfecta,  et  omnis  virtutem  habens 
sit  perfectus,  et  omnis  imperfectus  injustus, 
et  omnis  imperfeclio  culpa.  De  sexto  tandem 
modo  fugiendi  subiufert,   quod  fugere  ex 
abundanti    misericordia ,    ne  persequentes 
graviusDeumofTendant,  viris  perfectis  com- 
petit,  quia  hoc  modo  fugit  Jacob,  Moyses , 
David,  Benedictus,  Silvester,  etc.  Et  hanc 
fugam,  utdicit,  docuit  Christus,  et  exemplo 
confirmavit.  Porro  quamvis  in  his,  quae  de 
hoc  modo  sexto  fugiendi  scribit,  videatur 
superficialiter  considerantibus  rationabiUter 
et  pie  sentire;  si  quis  tamen  vigilantiori  at- 
leutione  consideret,  manifeste  cognoscet  ea 
carere  ratione,  simul  et  pietate.  Nam  et  exem- 
pla  quse  ponit,  ambigua  sunt,  nec  ex  Scrip- 

>  Matth.,   XXVI,  56.  —  ^  Bed.,   in  hunc  loc.  — 
3  Hieron.,  in  Mati/i.,  c.  xxm. 


PAUPERUM 

turis  constat  praefatos  viros  ex  ea,  quam  as- 
signat,  causa  fugisse.  Qua  etenim  ratione, 
vel  auctoritate  astrui  potest,  quod  Jacob 
Esau,  Moyses  Pharaonem,  David  Saulem,  et 
Silvester  Con.stantinum  fugerit,  ne  in  eos 
gravius  peccarent?  Et  ideo  quae  proponit 
pro  nihilo  habenda  sunt :  quia,  ut  dicit  Hie- 
ronymus  ',  quod  de  Scripturis  auctoritatem 
nou  habet,  cadem  facilitate  contemnitur, 
qua  probatur.  Insuper  si  omnis  qui  perse- 
quitur  justum,  tanto  magis  peccat,  quanto 
graviores  injurias  irrogat, 'et  sanctum  est 
atque  perfectum  propter  hoc  fugere,  sem- 
per  a  facie  cujuslibet  persecutoris  fugiendum 
est,  ne  gravius  peccet.  Amplius  ex  hoc  ne- 
cessario  sequitur,  quod  Chrislus  non  abun- 
dantem  misericordiam,  sed  potius  crudelita- 
tem  in  Judaeos  exercuerit,  qui  tunc  se  pas- 
sioni  obtuUt,  quando  plures  in  eo  peccare 
potuerunt,  paschaU  sciUcet  tempore,  cum 
Judseorum  muUitudo  ad  festum  ventura 
erat,  de  qua  sciebat,  quod  in  ejus  mortem 
consensura  erat.  Arguuntur  etiam,  secun- 
dum  hanc  doctrinam,  impietatis  et  crudeU- 
tatis,  omnes  martyres,  qui  non  fugerunt. 
Inaniter  igitur  gloriatur  se  adversarium  con- 
futasse,  quasi  fugere  non  sit  imperfectum  , 
cum  habeat  fieri  ex  abundanti  misericordia, 
quae  imperfectionis  non  potest  esse  ministra. 
In  quo  credens  alterius  improbare  senten- 
tiam,  viam  aperit  ad  reprobandam  suam.  Si 
enim  Christus,  qui  fugit  ex  misericordia  re- 
spectu  persequentium,  nuUam  imperfectio- 
nis  notam  incurrit,  muUo  magis,  si  fugit  ex 
misericordia  respectu  membrorum  suorum 
infirmorum,  ad  praebendum  ilUs  solatium , 
non  debet  imperfectioni  adscribere^  sed  po- 
tiusjudicareperfectum.  Quod  autem  in  fme 
concludit,  quod  his  quatuor  modis  Christus 
fugit,  et  fugere  docuit ,  et  viri  perfectissimi 
in  hoc  eum  iraitati  sunt,  et  hoc  alios  facere 
docuerunt,  et  quod  Christus  fugiendo  exem- 
plum  infirmis  praebuit  :  infirmis  dicit  in- 
firmitate  carnis,  quae  perfectis  competit,  non 
mentis,  quae  solumconvenit  imperfectis,  quia 
ex  praecedentibus  satis  reprobatum  est,  non 


RESPONSIONIS  SECUNDJ:  CAPUT  II.  437 

est  opus  ultra  discutere,  quamquam  haec  rigorem  pernecessarium  esse  his  qui  perfe- 

quatuor  simul  ag-gregata ,  dogmatis  hujus  cfionem  adipisci  et  defensare  conantur ;  quia 

absurditatem  patenter   ostendant.   Nam  si  tamen  novae  adinventionis  dogma  perver- 

Christushoc  quadruplici  modo  fugit_,  et  per-  sum  subintroductum  est  ad  probandum  con- 

fectissimi  viri  in  hoceum  imitali  sunt^  cum  trarium,  roboranda  est  hujusmodi   veritas 

hoc  fugiendi  quadrivium  semper,  et  ubique,  tam  per  exempia  ,   quam   per  documenla 

et  omnibus  pateat,  semper  et  a  quolibet  in-  sanctorum.  Et  primum  quidem  evangelicse 

eunda  estfuga.  Quisenimnon  naturaliterti-  perfectionis  Praecursor  adducatur  in  me- 

met  mortem?  Quis  non  debet  se  humiliare  ?  dium,  qui  propter  abstinentiam  eminentem, 

Quis  non  debetprudenter  cavere  periculum?  magnus  praedicatur  angelica  voce ,  sicut  re- 

Quis  misererinondebetpersequentiumproxi-  fert  Lucas  ^  Angelum  dixisse  ad  Zachariam : 

morum  ?  Si  igitur  hae  viae  fugarum  semitcB  Erit  enim  magnus  coram  Domino ,  vinum 

sunt  perfectionum,  quibus  itur  ad  Christuni,  et  siceram  non  bibet.  Ubi  Glossa  ' :  «  Sicera 

non  jam, ad  exhortationem  apostolicffi  tubae,  interpretatur  ebrietas,  quo  nomine  signatur 

currendum  est  ad  nobis  propositum  passio-  omne  poculum  de  quacumque  materia  fa- 

num  certamen  * ;  sed  potius  quaerendum  est  ctum ,  quod  inebriare  potest.  Decet  namque 

per  aliquam  dictarum' viarum  fuga?  praesi-  vas  coelesti  gratiae  mancipatum,  a  saeculi 

dium,  quo  celerius_,  tanquam  per  compen-  illecebris  abstinere.  »  Hoc  ipsum  vas  electio- 

diosas  perfectionis  semitas,  perveniatur  ad  nis  Apostolus  in  seipso  commendat ,  ad  Co- 

Christum.  Quod  si  hujusmodi  exhortationis,  rinthios  scribens  * :  Castigo  corpusmeum,  et 

imo  dehortationis  claraorem,  quo  bellato-  in  servitutem  redigo,  ne  forte,  cum  aliis 

rum  corda  terrentur,  procul  a  castris  bellan-  'prcedicaverim ,  i^pse  reprobus  efficiar.  Et  ad 

tium  abesse  censuerunt  duces  in  pugna  sae-  hoc,  agonistarum  exemplo,  cunctos  provo- 

culi,  quanto  magis  hoc  observare  convenit  cat  Christi  milites,  cum  praemittit  °  :  Omnis 

in  pugna  Jesu  Christi,  ubi  res  agitur  non  qui  in  agone  contendit,  ab  omnibus  se  absti- 

pro  vitandis  dispendiis  rerum,  aut  fugiendis  net;  et  illi  quidem  ut  corruptibilem  coro- 

pericuhs  corporum,  sed  pro  dechnanda  iufi-  nam  accipiant,   nos  autem  incorruptam. 

nibili  morte  animarum?  Nec  hoc  diciraus ,  Ad  hoc  facit  quod  ait  Ambrosius,    te.rtio 

quin  competere  possit  perfectis  in  casu  fu-  hbro  Eexameron  ^  .•  «  Ab  initio  saeculi  sim- 

gere ,  eo  modo  quo  superius  ostensum  est ;  plicem  cibum  et  naturalem    debuil    Deus 

sed  ut  fugae  laudes  superfluas,  vanas  et  fal-  rehquis  cibis  anteferre ,   quoniam  iste  est 

sas,  tanquam  perniciosas,  et  virtutibus  per-  sobrietatis  cibus,  reUqui  voluptatis.  In  hoc 

fectis  contrarias,  ostendamus  esse  fugiendas :  datur    nobis  frugalitatis  exemplum  et  par- 

quia  cum  falsitas  ubique  et  semper  vitanda  cimoniae  magisterium  ,  ut  herbis  et  simph- 

sit,  ibi  tamenettunc  potissimum  dechnanda  cis  oleris  victu,  aut  pomi,  contenti  simus, 

est,  cum  sub  fallaci  specie  sanctitatis  a  vir-  quem  natura  obtulit,  quem  liberahtas  Dei 

tutum  culmine  revocat,  et  inclinat  ad  ima.  primo  donavit.  »  In  Ecclesiastica  vero  Histo- 

ria,  libro  secundo ,  refert  Eusebius  '',  quod 

CAPUT  II  iiiter  sanclos  ^gyptios  quos  Evangehsta 

Marcus  multipliciter  instituit,  vinum  nemo 

In  Quo  abstitientice  laus  et  perfectio  dedaratur,  .           »•      -1              r 

\    .    ,                 ,.      ,      '.         ^1-'"'"'«*',  jjgp  gustu  contragit,  nec  ahquam  carnem, 

et  ejusdem  tmpugnatio  calummosa  refelhtur.  o    ^               i 

tantum  aqua  est  eis  potus,  et  panis  cum  sale 

Quanquam  certum  sit  omnibus  in  chri-  et  hyssopo  est  eis  cibus,  De  anachoretis  au- 

stiano  exercitatis  agone,  abstinentiae  sanctae  tem,  quorum  vita  constat  fuisse  perfectionis 

>  Hebr.,  xii,  1.  —  *  Luc,  i,  15.  —  3  Gloss.,  ex  Bed.  25.  —  *  Ambros.,  Hexaem.,  lib.  111 ,  c.  vii ,  n.  28.  ■— 

in  Luc,  lib.  1,  c.  ii.  —  *  I  Cor.,  ix,  27.  —  '  Ibid.,  '  Enseb.,  Hist.  EccL,  lib.  II,  c.  ivi,  vers.  fin. 


^38 


APOLOGI^  PAUPERUM 


exemplar,    Flieronymus    ad  Eustocfiium\ 
cura  vitam  comraendasset  coenobitarum,  di- 
cens,  quod  «  inter  eos  vivitur  pane,  et  legii- 
minibus,  et  oleribus,  quse  sale  solum  con- 
diuntur,  »  quibusdara  interpositis,  subdit^ : 
«  Ad  tertium  genus  veniam ,  quos  Anaclio- 
retas  vocant,  qui  de  coenobiis  exeuntes^  ac- 
cepto  pane  et  sale,  araplius  ad  deserta  nil 
proferunt(a).Hujus  vitse  auctor  Paulus,  illu- 
strator  Antonius,  et  ut  ad  superiora  conscen- 
dam,  princeps  Joannes  Baptista  fuit. »  II uc- 
usque  Hieronymus.  Qui  et  hunc,  quein  hujus- 
modi  vitse  asserit  auctorera,  Paulura  talibus 
extoUit  abstinentiae  laudibus  ,    ejus.  vitara 
rescribens »  :   «  Oranera  in  oratione  in  (6) 
solitudine  duxit  aetatera;  cibum  et  vesti- 
mentum  ei  palma  praebebat,  Quod  ne  cui 
incredibile  videatur,  Jesum  testor  et  sanctos 
angelos,  vidisse  me  monachos,  e  quibus  unus 
per  triginta  annos  pane  hordeaceo  et  aqua 
lutulenta  vixit.  »  Beatus  quoque  Basilius 
Monachis  Orientahbus,  qui  ad  perfectionis 
culraen  nitebantur  ascendere,  carniura  esum 
inhibuit.  Sanctus  etiara  Martinus,  ut  de  ipso 
narrat  Sulpitius  *,  in  suo  raonasterio  secum 
degentibus  monachis  vini  potum  concedere 
noluit.  Et  sacer  vir  Benedictus  sanis  mona- 
chis  esura  carniura  interdixit.  His  et  simili- 
bus  quasi  innuraeris  universis  sanctorum 
exemphs  indubitanter  coUigitur ,  quod  ab- 
stinentise  vigor  opus  sit  perfectae  virtutis. 
Et  ne  quid  ad  cer  titudinera  desit,  ahis  sancto- 
rum  auctoritatibus  probandum  est^quibus 
asserunt,  quod  abstinere  a  vino  et  carnibus 
sit  perfectum.  Ait  enim  Hieronymus  ad  De~ 
metriadem ' :  «  Conceduntur  quidem  nuptiae, 
carniura  esus,  usus  vini ;  sed  horura  absti- 
nentia  consilio  perfectiore  suadetur.  »  Idem 
quoque  contra  Jovinianum  ^  :  «  Si  vis  per- 
fectus  esse,  bonum  est  vinum  non  bibere,  et 
carnes  non  manducare  ;  nam  si  visperfectus 
esse ,  melius  est  saginare  animara ,  quam 

1  Hieron.,  ad  Eustoch.,  episi.  xxii,  col.  m.  188.  — 
'  lbid.>  col.  189.  —  3  Id.,  in  Vit.  Vauii  Erem.,  col. 
m.  315.  —  *  Sev.  Sulp.,  in  vita  S.  Martini,  c.  vii.  — 
5  Ilieron.,  ad  Denietriad.,  epist.  vii!.  —  *  Id.,  cont. 
Jovinian.,  lib.  II,  col.  m.  92.  —  '  Imo  Fuig.,  de  fid. 


carnem.  »  Augustinus  ■*  etiara,  de  fide  ad 
Petrum,  sic  ait :  «  Hurailes  servi  Christi,  qul 
cupiunt  Doraino  absque  irapediraento  ser- 
vire,  conjugia  non  appetunt,  a  vino  et  car- 
nibus  abstinent,  quantura  corporis  valitudo 
perraittit,  non  quod  peccatum  sit  aut  conju- 
gemhabere,autcarnesvinuraquepercipere.» 
Haec  Augustinus  ^  Ad  hoc  idem  facit  quod 
dicit  Gregorius  libro  trigesimo  Moralium  *  : 
«  Nullus  palmara  spirituaUs  certarainis  ap- 
prehendit,  qui  non  prius  in  seipso  per  affli- 
ctara  concupiscentiam  carnis  incentiva  devi- 
cerit.  Neque  enim  ad  conflictura  spiritualis 
certaininis  consurgitur,  si  non  prius  intra 
nosraetipsos  hostis  mentis  positus,  gulae  vi- 
deUcet  appetitus  edoraatur.  »  CoUigitur  ita- 
que^  quod  abstinentia  sit  opus  maxime  com- 
petens  viris  perfectis,  quorura  est  satanae 
belUs  victoriose  resistere ,  et  sapientise  stu- 
diis  quiete  vacare.  Propter  quod  Hieronyraus 
contra  Jovinianum  ^  :  «  Si  quis  aestiraat 
abundantia  ciborum  atque  potuum  se  per- 
frui ,  et  vacare  se  posse  sapientiae,  hoc  est 
versari  inter   delicias,  et  deUciarum  vitiis 
non  teneri,  seipsum    decipit.  »  Et  post  : 
«  Quoraodo  nuptiis  virginitatera ,  ita  saturi- 
tati  et  carnibus  jejunia  spirituraque  praefe- 
rimus.  »  Si  igitur  vacare  sapientiae  perfecto- 
rum  est ,  et  virginitas  praefertur  conjugio, 
sicut  perfectum  iraperfecto  ,  restat  quod  de 
genere  operis  abstinere  a  carnibus,  ahisque 
delicatis  cibariis,  actum  dicit  consonum  per- 
■  fectioni ;  et  contra  his  uti ,  imperfectionem 
quamdam  importat,  quantura  est  de  sui  ge- 
neris  natura ,  nisi  ad  perfectionera  reduca- 
tur  per  circumstantiara  superadjectam,  ut- 
pote  eum  quis  habet  plenam  abstinendi  vo- 
luntatem ,  et  taraen  hujusmodi  cibariis  pro 
loco  et  tempore  sobrie  utitur,  vel  quia  re- 
quirit  necessitas  sustentationis  propriae  pro- 
pter  aegritudinem ,  seu  debilitatem,  vel  uti- 
litas  fraternae  aedificationis   per  charitati- 
vam   condescensionem.    Primura    quidem 

ad  Petr.,  c.  lir,  n.  45,  inter  Oper.  Aug.,  Append. 
tom,  VI.  —  »  Greg.,  iMoraL,  lib.  XXX,  c.  xviii,  al. 
XIII,  n.  58.  —  '  Hieron.,  cont.  Jovinan.,  ubi  sup. 
prox.  —  (a)  Al.  perferunt.  —  (*)  Al,  orationibus  et. 


RESPONSIONIS  SECUNDiE  CAPUT  II.  439 

exemplum  cx  vita    sumitur   perfectorura  enim  dignus  operarius  ciho  suo.  Quia  enim 

coenobitarum ,  quam  describens  Ilierony-  discipuli  pauperes  erant,  et  laboriosis  prse- 

mus,  ait   loquens  de  sanis  *  :  «  Vivitur  dicationis  exponebantur  discursibus,  ne  pro 

pane,  leguminibus,   et  oleribus,  quae  sale  penuria  et  difficultate  laboris  in  se  ipsis  de- 

solo  condiuntur.  »  Dehinc  pro    debilibus  ficerent,  vel,  pro  difformitate  victus,  onerosi 

subdit  :  «  Vinum  tantum  senes  accipiunt^  redderentur  suscipientibusipsos,  hujusmodi 

quibus  et  parvulis  ssepe  fit  prandium,  ut  fuit  eis  a  Domiuo  vivendi  forma  praescripta, 

aUorum  fessa   sustentetur   a^tas ,  et  alio-  tam  pie  quam  provide ,  ut  et  aliis  condes- 

rumnon  frangatur  incipiens.  »  Posthsec  de  cenderent,  et  injunctum  sibi  laborem  viri- 

infirmantibus  ait  :  «  Si  quis  vero  cceperit  hter  tolerare  valerent.  Ex  praedictis  igitur 

aegrotare,  transfertur  ad  exedram  latiorem,  elucescit ,  quod  tam  abstinere  a  carnibus  et 

et  tanto  senum  ministerio  confovetur,  ut  nec  vino,  quam  his  uti,  potest  fieri  perfecte  et 

dehcias  urbium,  nec  matris  quaerat  affe-  imperfecte  ;  sedunum  ,  scilicet  abstinere,  fit 

ctum.  »  Haec  Hieronymus.  Porro  exemplum  perfecte  ex  proprio  genere,  alterum  vero 

secundi  manifeste  refulget  in  Christo,  de  quo  ratione  circumstantiae  adjunctae,  cum  ex  se 

Chrysostomus   super   Matthceum  ^ :  «  Vide  magis  decUnet  ad  imperfectionem.  Haec  au- 

quanta  est  Christi  in  condescensione  diU-  tem  non  idcirco  dicimus,  quia  cibus  in  culpa 

gentia,  sicut  cum  comedat  et  bibat,  cum  vi-  sit,  cumdicat  Apostolusad  Corinthios  ® :  Esca 

deatur  ex  adverso  Joanni  faciens,  et  hoc  Ju-  nos  non  commendat  Deo.  Glossa  :  «  Sumpta, 

daeorum  gratia  salutis  facit,  magis  autem  vel  non  sumpta. »  Et  Augustinus,  libro  tertio 

orbis  terrarum  universi ,  simulque  haereti-  de  Boctrina  Chrisiiana '' : «  Quid  locis,  et  tem- 

corum  obstruens  ora.  »  Magister  namque  pori,  et  personis  conveniat^  dUigenter  at- 

perfecUonis  omnimodae  Jesus  Christus ,  et  tendendum  est,  ne  temere  flagitia  reprehen- 

supportatorimperfectionisnostrae,utrumque  damus.  Fieri  enim  potest,  ut  sine  aUquo  vi- 

debuit  in  sua  vita  monstrare ;  cum  tamen  tio  cupidinis ,  vel  voracitatis  ,  pretiosissimo 

Joannes  totam  peregerit  vitam  secundum  cibo  sapiens  utatur,  insipiens  autem  foedissi- 

arctissimam  absUnentiae  legem.  Et  quan-  mae  gulae  flamma  in  viUssimum  ardescat, 

quam  actus  abstinendi  perfectior  sit  ex  pro-  et  sanius  quisque   mahierit  more  Domini 

prio  genere,  perfectius  tamen  egit  Christus,  pisce  vesci ,  quam  lenlicula  more  Esau,  aut 

quam  Joannes,  quia  et  puriori  modo  in  se  hordeo  more  jumentorum.  »  Haec  Augusti- 

ipso  abstinuit ,  et  aUis  ex  perfectiore  chari-  nus.  Ad  quod  etiara  facit  quod  dicit  Grego- 

tate  condescendit.  Uude  et  perfectionis  prae-  rius,  Ubro  xxx  Moralium  *  :  «  Non  cibuS;, 

cipuus  sectator  Apostolus  non  solura  iraita-  sed  appetitus  in  vitio  est.  »  Unde  lautiores 

bilem  se  praebet  in  austeritate  vitae ,  verum  cibos  plerumque  sine  culpa  sumimus,  et  ab- 

etiam  pia  ad  proxiraos  condescensione,  ad  jectiores  non  sine  reatu  conscientiae  degus- 

Corinthios   dicens  '  :  Factus  sum  infirmis  taraus.  Hinc  Esau  priraatura  per  lenticulam 

infirmus  ,  ut  infirmos  lucrifacerem :  omni-  perdidit ,  et  Elias  in  eremo  carnes  edendo 

bus  omnia  factus  sum ,  ut  omnes  facerem  virtutem  corporis  servavit.  Unde  et  antiquus 

salvos.  Hanc  condescensionis  aedificatoriae  hostis  priraum  sibi  hominem  uon  carne, 

formam  discipulis  ad  praedicandum  missis  sed  pomo  subdidit ;  et  secundum,  non  carne, 

Dominus  dedit ,  cum  ait  * :  In  eadem  domo  sed  pane  tentavit.  Patet  igitur,  quod  delica- 

manete,  edentes  et  bibentes^  quce  apud  illos  tis  uti  pro  loco  et  tempore  possumus  absque 

sunt.  Et  ratio  a  Matthaeo  redditur  *  :  Est  peccato  :  quia  tamen,  per  excitationem  (a) 

1  Hieronym.,  ad  Eustoch.,  epist.  xxii,  ubi  sup.  —  —  «  I  Cor.^  viii,  8.  —  '  Aug.,  de  Dod.  Christ.,  lib.  Ilf, 

'  Chrysost.,  in  Matth.,  hom.  xxvii,  al.  .\xviii,  n.  3.  c.  xii,  n.  19.  —  *  Greg.,  Moral.,  iib.  XXX,  c.  xiir, 

—  » 1  Cor.,  IX,  22.  —  *  Imc.,  x,  7.  —  »  Matth.y  x,  10.  al.  xvui,  n.  60.  —  (a)  Ccet.  edit.  exercitationem. 


AiO  AruLOGliE 

coucupiscentiae ,  dant  occasionem  peccandi, 
ab  hujusuiodi  abstinere  salutare  est.  Ac  per 
hoc,  cum  sit  difficile,  et  arduum^  et  super- 
erogatorium,  de  natura  sui  generis  coUigitur 
esse  perfectum,  tanquam  ad  perfectionem 
prapparans,  et  ipsam  promovens,  et  conser- 
vans.Unde  Hieronymus  conlra  Jomnianum ': 
«  Fac  esum  carnium  cunctis  uationibus  esse 
communem ,  et  passim  licere  quod  passim 
gignitur,    quid    ad    nos ,    quorum    con- 
versatio  in  ccelis  est,    qui   super   1'ytha- 
gor^ra,  et  Empedoclem,  et  omnes  sapien- 
tiae  sectatores,  non  ei  debemur  cui  nasci- 
mur,  sed  cui  renascimur  :  quoniam  repu- 
gnanttm  carnem,   et  ad  libidinum  incen- 
tiva  rapientem,  inedia  subjugamus?  »  Haac 
Hieronymus.  Quibus  ostendit,  abstinentiam 
viris  perfectis  et  coelestibus  competere,  ad 
perfecte  cavendam  libidinem,  et  edoman- 
dam  carnem.  Competit  etiam  eis,  quia  pro- 
movet  ad  perfectam  virtutem.  Yalet  enim 
primo  ad  servandum  pudicitiai  sanctse  nito- 
rem.  Unde  Hieronymus  ad  Eustochium  ^  : 
«  SoUicite  providendum  est_,  ut  quos  saturi- 
tas  de  paradiso  expulit,  esuriesreducat.Non 
quod  Deus  universitatis  Creator  et  Dominus, 
intestinorum  nostrorum  rugitu,  et  inanitate 
ventris,  pulmonumque   delectetur  ardore, 
sed  quod  aliter  pudicitia  tuta  esse  non  pos- 
sit. »  Valet  secundo  ad  custodiam  paupertatis 
altissimae,  juxta  quod  idem  Hieronymus  ad 
Salvinam  scribit  dicens  '  :  «  Ubi  vile  oluscu- 
lum ,  cibarius  panis ,  et  cibus  potusque  mo- 
deratus,  ibidivitiae  supervacuae.  »  Idemquo- 
que  contra  Jovinianum  *  :  «  Si  vis  perfectus 
esse,  bonum  est  vinum  non  bibere,  et  car- 
nes  non  manducare.  »  Et  post :  «  Grandis 
auimae  exultatio  est ,  cum  parvo  contentus 
fueris,  mundum  habere  sub  pedibus,  et  om- 
nem  ejus  pompam ,  et  epulas,  ac  iibidines, 
propter  quae  divitiae  conquirunlur,  vilibus 
commutare    cibis.  »  Valet  etiam  tertio  ad 
conquirendam  animi  fortitudinem ,  secun- 

*  Hieron.,  cont.  Jovinian.,  lib.  II,  col.  m.  94.  — 
*  Id.,  ad  Eustoch.,  epist.  xxii,  col.  m.  174.  —  '  Id., 
ad  Salvin.,  epist.  ix.  —  *  Id,,  cont.  Jovinian,,  lib.  11. 


PAUPERUM 

dum  illud  Bernardi  *  :  «  Quomodo  ipsum 
corpus  nostrum  quotidie  crescit  et  decrescit ; 
sic  necesse  est  spiritum  semper  proficere, 
aut  deficere.  »  Sed  interest  ordinis  :  nam 
semper  in  robusto  et  vegeto  corpore  animus 
raoUior  atque  tepidior  est ;  et  rursum  in  cor- 
pore  debili  et  infirmo  fortior  viget  promptior- 
quespiritus.  Quod  se  expertum  testatur  Apo- 
stolusjdicens®:  Quandoinfirmor,  tuncpotens 
sim.  Sicut  igitur  per  abstinentiam  vigor 
attenuatur  in  corpore ,  sic  et  augraentatur 
virtus  in  anirao  :  quod  maxime  locum  habet 
in  viro  perfecto.  Valet  nihilominus  quarto 
ad  obtinendam  menlis  serenitatem  ,  juxta 
sententiam  Senecae  in  quadam  epistola  : 
«  Non  est,  »  inquit.'',  « jucunda  res,  aquaet 
puhnenta,  aut  frustum  hordeacei  panis; 
sed  summa  vokiptas  est  ex  his  posse  capere 
voluptatem,  et  ad  id  se  deduxisse,  quod  eri- 
pere  nuUa  fortunae  iniquitas  possit.  »  Si  igi- 
tur  haec  mentis  tranquillitas ,  quam  varii 
eventus  fortunae  non  auferunt ,  perfectioui 
atteslatur,  aperte  colligitur,  quod  sic  absti- 
nere  sit  perfcctorura. 

His  praeallegatis  pro  veritatis  parte,  facile 
jam  est  et  perfectionis  abstinentiae  subli- 
mitatem  defendere,,  et  hostis  adversus  eam 
erecta  machinainenta  dissipare.  Nam  ab  im- 
positione  falsi  criminis  sumens  exordium, 
primura  quidem  se  fundat  super  falsum,  as- 
serens  eum,  contra  quem  scribit,  dixisse, 
quod  cariiium  esus  sit  a  perfectione  recessus, 
quod  nunquam  dixit;  insuper  et  quod  de 
numero  sit  illorum,  de  quibus  dicit  Aposto- 
lus  *,  quod  in  novissimis  diebus  discedent 
quidam  a  fide,  attendentes  spiritibus  erro- 
ris  :  quod  crimen  illi  impingit,  quia  saturi- 
tati  abstinentiam  praetulit.  Quantae  igitur 
malignitatis  sit  et  fraudis,  pro  abstineutiae 
commendatione,  viro  fideli  errorem  Mani- 
chaeorum  impingere,  is^  qui  legit,  advertat. 
Hoc  enim  nihil  aUud  est  astruere,  nisi  quod 
abstinenlia  comraendari  non  possit  sine  prae- 
judicio  fideietsanae  doctrinae.  Quodsiverum 

—  ^  Bern.,  ad  Guarin.,  epist.  ccLiv,  n.  5.  —  «  11  Cor., 
XII,  10.  —  ^  Senec.  —  *  I  Tim.,  iv,  1. 


RESPONSIONIS  SECUNDiE  CAPUT  II 
est,  erraverunt  viri  clarissimi,  qui  magna     bona.  Et  iterum  * 


et  raira  fiierunt  abstinentia  praediti.  Errat 

et  nunc  sancta  mater  Ecclesia,  quae  in  jeju- 

niis  ab  ipsa  instilutis,  jubet  abstinere  a  car- 

nibus,  et  ab  his  quae  sementinam  inde  tra- 

hunt  originem.  Errare  probatur  et  ipse,  qui 

aut  morem  sequitur  Ecclesiae,  et  tunc  secun- 

dum  suam  sententiam  est  Manichaeus,  aut 

morem  hunc  sacrum  impugnat,  et  tunc  est 

Joviniani  discipulus.  Audiat  igitur  non  nos, 

sed  Augustinum,  contraAdamantium  Mani- 

chaeum,  et  de  discipulis  illius  sectae  loquen- 

tem.  «  Istos,  »  inqult, '  «  significavit  fuluros 

Apostolus  in  temporibus  novissimis,  prohi- 

bentes  nubere,  et  abstinere  a  cibis,  quos 

Deus  creavit.  Hos  enim  proprie  designat^ 

qiii  se  non  propterea  temperant  a  cibis  tali- 

bus,  ut  aut  concupiscentiam  suam  refrse- 

nent,  aut  infirmitati  alterius  parcant.  »  Au- 

diat  etiam   Hieronymum   contra  Jovinia- 

nutn  :  «  Reprobat,  »  inquit  ^,  «  Apostolus 

eos  qui  prohibebant  nubere,  et  jubebant  a 

cibis  abstinere;  sed  Marcionem  designat,  et 

caeteros  haBreticos,  qui  abstinentiam  indu- 

cunt  perpetuam,  ad  destruenda  et  contem- 

nenda  et  abominanda  opera  Creatoris,  Nos 

autem  omnem  creaturam  laudamus,  et  ma- 

ciem  saginae,  abslinentiam  luxuriae,  jejunia     doctrina  Christi  fuerit  perfectioni  contraria. 

praeferimus  saturitati ,  et  a  diebus  Joannis     Ad  quod  quidem  inconveniens,  auribus  piis 


U\ 

Omnia  munda  miindis. 
Cui  etiam,  interpositis  quibusdam,  subnectit 
evangelicum  illud  «  :  Non  quod  intrat  in 
os,  coinquinat  hominem.  Quibus  etiam  in- 
terponit  auctoritatem  Augustini  De  civitate 
Dei^  qui  dicit  ',  quod  «  consuetudo  victus 
non  impedit  religionem.  »  Ex  quibus  cona- 
tur  astruere,  quod  abstinentia  ciborum  nihil 
facit  ad  perfectionem,  nec  ipsorum  usus,  vel 
sumptio,  ad  imperfectionem.  Unde  et  dicit : 
«  Imperfectionem  non  facit  Dei  creatura , 
sed  mens  infirma,  et  nesciens  uti  ea.  Idcirco 
magis  ei  abstinentia,  quam  perfectai  menti 
est  necessaria.  »  Hoc  si  verum  est,  et  hu- 
jusmodi  ratio  aliquid  roboris  habet;  cum 
bona  temporalia  sintcreaturaeDei,  etmulier 
formata  a  Deo,  et  conjugium,  quodplus  est, 
sit  Domini  sacramentum,  ethbertas  propriae 
voluntatis  sit  donura  divinum,  nihil  horum 
ad  imperfectionem  facit,  magisque  compe- 
tunt  ha3c  perfectis ,  quam  imperfectis,  tan- 
quam  melius  scientibus  uti.  Magis  igitur, 
secundum  hanc  indoctam  doctrinam,  per- 
fectis  competit  divitias  possidere,  quam  sper- 
nere ;  magis  nubere,  quam  continere;  magis 
agi  voluntate  propria,  quam  gubernari  alie- 
na.  Ex  quibus  etiam  iUud  infertur,  quod 


Baptistae  jejunatoris  et  virginis ,  regnum 
coelorum  viai  patitur.  »  In  his  satis  Hiero- 
nymus  Joviniani,  et  novi  sectatoris  ipsius  os 
obstruit,  ne,  instar  sepulcri  patentis,  suorum 
carnalitate  sermonura,  tanquam  exhalatio- 
nibus  fcetidis,  fideUum  mentes  sobrias  et  pu- 
dicas  inficiat,  moresque  corrumpat.  Nam, 
ut  ait  Apostolus  '  :  «  Corrumpunt  bonos 
mores,  colloquiaprava.  »  Sanequia  studium 
esse  consuevit  errantium,  testimoniis  veritatis 
perverse  intellectis ,  adversus  ipsam  verita- 
tem  confligere.  ideo  consequenter  munire  se 
nititur  auctoritate  Scripturarum,  prino  al- 
legans  illud  Apostoli  *  :  Omnis  creatura  Lei 


*  Augusl. 


cont.  Adimant.  Manich.,  c.  xiv,  n.  2.  — 
*  Hieron.j  adv.  Jovinian.,  lib.  1.  —  '1  Cor.,  xv,  33.  — 
»  I  Tim.,  IV,  4.  —  s  jit.^  i^  15.  _  6  Matth.,  xv,  11.  — 


horrendum,  nequaquam  devenisset,  si  ea- 
rum,  quas  allegat,  auctoritatum  catholicum 
habuisset  intellectum.  Nam  auctoritas  Apo- 
stoli,  quam  proponit,  haereticorum  reprobat 
impietatem;  evangelicum  verbum,  Phari- 
saeorum  superstitionera ;  sed  Augustinus  in 
verbo  proposito  adversatur  utrisque.  Quod 
enim  Christus  Pharisaeos  de  superstitione 
notavit,  et  textus  evangelicus  aperte  decla- 
rat,  et  Glossa  exponit,  quae  super  illud  Mat- 
thaei «  :  JVon  quod  intrat  in  08,  coinquinat 
hominem,  ait « :  «  Uno  sermone  omnis  su- 
perstitio  observationum  eliditur,  dum  in 
discernendis  cibis  religio  putatur.  »  Quod  de 
ea  discretione  intelligendum  est,  quae  se- 

'  Aug.,  de  Civit.  Dei,  lib.  XIX,  c.  XIX.  —  *  Gloss.,  ex 
Bed.  in  Matth.,  xv. 


442 


kVOLOOlM  PAUPERUM 


cundum  Pharisaeorum  sententiam  in  cibis 
constltuit  immunditiae  causam.  Nam  discer- 
nere  iuter  cibaria  delicata  et  aspera,  pre- 
tiosa  et  vilia  abstinentium  more,  nou  repu- 
gnat,   sed   consonat   religioni   christiauae. 
Quod  autem  dicit  Auguslinus,  quod  «  victus 
non  impeditreligionem,  »  intelligendum  est 
de  religioue  christiana;  fidei,  quse  commu- 
nis  est  perfectis  et  imperfectis,  de  qua  Au- 
gustiuus  ibidem  :  «  Ipsos  quoque  philoso- 
phos  qui  christiani  fmnt,  non  habitum  et 
consuetudinem  victus,  sed  falsadogmata  mu- 
tare  compeUit.  »  Quod  quidem  intelligi  non 
potest  de  religione  disciplinaj  regularis,  in 
qua  habitus  novus  assumitur,  et  mutatur 
consuetudo  vivendi  quantum  etiam  ad  dis- 
cretionem  ciborum.  Unde  Hieronymus  con- 
tra  Jovinianum  *  :  «  Audi,  inquit,  sues,  et 
apros,  et  cervos,  et  hujusmodi  reliquos  ani- 
mantes,  esse  creatos,  ut  athletse,  milites  et 
nautee,  metallorumque  fossores,  et  caeteri 
hujusmodi  operibus  mancipati,  cibos  habe- 
rent,  quibus  fortitudinem  corporum  sibi  ne- 
cessariam  sustentarent.  Caeterum  nostra  re- 
hgio  non  athletam  erudit,  non  fossorem,  vel 
remigem,    sed  sapientiae  sectatorem,  qui 
se  Dei   cultui  mancipavit.  »  Denique  v  er- 
bum  Apostoh,  quod  primo  proponit,  Ma- 
nichaeorum    impietatem    impugnat  _,    non 
abstinentiam   imperfectorum.    Unde    idem 
Hieronyraus  ad  Salvinam  -  :  «  Scimus  ab 
Apostolo  dictum  ^ :  Omnis  creatura  Bei  hona, 
et  nihil  rejiciendum  quod  cum  gratiarum 
actione  percipitur;  sed  idem  loquitur  *  : 
Bonum  est  non  manducare  carnem,  et  non 
bibere  DmM?n. Comedant  carnes,  quae  carni- 
bus  serviunt,  quarum  fervor  despumat  in 
coitum,  quae  aUigatae  maritis^  generationi 
et  hberis  dant  operam.  Quarum  uteri  por- 
tant  foetus,  earum  intestina  carnibus  im- 
pleantur.  Tu  vero,  quae  in  tumulo  mariti 
sepehsti  omnes  pariter  voluptates,  nihil  ha- 
bes  necesse  aUud,  nisi  perseverare  in  jeju- 
nio.  »  His  aperte  coUigitur,  quod  omnis  crea- 

1  Hieron.j  adv.  Jovinian.,  lib.ll. —  *  ij.^  adSalvin., 
epist.  IX.  —  5  1  Tim.,  iv,  4.  —  *  Rom.,  xiv,  21,  — 


tura  bona  et  munda  est,  et  quod  sanctum 
est  ab  aliquibus  abstinere,  quia  etsi  non  sint 
immundie  formaUter  vel  causaliter,  tamen 
occasionaliter,  ex  earum  usu,  ut  frequenter 
immunditia  contrahitur,  dum  concupiscen- 
tia  excitatur,  sicut  idem  Hieronymus  ad  Eu- 
stochium  ait  "*  :  «  Si  quid  in  me  potest  esse 
consilii,  si  experto  creditur,  hoc  primum 
admoneo,  hoc  obtestor,  ut  virgo  Christi  vi- 
num  fugiat  pro  veneuo.  Quidoleum  flammae 
adjicimus  ?  Quid  ardenti  corpusculo  fomenta 
ignium  ministramus?  »  Haec  Hieronymus. 
Quod  si  forte  quis  dicat  hanc  ruinam  juve- 
nibus  et  imperfectis,  non  perfectis  esse  ti- 
mendam_,  obviat  idem  Hieronymus  in  eadem 
epistola  dicens  :  «  Quamdiu  in  hoc  fragili 
corpore  detinemur,  quamdiu  habemus  the- 
saurum  istum  in  vasis  fictiUbus,  et  concu- 
piscit  caro  adversus  spiritum,  et  spiritus  ad- 
versus  carnem,  nuUa  est  certa  victoria.  »  Et 
paulo  post :  «  Si  Apostolus  vas  electionis,  et 
pra^paratus  in  EvangeUum  Christi,  ob  carnis 
aculeos,  et  incentiva  vitiorum,  reprimit  cor- 
pus  suum,  et  servituti  subjicit,  ne  aUis  prae- 
dicans,  ipse  reprobus  inveniatur;  et  si  post 
nuditatem,  jejunia,  famem,  flageUa,  sup- 
pUcia,  in  semetipsum  reversus  exclamat  * : 
Infelix  ego  homo,  quis  me  liberabit  de  cor- 
pore  mortis  hujus?  tu  te  putas  securum  esse 
debere  ?  Cave  igitur  ne  de  te  aUquando  di- 
cat  Deus  "^ :  Virgo  Israel  cecidit,  et  [a)  non 
est  qui  suscitet  eam. »  Haec  Hieronymi  verba 
si  vera  sunt,  imo  quia  vera  sunt,  non  parvi 
pericuU  res  est  abstinentiae  perfectioni  de- 
trahere,  ac  per  hoc  animos  perfectae  virtuti 
studenlium  ab  ea  revocare.  Ut  autem  ad  hoc 
efficacius  possit  inducere,  sanctorum  conse- 
quenter  se  munit  exempUs,  Noe  scUicet, 
EUae,  et  Joannis  Baptistae  :  quorum  primus, 
ut  dicit,  omne  genus  carnis  accepit  in  usum ; 
secundus  fuit  carnium  cibo  refectus ;  tertius 
vero  locustarum  esu  non  fuit  poUutus.  Ex 
quibus  arguit,  quod  cum  omnis  imperfectio 

5  Hieron.,  ad  Eustoch.,  epist.  xxil.  —  «  Rom.,  vii,  24. 
—  '  Amos,  V,  2. 
(a)  Vulg.  projecta  cst  in  terram  suam. 


RESPONSIONIS  SECUNDiE  CAPUT  II. 


443 


sit  pollutio  animae,  carnium  esus  nihil  facit 
ad  imperfectionem;  quin  potiusad  perfectio- 
nem,  cum  dicat  Apostolus  * :  Scio  ahundare, 
et  penuriam  pati;  nec  esset  perfectior  esuri- 
ens,  quamabundans,  utrumque  enim  poterat 
virtute  divina.  Verum  hsec,  quae  proposuit, 
virorum  perfectorum  exempla,  si  ad  hoc  in- 
troducit,  quod  talibus  vesci  sit  de  se  licitum, 
ex  ratione  procedit,  et  Augustini  sententiam 
sequitur,  in  Ubro  Confessionum  ^  ubi  ex 
praedictis  sanctorum  exemplis  ostendit,  quod 
nou  cibus,  sed  appetitus  inordinatus  intro- 
ducit  peccatum.  Si  autem  per  hoc  conatur 
astruere,  quod  cibis  hujusmodi  uti  pro  loco 
et  tempore,  non  sit  perfectioni  contrarium, 
sed  compossibile ,  verum  adhuc  dicit;  sed 
frustra  laborat,  quia  hoc  nullus  catholicus 


stens,  ad  perfectionem  perveniret,  idemque 
foret  perfectum  et  impollutum  :  quod  qui- 
dem  vel  est  justorum  omnium  in  statu  viae, 
vel  omnino  nuUorum,  nisi  Dei  hominis  et 
virginis  Mariae.  Quarto  autem,  quia  prsefata 
exemplamagisadoppositumvalent,  quamad 
propositum,  sicut  a  sacris  Doctoribus  indu- 
cuntur.  Unde  Hieronymus,  ad  Eustochium ' : 
«  Noe  vinum  bibit,  et  inebriatus  est,  et  post 
ebrietatem  nudatio  femorum  subsecuta  est. 
EUas  cum  Jez^ibel  fugeret ,  et  sub  quercu 
jaceret,  adveniente  ad  se  Angelo  suscitatur, 
et  ecce  ad  caput  ejus  panis  subcinericius,  et 
vas  aqua3.  Revera  poterat  ei  conditum  me- 
rum  mittere,  et  electos  cibos,  et  carnes  con- 
tusione  mutatas.  Eliseus  filios  prophetarum 
invitat  ad  prandium,  et  herbis  agrestibus 


negat.  Si  vero  persuadere  conatur,  quodhis  eos  alens,  consonum  prandentium  auditcla- 

vesci,  et  ab  his  abstinere,  sit  a?que  perfec-  morem* :  Mors  in  olla,  vir  Dei :  non  est  ira- 

tum,  errat  non  modicum.  Primo  quidem,  tus  cocis,  lautioris  enim  mensae  consuetu- 

quia  hoc  falsum  est  et  absurdum,  sicutprai-  dinem  non  habebat.    Potuit  et   DanieU  de 

aUegata  sanctorura  testimonia  et  exempla  regiis  fercuUs  opulentior  mensa  transferri ; 

declarant.  Secundo,  quia  non  vera,  sed  so-  sed  Habacuc  ei  messorum  prandium  portat, 


phistica  ratione  procedit,  cum  arguit,  quod 
si  viri  perfecti  aUquid  egerunt,  quod  hoc  (a) 
iUud  sit  de  propria  ratione  perfectum  :  hoc 
enim  phirimas  habet  instantias,  sicut  praeos- 
tensum  fuit  in  praecedenti  particula.  Nam 


arbitror  rusiicauum.  Ideoque  ibi  ^  vir  desi- 
deriorum  appeUatus  est,  quia  panem  desi- 
derii  non  manducavit,  et  vinum  concupis- 
centiae  non  bibit.  »  Ecce  quot  exempla  Pa- 
trum  Veteris  Testamenti  introducit  ad  ab- 


similiter  argui  posset  de  conjugio  Noe,  et  de  stinentiae  laudem,  quae  is,  tanquam  carnaUter 

proprietate  possessionum,  et  de  plantatione  sapiens,  trahere  nititur  ad  carnem.  Sentiens 

vinae,  ut  taceamus  de  vini  potatioue.  Tertio  autem  ex  his,  quai  jam  dixerat,  acutis  ejus- 

vero,  quia  exempUs  hujusmodi  primo  pro-  dem  Hieronymi  jacuUs,  ut  Joviniani  discipu- 

positis,  falsamsubnectitassumptionem,cum  lum,  se  posse  transUgi,  quasi  clypeum  de- 

dicit,  quod  imperfectio  est  animae  quaedam  fensionis   objiciendo,   versute   subjungit  : 

poUutio;  hoc  superius  muUipUciter  est  im-  «  Nec  meclaraes  Jovinianum,  quianon  dico, 

probatum  tanquam  erroneum,  et  ad  quod  ut  ipse,  quod  non  differat  simpUciter  absti- 

muUa  inconvenientia  sequuntur.  Tunc  enira  nere,  vel  carnes  et  vinum  gulose  comedere, 

noviter  bapUzatus,  aut  non  esset  imperfec-  sed  infirrais,  qui  nesciunt  his  recte  uti,  valde 

tus,  aut  peccati  labe  esset  poUutus,  quorum  necessarium  (6)  judico  abstinentiam ,  per- 

utrumque  est  absurdum.  Insuper,  si  esset  fecti  veronuUamcontrahuntimmunditiam,» 


poUutio,  aut  esset  mortaUs,  et  tunc  omnis 
imperfectus  charitate  careret;  aut  veniaUs, 
et  tunc  omnis  venialiter  peccaus  a  perfec- 
tione  decideret,  nuUusque,  in  veniaU  exi- 

»  Philip.,  IV,  12.  —  '  Aug.,  Conf.,  lib.  X,  c.  xxxi, 
u.  W.  —  *  Hieronym.,  ad  Eustoch.,  epist.  xxu,  col. 


Haec  verba  ipsius,  quibus  ut  excuset  erro- 
rem  proprium,  exaggerat  alienum.  Nun- 
quam  enim  Jovinianus,  quanquam  sit  omnino 

m.  174.  —  *  IV  Reg.,  iv,  40.  —  s  Dan.,  ix,  23;  x, 
H,  19. 

(a)  Del  hoc.  —  {b)  Forte  leg.  necessariam. 


iU 


APOLOGIiE  PAUFEUUM 


detestandas,  in  hanC;,  quam  hic  fingit,  demen- 
tiam  incidit,  ut  gulositatem  ffiquaret  absti- 
neutiae,  sicut  nec  luxuriam  conlinentiae  coae- 
quavit;  sed  pudiciliam  conjugak-m  et  virgi- 
nitatem ,  usum  ciborum  et  abstineutiam , 
ffiqualis   apud  Deum  meriti  censuit  :  quod 
idem  Hieronymus  reprobat  ut  dogma  pro- 
phanum.  Hic  autem  longe  amplius  desipit, 
quam  ille  Jovinianus,  tanquam  proficiens 
in  erroris  doctrina  discipulus.  Nam  sobrie- 
tatem  in  usu  ciborum  dicit  competere  per- 
fectis,  abstinentiam  imperfectis,  quia  per- 
fecti  nullam    ex    hoc   immunditiara  con- 
trahunt ,  et  imperfecti  indigent  illo  reme- 
dio    ad    edomationem   concupiscentiarum. 
Constat  autem   quod  perfecti  praeferuntur 
imperfectis  ,   et   quae    illis  et  his  compe- 
tunt,  per  se  loquendo,  consimilem  habent 
comparationem  :   igitur   secundum  ipsum 
praefertur  horum  ciborum  usus  moderatus 
et  sobrius,  abstinentiae  ab  eisdem.  Quod  si 
causetur  falsum  sibi  crimen  imponi,  dicat 
igitur  ipse  quod  sentit.  Aut  enim  praefert 
abstinentiam  moderato  modo  vescendi,  aut 
aequat,  aut  postponit.  Si  praefert,  ut  quid 
tot  supervacua  verba  contra  propriam  sen- 
tentiam  protulit?  Concesso  enim  quod  absti- 
nere  perfectius  sit,  jam  nulla  restat  causa 
adversus  aliquem  disputandi.  Si  vero  aequat, 
in  errorem  Joviniani  turpiter  incidit.  Si  au- 
tem  postponit,  damnatae  et  reprobatae  jam 
haeresi  superaddit.  Quod  autem  hujusultimae 
sententiae  fuerit,  ex  consequentibus  aperte 
clarescit.  Quasi  enim  ei,  quod  dixerat  absti- 
nentiam  imperfectis  competere,  ex  adverso 
ahquis  resisteret,  ex  alterius  persona  sub- 
jungit  :  «  Sed  dices  :  Quid  igitur  Dominus 
sacerdotibus  Veteris  Testamenti  cum  mini- 
strarent,  prohibuit  vinum?  Quid  quod  Na- 
zaraeis  inhibuerit?  quid  quod  fdii  Rechab  ex 
hoc  laudantur?  Et  tandem  Joannes  Baptista 
vinum  et  siceram  non  gustavit.  »  Et  addit  : 
«  Qualiter  igitur  non  erit  perfectius  a  vino, 
et  a  carnibus  abstinere,  quam  hisuti?  »  Et  ad 
haec,  tanquam  ad  probandum  falsum  in- 

i  Levit.,  Xj  9. 


ducta,  respondit  dicens,  quod  «  sacerdotibus 
veteris  legis  iuhibetur  vinum  velut  adhuc 
nescientibus  uti ;  quod  abstinentia  Nazaraeo- 
rum  figuralis,  non  moralis  fuit;  et  quod  fiUi 
Rechab  magis  de  obedientia,  quam  de  ab- 
stinentia  laudati  sunt;  et  quod  Joanni  Bap- 
tistae  abstinentiacompetebdt,  quia  adolescens 
erat,  addens,  quia  sicut  absque  diminutione 
perfeclionis   carnes  comedit ,  sic  etiam ,  si 
voluisset,  potuisset  bibere  vinum,  cum  ad 
ejus  oppositum  nulla   lege   teneretur.  Ex 
quibus  aperte  colligitur,  quod  ,ad  Joviniani 
superaddit  errorem.  Cum  enim  supra  pro- 
baverit,  quod  perfectis  competit  vino  et  car- 
nibus  uti ,  exemplo  Noe ,  Eliae  et  Joannis 
Baptistae,  et  nunc  pro  inconvenienti  habeat, 
quod   perfectis  viris  abstinentiaindicitur , 
manifeste  convincitur  ejus  esse  sententiae, 
qua  ciborum  usus  abstinentiae  non   post- 
ponitur,  sed  praefertur.  Pro  hujus  quoque 
erroris  defensatore  perfidia  (a),  plurima  di- 
cit  absurda.  Nam  quod  asserit  vinum  inter- 
dici  sacerdotibus,  tanquam  nescientibus  uti, 
aperte  contrariatur  veritati,  cum  super  illud 
Levitici  ^  :  Yinwn  et  omne  quod  inebriare 
potest,  etc,  dicat  Glossa  :  «  Filiis  Aaron,  tan- 
quam  sublimiora  adeptis,  traditur  hoc  man- 
datum.  »  Insuper  contra  viros  sanctos  blas- 
phemare    convincitur  ,    quorum    nonnuUi 
sacerdotalis  generis,  sanctitatis  privilegio, 
et  prophetiae  spiritu  claruerunt.  Mira  certe, 
vel  potius  monstruosa  doctrina.  Cum  enim 
supra  praemiserit,  quod  viris  perfectis  com- 
petebat  conjugium  in  veteri  lege,  et  se- 
cundo  addiderit,  quod  Aaron  tanquam  vir 
perfectus  fugit,  qua  fronte  nunc  subjun- 
gere    potest    quod    tanquam    imperfectus 
abstinuit,  quasi  conjugii  nexus,  vel  fugae 
praesidium    sacerdotibus    perfectionis   glo- 
riam  tribuat ,  et  sanctitas   abstinentiae   tol- 
lat?    Magna  enim   absurditate  non  caret, 
quod  principalem  causam  abstinentiae  Prae- 
cursoris  aetatem  asseritfuissejuvenilem,  sci- 
licet  propter  adolescentiam  castigandam,  ac 
■si  abstinentia  senibus  et  periectis  non  compe- 
(a)  Forte  leg.  defensione  perfida,  vel  cum  perfidia. 


RESPONSIONIS  SECUND^  CAPUT  II.  445 

teret.  Quid  igitur  sancti  senes  et  perfecti,      toto?  Si  tanti  vitrum,  quare  et  non  majoris 
Paulus  ereraita,  Antonius,  Ililarion,  et  cla-     pretii  sit  margaritum?  »  Haec  autem  non 


rissimi  illi  coenobiorum  patres  abstinuerunt 
usque  ad  decrepitam  senectutem  ?  Quid  illi 
nobiies  ccenobita3,  de  quibus  dicit  Hierony- 
mus  ad  Eustochium  ^  :  «  De  cibis  vero  et 
potu  taceo,  cum  etiam  languentes  monachi 
aqua  frigida  vix  utantur,  et  coctum  aliquid 
accepisse  luxuria  sit?  »  Quid  illa  sacra- 
tissima  Paula,  de  qua  idem  Hieronymus  ^ : 
«  Nulla  juvenum  puellarum,  sano  et  vegeto 
corpore,  tanta3  se  dedit  abstinentiae,  quantae 
ipsa  fracto  et  seniU  debilitatoque  corpus- 
culo  ?  »  Quid  etiam  venerabilis  illa  Tarsilla, 
de  qua  Gregorius ,  quarto  Bialogorum  *  ; 
«  Tarsilla,  inquit,  amita  mea,  inter  duas 
alias  sorores  suas,  virtute  continuae  oratio- 
nis,  gravitate  vitse,  singularitate  abslinen- 
tise ,  ad  culmen  perfeclionis  excreverat  ?  » 
Quid  tandem  Apostolus,  de  quo  Hieronymus 
contra  Jovinianum  *  :  «  Paulus  Apostolus 
post  famem  et  sitim,  et  caeteros  Isbores  suos, 
et  pericula  latronum ,  et  solitudinis,  crebra 
jejunia  enumerat ,  et  discipulo  Timotheo 
dolenti  stomachum  et  infirmitates ,  plu- 
rimas  sustinenti,  suadet  vini  modicam 
potionem,  quod  non  concederet,  nisi  cre- 
bre  infirmitates ,  et  dolor  stomachi  pos- 
tulassent  ?  »  Innumera  quoque  ad  haec 
exempla  suppetunt  virorum  illustrium, 
non  solum  in  Chrislum   credentium,    ve- 


idcirco  diximus,  ut  abstinentiae  laudemus 
excessum,  sed  nostri  temporis  homines  de 
imperfectione  notemus.  Fieri  enim  potest, 
ut  pro  debilitate  corporum  excusentur  non- 
nulli,  juxta  quod  distinctionexxiv  dicitur  ® : 
«  Defectus  hominum  nostri  temporis,  quibus 
non  solum  membra,  sed  etiam  corpora  ipsa 
defecerunt,  non  patitur  districtionis  ilUus 
manere  censuram.  Fieri  enim  potest,  ut  ad 
aUqua  pietatis  officia  seipsos  exerceant,  quae 
districtionem  iUam  vel  in  toto,  vel  in  parte 
recompensent.  Hoc  tamen  praecipua  cura 
servandum,  utqui  tanium  vitae  rigorem  se- 
qui  non  valent,  vel  forsitan  nolunt,  non  prae- 
sumptuose  vUipendant,  sed  reUgiose  vene- 
rentur,  quatenus  si  quid  in  eis  pro  carnis 
debilitate  subtrahitur,  ex  mentis  humilitate 
suppleatur.  »  Hanc  piam  reverentiae  formam 
si  is,  cui  respondetur,  observare  voluisset, 
nequaquam  humanae  carnalitatis  vitiumper 
carnes,  quas  dicit  a  Praecursore  comestas, 
temeraria  praesumptione  foveret.  Cui  aperte 
contrariatur  evangelicus  textus,  et  Augu- 
stinus  contra  Faustum,  ubi  sic  ait  '^  :  «  Unde 
dictus  est  Joannes  non  manducans,  neque 
bibens,  nisi  quia  illo  victu,  quo  Judaei  ute- 
bantur,  ipse  non  utebatur?  »  Constat  autem 
quod  Judaei  carnibus  vescebantur,  nisi  forte 
quis  ita  desipiat,  ut  dicat  Joannem  carnes 


rum  etiam  gentiUum  philosophorum ,  sicut  mandiicasse  in  lege  prohibitas.  Ilieronymus 

ex  variis  historiis  colligi  potest ,    et  prae-  etiam,  contra  Jovinianum  ^  :  «  Praecursor 

cipue  de  libro  Hieronymi  contra  Jovinia-  Domini  et  praeco  locustis  aUtur,  et  sUvestri 

num,  et  ex  eo  quem  conscripsit  Ambrosius  melle,  non  carnibus.  »  Et  Rabanus,  super 

Be  vita  Brachmanorum.  Nec  horum  con-  iUud  Matthaei' :  Esca  ejMsiocws^ce,  etc.  «  Ha- 

temnenda  exempla ,  cum  Hieronymus  ad  bitatori  solitudinis  congruum  erat,  ut  non 

Lcetam  dicat  "  :  «  Quod  Judaica  superstitio  deUcias  ciborum,  sed  necessitatera  humanae 

ex  parte  facit  in  rejectione  quorumdara  ani-  carnis  expeteret.  »  Unde  refert  Arnulphus, 

maUum    atque   escarum  ,    quod    Indorum  Galliarum  Episcopus,  minimura  genus  locu- 

Brachraanae,  etiEgyptiorumGymnosophistae  starum  fuisse  in  deserto  Judaeae,  quo  pastus 

in  polentae,  et  orizae,  et  poraorum  solo  ob-  est  Joannes  Baplista,  et  usque  hodie  ibi  ap- 

servant  cibo,  cur  virgo  Christi  non  facit  in  parere,  quae  corpusculis  iu  modura  digiti 

'  Hieronym.,  ad  Eustoch.,  epist.  xxii.  —  ^  Id.,  in 

epilaph.  Paulae,  epist.  x.kvii.  —  ^  Gregor.,  Dialog.,  epist.  vii,  col.  m.  59.  —  «  Dist.  xxiv.  —  '  Aug.,  con/. 

lib.  IV,  c.  XVI,  et  in  Evang.,  hom.  xxxviii,  n.  13.  —  Faust.,  lib.  XVI,  c.  XXXI.—  *  Hieron.,  adv.  Jovinian.., 

♦  Hleron.,  adv.  Jovinian.,  lib.   II.  —  "  id.,  nd  LoBt.,  lib.  II,  col.  m,  102.  —  9  Raban.,  sup.  Matth. 


446  APOLOGIiE 

manus  exilibus  in  herbis  facile  capiuntur, 
coctaeque  iii  oleo  pauperum  praebent  victum. 
Ilis  itaque  ililigenter  perspectis,  quis  tam 
impudens  erit,  ut  per  vitam  Joannis  auste- 
ram  et  pauperem,  suarn  vel  alienam  defen- 
dere  audeat  carnalitatem?  Caeterum ,  quia 
superfluum  est  in  his  immorari  diutius,  ad 
ea  veniendum  est,  quse  in  quaestionis  hujus 
diffinitione  subjungit.  Dicit  namque,  quod 
«  viri  perfccti  ad  vinum  etcarnesse  relaxave- 
runt  propter  carnisinfirmilatem,  propter  ser- 
vandam  consuetudinem  comraunis  vitae,  et 
propter  scandali  vitationera.»  Quae  quaravis 
vera  sint^  et  a  sanctis  accepta,  mulla  tamen 
falsa,  ut  assolet,  in  eorum  explicationem 
perraiscet.  Dicit  enim  in  explicatione  primi 
membri,  quod  imperfectio  est  damnum  vir- 
tutis  :  quod  superius,  tanquam  erroneum, 
est  muUipliciter  improbatum.  Addit  etiam, 
quod  Elias  propter  infirmitatera  carnis  car- 
nibus  pastus  fuit,  quam  eliam  infirmitatem 
Christus  accepit.  Hoc  si  de  speciali  carnis 
infirmitate  intelligatur,  non  sine  temeritate 
multa  asseritur^  tum  quia  illud  Scriptura 
non  docet,  sed  ejus  contrarium;  tum  quia 
erroneum  est  asserere,  quod  Christus  as- 
sumpserit  infirmitates ,  nisi  illas  quae  com- 
muniter  respiciunt  statum  humanae  naturae. 
Quod  si  de  infnmitate ,  quae  comraunis 
est  oranibus,  loquitur,  secundura  hoc  exem- 
plo  Christi  et  Eliae  quilibet  perfectus  car- 
nes  coraedere  debet.  Sane  quod  in  expU- 
catione  secundi  modi  introducit  auctoritate 
Augustini  de  libro  Qucpstionum  Evangelii  \ 
quod  «  non  interest,  quid  aUmentorum  vel 
quantum  quis  accipiat,  dummodo  id  agat 
pro  congruentia  horainum  cum  quibus  vi- 
vit,  »  si  generaUter  accipiatur,  sicut  hic  ex 
perversitate  inteUectus  insinuat,  omnem  ab- 
stinentiae  rigorera  enervat,  secundura  du- 
pUcem  abstinentiae  modum,  a  quaUbus  vide- 
Ucet,  et  a  quanto.  Attendendum  est  igitur 
quod  verbum  iUud  inteUigi  debet,  quod  non 

1  August.,  Qucest.  Evang.  —  ^  Gregor.,  ad  Theod., 
ib.  XI,  epist.  xlv,  col.  1130.  —  3  August.,  de  Dod. 
Christ.,  lib.  111,  c.  xii,  n.  18. 


PAUPERUM 

muUum  interest  quantum  ad  rationem  Uciti, 
vel  iUicUi,  contra  id  quod  asserit  Mauichaeus; 
muUura  tamcn  interest  quantum  ad  edoma- 
tionem  carnis,  exercitationem  virtutis,  et  sa- 
tisfactionera  pro  culpis  coraraissis.  Unde 
Gregorius  in  Registro  *  :  «  Duobus  modis 
viri  sancti  aUcitis  abslinere  solent,  aUquando 
ut  merita  sibi  apud  omnipotentera  Deum 
augeant,  aUquando  ut  anteac-tae  vitae  culpas 
detergant.  »  Scd  etiam  pari  non  caret  per- 
versitate,  quod  ibidem  subjungit :  quod  si 
quis  districtius  vult  viverfe,  quam  hic  (a) 
cum  quibus  communiter  vivit,  aut  intera- 
perans  est,  et  ita  imperfectus ;  aut  supersti- 
tiosus,  et  ita  irapius.  Haec  verba  ipsius,  quae 
iraponit  Augustino  De  doctrina  Christiana' , 
simulquedicit  quod  hoc,  sciUcet  restrictius 
vivere,  non  docuit  Christus,  sed  potius  pro- 
hibuit,  nec  aliquis  sanctorum  hoc  fecit.  His 
autem  verbis  omnibus  plane  sanctarum  re- 
Ugioiium  institutoribus_,  et  Ecclesiarum  rec- 
toribus,  qui  strictius  vixerunt  quam  eorum 
consocii,  non  solum  notam  iraperfectionis, 
sed  etiara  raaculara  praevaricationis  impin- 
git.  Propter  quod  et  a  blasphemia  in  Cliristi 
sanctos  immunis  non  est,  nisi  in  quantum 
fortassis  eum  ignorantia  excusat,  quia  quos 
iraitari  abhorruit,  iUorura  vitas  legere  ne- 
glexit,  sicut  et  raendositas  codicis^  in  ea 
quam  aUegat  Augustini  auctoritate,  ipsum 
fefeUit.  Nequaquam  enim  ibi  scriptum  ha- 
betur  :  aut  inte^nperans,  sed  aut  temperans, 
aut  superstitiosus  ;  ubi  vuU  Augustinus  os- 
tendere,  quod  transcensus  vitae  coraraunis, 
aut  venit  ex  subUmitate  virtutis,  sicut  in  vi- 
ris  raagnae  auctoritatis,  aut  ex  superstitione 
erroris,  sicut  in  Manichaeis,  vel  ex  praesum- 
ptuosa  singularitate  modi  vivendi ,  sicut  in 
quibusdam  hypocritis  et  vanis  hominibus, 
qui  despiciunt  statum  vitae  comraunis.  Cor- 
rigat  igitur  sui  mendositatem  codicis,  vel 
potius  a  raalignitate  resipiscat  erroris.  In 
pertractatione  quoque  tertii  raodi  falso  re- 
darguit  Petrum  ApostoUim,  et  impie  blas- 
phemat  in  Christum ;  dicit  enim  Petrum  re- 

(a)  Forte  leg.  hi. 


RESPONSIONIS  SECUND^  CAPUT  II.  447 

prehensiim  a  Paulo ,  quia  abstinenlia  sua  attribuere,  non  est  aliud  quam  blasphemare, 

scandalizabat    infirmos.    Verum ,  sicut  ex  nisi  forte  per  hoc  sese  excusare  veht,  quod 

textu  apparet  ApostoU  S  non  in  hoc  arguen-  ante  praedixit  Christum  non  propter  con- 

dus  erat  Petrus,  quod  abstinentium  more,  a  cupiscentias    proprias     abstinuisse  ,    quia 

cibis  delicatioribus  carnem  restringeret;  sed  nulias  habuit,   sed   ut  abslinendo    exem- 

quia  more  Judaeorum  cibos  discernens,  Gen-  plum  daret  ahis  suas    concupiscentias  re- 

tiles  faciebat  exemplo  suo  judaizare.  Quod  fraenandi.    Verum,   si  hanc  intelligentiam 

vero  subjuEgit,  Christum  comedisse  aguum  habet,  sensum  rectitudinis  teneat,  sed  ver- 

paschalem,  quem  comedere  non  tenebatur^  bum  erroris  immutet.  Quaerimus  tamen  ab 

nisi  ne  inde  praeberet  Judaeis  scandali  occa-  eo,  quibus  exemplum  hoc  praebuit  Christus : 

sionem,  manifestam  blasphemiam  continet.  utrum  perfectis,  de  quibus  idem  dicit,  quod 

Nam  Christus,  cum  esset  Dominus  legis  et  jam  concupiscentias  domuerunt;  an  imper- 

omnium,  etiam  cum  scandalo  Judaeorum,  fectis,  qui  adhuc  concupiscentiis  agitantur  ? 

quae  (a)  sub  lege  erant,  legales  cairimonias  Constat,  quod  imperfectis.  Siigitur  Christus, 

praeterire  poterat,  nec  ex  tentione,  sed  ex  tanquam  medicus,  infirmis  condescendendo 

condescensione  legis  figuraha  observabat.  exemplum  praebuit,  et  quasi  de  hujusmodi 

Tandem,  quia  veritas  vincit  semper  et  inva-  medicinali  potione  gustavit  absque  detri- 

lescit,  cujus  lumen  inter  densas  errorum  te-  mento  perfectionis  suae,  ut  quid  tot  in  va- 

nebras  radiat,  ejus  quasi  virtute  compulsus  num  verba  protuUt,  et  conscripsit  adversus 

abstinenUae  hosUs  ad  eam,  quam  impugna-  hanc  veritatem,  quam  de  ipsius  impugnan- 


verat,  laudandam  convertitur,  cum  subjun- 
git,  quod  tribus  ex  causis  viri  sancti  absU- 
nuerunt :  primo  propter  macerationem  car- 
nis,  ad  edomandum  concupiscentias ;  se- 
cundo  propter  caulelam  scandali  infirmo- 
rum;  tertio  propter  evitationem  idolothy- 
torum.  Haec  siquidem  vera  sunt ,  et  ab 
Augustino  sumpta  in  libro  De  moribus  Ma- 
nichceorum;  sed  hunc  triplicem  veritatis  ra- 
dium,  triplicis  erroris  caligine  obnubilare 
conatur.  Nam  primo  dicit,  quod  sancti  Pa- 
tres  non  tenebantur  absUnere  cibis  lege 
prohibitis,  nisi  propter  vitandum  scanda- 
lum,  quod  pertinebat  ad  novuni  Testamen- 
tum ;  et  hoc  falsum  est.  Unde  Augustinus  - : 
«  Machabaeos,  inquit,  cum  ingenti  admira- 
tione  praeferimus,  quod  escas,  quibus  nunc 
licite  Christiani  utuntur,  attingere  nolue- 
runt,  quia  pro  tempore  prohibito  non  lice- 
bat.  »  Secundo  addit,  quod  Christus  his  tri- 
bus  modisabstinuit;  in  quo  non  solumober- 
rat  (l!)),sed  solitomodo  blasphemat.  Cum  enim 
primus  modus  sit,  ut  dicit,  propter  refrae- 
nandas  concupiscenUas  carnis,  hoc  Christo 
>  Gal.,  II.  —  '  Aug.,  cont.  Faust.,  lib.  XIX,  c.  xiv. 


tis  ore,  ejusdem  invincibiUs  veritatis  virtus 
extorsit?  Tertio  subdit,  quod  his  tribus  mo- 
dis  abstinere  perfectis  Christus  praecepit,  nec 
contrarium  praecepit  imperfectis,  sed  quibus 
placuit,  misericorditer  indulsit.  Haec  verba 
ipsius,  in  quibus  veritati  contradicit,  et  sibi 
ipsi  :  veritati  quidem,  quia  maxime  astrin- 
guntur  imperfecU  ad  idolothyta  vitanda,  nec 
eis  indulgetur,  quod  alios  scandahzent,  aut 
suas  concupiscentias  non  refraenent;  sibi 
ipsi  eUam  contradicit,  quia  cum  supra  do- 
cuerit,  abstinentiam  imperfectis  magis  com- 
petere  quam  perfectis,  propter  quod  dicit 
absUnentiam  vini  injunctam  sacerdotibus 
veteris  TestamenU,  non  novi ;  nunc  seipsum 
redarguens  dicit,  quod  absUnentia  viris  per- 
fecUs  prcecipitur,  et  (c)  imperfectis  indulge- 
tur.  In  quo  dum  uno  destruit  brevi  sermone 
quidquid  supra  construxerat,  manifeste  de- 
clarat,  quod  qui  studio  contentionis  deservit, 
dum  arcu  tenso  doloso,  per  sagittam  sermonis 
emissam,  alterum  vulnerare  satagit,  justo 
Dei  judicio  semetipsum  prius  ipse  configit. 

(rt)  Forte  leg.  qui.  —  (b)  Leg.  aberrat.  —  (c)  Suppl. 
coQtrarium. 


448 


APOLOGI^ 


CAPUT  III. 


In  quo  jejunii  arctitudo  ut  consona  perfectioni 
defenditur,  et  ejus  multiplex  commendatio  sub- 
infertur. 

Satis  evidenter  per  determinata  patet,  ut 
cretlimus,  jejunii  arctitudinem ,  velut  absti- 
nentiai  eulmen,  evangelicae  perfectionis  stru- 
cturae  non  modicum  praestare  munimen. 
Yerum,  quia  contentionis  amator  adversus 
ipsius  prairog-ativam  novum  disputationis 
certamen  aggreditnr,  stultitiae  sua?  respon- 
dere  compellimur,  ut  simplices  a  perfectione 
non  revocet,  nec  sibi  sapiens  esse  videatur. 
Etenim  cum  is,  contra  quem  scribit,  nullani 
de  jejunio  menlionem  fccerit,  sicut  ipsemet 
recognoscit;  quia  taiiien  alius  praedicans 
fuit  de  jejunii  perfectione  locutus,  nova  eum 
disputatione  confutare  conatur,  quasi  ei  non 
sufficiat  agere  contra  unum;  qiiin  potius, 
Ismaelitico  '  more,  manum  erigit  contra  om- 
nes,  ut  justo  Dei  judicio  manus  sit  omnium 
contra  eum.  Et  quidem  quod  vir  peritus,  ut 
iste  fatetur,  docuit,  Christum  jejunando  solis 
perfectis  ,  et  comedendo  solis  imperfectis 
exempltim  dedisse  ,  nuUatenus  videtur  esse 
credibile ,  cum  omnibus  constet ,  quod  tam 
jejunare  quam  comedere  fieri  potest,  non 
solum  perfecte  et  imperfecte  ,  verum  etiam 
bene  et  male  ,  et  sancte  et  impie,  secundum 
rationem  diversorum  fmium  et  circumstan- 
tiarum.  In  hoc  taraen  est  diETerentiainter  je- 
junia  servare,  et  jejunia  solvere,  quod  pri- 
mum  de  se  est  difficile  et  arduum  ,  ac  de  se 
efficax  ad  repressionem  carnalis  libidinis  et 
exercitationem  spiritualis  virtutis ,  et  ideo 
de  ratione  sui  generis  bonura,  et  ad  perfec- 
tionera  ordinatura.  Secundum  autem,  scilicet 
jejunia  solvere ,  facile  est  et  carni  suave,  et 
ad  quod  inchnatur  mentalis  inflrmitas ,  et 
ideo  imperfectum  de  se,  quamvis  et  perfecte 
fieri  possit,  ratione  circumstantise  supperad- 
ditae,  utpote  cum  a  viro  perfecto  fit,  ratione 
debihtatis  proprise ,  vel  condescensionis  fra- 
ternae.  Fatemur  igitur  una  cum  illo,  contra 

'  Gen.,  XVI,  12. 


PAUPERUM 

quem  scribit ,  quod  loquendo  de  natura  hu- 
jusmodi  actuum  ,  perfectius  est  jejunia  ser- 
vare,  quam  solvere,  et  quod  (Ihristus  onmis 
virtutis  exemplar,  et  pro  tempore  jeju- 
navit ,  et  pro  tempore  jejunia  solvit  :  ut 
in  primo  austeritatis  vitae  praeberet  exem- 
plum ;  et  in  secundo  humanae  infirmitati 
praestarct  solatium.  Propter  quod  et  pri- 
mum  fuit  rigoris ,  secundum  condescen- 
sionis,  ulruraque  tamen  perfectum  in  Chri- 
sto ,  quia  ex  perfectissiraa  charitate  proces- 
sit.  Nam  condescensio,  ut  ex  praedetermina- 
tis  est  evidens,  nuham  imperfectionera  ponit 
in  condescendente,  sed  in  eis  solum  quibus 
condescenditur ,  vel  in  ipso  genere  actus. 
Hoc  si  voluisset  calumniator  advertere ,  va- 
rios,  in  quos  incidit,  falsorum  dograatum 
dechnasset  errores.  Nam  super  falsura  pri- 
mo  se  fundans ,  falsi  criminis  impositione 
catliolici  doctoris  verba  depravat ;  sed  et 
verisimili  quadam  distinctione  raodorura  je- 
junandi,  erroris  sui  versutias  occultat ;  tan- 
dem  fraudulenta  commendatione  solutionis 
jejunii,  carnahs  lasciviae  venena  propinat. 
Aggrediens  igitur  eum  contra  quem  scribit, 
priraum  redarguit  tanquam  haereticum  et 
praesumptuosum ,  et  verae  perfectionis  ini- 
micum.  Surama  autem  persuasionis  suae, 
qua  velut  haereticum  confutare  conatur, 
haec  esse  colhgitur  :  quia  si  Christus  ahqua 
fecit ,  quibus  exemplum  praebuit  perfectis 
tantummodo,  tunc  sequitur  quod  invidus 
fuerit,  quia  perfectionem  imperfectisinvidit. 
'  Item  si  ahqua  fecit  tantum  imitanda  imper- 
fectis,  cum  illa  non  potuerunt  esse  perfecta, 
aut  Christus  duas  habet  personas  ,  quarum 
una  fecifperfecta,  alia  imperfecta,  secun- 
dum  dogma  Nestorii ;  aut  si  Dei  Patris  per- 
fecta  sunt  opera,  et  Christi  imperfecta ,  tunc 
erit  persona  Fihi  minor  persona  Patris,  juxta 
irapietatem  Arii  (a),  sive  Photiui.  Hujus  au- 
tera  sophisticae  ratiocinationis  processus  au- 
ctorem  suum  et  ignorantem  demonstrat ,  et 
impium.  Si  enim  scientiam  haberet,  vel 
quantumcumque  exilem,  manifeste  perpen- 

(«)  Ccet,  cdit.  Arrii,  sicut  et  aliis  in  locis. 


RESPONSIONIS  SECUND^E  CAPUT  III. 


449 


deret,  quod  sicut  universitatis  Creator  diver-     tur  impingere,  manifeste  convincilur  ut  Ne- 
sis  rerum  generibus,  secundum  magis  et     storianus  et  Arianus  (d)  errare.  Verum  nec 


minus,  nalurarum,  virtutum  etoperationum 
nobiliiates  distribuit,  non  solum  absque  ma- 
lignitate  invidiai ,  verum  etiam  cum  multa 
manifestatione  bonitatis  suai;  sic  et  humani 
geueris  Recreator ,  non  solum  absque  invi- 
dia,  sed  etiam  ex  multa  charitatis  benevo- 
lentia,  diversa  largitur  charismatum  dona, 
diversa  revelat  mysteriorum  arcana,  diversa 


his  contentus,  servum  Dei,  contra  quem  scri- 
bit,  tanquam  praesumptuosum  invadit  et  ar- 
guit,  pro  eo  videlicet,  quod,  conlra  prohibi- 
tionem  Apostoli  *,  judicat  alienum  servum, 
in  hoc  quod  manducantes  asserit  imperfe- 
ctos.  Nam  cum  omnis  imperfectio,  ut  dicit, 
sit  reatus,  sit  etiam  configurans  mundo^  sit 
et  displicens  Deo ,  si  quis  manducantes  im- 


graduumetpraelationumofficia,  diversa  tan-  perfectos  dixerit,  hoc  ipso  judicat  et  con- 

dem  virtutum  pra?bet  exempla,  ita  quod  uni  demnat  eosdem,  tanquam  reos  in  seipsis, 

dat  imitari  unum ,  alteri   alterum ,  juxta  mundo  conformes,  et  Deo  displicentes :  quod 

quod  Apostolus  loquens  de  continentiGe  gra-  quidem  asserere,  nil  aliud  est,  ut  dicit,  quam 


dibus  ait  *  :  Uniisquisque  donum  'proprium 
habet  a  Deo.  Insuper,  cum  dicitur,  quod 
CmusTus  aliqua  proposuit  imitanda  perfectis, 
si  sane  saperet,  non  solum  de  illis  intellige- 
ret,  qui  jam  perfecti  sunt,  sed  de  omnibus^ 
qui  cupiunt  esse  perfecti,  sicut  etiam,  Chri- 
stus  adolescenti ,  cum  dixerat  ^  :  U7iU7n  tibi 
deest,  subdit ' :  Si  vis  esse  perfectus,  vade 
et  vende  omnia ,  etc.  Nullis  ergo  semitam 
perfectionis  praecludit ,  nullis  invidet,  nullos 
repellit ;  sed  gradum  statuit  competentem 
his,  qui  ad  perfectionem  satagunt  provehi, 
non  liis  qui  volunt  in  imperfectione  versari. 
Quod  autem  ex  diversitate  operationum  in 
Christo,  vel  minoritate  respectu  operum  Pa- 
tris,  infert  Christum  vel  duplicis  esse  perso- 
nae,  et  (a)  in  ipsa  personalitate  divina  esse 
minorem  Patre,  Nestorii  simul  et  Arii  (&) 
erroneam  sapit  impietatem.  Nunquam  enim 
ex  pluralitate  operationum  sequitur  plurali- 
tas  personarum,  nisi  secundum  Nestorium  ; 
sed  plurahtas  virtutum  et  naturarum.  Nec 
ex  minoritate  operationis  sequitur  minoritas 
in  personaUtate  divina,  sed  in  natura  assum- 
pta,  nisi  secundum  Arium  (c),  qui  ex  hoc, 
quod  Christus  dicit  se  Patre  minorem,  quod 
fideles  intelligunt  secundum  naturam  hu- 
manam ,  infert  inaequalitatem  in  personali- 
tate  et  natura  divina.  Si  igitur  hanc  ratio- 
nem  credit  valere,  dum  errorem  alteri  cona- 

1  I  Cor.,  VII,  7.  —  2  Marc,  X,  21.  —  »  Matth,,  xix, 
21.  —  *  Rom.,  XIV,  4.  —  *  Eccli.,  xxxvii,  3. 

TOM.  XIV. 


msanire,  et  haic  est  summa  rationum  sua- 
rum.  Sed  huicex  adverso  veraciter  dicitur ' : 
Oprasumptio  nequissima,  unde  creata  es 
operire  terram   malitia  ?  Praesumptuose 
enimatquemahgnealienumjudicatservum, 
qui  dicenti  verum,  impingit  mendacium, 
sicut  hic  agit,  cum  id  peritum  hominera 
sensisse  asserit,  quod  falsum  esse  vix  quan- 
tumcumque  imperitus  ignoret.  Quis  enim 
tam  stolidus ,  ut  dicat,  quod  omnis  mandu- 
cans  sit  imperfectus,  cum  hoc  necessarium 
et  commune  sit  omni  viatori ,  tam  perfecto, 
quam  imperfecto,  tam  bono,  quam  malo  ? 
Sed  esto,  quod  quis  dixerit ,  quod  jejunia 
solvere,  sit  actus  imperfectus,  quantum  est 
de  proprio  genere,  non  tamen  ex  hoc  sequi- 
tur,  quod  omnis  jej  unia  solvens  vel  comedens 
sit  imperfectus,  pro  eo  quod,  sicut  saepe  dic- 
tum  est,  circumstantia  potest  esse  personae, 
et  actui  annexa,  quae  ab  omni  imperfectione 
excuset.  Insuper  alia  est  comparatio  actuum^ 
et  aha  personarum.  Unde,  sicutnon  sequi- 
tur,  si  perfectior  est  virginitas  quam  conju- 
gium,  quod  ideo  virgo  sit  semper  perfeclior 
conjugata,  quia  potest  esse  quod  virgo  sit 
impia,  et  conjugata  sit  sancta,  sic  et  ad  eam 
comparationem ,  qua  jejunium  comestioni 
praefertur,  non  sequitur,  quodjejunans  sit 
universahter  comedente  perfectior,  ac  per 
hoc  multo  minus  inferri  potest,  quod  come- 

(a)  Leg.  vcl.  —  (6)  Ccet.  edit.  Arrii.  —  (c)  Item  Ar- 
rium.  —  [d)  Item  Arrianus. 

29 


m  APOLOGlyE 

dens  sit  impeifectus.  Ex  hoc  autcm  quod 
dicit  imperlectioneiB  esse  realum,  rem  mun- 
do  contbrinem,  et  Deo  displicentem,  scquun- 
tur  absurditatCb  innumera).  Nam  cum  vir- 
tus,  charitas  et  justitia  ahquando  sit  imper- 
fecla ,  erit  ergo  reatui  obnoxia ,  conformis 
muudo ,  et  displicens  Deo.  Araphus ,  cum 
ipsum  conjugium  de  sua  ratione  sit  imper- 
fectum,  necessario  sequitur,  quod  sit  culpa- 
bile,  et  disphcens  Deo.  Sed  et  pudicitia  con- 
jugahs,  cum  sit  imperfecta  respectu  virgi- 
nahs,  erit  Deo  disphcens ,  ac  per  hoc  juxta 
Manichaeura  non  erit  matrimonium  a  Deo 
institutum.  Praeterea  si  omnis  imperfectio 
in  artificiato  artifici  disphcet ,  ut  hic  teme- 
rarie  asserit ,  cum  omnia  a  Deo  creata  prius 
imperfecta  fuerint,  quam  perfecta^  universa 
in  suai  productionis  principio  disphcuerunt 
Conditori  suo  :  sed  nuhus  sapienter  operans 
producit  quod  sibi  disphcet;  sequitur  ergo 
quod  prima  rerum  opera  non  sunt  a  Deo  in 
sapientia  facta.  Et  quia  hajc  absurdissima 
suut,  iha,  ex  quibus  sequuntur,  repudianda 
sunt  tauquam  erronea,  et  ex  falso  intehectu 
imperfectionis  procedentia ,  sicut  in  praece- 
dentibus  patenter  ostendimus.  Sed  nec  ista 
contentiosodisputatori  sufficiunt.Nam  adhuc 
prudenteui  virum  tanquam  perfectionis  ho- 
stem  insequilur.  Arguit  enim  :  «  Si  jeju- 
nium  solvere  est  imperfectum ,  senes,  qui 
jejunare  non  possunt,  in  imperfectionem  la- 
buntur.   Simihter  et  corpore  imbecihes  in 
virtute  decrescunt,  cum  tamen  dicat  Aposto- 
lus  S  quod  virtus  in  infirmitate  perficitur. ' 
Insuper,  quod  solventes  jejunium  in  diebus 
dominicis ,  secundum  mandatum  cauonum, 
imperfecti  erunt.  »  Hae  sunt  itaque  rationes 
ipsius  in  quibus  non  tam  ejus,  cui  adversa- 
tur,  impugnat  seuteutiam,  quam  jejuuii  san- 
ctitatera  perfectam.  Cura  enim  nuUus  etiam 
hoc  senserit,  quod  solutio  jejunii  ex  raUo- 
nabih  causa  perfectioni  repugnet,  aut  prse- 
fatae  rationes  omniuo  sunt  frivolae ,  aut  ex 
hoc  imperitis  videntur  probabhes,  quia  nul- 

1  n  Coi\,  xn,  9.-2  Bed.,  in  Luc.  —  *  AugiisL.,  dc 
PiOn.  CoiiJ.,  c.  XXI,  u.  25. 


PAUPEKUM 

lum  perfectionis  opus  est,  quod  intermitti 
potest  salva  perfectione;  ac  per  hoc,  quia 
jejunium  salva  perfechone  intermitti  potest, 
conchidi  posse  videtur,  quod  non  sit  de  per- 
fectionis  integritate.   Et  quoniam  hac  ra- 
tione  ad  irapugnationem  perfectionis  in  con- 
sequentibus  frequenter  se  raunit,  ideo ,  ut 
hac  una  responsione  sophisticatio  ipsius  dis- 
solvatur,  ubique  prudens  lector  advertet, 
quod  actus  ad  perfectionem  spectantes,  qui- 
dara  sunt  intrinseci  et  essentiales,  taraquam 
secundura  se  perfecti,  et  perfectivi ;  quidam 
autem  sunt  exteriores ,  et  ad  perfectionis 
complemenlum  adminiculantes  et  exercita- 
tivi ,  et  horum  quidam  possunt  iutermitti 
pro  loco  et  tempore  salvaperfectione,  qui- 
dam  autem,  nisi  pro  loco  et  tempore  inter- 
terraittantur,  cura  perfectione  stare  non  pos- 
sunt.  Unde  Beda  super  Lucam^ :  «  Quis  nes- 
ciat  viscera  raisericordiae ,  benigitatera,  hu- 
raihtatem  ,  patientiam ,  castitatera  ,  et  his 
simiha ,  sine  uha  teraporura  intercapedine, 
fidelibus  esse  servanda  ?  At  vero  famera, 
sitim,  vigihas,  nuditatera,  lectionera,  oratio- 
nera,  laborem  operandi ,  et  caetera  hujus- 
modi  si  quis  seraper  exequenda  putaverit, 
horura  se  fructu  privabit.  »  Hoc  Beda.  Ad 
hoc  ipsum  facit  quod  dicit  Augustinus,  de 
Bono  conjugali  * :  «  Habebat,  inquit,  Timo- 
theus  virtutem  continendi  a  vino^,  quam  non 
ei  abstuht  Paulus  monendo,  ut  vino  modico 
uteretur,  propter  stomachura,  et  frequentes 
suas  infirmitates  :  ahoquin  perniciose  doce- 
bat,  ut  propter  sahitem  corporis  fieret  in 
animo  damnum  virtutis;  sed  quia  poterat 
ea  virtute  salva  fieri  quod  monebat,  ita  re- 
laxata  est  corpori  utihtas  bibendi ,  ut  raane- 
ret  in  animo  habitus  continendi.  »  Haec  Au- 
gustinus.    Ex  quibus  patenter   cohigitur, 
quod  opus  virtutis  iuterraitti  potest  virtute 
salva,  ac  per  hoc  etiara  opus  perfectionis, 
ipsa   perfectione    servata.   Ad    pahiandam 
quoque  absurditatem  sui  dogmatis,  qui  je- 
junium  a  perfectione  sequestrare  contendit, 
sex  differentias   jejuniorum    distinguendo 
subnectit.  Dicit  enim  quod  sex  modis  contin- 


RESPONSIOiNIS  SECUiND^  CAPUT  III. 

git  jejunare  :  prlmo,  causa  laudis  humanae  ; 
secundo ,  causa  avariliae  :  t(!rtio^  causa  con- 
cupiscentiae  refra^naudae ;  quarto ,  ex  abuu- 
danti  misericordia  ad  danduin  exemplum; 
quinto,  ad  designandura  mysterium ;  sexto, 
propter  gerenduni  alils  morcm  ,  et  scanda- 
lum  vitandum.  Haecautem  distiuctio,  super- 
ficialiter  considerata,  erroneam  ipsius  sen- 
tentiam  palliare  videtur;  sed  diligenti  exa- 
minatione  discussa,  propalare  cognoscitur. 
Nam  ex  his  sex  modis  duos  secundum  veri- 
tatem  dicit  competere  liypocritis  et  avaris ; 
tertium,  scilicet  causaconcupiscentise  refrae- 
nandae,  competere  asserit  perfeclis  et  imper- 


451 

sitionis,  has  mentis  tenebras  incurrit,  ut  nec 
sibi  ipsi  consentiat,  qui  a  veritate  discordat. 
Quanquain  cnim  Christus  nuUas  concupis- 
centias  habuit,  suo  tamen  Jejunio  exem- 
plum  nobis  ceitandi  per  jejunium  contra 
concupiscenLias  dedit,  sicut  dicit  Hierony- 
mus  ^  :  «Salvator  generis  humani,  qui  vir- 
tutis  et  conversationis  suae  nobis  exemplum 
reliquit,  post  baptismum  statim  assumitur  a 
Spiritu,  ut  pugnet  contra  diabolum ;  et  ta- 
men  hoslis  antiquus,  post  quadraginta  die- 
rum  jejunium,  per  cibum  molitur  insidias.» 
Glossa  etiam,  super  illud  Matthaii «  :  Dmc- 
tus  est  Jesus  indesertum,  etc.  «Jejunat,  ut 


fectis,  quia,ut  dicit,in  quantumvis(a)sancto     tentetur;  tentatur,  quia  jejunat;  et  exem- 


remanet  aliquid  de  concupiscentiis  evincen- 
dis;  et  post  subdit,  quod  hoc  jejunium 
Christus  non  assumpserit;  et  tcrtio  subjungit^ 
quod  hoc  jejunium  magis  imperfecto,  quam 
perfecto  monacho  compelit. 


plum  jejunandi  nobis  dat.  »  Et  aha  Giossa 
ibidem  '  :  «  Hic  est  ordo  rectae  conversalio- 
nis,  ut  post  acceptam  Spiritus  sancti  gra- 
tiam,  contra  diabolum  arctius  accingamur.» 
Ex  quibus  colligitur,  quod  Cliristus  simul 


Sed  hoc  tertio  loco  diclum,  ei  quod  primo  exemplum  jejunandi,  et  pugnandi,  dedit  ho- 

posuerat,  aperte  contradicit.  Nam  si  in  quan-  minibus.  Sed  hoc  exemplum  certum  est  nos 

tumcumque  perfecto  aliquid  remanet  de  con-  sequi  non  posse  per  primum  et  secundum 

cupiscentiis  evincendis,  cum  plene  vincere  jejunandi  modum,  in  quibus  deest  justitia; 

ac  domare  concupiscentias  magis  competat  nec  per  quartum,  quintum  et  sextum,  qui- 

perfecto,  quam  imperfecto,  magis  ei  compe-  bus  non  jejunatur,  ut  contra  hostempugne- 

tit  modus  hic  jejunandi,  ubi  corporalium  tur  :   restat  igitur  quod  exemplum  dedit 

virium  imbecillitas  non  obsistit.  Unde  Hie-  quantumadtertiummodum.Undeet  Ambro- 

ronymus,  Hilarionis  perfectissimi  monachi  sius,  in  libro  de  Laudejejunii^:  «Praeliatus 

vitam  describens  *  :  «  A  sexaginta  quatuor  est  Christus  ut  vinceret,  non  quod  ipse  ege- 


annis,  inquit,  usque  ad  octoginta  (6)  pane 
abstinuit  incredibili  fervore  mentis,  sicque 
complens  ordinem  vitae  nunquam  ante  solis 
occasum  solvit  jejunium.  »  Porro  in  eo  quod 
dicit,  Christum  non  dedisse  exemplum  hoc 
modo  jejunandi,  aperte  contrarium  est  ei, 
quod  in  praecedenti  capitulo  scripsit.  Dixit 
enim  ibi,  quod  Christus  exemplum  absti- 
nendi  ad  domandas  concupiscentias  praebuit. 
Mirum  certe,  si  homo  fuit  alicujus  intelU- 
gentiae,  aut  saltem  memoriae,  qui  haec  scri- 


ret  certamine ,  sed  ut  nobis  formam  bellandi 
praescriberet,  et  postea  daret  gratiam  trium- 
phandi.  Certamen  nostrum  jejunium  est. 
Denique  jejunavit  Salvator,  et  sic  ad  eum 
tentator  accessit ;  et  primum  gulae  direxit 
spiculum,  et  cibum  velut  escam  laquei  prae- 
tendit.  Dominus  jejunium  praetuht,  ut  la- 
queos  tentatoris  sui  vinculaque  dissolveret. 
IIlo  laqueo  Adam  fuit  strangulatus ;  hac  ab- 
solutione  diabolicae  quaestionis  omnis  homo 
est  liberatus.  »  In  his  tam  clare  sacer  Am- 


psit,  quomodo  repente  oblitus  eorum  quae  brosius,  siquidforte  obscurum  est,  explicat, 
dixerat,  paucis  interpositis,  contrarium  dog-  ut nemo  nisi  mente  obstinatus  obsistat.  Unde 
matizat.  Justo  tamen  judicio  supernae  dispo- 

—  *  Gloss.,  ex  Bed.  m  Matth.,  iv.  —  »  Ambros.,  de 
1(J.,  ad       Elia  et  jej.,  c.  I.  —  (a)  Al.  quantovis.  ~  (b)  Ita  apud 


*  Hieron.,  Vit.  Hilarion.,  col.  m.  323. 


Derneiriad.,  epist.  viil,  col.  m.  11.—  ^  Matt/i.,  iv,  1. 


Hieron.  Caet.  edit.  Bonav.  octuaginta. 


452  APOLOGliE 

et  ipse  liostis  jejunii  m  quarto  jejuuantli 
modo,  qui  videlicet  esl  ex  abundanti  mise- 
ricordia,  asserit  Christum  dedisse  jejunandi 
exemplum  non  solum  pcrfectis,  sed  etiam 
imperfeclis.  In  quo  siquidem,  aut  intendit 
dicere  quod  exemplum  jejunandi  dedit  no- 
bis,ut  jejunemuspro  exbibenda  abis  mise- 
ricordia,  sicut  jejunaverunt  Moyses,  Elias, 
Daniel,  et  alii  propbetae,  ettuncfalsumdicit, 
quia  abundans  misericordia  non  competit 
imperfectis,  sed  perfectis;  aut  ut  jejunemus 
pro  superanda  pugna,  et  luncquidem  verum 
dicit,  sed  sibiipsi  aperte  contradicit.  Quod 
etiam  facit  in  sexto  jejunandi  modo,ubi  dicit, 
quod  perfecti  concupiscentias  babentes  edo- 
mitas,  jejunio  non  astricti,  jejunabantsecun- 
dum  morem  illorum  cum  quibus  vivebant : 
ubi  contradicit  ei,  quod  paulo  ante  prae- 
dixerat,  quod  in  quantumvis  (a)  perfecto  re- 
manet  aliquid  de  concupiscentiis  evincendis. 
Contraditit  insuper  veritati  :  nam  Paulus 
Aposlolus,  qui  ad  apicemsummaB  perfectio- 
nis  pervenerat,  castigare  se  dicit  ^  corpus 
proprium,  et  in  servitutem  redigere,  non 
tam  pro  gerendo  aliis  more,  quam  pro  su- 
perando  hoste  domestico,  sicut  expresse  dicit 
Hieronymus  in  auctoritate  superius  posita  ^ 
Quis  etiam  quantumcumque  sanctus^  nisi  sit 
actu  infirmus,  vel  corpore  debilis,  ab  his  je- 
juniis,  ad  quse  se  obligavit  per  regulae  vo- 
tum,  vel  ab  his  quse  universaliter  servanda 
sancta  mater  Ecclesia  statuit,  ex  sua  quan- 
taUbet  perfectione  absolvitur?  Quis  sanae 
mentis  hoc  senserit?  quis  docere  praesump- 
serit?  nullus  certe,  ut  credimus,  nisi  sancta3 
matris  Ecclesiae  statuta  contemnat, 

Dehinc  ut  {b)  suam  fmalem  declaretinten- 
tionem,  quae  non  ad  jejunium  servandum, 
sedpotiusadsolvendumconaturinducere,sex 
modos  assignat  solutionis  jejunii,  quorum 
primum  dicit  illicitum,  secundum  imperfec- 
tum,  quatuor  sequentes  modos  dicit  esse  per- 
fectorum.  In  quibus  plura  interserit  perver- 
sorum  seminaria  dogmatum,  quae  ad  prae- 

1  I  Co7',,  u,  27.  —  -  Hieronym.j  ad  Demetnad., 
epist.  vin,  col.  ui.  71.  —  ^  Ambros.,  de  Elia  et  jej., 


PAUPERUM 

sens  indiscussa  relinquiraus,  ne  legentium 
animos  prolixitale  gravemus.  Iloc  tamen 
praetereundum  non  est,  quod  cum  supra  sex 
modos  jejimandi  distinxerit,  in  quibus  qua- 
tuor  posuit  licitos,  et  illos  indifferenter  com- 
petere  perfectis  et  imperfectis,  deinde  sex 
modos  subnectit  solvendi  jejunium,  ex  qui- 
bus  unum  imperfectisattribuit,  quatuor  vero 
rehquos  modos  perfectis  maxime  competere 
dicit,  manifeste  declarat  ejus  sententiae  se 
esse,  quod  viris  perfectis  magis  competat  je- 
junia  solvere,  quam  servare.  In  quo  et  im- 
pietatem  transcendit  Joviniani  haerelici,  qui 
sacrae  jejuniorum  observantiae  moderatam 
ciborum  sumptionem  ausus  non  fuit  praepo- 
nere,  sed  aequare.  Legat  igitur,  si  dignetur, 
veracium  scripta  Doctorum,  in  quibus  ma- 
gnis  nequaquara  praeconiis  solutio  jejunio- 
rum  extollitur^  sed  miris  laudibus  observan- 
tia  commendatur.  Hanc  enim  sacer  Ambro- 
sius  in  libro  de  Jejunio,  non  tam  miseriae 
hujus  saeculi  fore  asserit,  quam  innocentiae 
Paradisi ,  cura  ait ' :  a  Itaque  ne  terrenura 
quis,  aut  novellum  putet  esse  jejunium,  pri- 
mususus  mundia  jejunio  coepit,  quandolux 
clara  resplenduit.  »  Et  infra  * :  «  Ubi  cibus 
coepit,  ibi  finis  factus  est  mundi.  Ubi  ccepit 
sua  incrementa  nescire,  ibi  cceperunt  divina 
circa  eura  opera  feriari.  Quo  judicio  declara- 
tum  est,  quod  per  cibos  mundus  haberet  im- 
minui,  per  quosdesiit  et  augeri.^  Et  ut  scia- 
mus  novellum  non  esse  jejunium,  primam 
in  Paradiso  legemconstituitde  jejunio  :  scie- 
bat  euim  quod  per  escam  culpa  haberet  in- 
ferri.  »  Idem  etiam  libro  eodem  jejunium 
comparat  vitse  coelesti  :  « Merito , »  inquit  ®, 
((  Eliam  dignura  coelo  divina  judicavit  sen- 
tentia,  ut  cura  ipso  raperetur  corpore,  quo- 
niam  coelesti  vita  vivebat  in  corpore,  et  su- 
pernae  usura  conversationis  exhibebat  in  ter- 
ris.  "^  Quid  est  enim  jejunium,  nisi  substantia 
ccelestis?  Jejunium  refectio  animae,  et  cibus 
mentis  est.  Jejunium  vita  angelorum  culpae 

c.  IV,  n.  6.  —  "  Ibid.  —  "  Ibid.,  n.  7.  —  « Ibid.,  c.  ii, 
n.  3.  —  '  Ibid.,  c.  iii,  n.  4. 

(a)  Al.  quantovis.  —  (6)  Ccet.  edit.  deesl  ut. 


RESPONSIONIS  SECUNDiE  CAPUT  III.  453 

mors,  excidium  delictoruLa,  reniedium  salu-  inflammatum,  sed  coelesti  miserationc  cou- 

tis,  radix  gratise,  fundamentum  castitatis.  versum,  ut  poena  in  impium  retorqrieretur, 

Hoc  ad  Deiim  gradu  citius  pervenitur  :  hoc  et  Iionor  sacris  redderetur  altaribus.  *  Est 

gradu  Elias  ascendit,  antequam  curru  ;  in  ergo  jcjunium  reconciliationis  sacrificium , 

hac  virtuteet  spirilu  Eliae  venit  Joannes ;  de-  virtutis  incrementum,  quod  fecit  etiam  foe- 

nique  et  in  deserto  ille  vacavit  jejuniis.  Et  minas  fortiores.  »  Per  jejunium  etiam   im- 

ideo,  qui  vitse  humanse  possibilitatem  con-  petratur  perfecta  intelligentia  veritatis.  Pri- 

tinentia  supergressus  fuerat,  non  homo,  sed  mo  quidem  in  operandis,  cujusmodi  est  ve- 

angelus  oBstimatus  est.  »  In  his  Arabrosius  ritas  divinae  legis,  sicut  dicit  Ambrosius , 

sacer  jejunium  comparat  angelicse  vita;,  et  ubi  supra  :  «Moyses,  »  inquit,  *  «  de  jejunio 

quidemsatisdigne.  Cum  enim,  sicutait  Dio-  legem  dedit,  ipsumque  jejunantemnon  vo- 

nysius,  hierarchiee  coelestis  triplex  sit  actus,  ces  magnee,  non  fulgura,  et  nubes  tenebrosa, 

purgatio  scihcet,  illuminatio  et  perfectio,  et  fumigans  Sina  perterruit.  Neque  enim 

et  ad  haec  tria  per  jejunii  observantiam  per-  introisset  in  nubem,  et  vocem  Dei  loquentis 

veniatur;   sancte  jejunantium   vita  magis  de  medio  ignis  sine  periculo  salutis  audisset, 

ccelestis  esse  perhibetur,  quam  terrena.  Per  nisi  munitus  armis   jejunii.   Quadraginta 

jejunium  enim  obtinetur  perfecta  custodia  enim  diebus  jejunavit  in  monte,  ut  legem 

sanctitatis.  Primo  quantum  ad  declinatio-  acciperet  a  Domino  Deo  nostro.  Et  in  siipe- 

nem  carnalium  vitiorum,  sicut  ait  Hierony-  rioribus  quidem  montis  lex  dabatur  Moysi 

mus  ad  Demetriadem  * :  «  Post  cogitationum  jejunanti,  in  inferioribus  populo  mandu- 

dihgentissimam  cautionem,  jejuniorum  tibi  canti,  praevaricatio  sacrilega  accendebatur 

arma  sumenda  sunt ,  et  canendum  cum  Da-  epulantium.  Quo  spectaculo  motus  Moyses, 

vid* :  liumiliam  injejmio  animam  meam.  fregit  tabulas,  indignum  judicans,  ut  ebrio 

Et  '  :  Cinerem  tanquam  panem  manduca-  populo  lex  daretur.»  Impetratur  etiam  per 

bam.  »  Et  paulo  post  :   «  Ignita  sunt  diaboli  jejunium  intelligentia  veritatis  in  speculan- 

jacula,  qua3  simul  vulnerant,  et  inflammant,  dis,  juxta  quod  dicit  Hieronymus  contra  Jo- 

et  a  rege  Babylonis  tribus  pueris  prajparan-  vinianum  *"  :  «  Daniel,  atque  tres  pueri  re- 

tur.  *  Sed  quomodo  ibi  quartus,  speciem  ha-  velationem  somniorum  jejunio  merentur, 

hens  quasi  filii  Dei  %  immensos  mitigavit  pastique  leguminibus,  pulchriores,  et  pru- 

ardores,  sic  et  in  animo  virginali,  rore  coe-  dentiores  inveniuntur.  »  Eodem  quoque  li- 

lesti,  et  jejuniorum  frigore,  puellaris  calor  bro  *' :  «  Elias  quadraginta  dierum  jejumo 

extinguilur,  et  humano  corpori  angelorum  praeparatus,  Deum  vidit  in  monte  Oreb,  au- 

conversatio  impetratur  (a).  »  Dehinc  propter  divitque  ab  eo  ^^ :  Quid  tu  hic  agis,  EliaF 

debellationem  spiritualium  hostium,  juxta  Multo  familiarior  vox  ista,  quam  illa  in  Ge- 

illud  Ambrosii,  ubi  supra\- «  Judith  jeju-  nesi '^ :  Ubi  es,  Adam?  Illa  enim  pastum 

nans  omnibus  diebus  viduitatis  suse,  his  ar-  terrebat  et  perditum,  haec  jejunanti  famulo 

mis  munita  processit,  omnem  Assyriorum  blandiebatur.  »  Denique  per  jejunium  ac- 

circumvenitexercitum,  sobrii  vigoreconsilii  quiritur  constantia  virtutis.  Primum  qui- 

abstuUt  Holofernis  caput,  servavit  pudici-  dem  ad  faciendum  ardua,  juxta  quod  Am- 

tiam,  victoriam  reportavit.  ^  Esther  quoque  brosius,  ubi  supra'* :  «Magna  est  virtus  je- 

pulchrior  facta  jejunio,  omne  genus  suum  junii.  »  Denique  tam  speciosa  militia  est,  ut 

a  persecutione  liberavit,  ita  ut  regem  sibi  jejunare  delectaret  et  Christum ;  tam  valida, 

faceret  esse  subjectum  :  non  hbidinis  ardore  „  gj,  _  ,  ,1,1^.^  e.  vi,  n.  i6.  -  i»  Hieronym.,  adv. 

>  Hieron.,  ad  Demetriad.,  ubi  sup.  prox.  —  s  Psal.  Jovinian.,  lib.  II,  col.  m.  101.  —  »  Ibid.,  paulo  supe- 

XXXIV,  13.  —  3  Psal.  ci,  10.—  *  Hieron.,  ubi  sup.,  rius.  —   '^  111   lieg.,  xix,  9.  —   '»  Gen.,  iii,  9.  — 

col.  m.  72.  —  *  Dan.,  ut,  92.  —  «  Ambros.,  de  Elia  *'  Ambros.,  ubi  sup.,  c.  ii;  n.  2. 
et  jej.,  c.  IX,  n.   29.  —  '  Ibid.,  n.  30.  —  »  Ibid.,  (a)  lla  apud  Hieron.  Ccet.  edit.  Bonav,  imperatur.' 


454 


iit  ad  copliim  homines  elevaret.  Et  ut  tam 
humanis,  quam  divhiis  utar  exeraplis,  Elias 
jejuno  ore  coelum  clausit,  *  jejunus  filium 
viduse  ab  inferis  suscitavit,  jejunus  pluvias 
ore  deposuit,  jejunusignes  deduxit  de  coelo, 
jpjunus  curru  est  raptus  in  coelum,  et  qua- 


MH)LOVAJE  PAUPERUM 

tia  comprimU,  meniem  elevat,  virtutem  lar- 
gitur  et  pnemia.  Et  Augustiuus  in  quodam 
sermone  '■  :  «  Jejunium,  iuquit,  purgat  men- 
tem,  sublevat  sensum,  carnem  spiritui  sub- 
jicit,  cor  iacit  contrilum  et  humiUatum,  quod 
Deus  non  spernit,  concupiscentiae  nebulas 


draginta  dierum  jejunio  divinam  acquisivit     dispergit,  Ubidinum  ardores  extinguit,  cas- 


praesentiam.  Tunc  denique  phis  meruit, 
quando  plus  jejunavit.*  Quis  exhumanavir- 
tute  igneos  equos  et  currus  potuisset  ascen- 
dere,  nisi  qui  naturam  humanam  corporis 
incorruptibihs  jejunii  virtute  mutasset?» 


titatis  lumen  accendit,  verbositatem  non 
amat,  divitiarum  superfluitates  abdicat,  su- 
perbiam  calcat,  humihtatem  coramendat.  » 
Ambrosius  etiam_,  ubi  supra  "^  :  «  Jejunium 
continentise  magisterium  est,  pudicitiae  dis- 


Dat  etiam  virtutem  superandi  adversa,  sicut     ciphna,  humihtas  mentis,  castigatio  carnis, 


idem  Ambrosius  dicit  ibidem  '  :  «  Est  quae- 
dam  creaturae  natura,  quam  adamantium  [a) 
vocant,  nullo  facihs  igne  consumi,  qua?  im- 
posita  focis  ignescit ,  ilhco  sublata  de  flam- 
ma,  tanquam  aquarum  infusione  munda 


forma  sobrietatis,  norraa  virtutis,  purificatio 
animae,  miserationis  expensa,  lenitatis  in- 
stitutio,  castitatis  origo,  senum  gratia,  cu- 
stodia  juventutis.  »  Haec  de  jejunh  laude 
diff^usius  diximus,  ut  carnaUter  sapientis  ho- 


resplendet.  Taha  erant  puerorum  Ilebraeo-  minis  et  intehectus  iustruatur,  et  inflamme- 

rum  corpora,  quae  jejunio  in  adamantii  (I!))  tur  affectus,  quatenus  suum  recognoscens 

transformata  naturam,  vapore  ignis,  non  ad  errorem,  in  jejunio,  fletu  et  planctu  conver- 

dispendium  sui ,  sed  ad  gratiam  mutaban-  tatur  ad  Dominum  :  super  quo  Patri  raise- 

tur(c).*Danielquoquetriurahebdomadarum  ricordiarum  sacrificium  devotae  precis  offe- 

jejunio  leones  edocuit  jejunare,  missus  in  rimus,  ut  sicut  de  ipsius  subversione  dolui- 

lacum,  et  in  adamantinam  sohditatem  absti-  mus  hactenus,  ita  de  conversione  in  pos- 

nentiae  rigore  membra  duratus  non  patuit  terum  gaudeamus. 
vulneri.  Sic  eum  constrinxerant  jejunia,  ut 


i 


in  ejus  corpore  ferarum  raorsibus  locus  esse 

non  posset.  Clausa  tenebant  feri  leones  ora, 

quae  abstinentiae  propheticae  sanctitas  cora- 

primebat,  ut  ea  ferae  aperire  non  possent , 

veluti  [d)  quibusdam  vincuhs  ahigata.  »  Ex 

his  igitur  et  ahis  praedictis  cohigitur,  quod 

cum  per  jejunium  obtineatur  perfectio  san- 

ctitatis,  sapientiae  ot  virtutis,  per  quae  mens     Christum   Jesum ,  sapiens  ihe   architectus 

humana  purgatur,  ihuminatur  et  perficitur     Apostolus  Paulus  ad  Corinthios  asserit,  do- 

instar  hierarchiae  coelestis,  ab  oranibus  de-     cens»  fundajnentum  aliud  poni  non  posse 

bet  servari  et  appeti,  sed  maxime  ab  his,  qui     pra:ter  id^  quod  positum  est,  quod  est  Chri- 


RESPONSIONIS  TERTI;E 

CAPUT  PRIMUM 

In  quo  voluntaria  et  penuriosa  paupertas  funda- 
mentum  evangeliccB  perfectionis  astruitur,  et  qum 
huic  videri  possunt  contraria,  dissolvuntur. 

Christianse  rehgionis  fundamentura  esse 


cupiunt  esse  perfecti.  Unde  et  haec  tria  bre- 
viter  exprimit  Gregoriana  iha  praefatio  % 
qua  dicitur,  quod  Deus  corporali  jejunio  vi- 

>  Ambros.,  ubi  sup.,  c  n,  n.  3.  —  *  Ibid.,  c.  iir, 
n.  4.  —  3  !bid.,  c.  Vii,  n.  19.  -  *  Ibid.,  n.  20.  — 
5  Praef.  quadrages.  —  *  Imo  auctor  serm.  lx.xiii, 
n.  1,  inler  Oper.  Aug  ,  Append.  tom.  V.  —  '  Ambios., 
ubi  sup.,  c.  v.ii,  u.  22.  —  M  Cor.,  Ill,  11.—  ^  IleLr., 
M,  l.  —  ••  EiJics.,  IV.,  IT. 


stus  Jesus.  Hoc  quidem  in  nostro  intehectu 
cohocatur  per  fidem,  quam  idera  Apostolus 
dicit  ad  Hebrceos  °,  rerum  sperandarum  esse 
suhstantiam ;  in  affectu  vero  per  charitatem, 
de  qua  idem  ad  Ephesios  scribit  ^" :  In  chari- 

(«)  In  originali  amantium.  Apud  Ambros.  edit. 
Bisont.  amiantum.  —  (6)  Item  amantii  vel  amianti.  — 
(c)  hi  orig.  utebanlur.  —  {d)  Uem  meriti.  —  (e)  Coet. 
edit.  qiiia. 


RESPONSIONIS  TERTIiE  CAPUT  I. 


455 


tate  radicati  et  fundaii,  fundamento  ipsam 
comparans  et  radici.  Ut  igitur  haec  duo  jun- 
gantur  in  uuum,  cliristianai  religionis  fun- 
damentum  et  radix  est  fides,  quse  per  cha- 
ritatem  operatur,  sicut  et  Glossa,  super  illud  : 
Fundamentum  aliud,  etc,  dicit  * :  «  Fides, 
qua?  per  dilectionem  operatur,  in  fnnda- 
mento  posita,  neminem  perire  permiltit.  » 
Huic  autem  fundamento,  sive  radici,  directe 
adversatur  cupiditas,  de  qua  scribitur  ad  Ti- 
motheum  - :  Radix  omnium  malorum  est  cu- 


hylonis  fundamentum  evertitur,  recta  potest 
ratione  conchidi,  quod  perfectionis  evange- 
hcae,  per  quam  Christo  configuramur,  et 
complantamur,  et  habitaculum  ejus  effici- 
mur,  ipsa  paupertas  spiritus,  secundum 
quamdam  analogiam  et  cohaerentiam  ad 
prEedicta,  radix  est  et  fundamentum.  Pro- 
pter  quod  et  Christus  cum  ad  perfectionem 
discipulos  informaret  in  monte,  tanquam 
novae  Jerusalem  descendentis  de  coelo  fun- 
damenta,  perfectionis  videUcet  evangelicae 


piditas,  quam  quidam  appetentes  erraverunt     limina,  in  montibus  sanctis,  montibus  sciU- 


a  fide.  Ex  hac  nempe  radice,  cum  annexa  sibi 
superbia,  universa  mala  sibi  origiuem,  fo- 
mentum  et  incrementum  suscipiunt;  propter 
quod  civitatis  Babylonicae  fundamentum  ab 
Augustino  esse  perhibetur.  Omnium  itaque 
bonorum  origo,  et  novae  civitatis  Jerusalem 
fundamentum  et  fundator  Christus  Jesus, 
qui  in  hoc  apparuit  ^  ut  diaboh  dissolveret 
opera,  hujus  cupiditatis  oppositum  summo 
debuit  affectu  complecti,  exemplo  ostendere, 
et  verbo  praedicare.  Et  quoniam  cupiditatis 
vitium  et  inordinatio  radicatur  in  affectu 


cet  apostohcis  collocans ,  inter  caeterarum 
virtutum  gloriosa  praeconia,  a  sanctae  pau- 
pertatis  excellentia  sumit  initium,  dicens  *  : 
Beati  pauperes  spiritu,  quoniam  ipsorum 
est  regnum  ccdorum.  Dehinc  tribuens  de 
perfectionis  aggressione  consilium,  primum 
ad  hanc  suo  invitat  exemplo,  dicens  '^  :  Si 
vis  perfectus  esse,  vade,  et  vende  omnia  quce 
habes,  et  da pauperibus,  ct  veni,  sequereme. 
Quem  locum  tractans  Hieronymus  ait  *  : 
«  ApostoUci  fastigii  est,  perfectaeque  virtutis, 
omnia  vendere  et  pauperibus  distribuere,  et 


mentis,  occasio  vero  et  fomentum  sumitur  sic  levem  atque  expeditum  cum  Christo  ad 

a  rebus  extra  possessis,   ideo  necesse  est,  ccelestia  subvolare.  »  Cum  autem  circa  bono- 

quod  perfecta  radicis  hujus  avulsio  utrum-  rum  temporalium  possessionem  duo  consi- 

que  respiciat,  ut  avaritise  rubiginosa  affec-  derarecontingat,  dominiumsciUcet,etusum, 

tio,  et  subslantise  terrenas  iUecebrosa  pos-  sitque  usus  necessario  annexus  vitae  prae- 

sessio,  tam  sprituaUter,  quam  corporaUter  senti,  evangeUcae  paupertatis  est  possessio- 

abdicentur.   Unde  super  illud  Mattha^i  *  :  ues  terrenas  quantum  ad  dominium  et  pro- 

Dixit  Simon  Petrus  ad  Jesum :  Ecce  nos  re-  prietatem  derelinquere,  usum  vero  non  om- 

liquimus  omnia^  dicit  Bernardus  *  :  «  Op-  nino  rejicere,  sed  arctare,  juxta  illud  quod 

time,  et  non  ad  insipientiam  tibi.  Nam  et  dicit  Apostolus  ^ :  Habentes  alimenta  et  qui- 

mundus  transit  et  concupiscentia  ejus,  etre-  bus  tegamm\  his  contenti  simus.  Ex  his  po- 


linquere  haec  magis  expedit,  quam  ab  eis 
dereUnqui.  Et  haec  fugiendarum  divitiarum 
causa  praecipua  est.  quod  aut  vix,  aut  nun- 
quam,  sine  amore  valeant  possideri.  »  Si 
igitur  gemina  haec  abdicatio,  mundi  sciUcet 
et  concupiscentiae  ejus,  quae  etiam  pauper- 
tas  spiritus  dicitur,  ipsa  est  qua  radix  om- 
nium  malorum  perfecte  amputatur,  et  Ba- 

1  Gloss,,  ex  Bed.  in  hunc  loc.  —  '  1  Tim.,  vi,  10. 
3  I  Joan.,  ni,  8.  —  ■*  Matth.,  XIX,  27.  —  s  Imo 
Gaufrid.,  De  colloq.  Simon.  cum  Jesu,  u,  2,  inter  spu- 


test  coUigi  paupertatis  evangeUcae  ratio, 
sciUcet,  quod  ipsa  sit  virtus  temporaUum 
abdicativa  bonorum,  qua  quis  nil  proprium 
habens  sustentatur  de  non  suo.  Et  quoniam 
dupUciter  contingit  rerum  temporalium 
abdicare  dominium,  dupUciter  etiam  su- 
stentari  de  non  suo,  ideo  paupertatis  evan- 
geUcae  duplex  est  modus,  duplexque  per- 

ria  Bern.,  Oijcr.  tom.  II,  edit.  1C90.  —  '^  AJutth.,  v^ 
3,  —  7  Ibid.,  XIX,  21.  —  *  Hieron.,  ad  Demelriad.', 
ubi  sup.,  col.  m.  73.  —  »  1  Titn.,  \i,  8. 


m  APOLOC.liE 

fectio.   Ciim   enim  diiplex   sit  rerum  do- 
minium,  scilicet  privatum,  et  commnne, 
unum  quidem   spectans  ad  determinatam 
personam ,  alterum  vero  ad  determinatum 
collegium,  et  primum  abdicari  possit  re- 
tento  secundo,  possit  etiam  secundum  ab- 
dicari  cum  primo;  duplex  erit  secundum 
hunc  duplicem  modum  paupertalis  perfecta 
professio  :  una  videlicet,  qua  quis  tempora- 
lium  omnium  privato,  seu  personali,  abdi- 
cato   dominio,   sustentatur   de   non   suo, 
id  est,  non  sibi  proprio,  communi  taraen 
jure  cum  aliis  participato  et   simul  pos- 
sesso ;  alia  vero ,  qua  quis  omnium  rerum 
abdicato  dominio,  tam  in  proprio,  quam  in 
communi ,  sustentatur  de  non  suo  ,  id  est, 
non  sibi  proprio,  sed  alieno ,  pie  tamen  et 
juste  ab  alio  sibi  pro  sustentatione  coUato. 
Primae  paupertatis  forma  praecessit  in  turba 
credeutium,  de  qua  in  Actibus  dicitur  ^  : 
Multitudinis  credentium  erat  cor  unum  et 
anima  una,  nec  quisquam  eofum,  quce  pos- 
sidehat ,  aliquid  suum  esse  dicehat,  sed 
erant  illis  omnia  communia.  Queni  Scrip- 
turae  locum  tractans  Hieronymus  ad  Deme- 
triadem,  dicit  ^ :  «  In  Actibus  Apostolorum, 
quando  Domini  nostri  Jesu  Christi  calebat 
cruor,  etfervebatrecens  incredentibusfides, 
vendebant  omnes  possessiones  suas,  et  pre- 
tia  earum  ad  Apostolorum  projiciebant  pe- 
des,  ut  ostenderent  pecunias  esse  calcandas, 
et  dabatur  singulis  prout  opus  erat.  »  Hinc 
eliam  tradita  fuit  forma  monasticse  seu  coe- 
nobiticae  vitse;  juxta  quod  Glossa  Bedae  dicit 
ibidcm  :  «  Qui  ita  vivunt,  ut  sint  eis  omnia 
comraunia,  ideo  coenobitse  vocantur.  Quae 
vita  tanto  feUcior  est,  quanto  statum  futuri  se- 
culi  imitatur,  ubi  simt  orania  communia.  » 
Secunda?.  autem  paupertatis  exemplar  et  forma 
in  vita  praecessit  Apostolorum,  quam  per- 
fectionis  magister  Christus  eisdem  instituit, 
quando  ipsos  ad  praedicandum  misit,  sicut 
legitur  in  Matthaeo '  :  Nolite,  inquit,  possi- 
dere  aurum,  neque  argentum,  neque  pecu- 

1  Ad.,  IV,  32.  —  ^  llierou.,  ubi  sup.  prox.,  paulo 
iaterius.   —  ^  Matt/i.,  x,   9-10.  —  *  Ghiysost.,   in 


PAUPERUM 

nia^n  in  zonis  vestris,  non  peram  in  via, 
neque  duas  tunicas,  neque  calceamenta, 
neque  virgam.  Dignus  est  enim  operarius 
ciho  suo.  Ubi  Glossa  :  «  Propemodum  neces- 
saria  vitae  amputat,  ne  vel  curent  de  cra- 
stino,  qui  docent  omnia  regi  a  Deo,  nec  ipsa 
necessaria,  nec  cellarium  secum  vehant,  ni- 
hil  praetervestimentum,  nec  etiam  numi- 
sma.  »  \n  his  igitur  verbis  Dominus  apostoHs 
et  praedicatoribus  veritatis  extremae  ac  pe- 
nuriosaj  paupertatis  formam  servandam  im- 
ponit,  quantum  ad  carentiam  non  solum 
possessionum,  sedetiam  pecuniarum  et  alio- 
rum  mobilium,  quibus  sustentari  vel  com- 
muniri  solet  communis  hominum  vita,  ut, 
tanquam  veri  pauperes,  in  summa  rerum 
constituti  penuria,  carerent  pecuniis,  ali- 
menta  non  ferrent,  simplici  vestitu  contenti 
essent,  et  sine  calceamentis  incederent,  ut 
sic  paupertatem  altissimam  actu  et  habitu, 
quasi  quoddam  perfectionis  insigne,  prae- 
ferrent.  Hanc  paupertatis  normam,  tanquam 
speciali  praerogativa  perfectam,  et  Christus 
in  seipso  servavit,  et  apostoHs  servandam 
instituit,  et  his,  qui  eorum  cupiunt  imitari 
vestigia,  consulendo  suasit.  Quod  enim  Chri- 
stus  illam  servaverit,  ostendit  Chrysostomus 
super  Matthaeum  * :  «  Ne  possideatis,  inquit, 
aurum,  neque  argentum.,  neque  peram  in 
via.  Quia  enim  per  opera  ostendit  ea,  tunc 
jam  legislationem,  quae  est  a  verbis,  vaU- 
diorem  inducit,  quando  et  facile  suscepti- 
bilis  sermo  factus  est ,  operibus  suis  prius 
certificatus.  Ubi  igitur  ostendit  per  opera? 
audi  eum  dicentem  ^  :  Filius  hominis  non 
hahet  uhi  caput  suum  reclinet.  Neque  in  hoc 
sufficit  solo,  sed  et  discipuUs  tribuit  hanc 
apodixim.    »    Haec    verba    Chrysostomus. 
Glossa  etiam  super  illud  Matthaei  ^  :  Vulpes 
foveas  hahent,  etc.  ^  :  «  Quid  me  propter  lu- 
cra  saecuU  vis  sequi,  cum  ita  sim  pauper,  ut 
nec  hospitiolum,  quod  meumsit,  habeam?» 
Quod  si  forte  quis  dicat,  Christum  non  pro- 
prium  habuisse  hospitium,  sed  commune, 

Malt/u,  hom.  xxxii,  al.  xxxiii,  n.  4.  —  ^  Mattlu,  vui, 
20.  —  ^  Ibid.  —  '  Gloss.,  ex  Bed.  in  Liunc  loc. 


RESPONSIONIS  TERTI^  CAPUT  1.  457 

obviat  idem  Chrysostomus  in  sermone  de  trem  elegit,  paupertatis  defectus  voluntarie 

'proditione  Judce :  «  Quos,  inquit,  '  pretioso-  pertulit,  et^  ut  pauper  et  inops,  discalceatus 

rum  marmorum  pompa  delectat,  cognoscat  incessit.  De  paupertate  namque  matris  ipsius 

Christum  omniuni  Dominum;  qui  locum  in  dicit  Beda  swper  Marcujn,  exponens  evange- 

quo  caput  reclinare  non  habuit.  Et  ideo  dis-  licura  illud  '  :  Si  quis  mihi  ministrat,  me 

cipuli  ipsum  interrogant,  et  dicunt  ^  :    Ubi  sequatur  :  «  Consideremus,  inquit  *,  qua 

tns  paremus  comedere  Pascha  ?  »  Sed  si  Chri-  via  graditur,  ut  sequi  mereamur.  Ecce  cum 

stus  habuisset  domicilium  commune,,  illud  Dominus  sit  creator  angelorum,  suscepturus 

discipuli  non  ignorassent.  Sed  etiam  Christus  naturam  nostram  quam  condidit,  in  uterum 

loco  non  caruisset,  in  quo  caput  reclinaret,  Virginis  venit,  nasci  taraen  in  hoc  mundo 

et  Pascha  comederet.  CoUigitur  ergo  ex  in-  per  divites  nohiit^  parentes  pauperes  elegit. 

terrogationediscipulorum,  et  hospitii  incer-  Unde  et  agnus,  qui  pro  illo  ofTerretur,  de- 

titudine^  quod  Christus  domicihumnon  ha-  fuit;  columbarum  pullos^  et  par  turturum 

buit,  nec  proprium,  nec  commune.  Arctissi-  ad  sacrificium  mater  invenit.  »  Ilis  concor- 

mam  quoque  Domini  paupertatem  declarans  dat  Chrysostomus  swper  Matthfeum  • :  «  Pa- 

Hieronymus  ait  ^  :  «  Turpe  est  ante  fores  riens  quidem  Filium  Yirgo,  confestim  illura 

sacerdotis  Domini  crucifixi  et  pauperis^,  qui  in  prsesepe  reclinavit ,   quia  multis  conve- 

cibo  quoque  vescebatur  alieno,  lictores  con-  nientibus  propter  descriptionem ,  non  erat 

sulum,etmilites  excubare.»FuititaqueChri-  domum  iuvenire.  Sed  quid  fuit,  quod  suasit 

stus,  tanquam  vere  pauperrimus,  alieno  cibo  Magos  adorare?  Nihil  enim  sensibilium  ma- 

sustentatus.HocipsumBernardusinquodam  gnum  erat  illic,  sed  praesepe  et  tugurium, 

sermone  super  illud  Lucce  *  :  Cum  factus  et  mater  pauper,  et  nudam  Magorum  videas 

esset  Jesus  annorum  duodecim,  apertius  di-  philosophiam.  »   Item  quoque  in  homilia 

cit  ^ :  «  Ut  te,  Domine,  per  omnia  nostrae  Epiphaniae  de  Magis  loquens,  dicit  ^*^ :  «  Vi- 

paupertati  conformares,  quasi  unus  in  turba  derunt  pandochium  tenebrosum  et  sordidum, 

pauperum  stipem  per  ostia  mendicabas.  Quis  magis  animalibus,  quam  hominibus  aptum, 

dabit  me  buccellarum  illarum  mendicata-  in  quo  nemo  erat  contentus  secedere,  nisi 

rum  participem  fieri,  et  iUius  edulii  reli-  itineris  necessitate  coactus,  matremque  ejus 

quiis  saginari?  »  Anselmus  etiam  in  libro  vix  tunicam  habentem  unam_,  non  ad  orna- 

de  Sacramentis^:  «  Pauper  ita  fuit  Christus,  tum  corporis,  sed  ad  teguraentum  nuditatis 

ut  veniens  in  mundum,  non  in  sua,  sed  in  proficientem.   »    Quod    autem  pauperrime 

aliena  domo  nasceretur,  et  natus  propter  vixerit,  super  illud  Marci  "  :  Circumspectis 

inopiam  loci  in  praisepio  brutorum  anima-  omnibus,  Glossa  declarat  dicens  :  «  Circum- 

lium  poneretur,  et  vivens  in  mundo  non  ha-  spectis  omnibus,  si  quis  eum  hospitio  susci- 

beret,  ubi  caput  suum  reclinaret;  nec  mo-  peret.  Tantae  enim  paupertatis  fuit,  et  ita 

riens,  unde  nuditatem  suam  tegeret;  nec  nulU  adtilatus^  ut  in  tanta  urbe  nullura  in- 

mortuus,  unde  involveretur,  nec  sepulcrum,  veniret  hospitium.  »  Super  quem  etiam  lo- 

aut  locum,  ubi  corpus  mortuum  locaretur. »  cum  Beda  in  origine  (a)  dicit  '^  :  «  Intelli- 

Ex  his  colligitur,  quod  Christus  pauper  fuit  gendum  est,  quod  tantae  paupertatis  Domi- 

in  ortu,  pauper  in  vitae  progressn,  pauper  nusfuit,  utinurbemaximanullumhospitem, 

in  termino  :  saue  ut  hanc  paupertatem  ama-  nullam  mansionem  inveniret ,  sed  in  agro 

bilem  redderet  in  mundo^,  pauperrimam  ma-  parvulo  apud  Lazarum,  sororesque  ejus  ha- 

•   Chrysosl.,   de  prodU.  Judce,  bom.   i,   n.   4.  -  ^^^^^^*'  "  Constaus  est  igitur,  quod  Christus 
^  Malih.,  XXVI,  17.  —  ^  Hierou.  —   '  Luc,  ii,  42.— 

«Beru.  —  "  Anselni.,  de  Sacmm.  diversit.  ad  Wale-  °-  *•  —   "^   ^^•'  ^^^  ^»^^-  ~  ^'  ^^'''^'  ^^>  ^^-  ~ 

ranni  querel.  resp.,  c.    iii.  —  ^  Joan.,  xii,   26.  —  '^  Bed.,  in  hunc  loc. 

8  Bed.,  iu  Marc.  —  *,.  Chi-ysost,,  inMatth.,  hom,  viii,  (a)  Leg.  originali. 


.i58 


APOLOGL-E  PAUPERUM 


non  solum  hospitiO;,  sed  et  pretio  quo  illud 
emeret,  caruit,  duni  necessitate  compulsiis, 
de  urbe  exivit,  iilo  videlicet  die,  quo  eam- 
dem  urbem  tanquam  rex  asello  veclus  in- 
travit.  IIoc  ipsum  et  Glossa,  super  illud 
Joannis '  :  Venit  princeps  mimdi  liiijus,  et 
in  me  non  habet  quidquam,  expressius  asse- 
rit  :  «  Noluit  Domiims  babere  quod  perde- 
ret ;  pauper  erat,  ne  diabolus  haberet  quod 
auferret.  »  Sed  omne  temporale,  sive  com- 
mune,  sive  proprium,  et  auferri  potest,  et 
perdi.  Tandem,  ut  pauper,  discalceatus  in- 
cessit,  juxta  quod  Hieronymus  ad  Eusto- 
chium  scribens  ait  * :  u  Discipuli  sine  calcea- 
mentorum  onere,  et  vinculis  pellium ,  ad 
preedicationem  novi  Evangelii  destinantur, 
et  mibtes,  vestimentis  Jesu  sorte  divisis,  ca- 
hgas  non  habebantquas  tollerent.  Nec  eiiim 
habere  poterat  Dominus,  quod  prohibuerat 
iii  servis.  »  Calcearaentis  igilur  ChristuSj  ut 
pauperrimus_,  caruit;  vestimentis  vero  ne- 
cessariis  carere  non  potuit;  volens  tamen 
summae  paupertatis  nuditate  vitam  conclu- 
dere,  nudus  elegit  cruce  pendere.  Quia  vero 
Magister  et  Dominus  Christus,  non  propter 
se,  sed  nostri  causa  paupertatem  assumpsit, 
ut  perfectionem  nobis  exemplo  monstraret; 
ideo  sacris  Apostolis,  tanquam  suae  sancti- 
tatis  imitatoribus  perfectis ,  hanc  extremae 
paupertatis  formam  servandam  instituit,  si- 
cut  legitur  in  Matthceo,  Marco,  et  Liica. 
Quod  quanquam  ex  ipso  textu  sit  certum  et 
evidens,  ad  omnem  tamen  dubietatis  scru- 
pulum  amovendum,  sanctorum  auctorita- 
tibus  confirmetur.  Nam  super  illud  Mat- 
thaei  ^ :  Nolite  possidere  aurum ,  etc. ,  dicit 
Ghrysostomus  *  :  «  Multa  per  hoc  unum 
emendabat  :  primum  quidem  non  suspec- 
tos  faciens  Apostolos;  secundo  autem  ab 
omni  eos  eruens  sollicitudine,  ut  vacationem 
omnem  tribuant  sermoni ;  tertio  docens  eos 
suam  virtutem,  hoc  nempe  eis,  et  postea 
dicit  5   :   Numquid  aliquid  defuit  vobis, 

1  Joan.,  XIV,  30.  —  ^  Hieron.,  ad  Eusioch.,episl.  xxir, 
col.  m.  ns.  —  3  Mati/i.,  x,  9.  —  "  Chrysost.,  in 
Matth.,  hom.  xxxii,  al.  XKXiii,  n.  4.  —  ^  Luc,  xxn, 
33.  —  '  Chiysost.,  ubi  sup.  —  '  Ibid.,  u.  5.  —  *  Ibid., 


quando  misi  vos  nudos,  et  discalceatos  sine 
sacculo  ?  »  Et  infra  ^ :  «  Orbi  terrarum  docto- 
res  erat  missurus ;  propter  quod  et  angelos 
eos  ex  hominibus,  ut  ita  dicam,  constituit, 
ab   omni  absolvens  vitae    hujus   sollicitu- 
dine.  »  Et  post  '^ :  « Intende  (a)  qualiter  omni- 
bus  eos  denudans,  omnia  eis  dedit,  permit- 
tens  in  domibus  eorum  ,  qui  docentur,  ma- 
nere,  et  nihil  habentes  introire.  Si  autem  in 
aUena  patria  existentes,  et  apud  ignotos  ab- 
euntes,  nihil  amplius  oportet  petere  quoti- 
diano  cibo,  multo  magis  domi  manentes.  » 
Hucusque  Chrysostomus.  Idem  quoque  ait  * : 
«  Si  bonum  essetaurum  habere,  hoc  utique 
dedisset  ApostoUs  Christus,qui  ineffabilia  eis 
tribuit  dona;  nunc  autem  non  soium  non  dcdit, 
sed  etiam  habere  prohibuit.  Ideoque  Petrus 
non  solum  non  verecundatur,  sed  etiam  de- 
coratur  in  paupertate,  dicens  ^ :  Argentum  et 
aurum  non  est  mihi. »  Super  praefatum  etiam 
Matthaei  locum  Rabanus  in  originali  sic  di- 
cit  :  «  Consequenter  hoc  praecipit  evangeU- 
zatoribus  verifatis,  quibus  ante  dixerat '"  : 
Gratis  accepistis,  gratis  date.  Si  enira  sic 
praedicant,  ut  pretium  non  accipiant,  super- 
flua  est  aurietargenti,  nummorumque  pos- 
sessio.  Nam  si  habuissent  aurum  vel  argen- 
tum,  viderentur  non  causa  hominum  salutis, 
sed  iucri  causa  praedicare.  »  Idemque  sub- 
jungit :  «  Qui  divitias  detruncaverat,  prope- 
modum  necessaria  vitae  amputat,  ut  ApostoU, 
doctores  verae  religionis,  qui  docebant  om- 
nia  gubernari  providentia  divina,  seipsos 
ostenderent  nihil  cogitare  de  crastino.  Ex 
hoc  praecepto  arguit  philosophos,  qui  vulgo 
appellantur  Balroperitae,  quod  contemptores 
saecuU  existentes_,  et  omnia  pro  nihilo  ducen- 
tes,  ceUam  secum  vehant.  »  His  etiam  Beda 
super  Marcum  consonat  dicens  "  :  «  Prce- 
cepit  eis  ne  quid  tollerent  in  via,  nisi  vir- 
gam  tantum  ^^  Tanta, » inquit,  «  praedicatori 
debet  esse  fiducia  in  Deo,  ut  praesentis  vitae 
sumptus  quamvis  non  provideat.  tamen  sibi 

hom.  xc,  al.  xci,  n.  4.  —  »  Act.,  iii,  6.  —  i'  Maith., 
X,  8.  —  "  Bed.,  in  Marc,  hb.  I ,  c.  24.  —  i*  Marc.j 
VI,  8.—  {«)  Ccet.  edit.  Inlendere. 


RESPONSIONIS  TERTItE  CAPUT  I. 


459 


«Neclocus,  »  inquit  ',  «  otio,  ubi  sedula 
urget  sollicitudoommuiiiEcclesiarum.  Nam 
quid  aliud  dimisit  tibi  sanctus  Apostolus? 
Quod  habeo,  inquit,  hoc  tibi  do.  Quid  illud  ? 
Unum  scio  :  neque  aurum,  neque  argentum, 
cum  ipse  dicat  ®  :  Argentum  el  aurum  non 
est  mihi.  »  Et  infra  :  «  Esto  ut  alia  quacum- 
que  ratione  hac  tibi  vendices,  sed  non  apo- 
stolico  jure.  Nec  enim  ille  tibi  dare  potuit, 
quod  non  habuit.  »  Idipsum  Ilieronymus 
dicit  expressius  ^ :  «  Apostoli  toto  orbe  terra- 
rum  peregrini,  non  aes  in  zona,  non  virgam 
in  manu,  non  caligas  habuere  in  pedibus.  » 
signatur,  ut  sine  virga,  sine  pera,  sine  cal-     Chrysostomus  tandem,  de  Laudibus  Vauli : 


eos  non  deesse  eertissimo  sciat  :  ne,  dum 
mensejus  occupatur  ad  temporalia,  minus 
ahis  provideat  aiterna.  »  Idem  paulo  post 
subdit :  «  Illa  Apostolis  loquebatur,  ut  se- 
curi  non  possiderent ,  nec  portarent  huic 
vitae  necessaria,  nec  magna,  nec  minima. 
Ideo  posuit  (a)  :  Nec  virgam^  ostendens  a 
fidelibus  omnia  deberi  ministris  suis,  nulla 
superflua  quaerentibus.  »  His  concordat  Am- 
Ijrosius  super  illud  Lucai  *  :  Nihil  tuleritis 
in  via,  nec  virgam,  nec  'peram,  nec  panem, 
nec  pecuniam  : « Qualis  debeat  esse  qui  evan- 
geHzat  regnum  Dei,  praeceptis  Evangelii  de- 


ceamento,  id  est,  subsidii  ssecularis  admini- 
culum  non  requirens,  fideque  tutus,  putet 
sibi,  quo  minus  ea.  requirit ,  magis  posse 
suppetere.  »  Ad  quod  etiam  facit,  quod  ab 
eodem  dicitur  super  illud  Lucae  ^  :  Nolite 
portaresacculum^  neque  peram  ^ :  «Si  pro- 
hibemur  possidere  aurum,  quid  eripere  ? 
*  Petrus  Apostolus,  primus  Dominicse  execu- 


«  Paulus,  »  inquit  '%  «  pecuniam  non  posse- 
dit.  Nam  ipse  hoctestatur  :  Usquein  hanc, 
inquit  ",  horam,  et  esurimus,  et  sitimus,  et 
nudi  sumus,  et  colaphis  ccedimur.  Et  quid 
dico  pecuniam,  cum  ille  necessarium  saepe 
non  haberet  cibum,  nec  quo  circumdaretur 
indumentura?  »  Ex  his  omnibus  aperte  col- 
hgitur,  preescriptam  paupertatis  formam. 


tor  sententiae,  ostendens  non  in  vacuum  ef-  qua  nihil  possidetur,  et  in  summa  rerum 

fusa  Domini  mandata,  cum  posceretur  a  pau-  penuria  vivitur,  Apostolis  fuisse  praeceptam, 

pere,  ut  ei  pecuniae  ahquid  largiretur,  ait  * :  et  abeisdem  servatam.  Quid  autem  ipsorum, 

Argmtum  atque  aurum  non  habeo.  Tamen  imo  Christi  vestigia  sequi  volentibus,  con- 

non  tam  in  hoc  gloriatur  Petrus,  quod  au-  sulatur  ab  ipso,  aperte  clarescit  ex  consilio 

rum,  et  argentum  non  habeat,  quam  quod  quod  dedit  adolescenti,  sicut  legitur  in  Mat- 

servet  Domini  mandatum ,  qui  praecepit  :  thaeo  '^ :  Si  vis  perfectus  esse,  vade,  et  vende 


Nolite  possidereaurum.  Hoc  est  dicere  :  Vi- 
des  me  Christi  discipuhim,  et  aurum  a  me 
requiris?  Aliud  nobis  multo  pretiosius  auro 
donavit,  »  His  verbis  Ambrosii  Augustinus  ^ 
concordat  in  hbris  de  mirabilibus  sacrceScri- 
pturcB,  sic  dicens  :  «  In  excusatione  eleemo- 
synae,  et  paupertatis  professione,  Petrus  pa- 
ralytico  dixit  ^  :  Surge ,  et  ambula,  illud 
Magistri  praiceptum  servans  '  :  Nolite  pos- 
sidere  aurum,  neque  argentum.  Qui  enim  de 
iniquo  mammona  expeditus  fuerat,  verbo 
imperii  morbo  Hgatum  cito  solvebat.  »  Hoc 
ipsum  Bernardus  ad  Eugenium  confirmat : 

>  Luc,  X,  4.  —  *  Ambros.,  in  Luc,  lib.  VIF,  n.  54. 
—  s  Ibid.,  n.  53.  —  ♦  Act,,  iii,  6.  —  ^  Imo  auctor 
libromm  de  Mirabilib.  S.  Script.,  lib.  111,  c.  xvi,  inter 
Opera  Aiig.,  Append.  tom.  lil.  —  ^  Act.,  iii,  6.  — 
'  Natth.,  X,  9.-8  Beru.,  de  Consid.,  lib.  11,  c.  vi. 


omnia  quce  possides,  et  da  pauperibus,  et 
veni,  sequere  me.  Quod  exponens  Rabanus 
ait :  «  In  potestale  nostra  est,  utrum  veli- 
mus  esse  perfecti;  tamen  quicumque  perfec- 
tus  esse  voluerit,  debet  vendere  quae  habet : 
et  non  ex  parle  vendere,  sicut  Ananias,  et 
Sapphira ;  sed  totum,  et  sic  praeparare  sibi 
thesaurum  in  regno  coelorum.  Nec  hoc  ad 
perfectionem  sufficit,  nisi  Salvatorem  sequa- 
tur.  Constat  autem,  quod  Christusinsumma 
rerum  penuria  vixit.  »  Idem  paulo  poste- 
rius  :  «  Inter  pecunias  habere,  et  pecunias 
amare,  nonnulla  distantia  est.  Muiti  enim 

n.  10.  —  9  Hieronym.,  ad  Ageruch.,  epist.  xt,  col. 
m.  109.  —  !•  Cbrysost.,  de  laud.  S.  PauL,  bom.  iv, 
pag.    493.     —    "   i    Cor.  ,    iv ,     11.   —    12  Matlh. , 
XIX,  21. 
(«)  In  origin.  apposuit. 


460  APOLOGIiE  PAUPERUM 

habentes  ,  non  amant;  miilti  non  halientes, 


amaiit.  Item  alii  et  habent,  et  amant;  alii 
uec  babere,  nec  amare  se  divitias  saiculi 
gaudent ;  quorum  tutior  status  est,  cuin 
Apostolo  dicentium ' :  (Nobis)  crucifixus  est, 
mundus  et  (nos)  mimdo.  »  In  his  Rabanus 
expresse  insinuat ,  oijus  perfectionis  esse, 
magisque  securum,  et  Christo  crucifixo  con- 
forme,  in  carentia  rerum  et  pecuniarum, 
vivere  in  extrema  paupertate.  Hocipsum  et 
Apostolus  ad  Corinthios  persiiadet :  Scitis, 
inquit  %  gratiam  Domini  noslri  Jesu  Chri- 
sti ,  quoniam  propter  vos  egenus  factus 
estyCum  dives  esset,  ut  ilUus  inopia  vos 
divites  essetis.  Et  in  hoc  consilium  do.  Au- 
gustinus,  in  originaU  :  «  Factus  est,  inquit, 
egenus  in  tantum,  ut  non  haberet  quod  iia- 
bent  vulpes.  Et  in  hoc  consilium  do,  subau- 
ditur  ut  ejus  paupertatemimitemini.  »  Idem 
quoque,  in  libro  de  Bono  conjugali  ^ :  «  Non 
ideo  malum  est,  justum  aut  prophetam  in 
domosua  suscipere,  quianecdomum  habere 
debet ,  ut ,  quod  meUus  est,  faciat,  qui  vult 
ad  perfectum  Cliristum  sequi.  »  In  quo  Au- 
gustinus  aperte  declarat,  quod  aUeno  su- 
scipi  tecto,  ei  maximecompetit,  qui  perfecte 
Christum  imitari  cupit.  Huic  consonat  quod 
dicit  Chrysostomus  *  super  Joannem :  «  Om- 
nia  agamus  ,  per  quae  Christum  imitemur. 
Quid  igitur  Christus  ait?  Vulpes  foveas  ha- 
bent ,  et  volucres  cceli  nidos ;  filius  autem 
hominis  non  hahet  ubi  caput  reclinet.  » 
Idem,  super  Matthceum,  homiUa  ix  ^ :  «  Si 
ab  honore  quidem ,  qui  iu  inferioribus  est 
palatiis,  pecunise  nos  expulerint,  contempti- 
biles  erunt ;  coelorum  autem  Rege  per  sin- 
gulos  dies  clamante  et  diceute,  quia  difficile 
est  cum  Ulis  in  coelum  intrare,  non  proji- 
ciemus  omnia  ?  et  non  desistemus  ab  omni- 
bus  rebus ,  ut  cum  Ubera  facie  regnum  in- 
grediamur?  »  His   concordat  Hieronymus 

1  Gal.,  VI,  14.  —  Ml  Co)\,  viii,  9-10.  —  «  Aug.,  de 
Bon.  Conj.,  n.  8.  —  ■*  Chrysost. ,  in  Joan.,  hom.  xix, 
al.  xviii,  n.  3.  —  5  Id.,  in  Matth..  bom.  ix,  n.  5.  — 
"  Hieron.,  ad  Heliod.,  epist.  i,  col.  m.  9.  —  '^  Id.,  ad 
Hustic,  epist.  iv,  iu  fine.  —  *  Gregor.  Naz.,  Apoloy., 
lib.   II.  —  9  11  Cor.,  viii,  9.  —  i"  Imo  Gaufrid.,  de 


ad  Heliodorum  dicens « :  «  Nolo  te  huj  us  pe- 
regrinationis  deterreat  diificultas  ,  qui  in 
Christum  credis;  sed  ejus  (a)  crede  sermo- 
nibus  :  Primum  qucvrite  regnum  Dei,  ethcec 
omnia  adjicientur  vobis.  Non  pera  libi  su- 
menda,  noiivirga:  alfatimdivesest,qui  cum 
Cbristo  pauper  est.  »  Idem ,  ad  Rusticum 
Monachum  "^ ;  «  Si  habes  substanUam,  vende, 
et  da  pauperibus;  si  nonhabes,  grandi  onere 
Uberatus  es;  nudum  Christum  nudusseque- 
re.  Durum,  grande,  difflcile;  sed  magna 
sunt  praemia.  »  Constat  autem,  quod  duritia 
et  ditficultas  non  est,  cum  proprietas  rerum 
contemnitur,  nisi  penuria  comitetur.  Ad  hoc 
ipsura  spectat  quod  dicit  Gregorius  Nazian- 
zenus  in  Apologia  sua,  Ubro  secundo  ^  «  Sed 
paupertatem,  »  inquit,  «  et  penuriara  expro- 
brabunt.  Istse  sunt  divitise  mesi.  Ista  rae 
non  solum  gloriantem ,  sed  etiam  arrogan- 
tem  facit.  Videor  enim  raihi  hoc  audire  ab 
inimicis,  quia  vestigiis  illius  incedam,  qui ' 
propter  nos  pauper  factus  est,  cum  dives 
esset.  Atque  utinam  exuere  possera  rae  istis 
panniculis ,  quibus  circumdari  videor ,  ut 
nudus  effugerem  spiuas  sseculi ,  quae  reti- 
nent,  et  revocant  pergentes  ad  Deum  !  »  Hsec 
S.  Gregorius.  Hisconsonat,  quod  dicit  Ber- 
nardus  ^" :  « Ilabetur  in  EvangeUo,  et  perfe- 
ctionis  consUium,  et  remedium  infirmitatis. 
"  Nolite  thesaurizare  vobis  thesauros  in  ter- 
ra.  Heec  perfectio  est,  siquidem  FiUus  ho- 
minis,  ubi  caput  reclinaret,  non  habebat. 
Petro  et  Joanni,  nec  aurum,  nec  argentum 
erat.  Paulus  simplici  victu  et  vestitu  conten- 
tus ,  haec  ipsa  labore  manuum  acquirebat. 
Sed  non  omnes  capiunt  verbum  hoc ,  sicut 
nec  consiUum  castitaUs.  »  Hucusque  Ber- 
nardus.  Gennadius  quoque ,  de  Ecclesiasti- 
cis  dogmatibus  ^^ :  «  Bonum  est ,  »  inquit, 
«  facuUates  cum  dispensatione  pauperibus 
erogare,  sed  meUus  est  pro  intentione  se- 

00^/07.  Simon.  cum  Jesu,  n.  8,  inler  spuria  Bern., 
Oper.  tom.  1),  edit.  1690.  —  "  Matth.,  vi,  19.— 
12  Genuad,,  de  Eccl.  Dogm.,  xxsviii,  al.  71,  inter 
Oper.  Aug.,  Append.  tom.  Vlll. 

(a)  Apud  Hieron.  difBcultas.  Qui  in  Christum  credis, 
ejus. 


RESPONSIONIS  TERTl^  CAPUT  I. 


461 


quendi  Dominum  simul  donare,  et  absolu- 
tum  soUicitiidine  egere  cum  Christo.  »  Sed 
qui  babet  unde  suslentatur,  scilicet  in  com- 
muni ,  non  proprie  dicitur  egere ;  nam  de 
illis  quibus  erant  omnia  communia,  in  Acti- 
bus  dicitur  * :  Nec  erat  quisquam  egens  inter 
eos.  Postremo,  ut  clare  nobis  innotescat, 
quae  sit  abrenuntlationis  forma  perfectis, 
attendendum  est,  quod  dicit  Bedasuperillud 
Marci  ^  :  Relictis  omnibus  (a),  secutus  est 
eum  ^  :  «  Perfeclam  nobis  abrenuntiationis 
formam  tribuit,  dum  non  solum  lucra  reli- 
quit  vectigabum,  sed  et  pericula  contem- 
psit.  Tanta  enim  cupiditate  sequendi  Domi- 
num  ductus  est,  ut  nullo  prorsus  hujus  vitae 
respectu ,  vei  cogitationem  sibimet  reserva- 
verit.  »  Per  hsec  sacrorum  Doctorum  testi- 
monia,  tam  manifesta,  quam  certa,  et  alia 
plurima,  quse  causa  brevitatis  vitandae  rese- 
cantur  ad  praesens_,  irrefragabili  potest  ra- 
tione  concludi ,  quod  Christum  et  Apostolos 
imitari,  non  solum  quoad  abdicationem  pro- 
prietatum^  verum  etiam  quoad  extremam 
temporalium  rerum  penuriam ,  quae  consi- 
stit  in  carentiapossessionum^etpecuniarum, 
non  solum  est  licitum ,  sed  et  laudabile ,  et 
perfectum.  Non  tamen  ex  boc  debet  vel  po- 
test  inferri,  quod  abdicatis  rerum  proprieta- 
tibus,  possidere  aliquid  in  communi  sit  im- 
perfectum  ,  quia  sicut  perfectae  castitatis  di- 
versi  sunt  modi ,  quorum  variis  praerogati- 
vis  sancta  mater  Ecclesia,  tanquam  orna- 
mentorum  varietate  decoratur ;  sic  et  in  mo- 
dis  perfectae  paupertatis  intelligendum  est, 
quanquam  non  sit  per  omnia  simiie   hinc 
inde,  sicut  dibgenter  consideranti  est  evi- 
dens. 

Ilis  autem  non  obstat  praeallegatorum 
vita  sanctorum,  qui  communia  possederunt, 
quasi  non  debuerint  aliter  docere  quam  vi- 
vere,  quia  mos  esse  solet  piis  Doctoribiis,  ut 
eas  virtutum  praerogativas,  qidbusoarere  se 

'  Act.,  IV,  34.  —  3  ilarc,  ii,  14.  —  »  Bcd.,  in 
Marc,  lib.  i,  c.  ii.  —  *  Hieronym.,  ad  Pammach., 
epist.  L,  col.  m.  142.  —  ^  Chiysost.,  in  Matth., 
hom.  VIII,  n.  4.  —  '•  Ibid.,  n.  5.  —  '  Imo  Origeues, 
sup.  Genes.,  hom.  xvi.  —  ^  luc.,  xiv,  33. 


vident,  in  aliis  mircntur,  et  pra3dicenf,  sicut 
Hieronymus  ,  ad  Pammachium  scribens  : 
«  Virginitatem ,  »  inquit*,  «  in  ccelum  fero, 
non  quia  habeo,  sed  quia  magis  miror  quod 
non  habeo.  Ingenuaenim  et  verecunda  con- 
fessio  est,  quo  ipse  careas,  in  aliis  praedicare. 
Numquid,  quia  gravi  corpore  terrae  haereo, 
avium  non  miror  volatus  ?  »  Ha3c  Ilierony- 
mus.  Cui  etiam  Chrysostomus  consonat,  qui 
.^gyptios  monachos  laudans,  ait  '^  :  «  Nunc 
veniens  in  eremum  iEgypti,  paradiso  lianc 
meliorem  videbis  effectam.  Etenim  est  vi- 
dere  ubique  regionis  illius  Christi  exercitum 
et  regalem  gregem,  etsuperiorum  virtutum 
urbanitatem.  *  Existentia  enim  omni  exuti, 
in  mundo  omnino  crucifixi,  et  ultra  rur- 
sus  (6)  procedunt ,  corporis  operationem  ad 
indigentium    (c)    cibum  sumentes.  Neque 
enim,  quoniam  jejunant  et  vigilant,  vacare 
per  diem  dignum  astimant ;  sed  noctes  qui- 
dem  sacris  bymnis  et  vigiliis,  dies  in  ora- 
tionibus,  et  manuuin  operationibus  consu- 
munt ,  apostolicum  imitantes  zelum.  Vere- 
cundemur  igitur  omnes,  et  divites,  et  ino- 
pes,  cum  iili  nil  penitus  habentesnisicorpus 
et  manus  suas ,  conantur  et  litigant  ((/)  im- 
pensas  hinc  indigentibus  invenire,  nos  au- 
tem  decem  millibus  intus  reconditis,  neque 
superflua  ad  hoc  tangimus.  »  Ha3c  Chryso- 
stomus,  qui,  ut  doctor  sanctus  et  verax, 
quasi  ad  sui  et  aliorum  sibi  similium  vere- 
cundiam,  paupertatis  excellentiam  in  mona- 
chis  .^gypti  commendat.  Simile  per  omnia 
sacer   dicit  Ambrosius  ^  :  «  Christus,  »  ait, 
«  Dominus  noster  sacerdotibus  quid  praecepit, 
audiamus » :  Quinonrenuntiaveritomnibus 
qucc  possidet,  non  potest  meus  esse  discipu- 
lus.  Contremisco  haec  dicens  :  meus  enim 
primoomnium,meus,inquam,  ipseaccusator 
existo,  meas  condemnationes  loquor.  Negat 
Christus  suum  esse  discipulum,  quem  vide- 
rit  aliquid  possidentem,  et  euni  qui  non  re- 
tuntiat  omnibus  quae  possidet.  Et  quid  agi- 

(a)  Leg.  surgens.  —  (6)  Coet.  edit.  crucifixi.  Et 
ultra.  Uursus.  —  (c)  Itein  operalioue  ad  iudigentiam. 
—  \d)  Item  manus  suas  cogant  et  litigent. 


46-2  APOLOGI^ 

raiis?  Quomodo  haec  autem  ipsi  legimus, 
aut  populis  exponinms,  qui  non  solinn  non 
ronuntiaiuus  his  quse  possidemus,  sed  ac- 
quirere  volumus  ea  i\uiP  nunquam  habui- 
raus,  antequam  veniremus  ad  Ctiristum? 
Numquidnam,  quia  nosredarguit  conscien- 
tia,  legere,  non  proferre  qua3  scripta  sunt, 
possumus?  Nolo  dupHcati  criminis  esse  reus : 
confiteor,  et  palam  audieute  populo  confi- 
teor  ha!c  scripta  esse,  etiam  si  nondum  im- 
plesse  me  novi.  Sed  ex  hoc  saltem  (a)  com- 
raoniti  festinemusimplere,festinemus  trans- 
ire  a  sacerdotibus  Pharaonis,  quibus  terrena 
possessio  est,  ad  sacerdotes  Domini,  quibus 
in  terra  pars  non  est,  quibus  portio  Dominus 
est.  Tahs  enim  erat  ille  qui  dicebat  *  :  Tan- 
quam  egentes,  multos  autem  locwpletantes ; 
nt  niliil  hahentes,  et  omnia  possidentes.  Pau- 
lus  hic  est,  qui  in  taUbus  gloriatur.  »  His 
sacri  doctoris  veracibus  et  humilibus  verbis, 
nihil  expressius  ad  propositum  dici  potest. 
Et  B.  Papa  Gregorius ,  tertio  Bialogorum , 
viri  mirabilis  Isaac  vitam  describens ,  ait  ^  : 
«  Servus  omnipotentis  Domini  egressus  ur- 
bem,  non  longe  desertum  locum  reperit, 
ibique  sibi  humile  habitaculum  construxit , 
ad  quod  dum  multi  pergerent,  exemplo  il- 
hus  aiternae  vitae  desiderio  accendi  coepe- 
runt,  atque  sub  ejus  magisterio  in  omnipo- 
tentis  Domini  se  servitium  dederunt.  Cumque 
ei  crebro  discipuli  innuerent,  ut  pro  usu 
monasterii  possessiones ,  quae  oQerebantur, 
acciperet,  ille  soUicitus  suae  paupertatis  cu- 
stos,  fortem  sententiam  tenebat,  dicens :  Mo- 
nachus  qui  in  terra  possessionem  quaerit, 
monachus  non  est.  Sicque  metuebat  pauper- 
tatis  suae  securitatem  perdere,  sicut  avari 
solent  divites  perituras  divitias  custodire.  » 
Haec  Gregorius  :  qui  cum  monachus  (6)  et 
ipse,  in  monasterio  quod  possessionibus  do- 
taverat,  vitam  duxisset,  communes  tamen 
possessiones  recusantem  miratur  et  laudat. 
Ac  per  hoc  impiae  praesumptionis  esse  con- 

»  U  Cor.,  VI,  10.  —  2  Greg.,  Dialog.,  lib.  111,  c.  xiv. 
—  3  Aug.,  cont.  Adimant.,  c.  xx  ,  □.  1.  —  *•  Marc, 
VI,  8. 


PAUPERUM 

viacitur,  virtutem  non  habitam  spernere, 
ut  quia  docentis  vila  extremae  paupertati 
non  per   omnia  consonat,   ipsius  doctrina 
pauperum  perfectioni  repugnando  contradi- 
cat.  Nequaquam  igitur  a  praidictis  discordat 
illud  Auguslini  verbum,  quo  contra   Adi- 
mantum  Manichaium,  praefatum  de  pauper- 
tatisformamandatum  Apostohs,  dicit '  spi- 
rituahter  esse  scrutandum , .  vel ,  ut  ahbi 
dicit,  permissive  inteUigendum.  Nam  cum 
Marcus  dicat  *  expresse,  quod  praccepit  eis 
ne  quid  tollerent  in  via,  et  ipse  cum  ahis 
expositoribus,  sicut  ex  prsemissis  claret,  in- 
teUigendum  ad  htteram  doceat,  si  hoc  sim- 
phciter  aUbi  negaret ,  et  evangeUcae  veri- 
tati,  et  sanctorum  doctrinae,  simul  ac  suae, 
aperte  contradiceret ,  sive  contrairet.  Quod 
de  tanto  dici  Doclore,  piae  Cathohcorum  au- 
res  abhorrent.  Attendendum  est  ergo,  quod 
cum  Apostoli  fnerint  primi  fundatores  reli- 
gionis  christianap,  et  professores  perfectionis 
excelsae,  professores,  inquam,  et  sicut  pri- 
vatae  personae,  et  sicut  exemplaria  quaedam; 
praedicta  Domini  verba  intelligere  possumus 
eis  esse  dicta  tanquam  fundatoribus  chris- 
tianae  rehgionis,  et  sic  intelHguntur  extendi 
ad  omnes ;  sed  non  omnes  Christiani  arctan- 
tur  ut  hanc  vitae  regulam  teneant,  sicut 
Manichaei  falso    dogmatizant.   Ideo  contra 
ipsos  loquens  haereticorum  malleus  Augu- 
stinus  ostendit,  quod  haec  verba  spirituali- 
ter  inteUigenda  sunt,  si  sic  accipiantur  tan- 
quam  omnibus   sint  praecepta.   Possumus 
etiam  intelligere  praedicta  verba  dicta  fuisse 
ApostoUs,  tanquam  exemplaribus  perfectio- 
nis;  et  sic  inteUiguntur  per  modum  consiUi, 
quod  de  se  non  obligat ,  nisi  eos ,  qui  hanc 
vivendi  formam  voluntarie  profitentur,  et 
vovent.  Intelligere  possumus  insuper  dicta 
fuisse  ApostoUs  sicut  certis  personis,  pri- 
misque  praedicatoribus  evangelicae  legis : 
et  sic  cum  duo  insinuentur  in  verbis  iUis , 
scilicet  abdicatio  temporalium,  et  receptio 
dispendiorum,    primum   inteUigitur  fuisse 
praeceptum,  sicut  dicit  textus,   et  Glossa. 
(a)  Ccet.  edit.  statim.  —  (6)  Item  Monachis. 


RESPONSIONIS  TERTI^.  CAPUT  I.  m 

Unde  Beda  :  «  Missis  ad  prredicandiim  disci-  oranis  superfluitatis,  et  proprietariae  posses- 

pulis,  ne  quid  tollerent  in  viapraecepit, »  Se-  sionis.  Et  haec  quanquam  non  sit  de  neces- 

cundura  autem  non  fuisse  praiceptum,  sed  sitale,  est  taraen  de  congrueiitia  status  or- 

concessum,  sive  permissum.  Unde  Glossa  dinis  clericalis.  Et  de  hac  Hieronymus  ad 

super  illud  Lucae  *  :  In  eadem  domo  ma-  Nepotianum  *  :  «  Si  autem  ego  pars  Domini 

nete,  etc. :  «Qui  saccum  et  peram  prohibuit,  sum,  et  funiculus  haereditatis  ejus,  nec  ac- 

sumptus  ex  praedicatione  concedit.  »  Et  Ra-  cipio  partem  inter  caeteras  tribus,  sed  quasi 

banus  super  Matlha^um  :  «  Claret  autem  hoc  levita  et  sacerdos  vivo  de  decimis,  et  altari 

Dominum  non  ita  praecepisse  tanquam  evan-  deserviens,  altaris  oblatione  sustentor ;  ha- 

gehstae  vivere  ahunde  non  debeant,  quam  bens  victum  et  vestitum,  his  contentus  ero, 

eis  praebentibus  ,  quibus  annuntiant  Evan-  et  nudam  crucem  nudus  sequar.  »  Est  et  aha 

gehum   :  ahoquin  contra  hoc    praeceptum  nuditas  major,  quae  nou  solum  consistit  in 

fecit  Apostolus,  qui  victumde  manuum  sua-  his,  verum  etiara  in  abdicatione  potestatis 

rum  laboribus  transigebat ;  sed  potestatem  possidendi  proprium,  et  abnegatione  pro- 

dedisse,  in  qna  scirent  ista  sibi  dari.  Cum  priae  voluntatis ;  et  haec  competit  regulari- 

autem  potestas  datur,  hcet  cuique  non  uti,  bus  et  coenobitis,  de  qua  Hieronymus  ait  ^  : 

tanquam  de  jure  suo  cedere.  »  Uaec  Raba-  «  Nolo  pristinarum  necessitudinum  recor- 

nus.  Ex  his  cohigitur  manifeste,  quod  prae-  deris  :  nudos  amat  eremus.  »  Nudos  intehi- 

dicta  Domini  verba,  juxta  considerationes  git  non  solum  a  facultatum  appropriatione, 

praemissas  inteUigi  possunt  et  spirituahter,  verum  etiam  a  propria  voluntate,  juxta  il- 

et  ad  htteram,  ut  consulta,  et  ut  praecepta,  lud  Bernardi  ^  de  cohoquio  Simonis  et  Jesu : 

et  permissa.  Propter  quod  omnis  contrarie-  «  Age  ergo,  et  qui  rehnquere  omnia  dispo- 

tatis  calumnia  de  medio  tolhtur,  si  multifor-  nis,  te  quoque  inter  relinquenda  numerare 

mis  hujus  acceptionis  inteUigentia  sane  ca-  memento ;  imo  vero  maxime  et  principah- 

piatur.  His  etiam  non  obsistit  ilUid  Hierony-  ter  abnega  temetipsum,  si  dehberas  sequi 

mi  ad  Nepotianum  ^,  ubi  dicit,  quod  vivens  ipsum  ,  qui  exinanivit  propter  te  semeti- 

de  decimis,  et  altaris  oblatione  sustentatus  ,  psum.  »  Est  et  tertia  nuditas,  quae  consistit 

nudam  crucem  nudus  sequitur ,  tanquam  in  his  quae  praedicta  sunt,  et  insuper  in  ab- 

perfectae  paupertatis  summa  consistat  in  vi-  dicatione  omnis  transitoriae  facultatis,  cum 

vendo  de  decimis  et  oblationibus,  sicut  sa-  penuria  et  indigentia  opportunae  sustenta- 

cerdotes  et  clerici  vivunt.  Est  enim  muUiplex  tionis  ;  et  haec  competit  Apostohs  et  aposto- 

gradus  et  differentia  nuditatis.  Aha  quidem  hcis  viris,  et  de  hac  super  illud  Matlhaei  "^ : 

estcordis,  alia  cordis  et  corporis.  Nuditas  Qui  potum  dederit  uni  ex  minimis  istis 

cordis  est  per  expohationem  spiritus  ab  omni  caiicem  aquce  frigidce  tantum  in  nomine  dis- 

perverso  affectu  avaritiae  et  cupiditatis.  Et  cipuli,  non  perdet  mercedern  suam ,  Giossa : 

de  hac  Gregorius  in  homilia  ' :  «  Nudi  cum  «  Minimi  sunt,  qui  nihil  penitus  habent  in 

nudo  luctari  debemus:  quia  si  vestitus  quis-  hoc  mundo.  Tales  fuerunt  Apostoli.  »  Unde 

que  cum  nudo  luctatur,  citius  ad  terram  Hieronymus  ad  Exuyerantium  *  ait :  «  Ne- 

dejicitur,  quia  habet  unde  teneatur.  »  Hoc  mo  Apostohs  pauperior  fuit,  et  nemo  tan- 

quidem  intelhgitur  generahter  dictum  om-  tum  pro  Domino  dereliquit.  Vidua  illa  in 

nibus  Christianis.  Nuditas  autem  corporis  et  Evangelio  paupercula,  quae  duo  minuta  mi- 

cordis  triplicem  habet  gradum.  Nam  quae-  sit  in  gazophylacinm,  cunctis  prsefertur  di- 

damestmagna,  qua^,  attenditurinabjectione  vitibus,  quia  tolum  quod  habuit,  dedit.  » 

1  Iwc,  IX,  k.  —  -  Hieron.,  ad  Nepotia'K,  epist.  ir,  epist.  i,  col.  m.  2.  —  ^  Imo  Gaufrid.,  inter  spuria 

col.  m.  13.  —  ^  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xx.xii,  n.  2.  Bern.,  Ope?'.  tom.    II,  edit.  16'J0.  —  '  Alattli.,  x,  42. 

—  *  Hierou.,  ubi  sup.  prox.  —  »  Uieion.,  ad  Heliod.,  —  '  Hierou.,  ad  Exuperant.,  epist.  xxxv,  col.  m.  274, 


4G4                                             APOLOGIiE  PAIIPRRUM 

HiEC  nieronymus.  Si   igitur  hifc  vidua,  tatis,  Dei  regnum  intrare  volentibus,  prffi- 

juxta  testimonium  Domini,  totuui  dando  ni-  stat,  nisi  qnia  vel  est  occasio  inclinationis 

hil  sibi  reservavit,  in  extrema  se  nuditate  ad  malum,  veldistractionisa  bono.  Uocsan- 

constituit.  Ad  hauc  nuditatem  aspiral)at  illa  ctorum  testimoniis  clare  monstratur.  Quod 

nobilis  vidua  Paula,  de  qua  Ilieronynnis  in  enim  divitia3  habentibus  ipsas,  occasio  sint 

laudem  ipsius  *  :  «  Hoc  habuit  voti,  ut  men-  cupiditatis,  in  Ubro  de  Officiis  dicit  Ambro- 

dicans  ipsa  moreretur,  et  unum  nummum  sius  ^ :  «  Feralis,  »  inquit,  «  avaritia,  illece- 

non  dimilteret  filiffi,  et  in  funere  suo  aUena  brosa  pecunia,  quae  habentes  contaminat, 

sindone   involveretur.  »   Ejusdem  quoque  non  habentes  non  juvat.  Esto.tamen,  ut  ali- 

feUcem  describens  obitum,ait-:  «Testisest  quando  juvet  pecunia  inferiorem,  et  ipsam 

Jesus,  ne  unum  quidem  nummum  ab   ea  desiderantem ;  quid  ad  alios^  si  sit  iUe  co- 

derelictum.  Quid  hac  virtute  mirabiUus,  foe-  piosior  qui  habet?  Numquid  idcirco  hone- 

minam  nobilissimaj  familiae,  magnis  quon-  stior,  quia  habet  quo  pleruraque  honestas 

dam  opibus,  tanta  fide  omnia  vel  dilargi-  amittitur?  »   Cui  Bernardus  concordat  de 

tam,  ut  ad  egestatem  uUimam  perveniret?  coUoquio  Simonis  et  Jesu'^:  «  Haec  fugienda- 

Jactent  aUi  pecunias  in  corbonam,  funaU-  rum  divitiarum  praecipue  causa  est ,  quia 

busque  aureis  dona  pendentia;  nemo  plus  vix  aut  nunquam  sine  araore  valeant  possi- 

dedit  pauperibus ,  quam  qui  sibi  nihil  reli-  deri.  Limosa  siquidem  et  glutinosa  nimis , 

quit. »  Hffic  Hieronymus.  Qui  ad  hanc  nudi-  non  solummodo  exterior,  verura  etiam  in- 

tatem,  tanquam  sumrae  perfectam,  hortatur  terior  nostra  substantia  videtur,  et  facile  cor 

Hedibiam  in  epistola,  quam  ad  eam  scribens,  humanum  omnibus,  quae  frequentat,  adhae- 

ait  ^  :  «Vis  esse  perfecta,  et  in  primo  stare  ret.  »   His  consonat  Auguslinus  dicens  *  : 

fastigio  dignitatis,  fac  quod  feceruntApo-  «  JNon  sunt  istae  verae  divitiae,  sed  raendici- 

stoU.  Vende  omnia  quae  habes,  et  da  paupe-  tas,  quia  quanto  magis  abundant,  tanto  ma- 

ribus,  et  sequere  Salvatorem,  et  nudam  so-  gis  crescit  inopia  avaritiae.  Non  sunt  verae 

lamque  crucem  nuda  sequaris,  et  sola.  »  In  divitiae,  qua3  pUis  augent  cupiditatem  ei, 

his  manifestius  asserit,  quod  ea  paupertas  qui  eas  possidet.  »  Quod  autem  sint  occasio 

ad  perfectionis  attingit  fastigium,  qua  quis  vanitatis  et  superbiae,  Augustinus  de  Lapsu 

expressius  et  conformius  nuditatem  crucis  mundi  *  :  « In  divitiis  ml  tam  cavendum  est, 

amplectitur,  et  nudum  Crucifixum  imitatur.  quam  superbiae  morbus.  Qui  enim  nonhabet 

lUud  autem  Gregorii  verbum  ',  quod  dicit  divitias,  non  habet  amplissiraas  facultates, 

censura  non  esse  in  cuipa,  sed  affectura,  ne-  non  habet  unde  se  extoUat. »  Idem  de  verbis 

quaquam  est  praimissis  contrariura,  si  recte  Bomini^^ :  «NihU  est  quod  sic  generent  divi- 

inteUigatur.  Si  quis  enim  hoc  sentiat,  quod  "tiaB,  quomodo  superbiam  :  omne  granura , 

census  in  culpa  sit  causaUter  vel  formaUler,  omne  gerraen  habet  vermera  suura.  Verrais 

cum  Manichaio  errat,  et  hoc  Gregorius  re-  divitiarum  superbia  est.  »  Quod  vero  sint 

probat.    Si   quis   autem  inteUigat  censum  occasio  distracUonis,  raanifeste  insinuat  Gre- 

esse  culpae  occasionem^  a  sententia  veritatis  gorius  Ubro  primo  Moralium^^ :  «  Solet,  »  in- 

non  deviat,  cura  et  ipsa  veritas  dicat  in  quit,  «  rerum  abundantia  tanto  a  tiraore  di- 

Marco^  :  Quam  (a)  dif/icile,  qui  pecunias  vino  mentera  solvere,  quanto  hanc  exigit 

hahent ,  in  regnum  Dei  introibunt !  NuUo  diversa  cogitare.  Nam  dura  foris  per  muUa 

enim  modo  pecunia  impedimentum  difficul-  spargitur,  stare  in  intimis  fixa  prohibetur. » 

,  ^   ,   ,       .  .              ,       ,,„  Idem  in  homilia  super  iUud  Lucae  ^  :  Exiit 

1  Hieron.,  ad  Eustoch.,  epist.  xwii,  col.  m.  229.  —  ^- 
=  Ibid.,  col.  239.  —  ^  Id.,  ad  Hedib.    episl.  CL,  col. 

m.  224.  -  "  Greg.,  Moral.,  lib.  X,  c.  xxx,  al.  xv.i,  f  "^  -{^^«^  "•  ^;  "  '  ^"3-  "  *  '^.  -  ">  Id.  -  i'  Greg., 

n.  49.  -  6  Marc,  x,   23.   -   «  Ambros.,  de  Offic.,  ^^«''«^-  "  "  '^-^  ^«  ^'^««^•'  ^'^'^-  ^^'  °-  *• 

lib.  II,  u.  132.  —  '  Imo  Gaufrid.,  de  colloq,  Simon.  (a)  Caet.  edit.  Quia. 


RESPONSrONIS  TERTIiE  CAPUT  I. 


465 


qui  seminaty  etc.  :  «  Si  nos, »  inqiiit,  «  vobis 
seraen  verbum,  agrum  mundum,  volucres 
daemonia,  spinas  divitias  significare  dicere- 
mus,  ad  credendum  nobis  mens  vestra  for- 
sitan  dubitaret.  Unde  et  idem  Dominus  per 
semetipsum  est  dignatus  exponere  quae  di- 
cebat.  Quis  enim  unquam  milii  crederet,  si 
spinas  divilias  interpretari  voluissem?  maxi- 
me  cum  illae  pungant,  ista?  delectent.  Et  ta- 
men  spinae  sunt,  quia  cogitationum  suarum 
pimctionibus  mentem  lacerant,  et  cum  usqne 
ad  peccatum  pertrahunt,  quasi  inflicto  vul- 
nere  cruentant.  »  Si  quis  igitur  praemissa 
diligenter  attendat,  indubitanter  advertet, 
quod  quamvis  census  formaliter  seu  causa- 
liter  non  sit  in  culpa,  est  tamen  frequens 
occasio  culpae,  distrahendo  a  bonis,  et  incli- 
nando  ad  mala.  Proptcr  quod  opes  a  Salva- 
tore  spinis  comparantur ,  et  ab  Ambrosio 
illecebrosae  dicuntur.  Nam,  sicut  ex  praemis- 
sis  apparet,  cum  vim  rationalem  distrahant, 
irascibilem  extollant,  et  concupiscibilem  no- 
stram  illiciant,  non  solum  sunt  illecebris, 
sed  et  periculis  plenae.  Unde  Augustinus,  de 
Lapsu  mundi  *  :  «  Divitiae  ipsae  quas  putatis 


vitiis,  neque  hoc  docuisset  perfectos,  cum  ta- 
men  dixerit ' :  Si  vis  perfectus  esse,  vade  et 
vende  omnia  quce  habes,  etc.  Numquid  Apo- 
sloli  perfecli  non  erant,  quibus  dictum  esl  * : 
Nolite  possidere  aurum  ?  Quod  verbum  tra- 
ctans  Ambrosius  in  libro  de  Officiis,  ait '  : 
^<Nolite  possidere  aurum  et  arfjentum,ne' 
que  pecuniam  :  qua  (a)  velut  falce  pullulan- 
tem  in  pectoribus  humanis  succidit  avari- 
tiam.  »  Super  eumdem  quoque  sermonem 
Chrysostomus « :  «  Non  dixit  :  Nolite  acci- 
pere  vobiscum  aurum ;  sed  si  aliunde  possi- 
bile  est  accipere,  fugite  perniciosam  hanc 
aegritudinem.  Etenim  multa  per  hoc  emen- 
dabat.  »  Ex  his  datur  intelligi,  quod  propter 
vitandam  occasionem  avaritiae,  fuit  Aposto- 
lis  interdicta  pecunia,  cum  tamen  essent  per- 
fecti.  Verum  quidem  est,  quod  sensus  per- 
fectis  non  tam  vehemens,  nec  tantorum  est 
peccatorum  occasio;  sed  quia  quantumlibet 
parva  intellectus  distractio,  vel  illectio  appe- 
titus  vitiosa  mentibus  perfectorum  ad  aeterna 
suspensis  magis  est  dissona,  quam  longe 
major  imperfectis,  circa  fdiorum  educatio- 
nem,  et  curam  rei  farailiaris  occupatis,  hinc 


plenas  esse  deliciarum,  pleniores  sunt  peri-  est  quod  perfecta  temporalium  rerum  abdi- 
culorum.  »  Cum  itaque  perfectionis  sit  non  catio  perfectis  consuiitur,  non  imperfectis, 
solum  peccata  vitare,  verum  etiam  peccato-     nisi  velint  esse  perfecti.  Nam  cum  ipsis  im~ 


rum  occasiones  etbonorum  impedimenta  ad 
plena  succindere,  dicente  Gregorio  in  Mo- 
ralibus  ^,  quod  «  solus  ille  in  illicita  non  ca- 
dit,  qui  se  a  hcitis  caute  restringit, »  liquido 
claret,  quod  quamvis  possessiones  et  pecu- 
nias  habere  de  se  non  sit  peccatum,  sed  li- 
citum ;  est  tamen  eas  abdicare,  et  voluntarie 
pro  Christo  eis  carere,  perfectum.  Quod  si 
forte  quis  dicat,  occasionem  hujusmodi  a 
temporalibus  rebus  imperfectis  dari  menti- 
bus,  non  perfectis,  quasi  magis  competat 
statui  imperfectorum  divitias  fugere,  eisque 


perfectis  sufficiat  peccata  majora  vitare  per 
mandatorum  observantiam,  perfectis  tamen 
competit  eliam  superfl  :as  cogitaliones  a 
mente  rescindere,  sicutetGregoriussecundo 
Moralium  docet,  spiritualiter  exemplificans 
Nazareorum  ritum ,  perfectionisque  figu- 
ram '^  :  «Devotione,  »  inquit,  «completa, 
caput  Nazareus  radere,  capillosque  in  igne 
sacrificii  ponere  jubetur,  quia  tunc  ad  per- 
feclionis  summam  pertingimus,  cum  sic 
exteriora  vitia  vincimus,  ut  etiam  cogitatio- 
nes  superfluas  a  mente  reseceraus.  Quas  ni- 


carere,vitae  JesuChristi,ejusquedoctrinaiad-     mirum  igne  sacrificii  concremare,  est  flam- 

ma  divini  amoris  incendere,  ut  totum  cor 
in  Dei  araore  ardeat,  et  cogitationes  super- 
fluas  concremans,  quasi  Nazarei  capillos, 

Matth. ,hoxQ.  xxxiir,  al.  xxxii,  n.  4.—  '  Greg.,  MoraL, 
lib.  II,  c.  Li(,  al.  xxvn,  n.  84.  —  (a)  Al.  quo. 

30 


versatur  aperte.  Neque  enim  secundum  haec 
perfectissimus  debuisset  Christus  carere  di- 

'  Aug.  —  »  Greg.,  MoraL  lib.  V,  c.  xi,  al.  viii,  n.  17. 
—  3  Matlh.,  XIX,  21.  —  *  Ibid.,  x,  9.-5  Ambros., 
de  Offic,  lib.  II,  c.  xxv,  n.  128.  —  «  Chrysost.,  in 

TOM.   XIY. 


^GG 


AVOU)CAJE  PAUPERUM 


devotionis  perfectione  consumat.  »  lUa  quo- 
que  proniissio  centupli  praedeterminalis  non 
obviat,  quoniam  ad  spiritualia  bona  referlur, 
sicut  dicit  Hieronymus  super  Malthmnn  \ 
et  etiam  Rabanus,  quasi  eisdem  verbis  uten- 
tes  :  «  Occasione,  »  inquiunt,  «  bujus  sen- 
tenlioe  quidam  introducunt  mille  annos  post 
resurrectionem ,  dicentes  nobis,  tunc  cen- 
tuphun  omnium  rerum  quas  dimisimus,  et 
vitam  aiternam  esse  reddendam,  non  intel- 
ligentes  quod  etsi  in  caeteris  digna  sit  retri- 
butio,  in  uxoribus  appareat  turpitudo ,  ut 
qui  unam  pro  Domino  dimiserit,  centum  ac- 
cipiat  pro  fuluro.  Sensus  igilur  iste  est,  ut 
qui  carnalia  pro  Salvatore  dimiserit,  spiri- 
tualia  recipiat,  quae  comparatione  et  merito 
sui  ita  erunl,  quasi  parvo  numero  centena- 
rius  numerus  comparelur.  »  Cui  etiam  con- 
sonat  Gregorius  suim'  Ezechielem  ^  :  «  Ne- 
que  enim  sanctus  vir  ideo  terrena  deserit , 
ut  hffic  possidere  in  hoc  mundo  multiphcius 
possit ;  sed  per  centenarium  numerum  per- 
fectio  designatur,  quia  quisquis  pro  Dei  no- 
mine  temporaha  contemnit,  hic  perfectio- 
nem  mentis  recipit,  ut  ea  non  appetat,  quae 
contempsit.  Centies  itaque  recipit  quod  de- 
dit,  qui  perfectionis  spiritum  recipiens,  ter- 
renis  non  indiget,  etiam  si  hsecnon  habet.  » 
Hucusque  Gregorius.  His  consentit  Bernar- 
dus  in  sermone  illo  de  S.  Petro  :  Dixil  Si- 
mon  Petrus  ad  Jesum,  dicens  ' :  «  Quid  est 
centuplum  istud,  fratres,  nisi  consolationes^, 
visitationes,  primitiaeque  spiritus^  qui  super 
mel  dulcior  est  ?  »  Et  post  pauca  :  «  Non  est 
pater  aut  mater,  non  domus  aut  ager  est, 
non  cibus  aut  vestis,  non  denique  terrenum 
aUquid  aut  corporale,  sed  plane  his  omnibus 
est  delectabihus,  super  omnia  haec  dulcius, 
universis  his  jucundius  est :  quaecumque 
desiderantur  in  hoc  saecnlo  nequam  ,  huic 
non  valent  comparari.  »  (juod  si  forte  quis 
perlinaciter  obsistat,  tam  per  textus  Marci, 
quam  per  Augustinum  mntra  Adimantum, 

1  Hieron.,  in  Uatth.,  lib.  X.  —  ^  Greg.,  in  Ezech., 
hom.  xviii,  al.  lib.  11,  hoia.  vi,  n.  16.  —  »  imo 
Gaufrid.,  de  colloq.  Shnon.  cum  Jesu,  c.  lvjii,  d.  70, 
quoad  sensuin.  —  *  Alurc,  x,  Hd.  —   ^  Bed.,  iu  hiiijc 


asserens,  bona  temporaha  repromissa  fuisse 
a  Christo;  respondebimus  promissiones  do- 
nationis  et  receptionis  hujusmodi  debere 
intelligi  per  moduni  charitativai  communio- 
nis,  non  per  modum  possessionis.  UndeBeda, 
snper  illud  Marci  * :  JVmo  est  qui  reliquerit 
domum ,  etc.  *  :  «  Uuia  niuiirum  a  fratribus 
atque  consortibus  propositi  sui,  qui  ei  spi- 
rituaU  gkitino  colUgantur,  muUo  gratiorem 
etiam  iu  hac  vita  recipiet  charitatem. »  Cui 
consonal  et  Glossa  ibidem :  «  Omnes  sancti  et 
quaecumque  habent,  commuaicantur  ei.  »  Et 
Augustinus  contra  Adimantum  ® :  «  FideU 
totus  mundasdiviliarum  est.  »  Vel  certe  in- 
telUgendum  est  per  modum  cujusdam  coe- 
lestis  provisionis,  contra  Manichaeos,  qui 
dicebant  haec  temporaUa  bona  a  tenebrarum 
principe  f lUsse  creata,  et  ab  illo  solo  repro  - 
mitti  et  dari,  a  Christo  autem  inhiberi.  Ideo 
hic  promittuntur  a  Domino  ad  haereticorum 
confutandam  perfldi  im,  et  a  cordibus  fide- 
Uum  diffidentiam  omnem  toUendam.  Unde 
super  iUud  Matlhaei '  :  Hcec  omnia  adjicien- 
tur  vobis,  Glossa  :  «  Omnia  sunt  fiUomm, 
et  ideo  hsec  omnia  adjicientur  etiam  non 
quaerentibus,  quibus  si  subtrahantur  ,  ad 
probationem  est ;  si  dentur ,  ad  gratiarum 
actionem. »  Et  Augustinus,  super  iUud  Joan- 
nis  *  :  Vado  piscari  ^  :  «  Cur  non  invenit 
aUud  unde  viveret,  cum  Dominus  promise- 
rit_,  dicens  "^  :  Primum  quarite  regmm  Dei, 
et  hac  omnia  adjicientnr  vobis  ?  Prorsus  Do- 
minus  etiam  sie  quod  promisit,  implevit. 
Nam  quis  aUus  pisces,  qui  caperentur,  appo- 
suit?  »  Constat  igitur  promissionem  hujus- 
modi  per  modum  provisionis  debere  intel- 
Ugi,  ad  toUendumdiffldentiam,  non  permo- 
dum  angmentationis  temporaUs  substantiae, 
quia  hoc  non  esset  cupiditatem  abscindere , 
sed  augere.  Unde  Chrysostomus  super  Mat- 
thceum  homilia  xliu  ^°  :  «  Nihil  ita  sedat  cu- 
piditatis  siUm,  sicut  desistere  a  lucrandi  con- 
cupiscentia,  sicut  amaram  choleram  absti- 

loc.  —  6  Aug.,  cont.  Adimant.  —  '  Mutth.,  vr,  33.  — 
8  Joun.,  XXI,  3.  —  9  Aug.  in  Joan.,  Iract.  cxxil,  n.  4. 
—  1'  Chrysost.,  in  Muttk.,  hom.  XLiii. 


% 


RESPONSIONIS  TERTI^  CAPUT  I. 


467 


nentia  et  evacuatio.  Facilius  est  eniui  homi- 
nem  existentem  volare ,  quam  adjectione 
pluris,  quiescere  facere  desiderium. »  Et  Au- 
gustinus;in  libro  LXXXIIl  Quwstionum  *  : 
«  Charitatis  venenum  est  spes  adipiscendo- 
rum  temporalium.»  Si  ergo  Christus  muUi- 
phcationem  temporahum  per  modum  pos- 
fessiouis  discipulis  suis  promitteret,  chari- 
tem  iu  eis  periraeret  potius  quam  augeret, 
dum  possessionis  terrenae  centuphcatione 
promissa,  temporahum  bonorum  affluen- 
tiam  sperandam  doceret,  potius  quam  sper- 
nendam.  Quod  impium  est  sentire  de  Christi 
doclrina.  Modus  etiam  apostohcae  vitae  prae- 
deterniinatus  non  adversatur,  sed  consonat. 
Quamvis  enim  legatur  in  Actibus  S  quod 
multitudini  credentium  erant  omnia  com- 
munia,  et  quod  venditarum  rerum  pretia 
ponebantur  ad  pedes  Apostolorum,  nequa- 
quam  est  intehigendum,  quod  Apostoh  pro- 
prium  aliquid  vel  commune possiderent,  quia 
communitas  iha  non  refertur  ad  Apostolos^ 
sed  ad  turbam,  sicut  Glossa  ibidem  insinuat: 
«  Discernit,  »  inquit,  «  ordinem  Doctorum,  et 
auditorum.  Nam  multitudo  credentium  ,  re- 
bus  spretis,  copula  charitatis  invicem  jun- 
geban  tur.Apostoh  vero,  virtute  fulgentes, 
mysteria  Christi  pandebant.  »  Haec  Glossa : 


Apostohs  gloriosum,  ut  sine  sohicitudine  et 
nomine  possidendi,  non  solum  ea  quae  in 
posscssionibus  erant,  sed  eorum  dominos 
liossiderent. »  Haec  Ambrosius  \  In  quibus  iii- 
sinuat,  quod  Apostohs  in  sua  egestate  ma- 
nentibus,  eorum  dispositioni,  quoad  res  et 
personas,  primiliva  iha  Ecclesia  suberat; 
hanc  tamen  rerum  dispositionem  maluerunt 
committere  ahis,  sicut  in  Actibus  consequen- 
ter  legitur  ^ :  jyon  est  cequum  nos  relinquere 
verbum  Dei,  et  minisirare  mensis.  Quod  qui- 
dem  dixerunt ,  ut  distractionem  ministrandi 
refugerent,  non  quia  per  illud  ministerium 
aliquid  possiderent.  Unde  et  Petrus  in  ea- 
dem  urbe,  ubi  haec  fiebant^  pauperi  eleemo- 
synam  a  se  petenti  respondit «  :  Aurum  et 
argentum  non  est  mihi.  Ubi  Glossa : «  Memor 
iUiiis  praecepti :  Nolite  possidere  aurum,  ne- 
que  argentnm.,  pecutnam  quai  ad  pedes  Apo- 
stolorum  ponebatur,  non  sibi  recondebant , 
sed  ad  usus  pauperum,  qui  sua  patrimouia 
rehquerunt.  »  Hanc  etiam  formam  pauperta- 
tis  et  Joannes  Evangehsta  servavit  cum  dis- 
cipulis  suis,  inter  quos  duobus,  qui  magnas 
rehquerant  opes,  prae  nimia  egestate  tenta- 
tis,  sicut  scribifur  in  ejus  Legenda,  ak  : 
«Numquid  non  valet  manus  Domini,  ut  fa- 
cial  servos  suos  divitiis  affluentes  ?  Sed  in 


quae  per  ipsum  textum  declarat,  quod  sicut  hoc  certamen  statuit  aniraarum,  ut  sciant  se 

illa  rerum  communitas  erat  turbarum,  sic  seternas  habituros  divitias,  qui  pro  ejus  no- 

et  signorum  virtutes   erant  Apostolorum.  mine  temporales  opes  habere  noluerunt.  » 

Nec  huic  repugnat  quod  seqmtur,  ante  ipso-  Eamdem  paupertatis   districtionem    Thad- 

rum  pedes  pretia  fuisse  posila,  quia,  ut  di-  daius  servavit  Apostolus,  sicut  scribitur  in 

cit  Hieronymus  '  ad  Demetriadem,  «  hoc  fie-  primo  hbro  Ecclesiasticce  historice  \  quod 

bat  ut  docerent  pecunias  esse  calcandas,  vel  cum  post  Christi  ascensionem  Abagarus  rex 

certeutseacsuaapostolicaedispositionicom-  sanatus  a  praefato  Apostolo,  praeciperet  ei- 

mitterent,  sicut  docet  Ambrosius  super  epi-  dem  dari  aurum  et  argentum,  ille  non  ac- 

stolam  secundamad  Corinthios,  ubi  de  Apo-  cepit,  dicens  :  «  Si  nostra  rehquimus,  quo- 

ttohs  dicit*:  «Quantumadpraesentem  vitam  modo  accipiemus  ahena?  »    Sed  apostolus 

pertinet,  pauperes  videbantur  ;  sed  spiritua-  Paulusdesesimuletcaeteris  apostolis,  ait  ad 

les  divitias  credentibus  largiebantur,  egeni  Corinthios  * :  Usque  in  hanc  horam  et  esu- 


in  terris,  in  ccelo  diviles ,  ut  nihil  habentes, 
omnia  autem  possidentes.  Hoc  enim  fuit  in 

1  Aug.,  lib.  LXXXIll  Quvest.,  q.  xx^,  61.  —  2  Aci., 
IV,  32,  34.  —  *  Hieron.,  ad  Demetriad.,  epist.  vni, 
col.  m.  73.  —    *  Imo  A lubrosiasler,  in  II  Cor.,  vi. 


rimus  et  sitimus,  et  colaphis  ccedimur,  et 
instabiles  sumus.  Ubi  Glossa  :  «  Usque  in 
hanc  horam,  id  est  contmue.  »  Et  alibi  ad 

-  8  Aci.,  VI,  2.  —  6  Act.,  iii,  6.  —  '  Euseb.,  Hist. 
Eccks.,  lib.  I,  c.  xui.  —  »  1  Cor.,  iv,  II. 


-i68 


AP0L0G1.E 


Corinthios  * :  In  fame  et  siti,  frigore  et  nu- 
ditate.  Ilanc  penuriosam  vitam  duxisse  Apo- 
stolum,  non  ad  terapus,  sed  conlinue,  haic 
praifata  Glossa  insinuat,  et  siiperius  allegata 
Clirysostomi  de  Laudibus  Pauli  auctoritas 
confirmat.  Si  qnando  igitur  dicit  se  habere 
omnia,  et  abundare,  nec  debet,  nec  potest 
intelhgi  quantum  ad  opulentiam,  sive  af- 
fluentiam  rerum;  sed  quantum  ad  sufficien- 
tiam  mentis.  I)e  qua  Augustinus  in  Ubro 
de  Beata  vita  ^ :  «  Nullus  perfectus  aliquo 
eget,  et  quod  videtur  corpori  necessarium 
sumet,  si  alTuerit ;  et  si  non  affuerit,  istarum 
rerum  non  frangetur  inopia.  »  Quod  si  forte 
quis  dicat,  Apostolum  aliquas  secum  tulisse 
pecunias,  quia  periculis  se  dicit  expositum 
fuisse  latronum,  aperte  contrariatur  Ambro- 
sio  ',  qui  prsefatum  locum  tractans  in  origi- 
nali,  sic  ait  :  «  Cum  in  civitate  diabolus 
eum  occidere  non  posset,  latrones  sibi  exci- 
tabat  in  via,  cum  nihil  ferret  quod  latrones 
cuperent.  »  Haec  sacer  Ambrosius.  Cui  et 
Chrvsostomus  consonat  in  Laudibus  Pauli " : 
«  Job,  cum  oves  et  boves  haberet  inuume- 
ras,  erat  in  pauperes  hberahs.  Paulus  vero, 
nil  ampUus  corpore  suo  possidens,  de  hoc 
ipso  sufficienter  indigentibus  ministrabat. 
Miram  PauU  ex  hac  laude  perpendere  vale- 
mus  inopiam,  cum  nil  praiter  corpus  habe- 
ret,  ac  per  hoc  nihil  quod  latro  capere  pos- 
set;  mirani  nihilominus  affluentiam,  cum 
non  solum  sibi  sufficeret,  verum  etiani  in 
alios  abmidaret.  »  Denique  nec  loculorum 
Christi,  &\  prsefatam  perfectionis  formam, 
uUa  invenitur  dissonantia  ,  si  quomodo  et 
quare  ipsos  habere  dignatus  fuit,  pia  men- 
tisatlentioue  pensetur.  Nam  unigenitus  Dei, 
cum  dives  esset  in  omnes,  pro  nobis  adeo 
factus  egenus,  ut  alieno  cibo  vesceretur, 
non  sine  magna  dispensatione  divini  consUii 
loculos  fecit  deferri,  quorum  tamen  custodiae 
illum  deputavit  discipulum,  quem  furem  ac 
proditorem  prifisciebatessefulurum.  Habuit 

«  II  Cor.,  XI,  27.  —  =  Aug.,  de  Beata  Vit.,  disput. 
tert.  diei ,  n.  23.  —  '  Imo  Ambrosiastro,  ia  II  Tor., 
XI.—   *  Chrysost.,  de  laudib.  Pauli,   hom.   I,  pag. 


PAUPERUM 

enim  loculos  Christus  ad  consolandum  in- 
firmos,  ad  refeUendum  improbos,  et  ad  in- 
formandum  perfectos.  Unde  et  hujusmodi 
actus,  scilicpt  habere  loculos,  in  Christo,  re- 
spectu  infirmorum,  fuit  condescensivus,  ad 
consolandum  eos,  qui  propriis  locuUs  cnrere 
non  voUmt,  sicut  Augustinus  ait  in  libro  de 
opere  Monachorum  ^ :  «  Dominus  more  mi- 
sericordiae  suae  infirmioribus  compaUens, 
cum  ei  angeli  possent  ministrare,  loculos 
habebat,  quibus  mitteretur  pecunia,  quae 
conferebatur  ulique  a  bonis  fideUbus  eorum 
victui  necessaria  :  quos  loculos  Judae  com- 
mendavit.  »  Respeclu  autem  impiorum  fuit 
actus  commonitorius  ;  primo  quidem  ad  re- 
fellendum  ha^reticos,  qtii  loculos  reprobant, 
etdetestantur.  Unde  Augustinuss?ipe?*  Joan- 
nem,  HomUia  l  ® ;  «  Quare  loculos  habuil, 
cui  angeli  ministrabant,  nisi  quia  Ecclesia 
ipsius  loculos  habitura  erat?»  Unde  et  locu- 
los  habebat,  ut  doceret  non  esse  peccatum, 
loculos  habere.  In  his  Augustinus  Mani- 
chaeorum  refellit  impietatem,  condemnan- 
tium  Ecclesise  statum,  propter  rerum  tem- 
poralium  possessionem.  Secundo  commoni- 
torius  fuit,  ad  deterrendum  avaros,  qui 
loculos  concupiscunt.  Quanquam  enim  ad 
mitigationem  cupiditatisDominus  Judai  locu- 
los  commisisset ,  ipse  tamen  adeo  cupiditaUs 
igne  exarsit,  ut  ipsum  Dominum  preUo  parvo 
venumdaret.  Unde  et  Chrysostomus  super 
Joannem  '^  :  «  Si  vero  quis  scrutabitur,  quid 
furi  exislenti  loculos  commisit  pauperum , 
et  dispensare  fecit  avarum  existentem  ?  ul 
omnem  absciuderet  esse  occasionem.  Elenim 
sufUcientem  habebat  ex  loculo  concupiscen- 
tiae  miUgatiouem ;  sed  propter  nequitiam  mul- 
tam,  quam  volebat  comprimere  Chrislus, 
multa  condescensione  ad  eum  utens,  non 
incusabat  surripientem,  obstruens  pernicio- 
sam  concupiscentiam ,  et  omnem  aufereus 
occasionem.»  Hucusque  Chiysostomus,aper- 
te  declarans,  quod  non  penuria  paupertulis, 

m.  480.  —  s  Aug.,  di  Opere  Monach.,  c.  v,  n.  C.  — 
*  Id.,  in  Joun.y  hom.  L,  u.  11.  —  "^  Chrysost.,  in  Joan., 
hom.  Lxiv,  ai.  lxv,  c.  2. 


RESPONSIONIS  TERTIjE  CAPUT  I. 


469 


sed  nequilia  cupidae  mentis  causa  fuit  tantae 
irnpietalis.  Respectu  vero  perfectorum,  fuit 
actus  informalorius.  Siquidem,  quantum  ad 
modum  habendi,  forma  fuit  perfectionis  iu 
ecclesiasticis  personis,  maxime  coenobilis , 
ut  ad  exemplum  Chrisli,  et  discipulorum 
ejus,  nuUus  sibi  quidquam  appropriet,  sed 
habeant  omnia  in  communi.  Unde  Augus- 
tinus  super  Joannem  '  :  «  Ilabebat  Dominus 
loculos,  et  a  fidelibus  oblata  conservans. 


liler,  et  etiam  temporaliter,  pascendis  sibi 
commissis  gregibus  intendant.  Unde  Pro- 
sperin  librode  Vita  contemplativa^:  «  Scien- 
tes  viri  sancli,  nihil  aliud  esse  res  Ecclesiae 
nisi  vota  fidelium,  et  pretia  peccalorum^  et 
patriuionia  pauperum,  non  eas  vendicave- 
runt  in  usus  suos,  ut  proprias,  sed  ut  com- 
mendutas  pauperibus  erogaverunt.  IIoc  est 
possidendo  conteranere ;  non  sibi,  sed  alii 
possidere;  nec  cupiditate  habendi  Ecclesiai 


suorum  necessitatibus,  et  aliis  indigentibus  facultates  ambire,  sed  pietate  subveniendi 

tribuebat.  Tunc  primum  ecclesiasticaj  pecu-  eas  suscipere ;  et  quod  habet  Ecclesia,  cum 

niae  forma  est  instituta,  ut  intelligeremus  omnibus  nihil  habentibus  habere  commune, 

quod  prsecepit,  non  cogitandum  de  crastino  nec  aliquid  inde  eis,  qui  sibi  sufficiunt,  de 

esse,  non  ad  hoc  fuisse  praeceplum,  ut  nihil  suo  erogare,  cum  nihil  aliud  sit  habenlibus 

pecuniae  servaretur  a  sanctis,  sed  ne  Deopro-  dare,  quam  perdere.  Quantum  vero  ad  mo- 

pter  ista  serviatur.  »  Haec  Augustinus,  qui  dum  utendi,  forma  fuit  perfectionis  ipsis  po 

formam  regulariter  viventium  describens,  puhs,  ac  caeteris  hujusmodi  paupertatem 

sicut  habetur  causa  xu,  qusest.   \,  ait^:  professis,  ut  cum,   ex  amore  paupertatis, 

«  Cum  hujus  nostrse  congregationis  fratres,  semper  carerelcculis  cupiant,  solum  quando 

non  solum  facultatibus,  sed  etiam  volunla-  apertae  necessitatis  urget  articulus,  loculos 

tibuspropriisipsaordinissusceptione  renun-  ferant.   Ipse  siquidem  Christus  sustentaba- 

tiaverint ;  certum  est  eos  nihil  habere,  possi-  tur  a  suscipientibus,  vel  a  mulieribus  comi- 

dere ,  dare ,  vel  accipere ,  sine  superioris  li-  tantibus  eum,  sicut  in  Luca  scribitur,  quod  ^ 

centia  debere.  »  Quantum  autem  ad  modum  ibant  ciim  eo  mulieres,  quce  minisirahant  ei 

dispensandi,  forma  fuit  perfectionis  in  Eccle-  de  facultatihus  suis.  Cum  tamen  per  Sama- 

siae  Praeiatis,  ut  exemplo  Cbristi,  bona  eccle-  riam  transivit,  in  qua  quidem  civitate,  ut 


siastica  dispensent  ad  sustentationem  raini- 
strorum  Ecclesiae,  et  ad  pauperum  relevan- 
das  miserias.  Unde  Chrysostomus  super 
Joannem,  de  loculis  Christi  loquens,  quae- 
stionera  proponit^  :  «  Qualiter,  inquit,  non 
peram,  non  virgam,  non  aes  jubens  deferre, 
marsupium  ferebat?  »  Respondens  subdit  : 
«  Ad  inopum  ministerium,  ut  discas,  quo- 
niam  valde  pauperem.  et  crucifixum,  hujus 
oportet  partis  multam  facereprocurationem. 
Multa  enim  ad  nostram  dispensans  doctri- 
nam  agebat.  »  In  his  ostendit  Chrysosto- 
mus,  quod  viris  perfectis  competat  misera- 


dicit  Evangelista,  hospitium  habere  non  po- 
tuit,  de  loculis  vixit,  sicut  dicilur  in  Joanne ', 
quod  discipuU  ahierant  in  civitatem^  ut 
cibos  emerent.  Unde  super  illud  Lucae  "^  : 
Quando  misi  vos  sine  sacculo,  et  sine  pera, 
dicit  Glossa  * :  «  Si  per  inhospitales  regiones 
transimus,  plura  viatici  causa  licet  portari , 
quam  domi  habeamus.  »  Constat  autem  quod 
valde  pauper  est,  qui  plura  portat  invia, 
quam  habeat  ubi  habitat  habitatione  deter- 
minata.  Quod  si  forte  quis  dicat  perfectionis 
formam  nullo  temporeesseintermittendam; 
respondet  ad  hoc  Beda,  super  Lucam,  dicens 


bilium  personarum  gerere  curam  :  quod  &\i^Qr  iWm&^  :  'Nunc  qui  habet  sacculum.,  tol- 
maxime  locum  habet  in  Praelatis  Ecclesiae,  lat  similiter  et  peram  :  «  Non  eamdem  vi- 
quorum  perfectioni  cousonat,  ut  et  spiritua-     vendiregulam  persecutionis,  quae  pacis  tem- 


*  AugiisL,  in  Joan.,  tract.  Lxii,  n.  5.  —  '  Caus.  xii, 
q.  I,  c.  xi;  apud  Auguslinum  vero  uon  reperilur.  — 

*  Clirysost.,  in  Joan.,  hom.  Lxxi,  al.  lxxii,  n.  2.  — 

*  Prosp.,  de  Vit.  Coniempl.,  lib.  11,  c.  ix.  —  "  Luc, 


viii,  2.  —  '  Joan.,  iv,  8.  —  ^  iyc.,  xxil,  35.  — 
»  Gloss.,  ex  Bed.  in  Luc,  lib.  VI,  c.  92.  —  9  Luc, 
xxii,  36. 


470 


apologij:  pauperum 


pore,  insinuat.  Sunt  namque  virtutes,  quae 
semper  obnixeque  tenendai  sunt,  et  sunt  quae 
tenipore  locoque  provida  sunt  discretione 
mutandae.  Quis  enini  nesciat,  viscera  mise- 
ricordise,  benignitatem,  humilitatera,  patien- 
tiam,  modestiam,  castitatem,  fidem,  spem, 
charitatem,  et  his  similia,  sine  ulla  tempo- 
rum  intercapedine  esse  servanda?  At  vero 
famem,  sitim,  vigilias,  nuditatem,   lectio- 
nem,  psalmodiam,  orationem,  laborem  ope- 
randi,  doctrinam,  silentium,  et  ca^tera  hu- 
jusmodi,  si  quis  semper  exequenda  putave- 
rit,  non  modo  se  horum  fructu  privabit,  sed 
et  notam  indiscretae  obstinationis  incurret. 
Magister  itaque  Deusque  virtutum,  ut  mo- 
dum  discretionis  insinuet ,  missis  ad  praedi- 
candum  discipulis,  ne  quid  tollerent  in  via 
prsecepit,  videlicet  ordinans,  ut  qui  Evange- 
lium  aununtiant,  deEvangeUo  vivant.  Mortis 
vero  tempore  illo  instante,  tota  simul  gente 
pastorem    gregemque  persequente ,    con- 
gruam  tempori  decrevit  regulam,  pecuniam 
scilicet  victui  necessariam,  donec  sopita  per- 
secutionum  insania,  tempus  evangehzandi 
redeat,  tollere  permittendo.  »  Haec  Beda.  Ex 
praedictis  igitur  patenter  elucet,  quod  omnis 
perfectionis  splendor  et  speculum  Jesus  Chri- 
stus,  ob  sex  rationes  praefatas,  ac  triprcem 
utihtatem,  aggregatione  quadam  in  perfec- 
tionis  senarium  consurgente,  mirabiU  quo- 
dam  modo  in  habendo  loculos,  et  infirmos 
simpUci  modo  consolatur,  et  impios  dupUci- 
terarguit,  et  perfectos  tribus  modis  informat. 
In  quibus,  et  iUud  est  omni  adiniratione,  et 
laude,  ac  imitatione  dignissimum,  quod  sic 
paupertatem  Christus  tenuit,  ut  statum  di- 
vitum  non  damnaret ;  sic  et  habentibus  pe- 
cuniam  conformem  se  reddit,  ut  paupertatis 
summae  formam  perfecte  servaret.  Unde  su- 
per  iUud  Malthaei  ^ :  Vade  ad  mare,  Glossa : 
«  Dominus  tantae  fuit  paupertalis,  ut  unde 
tributa  solveret,  non  haberet.  Judas  quidem 
communia  in  locuUs  habebat;  sed  res  pau- 
perum  in  usus  suos  convertere,  uefas  duxit, 
idipsum  dans  exemplum  nobis.  »  Haec  Glos- 

•  Matth.,  xvii,  2G.  —  "-  Joan.,  xv(,  33. 


sa.  Non  igitur  loculi  Christi  ad  fomentum 
cupiditatis  traliendi  sunt.  Sicut  enim  in  Sal- 
vatore  nostro  crucifixo  nil  fnit ,  quod  saecu- 
lares  glorias,  aut  delicias  saperet,  sic  nil  egit, 
nUdocuit,  per  quod  mundi  divitias  appe- 
tendas  esse  monstraret;  quin  potius,  ut  nos 
ad  perfectae  paupertatis  amorem  accenderet, 
in  hujus  mundi  campum,  hostem  expugna- 
turus,  ingrediens,    de  pauperrima  matre 
pauperrimus  prodnt;  sed  et  hostiam   Deo 
Patri  ut  pontifex  offerens,  nudus  in  cruce 
pependit,  necnon  ut  veritas  ejus,  tanquam 
perfectissimae  rectitudinis ,  nequaquam  dis- 
cordaret  medium  ab  extremis,  tota  vita  ip- 
sius  caminus  paupertatis  fuit.  Hujus  igitur 
invictissimi  ducis  nuditate,  tanquam  arma- 
tura  circumdati,  et  in  eo  solo  sperantes,  qui 
ait  ^ :  Confidite,  ego  vici  iimndum,  in  ip- 
sius  pauperis  Crucifixi  nomine,  hostiles  exci- 
piamus  insuUus. 

CAPUT   II 

In  quo  possessionum  leviticarum  et  ecclesiasticarum 
affluentia  monsiratur  perfectioni  paupertatis 
non  esse  contraria,  sed  et  commendatio  divi- 
tiarum  ostenditur  7ion  esse  secura. 

Paupertatis  siquidem  odibUe  bonum,  re- 
troactis  temporibus,  in  tanto  fuit  horrore 
sensuaUtati  mortaUum,ut  ante  Ghristi  adven- 
tum ,  vix  quantumcumque  perfectus  pretio- 
sitatem  ipsius  agnosceret.  Post  veroin  tanta 
fuit  admiratione  spirituaUum  atque  sapien- 
tium  ,  ut  vix  quantumcumque  perversus 
haereticus  ipsius  dignitati  derogaret,  exce- 
pto  dumtaxat  Yigilantio  quodara.  Qui  cum 
ad  interpretationem  sacri  doctoris  Hiero- 
nymi  dormitasset  jamdudum,  nunc  per  no- 
vum  quemdam  paupertatis  hostem,  iUo  non 
minus  improbum ,  evigilasse  videtur.  lUe 
nimirum  contra  paupertatis  perfectionem , 
et  sustentaUonem  pauperum  sanctorum, 
sui  pectoris  virus  evomuU ;  hic  autem  bo- 
norum  temporaUum  affluentiam  in  culmine 
perfectionis  evangeUcae  coUocans,  ipsorum- 
que  voluntariam  carentiam,  ut  imperfectam 
et  superstitiosani,  calumuians,  iUius  se  fate- 


RKSPONSIONIS  TERTI^.  CAPUT  II. 


471 


tur  discipulum,  qui  contra  cvangelizan- 
tium  et  mendicautium  pauperum  ordines 
libellum  composuit,  quem  Sedes  Apostolica 
condemnavit.  Quem  etiam,  non  parva  teme- 
ritate ,  velut  innocentem  excusat,  ipsiusque 
doctrinam  commendat  et  approbat,  non  sine 
injuria  multa  Sedisjam  dictae,  cumnilaliud 
sit  auctorem  damnati  libelli  innocentem  asse- 
rere ,  quam  damnantis  judicium  reprobare. 
Insurgens  igitur  temerarius,  in  serie  sui 
libri  exordio  adversus  Pastorem  Ecclesise,  ut 
pauperum  ipsius  gregera  invadat  atrocius, 
primum  se  armatpossessionibusLevitarum. 
Nam  in  hoc  persuasionis  suae  summa  consi- 
stit,  quod  cum  forma  perfectionis  evange- 
licae  in  Levilis  prsecesserit,  quibus  a  Domino 
collatae  fuerunt  decimaj,  primitise  etoblatio- 
nes  ad  vivendum,  civitates  ad  habitandum, 
et  suburbana  ad  alenda  pecora ,  si  Novum 
Testamentum  Yeteri  non  repugnat,  quin  po- 
tius  consonat,  quia  rota  eratin  medio  rotae, 
nuUo  modo  secundum  hoc  novae  legis  per- 
fectio  consistit  in  carentia  hujusmodi  pos- 
sessionum,  sed  potius  in  habendo  eas,  ut 
Domino  dedicatas.  In  hac  autem  persuasio- 
ne,  quam  per  multas  verborum  venatur 
ambages ,  non  solum  veritati ,  sed  sibi  ipsi 
contradicit  aperte.  In  prsecedenti  siquidem 
libro,  cum  abstinentiai  perfectionem  impu- 
gnaret ,  asseruit  vinum  fuisse  prohibitum 
filiis  Aaron  sacerdotibus,  tanquam  imper- 
fectis ;  nunc  autem  illos  eosdem  in  affluentia 
possessionum  perfectos  asserit,  quasi  verbi 
prioris  obhtus ,  vel  si  forte  memoriam  ha- 
buit,  in  tantam  devenit  erroris  caliginem, 
ut  putaret ,  quod  abstinere  a  dehciis  sit  im- 
perfectum  ,  et  possidere  divitias  sit  perfe- 
ctum.  Insuper,  et  cum  paulo  ante  docue- 
rit ,  quod  in  contemptu  omnis  proprietatis, 
evangelicse  perfectionis  consistit  incoeptio,  et 
sacerdotes  levitici  generis  habuerunt  uxores 
et  filios,  ad  quos  bona  sua,  tanquam  vere 
propria,  heereditaria  successione  transmit- 
tebant  ,  necessario  sequitur  ,  quod  per- 
fectio  evangelica  in  Levitis  non  fuit,  vel 

'  Hebr.,  vii,  11-12.  —  -  Ibid.,  x,  1. 


quod  abdicatio  proprietatis  non  est  initium 
perfectionis  hnjusmodi,  ac  per  hoc  manifeste 
convincitur  sibi  ipsi  esse  contrarius.  Con- 
trariatur  etiam  ipsi  veritati :  si  enim  forma 
vitse  leviticae  perfectionem  legis  evangeUcae 
veraciter  continet ,  cum  perfectia  modi  vi- 
vendi ,  tam  in  Yeteri  Testamento,  quam  in 
Novo,  supremum  teneat  locum ,  et  perfe- 
ctio  legis  perfectioni  Evangelii  aequatur_, 
necesse  est  summum  legis,  et  summum 
EvangeUi ,  tam  in  merito,  quam  in  praemio 
inter  se  sequari,  ac  per  hoc  testamentum 
testamento,  promissio  promissioni,  sacer- 
dotium  sacerdotio  coaequatur.  Si  igitur  lex 
nerainem  ad  perfectum  duxit,  nec  Evan- 
gelium  :  si  non  per  legem  justitia  ,  nec 
per  EvangeUum  :  h\  etiam  qui  sub  lege 
erant ,  sub  maledicto  fuerunt ,  et  qui  sub 
EvangeUo  :  frustra  igitur  Dei  FiUus  est 
incarnatus  et  passus ,  frustra  translatum 
est  sacerdotium,  frustra  legis  observantia 
pro  majori  parte  abolita  ,  et  evangeUca 
veritas  introducta.  Quae  omnia  cum  sint 
falsa  et  impia,  et  prorsus  abjicienda  tanquam 
haeretica,  necessario  concluditur,  et  illud 
csse  erroneum,  ex  quo  haec  sequuntur,  sci- 
licet  quod  in  forma  vitae  sacerdotum  lega- 
lium ,  evangelicse  perfectionis  aUitudo  con- 
sistat.  Unde  Apostolus  ad  Hebraeos  ^  :  Si 
consummatio ,  inquit,  id  est ,  perfectio  se- 
cundum  Glossam,  per  sacerdotium  leviti- 
Gum  erat,  quid  adhuc  necessarium  fuit  se- 
cundum  ordinem  Melchisedech ,  et  non  se- 
cundum  ordinem  Aaron  dici?  Translato 
enim  sacerdotio,  necesse  est  ut  et  legis  trans- 
latio  fiat.  Ubi  Glossa  :  «  Hic  incipit  Novi  et 
Yeteris  Testamenti  differentias  dare,  quia 
iUud  imperfectum.  »  Cui  etiam  consonat 
illud,  quod  subsequenter  adjungit  idem 
Apostolus  :  Umbram,  inquit ',  habens  lex  fu- 
turorum  bonorum,  non  ipsam  imaginem  re- 
rum ,  nunquam  accedentes  perfectos  face- 
ret  (a).  Ubi  Glossa  :  «  Lex  urabram  habens, 
nunquam  potest  facere  pi  rfectos  virtutibus,  et 
bonos  pontifices.  »  Non  est  igitur  perfectio 

(a)  Vulg.  numquam  potest  accecl.  perf.  facere. 


472  APOLO(iIiE  PAUPERUM 

virtutum  et  consilionim  Evangelii  in  litterali 


observautia  mandatorum  legalium,  et  in 
modo  vivendi  illorum  pontificum  requiren- 
da,  nisi  sicut  in  figura  et  umbra,  quia  hoc 
modo  dicitur  rota  esse  in  medio  rotae,  non 
per  litteralis  observantiae  aequitatem  in  Tes- 
tamento  utroque ,  sed  per  spiritualis  intel- 
ligentiae    aenigmalicam    praefigurationem. 
Quod  si  quis  objiciat,  sicut  et  hic,  cui  res- 
pondemus,  allegat,  quod  formaprsefataindi- 
cta  sit  sacerdotibus  per  Ezechielera  S  qui 
non  umbraticum,  sed  sanctum  et  verum  Ec- 
clesiae  templum  describit,  attendat  quod  ibi- 
dem  praemittitur,  quod  sacerdos  virginem 
ducat  uxorem,  et  in  sacrificio  agnos  et  vitu- 
los  ofTerat.  Eadem  igitur  ratione  qua  perfe- 
cit,  qui  (a)  evangelicainLevilicarum  posses- 
sionibus  prrecessisse  decernitur,  et  iii  eorum 
uxoribus  et  sacrifichs,   atque  observautiis 
caiteris  fuisse  monstratur.  Quod  si  verum 
est,  ad  perfectionem  evangehcam   spectat, 
quod  sacerdotes  novse  legis  uxores  ducant, 
hircos  et  vilulos  offerant ,  et  primi  cum  tu- 
bis  ad  beUa  procedant.  Quaj  cum  absurda 
sint ,  non  est  requirenda  verae  perfectionis 
discretio  in  templo  iUo  secundum  htteram, 
sed  secuudum  aUegoriam.  Unde  Hierony- 
mus  ait  ^ :  «  Neque  vero  mihi  ahquis  oppo- 
nat  dives  in  Judaea  templum,  mensas,  lucer- 
nas,  thuribula,  patellas,  scyphos,  mortariola, 
et  caeteraex  auro  fabrefacta.  Tunchsec  proba- 
bantur  a  Domino^  quando  sacerdotes  hostias 
immolabant ,  et  sanguis  pecudum  erat  re- 
demptio  peccatorum,  quanquam  haec  omnia 
in  figura  praecesserint.  Nuiic  vero  cum  pau- 
pertatem  domus  suae  pauper  Dominus  dedi- 
caverit,  cogitemus  crucem  ejus,  et  divitias 
lutum   putabimus.    Quid    miramur,   quod 
Christus  vocat  iniquum  mammona?  quid 
suscipimus  et  amamus,  quod  Petrus  se  non 
habere  testatur?  Alioquin  si  tantum  htteram 
sequimur,  et  in  auro,  atque  divitiis  simplex 
nos  delectat  historia,  cum  auro  observemus 
et  caetera.  Ducant  pontifices  uxores  virgi- 

1  Ezech.,  XL,   5  et  seq.  —  *  Hieron.,  ad  Nepofian., 
epist,  II,   col.  m.  lG-17.  — 3  j(j,^  ad  Eustoch.,  epist. 


nes;  lepra  corporis  animae  vitiis  praeferatur; 
crescamus,  multipUcemur  ,  et  repleamus 
terram ,  figamus  septimo  raense  laberna- 
cula,  et  solemnia  jejunia  buccinis  concre- 
pemus.  Quod  si  ha3C  omnia,  spirituaUbus  spi- 
rituaUacomparantes,  sic  inteUigimus,  ut  Do- 
minus  inteUexit  et  interpretatus  est  sabba- 
tum,  aut  aurura  repudieraus  cura  caeteris 
superstitionibus  Judaeorum,  aut  si  aurum 
placet,  placeant  et  Judaei,  quos  cum  auro 
aut  probare  nobis  necesse  est,  aut  darana- 
re.  »  Hucusque   Hieronymus.  A  quo  luce 
elarius  ratio  praemissa  dissolvitur,  et  evan- 
gelicae  paupertatis  perfectio  novae  legi  pro- 
prie  convenire  docetur.  Nequaquam  igilur 
inteUigendum  est,  bona  Levitarum  Domino 
dedicata  faisse,  tanquam  in  se  sint  aUquid 
sanctitaUs  habentia,  et  non  possint  esse  oc- 
casio  culpffi ;  sed  quia  deputantur  sustenta- 
tioni  iUorum,  qui  Domiiio  famulantur.  Quo- 
rum  etiam  Dominus  possessio  dicitur,  quia 
sicut  aUi  vivebant    de  fructibus  terrarum 
suarum,  sic  et  hi  de  proventibus  divinorum 
ministeriorum  :  ita  tamen ,   quod  ea  quae 
inde  percipiebant,  proprietatis  jure  ad  suos, 
ut  dictum  est,  transmittebant  haeredes  :  quia 
sicut  iUis  non  indicta  erat  castitatis  integri- 
tas,  sicnec  consuUa  paupertas.  Unde  Hiero- 
nymus  ait ' :  «  AUa  fuit  in  veteri  lege  feh- 
citas ,  in  qua  beatus  dicitur,  qui  habet  se- 
men  in  Sion ,  et  repromissio  fit  divitiarum. 
Statim  ut  Filius  Dei  ingressus  est  super  ter- 
ram,  novam  sibi  famiham  instituit  *,  ut  qui 
ab    angehs  adorabatur  in  coeUs  ,  haberet 
angelos  et  in  terris.  Tunc  Holoferni  caput 
Judith  continens  amputavit;  tunc  Jacobus 
et  Joannes ,  reUcto  patre ,  reti  et  navicula, 
secuti  sunt  Salvatorera,  aCfectum  sanguinis, 
et  vincula  saeculi ,  et  curam  domus  pariter 
reUnquentes.  Tunc  primum  auditumest^: 
Quivultvenh^epost  me,  abneget  semetipsum, 
et  tollat  crucem  suam ,  et  sequatur  me.  Ne- 
mo  enim  miles  cum  uxore  pergit  ad  prae- 
Uum.    Discipulo  ad  sepuUuram   patris  ire 

xxn,  col.  m.  179.  —  *  Ibid. ,  col.   180.  —  ^  Matih., 
XVI,  24.  —  (a)  Leg.  perfectio,  et  del.  qui. 


RESrONSIONlS  TERTIiE  CAPUT  II.  473 

cupienli  *  non  permitlitur.    Vulpes  foveas  Patrum  divitias  paupertas  impugnatur.  Ex 

habent,  et  volucres  coeli  nidos;  Filius  autem  quibus  et  illud  consequitur ,  quod  is  cui 

hominis  non  habet  ubi  caput  smim  reclinet\  respondemus,  non  tanquam  paupertatis  ami- 

ne  forte  contristeris,  si  anguste  permanse-  cus,  sed  adversarius  pauperum,  super  hu- 

ris.  »  In  his  Hieronymus  patenter  insinuat,  jusmodi  possessiones  se  fundans,  perfectio- 

quod  sicut  statui  Testamenti  Veteris,  divitiae  nis  fundamenta  non  statuit,  sed  subverlit. 

competebant  et  nuptiae,  ita  perfectiotii  novse  Perfectionem  igitur  paupertatis  extremaj, 

legis,  paupertas  et  castitas.  Sicut  igitur  vir-  legalis  observantia  non  oppugnat,  sed  nec 

ginitas  per  Christum  introducta,  legem  non  forma  vivendi  Apostolorum,  necloculi  Chri- 

solvit,  sed  implet;  sic  nec  paupertatis  consi-  sti,  nec  promissio  centuph,  sicut  ex  ante 

lium  legem  destruit ,  sed  consummat,  quia  dictis  est  patens,  insuper  nec  affluentia  fa- 

nec  in  eadem  lege  evangelica  consilia  prse-  cultatum  Ecclesise,  qua  velut  armalura  con- 

ceptis  contrariantur,  sed  potius  addunt  ad  sequenter  se  munit  pauperum  hostis,  non 

perfectionem    justitiae.    Concluditur  igitur  tam  ad  defensandum  statum  ecclesiasticse 


per  hsee,  quod  sicut  a  ratione  dissonum  est, 
formam  perfectae  castitatis  constituere  in 
nxoribus  sacerdotum  legalium  ,  sic  sanae 
doctrinae  adversatur,  perfectionem  pauper- 
tatis  collocare  in  possessionibus  Levitarum. 


celsitudinis  ,  quam  ad  dejiciendum  culmen 
evangehcae  paupertatis.  Si  enim  possessio- 
nes  Ecclesiae  commendaret  ut  hcitas ,  ut  ex- 
pedientes ,  ut  perfectioni  compossibiles  in 
his  qui  communiter  possident,  et  his  qui 


His  consonat  Bernardus,  de  colloquio  Simo-     sancte  dispensant,  viam  sequeretur  sancto- 


nis  et  Jesu  ^ :  «  Longe  ,  »  inquit,  «  ahud  est, 
in  luto  aquarum  multarum  divisi  fundo  ma- 
ris  iter  capere,  terrena  licite  possidendo; 
aliud  ipsam  novis  gressibus  undam  calcare, 
omnia  relinquendo.  Sed  tempori  gratiae  prse- 
rogativa  haec  debebatur ;  Petro  novum  iter, 
et  non  typus  itineris  servabatur.  Antiquo- 
rum  sane  Patrum  diebus,  donec  in  terris 
videretur,  et  conversaretur  inter  homines 
Dominus  majestatis,  non  erat  evangeUcae 
forma  perfectionis  ,  sed  spiritum  Domini  (a) 
solo  interim  spiritu  sequebantur.  At  cum  Ver- 
bum  caro  factum  est,  et  habitavit  in  nobis ', 
jam  in  eo  tradita  est  imago  vitae,  et  conversa- 
tionis  exemplar,  quod  oportet  etiam  corpora- 
liler  imitari,  ut  utroque  sequentes  vestigio, 
non  ulterius  cum  patriarcha  Jacob  altero  fe- 
more  claudicemus.  Neque  hoc  dicimus  tan- 
quam  salvari  hoc  tempore,  si  secus  quisege- 
rit,  nequeat,  sed  ut  gradum  agnoscat  pro- 
prium,  et  locumperfectionis,  autdiscipulatus 
officiumnonusurpet.»HaecBernardus  ^  Per 
quae  cupidorum  error  perversus  eliditur,  a 
quibus,  sub  pietatis  specie ,  per  antiquorum 

1  Matth..  viii,  22.  —  «  Luc,  ix,  58.  —  3  inio  Gau- 
frid.,  de  colloq,  Simon.  cum  Jes.,  u.  7,  iater  spuria 


rum  Doctorum ,  et  canonum  confutantium 
perversos  haereticos,  qui  Ecclesiam  Dei,  pro- 
pter  possessiones  acceptas,  a  statu  justitiae 
et  perfectionis  asserunt  esse  collapsam  ;  nec 
sanctae  paupertati  praejudicatur  in  ahquo 
doctrina  hujusmodi,  pro  eo  quod  varii  sunt 
in  ea  perfectionis  modi,  sicut  circa  respon- 
sionis  principium  fuit  ostensum.  Nunc  au- 
tem ,  quia  suadere  conatur  possessiones  ec- 
clesiasticas  ad  perfectionis  facere  culmen, 
tanquam  perfectius  sitineisChristoaffluere, 
quam  pro  Christo  carere ;  non  solum  glo- 
riam  paupertatis  evacuat,  verum  etiam  fun- 
damenta  ipsius  Ecclesiae  subruit,  dum  Chri- 
stum  et  Apostolos  temporalia  possedisse  ad 
dandum  perfectionis  exemplum ,  monslrare 
contendit.  Etenim  cum  Christus  de  se  dice- 
ret,  quod  non  haberet  ubi  caput  reclinaret, 
hic  e  contrario  dogmalizat ,  quod  domum 
habuit,  de  qua  dixisse  legitur  ^ :  Domus  mea, 
domus  orationis  vocabitur.  Et  post  subdit, 
quod  Christus  jure  proprietario  ubi  caput 
suum  reclinaret  inter  homines  factus  homo 

Beru.,  Oper.,  tom.  II,  edit.  1690.  —  ♦  Joan.,  i,  14.  — 
8  Luc.,  XIX,  46. 

(a)  Apud  Bern.  Deum. 


47.4 


APOLOGI^  PAUPERUM 


iion  habuit ,  qui  tanquam  verus  Deus  om- 
nium  Levitarum  bona  possedit.  In  quo  miro 
modo  S'  ostendit  omiii  veritatisintelligentia 
nudam,  quasi  nescientem  distinguere  intcr 
ea,  qaai  Christi  divinitatem,  et  ipsius  iiuma- 
nitatem  respiciuut.  Quod  enim  Cliristum 
dicimus  fuisse  pauperc-n  ,  ad  ejus  rcfertur 
humanitatem  assumptam,  in  qua  perfecte 
vivendi  nobis  monstravit  exempla,  non  au- 
tem  ad  divinitatis  ejus  potenliam,  secundum 
quam  non  solum  tcmplum  et  bona  levilica 
ejus  dominio  subjacent,  verum  etiam  coe- 
lum ,  et  terra ,  et  onuiia  qua3  coftli  ambitu 
continentur,  dicente  Propheta'  :  Bommiest 
terra  et  plenitiido  ejus.  Ei  vero,  qui  dicit, 
quod  Christo  tanquam  vero  sacerdoti  Pater 
in  manu  omnia  dedit,  et  quod  saccrdotii  jure 
Levitarum  bona  possedit,  ipsemetpaulopost 
aperte  contradicit,  cum  subdit,  quod  non- 
dumtranslatosacerdotio,  necdecimarum,  nec 
possessionum  debuit  translatio  fieri.  Si  enim 
sacerdotium  leviticum  ante  Christi  passio- 
nem  et  resurrectionem  translatum  non  fuit, 
manifeste  colligitur,  quod  Christus  jure  sa- 
cerdotii  eorum,  quai  ad  Levitas  spectabant, 
nil  omnino  possedit.  Igitur  tam  veritati , 
quam  sibi  ipsi  coutradicens ,  quia,  instar 
principis  mundi  hujus,  in  pauperrimo  ca- 
pite  Christo  nil  temporalium  possessionum 
invenire  potuit,  ad  corpus  ipsius ,  sciiicet 
matrem  Ecclesiam,  sermonem  convertit.  De 
qua,  frivolis  quibusdam  prsemissis,  aucto- 
ritate  Canonis  astrnit,  quod  ratione  majoris 
utilitatis  agros  et  prsedia,  quse  vendere  con- 
sueverat,  possidere  coepit.  Ex  quibus  conse- 
quenter  sic  arguit  :  Cum  idem  sit  utile  et 
honestum,  ut  dicit  Ambrosius  ^,  et  quod  est 
imperfectionis,  in  quantum  hujusmodi,  de- 
clinet  ab  honestate ,  et  quod  est  honestatis 
est  perfectionis ,  praedia  Ecclesise  viris  per- 
fectis  sunt  in  perfectionis  cumulum ,  non  in 
ejus  detrimentum.  Ilaec  ratio  ipsius,  hsc 
verba;  cujus  rationis  conclusio  partim  est 

1  Psa/.  xxiii,  1.  —  2  Ambros  ,  de  Offlc. ,l\h.  III, 
c.  II,  u.  9.  —  '  Hieron.,  Vit.  Malch,,  col.  in.  339.  — 
*  Id.,  ad  Nepotian.,  epist.  ii,  col.  13.  —  ^  jd.^  „(/ 
Demetriad.,  epist.  viii,  col.  74, 


vera,  et  partim  erronea.  Verum  est  quidem, 
quod  ecclesiastica  prajdia  sine  detrimento 
perfectionis  ha])eri  possunt ;  quod  autem 
sint  ad  perfectionis  cumulum ,  sentire  vel 
dicere  adeo  absurdum  est,  ut  ex  hoc  status 
modusque  vivendi  pra^sentium  temporum 
vitai  Christi  pra?feratur,  et  Apostolorum, 
quod  est  apertissime  falsum.  Unde  Hierony- 
mus  Malchi  Monachi  vitam  describens,  ait' : 
((  Scribere  proposui  ab  adventu  Salvatoris 
usque  adnostram  aetatem,  id  est,  ab  Apo- 
stolis  usque  ad  hujus  tempdris  faicem,  quo- 
modo  et  per  quosChristi  Ecclesia  nata  sit,  et 
adulta  persecutionibus  crevit  ,  martyriis 
coronata,  et  postquam  ad  christianos  prin- 
cipes  venerif,  potentia  et  divitiis  major,  sed 
virtutibus  sit  minor  effecta.  »  Hueusque  Hie- 
ronymus.  Insuper,  si  praedia  faciunt  ad  per- 
fectionis  cumulum ,  tunc  quanto  Ecclesiae 
plura  praedia  possident,  tanto  qui  in  eis  de- 
gunt,  perfectiores  existunt,  ac  per  hoc  nullus 
ab  Ecclesia  habente  copiam  praedioram 
absque  detrimento  perfectionis  ad  rehgiones 
se  transferre  potest;  quin  potius  e  converso 
paupertatisaerumnasabjicere,etadfacultates 
ecclesiasticasaspirare,sanctumeritatqueper- 
fectum.  Ejus  sententiae  facultatem  Hierony- 
mus  ad  Nepotianum  eliminans,  ironice  ait*: 
«  Sunt  ditiores  monachi,  quam  ante  fuerant 
saeculares;  et  clerici,  qui  (a)  possideant  opes 
sub  Christo  paupere,  quas  sub  locuplete  dia- 
bolo  non  habueruut  :  ut  (6)  suspiret  eos 
Ecclesia  divites ,  quos  tenuit  mundus  ante 
mendicos.  »  Amplius,  si  ecclesiastica  praedia 
faciunt  ad  perfectionis  cumulum,  nihil  est, 
secundum  Christi  consilium ,  vendendum, 
dandumque  pauperibus,  sed  totum  Ecclesiae 
agris,  seuopibus  aggregandum,  cumsecun- 
dum  hoc  dogma  profanum,  cumulatio  pos- 
sessionum  in  Ecclesia  Christi  ad  cumulum 
faciat  perfectae  sanctitatis.  Contra  quod  Hie- 
ronymus  ait^ :  «  Alii  aedificent  ecclesias,  ve- 
stiant  parietes  marmorum  crustis,  colum- 
narum  moles  advehant,  earumque  deau- 

(«)  Ccet.  edit.  non  habent  et  clerici,  qui;  quoe  iamen 
leguntur  apud  Hieion.  —  [b)  Cat.  edit.  et. 


RESPONSIONIS  TERTl^  CAPUT  II.  475 

rentcapita,  genimis  aurata  distinguant  alta-  intelligi,  secundum  quod  etiam  pronuntiat 

ria  :  non  reprehendo ,  non  abnuo.  Sed  tlbi  Sapiens  *,  utiliorem  esse  sapientiam  cum 

aliud  propositum  est :  Christum  vestire  in  divitiis.   Sunt  enim   possessiones  terrenae 

pauperibus,  visitare  in  languentibus,  pa-  utiles,  elsustentamentanaturae  ad  operahu- 

scere  in  esurientibus,  suscipere  in  his  qui  manse  industriae ,  nonnullis  etiam  ad  exer- 

tecto  indigent ,  et    maxime  in  domesticis  citia  virtutis  perfecta?;  sed  hoc  non  inest  eis 

fidei.  »  Ex  his  colligi  potest,  quod  praefata  ex  seipsis,  sedex  parte  utentis.  UndeAugu- 

conclusio  multiformem  continet  absurdita-  stinus,  in  fme  hbri  Unde  maliim^ :  «Qui,  » 

tem.  Sed  et  ratio  ipsa  non  valet,  Nam  sicut  inquit,  «  bene  vult  uti  temporalibus  bonis, 

possessiones  sunt  utiles  ,  sic  et  alia  multa,  non  eis  amore  agglutinetur,  et  velut  mem- 

utpote  uxores,  servi,arma,  et  temporalis  bra  animi  sui  faciat,quod  fit  amando,  ne 

potentia,  ex  quorum  retentione  non  sequi-  cum  resecari  coeperint,  cum  cruciatu  ac  tabe 


tur,  quod  cumulus  perfectionis  accrescat. 
Nec  ei  snfTragatur  Ambrosii  verbum ,  qiio 
diffmit,  idem  esse  utile  et  honestum  :  loqui- 
tur  enim  de  utihtate  bonorumspiritualium, 
ncn  terrenorum.  Nam  eodem  hbro  ^ :  «  Nihil 


fcedent;  sedeistotus  superferatur,  et  habere 
illa  atque  regere  paratus  sit,  amittere  vero 
ac  non  habere  paratior.  »  Haec  Augustinus. 
Quae  nunquam  diceret ,  si  temporalia  bona 
essent  utilia  secundum  quod  utile  idem  est 


utile,  nisi  quod  ad  vitae  illius  aeternae  prosit  quod  honestum ,  quia  nuUus  recte  sapiens 

gratiam,  diffinimus,  nonquod  ad  delectatio-  paratior  esse  debet  honestatem  amittere  , 

nem  praesentis.  Nec  aliqua  commoda  in  fa-  quam  servare.   Multum  igitur  a  sapientia 

cultatibus  et  opum  copiis  constituimus,  sed  discors  fuit,  qui  in  temporalibus  Ecclesise 


incommoda  haec  putamus,  si  non  rejician- 
tur  :  eaque  oneri  magis,  cum  adsunt ,  aesti- 
mamus,  quam  dispendio,  cum  erogantur. » 
Idem  quoque  liber,  a  parte  alia  ^,  sic  ait: 
«  NuUum  adminiculum  praestant  divitiae  ad 
beatam  vitam.  Quod  evidenter  determinavit 
Dominus  in  Evangelio  dicens  :  Beati  paupe- 
res,  qvoniam  vestrum  est  regnum  Dei.  Beati 
qui  nunc  esuritis,  etc.  Itaque  paupertatera, 
famem  ,  dolorem  ,  quae  pntantur  mala_,  non 
solum  impedimento  non  esse  ad  beatam  vi- 
tam ,  sed  etiam  adjuraento  esse  evidentissi- 
me  pronuntiatum  est. '  Sed  et  illa  quae  vi- 
dentur  bona,  divitias,  satietatem,  laetitiam 
expertem  doloris,  detrimentum  esse  ad  f ru- 
ctum  beatitudinis ,  dominico  declaratum 
judicio  liquet.  Sic  ergo  non  solum  admini- 
culo  non  sunt  ad  vitam  beatam  corporis 
externa  bona ,  sed  etiam  dispendio  sunt.  » 
Hucusque  Ambrosius.  Quod  et  in  praedictis 
intelligendis,  loquitur  de  utilitate  intrinseca 
et  spirituali ,  quae  idem  est  quod  honestas, 
non  autem  de  extrinseca,  de  qua  non  habent 


bonis ,  honestum  ab  utiU  non  discrevit.  In 
sui  quoque  firmamentum  erroris,  perfe':tio- 
nis  virtutum,  etpossessionisopum,septifor- 
mem  assignat  germauitatera,  dicens ,  quod 
Dominus  voluit  ministros  Ecclesiae  ipsum 
perfecte  sequi ,  volentes  habere  bona  com- 
munia,  mobilia  et  immobilia  :  primo  pro- 
pter  cautelam  futurorum,  quod  est  pruden- 
tiae  ;  secundo  propter  sustentationem  mini- 
strantium  ,  quod  est  justitiae  ;  tertio  in 
sustentamentum  egentium  ,  quod  est  mise- 
ricordiae  ;  quarto  in  mutuae  charitatis  nutri- 
mentum ;  quinto  propter  quietudinem ;  sexto 
in  aliorum  exemplum ,  et  largitionem  elee- 
mosynarum  ;  septimo  propter  conformita- 
tem  ad  coelestem  curiam,  cujus  participatio 
in  idipsum  ^.  Ex  quibus  omnibus  arguit, 
quod  habere  po.ssessiones  ecclesiasticas  per- 
fectionem  non  minuit ,  sed  consummat. 
Quamquam  autem  praedictarum  rationum 
aggregatio  ,  superficietenus  considerata  , 
efficax  videatur  et  pia ;  si  tamen  discutiatur 
interius ,  inefficax  invenilur  et  impia.  Pro 


'  Ambros.,  de  Offic.,  lib.  I,  c.  ix,  n.  28.  —  «  Ibid., 
de  Offic.,  lib.  11,  c.  iv,  n.  15.  —  ^  ibid.,  c.  v,  n.  16. 


—  *  Eccle.,  VII,  12.  —  5  August.,  de  Lib,  Arb.,  lib.  i, 
XV,  33.  —  ^  Psal.  cxxi,  4. 


476                                               APULOGl^  PAUPERUM 

eo  videlicet  impia,  qiiia  si  mobilium  et  im-  totum  dant,  ut  vidua  ilia  paupercula,  aut 

mobilium  commuuis   possessio  iion  dimi-  cilra  huiic  perfeclionis   apicem  consislunt, 

nuit ,  sed  potius  complet,  qui  non  valeut,  et  tunc  impeifecti ;  aut  ultra  procedunt,  et 

nec  vobiiit  hajc  possidere  communia,  per-  tunc  supersliliosi  impii.  Si  igitur  talis  fuit 

fecti  esse  non  possunt.  hisuper  cumChristus  Christus,  sicut  narrat  evangehcae  veritatis 

et  Apostoh  hujusmodi  possessiones  immo-  historia,  et  perfectorum  testimpnio  monstra- 

biles  non  habuerint,  sequilur  in  eis  quod  tumestsupra,  tales  etiam  fuerunt  Apostoh ; 

consummatai    perfectionis   exem[dum  non  necessario  sequitur  secundum  antichristia- 

efTulsit.  hiefficax  vero,  quia  in  eisdem  ralio-  nani  doctriuam,  quod  Christus  et  ejus  disci- 

nibus  potest  etiam  ahquis  laicus  uxoratus  puli,  velsuperslitiosifuerint,  vel  imperfecti. 

bona  sua  retiuere,  scihcet,   ut  prudenter,  Insuper,  si  haic  temporaha  bona  Chrislus 

juste,  misericorditer,  charilative  ministran-  pracepit  possideri  a  viris 'perfechs,   sicut 

tibus  Christo  subveniat ,  ad  iUorum  quie-  asserit,  quicumque  ergo  perfectionis  statum 

tem,  et  aliorura  exemphmi,  secundum  con-  profitentur,  et  haicbonanon  possident,  traus- 

formitatem  supernam,  in  qua  est  communi-  gressores  divini  praecepti  esse  couvincuntur. 

catio  larga  bonorum  :  aut  igitur  tahs  eiit  Quod  si  verum  est,  utique  dici  non  potest : 

perfectus,  aut  pr*fata  ratio  nuUius  efficaciae  Beati  pauperes  spiritu  ,  quoniam  vestrum 

esse  convincilur.  Amphus,  sicut  ecclesiastica  est  regnum  Dei,  nec  :  Vce  vobis  divitibus; 

bona  beue  utentibus  sunt  materia  exercen-  sed  potius  :  Yai  vobis  pauperibus,  tanquam 

darum  virtutum,  sic  etiam  abutentibus  sunt  miseris,  imperfeclis,  iujustis  et  impiis;  beati 

fomentum    muUiformium    perversitatum  ,  divites ;  Beatus  etiam  populus  cui  hcec  sunt  \ 

utpote  injustitiarum  ,  impietatum  et  carna-  sine  quibus,  nec  perfectionis  apex,  nec  vir- 

htatum;  nec  tamen  inferri   potest,  propter  tus  justitiae  possidetur,  quae  perfectio  inler 

hujusmodi  abusum,  quod  bona  hujusmodi  dona  Dei  locum   praecipuum  tenet.  Caveat 

habere  sit  impium  :  pari  ratione  inferri  non  sibi  qui  ejusmodi  sentenhae  est,ne  super 

poterit,  quod  per  (a)  bonam  dispensalionem  eum  maledictio  Principis  apostolorum  juste 

utentium  ea  habere  sit  perfectum  in  se  et  descendat ,  dicaturque  sibi  ^  :  Pecunia  tua 

absohite ,  vel  perfectius  quam  carere.  Unde  tecum  sit  in  perditionem,  eo  quod  existima- 

et  iha  conchisio ,  cjuam  post  exphcationem  sti  donum  Dei  pecunia  possideri.  ]\hrum 

rationum   praedictarum  ,  in  quibus  muUas  certe  quomodo  quis  potest  ad  tantam  impie- 

absurditates  interserit,  tanquam  finahter  in-  tatem  proficere,  ad  tantam  venire  insaniam, 

tentam  subjungit,  nullius  est  probabihtatis,  ad  tantam  prorumpere  fatuitatem ,  ut  cum 

sed  magnae  perhdiae.  Ait  enim ,  ut  verbis  Christus  viris  perfectis  suadeat  omnia  ven- 

ejus  utamur :  «His  causis  praedictis  forte,  et  'dere  et  dare  pauperibus ,  praecipiatque  apo- 

ahis  quae  a  sapientibus  possunt    inveniri,  stohs,  ut  nec  peram,  necpecuniamtoUant  in 

cum  apice  perfectionis  (quod  enimcitraest,  via,  nec  aurum,  nec  argentum  possideant, 

imperfeclum  est),  bona  temporaha  Ecclesiae  e  contrario  audeat  dicere  praeceptum  esse  a 

a  perfectis  virispraecepitDeus,etvoluitpossi-  Deo  viris  perfectis    temporalia    possidere. 

deri.  »  In  quibus  verbis  manifeste  aperit,  Quam  vero  absurda  dogmata  conclusio  prae- 

quod  paupertatis  evaugehcaj  perfectionem  fata  contineat,  ex  ipsius  verbis  ehcitur,  ex 

totis  viribus  ehminare  contendit.   Si  enim  quibus  affirmatomne  quodinfra  perfectionis 

temporaha  bona  Ecclesiae  possidere  sic  est  apicem  est,  esse  imperfectum.  Si  apex  dicit 

perfectum,  ut  dicit,  ut  omne  quod  est  citra  summamreiahcujus  extremametexcelsam, 

iUud,  sil  imperfectum,  pauperes  igitur  Chri-  et  apicem  perfectio  habet ,  ahquid  est  per- 

sti,  qui  nihil  omnino  possidere  volunt,  sed  fectionis  citra  apicem  ejus  :  duo  ergo  con- 

»  Psa/.  cxuii,  15.- Mc^,vui, 20.— (a)Lejr.  propier.  traria  simul  dicit,  cum  asserit  perfectionem 


RESPONSIONIS  TERTI^  CAPUT  II.  477 

habere  apicem,  etnihil  citra  perfectionis  api-  quibnsdam  interpositis ,  subdit  ^ :  «  Utinara 

cem  esse  perfectnm.  Est  etiam  haec  univer-  in  diiodecim  unus  hodie  Petrus ,  unus  qui 

salis  negativa  pene  in  toto  falsa,  scilicet  cum  reliquerit ,  unus  qui  loculis  careat,  invenia- 

non  soliim  perfectio  vitae ,  sed  eliam  perfe-  tur !  Utinam  saperes,  miser,  et  intelligeres, 

ctio  palrisB  gradus  habeat,  et  sicut  perfectio  cum  thesauro  pecuniae ,  et  thesaurum  irae 

castitatis  et  obedienliae  potest  esse  major  et  pariter  cumulari  !  ntinam  novissima  provi- 

minor ,  sic  et  paupertalis,  quemadmodum  deres,   animadverteres  facile   per  foramen 

ex  priniae  responsionis  terlia  parte  palescit.  acus  transituros  non  divitiannn  cumulos, 

Denique  quam  periculosum  sit  possessionum  sed  delictorum.  'Nihil  enim  *  tulimus  in  hunc 

affluentiam  magnis  laudatam  praeconiis  de-  mundum,  haud  dubium,  quia  nec  aiiterre 

sideral)ilem  reddere,  ex  hoc  patenter  adver-  possumusquicquamMlncusqneBernnvdu?,^. 

titur,  quod  omnium  fere  mortalium  appeti-  Cui    Gregorius   Nazianzenus  concordat  in 

tus  et  sensus  proni  sunt  ad  concupiscentiam  quodam  sermone,  contra  persecutores  Ec- 

oculorum,  et  admirationem  divitiarum,  et  clesiae  loquens^  :  «  Sed  facultatibus ,  »  in- 

sicut  dicit  Apostolus  ad  Timotheum * :  Qui  quit,   «  defraudabunt.  Quil)us?  meis?  Sed 

volunt  divitcs  fieri,  incidunt  in  tentationem  facilius  mihi  alas  abscindent ,  quas  non  ha- 

et  laqueum  diaboli.  Quod  si  dixerit  non  se  beo.  Si  autem  ecclesiasticis,  hoc  utique  pro 

laudare  possessiones  quascumque,  sed  tan-  quo  omnis  pugna  et  omne  certamen.  An 

tum  communes  et  ecclesiasticas,  et  Domino  ignoramus,  quod  per  pecuniae  cupiditatem 

dedicatas  ,  attendat  quod  non  parvum  latet  et  loculorum  fraudem ,  ad  proditionem  pro- 

in  ipsarum  cumulatione  periculum.  Unde  ficitur  Christi?  »   Ilaec  Gregorius  Nazian- 

Bernardus  *,  de  colloquio  Simonis  et  Jesu  :  zenus.  Ad  hoc  etiam  facit  quod  dicit  Ambro- 

«  Dotatas  et  dedicatas  cernimus  ecclesias  a  sius  in  libris  de  Officiis  ® :  «  Qui  apostolos 

potenlibus  et  divitibiis  hujus  saeculi,  qui  in  sine  auro  misit ,  ecclesias  sine  auro  congre- 

operibus  bonis  divites,  juxta  Domini  admo-  gavit.  »  Et  iterum  "^  :  «  Qui  plurimum  auri 

nitionem ,  amicos  sibi  facere  studuerunt  de  possidet,  non  abundat,  quia  niliil  est,  quid- 

mammona  iniquitatis,  a  quibus  in  aeterna  quid  in  saeculo  est.  Qui  exiguum  habet,  nou 

tabernacula  reciperentur.  Quidni  sperareht  minuit,  quia  nihil  est  quod  amittit :  res  sine 

ab  his  se  recipi,  qui  claves  videntur  habere  ?  dispendio  est,  quae  tota  dispendium  est.  » 

Sed,  heu  !  dataest  ipsa  providentia  eorumin  Ex  his  clare  patet  sanctorum  curam  fuisse 

occasionem  carnis,  et  qui  sibi  atque  aliis  in  praecipuam,  non  ad  quarumcumque  posses- 

Cfelo  tabernacula  parare  debuerant,  in  terra  sionum  amorem  allicere ,  sed  potius,  exem- 

conjungunt  domum  ad  donium,  et  copulant  plo  Apostolorum,  ad   earum  contemptum 

agrum  agro.  Quis  rapuit  ab  ore  apostolo-  provocare.  Nec  tamen  ex  his  intelligat  aU- 

rum  hujusmodi  temporis  verbum  gratiae,  quis ,  quod  ecclesiastica  bona  per  modura 

verbum  fiducicB  :  E(ce  nos  reliquimus  om-  dilapidationis    sint    habenda    contemptui , 

nia,  et  secuti  sumus  te?  Ecce  enim  ut  popu-  quoniam  hoc  sacri  canones  inhibent;  sed  a 

lus,  sic  sacerdotes  divites  fieri  volunt :  simi-  personisnon  alligatiscurae  pastorali,  ratione 

liter  hic  suam,  et  abundantius  suam  reci-  majoris  securitatis,  sive  perfectionis,  valeant 

piunt  consolatiouem :  similiter  amicis  egeut  pro  Chrii^ti  amore  dimitti,  et  quod  hi  quibus 

et  ipsi,  ut  in  aliena  tabernacula  recipiautur,  dispensatio  eorum  commiltitur,  eis,  quae  dis- 

ut  propria  nou  habentes.  B^.ali  enim  paupe-  pensant,  nuUatenus  alligeutur  atlectu.  Uic 

res  spirilu^  quoniam  ipsorum  est  reynum  autem  ut  afllueutiam  opum  reddat  amabi- 

Cielorum.  »  Ila^c  Bernardus  \  Idem  quoque,  lem,  tanquam  rem  sanclitalis  eximiae  in  ra- 

*  1  Tim.,  \i,  9.  —  2  Imo  Gaufrid.,  de  colloq.  Sinion.  —  "  Gregoa.  Naz.  —  «  Ambros.,  de  Offic.,  lib.  II, 

cum  Jesu,  u.  9.  —  3  ibid.,  xiv,  16.  —  *  1  Ttm.,  \i,  7.  c.  xxviu,  u.  137.  —  7  Id. 


478  APOLOGI^ 

tionali '  Ecclesiae  coUocat,  ex  quo  jndioium 
oum  veritate  respoutleri  solel)at,  cum  tan;en 
hiec  suatloctriuaomni  careatra!ione  judicii, 
etrectitudineveritatis.  Fiugitetiamsuperhu- 
merale  quoddam,  quod  huicirratiouali,  sive 
phantasiffi  coaptat,  adduceus  in  medio  duo- 
decim  viros  sanctos  atque  approhalos ,  qui 
de  statu  paupertatis  ad  dispensandasdivitias 
assumpti  fuerunt,  Clemeulem  ,  Silvestrum, 
Gregorium,  Cyprianum,  Hilarium,  Basi- 
lium,  Chrysostomum,  Martinum,  JSicolaum, 
Paulum,  Augustinum,  Anselmum,  quorura 
exempla  suo  adaplans  errori,  in  sequentibus 
subdit  :  «  Isti  sunt  duodecim  filiorum  Israel 
nomina,  isti  sunt  vitta?  hyacinthince,  et  ca- 
tenulae  aurea;.  »  Post  quai  addit :  «  Ista  est 
doctrina  dominica,  statuto  aposfoloruro  Hie- 
rosolymis  solidata,  a  sanclis  doctoribus  ex- 
posita,  a  perfeclis  Christi  imitatoribus  ob- 
servata,  nou  ut  nihil  in  communi,  aut  pro- 
prio  haberetur,  sed  ut,  spreta  proprietate, 
bonorum  Ecclesise  communitas  servaretur. 
Si  aliter  docueris,  cave  ne  fias,  secmndam 
Apostolum,  anathema,  quod  a  viro  absit 
catholico,  qui  puniri  recusat  cum  apostata 
Juliano.  »  Ha?c  verba  ipsius.  In  quibus  et 
ignoranlem  se  esse  deraonstrat,  et  impium. 
Nisi  enim  impius  esset,  nunquam  de  profes- 
soribus  paupertatis,  in  qua  nihil  habetur 
in  proprio,  vel  communi,  sensisset  tam  im- 
pie,  ut  eos,  tanquam  hsereticos,  judicasset 
anathema  esse  a  Christo.  Qua  quidem  blas- 
pheniia  non  solura  hos  Christi  pauperes,  sed 
et  Romanam  Ecclesiam  impetit,  quae  hunc 
vivendi  modum  approbavit.  Insuper  et  bo- 
nos  viros  catalogo  Sanctorum  adscriptos,  et 
quod  majus  est ,  ipsos  Apostolos,  qui,  ut  ex 
superioribus  claret,  in  extrema  paupertate 
vixerunt ,  quibus  etiam  tanquam  duodecim 
fdiis  Israel  in  superhumerali  summi  Ponti- 
ficis  Christi  conscriptis  ,  et  per  propria  no- 
mina  designatis,  sumraa  paupertasindicilur. 
Sic  enira  scribitur  in  Matthaeo  (a):  Apostolo- 

1  Alludit  ad  rationale  pontificis  Hebraeorum.  — 
'  Matlh.,  X,  2,  0,  9.  —  ^  Hierou.,  ad  Lucinium,  epist. 
xxvni,  col.  m,  246.  —  *  Eccli.,  xiu,  1. 


PAUPERUM 

rum  nomina  aunt  hcec,  Sinion  'primus,  qui 
dicitur  Petrus.  Et  dehinc  Cceteris  nominalis 
subjungit  :  llus  duodccim  misit  Jesus,  prce- 
cipiens  eis  :  Nolite  possidere  aurum,  neque 
aryentuiii ,  neque  pecuniam  in  zonis  ve- 
stris ,  etc.  In  quibus  superhumerale  vita? 
apostolicae  cum  rationali  perfectionis  et  pau- 
pertatis  allissimae,  per  charitatem  regni  cce- 
lestis ,  tanquam  vilta  hyacinthina ,  indisso- 
lubili  juno.tura  constringit,  cum  interponit ; 
Gratis  accepistis ,  gratis  date.  Hoc  autem 
superhuraerali  et  rationali  verus  Pontifex 
Cbristus  adornatus  fuit ,  dum  sanctai  pau- 
pertatis  perfectionem  et  verbo  docuit,  et 
exemplo  raonstravit ,  et  tunc  polissimum, 
quando  ut  verus  Pontifex  per  sanguinem 
propriura  ingressus  in  sancta,  pauper  et  nu- 
dus  in  cruce  pependit.  Hoc  ornaraento  no- 
bili  et  spirituali,  quo  a  corporalibus  cruci- 
fixoribus  Christus  spoliari  non  potuit,  hic 
velut  atrocissiraus  praedo  eura  nudare  cou- 
tendii,  et  aliud  quoddara  confmgere  nilitur, 
non  vitta  hyacinthina,  et  catenulis  aureis, 
sed  terrenarum  possessionum  afflueutiis , 
tanquam  junctura  lutea  et  viscosa  constri- 
ctum,  quasi  Christus  cum  Apostolis  terrena 
possederit,  ipsaque  comraunis  po.ssessio  altius 
provehat,  magisqueadcoelestiaelevet,  quara 
extrema  et  altissiraa  paupertas.  Quod  nerao 
dubitatfalsum,  nisi  qui  raodos  prorsusigno- 
rat  raentalis  elevationis  in  Deura.  Unde  Hie- 
ronymus  ait  ^ :  «  Joseph  cum  tunica  Mgy- 
ptiam  effugere  non  potuit.  Adolescens  qui 
-  opertus  sindone  sequebatur  Jesura ,  quia 
tentus  fuerat  a  rainistris,  terrenura  abjiciens 
operimentura ,  nudus  evasit.  Elias  igneo 
curru  raptus  in  coelura,  melotam  reliquit  in 
terris.  Eliseus  boves  et  juga  prioris  operis 
vertit  in  vota.  Loquitur  sapientissiraus  vir  ^* : 
Qui  tangit  picem  ,  inquinahitur  ab  ea. 
Quamdiu  versamur  in  saecuU  rebus,  et  ani- 
ma  nostra  possessionum  etreddituum  procu- 
ratione  devincta  est ,  de  Deo  libere  cogitare 
nonpossumus.»Cuiet  Glossa  consonat  super 

(a)  Ccet.  edit.  Matthaeum. 


RESPONSIONIS  TERTI/E  CAPUT  11 

illud  Canticorum ' :  SpoUavimetunicamea, 
etc.  *  «  Deceptus  soUicitudine  temporalium 
subsidiorum  ,  quantumlibet  exitnius  doctor 
difficile  vitat  peccatum.  »  Ilaec  autem  id- 
circo  nou  dicimus,  quod  dispensatlo  faculta- 
tum  Ecclesiae  a  viris  sanctis  administrari 
iion  possit  absque  detrimento  perfectionis ; 


479 

scquentiam  trahere.  Sicut  enim  praelatis, 
ratione  curaR  pastoralis,  competit  extrinsecis 
interdum  implicari  negotiis,  salva  perfe- 
clione^  nec  tamen  inferri  polest,  quod  in  per- 
sona  privata  aeque  perfectum  sit  per  extrin- 
secas  occupaliones  ergaplurimaturbari  cum 
Martha^  velut  per  intimas,  fervidaset  jucun- 


sed  ut  discernamus  pretiosum  a  vili,  quia     das  sursum  actiones  secus  pedes   Domini 


perfectionem  eis  non  contulit  temporalium 
bonorum  administralio  ,  sed  contemptus; 
non  temporalis  affluentia,  sed  spiritus  pau- 
pertatis,  quo  inter  reram  affluentium  co- 
pias  sic  vivebant ,  sicut  egentes,  multos  au- 
tem  locupletantes,  tanquam  niliil  habentes, 
et  omnia  possidentes  ^ ;  quemadmodum  no- 


quiescere  cum  Maria ;  sic  et  in  proposito 
intelligendum.  Licet  igitur  pontifices,  sive 
summi  sacerdotes,  quia  curam  habent,  noa 
solum  quantum  ad  perfectos  et  validos^  ve- 
rum  etiam  infirmos  et  imperfectos,  quos 
pascere  debent  exemplo  et  verbo ,  et ,  pro 
loco  et  tempore,  corporali  subsidio,  salva 


bilis  ille  praelatus ,  de  quo  ait  Hieronymus     perfectione  possessiones  susceperint  ad  su- 


scribens  ad  Ruslicum  *  :  «  Sanctus  Exupe- 
rius  Tolosae  episcopus,  viduse  Sareptanae 
imitator ,  esuriens  pascit  alios,  et  ore  pal- 
lente  jejuniis,  fame  torquetur  aliena,  om- 
nemque  substantiam  Christi  visceribus  ero- 
gavit.  Nihil  eoditius,  qui  corpus Christi  ca- 
nistro  vimineo,  sanguinem  portat  in  vitro, 
qui  avaritiam  projecit  de  templo^  qui  cathe- 
dras  vendentium  columbas  mensasque  sub- 
vertit,  mammonae  et  nummulariorum  aera 
dispersit,  ut  domus  Dei  domus  orationis  sit, 
non  spelunca  latronum.  Hujusmodi  tusecta- 
re  vestigia,  et  caeterorum  qui  virtutum  illius 
similes  sunt,  quos  sacerdotium  et  humiliores 
facit,  et  pauperiores.  Aut  si  perfecta  deside- 
ras,  exi  cum  Abraham  de  patria  et  cogna- 
tione  tua ,  si  habes  substantiam ,  vende  ,  et 
da  pauperibus ;  si  non  habes ,  grandi  onere 
liberatus  es.  Nudum  Christum  nudus  se- 
quere.  Durum,  grande,  difflcile  ;  sed  magna 
sunt  praemia.  »Iu  his  sacer  Hieronymus  di- 
stinguil  pretiosum  a  vih,  simulque  ostendit, 
quod  aliud  competit  perfectioni  praelati,  qui 
cst  persona  communis,  aliud  perfectioni  per- 
sonae  privalse.  Et  ideo,  quanquam,  ratione 
praelationis,  quisquis  reli^iosus  a  statu  pau- 
pertatis  ad  dispensationem  temporalium 
possit  assumi,  impium  tamen  est  hoc  ad  con- 


stentationem  pauperum  et  Ecclesiae  mini- 
strorum,  non  tamen  ex  his  quibuslibet  pri- 
vatis  personis,  in  quolibet  Ecclesia^  statu 
ascribi  potest  nec  debet ,  quod  in  tanto  sint 
perfeclionis  cuhuine  cum  amplitudine  pos- 
sessionis,  sicut  cum  altitudine  paupertatis. 
In  hoc  autem  quod  laudatores  paupertatis 
extremae,  imitatores  existimat  Juliani  apo- 
stalae,  non  solum  nequitiaplenum,  sedetiam 
veritatis  notitia  vacuum  esse  se  demonstrat : 
dum  professoribus  veritalis  malitiose  crimen 
impingit  erroris,  et  ipsam  perfidiam  Juliani 
apostatae,  tanquam  ignorans,  a  laude  pau- 
pertatis  insinuat  traxisse  originem,  cum  ta- 
men  ipse  Julianusnon  in  hocerraverit,  quod 
assereret  omnia  temporalia  relinquenda  fore 
secuudum  dictamen  divini  consilii,  ad  quod 
nemo  astringitur,  nisi  velit;  sed  potius  ad 
suae  avaritiae  rapacitatem  coiorandam,  et 
concuicandam  Ecclesiam  ,  hoc  dicebat  esse 
de  necessitate  divini  mandati,  allegans  illud 
Christi  verbum,  quod  scribitur  in  Luca^  : 
ISisi  quis  renuntiaverit  omnibus  quce  possi- 
det,  non  potest  meus  esse  discipulus.  Ex  quo 
ipse  universaliter  calumniabatur  Ecclesiam, 
quasi  nulla  rssetditleientia  inter  reuuntiare 
omnibus^  et  reliuquere  omnia.  Verum,  sicut 
Glossa  dicit  ibideui  ^,  «  hoc  distat  iuter  re- 


*  Cant,  V,  3.  —  -  Gloss.  ex  Bed.,  quoad  seasura. 
-  3  II  Cor.,  \i,  10.  —  *  Hierou.,  ad  Rustic,  epist.  iv. 


col.  111.  49.  —  ^  Luc,  XIV,  33.  —  «  Gloss.,  e.^  Bed.  in 
huuc  loc. 


480  APOLOGL^ 

nuntiareomnibus,  etrelinquL-re  omnia,  quia 
renuiitiare  ronvenit  omnibus,  (|Mi  ita  Hcite 
utuntiir  nunulanis  qua3  possident,  ul  tamen 
mente  tendant  ad  superna;  relinquere  vero 
est  solummodo  perfectorum,  quiomniatem- 
poralia  postponunt,  et  solis seternis  inliiant. » 
Haec,  Glossa.  Ex  qua  manifeste  coUigitur, 
quod  quisquis  hoc  sentit,  quod  perfectorum 
sit  omnia  relinquere,  et  solis  ajternis  inliia- 
re,  doctrinam  sequitur  Jesu  Christi,  non  per- 
fidiam  Juliani.  Nam  quamvis  dicat  omnia 
pro  perfectionis  amore  debere  relinqui,  non 
tamen  asserit  bona  Ecclesiai  dirui,  quia  lici- 
tum  est  dimitlere  propria,  sed  illicilum  ra- 
pere  aliena. 

CAPUT  III 

In  quo  ahrenxintiationis  ratio  falsa  eUditur,  et 
penuriosce  paupertatis  duodenaria  prcerogativa 
monstratur. 

Mos  perversarum  mentium  esse  dignosci- 
tur,  si  qua  sententiae  suse  contraria  propter 
istorum  certitudinem  infuiari  non  possunt, 
fraudulenta  calliditate  pervertere,  et  ad  sen- 
sum  trahere  repugnantem,  juxta  illud  Ber- 
nardi  *  ad  fratres  de  monte  Dei :  «  Si  in  le- 
ctione  Deum  quaerit  qui  legit,  omnia  coope- 
ranlur  ei  in  hoc  ipsum;  si  autem  in  aliud 
declinat  sensus  legentis,  omnia  trahit  post 
seipsum,  nihilque  tam  sanura,  tam  pium  in 
Scripturis  invenit,  quod  seuper  vanam  glo- 
riam,  seu  per  distortum  sensum,  seu  per  pra- 
Yum  intellectum  non  appUcet  suae  malitiae 
vel  vanitati.  »  Quod  manifeste  in  adversa- 
rio  pauperum  nunc  cerniuuis  esse  comple- 
tum.  Cum  enim  certum  sit,  paupertatem, 
quae  consistit  in  abdicatione  rerum  tempo- 
rahum  propter  Deum^  esse  laudabilem,  ma- 
gistrumque  Christum  perfectionis  in  pauper- 
tate  vixisse  usque  ad  mortem,  hic  in  com- 
paratioue  possessionum  et  opulentiarum  sic 
pervenlendo  attenuat,  ut  nil  sanctae  pauper- 
tati  de  perfectionis  subUmitate  rehnquat.  In- 
vestigans  euim  primo  causam  abdicationis 
temporaUum,  hanc  dicit  esse  ipsorum  appro- 

1  Imo  Gulielm.  a  S.  Tbeodor.,  c.  x,  n.  31,  iuter 


PAUPERUM 

priationem,  seu  propriotatem,  qua-  quoniam 
ex  radice  descendit  avaritiae,  ut  verbis  ejus 
utamur,  non  stat  cum  perfecta  charitate, 
quae*  n07i  qucerit  qu(U  sua  sunt.  Et  ideo 
dicit  consultani  esse  abdicationem  proprie- 
tatis  ad  excludendam  cupiditatem,qua  exlir- 
pata,  his  qui  ejusmodi  sunt,  recte  commit- 
titur  dispensatio  bonorum  temporalium,  tan- 
quam  scientibus  uti,  et  non  quaerentibusquae 
suasuiit,  sedquaBJesuChristi.QuodperAbra- 
ha3,  Jacob,  Joseph ,  David,  Daniel,  patrum 
sciUcet  Veteris  Teslamenti,  'exempla  confir- 
mat.  In  his  autem  verbis  et  exempUs  superfi- 
cialiter  consideratis  nihil  apparet  erroncum ; 
si  tamen  diUgenter  discutiantur,  magnum 
invenitur  latere  venenun.  Si  enim  proprie- 
tas  sola  causa  est  abdicationis  temporalium, 
ut  extirpetur  cupiditas,  et  perficiatur  chari- 
tas  ad  bona  hujusmodi  temporaUa  dispen- 
sanda,  tunc  igitur  paupertas  non  est  nisi 
sicut  viaad  abundauUam,  et  dispositio  quae- 
dam  praeambula,  ac  per  hoc  nulla  perfectio 
consistit  in  ea.  Imperfecta  igitur  fuit  vita 
Christi,  et  falsa  doctrina  qua  dixit '  :  Si  vis 
perfectus  esse,  vade  et  vende  omnia  quce  ha- 
hes,  et  da  pauperibus.  AmpUus,  si  unumaU- 
quod  coUegium,  non  dicam  unius  regni,  sed 
totius  mundi  bona  in  communi  possideat, 
aUissimumilhid  de  paupertate  consiUum  in- 
tegerrime  servat:  imo^  quod  est  absurdius, 
muUo  perfectiori  modo,  quam  hi,  qui  in 
extrema  rerum  penuria,  in  fame  sciUcet, 
siti,  frigore  et  nuditate  Domino  serviunt, 
cujusmodi  fuerunt  ApostoU,  et  hi,  qui  exem- 
pla  eorum  sequuntur.  Quod  cum  evidenter 
sit  falsum,  restat  quod  haec  non  sit  causa 
praecisa  et  principaUs  abdicandi  divitias , 
quia  propriae,  sed  quia  iUecebrosae,  ut  osten- 
sum  est.  Verum  est  quidem,  quod  propriae 
divitiae  magis  solent  esse  iUecebrosae,  quam 
communes;  et  ideo  magis  est  de  essentia 
perfeclionis  contemptus  ipsarum  :  non  quia 
appropriatio  sit  culpa ,  vel  semper  habeat 
culpam  annexam ;  sed  quia,  ut  frequentius, 


spuria  Bern.,  Oper. ,].om.   II. 
3  Matlh.,  XIX,  21. 


=  1  Cor.,  xiH,  5.  — 


RESPONSIONIS  TERTIiE  CAPUT  III.  481 

solet  esse  occasio  culpae.  IJnde  et  ipscmet  in  c^lorum/  »  Idem  etiam  in  quarto  Dialogo- 

consequentibus  exemplissibiipsicontradicit,  rum  '  :  «  Cura  rei  familiaris  non  sine  cnlpa 

cum  asserit  illos  sanctos  patres  non  solum  agilur,  etiam  ab  his,  qui  qualiter  culpas  de- 

sine  culpa,  sed  eliam  cum  perfectione,  bona  clinare  debeant  sciunf.  »   Et  Rabanus  super 

haec  temporalia  possedisse.  Ipsi  etiam  Le-  Matthajum  :  «  Difficile,  hoc  est,  maximi  la- 

vitce,  qui  uxores  habebant,  et  filios,  constat  boris  est,  pecunias  habentes,  vel  in  pecuniis 

quod  aliqua  propria  possidebant,  quod  ta-  confidentes,  exutis  philargyrise  retinaculis, 

men    superius  de  perfectione   laudaverat.  aulam  regni  coelestis  intrare.  Propter  quod 

Ipse  etiam  populus  Israeliticus  terram  pa-  securum  est  divitias  fugere,  et  eas  abdicare 

tribus  repromissam  adeptus,  absque  peccato  perfectum.  Unde  Ilieronymus  ait  * :  «  Apo- 

distinctas  et  proprias  portiones  accepit.  In-  stohci  fastigii  est,  perfectaeque  virtutis  ven- 

super  nunc  revelatse  gratiae  tempore,  secun-  dere  omnia,  et  pauperibus  distribuere,  et  sic 

dum  scita  legum  et  canonum ,  juste  et  san-  levem  et  expeditum  cum  Christo  ad  coelestia 

cte  aditur  et  possidetur  ha^reditas,  non  so-  subvolare.  » 

lum  in  partiahbus  patrimoniis,  sed  eliam  in  Porro  exempla,  quse  subjungit  de  patri- 

principatibus  et  regnis,  sicut  ipse  inferius  bus,  inconvcuientiasunt  adpropositum.  Pri- 

de  Constantiuo,  Raymundo,  et  similibus  fa-  mum  quidem,  quia  non se  expropriaverunt, 

tetur.  Non  ergo  proprietas  est  ratio  abdica-  ut  hic  falso  confingit,  dicens,  quod  Dominus 

tionis,  sicut  falso  insinuat,  quasi  semper  sibi  sanctum  Abraham,  propria  haereditate  dere- 

sit  peccatum  annexum.  Sane  quod  dicit  Cle-  licta,  nudum  de  terra  sua  exire  coegit,  et 

mentina,  quod  pro  iniquitale  alius  dicit  lioc  prsecepit.   Nam  et  textus  Geneseos  aperte 

esse  suura,  ahusillud,  nonestinteUigendura  contradicit,  ubi  dicit  *  :  Fgressus  est  Abra- 

generaliter,  sed  ut  in  pluribus ;  vel  intelli-  ham ,  sicut  prwcepit  ei  Dominus ,  tuUtque 

gendum  est,  quod  hujusmodi  approprialio  Saram  iixorem  suam,  et  Loth  filiumtratris 

descendit  ex  iniquitate  primorum  parentum,  sui,  universamqiie  substantiam  quam  pos- 

quod  nisi  illi  peccassent,  hujusmodi  appro-  sederant,  et  ingressi  sunt  iit  irent  in  terram 

priatio  non  fuisset.  Non  tamen  ex  hoc  sequi-  Chanaam.  Quod  autem  Jacob,  Joseph,  Da- 

tur,  quod  omnis  appropriatio  sit  cum  pec-  vid  aliquando  in  paupertate  fuerunt ,   hoc 

cato,  quia  cx  prsevaricatione  primorum  pa-  magis  fuit  urgentis  necessitatis,  quam  vo- 

rentum,  non  solum  peccata  descendunt,  sed  luntariae  expropriationis.  Quod  vero  Daniel 

etiam  pcenae  peccatorum.  Licet  autem  divi-  omnia  sua  vendiderat,  quia  de  Scripturis 

tiae,  tam  communes,  quam  propriae,  haberl  auctoritatem  non  habet,  si  sapientia  Danielis 

et  possideri  valeant  absque  peccato,  tamen  fuisset  imbutus,  nequaquam  adduxisset  in 

eas  relinquere  perfectiOnis  est,  quia  sicut  im-  medium  ,   quia  prudentius  silentio  te"-itur 

perfectio  de  se  non  dicit  culpanj,  ut  ex  supra  quod  Scriplurarum  teslimonionon  probatur. 

dictis  apparet,  sic  et  perfeclio  non  tantum  Secunda  ratio  est,  quare  dictorum  patrum 

dicit  justiliae  rectitudinem  ,    verum  etiam  exempla  non  congruunt,  quia  cum  perfec- 

expeditionem  :  quam  quidem  expeditionem  tione  virtutisaliquoshabueruntactusextrin- 

divitia?,  quia  illecebrosffi  et  periculosae,  prae-  secos,  secundum  exigentiam  temporis,  qui 

pediunt.  Unde  Gregorius,  hbro  quarto  Mo-  trahi  non  possunt  in  exemphim  perfectionis 

ralium  ^  :  «  Rarum  valde  est,  ut  qui  possi-  sicut  in  Patriarchis  pluralitas  uxorum  ,  in 

dent  aurum,  ad  requiem  tendant,  cum  per  David  strenuitasad  bellandum,etin  Eha  oc- 

semetipsam  Veritas  dicat  * :  Quam  difficile,  cisio  prophetaruniBaal;  et  si  cum  istis  per- 

qui  pecunias  habent,  intrabunt  in  regnum  fectionem  servaverunt,  magis  admirabiles 

*  Greg.,  Moral.,  lib.   IV,  proef.,  c.  lii.  —  -  Marc,  ^  Hicronym.,  ad  Demetriad.,  epist.  vm,  col.  73.  — 

X,  23.  —  *  Gregor.,  Dialog.,  lib.    IV,  c.  xxxix.  —  ^  (ien.,  xii,  5. 

TOM.   XIV.  31 


■m 


APOLOGI^. 


qnam  imitabiles  viris  perfectis  proponuntiir. 
Unde  Augiistinus,  de  monbus  EcclesiCE  '  : 
«  Amisit  Job  omnes  divitias ,  «;t  iactus  ost 
repente  pauperrimus ;  sed  inconcussum  te- 
Duit  animum,  quo  animo  si  (a)  esse  possent 
nostri  temporis  homines ,  non  [b)  magno- 
pere  in  Novo  Testamento  ab  istorum  posses- 
sione  prohiberemur,  ut  perfectl  esse  posse- 
mus,  »  Ilaec  Augustinus.  Ciii  consonal  Gre- 
gorius  in  Momlibus  * :  «  Necdum  virtus  prae- 
cepti  emicuerat,  quae  omnia  relinqui  praeci- 
peret ;  sed  tamen  eamdem  (c)  praeceptionis 
vim  in  corde  servabat,  quia  nimirum  sub- 
stantiam  suam  jam  mente  reliquerat,  qnam 
sine  amore  possidebat.  »  Ex  quibus  eviden- 
ter  apparet,  quod  Job  terrena  possidendo , 
perfectus  fuit  solo  contemptu  mentis,  quia 
nondum  emicuerat  consilium  paupertatis  : 
ac  per  hoc ,  sicut  conjugium  Abrahae ,  cui 
non  prsefertur  caelibatus  Joannis,  non  est 
trahendum  tempore  gratiae  in  exemplum 
perfectionis,  sic  nec  patrum  sanctorum  pos- 
sessio  temporalis.  Tertia  quoque  ratio  ad 
hocipsum  est,  quiamulta  patribus  in  figura 
contingebant  et  umbra,  quse  tempore  reve- 
latae  gratise  et  veritatis,  perfectioni  non  con- 
sonant ;  et  ideo  illa  nunc  in  exemplum  tra- 
here,  non  modicam  generat  absurditatem. 
TJnde  Cernardus  %  de  colloquio  Simonis  et 
Jesu  :  «  Excusant  se  aliqui  fortassis,  dicen- 
tes :  Abraham,  IsaacetJacob,  caeteriquesan- 
cti,  numquid  non  terrenas  divitias  habuisse 
leguntur?  Sufficit  nobis  esse  sicut  illi  fue- 
runt ;  neque  enim  sumus  nos  patribus  me- 
liores.  Si  culpabilis  possessio  esset  dlvitia- 
rum,  uunquam  ilh  in  divitiis  tantam  a  Domi- 
no  gratiam  obtinerent.  Quid  respondebimus 
novis  imitatoribus  veterum  sanctorum  ?  Im- 
ponant  certe  vitulos  super  altare  Domini , 
mactent  arietes,  hircos  immolent,  quia  et 
hoc  Abraham  fecit.    Sed  haec ,   inquiunt , 
statum  ultra  non  habent  :  ubi  revelata  est 
veritas,  transiere.  Quid,  siipsas  quoque  san- 

»  Aug.,  de  Morib.  Eccl.  cath.,  xxili,  42,  —  '  Greg., 
Moral.,  lib,  1,  c.  v,  al.  iii,  n.  7.  —  »  Imo  Gaufrid., 
de  colloq.,  etc,  n.  6,  iuter  spuria  Bern. 


PAIIPERUM 

ctorum  divitias  temporales  umbram  fuisse 
dixerimus  futurorum  ?  In  figura  siquidem  eis 
onmia  lcgimus  contigisse,  Denique  quidni 
tcrrenas  palain  divitias  possiderent  sancti  et 
perfecli  viri,  cum  sola  terrena  palam  pro- 
mitterentur  a  Doinino  ?  Ij  bi  sane  coelestis  pro- 
missio  sonuit  (rf),  necesse  est  spirituaUbus 
spiriluaha  comparari,  et  mutari  sacrificium, 
spe  (e)  mutata.  »  Non  sunt  igitur  hujusmodi 
exempla,  nec  etiam  praelatorum,  quae  con- 
sequenter  annectit,  cum  de  paupertatis  per- 
fectione  agitur ,    adducenda    in    medium , 
ne  sub  specie  sanetitatis  pontificaUs  officii , 
quod  opulentia  commutatur  [f),  et  bonorum 
parvipendatur  paupertas,  vihficetur  humiU- 
tas,  excitetur  cupiditas,  et  ambitio  foveatur, 
quaeomnia  is,  cui  respondemus^-pauperum 
hostisonmi,  qua  potest,  virtute  conatur.  Nam 
verum  justitiae  Solem ,  qui  paupertatis  et 
huinilitatis  exempla  in  universum  orbem  ra- 
dios  siiae  lucis  emisit,  phantasticae  cujusdam 
nebulositatis  objectu  obscurare    contendit, 
Quaerit  enim  :  Ut  quid  Christus  pauper  esse 
voluit?  Ut  quid  rex  fieri  recusavit?  Et  re- 
spondet^  ut  verbisejusutamur:  «  Ideopau- 
per  esse  debuit,  ut  animi  statum  teneret,  qui 
abomnibus  imitari  valeret :  nequeenimom- 
nes  divites  esse  possunt ;  sed  si  voluerint , 
omnes  pauperes  fient.  »  Postque  subjungit: 
«  Quod  autem,  ne  rex  fieret,  fugit,  munda- 
nas  dignitates  fugere  docuit.  Alius  est  enim 
honor  regis,  aUus  praelati,  sive  sacerdotis.» 
Haec  sunt  verba  ilUus,  in  quibus  tam  viliter 
et  indocte  sentit  et  loquitur  de  alta  et  tam 
nobiU  materia,  ut  nos  etiam  pudeat  ipsius 
ineptias  replicare.  Quis  enim  in  sacris  Utte- 
ris  eruditus  vel  modicum,  quis  quantulam- 
cumque  ad  Christum  reverentiam  habens  , 
altissimi  Dei  benignissimam  condesceusio- 
nem  usque  ad  extremae  paupertatis  inopiam 
sic  audeat  parvipendere,  ut  piJtet  eum  hoc 
egisse  absque  ratione  et  causa  permaxima  ? 
Quam  tamen  is  paupertatis  hostis  adeo  fri- 

(a)  Ita  apud  Aug.  Ccct.  edit.  animosi.  —  (6)  Item 
cum.  —  (c)  Apud  Greg.  ejusdem.  —  [d)  Ita  apud 
Bcrn.  CoBt.  edit.  innuit.  —  (c)  Item  specie.  —  (/")  Forte 
leg.  commendalur. 


RESPONSIONIS  TERTIJ:  CAPUT  III,  483 

volam  arbitratur,  ut  ne  vereatur  dicere,  ideo  (lona  recuperanda  concinunt.  Ut  quid  igitur 

Cliristuin  pauperem  factum,  quia  nou  oui-  quodpiiusfugieudo  declinavit,  raodo  libeus 

nes  possunt  divites  fieri.  Si  igilur  possent  amplectitur,  nisi  ut  aperte  doceret,  quod 

omnes  adipisci  divitias,  sicut  et  paupertatem  non  temporalis  et  terreni,  sed  aeterni  in  cce- 

assumere,  aeque  bene  vel  magis,  secundum  lis  Rex  esset  imperii,  ad  quod  profecto  re- 

hanc  profanam  doctrinara,  Christus  debuis-  gnura,  per  contemptum  raortis  et  gloriara 

set  teraporalibus  bonis  dives  esse,   quani  resurrectionis  perveuiret  (6)  ?  »  Ex  his  cla- 

pauper.  Quod  si  verum  est,  paupertas  in  rura  est,  quod  Christo  exhibitus  fuit  Iionor 

nullo  praefertur  divitiis  ;  nec  magis  est  me-  regalis,  non  prophetalis,  seu  sacerdotalis,  ut 

ritoriura  pro  Christo  pauperera  fieri,  quam  dicit,  quem  taraen  acceptavit  propter  rayste- 

possideredivitias.  Quapropter,  sicutChristus  riura  nostrae  salutis,  et  propter  exemplura 

dixit  adolescenti  diviti  ^ :  Vade  et  vende,  ita  hurailitatis,  ut  etiam  ab  his  oblati  honoris 

secundum  hoc  antichristianura  dograa,  dici  non  recusaret  obsequiura,  a  quibus  paulo 

potest  et  pauperi :  Si  vis  perfectus  esse,  vade  post  crucifigendura  se  esse  sciebat.  Tunc  si- 

et  posside.  Insuper  cura  dicit,  quod  omnes  quidera,  inter  laudantium  et  applaudentium 

possunt  pauperes  esse,  aut  intelligit  de  pau-  voces,  humilitatis  et  pietatis  non  imraemor, 

pertate  quae  habet  aliquid  in  comrauni,  cu-  super  aselli  tergura  sedere  non  erubuit ;  sed 

jusmodi  est  in  collegiatis  ecclcsiis ,  et  tunc  etiam  copiosos  lacrymarura  irabres  efTudit. 

est  falsura,  quia  non  oranes,  etiam  si  velint,  Per  hunc  etiam  modum,  quando  discipulo- 

admittuntur  ad  collegia  talia ;  aut  intelligit  rum  pedes  humiliter  abluit,  se  magistrum 

de  paupertate  in  qua  nihil  habetur,  et  tunc  et  Dorainura  esse,  et  dici  debere  monstravit : 

etiam  falsum  est,  quia  non  omnes,  salvis  ut  per  declarationem  regiae  celsitudinis,  di- 

statibus,  quos  in  Ecclesia  universali  Deus  scipulos  duceret  ad  iraitationem  ostensae  hu- 

esse  instituit,  hanc  possunt  paupertatem  eli-  militatis.  Mira  igitur  perversitas  est,  ea  quae 

gere,  sicut  patet  in  regibus  et  principibus,  Scriplura  iutroducit  in  exemplura  abjectio- 

militibus,  popularibus,  caeterisque  habenti-  nis,  ad  foraentura  arabitionis  iutorquere, 

bus  uxores  et  fiUos.  Et  quoniam  qui  a  recta  quasi  non  sit  humilitatis  virtus  honores  ec- 

veritatis  via  discedit,  per  devia  vagatur  er-  clesiasticos  fugere,  nec  superbiae  vitium  ad 

rorum,  hinc  provenit,  quod  de  Christi  fuga  illos  aspirare.  Cujus  contrarium  dicit  Grego- 

in  consequentibus  loquens,  in  raulta  incidit  rius  in  registro* :  «Ego, »  inquit,  «  viara  ca- 

falsa.  Dicens  quod  Christus  docuit  honores  pitis  mei  sequens ,  summopere  decreveram 

esse  fugiendos,  non  ecclesiasticos,  sed  mun-  esse  opprobrium  horainura,  et  abjectio  ple- 

danos,  quia  acceptavit  honorem  in  Hierusa-  bis.  »  In  quo  manifeste  ostendit  quod  in  fuga 

lem  sibi  exhibitura  ut  prophetae ,  qui  prius  ecclesiastici   honoris    est    imitatio    Christi. 

fugerat  honorem    sibi    oblatuni  ut  regi,  Ideraque  quoque  in  Pastorali  ^  :  «  Nolite 

expresse  textui  contradicit  evangelico.  Nam  plures  magistri  fieri  ^.  Hinc  ipse  Dei  et  ho- 

in  Joanne  dicitur  ^  Benedictus  qui  venit  in  minura  mediator  regnura  percipere  vitavit 

nomine  Domini  Rex  Israel.  Et  in  Marco  %  in  terris,  qui  supernorura  spirituura  scien- 

quod  turbae  claraabant  dicenies  :  Benedic-  tiaui  sensumque  transcendens ,  aute  secula 

tU7nquodvenitregnumpatrisnostriDavid.  regnatin  ccelis.  Qui  enim  idcirco  in  carne 

Superquod  Beda  :  «  Non  reprimit  voces  eo-  venerat,  ut  non  solura  nos  per  passionem 

rum,  qui  regnum  patriarchae  David  in  eo  redimeret,  verumetiara  per  suara  conversa- 

restaurandum ,  et  priscae   (a)  beuedictionis  tionem  doceret,  exemplura  se  sequentibus 

praebens,  rex  fieri  noluit,  ad  crucis  vero  pa- 

'  Matth.,  XIX,  21.  —  *  Joan.,  xil,  13.  —  »  Marc,  xi, 

10.  —  *  Greg.,  ad  Leand.  Hispal.,  lib.  IX,  epist.  cxxi.  [n)  Ita  npud  Bed.  Ccst.  edit.  prece.  -  •  {b)  Coet.  edit. 

—  5  Jd.,  Pastor,  cur.  pait.  1,  c.  lu.  —  ^  Jac,  iii,  1.  perveairetur. 


48i  APOLOGI^ 

tibulum  spoiile  pervenit,  oblatam  gloriam 
luminis  fugit,  pcenam  probrosaB  mortis  expe- 
tiit,  ut  membra  ejus  discerent  favores  fu- 
gere,  terrores  minime  timere,  pro  veritate 
adversa  diligere,  prospera  formidando  de- 
clinare.  »  Hucusque  Gregorius.  Si  igitur 
Christus,  in  fugiendo  regnum,  se  sequenti- 
bus  exemplum  dedit  fugiendi  gloriam,  fa- 
vorem  et  prosperitatem,  et  hac  non  tantum 
inveniuntur  in  dignitatibus  mundanis,  sed 
eliara  ecclesiasticis,  constat,  quod  humiU- 
tatis  est  ha?c  refugere,  ad  perfectam  humili- 
tatis  Christi  imitalionem,  quantum  fieri  po- 
test  salvozeloanimarumsalutis,  et  obedien- 
tia  respectu  superiorum,  cum  ipse  Chrislus 
discipulis  contendentibus,  quis  eorum  vide- 
retur  esse  major,  in  Matthceo  respondeat  : 
*  Quicumque  humUiaverit  se  sicut  parvulus 
iste,  hic  major  est  in  recjno  coElorum.  Quod 
si  forte  quis  dicat  (sicut  ia  consequentibus 
conatur  astruere)  hoc  ad  humilitatem  spiri- 
tualem  et  interiorem,  non  ad  corporalem  et 
exteriorem  debere  referri;  non  modicum 
desipit,  cum  universorum  Magister  et  Do- 
minus,  non  solum  spiritualis,  sed  etiam  cor- 
poralis  humiliationis  exempla  praebuit , 
quando  discipulorum  pedes  lavit^  et  tersit, 
ubi  et  dixit  * :  Exempluin  dedi  vohis,  iit  quem- 
admodmn  ego  feci  vobis,  ita  et  vos  facia- 
tis.  De  quo  Augustinus  '  :  «  Passurus  Chri- 
stus  exitia,  praemisit  obsequia,  non  solum 
eis  pro  quibus  erat  subiturus  mortem,  sed 
etiam  illi  qui  eum  fuerat  traditurus  ad  mor- 
tem.  Tanta  quippe  est  humanae  humihtatis 
utiJitas,  ut  eam  suo  commendaret  exemplo 
etiam  divina  subhmitas  :  quia  homo  super- 
bus  in  aeternum  periret ,  nisi  eum  Deus  hu- 
milis  inveniret.  Perierat  autem  superbiam 
deceptoris  secutus;  ergo  humilitalem  Re- 
demptoris  sequatur  inventus  *  Discamus  (a), 
fratres,  humilitatem  ab  Excelso ;  faciamus 
invicem  humiles,  quod  humiliter  fecit  Excel- 
sus.  Magna  est  hajc  commendatio  humilita- 
tis.  Faciant  (6)  haic  sibi  invicem  fratres, 

'  MaUh.,  xvm,  4.  —  '  Joon.  xiil,  15.  —  ^  Aug.,  in 
Joan.,  hom.  LV,  u,  7.  —  "  Ibid.,  hom.  LViii,  li.  i.  — 


PAUPERUM 

etiam  opere  ipso  visibili,  cura  se  invicera 
hospitio  recipiunt.  Unde  et  Apostolus,  cum 
benemeritam  viduam  commendaret  ^  :  Si 
hospitio,  inquit,  recepit,  si  sanctorum  pedes 
lavit.  Et  apud  sanctos  ubicumque  haic  con- 
suetudo  non  est,  quod  manu  non  faciunt, 
corde  faciunt  :  multo  autem  est  mehus,  et 
sine  controversia,  ut  etiara  manibus  fiat^  ne 
dedignetur,  quod  fecit  Christus,  facere  Chri- 
stianus.  Cum  enim  ad  pedes  fratris  inclina- 
tur  corpus,  etiam  corde  ipso  vel  excitatur, 
vel,  si  jam  inerat,  confirmatur  ipsius  humi- 
litatis  affectus. »  His  autem  verbis  ostendi- 
tur,  quod  humiliatio  exterius  facta  in  cor- 
pore,  plurimum  confert  ad  perfectionem  verae 
humilitatis  in  corde.  Per  hunc  etiam  mo- 
dum,  exterior  rerum  penuria,  quanquam 
de  se  videatur  inutilis,  paupertati  tamen  spi- 
ritus  juncta,  non  soium  ipsius  auget  meri- 
tum,  sed  etiara  valet  ad  plurima  :  propter 
quod  recle  designatur  per  evangelicam  ®  il- 
lam  margaritam,  quae  tantae  pretiositatis  est, 
ut  pro  illa  emenda,  distrahenda  sint  omnia. 
Valet  enim  inter  alia  ad  quatuor,  scilicet 
ad  exterminium  iniquitatis,  ad  exercitium 
perfectae  virtutis,  ad  possessionem  internae 
jucunditatis,  et  ad  publicationem  evange- 
licae  praedicationis.  Valet  primo  ad  extermi- 
niura  iniquitatis.  Primura  quidem,  propter 
expiationem  perpetratarum  culparum.  Est 
eniiii  caminusquidera  purgans,  eteliminans 
sordes  peccatorura,  juxta  illud  Isaiae'' :  Elegi 
te  in  camino  paupertatis.  Quod  maxime  de 
illa  intelligi  habet  paupertate,  quae  non 
tantum  voluntatem  interius  per  rerum  con- 
temptum  afficit ,  verum  etiam  corpus  per 
penuriam  affligit.  De  qua  Gregorius  in  ho- 
milia  de  Lazaro  et  divite  * :  «  Mala,  »  in- 
quit,  «Lazari  purgavitignisinopiffi,  et  bona 
divitis  remuneravit  felicitas  vitae  transeun- 
tis.  lllum  paupertas  afflixit,  et  tersit;  istum 
abundantia  remuneravit,  et  repulit.  Qui- 
cumque  ergo  in  hac  vita    bene   hahetis, 

6  l  Tim.,  V,  10.  —  ■=  Matth.,  siil,  46.  —  7  Jsa.,  XLVIII, 
10.  —  *  Greg.,  in  Evang.,  hom.  XL.  n.  6. 

(a)  Apud  Aug.  didicimus.  —  (6)  llem  Faciunt. 


RESPONSIONIS  TERT!^  CAPUT  III. 


485 


cum  vos  bona  egisse  recolitis,  valde  de  his 
perlimescite ,  ne  concessa  vobis  prosperi- 
tas,  eoriimdem  remuneratio  sit  bonorum. 
Et  cum  quoslibet  pauperes  nonnuUa  repre- 
hensibilia  perpetrare  cousplcilis,  nolite  de- 
spicere,  nolite  desperare  :  quia  fortassis 
quod  superfluitas  tenuissimae  pravitalis 
inquinat,  caminus  paupertatis  purgat,  De 
vobis  omnino  pertimescite,  quia  nonnuUa 
etiam  male  acta  prospera  vita  secuta  est.  De 
illis  vero  sollicite  pensate,  qula  eorum  vitam 
magistra  paupertas  cruciat,  quousque  ad 
rectitudinem  perducat.  »  Secundo ,  propfer 
subtractionem  occasionum  peccandi ,  quae 
sicut  divitiarum  affluentia  crescunt,  sic  vo- 
luntaria  paupertate  minuuntur.  Unde  Chry- 
sostomus  dicit  ^  :  «  Christianus  in  pauperie 
constitutus,  quam  cum  divitiis,  magis  irra- 
diat.  Quomodo  ?  quia  exchadit  a  se  superbiae 
typhum ;  non  erit  arrogans,  sed  patiens,  ob- 


perfectionem  illam  dixit  :  Si  vis  perfectus 
esse,  etc.  IIoc  enim  in  verbis  dixit,  et  operi- 
busostendit,  et  per  discipulos  suos  docuit. 
Sectemur  igltur  pauperlatem ,  maximum 
quippe  bonum  est.  Nihil  enim  opulentius 
eo,  qui  pnupertatem  spontc  diligll,  et  cum 
alacritatem  suscipit. »  Valetetiam  tertiopro- 
pter  abscissionem  vitiosarum  radicum.  Unde 
et  Chrysostomussermoneeodem':  «  Abjic^a- 
mus  quaecumque  corpus  florere  faciunt,  vi- 
tiant  autem  animam,  utpote  sunt  divitiae, 
gloria  (cuncta  haec  carnis  sunt),  et  amor  cor- 
porum.  Itaque  non  amemus  ampliora,  sed 
paupertatem  semper  consectemur^  ista  enim 
magnum  bonum  est.  Sed  sapientia,  inquit*, 
pauperis  pro  nihilo  habetur.  Et  iterum  * : 
Divitias  et  paupertatem  ne  dederis  mihi. 
Et  •  :  £j7  camino  paupertatis  libera  me. 
Quare  ergo  haec  dicta  sunt  ?  Haec  in  Veteri 
Testamento  dicebantur,  ubi  multa  ratio  di- 


temperans,  pudicus,  mitis  et  sapiens.  Qui     vitiarum,  ubi  paupertatis  plurimus  erat  con- 
vero  in  divitiis  constitutus  est,  raulta  illum     temptus,  ubi  haec  quidem  maledictio  erat. 


ad  bona  prjfipediunt.  Inspiciamus  ergo,  quae 
sunt  quae  dives  operatur  :  rapit  aliena, 
aestuat  cupiditate,  nefandos  non  desinit  per- 
tractare  concubitus,  maleficia  cuncta  com- 
mittit.  Nonne  universa  haec  ex  divitiis  con- 
spicis  generari?  Intueris  quomodoin  paupe- 


illud  benedictio;  sed  nunc  nequaquam  ita 
est.  Si  vis  audire  paupertatis  praedicamenta, 
ipsam  professus  est  Christus,  et  dixit  ^ :  F/- 
lius  hominis  non  habet  ubi  caput  suum  re- 
clinet.  Et  iterum  discipuUs  dicebat* :  Nolite 
possidere  aurum,  neque  argentum.  Et  Pe- 


rie,  magis  quam  in  diviliis,  virtutes  facihus     trus  dicebat  ei,  qui  ex  nativitate  sua  claudus 


possidemus.  Necmihi  dicas,  quia  in  hac  vita 
divites  nullam  vindictam  suscipunt.  Nam, 
cum  omnibus  malis  suis,  etiam  hoc  maUim 
habent  divitiae,  quia  malignitate  peccantes 
ab  ullionibus  tuentur,  et  qui  divitias  possi- 
det,  semper  peccans,  nuUa  pcena  revocatur; 
sed  sine  uliis  remediis  munera  suscipit  pec- 
catorum,  et  fraenum  ilU  nuUus  imponit.  » 
Hucusque  Chrysostomus.  Quod  si  forte  quis 
dicat,  quod  de  pauperie  occasionaUter  muUa 
mala  oriuntur,  respondet  inferius,  octavo 
decimo  sermone :  «  Nemo  causetur, »  inquit^, 
«  de  paupertate,  quasi  causa  sit  muUorum 
malorum,  neque  obloquatur  de  Christo,  qui 

1  Chrysost.,  ia  Epist.  ad  Hebr.,  bom.  ii,  n.  5.  — 
«  Ibid,,  hom.  xviii,  n.  3.  —  »  Ibid.,  n.  2.  —  *  Ecde., 
IX,  16.  —  s  Prov.,  XXX,  8.  —  *  Psal.  xxiv,  17,  quoad 


erat  ^  :  Argentum  et  aurum  non  est  mihi. 
Et  in  ipso  quidem  Veteri  Testamento,  nonne 
EUas  praeter  melotam  nihil  habebat?  nonne 
EUsaeus?nonne  Joannes?»  Hucusque  Chry- 
sostomus  paupertatis  tolerantiam  laudat, 
quia  corporalium  per  eam  rerum  amor  ab- 
scinditur,  qui  est  prima  radix  vitiorum  : 
laudat  etiam,  quia  per  ipsam  abscinditur  ra- 
dix  secunda,  quae  est  timor  male  humiUans. 
Unde  et  consequenter  adjungit  *°  :  «  Vides 
quia  quod  maxime  facit  fiduciam,  hoc  est 
paupertas.  Dives  servus  est,  obnoxius  est 
istis  damnis,  et  tribuens  omni  volenti  eum 
nocere ;  iUe  autem  nihil  habens  ,  proscri- 
ptionem  non  timet,  neque  condemnationem  : 

sensum.  —  '  Matth.,  viii,  20.  —  8  Ibid.,  x,  9.  — 
^  Act.,  lii,  6.  —  '•  Chrjsost.,  ubi  sup.  prox. 


i86 


APOLOGL/E  PAUPERUM 


Nequaqiiam  ergo  paiipertas  facit  sine  fidu- 
cia  esse.  Christus  cum  paupertate  mittcbat 
apostolos  in  causam  opus  habentem  fiducia 
multa.  Valde  enim  fortis  est  pauper,  non  ha- 
bet  unde  injuriam  patiatur.  »   Haec  verba 
Chrysostomi  intelligi  non  possunt  nisi  de 
paupere,  qui  nibil  penitus  habet.   Ex   his 
igitur  patet,  quod  voluntaria  paupertas  non 
modicum  valet  ad  exterminium  iniquifatis. 
Valet  etiam  ad  exercitium  virtutis  perfec- 
tse.  Prinium  quidem  ,  quia  per  eam  virtus 
acquisita  probatur.  Unde  Aii:brosius  primo 
hbro  de  Officiis  '  :  «  Non  potest  quis  prae- 
mium  accipere,  nisi  legitime  certaverit,  ne- 
que  est  gloriosa  victoria,  ubi  non  fuerint 
laboriosa  certamina.  ^  Ideoque  Dominus  in 
Evangelio^  :  Beati  paiiperes  spiritu,  quo- 
niam  ipsorum  est  regnum  codorum.  Non  di- 
cit :  Beati  divites,  sed  pauperes.  Inde  enira 
incipit  beatitudo  divino  judicio,  ubi  serumna 
eestiraatur,  »  Haec  Ambrosius.  Constat  au- 
tem  quod  aerumna  non  est  in  paupertate  ra- 
tione  contemptus  rerum  in  mente,  sed  ra- 
tione  penuriee  temporalis,  quam  sustinemus 
in  coi'pore.  Secundo  etiara  valet,  quia  per 
eam  virtus  probata  custodilur.  Uude  Iliero- 
nymus* :  «Cratesille  Thebanus,  homo  quon- 
dara  ditissimus,  cum  ad  philosophandum 
Athenas  pergeret,  magnum  auri  pondus  ab- 
jecit,  nec  putavit  se  virtutes  posse  simul,  et 
divitias  possidere.  ^  Denique  et  tu,  audita 
sententia  Salvatoris® :  Si  vis  perfectus  esse, 
vade,  et  vende  omnia  qnce  habes,  et  da  pau- 
peribus,  et  veni,  sequere  me :  verba  verte  (a) 
in  opera,  et  nudam  crucem  nudus  sequenS;, 
expeditior  et  levior  ascendis  scalam  Jacob , 
purjsque  manibus  et  candido  pectore,  pau- 
perem  te  spiritu  et  operibus  gloriaris. »  Va- 
let  eiiam  tertio,  quia  per  eam  virtus  custo- 
dita  expeditius  in  finem  perducitur,  juxta 
quod  dicit  Chrysostomus  super  Epistolam  ad 
Hebrseos  sermone  secundo':  «Nonhabentes 
divitias,  non  propterea  doleamus ;  sed  gra- 

>  Ambros.,  de  Offic.,  lib.  I,  xv,  58.  —  =  Ibid.,  xvi, 
59.  —  3  Matth.,  V,  3.  —  *  Hierouym.,  ad  Paulin., 
epist.  xiu,  col.m  120.  —  *  Ibid.,  col.  119.  —  ^Matth., 
X!x,  21.  —  '  Chrysost.,  iu  Epist.  ad  HeLr.,  hom.  ii, 


tias  magis  universorum  Deo  et  Domino  re- 
feramus,  quianos  parvo  labore  eamdera  mer- 
cedem  poterimus,  quam  divites,  promereri, 
et  si  voUierimus,  etiam  ampliorem.  Nam  ex 
parvis  raagna  lucraraur.  »  Iluic  etiam  Gre- 
gorius  consonans  in  homilia  * :  «  Regnum,  » 
inquit,  «  ccelorum  tantum  valet,  quantum 
habes.  »  Et  iterum ' :  «  Ante  Dei  oculos  nun- 
quara  est  vacua  raanus  a  munere,  cum  arca 
cordis  repleta  fuerit  bona  voluntate.  »  Qua- 
propter  cum  voluntas,  ubideest  possibilitas, 
pro  facto  reputetur,  et  facih'us  sit  sanctis 
pauperibus  velle  quam  divitibus  bonis  velle 
vel  facere,  multum  igitur  facit  paupertatis 
inopia  advirtutisexpeditionem.Si  ergo,  vo- 
luntaria  temporahum  rerum  penuria,  virtus 
probatur,  conservatur  et  expedittir,  mani- 
feste  convincitur,  quod  eminentia  pauperta- 
tis  plurimum  confert  ad  exercitium  perfectaB 
virtutis. 

Consequenter  etiam  valet  ad  fruitionem 
jucunditatis  iuternae.  Primo  ratione  extrin- 
secce  securitatis.  Unde  Chrysostomus,  homiha 
ultima  super  Matthceum  ^" ;  «  Divitem  necesse 
est  multis  indigere,  et  turpiter  servire,  for- 
midare  et  suspicari,  et  timere  eorum  qui  sus- 
picantur  oculos^  et  cahimniatorura  ora ,  et 
avarorum  concupiscentias ;  sed  non  pauper- 
tasest  ahquid  tale,  sed  contrarium  univer- 
sum  :  regio  (6)  est  non  subjecta  furibus,  sed 
munita,  portus  tranquillus,  palaestra,  et 
gymnasiura  philosopliiae.  »  Constat  autem 
guod  paupertas  furibus  non  subjacens  ea 
potissimum  est ,  in  qua  nihil  habetur ;  de 
qua  et  subdit  ibidem  :  «  Audite,  quicumqne 
pauperes  estis,  jnagis  autem  qui  ditari  cu- 
pitis.  Non  pauperera  esse  malum  est,  sed 
non  velle  pauperem  esse ;  et  neque  malum 
existiraes  paupertatem,  et  non  erit  tibi  ma- 
lum  :  et  si  philosopharis ,  decem  mihium 
erit  bonorum  fons  et  origo.  »  Nec  tantum 
securitatem  dat  penuriosa  paupertas  in  hoc 

n.  5.  —  *  Greg.,  in  Evung.,  hom.  v,  n.  2.  —  ^  Ibid., 
n.  3.  —  '"  Chrysosl.,  in  Matth.,  hom.  xc,  al.  xci, 
n.  3. 

(«)   Apud  Hieron.   verlis.   —   (6)    Ccet.   edit.  regia. 
Gr.  xwpiov. 


RESPONSIONIS  TERTI7E  f.APUT  III. 


-i87 


saeculo,  veruraetiam  in  futuro  judicio.  Unde 
Bernardus ,  super  Psalmum  Qui  hahitat ' ; 
«  Felix  paupertas  voluntarie  relinquentium 
omnia,  et  sequentium  te,  Domine  Jesu.  Felix 
plane,  quse  tam  securos,  imo  et  tam  glorio- 
sos  faciat  in  illo  singulari  fragore  elemento- 
rum,  in  illo  tremendo  exaiuine  meritorum, 
in  illo  tanto  discrimine  judiciorum.  »  Se- 
cundo  ratione  expectatae    mercedis.   Unde 
superillud  Job  ^  :  BerideUir  justi  simplici- 
tas,  lampas  contempta  apucl  cogitationes 
divitum,  parata  ad  tempus  statutum ,  dicit 
Gregorius  '  :  «  Statutum  quippe  contemptae 
lampadis  tempus  est ,  exlremi  judicii  prae- 
destinatus  dies.  Tunc  reproborum  oculis  pa- 
tescet,  quod  coelesli  potestate  subnixi  sunt, 
qui   terrena  omnia  reliquerunt.    Quisquis 
enim  divini  amoris  stimulo  excitatus,  liic 
possessa  reliquerit,  illic  procul  dubio  culmen 
judiciariae  potestatis  obtinebit,  ut  simul  tunc 
cum  judice  judex  veniat,  qui  nunc^  conside- 
ratione  judicii,  sese  spontanea  paupertate 
castigat.  »  Liqu('t  autem ,    quod  paupertas 
pro  qua  quis  deridetur  et  contemnitur,  ea 
potissimum  est,  quae  annexam  habet  exte- 
riorem  penuriam,  et  vilificationem.  Unde 
Bernardus  * :  «  Duo  habet  paupertas  sequen- 
tium  Dominum,  afflictionem  scilicet,  et  vili- 
tatem ,  de  quibus  Propheta  :  Vide,  inquit  ^, 
humilitatemmeam  etlaboremmeum;  et  pro- 
pterea  in  terra  sua  duplicia  possidebunt  % 
ut  pro  pudore  sit  honor  judiciariae  potesta- 
tis ,  pro  labore  refrigerium    placidissimae 
sessionis.  Haec  enim  est,  quae  castigat,  pur- 
gat,  probat,  humiliat  et  exaltat.  »  Hanc  igi- 
tur  rationem  mercedis  concomitatur  laetitia 
mentis.  Unde  super  illud  Psalmi"' :  Ego  sum 
pauper  et  dolens ,  salus  tua,  Deus ,  suscepit 
me  ;  Glossa  :  «Laudaboin  me,  etinmembris 
meis,  nomen  Dei  cum  cantico,  id  est,  cum 
delectatione ,  quia  si  omnia  desunt ,  nec  ta- 
men  illi  deest  mentalis  juncunditas,  propter 
quod  subditur » :  Yideantpauperes,  etlceten- 

*  Bem.,  in  Psal.  Qui  habitat,  serin.  viii,  n.  12.  — 
«  Job,  XII  ,  4-5.  —  »  Greg.,  Moral.,  lib.  X,  c.  xxxi, 
al.  XVII,  n.  52.  —  *  Bern.,  serm.  CLi.  —  s/^sa/.  xxiv, 
18.  —  *  Isa.,  Lxi,  7.  —  '  Psul.  Lxviii,  30.  —  *  ibid., 


tur :  qucerite  Deum,  et  vivet  anima  vestra.  » 
Tertio  quoque  ad  hoc  ipsum  valet  ratione 
superinfusae  coiisolationis.  Unde  Chrysosto- 
mus  super  Matthceum^ :  «  Descendamus,  » 
inquit,  «  ad  paupertatis  caminum,  videamus 
qui  ambulant  in  eo ,  et  elatorum  colia  con- 
culcant,  videamus  miraculum  et  paradoxum, 
hominem  in  camino  psallentem ,  in  igne 
giatias  agentem ,  paupertati  ultimae  alliga- 
tum,  et  mullam  ferentem  Deo  laudationem. 
Etenim  pueris  illis  tribus  similes  sunt,  qui 
paupertatem  cum  gratiarum  actione  ferunt : 
nam  et  igne  [a)  terribilius  paupertas  incen- 
dere  consuevit ;  sed  pueros  illos  nequaquam 
incendit.  Ita  etnunc  si  inpaupertate  gratias 
egeris,  vincula  dissolvuntur ,  et  flamma  ex- 
tinguitur ;  et  si  non  extincta  fuerit ,  quod 
multomirabilius  est,  pro  flamma  ros  oritur. 
Qnod  et  in  philosophantibusest  videre,  quo- 
niam  in  paupertate  divitibus  copiosius  dis- 
ponuntur,  et  in  medio  camino  rore  puro  po- 
tiuntur.  Etenim  maximus  est  ros,  non  deti- 
neri  concupisccntia  divitiarum.  Et  illi  tunc 
contemnentes  regem,  facti  sunt  rege  clario- 
res ,  et  tu  utique ,  si  despexeris  mundana 
negotia,  omni  mundo  eris  honorabilior  se- 
cundum  sanctos  illos,  quibus  dignus  non 
erat  mundus.  Ut  igitur  dignus  coelis  efficia- 
ris,  deride  praesentia ;  ita  enim  et  hic  cla- 
rior ,  et  futuris  potieris  bonis.  »  Hucusque 
Chrysostomus ,  evidenter  ostendens,  quod 
vokmtaria  paupertas  et  rerum  penuria  est 
quam  maxime  utilis  ad  fruitionem  internae 
jucunditalis. 

Valet  quarto  ad  publicationem  evangelicae 
praedicationis.  Primum  ,  quia  facit  eam  ma- 
giscredibilem.  Unde  Chrysostomus,  ubisu- 
pra  *" :  «  Talis  est  luminis  virtus,  ut  non  so- 
lum  luceat,  sed  et  illuc  ducat  illos,  qui  se- 
quuntur.  Cum  enim  viderint  omnia  praesen- 
tia  nos  contemnentes,  et  ad  futura  praepara- 
tos,  ante  omnem  sermonem  operibus  nostris 
credent.  Quis  enim  ita  est  amens,  ut  videns 

33.  —  9  Chrysost.,  in  Matth.,  hom.  iv,  n.    12.  — 
1»  Chrysosl. 

(a)  Ccet.  edit.  ignem. 


488  Al'OLOGIiE 

eiim  qui  et  ante  lasciviebat,  et  ditabatur, 
omnia  exutum ,  et  ad  famem,  et  inopiam, 
et  duram  vitam  ,  sanguinem,  occisionem  et 
omnia  quae  videntur  periculosa,  prapara- 
tum  ,  non  manifestam  accipiat  hinc  futuro- 
rum  demonstrationem  ?  Si  autem  nos  prse- 
sentibus  implicaverimus,  et  immiscuerimus, 
qualiter  poterunt  credere,  quod  ad  possessio- 
nem  aliam  festinemus?  »  Hucusque  Chryso- 
stomus.  In  his  clare  demonstrat,  quod  vo- 
luntariae  paupertatis  exemplum  in  praedi- 
cante ,  magis  credibilem  facit  evangelicam 
prsedicationem.  Secundo  etiam  valet,  quia 
magis  reddit  efficacem,  juxta  quod  Dama- 
scenus,  libro  IV,  dicit'  :  «  Evangeliumagni- 
tionis  Dei  prsedicatum  est  non  bellis  et  ar- 
matis  exercitibus  adversarios  devincens,  sed 
pauci,  nudi,  pauperes^  persecuti ,  verberati, 
mortificati,,  ciucifixmn  in  carne  et  mortuum, 
et  dominantem  praedicantes ,  sapientibus  et 
insipieutibus  praevaluerunt.  »  Haec  Dama- 
scenup.   Horum  imitatores  illi  fuerunt,  de 
quibus  Eusebius  in  Ecdesiastica  historia^ 
libro  tertio,  dicit  :  «  Quidam  ardentiore  di- 
vinae  saplentiae  cupiditate  succensi ,  animas 
suas  verbo  Dei  consecrabant ,  explentes  per- 
fectionis  salutare  prseceptimi,  ut  facultates 
suas  primo  pauperibus  dividentes,  expediti 
ad  praedicandum  Evangelium  ficrent.  »  Ter- 
tio,  quia  efficit  eam  magis  acceptabilem. 
Unde  Chrysostomus,  super  111  ud  Matthaei^  : 
Digniis  est  operarius  cibo  suo,  dicit  ^ :  «  Ma- 
nifestum  quoniam  a   discipulis  eos  cibari 
cportebat,  neque  ipsi  magna  sapiant  adver- 
sus  eos,  qui  dicebantur  omnia  praebentes^  et 
nihil  accipientes  ab  ipsis ,  nec  illi  rursus 
abscindantur  tanquam  despecti  ab  ipsis.  » 
Cum  igitur  voluntaria  rerum  penuria  Evan- 
gelii  praedicationem  magis  reddat  credibi- 
lem  ,  efGcacem ,  acceplabilem  ,  ac  per  hoc 
auditores  inducat  ad  fidem,  erigat  ad  spem, 
alliciat  ad  charitatem,  manifestum  est,  quod 
maxime  valet  ad  evangelicae  verilalis  pu- 
blicationem.  Cujus  etiam  evidens  indicium 

'  Damasc,  de  Fid.  Orth.,  lib.  IV,  c.  iv.  —  ^  Malth., 
s^,  10.  —  3  Chrysost.,  in  Matth.,  hoiu.  xxxn,  al.  xx\iii, 


PAUPERUM 

est ,  quod  per  Apostolos  pauperes  rebus  et 
spiritu,  quanquam  numcro  paucos  ,  difTusa 
est  evangelica  veritas  in  orbem  universum, 
ut  de  ipsis  vere  dictum  sit  * :  In  omnem  ter- 
ram  exivit  sonus  eorum.  Unde  Chrysosto- 
mus  super  Matthceum  ^ :  «  Si  autem  homi- 
nesduodecim  orbem  terrarum  converterunt, 
excogita  quanta  est  nostra  malilia,  cum 
tanti  existentes,  eos  qui  reguntur  non  pos- 
sumus    corrigere  ,    quos   decem    millibus 
mundis  oportebat  sufficere ,  et  esse  fermen- 
tum.  ^  Sed  signa,  ait  (a),  habebant.  Sed  non 
signa  eos  rairabiles  fecerunt.  Mulli  enim  et 
da^monesprojicientes,  quia  iniquitatem  ope- 
rati  sunt ,  facti  mirabiles ,  sed  puniti.  Sed 
quid,  inquam,  est  quod  eos  ostendit  magnos  ? 
Pecuniarum  contemptus ,  gloriae  despectus, 
ab  omnibus  vitaehujusnegotii  ereptio;  quae 
si  non  habuissent,  et  si  decem  millia  mor- 
tuos  suscitassent,  non  solum  nulli  professis- 
sent,  sed  et  seductores  aestimati  essent.  » 
Hucusque  Chrysostomus,  qui  et  his  patenter 
ostendit,  quod  nihil  tantum  valuit  ad  dila- 
tandum  Christi  Evangelium ,  quam  perfe- 
ctus  contemptus  rerum  mundanarum.  Cum 
igitur  voluntaria  et  penuriosa  paupertas, 
sicut  ex  praedictis  elucet,  valores  incompa- 
rabiles  quatuor  habeat  triplicatos,  recte  de- 
signantur  non  solum  per  unam  evangeli- 
cam  margaritam ,  verum  etiam  per  duode- 
cim  praefulgidas  in  portis  novae  Hierusalem 
descendentis  de  coelo,  pro  magno  sui  valore, 
miraque  pulchritudine  positas,  quibus  et  no- 
rriina  duodecim  pauperum  spiritu,  Aposto- 
lorum  scilicet,  in  fundamenlis  collocata  res- 
pondent,  seu  per  duodecim  lapides  in  typico 
rationali  quadruplici  ordinatione  distinctos, 
quo  summus  noster  Pontifex  adornatus  ap- 
paruit,  quando  ,  ut  nos  reconciliaret  Patri, 
nudus  in  cruce  pependit.  Cui  etiam  rationali 
et  superhumerale ,  exemplum  scilicet  duo- 
decim  Apostolorum,  tanquam  vitta  hiacyn- 
thina,  charitatis  affectu  copulatur.  Est  enim 


n.  5.  —  *  Psah  xviii ,  5. 
hoai.  xLvi,  al.  xlvii,  u.  2. 

(a)  Suppl.  aliquis. 


^  Chrysost.,  in  Matth., 
3. 


«  Ibid.,  n 


RESPONSIONIS  TERTIJ:  CAPUT  III. 


489 


hujusmodipaupertatispretiositasnontantum 
multiplex,  sed  et  magna,  et  incomparabilis 
omni  pretiositali  terrenae  ut  ait  Chrysosto- 
mus  '  :  «  Quid  autem,  si  quis  tibi  proponeret 
facere  foenum  aurum ,  et  posse  omnes  pecu- 
nlas  ut  foenum  contemnere?  non  utique  hoc 
susciperes  magis  ?  et  valde  decenter,  etenim 
hochomines  utique  attraxisset :  si  enim  vide- 


caput  reclinaret.  »  In  his  expresse  declarat 
Os  aureum ,  quod  voluntaria  rerum  inopia 
non  solum  est  magnae  pretiositalis  ;  sed 
etiam  pulchritudinis  mira}.  Est  eliam,  et 
quod  plus  est,  magni  honoris,  sicutidem  vir 
sanctus  ait  super  Joannem''  :  «  Anima  ino- 
pis  quidem  voluntarii  fulget  velut  aurum, 
splendet  ut  margarita  fulgens,  florescit  au- 


rent  fcenum  aurum  effici ,  concupiscerent  et     tem  ut  rosa.  Non  enim  est  illic  tinea,  non  fur, 


ipsi  hanc  virtutem,  ut  sic  moveretur  et  au- 
geretur  ulique  eis  pecuniarum  cupido.  Si 
autem  viderent  omnes,ut  fcenum,  aurum 
despicientes,  olim  utique  ab  hac  segritudine 
eruti  essent.  »  Idem  quoque ,  homilia  ul- 
tima  *  :  (j  Si  quis  tibi  principatus,  et  ci- 
viles  potestales ,  et  divitias  ,  et  lasciviam 
proponeret ,  deinde  paupertatem  ponens, 
electionem  daret  accipere  quodcumque  vel- 
les,  hancconfeslim  raperes,  si  tamen  cogno- 
sceres  ejus  pulchritudinem.  ^  Mihi  autem 
paupertas  puelljB  cujusdam  pulchrae  et  spe- 
ciosse  similis  esse  videtur.  Cum  hac  Elias 
educatus  est ,  beata  illa  raptura  (a) ;  cum 
hac  Elisaeus  claruit ,  cum  hac  Joannes , 
cum  hac  Aposloli  omnes.  Sed  et  ipsam 
puellae   hujus    pulchritudinem   intueamur. 


non  sollicitudo  vitae  hujus  negotiorum  ;  sed 
sicut  angelus,  ita  conversatur.  Vis  hujus- 
modi  animae  pulchritudinem  videre?  vis 
ipsius  divitias  addiscere?  Non  subjacet  dae- 
raonibus,  sed  assistit  Deo :  non  militat  cum 
hominibus,  sed  cura  angelis :  non  habet  arcas 
duas,  vel  tres,  vel  viginti,  sed  talem  abun- 
dantiam,  ut  hunc  mundum  universum  nihil 
esse  aestimet  :  non  habet  thesaurum ,  sed 
coelum  :  non  indiget  servis  ,  magis  autem 
habet  servos  passiones  et  cogitationes,  quae 
regum  dominantur ;  regnum  autem,  et  au- 
rum,  et  omnia  talia,  quemadmodum  puero- 
rum  ludibria  deridet ,  et  sicut  rotas  ad  pi- 
lara,  haec  orania  aestiraat  es?e  conlemptibi- 
lia.  llabet  enim  mundum,  quem  neque  vi- 
dere,  qui  in  his  ludunt,  possunt.  Quid  igitur 


Etenim   oculus  ejus  est  purus   et  praecla-  hocpaupere  melius  est  unquam?  Pavimen- 

rus,  nihil  habens  turbulentum,    sed  man-  tum  denique  habet  coelum.  Si  aulem  pavi- 

suetum,  tranquillus,  delectabilis,  ad  omnes  mentum  tale  est,  excogita  tectum.  Sed  non 

respiciens,  mitis,  hurailis,  nullura  odio  ha-  habet,inquis,  equos  et  currus.  Quid  autemei 

bens,  nullum  avertens  :  os  illi  et  lingua  sana  his  opus  est,  qui  supra  nubes  vehi  debet,  et 

est,  continua  gratiarum  actione  plena,  et  be-  esse  cum  Christo?  »  Hucusque  Joannes  Os 

nedictione ,  et  nutibus,  verbis  amicabilibus.  aureum,  ignitis,  fulgidis,  ponderosis  et  pre- 

Si  autem  vis  et  proportionem  membrorum  tiosis  eloquiis,  voluntariae  paupertatis,  quae 

ejus  videre,  longa  est,  et  raultum  excelsior  penuriam  rerura  habet  annexara,  admirabi- 

quara  superabundantia.  Si  autem  fugiunt  lem  celsitudinem ,  pulchritudinem  pretiosi- 


eam  multi,  ne  mireris :  etenira  virtutes  alias 
fugiuntinsipientes.  Sed  contumeliis  afficitur, 
ais,  pauper  a  divitibus?  Rursus  raihi  inopiae 
laudera  dicis,  quoniam  beatus  est,  qui  con- 
vitium  patitur.  Sed  hoc  ferre  adraonet  ino- 


tatemque  coramendat.  Quia  tamen  haec  non 
revelantur  raundi  sapientibus ,  juxta  illud 
Domini  in  Matthaeo  * :  Abscondisti  hccc  a  sa- 
pientihus  et  prudentihus,  et  revelasti  ea  par- 
vulis  :  non  proponuntur  carnalibus,  sed  spi- 


pia.  Si  esurit  pauper,  et  Paulus  esuriebat,  et  ritualibus^  juxta  illud  * :  Nolite  sanctum  dare 
in  farae  erat.  Sed  non  habet ,  inquis ,  re-  canihus ,  neque  mittatis  margaritas  ante 
quiera  ?  Neque  FiUus  hominis  habebat  ubi 


'  Chrysost.,  in  Matth.,  hom.  xlvi,  al.  xlvu,  n.  4. 
—  '  Ibid.,  hom.  xc,  al.  xci,  n.  3.  —  s  ibid.,  n.  4.  — 


*  Id.,  in  Joan.,  hom.  —  »  Matih.,  xi ,  25.  —  ^  Ibid., 
VII,  6. 

(n)  Suppl.  raptus  est. 


h90 


APOLOGi^.  PAIIPERUM 


porcos^  non  innoteseunt  auiatoribus  divitia- 

rum,  setl  paupertatem  amantibus  et  exper- 

tis  qui  jam  vicerunt  mundiim ,  juxta  illud 

Apocalypsis* :  Vincenti  dabo  mannaabscon- 

dilum,  et  dabo  ei  calculum  candidum ,  et  in 

calculo  nomen  meum  scriptum,  quod  nemo 

scit,  nisi  qui  accipit.  Ideo  paupertas  bujus- 

modi  per  thesaurum  absconditum  designatur 

in  agro,  quem  qui  invenit  homo,  abscondit, 

et  prce  gaudio  illius  vadit ,  et  vendit  uni- 

versa  quce  habet,  et  emit  agrum  illum  ^  Si 

quis  igitur  sanctae  paupertatis  vult  nosse  va- 

lorem,  aut  ipse  iu  se  experiri  studeat,  aut 

expertor ura  sententiae  acquiescat,  j uxta  quod 

Bernardus  in  epistola  quam  scribit  ad  Tho- 

mam,  qui  amore  scientise  retardabat  propo- 

situm  veniendi  ad  religionem,  ait  * :  «  Quam 

salubrius  disceres  Cbristnm  Jesum,  et  hunc 

crucifixum ,  quam   utique  scientiam  haud 

facile,  nisi  qui  mundo  crucifixus  fuerit,  ap- 

prebendit.  Falleris ,  fdi ,  falleris,  si  te  putas 

invenireapud  mundi  magistros,  quam  soU 

Christi  discipuU ,  id  est  mundi  contempto- 

res,  Dei  munere  assequuntur.  Nec  enim  hanc 

lectio  docet ,  sed  unctio ;  non  eruditio,  sed 

exercitatio  in  mandatis  Doraini. »  His  sacris 

eloquiis  Chrysostomus  consonat  super  Mat- 

thceum,  sicdicens^:  «Verumtamen  quaecum- 

que  dixero ,  nihil  reprsesentabit  tale  sermo, 

quale  rerum  experientia ;  ideo  veUem  quem- 

dam  illorum  ,  qui  in  iUum  jam  devenerunt 

philosophiae  verticem,  nobis  adesse,  eltunc 

manifeste  videremus  hujus  rei  delectatio- 

nem ,  et  quaUter  nuUi  eorum ,  qui  dUigunt 

paupertatera,  acceptarent  ditari  decem  mil- 

Ubus  pra^bendis,  Hanquam  qui  non  laraen- 

tantur  (a)  in  soUicitudinibus,  sed  rident,  et 

saUant,  et  his  qui  diadema  sibi  circumpo- 

nunt,  magis  in  paupertate  decorantur.  »  Si 

igitur  haec  rerum  experientia  docet,etqui  di- 

vitias  ethonores  saecuU  complectuntur,  nec 

experti  sunt,  nec  experiri  volunt,  necesse  ha- 

bent^quiejusmodi  sunt,  superhacmateriain- 

1  Apoc,  II,  17.  —  *  Matth.,  xiii,  44.  —  ^  Bern.,  ad 
Thom.,  epist.  cviii,  2.  —  *  Chrysost.,  in  Matth., 
hom.  XXXVIII,  al.  xxxix,  n.  3.  —  »  Ibid.,  n.  4.  — 
^  Hieron,,  ad  Demetriad.,  epist.  viu,  col.  m.  76.  — 


dicere  sibi  silentium,  ne  tanquara  caeci  de  co- 
loribussyUogizare  videantur.  Talium  etenim 
temeritatem  Ilieronymus,  ad  Demetriadem 
scribens,redarguit :  «  Ouidum,  inquit',  cum 
loqui  nesciaut,  tacere  non  possunt,  docent- 
que  scripluras  quas  non  inteUigunt,  et  cum 
aliis  persuaserint,  eruditorum  sibi  assumunt 
superciUum,  prius  impcrilorum  magistri, 
quam  doctorum  discipuli.  Bonura  est  enim 
obedire  majoribus,  et  parere  perfectis,  et 
post  regulas  scripturarum  ,  vitae  suae  tra- 
mitem  ab  aUis  discere,  nec  praeceptore  uti 
pessimo,  praesumptione  sua.  »  Hoc  praece- 
ptore  pessimo  si  is ,  cui  respondemus  ,  usus 
non  esset,  nequaquam   in  suggillationem 
paupertatis,  comraendationem  teraporaUura 
possessionum ,  improba  temeritate  dograa- 
tizare  praesurapsisset.  Quanquam  enim  in- 
terdura  ex  rerum  inopia  proveniant  mala, 
et  ex  affluentia  bona;  nunquarataraen  mala 
ex  paupertate  dilecta  proveniunt,  sed  odi- 
ta ;  nec  bona  ex  amatis  divitiis,  sed  contera- 
ptis,  Saloraone  testante ' :  Qui  amat  divitias, 
fructum  non  capiet  ex  eis.  Constat  autem, 
quod  sicut  laus  alicujus  rei  excitat  ad  ilUus 
amorem,  sic  et  vituperium  ad  contemptum. 
Cum  igitur  conteranere  divitias,  et  amare 
pauperiem,  sit  extirpatio  vitiorura,  et  inser- 
tio  virtutum  ,  et  e  contrario   conteranere 
pauperiera,  et  amare  divitias,  sit  eradicatio 
virtutura ,  et  insertio  vitiorura ;  manifesta 
ratione  concluditur,   quod  queraadraodum 
commendatio  paupertatis  spiritualium  pau- 
perum  ,  et  vUificatio  divitiarum  et  divitum, 
doctrinae  competit  Christi,  sic  ethujus  con- 
trarium  asserere  ad  dogma  profanum  per- 
tinet  Antichristi.  Unde  Hieronymus,  De  vita 
Paulce  * ;  «  Non  laudis  est  possidere  divi- 
tias,  sed  eas  pro  Christo  contemnere ;  non 
inhiare  ad  honores  ,  sed  eos  parvipendere. 
Propter  quod  et  Paula  fugiendo  gloriam, 
gloriam  raerebatur,  quae  virtutes  quasi  ura- 
bra  sequitur ,  et  appetitores  sui  deserens , 

'  Eccle.,  V,  9.  —  8  Hieron.,  ad  Eusioch.,  ep;.-,t.  xxvii, 
col.  m.  220,  221. 

(a)  CcBt.  edit.  lcimentabantur. 


RESPONSiONis  quartj:  CAPUT  I. 


491 


appetit  contemptores.  Saeculi  homines  susci- 
piunt  eos,  qui  liis  pollent  privilegiis;  nos 
laudamus  eos,  qui  pro  Salvatore  ista  despexe- 
rint ,  et  mirum  in  modum  quos  habentes 
parvipendimus,  si  habere  noluerint,  prsedi- 
camus.  »  Hucusque  Hieronymus.  Quod  si 
forte  hostis  pauperum  dicat,  non  se  laudare 
iionores  et  divitias  saiculi,  sed  ecclesiasticos 
tantum;  requiremus  ab  eo,  si  credat  in  ho- 
rum  appetitu  esse  periculum,  an  indifferen- 
tiam  quamdam,  an  meritum?  Si  uppetere 
ecclesiasticas  divitias  et  honores ,  periculum 


tiam,  qui  cum  loculos  haberet,  de  quibus 
cupiditatis  suae  voracitatem  famelicam  mi- 
tigare  volebat,  modicae  tamen  sibi  repro- 
missae  pecuniae  tanto  est  illectus  amore,  ut 
sitiret  Salvatoris  omnium  sanguinem,  et 
Auctorem  vitae  venaretur  ad  mortem.  Hac 
peste  laborans  et  hic  pauperum  calumnia- 
tor,  tanquam  Judae  discipulus,  primo  eis 
pacis  osculum  tribuit,  ipsorum  simulatorie 
commendando  pauperiem ;  dehinc  lethaliter 
percutit,  dum  loculis  carentium  pauperum 
professionem  conatur  arguere,  non  ut  im- 


credit ,  et  tamen ,  dum  laudat,  appetibiles  perfectam,  verum  etiam  ut  erroneam,  si- 

efficit,  aut  auditores  suos  decipit,  aut  insa-  mulatoriam  et  iniquam.  Ex  quibus  non  so- 

nit;  si  vero  haec  appetere  indifferens  aesti-  lum  Praelatorum,  sed  etiam  clericorum,  et 

mat,  nec  istas  laudando  persuadere  conatur,  rehgiosorum  possessiones  habentium,  niti- 

quod  aliquis  appetat,  in  vanum  loquitur,  et  tur  animos  ad  ipsorum  exterminium  conci- 

frustra  laborat ;  si  autem  desiderare  opes,  et  tare.  Primo  igitur,  quasi  osculum  prffibens, 

honores  Ecclesiae  meritorium  credit  et  san-  quaestionem  sibi  proponit   :    «  Sed  dices  : 


ctum,  cum  nullum  vitium  sit  abominabilius 
cupiditate  et  ambitione  personarum  eccle- 
siasticarum,  cum  per  haec  duo  emi  vel  vendi 
soleat  Spiritus  sanctus,  ut  de  domo  Dei  fiat 
spelunca  latronum ,  non  minus  impugnat 
fundamentum  christianae  religionis,  quam 
evangelicae  paupertatis.  In  hoc  igitur  fmis 
sit  hujus  tertiae  responsionis ,  quanquam 
non  sit  ejus,  cui  respondemus,  partialis  in- 
tercisio  libri.  Quia  enim  ex  nunc  ad  ordinem 
spiritualem  impugnandum  se  praeparat,  no- 
vam  egreditur  pugnam ,  novae  responsionis 
cum  adjutorio  Christi  assumemus  armatu- 
ram. 

RESPONSIONIS  QUARTJl 

CAPUT  PRIMUM 

In  quo  religio  carentium  loculis  ab  errore  defendi- 
tur,  et  verum  jus  possessionis  ecclesiasticce  de- 
cJaratur. 

Omnium  malorum  radicalis  origo  cupi- 
ditas,  cum  humanae  menlis  arcem  invaserit, 
tam  dura  tyrannide  premit,  ul  ad  idolorum 
redigat  servitutem ,  et  in  bestialem  trans- 
formet  crudelitatem.  Hujus  testimonium 
evidens  esse  coustat  Judae  proditoris  nequi- 


Condeiimasne  eos,  qui  loculos  non  habent, 
nec  laborant?  »  Et  postea  subdit :  «  Non  con- 
demno,  sed  laudo,  nec  tamen  habentibus 
praefero,  quia  non  est  discipulus  super  ma- 
gistrum.  »  Et  paulo  post  :  «  Etsi  enim  homo 
solus  absque  loculis  possit  vivere,  tamen  de 
congregatione,  cui  tanta  competunt,  credi- 
bile  non  est.  »  Dehinc  subdit  :  «  Respublica 
sunt  loculi  Christi.  Si  ergo  Christi  membrum 
es,  cum  Christo  loculos  habes.  »  Haec  enim 
sunt  verba  illius,  in  quibus,  more  Judae, 
primo  deosculatur,  cum  loculis  carentes  lau- 
dare  se  asserit;  sed  statim  vulnus  infligit, 
cum  immediate  subnectit,  quod  hoc  Christus 
exemplo  non  docuit;  ac  per  haec  demon- 
strat,  quod  loculis  carere  non  sit  perfectum, 
quia  non  est  discipulus  super  magistrum. 
Certum  est  autem,  quod  nullus  vir  prudens 
abrenuntiat  loculis,  nisi  ut  Christo  configu- 
retur  perfectius  :  omnis  ergo  talis,  secun- 
dumhoc  dogma  profanum,  est  errore  de- 
ceptus.  Amplius,  si  non  est  credibile,  quod 
congregatio  aliqua  sine  loculis  vivat,  ut  di- 
cit,  aut  asserit  hoc  incredibile,  quia  difficile, 
aut  quia  impossibile ;  si  quia  difficile,  tunc 
pari  ratione  non  est  credibile,  quod  aliqua 
congregatio  sancte  vivat  et  caste;  si  quia 


492 


APOLOGIiE  PAUPERUM 


impossibile,    sed    congregatio   impossibile 
proOtens,  et  se  ad  impossibile  ligans,  est  su- 
perstitiosa,  et  vana,  et  fatua,  ac  per  hoc  re- 
probanda,  quia  erronea.  Igitur  loculos  non 
habentes,  secundum  hujusmodi  dogmatis 
assertionem,  non  sunt  digni  laudo,  sed  re- 
probatione.   hisuper,  si  quicumque  mem- 
brum  Christi  est,  cum  Christo  loculos  habet, 
ut  asserit,  a  destructione  consequentis,  qui 
loculos  non  habet,  non  est  membrum  Cbri- 
sti.  Ex  quo  etiam  sequitur,  quod  omnes  pau- 
peres  nihil  habentes,  et  prorsus  omnia  rehn- 
quentes,  aheni  sunt  ab   uiiitate  corporis 
mystici,  tanquam  si  is  qui  habere  pecuniam 
noUierit,  gratiam  Cbristi  habere  non  possit, 
ac  per  hoc  beatior  fuerit  Judas  qui  loculos 
habuit,  quam  Petrus  qui  dixit  *  :  Argentian 
et  aurum  non  est  mihi.  Dum  etiam,  secun- 
dum  hanc  profanam  sententiam,  ipse  Domi- 
nus  Jesus  non  nisi  in  loculis  inveniat  locum, 
qui  tamen,  per  Isaiam  prophetam,  locum 
suae  requietionis  asserit  *  super  pauperculum 
et  contritum.  Ecce  qualis  pauperum  cohau- 
dator,  qui  etiam,  ut  sui  pectoris  virus  abun- 
dantius  evomat,  eosdem  nititur  de  haeresi 
duphci  in  consequentibus  notabiles  reddere, 
cum  subjungit,  allegans  auctoritatem  Au- 
gustini  ^  de  llceresibus,  et  eliam  contra  Fau- 
Stum^  quod  «  quaedam  est  haeresis  nudis  pe- 
dibus  ambulantium,  non  quia  propter  cor- 
poris  afflictionem   sic  ambulant,  sed  quia 
divina  testimonia  taUter  inteUigunt.  Sic  et 
Manichaei  judicantur  haerelici,  non  quia  pe- 
cunias  aut  loculos  non  habeant,  sed  quia 
testimonia  divina  etiam  ad  hoc  referre  ni- 
tuntur.  »  Haec  verba  ilhus,  in  quibus  foveam 
erroris  aperit,  quam  non  claudit.  Nam  ex 
his  manifeste  rehnquit,  quia  si  qui  nudis 
pedibus  incedunt  et  locuhs  carent,  et  ad  hoc 
divina  testimonia  referunt,  in  duphcem  hae- 
resim  incidunt,  scihcet  nudis  pedibus  ambu- 
lantium,  et  Manichseorum.  Constat  autem, 
quod  hujusmodi  pauperes  ideo  nudis  pedi- 
bus  incedunt,  et  locuUs   carent,   ut  ihud 
EvangeUi  verbum    ad   htteram  irapleant, 
1  Act.,  111,  6.  —  »  Isa.,  Lxvi,  3.  —  3  August.,  de 


qiiod  Dominus  dixit  *  discipuUs,  ut  non  fer- 
rent  aes  in  zonis,  nec  calceamenta  in  pedi- 
bus.  Ideo,  secundum  assertionem  hujusmodi 
dogmatis  impii,  in  dupUcem  haeresim  sunt 
lapsi.  Quod  si  verum  est,  per  omnem  mo- 
dum  apostoUca  erravit  Ecclesia,  quae  statum 
taUum  approbavit,  et  auctores  hujusmodi 
haeresum  catalogo  Sanctorum  ascripsit.  Er- 
raverunt  nihilominus  Ambrosius,  Augusti- 
nus,  Ilieronymus,  Chrysoslomus,  Beda,  Ra- 
banus  et  Beruardus,  qui  omnes  afilrmant, 
quod  documentum  Christi  ad  Apostoios  de 
non  ferenda  pecunia,  sit  inteUigendum  ad 
litteram,   sicut   manifestum  est  ex  praeal- 
legaUs  auctoritatibus  ipsorum,  in  praece- 
dentis  responsionis  particula  prima.  Quod 
quia  profanum  est  sentire  de  sanctis,  necesse 
habet  hic  impositor  errorum  ad  piam  redire 
inteUigentiam  veritatis,  si  justa  non  vuU  fe- 
ririsententiadamnationis.  Attendat  igiturin- 
sensatus  et  perfidus ,  quod  divina  testimonia 
dupUciter  his  aptari  possunt,  per  modum  vi- 
deUcet  consiUi,  vel  praecepti.  Si  quis  igitur 
ad  nuditatem  pedum  et  carentiam  loculo- 
rum  sic  divina  coaptat  eloqina,  ut  ea  per 
Scripturam  astruat  esse  praecepta,  et  neces- 
saria  ad  salutem,  tanquam  nuUus  salvari 
possit,  nisi  pedibus  nudis  incedat  et  locuUs 
careat,  dupUciter  errat.  Si  quis  vero  ad  hoc 
aptare  nititur   divina  testimonia  tanquara 
sint  consuUa,  et  supererogatoria,  et  ad  salu- 
tem  expedientia,  non  est  censendus  haereti- 
cus,  sed  verus  Christi  discipulus;  non  Mani- 
chaeus,  sed  verus  Christianus.  Et  quod  hic 
fuerit  inteUectus  pii  doctoris  Augustini,  ma- 
nifeste  colUgitur  ex  verbis  ipsius  quinto  U- 
bro  contra  Faustum  ^  Nara  praemittens  ver- 
ha  Fausli,in  quibus  se  gloriatur  EvangeUum 
accipere,  quia  argentum  et  aurum  dejecit, 
et  aes  in  zonis  habere  destitit,  et  caetera  his 
similia,  postmodum  respondet  hoc  ordine  : 
primo  ipsum  ostendens  hypocritam  et  men- 
dacem,  et  tandem  haereticum,  in  hoc  vide- 
Ucet,  quod  Ecclesia  distinguit  in  modo  acci- 

Hceresib.,  baer.  68.  —  *  Matth.,  x,  10.  —  *  Aug.,  cont. 
Faust.,  lib.  V,  c.  I. 


RESPONSIONIS  QUART^.  CAPUT  1. 


493 


piendi  Evangeliura,  qnantum  ad  perfectos 
et  imperfectos,  sed  Mauichaei  nequaquam. 
Ait  enira  sic  '  :  «  Quam  mulli  in  nostra  com- 
muriione  veraciter  faciunt  sublimia  illa  prae- 
cepta,  de  quorum  specie  fallilis  irnperitosl  » 
Et  assiguatis  paulo  post  in  Ecclesia  diffe- 
renliis,  subdit :  «  Neque  enim  illi  soli,  qui, 


ad  litteram,  sed  quia  discernere  noluit  inter 
consilia  etpraecepta.  Perhuncetiam  modum, 
quod  testimouium  illud  de  non  portandis  cal- 
ceamentis  sit  ad  liltei'am  inlelligendum , 
mulliplici  patet  alteslatione  sanctorum.  Nara 
sacer  Ambrosius,  in  hbro  de  Fuga  scecidi, 
sic  ait  '^  :  «  Jesus  discipulos  sine  calceamentis 


ut  sint  perfecti,  vendunt  et  dimittunt  omnia  et  pecunia  misit,  ne  secum  terrena  porta- 

sua,  et  sequuntur  Dominum,  perlinent  ad  rent.  »  Ilieronymus  etiam,  ad  Eustochium 

regnum  ccelorum  ;  sed  huic  mihtia}  chri-  scribens  '  :  «  Moyses  et  Jesu  Nave  nudis  in 

stiance  propter  quoddam  commercium  chari-  terra  pedibus  jubentur  incedere,  et  discipuli 

tatis  subjungituretiam  quaedamstiperdiaria  sine  calceamentorum  onere  et  vincuhs  pel- 

multitudo,  cui  dicetur  in  fine  ^  :  Emrivi,  et  lium,  nudi  ad  praedicandurn  destinantur  :  et 


dedistis  mihi  manfhicare;  sitivi,  et  dedistis 
milii  bibere.  Ahoquin  damnandi  erunt  illi, 
quorum  domos  tam  dihgenti  cura  componit 
Apostolus  %  monens  muheres  subditas  esse 
viris  suis,  viros  dihgere  uxores,  filios  ob- 
temperare  parentibus.  Sed  absit  ut  istos  a 
mandatis  evangelicis  alienos,  et  a  vita  aelerna 
separandos  judicet,  quia  ubi  Dominus  ait  *  : 
Si  quis  non  tulerit  crucem  suam,  et  secutus 
me  non  fuerit,  non  potest  meus  esse  discipu- 
lus ,  exhortans  firmiores  ad  perfectionem, 
ibi  slatira  et  istos  consolatus  est,  dicens "  : 
Qui  recipit  justum  in  nomine  justi,  merce- 
demjusti  accipiet.  *  Quid  autem  fahilis  au- 


milites,  vestimentis  Jesu  sorte  divisis,  cahgas 
non  habebant,  quas  toherent.  Nec  enim  ha- 
bere  poterat  Dominus,  quod  prohibuerat 
in  servis.  »  In  his  ostendit  Ilieronymus, 
quod  non  solum  discipuli,  sed  etiam  ipse 
Christus  nudis  pedibus  incessit.  Et  quod  ad 
htteram  debet  inteUigi,  idem  quoque  ad 
Ageruchiam  de  Monogamia  '  :  «  Discipuli 
toto  orbe  peregrini,  non  aes  in  zona,  non 
viigam  in  manu,  non  caligas  habuere  in 
pedibus.  »  Joaunes  Chrysoslomus,  super 
Matthceum  *"  :  «  Apostoli  una  tunica  induti, 
et  discalceati  circumierunt,  et  omnes  su- 
peraverunt.  »  Idem  quoquedixit  jesusdisci- 


ditoresvestros,qui  cumsuisuxoribusetfiliis  pulis   ":  Numquid  aliquid   defuit  vobis, 

et  familiis,  domibus,  et  agris,  vobis  serviunt,  quando  misi  vos  nudos  et  discalcealos  ?  Eu- 

siquisquisomniaistanondimiserit,  nonacci-  sebius  etiam    Ecclesiastiac  historice   hbro 

piat  Evangehum?  Sed  quia  eis  non  resurrec-  sexto  ^^  in  laudern  Origenis  pro  eo  tempore 

tionem,  sed  revolulionem  ad  istam  mortali-  quo  catholicus  erat,  sic  ait :  «  Ante  omnia 

tatem  promittitis,  ut  vita  electorum  vestro-  vero  praecepta  evangehca,  et  voces  Salva- 

rura  vivant,  tam  vana,  inepta  et  sacrilega,  toris  summo  amore  et  studio  implendas  esse 

qua  et  vos  vivitis,  quando  valde  kudamini,  dicebat,  quibus  praecipilur  duas  tunicas  non 

merito  eos  a  mandatis  evangelicis  aliena-  habendum ,  neque  calceainentis  utendum , 

tis.  »  Ilaec  Augustinus  :  in  quibusapertede-  neque  de  craslino  cogitandum.  »  Et  paulo 

monstrat,  quodahqua  Evangelii  documenta  post :  «  Denique  per  multos  annos  traditur 


perfeclis  conveniunt,  sine  quorum  obser- 
vantia  imperfecti  salvari  possunt,  et  quod 
sententia  Manichaeorum  fuit  ad  hoc  omnes 
indilTerenter  astringi.  Non  ergo  dicit  Fau- 
stum  errasse,  quia  diceret  haec  intelligenda 

1  Aug.,  Cont.  Faust.,  lib.  V,  c.  ix.  —  *  Matlh.,  xxv, 
83  —  a  Coloss.,  \i\,  18-20.  —  *  Matth.,  x,  38.  — 
*  Ibid.,  41.  —  *  August.,  ubi  sup.,  c.  x.  —  '  Ambros., 
de  Fug.  Scec,  c.  V,  n.  25.  —  »  Hieron.,  ad  Eustoch., 


absque  omni  calceamento  nudis  pedibus  iu- 
cessisse.  »  Exquibus,  et  antedictis,  luce  cla- 
rius  constat,  quod  Christus  nudis  pedibus 
incessit,  et  Apostoli  ad  mandatum  ipsius. 
Quoil  si  quem  forte  movet  verbum  Baptistae 

epist.  xxii,  col.  m.  I'i8.—  '  Id.,  ad  Ageruch..  epist.  xi, 
col.  lOD.  —  ">  Chrysosl.,  m  Matth.,  bom.  xc,  al.  xcf, 
n.  3.  —  *•  Luc,  xxri,  35.  —  '*  Euseb.,  Hist.  Eccl., 
Ub.  VI,  c.  III,  iu  fiue. 


.m  APOLOGI^E 

(licentis  *  :  Cujits  non  sim  dignus  solvere 
corrigiam  calceamenti^  consideret  textnm 
et  glossam.  Nam  Joannes  ibi  verbis  myslicis 
et  parabola  ulitur,  cum  Christum  dicit  *  ha- 
bere  in  manu  venlilabrum  et  securim  ;  pro- 
pterea  sicut  per  hoc  intelligi  debet  districtio 
futuri  examinis,  sic  per  calceamenti  corri- 
giam  mysterium  incarnalionis.  Unde  Glos- 
sa  *  :  «  Calceamentum,  incarnationis  myste- 
rium ;  corrigia,  mysterii  ligatura.  Non  ergo 
valet  Joannes  corrigiam  calceamenti  sol- 
vere,  quia  mysterium  incarnationis  non  suf- 
ficit  expUcare.  »  Et  alia  Glossa  * :  «  Non  sum 
dignuscorrigiam  calceamenti  solvere,  idest, 
nomen  sponsi  mihi  non  usurpo.  »  Est  autem 
praefatum  verbum,  tanquam  mysticum,  spi- 
ritualiter  intelhgendum.  Si  quis  vero  con- 
tendat  intelligendum  hoc  esse  ad  litteram 
secundum  usitatum  modumloquendi,  atten- 
dat,  quod  conditionalis  est  hujusmodi  ser- 
mo,  quo  quis  eum ,  quem  vult  excellentem 
ostendere,  dicit  quod  non  sit  dignus  eum 
discalceare,  etiam  si  calceamentis  non  uta- 
tur,  quia  hocinteUigitur,  siuteretur.  Verum 
si  quis  urgeat,  quod  Angelus  dixit  ad  Pe- 
trum  ^ :  Calcea  te  caligas  tuas ,  ac  per  hoc, 
quod  Petrus  non  fnerit  discalceatus,  nec  apo- 
stoU  aUi;  audiat  Bedam  super  hunc  locum 
in  originaU  dicentem  :  «  Pro  caUguUs  vel 
caligis,  ut  quidam  habent,  Graecus  habet 
sandalia,  hoc  enim  genus  calceamentorum 
in  EvangeUo  legitur  ApostoUs  fuisse  per- 
missum.  »  Uaec  Beda.  Cui  etiam  consonat  et 
Papias  grammaticus  dicens  :  «  CaUgse  vel 
caUgulae,  id  est,  sandaUa,  dicta  sunt  a  caUo 
pedum,  vel  quasi  a  coUigando,  quia  ad  pe- 
des  ligantur.  »  Porro  si  quis,  sensu  carnis 
inflatus,  asserat  non  esse  conveniens  Domi- 
num  ad  Utteram  indixisse  apostoUs  nudita- 
tem  pedum,  tanquam  vUe  aUquid  et  aposto- 
Ucse  dignitati  dissonum,  et  a  tramite  discre- 
tionis  aUenum,  inteUigat  quod  muUiplex  est 
ratio  hujus  informationis.  Prima  est  ad  in- 

<  Luc,  III,  10.  —  *  Ibid.,  17.  —  ^  Gloss.  ex  Bed., 
ia  buuc  loc.  —  *  Item  ex  eodena.  —  ^  _4cf.,  xii,  8.  — 
*  Luc,  xxii,35.  — '  Cbrysost.,  in  Matth,,  bom.  xxxii, 


PAUPERUM 

dicium  paupertatis  extremae.  Unde  in  Luca' : 
Quando  misi  vos  sine  sacculo,  et  pcra,  et 
calceamentis,  numquid  aliquid  defuit  vobis? 
Quod  pertracldns  Chrysostomus  ait  '^ :  «  For- 
tasse  dicet  aUquis,  quoniam  aUa  Christi  prae- 
cepta  raUonem  quidem  liabebant;  non  ha- 
bere  autcm  peram  in  via,  neque  calcea- 
menta,  neque  duas  tunicas ,  qua  de  causa 
jussit  ?  »  Et  respondet  :  «  In  oninem 
indigentiam  exercitare  eos  volens  ,  qui 
et  superius  nec  de  supervenienti  die  solU- 
citos  esse  concessit.  »  Secundo  vero  hoc 
persuasit  in  incitamentum  humiUtatis  poe- 
nitentiae,  secundum  iUud  *  :  Porro  David 
ascendebat  clivum  Olivarum,  scandens  et 
flens^  et  operto  capite,  et  nudis  pedibus  in- 
cedens.  In  quo  rex  Ule  nobilis,  toUns  pceni- 
tentiae  et  humiUtatis  exemplar,  vere  poeni- 
tentibus  praebebat  exemplum.  Cui  etiam 
consuetudo  ecclesiastica  consonat,  quae  ad 
iram  Dei  placandam  in  processionibus  pedes 
nudat.  Tertio,  ad  testimonium  obedientiae. 
Unde  super  iUud  Isaiae  ^  :  Sicut  ambulavit 
servus  meus  Isaias  nudus  et  discalceatus , 
Glossa  :  «  Ecce  obedientia.  Iste  de  regio  se- 
mine  fuit,  et  tamen  per  civitatem  Hierusa- 
lem  nudus  pedes  incessit.  »  Quarto,  ad  exer- 
citium  vitae  austerae.  Unde  super  Ulud  Mat- 
thaei  ^" :  Neque  calceamenta  in  pedibus,  Glos- 
sa  :  «  EtPlatodicitduascorporissummitates 
non  esse  velandas,  nec  assuetam  fieri  debere 
moUitiem  capitis  et  pedum.  Cum  enim  haec 
habuerint  firmitalem ,  caetera  robustiora 
sunt.  »  Quinto,  in  signum  elongationis  ab 
omni  carnaUtate.  Unde  super  iUud  Exodi  "  : 
Solve  calceamentum  de  pedibus  tuis,  etc, 
Glossa :  «  Quia  nuUus  Deo  assistere,  vel  Deum 
videre  potest,  nisi  cuncta  desideria  carnaUa 
deponat.  »  Sexto  ad  perfectae  virtutis  insi- 
gne.  Unde  Gregorius  Nazianzenus,  in  laude 
reUgiosorum  quorumdam  sui  temporis,  post 
ipsorum  dispersionem  lugens  et  flens  ^^  : 
«  Desiderabam,  » inquit,  «  et  intentis  ac  pen- 


al.  XXXI,  4.  -  8  11  Reg..  xv,  30.  —  »  Isa.,  xx  ,  3.  — 
10  Matth.,  X,  10.  —  1'  Exod.,  iii,  5.  —  >^  Greg.  Naz., 
Orat.  XII,  al.  vi,  n.  2. 


I 


RESPONSIONIS  OUART^E  CAPUT  1. 


495 


dentibus  oculis  requirebam  sanctum  illum 
canentem  chorum,  laudera  et  gloriam  otTe- 
rentium  Deo,  qui  in  lege  Domini  meditan- 
tur  die  ac  tiocte,  qui  ad  exemplum  et  com- 
motionem  (a)  melioris  vitse  omnibus  vivunt, 
legis  Dei  atque  Evangelii  Christi  taciti  prae- 
dicatores.  In  quibus  ipse  quoque  habilus 
praifert  virtutis  insignia,  hirsutum  caput, 
incultis  et  horrentibus  comis,  pedes  nudi^  et 
aposlolis  similes,  indumenti  vilitas,  arro- 
gantiam  sjecuH  superbiamque  condenmans, 
zonaipsosuoneglectupretiosior,  parum  quid 
cohibens necessitati  (t) . »  Ne  igitur  nuditas  pe- 
dum,  quae  de  se  afQictiva  et  despicabilis  est, 
tanquara  inutiUs  et  erronea,  detestabiUs  ha- 
bita  tollatur  demedio;  idcirco  in  medium 
has  Patrum  auctoritates  adduximus,  non 
quia  calceamenta  reprobanda  censeamus, 
nec  quia  calceatos  de  imperfectione  note- 
mus,  cum  et  calceatoruni  et  discalceatorum 
habitus,  et  loculos  habentium  et  non  haben- 
tium  professiones,  considerationibus  et  cau- 
sis  diversis  Domino  placeant,  et  multiformi 
quadam  varietate  sponsam  Christi  circum- 
datam,  decoram,  perfectam  et  admirabilem 
reddant. 

Frustra  igitur  ad  contumeliam  nil  haben- 
tium  pauperum,  quos  supra  de  hseresi  ac 
simulatione  notaverat,  sanctam  matrem  Ec- 
clesiam  vanis  et  falsis  quibusdam  laudibus, 
quasi  mendacio  suo  indigeat,  a  vitio  simu-  non  inteUigere  de  universali  Ecclesia,  sed 
lationis  excusat,  cum  subsequenter  annec-  particulari  ,  utpote  Ecclcsia  clericorum  , 
tit  :  «  Sancta  vero  mater  Ecclesia,  supra  adhuc  false  et  impie  sentit,  dum  omnes  cle- 
montem  posita,  haec  se  non  habere  non  si-  ricos  habentes  proprium,  ab  Ecclesiae  uni- 
mulat,  non  quia  harum  rerum  dominium  tate  secludit.  Nequaquam  igitur  asseri  po- 
habealur;  sed  pro  capite  suo  legatione  fun-  test  Ecclesiamtemporalia  hujusmodi  univer- 
gens,  eas  fidelissime  dispensat.  »  Haec  verba  saliter  non  habere^  nec  ejus  contrarium, 
ipsius,  in  quibus  duo  contraria  simul  impli-  scilicet  universaliter  habere ,  cum  quidam, 
cat,  cum  dicit,  quod  Ecclesia  haec  se  non  salva  veritate  Evangelii  et  statu  salutis,  ve- 
habere  non  simulat,  et  postea  subdit,  quod  raciter  habeant,  sicut  propria,  quidam  sicut 
nequaquam  harum  dominium  habeat.    Si     commuuia,  quidam  etiam  utrisque  careant. 


spensat?  Non  enim  dicimur  veraciter  ha- 
bere,  quae  dispensamus  tanquam  aliena,  sed 
quae  possidemus  tanquara  nostro  jure  man- 
cipata.  Porro  si  Ecclesia  oslendit  res  tempo- 
rales  habere,  et  tamen  non  hal)et,  contraria 
Manichaeis  simulatione  laborat,  dum  illi  si- 
mulant  se  non  habere  quod  habent;  haec 
autern  siraulat  habere  in  specie,  quae  tamen 
non  habet  in  veritate.  Si  autem  Ecclesia  non 
se  habere  asscrit,  non  secundum  veritatem, 
ut  dicit,  aliquid  habet,  non  habere  tempo- 
ralia  bona,  ac  per  hoc  nec  etiam  loculos, 
sanctae  matri  Ecclesiai  veraciter  competit. 
Ut  quid  igitur  non  habentes  loculos,  et  se 
non  habere  profitentes,  ut  simulatores  et 
haereticos  criminatur  et  damnat?  Si  vero,  ut 
diximus,  et  vere  habet,  et  veraciter  habere 
se  asserit,  falso  igiturbonorum  Ecclesiae  do- 
minium  ab  Ecclesia  tollit,  et  sibimet  etiam 
contradicit.  Amphus,  si  rerum  dominium 
non  competit  sanctae  Ecclesiae,  ut  dicit,  qui- 
cumque  rei  alicujus  dominium  habent,  ex- 
clusi  sunt  ab  ecclesiastica  unitate,  quod  abs- 
que  dubio  spectat  ad  impietatemManichaeo- 
rum  ,  sicut  evidenter  patet  per  allegatam 
superius  auctoritatem  Augustini  contra 
Faustim.  Dum  igitur  Christi  pauperibus 
Manichaeorum  impietatem  impingit,  in  cam, 
quam  facit,  foveam  incidit,  et  in  lacura  de- 
mergitur,  quem  effodit.  Quod   si  dicat  se 


enim  ostendit  Ecclesia  se  habere  et  sine  si- 
mulatione,  veraciter  igitur  habet,  quia  pos- 
sidet  j  ure,  ac  per  hoc  rerum  dominium  sibi 
veraciter  vendicat.  Qualiler  igitur  dicit,  non 
quia  rerum  dominium  habeat,  sed  quia  di- 


secundum  quamdam  perfectionis  evange- 
licae  formam  superius  jam  expressam.  Ye- 
rum  quidem  est,  quod  decimae  et  oblationes 
Domino  debentur,  et  jure  divino  deputantur 

(a)  Leg.  commoaitionem.  —  (6)  Item  tuuicam. 


496  APOLOGI^ 

EcclesicE:  veriim    etiara   nihilominus  est, 
quod  possessiones  immobiles,  ut  agri,  villa?, 
casfra,  civitates,  comitatus,  non  tantum  in 
jure  divino,  sed  etiam  humano  in  posses- 
sionem  transeunt  Ecclesiarum.  Quod  quan- 
quam  prudenlibus  omnibus  virisque  peritis 
luce  ciarius  constat,  tamen  ad  imperiti  et 
procacis  hominis  revellendam  proterviam, 
sacris  Canonibus  ostendendum  est.  Nam  ^  : 
«  Si  quis  de  clericis  documenta,  quibus  pos- 
sessio  Ecclesiae  firma  tenetur,  aut  suppri- 
mere,  aut  negare,  avertere,  aut  (a)  fortasse 
tradere  damnabiii  et  punienda  obstinatione 
prsesumpserit,  quidquid  pro  absentia  docu- 
mentorura  damni  Ecclesiae  illatum  est ,  de 
propriis  facultatibus  reddat.  »  Item  ait  Gre- 
gorius  dicens  ^ :  «  Sicut  Ecclesia  proprias  res 
amittere  non  debet,  ita  eam^  rapacitatis  ar- 
dore,  alienas  invadere  non  oportet.  »  Am- 
plius  ex  concilio  Agathensi  '  :  «  Si  servos 
EcclesiiE  libertale  episcopus  donaverit,  ea 
quae  in   manumissione  data  illis  fuerant, 
perpetua  firmitate  tenebunt.  »  Haec  Ganon. 
Ilabet  igilur  Ecclesia  servos.  Sed  ubi  vera 
servilus,  ibi  verum  dominium.  Si  igitur  Ec- 
clesia  babere  potest  servos  originarios,  et 
ascriptilios,  veram  concluditur  habere  pro- 
prietatem,  veramqnepossessionem.  Insuper, 
quod  distinctis  ecclesiis   distincta    dominia 
competant,  aperte  probatur  per  jura.  Nam 
causa  xvi,  q.  2  *,  Nicolaus  Papa  :  «  Si  quis 
Episcoporum  in  aliense  civitatis  territorio, 
pro  quacumque  suorum  infirmitate,  eccle- 
siara  aedificare  disponit,  non  praesumat  de- 
dicationem  facere,  quae  illius  est,  in  cujus 
territorio    ecclesia    surget.  »    Itera  eadem 
causa,  q.  3,  Gelasius  ^  :  «  Istud  annecti  pla- 
cuit,  ut  si,  quod  absit,  facultates  Ecclesiae, 
necnon  diceceses  ab  aliquibus  possidentur 
episcopis,  jure  sibi  vendicent,  quod  lex  deci- 
malis  [b)  conclusit,  quia  et  fihorum  nostro- 

1  Decret.  part.  II,  caus.  xii ,  q.  2,  c.  xxxiii,  ex 
conc.  Agalli.,  c.  26.  —  ^  Gregor.,  ad  Bonif.  Regicns., 
lib.  111,  al.  ii,  epist.  xliv,  al.  xlki,  et  referlur  ia 
Decr.,  caus.  xii,  q.  2,  c.  49.  —  '  Conc.  Agath.,  c.  7, 
et  referlur,  caus.  xii,  q.  2,  c.  57.  —  *  Scilicet  n.  2, 
al.  V,  c.  1.  —  6  Gelas.,  ad  Siculos,  epist.  ii,  al.  v.  — 
*  Scilicet,  c.  6.  —  '  Scilicet,  c.27.  —  ^  Matth.,  xxii, 


PAUPERUM 

rum  principum  ita  mandavit  auctoritas.  » 
Amplius,  (jua^stione  eadem,  c.  Inler  Memo- 
ratos  *  ,  nbi  dirimitur  quaestio  limitum,  ait 
Innocentius  :  «  Si  limes  legitiraus  eamdera 
basilicam  non  concludit  (c),  ct  tamen  [d) 
longi  temporis  probatur  objecta  praescri- 
ptio,  appellatio  praesentis  (e)  episcopi  non 
valebit,  quoniam  illis  (/)  tricennalis  objectio 
ponit  [(j)  silentium.  IlaBC  etiam  saecularium 
edicta  Principura  praecipiunt,  et  Praesulum 
Romanorum  decrevit  auctoritas.  »  Haec  Ca- 
non.  In  quibus  non  solum,astruitur  quod 
Ecclesiae  verura  dominium  habeant  atque 
distinctum,  quia  rautuo  inter  se  praescri- 
bunt,  verura  etiam  quod  id  habeant  secun- 
dum  jus  divinum  pariter  et  humanura,  pro 
eo  quod  prffiscriplio ,  sicut  ex  praeallegato 
canone  patet ,  ab  edicto  Principura  trahit 
originem,  approbato  nihilominus  per  summi 
Pontificis  auctoritatem.  Hoc  autem  probatur 
patenlius  causa  xi,  quaest.  1  %  ex  verbis  Am- 
brosii  contra  Auxentium  :  «  Si  tributum  Im- 
perator  petat,  non  negamus,  agri  Ecclesiae 
solvant  tributum.  »  Sed  qui  ad  tributura 
Caisaris  tenetur  ratione  praediorum,  prsedia 
illa  non  tam  divino  jure  possidet,  quam  hu- 
mano,  Salvatore  teste,  qui  ait  *  :  Reddite 
quce  sunt  Casaris,  Ca^sari,  et  quce  sunt  Dei^ 
Deo.  Amplius,  dislinclione  vm,  8,  ex  verbis 
Augustini  super  Joannem ' :  «  Quo  jure  de- 
fendis  villas  Ecclesiae?  divino  aut  humano? 
Divinum  jus  in  divinis  Scripturis  habetur, 
humanum  in  legibus  regum.  Unde  quisquis 
possidet  quod  possidet?  nonne  jure  hu- 
mano?  Nam  jure  divino '",  Domini  est  terra, 
et  ylenitudo  ejus. »  Ilaec  Augustinus.  Idem 
quoque, super  Joannem^* : «Noli dicere : Quid 
mihi  et  regi?  Quid  ergo  tibi  et  possessioni? 
Per  jura  enim  regum  possidentur  posses- 
siones.  Dixisti :  Quid  mihi  et  regi?  Noli  di- 

21.  —  9  Scilicet,  c.  1,  ex  Aug.,  in  Joan.,  tract.  vl, 
n.  25.  —  >•  Psal.  xxui,  1.  —  "  August.,  ubi  prox., 
u.  26. 

(a)  Suppl.  adversariis,  ut  in  canone.  —  (6)  L^g.  tri- 
ceunalis,  ut  in  Dccreto  el  apud  Labb.,  al.  tricennaria. 
—  (c)  Al.  couclusit.  —  [d)  Leg.  tam,  ut  in  Decreto.  — 
[e)  Al.  repetenlis  -  (/)  Leg.  illi,  ut  in  Decreto.  — 
(g)  Item  inaponit. 


RESPONSIONTS  QUARTJ:  CAPUT  I.  497 

cere  possessiones  tuas,  quia  ipsa  jura  iiu-  danae,  qua  fit  ut  unius  imperii,  regni  vel 

mana  renuntiasti,  quibus  possidentur  pos-  civitalis,  una  fiat  respublica,  vel  unius  so- 

sessiones.  »  Quid  his  clarius  dici  potest  ad  cietatis  mercatorum,  vel  pugnatorum,  com- 

ostendendum,  quod  Ecclesia  temporalia  bona  mune  fiat  lucrum  vel  damnum,  vel  unius 

veraciter  possidet,  jure  divino  pariter  et  hu-  indivisae  familiae  una  sit  communis  iiaere- 

mano?  Verum,  quia  sacri  Canones  asserunt,  ditas.  Et  huic  communitati  renuntiare  est  de 

quod  ea  quse  oiferuntur  ecclesiis  Domino  perfectionis  evangelicae  necessitate,  quia  ta- 

consecrantur,  et  quod  earum  dominium  non  hs  communitas  personalem  includit  proprie- 

habent,  igitur  ministri  earum  ea  proprietate  tatem,  quae  manat  ex  jure  humanitus  insti- 

damnabili  vendicant,  et  quod  bona  hujus-  tuto,  cui  etiam  annexa  sunt  quce  occasio- 

modi  magis  sunt  coelestia  quam  humana,  naliter  inducunt  difficultatem  ad  bonum 

magis  communia  quam  privata ;  ideo,  ut  et  pronitatem  ad  malum,  ac  per  hoc  perfec- 

omnis  contradictionis  et   dubietatis  cahgo  tioni  evangelicae  adversantur.  Et  ideo  animae 

tollatur  de  medio,  intelligendum  est,  quod  sanctae  hujusmodi  suadetur  dimissio,  ut  in 

quadruplex  est   temporalium  rerum  com-  Psalmis  ^  :  Audi,  filia,  et  vide,  et  inclina 

munitas  ,   ex   quadruplici   jure   manans.  aurem  tuam,  et  obliviscere  populum  tuwn^ 

Prima  namque  communitas,  quae  manat  ex  et   domum  patris    tui.  Quarta  communi- 

jure  necessitatis  naturae,  qua  fit  ut  omnis  tas  est,  quae  manat  ex  jure  dotationis  Ec- 

res  ad  naturae  sustentationem  idonea,  quan-  clesiae,  qua  fit,  ut  omnia  bona,  quae  confe- 

tumcumque  sit  alicui  personae  appropriata,  runtur   ecclesiis,   Domino   dedicentur,    ad 

illius  fiat  qui  ea  indiget  necessitate  extrema.  communem     sustentationem    ministrorum 

Et  huic  commuuitati  renuntiare  non  est  pos-  suorum,  et  pauperum.  Et  haec  communitas 

sibile,  pro  eo  quod  manat  ex  jure  naturali-  est  in  omnibus  ecclesiis  collegiatis  habenti- 

ter  inserto  homini,  quia  Dei  est  imago  et  bus  possessiones.  Et  huic  communitati  re- 

creatura  dignissima,  propter  quem  sunt  om-  nuntiare  non  est  perfectioni  necessarium , 

nia  mundana  creata.  Secunda  communitas  quia  teneri  potest  salva  perfectione,  sicut 

est,  quae  manat  ex  jure  charilatis  fraternae,  apparet  in  Praelatis,  et  in  Religiosis  perfectis 

qua  fit  ut  omnia  sint  justorum,  et  commu-  et  sanctis  :  quia  talis  communitas  manat  ex 

nione  quadam  charitatis,  quae  sunt  propria  jure  divinitus  ordinato,  ut  de  altari  vivat, 

singulorum,  fiant  universorum  communia,  qui  altari  servit,  et  illis  sunt  (a)  omnia  com- 

secundum  illud  Apostoli  ^  :  Omnia  vestra  munia,  quibus   cor  unum  et  anima  una, 

sunt.  De  qua  Augustinus,  ubi  supra,  loquens  unus  pater  spirilualis,  et  una  norma  viven- 

contra  haereticos  Donatistas  ^  :  «  Veniant,  »  di.  Huic  tamen  communitati  renuntiare  non 

inquit,  «  ad  catholicam  fidem,  et  nobiscum  est  perfectioni  contrarium,  quin  potius  fa- 

habeant  non  solum  terram,  sed  eum  qui  ciat  ad  evangelicae  perfectionis  cumulum, 

fecit  coelum  et  terram.  »  Et  huic  communi-  pro  eo  scilicet  quod  talis  communitas,  quan- 

tati  renuntiare  est  omnino  illicitum ,  quia  quam  manat  ex  jure  divino,  manat  etiam  ex 

manat  ex  jure  divinitus  infuso,  per  quod  est  humano,  et  (a)  quia  non  solum  spiritualis, 

unitas  in  columba,  id  est  in  uuiversah  Ec-  verum  etiam  temporalis,  et  quia  licet  in  ea 

clesia,  a  qua  unitate  et  communione  nullus  non  concludatur  personalis  proprietas,  in- 

potest  discedere,  servata  divina  lege,  quae  cluditur  tamen  proprietas  collegialis,  cujus 

tota  completur  charitate.  Tertia  est  commu-  etiam  quaelibet  persona  de  collegio  particeps 

nitas,  quae  manat  ex  jure  civitatis  mun-  esse  dignoscitur  non   solum  quantum  ad 

usum,  verum  etiam  quantum  ad  dominium, 

1  I  Cor   III ,  22.  -  '  August,,  de  correct.  DonaUst  jum  unusquisque  ipso  jure  actionem  habet 
epist.  cLxxxv,  al.  l,  n.  35,  quoad  sen&um.  —  3  Psal.  m      m        r      j  v/ix^.rxi  ^«1/^.», 

XLiv,  11.  (a)  Leg.  sint.  —  (6)  Ccet.  edit.  ut. 

TOM.  XIV.  32 


m 


APOLCuL^.  PAUPERUM 


ad  res  ecclesiiE  suae  recuperandas,  et  excep- 
tioneni  ad  defendendas,  quod  vere  declarat 
dominii  rerum  ipsarum  agentem,  vel  exci- 
pientem  aliqualiter  esse  participem.  Quo- 
niam  igitiir  valde  difficile  est,  omnibus  ab- 
dicatis,  in  sola  paupertate  gaudere;  difficile 
nihilominus,  omni  proprietate  exclusa,  sola 
ecclesiastica  esse  contentum ;  ideo  utrumque 
perfectum,  non  secundum  humanam  tradi- 
tionem,  ut  adversarius  pauperum  asserit, 
sed   secundum  jus  divinitus    institutum  : 
maxime  cum  hoc  comitetur  castitatis  votum 
cum  propriae  voluntatis  abnegatione.  Si  quis 
vero  pro  sola  abdicatione  mundialium  (a) 
facultatum,  cum  retentione  quantahbet  ec- 
clesiasticorum  reddituum ,  clericos  asserat 
esse  perfectos,  eos  vero  solos  imperfectos  et 
claudos,  qui  quantumcumque  exiliter  de 
patrimonio  vivunt,   sicut  hic  calumniator 
pauperum  dogmatizat,  ecclesiasticae  perfec- 
tioni   non   modicum   derogat.    Quis   enim 
quantumcumque  parum  intelligens  non  ad- 
vertat,  hoc  esse  insanum  dicere,  quod  aliquis 
clericus  de  patrimonio  victitans,  vix  habens 
victum  et  vestitum,  sit  imperfectus  et  clau- 
dus;  qui  autem  quantoscumque  redditus  ha- 
bet  Ecclesiae,  si  paternis  bonis  renuntiet,  sit 
rectus  atque  perfectus  ?   Quis   ita  claudus 
mentahbus  pedibus,  qui  non  libenter  statum 
hunc  mutaret  in  illum?  Numquid  talis  est 
evangehcse  veritatis  perfectio,  quam  velut 
subhmem  et  arduam  Christus  commendat  et 
praedicat,  ad  qualem  quis  infirmus,  imper- 
fectus,  claudus,  cupidus,  superbus,  carnaUs 
aspirat?  Mirum  certe,  si  via  haec  nova,  per 
quam  aut  nuUus,  aut  rarus,  perfectus  sive 
imperfectus,  incessit,  anliquis  praeferenda 
est  semitis,  ut  clericus,  sumptus  ad  eccle- 
siasticos  redditus,  omni  se  denudet  proprie- 
tate.  Quis  enim  saeculariura  clericorum  no- 
stris  temporibushoc  perfecit?  quis  proposuit, 
quis  etiam  somniavit  ut  in  susceptione  ec- 
clesiastici  beneficii,  paterna  bona,  cum  his 
quae  habere  posset,  distraheret  et  erogaret 

1  Matth.,  xxiir,  13.  —  (a)  Ccet.  edit.  mundalium,  — 
(6)  Item  visi.  —  (c)  Suppl.  velut. 


pauperibus,  et  ipse  deinceps  voveret  nihil 
hal)ere  proprium,  soloque  foret  victu  atque 
vestitucontentus?  Ilujusmodi  propterea  sta- 
tum,  qui  vix  aut  nunquam  in  ahquo  repe- 
ritur,  extoUere,  nihil  aliud  est,  quam  corvi- 
nam  albedinem  praidicare;  nil  certe  aUud 
quam  proprii  capilis  sententiam  veritatijam 
uotai  praeponere,  ut  sic  fdii  hominum  gravi 
corde,  diligentes  vanitatem,  et  quaerentes 
mendacium,  a  Christi  vestigiis  avertantur, 
suaque  sequantur  phantasmata,  errantes  in 
invio,  et  non  in  via.  Nec  tamen  negamus, 
eos  qui  bonis  ecclesiasticis  contenti  sola  ne- 
cessaria  retinent,  et  reUqua  omnia  paupe- 
ribus  conferunt,  ad  quamdam  perfectionem 
pertingere;  perfeclioni  tamen  religiosorum 
pauperura   nuUatenus  coaequandam,  sicut 
supra  monstratum  est  tertia  parte  respon- 
sionis  primae.  Huic  ergo  suisque  compUci- 
bus  a  Salvatore  veraciter  dicitur  *  :  Vce  VO- 
bis  hypocritce,  qui  clauditis  regnum  coelo- 
rum  anle  homines,  vos  enim  non  intratiSj 
neque  introeuntes  sinitis  intrare.  Si  enira 
per  hanc  venenatam    doctrinam   nonnulU 
credentes  in  saeculo  se  esse  perfectos,  retra- 
hantur  a  reUgionis  ingressu,  nuUi  dubium 
est,  quin   sanguinem  animarura   iUarum, 
quae  propter  hoc  in  suorura  peccatorura  fae- 
cibus  remanserint,  justus  judex  de  ipsorum 
manibus  in  examine  districto  requirat,  nisi 
per  suam  clementiam,  ut  oramus,  eosdem 
veritatis  suae  luce  perfusos  dignatus  fuerit 
.ab  erroris  devio  revocare. 

CAPUT  II 

In  quo  professio  fratrum  Minorum  veraciter  carere 
ostenditur  et  appropriatione  rerum,  immobilium 
sive  mobilium,  et  proprietate  pecuniarum,  tam 
in  proprio,  quam  in  communi. 

ArroganUum  horainum  tumidaB  mentes, 
qui  mundi  hujus  vanitate  pascuntur,  glo- 
riam  sibi  videntur  conquisivisse  non  modi- 
cam,  si  veram  siraplicium  sanctitatem  nisi  (6) 
fuerint  (c)  siraulationem  dolosam  arguere,  eo- 
ruraque  prudentiam  spiritus  ut  insaniam  re- 
probare.  Quod  ut  efficacius  perficere  queant, 


RESPONSIONIS  QUART^  CAPUT  II. 


499 


bona  frequenter  in  mala  convertunt,  et  in 
electis  maculam  ponunt.  Verum  est  quidem, 
quod  propter  humanae  infirmitalis  corrup- 
telam,  vix  reperiri  potest  aliqua  persona, 
vel  status ,  ab  omni  macula  reprehensionis 
immunis;  sed  et  nos  veraciter  inficiari  non 
possumus,  quin  inter  perfectionis  evange- 
licse  professores  perversi  sint  aliqui,  et  im- 
perfecti  quamplurimi.  Si  igitur  is,  cui  res- 
pondemus ,  insolentium  vitia  reprehende- 
ret,  praeconia  laudum  reportare  deberet ;  si 
etiam  generaliter  in  personas  maledicta  con- 
gereret,  deceret  evangelicos  viros  ori  suo  si- 
lentium  imponere,  pra^sertim  si  divino  motu 
id  ageret,  et  per  patientiam  dissimulando 
convitia,  pro  matedicente  rogare.  Nunc  au- 
tem,  quia  in  totam  Chrisli  pauperum  reli- 
gionem  venenatorum  eloquiorum  tela  con- 
verlit,  eorumque  professioni  erroris  et  sirau- 
lationis  crimen  impingit,  necesse  habemus 
procacitati  ipsius  resistere,  non  quia  velimus 
maledictiones  pro  maledictionibus  reddere, 
sed  quia  sacram  religionem  intendimus  ab 
objectis  criminibus  excusare.  Assumens  ergo 
personam  Ecclesiae,  adversus  pauperes  prae- 
fatos  invehitur,  velut  contra  hostes  ipsius. 
c(Num,fl  inquit',  «deridentmejuniorestem- 


tum  inventores,  dicere  potest  Ecclesia  *  : 
Nunc  derident  me  juniores  tempore,  ut  sic 
ictu  proprio  iniquus  oculus  eruatur;  dum 
sagitta  ferire  nititur,  ipse  feritur  (a).  Dehinc 
zelum  et  verbum  apostolicum  sibi  usurpans, 
cum  tamen  apostolicae  perfectionis  impugna- 
tor  magis  sit  quam  imitator,  subsequenter 
annectit :  «  TJtinam  sustineretis  me  modi- 
cum :  cemulor  enim  vos  Dei  cemulatione  \ 
Quid  vos  prae  caeteris  jactatis  de  perfec- 
tione  ?  »  Haec  verba  ipsius.  In  quibus  apo- 
stolicae  humilitatis  oblitus,  illud  omitlit  quod 
potissime  potuit  dicere,  modicum  quid  insi- 
pienticemece^;  dumque  non  insipienter,  sed 
sapienter  loqui  se  reputat,  justo  Dei  judicio 
stultus  effectus,  in  multas  et  magnas  pro- 
rumpitinsanias.Omniaenimfere,quaisubse- 
quenter  allegat,  nonsolum  insipientiam,  sed 
et  nequitiam  sonant.  Nequaquara  enim,  ut 
dicit,  nos  prae  caeteris  de  perfectione  jacta- 
mus,  quanquam  paupertatis  celsitudinem  , 
tanquam  verae  perfectioni  consonam  com- 
mendemus.  Nam  sicut  veraciter  prsefertur 
virginitas  cuilibet  gradui  pudicitiae,  nec  ta- 
men  ex  hoc  sequitur,  quod  status  sacrarum 
virginum  praeferatur  statui  prailaforum  vel 
virorum  quorumlibet,  qui  ad  hanc  minime 


pore,  quorum  non  dignabar  patres  ponere  stringuntur,  sic  et  circa  difTerentias  et  gra- 

cum  canibus  gregismei?  »  aperte  insinuans  dus  paupertatis  oportet  intelligi.  Unde  nec 

per  hoc  religiosos,  contra  quos  loquitur,  ob-  ille  ait,  ut  asserit,  quod  hic  status  pauperum 

jurgandos  ut  Ecclesiae  inimicos,  et  adversus  sit  perfectior  aliis,  qui  sibi  aliquid  relinent, 

Ecclesiam  insurgentes,  ipsamque  ut  irriso-  nisi  cum  hac  conditione,  paribus  conditioni- 

res  habentes  contemptui ,  cum  tamen,  ut  bus  aliis  ad  perfectionem  requisitis ;  sed  nul- 

dicit  vita  ipsa,  putentur  indigni,  steriles  lus  est  omnino  status,  in  quo  conditiones 

egestate  ac  fame,  etin  terra  penitus  non  pa-  omnes  cum  statu  praefato  per  omnia  parifi- 

rentes.  Quod  quidem  nihil  aliud  est,  quam  centur.  Non  ergo  potest  ex  hoc  argui,  quod 

patrem  suum  Christi  Vicarium,  a  quo  status  omnibus  statibus,  vel  alicui  omnium,  prae- 


hujusmodi  approbatus  est,  subsannando  de- 
spicere,  et  partum  sacrae  Matris  Sponsae 
Christi  Ecclesise  irridere.  Et  ideo,  juxta  Sa- 
lomonis  sententiam  *,  ipsius  est  oculus  a 
corvis  et  aquilis,  veritatis  scilicet  aemulato- 


ferat  statum  suum.  Magnae  ergo  fuit  mali- 
gnitatis,  occasione  unius  sermonis  veracis  et 
humilis,  librum  plenum  invectionibus,  et 
criminationibus  falsis  componere  adversus 
totum  ordinem  pauperum,   quasi   parum 


ribus,  eruendus,  ac  per  hoc  veraciter  contra  superbo  visumfuerit  in  unum  Mardochaeum 

hunc  et  comphces  ejus,  novorum  dogma-  mittere  linguae  manum.  Propter  quod  et 

, -,   ,        .^,    ,      ru     f  A  ...  4      JD.  detractiones  in  hbello  conscriptae  manifeste 

'  Verba  sunt  diutuata  exubro  Joo,  xxx,  1.  —  »  Prov.,  ^ 

XXX,  n.  —  '  II  Cor.,  II,  1, 2.  —  (a)  D>g,  feriaiur.  declarant auctorem  noD  aemulatone Dei  fuisse 


ioo 


APOLOGL^.  PAUPERUM 


siiccensum,  sed  potius  stiraulatione  illius, 
cujus  invidia  mors  introivit  in  orbem  ter- 
raruni  '.  CaBterum  confusioiiis  babylonicai 
filius,  ut  universos  confundat  Ecclesi»  sta- 
tus,  pro  viribus  conatur  astruere,  quod  nul- 
lus  sit  gradus,  nullaque  difrerentia  in  pau- 
pertatis  professione.  Nam,  quibusdam  frivolis 
interpositis,  subsequenter  subjungit  :  «  In 
quo  ergo  gloriamini  contra  ministros  Eccle- 
siae,  quia  sicutnec  \o^,  ita  nec  ipsi  sunt  pos- 
sessores,  quibus  dominicarum  possessionum 
tantum  usus  conceditur,  non  dominium,  in 
tantum  beatiores  ac  praiferendi,  quod  res  qui- 
bus  utuntur  aiternam  habent  dominium, 
sed  vestraj  res  sub  potestate  sunt  terrestrium 
dominorum?  »  Hsec  verba  ipsius.  In  quibus 
omnia  confundit,  atque  in  tantum  pervertit, 
ut  in  paupertate  gradus  non  sit,  aut  si  est. 
praeferendus  sit  status  clericorum ,  ecclesia- 
sticis  reditibus  affluentium,  statui  quantum- 
libet  pauperum,  et  pro  Chrisli  amore  nihil 
habere  volentium,  quia  illi  utuntur  rebus 
cojlestis  et  sempiterni  dominii ,  lii  terreni , 
quasi  Christiis  exclusus  sit  a  dominio  re- 
rum,  quas  laici  possident,  cum  tamen  sit 
Dominus  universorum,  et  quasi  Ecclesia  non 
habeat  rerum  temporaUum  verum  domi- 
nium,  cujuscontrarium  evidenter  monstra- 
tum  est  supra;  et  in  hoc  ipsius  matris  pau- 
pertatem  fallaciter  insinuat,  ut  potestatem 
veraciter  impugnet.  Denique,  si  verum  est 
quod  Ecclesia  non  habet  cum  suis  ministris 
rerum  dominium,  sed  tantum  usum,  ut  quid 
consequenter  professionem  calumniatur  pau- 
perum,  dicentium  se  nullarum  rerum  habere 
dominium,  quamvis  habeant  usum,  dicens, 
quod  omnilms  videatur  hoc  esse  ridiculum, 
cum  eorum,  quae  per  ipsum  usum  penitus 
consumuntur,  ab  usu  dominium  inter  ho- 
mines  nuUatenus  distinguatur?  Et  dehinc 
irridendo  subjungit  :  «  Cajterum,  quorum 
sunt  pecuniae  quas  per  provincias  non  ces- 
satis  a  divitibus  petere,  et  in  unum  congre- 
gare^  nisi  aUquid  habeatis  commuue?  »  Ut 
igitur  praefatis,  et  his  similibus,  cavillatio- 

^  Sap.,  11,24.  —  (fl)  Leg.  dispooenduui. 


nibus  malignis  et  subdohs  imponatur  silen- 
tium,  intelligendum  est,  quod  cum  circa  res 
temporales  quataor  sit  considerare,  scihcet 
proprietatem,  possessionem,  usumfructum, 
et  simpUcem  usum,  etprimis  quidem  tribus 
vita  mortaUum  possit  carere^  uUimo  vero 
tanquam  necessario  egeat  :  nuUa  prorsus 
professio  potest  esse  omnino  temporaUum 
rerum.  abdicans  usum.  Verum  eiprofessioni, 
quae  sponle  devovit  Christum  in  extrema 
paupertate  sectari,  condecens  fuit  universa- 
liter  rerum  abdicare  dominium,  arctoque  re- 
rum  alienarumj  et  sibi  concessarum,  usu  esse 
contentam.  Unde  et  in  ipsorum  regula  con- 
tinetur :  «Fratres  nihil  sibi  approprient,  nec 
domum,nec  locum,  nec  aUquam  rem.  » 
Porro  ne  quis  forte  proprietatem  interdictam 
inhis  verbiscredatnoncoUegio,sed  privatis 
personis,  audiat  quid  super  hocGregorius  IX, 
fratrum  consultationi  respondet:  «  Dicimus,» 
inquit,  «  quod  nec  in  communi,  nec  in  spe- 
ciali,  debentproprietatem  habere,sed  ustensi- 
Uum,  et  librorum,  eteorum  quae  licet  habere, 
ordo  usum  habeat,  etfratres,  secundum  quod 
Generalis,  vel  Provinciales  ministri  dispo- 
nendo  (a)  duxerint,  his  utantur.  Nec  debent 
vendi  mobilia,  vel  extra  ordinera  commutari, 
aut  aUenari  quoquo  modo,  nisi  Ecclesiae  Ro- 
manae  Cardinalis,  qui  fuerit  ordinis  guber- 
nalor,  GeneraU,  vel  ProvinciaUbus  ministris, 
auctoritatem  super  hoc  praebuerit,  vel  assen- 
sum. »  Haec  verba  rescripti  papalis,  in  qui- 
bus  sapiens  et  pius  antistes  proprietatem 
separavit  ab  usu,  iUam  sibi  vel  Ecclesiae  re- 
tinens,  hunc  autem  fratrum  necessitati  con- 
cedens,  sancte  quidem,  sapienter  et  pie.  Si 
enim  temporalia  bona  pro  aliis  possidere  ac 
dispensare^  ubi  etiam  temporale  recipitur 
emolumentum  atque  solatium,  nihU  de  ra- 
tione  perfecUonis  in  praelatis  diminuit,  sicut 
ex  tertia  responsione  clarescit;  quanto  ma- 
gis,  cum  solum  praesidium  impenditur,  et 
nulUim  temporale  commodum  expectatur , 
ipsius  summi  Pontiflcis  salvatur  perfectio , 
et  ei  aecrescit  meritum  ante  Deum?  Quod 
si  forte  his  quisquam  conetur  obsistere,  ex 


RESPONSIONIS  QUARTJ:  CAPUT  II.  501 

eo  quod  jure  cautuiA  est,  usum  non  posse  pauperum,  summoque  Pontifice  intelligere 

perpetuo  adomiuioseparari,  respondebimus  debet,  quicumque  de  professione  ipsorum 

quod  lex  ista  civilis  non  habet  hic  locum ,  sentire  vult  tam  vere,  quam  pie.  Et  propte- 

quia  hoc  ideo  jus  civile  decrevit,  ne  domi-  rea,  sicut  illud  quod  datur  monacho,  qua- 

nium  inutile  videatur,  ac  per  hoc  inane  sit  liscumque  sit  intentio  dantis,  non  in  ipsius 

omnino.  Nam  retentio  dominii  hujusmodi  transit  dominium,  sed  totiuscollegii,  et  sub- 

rerum,cum  concessione  usus  facta  pauperi-  jacet  dispositioni  abbatis,  etiamsi  dans  nihil 

bus,  non  est  infructuosa,  cum  sit  patri  paupe-  de  collegio  cogitet, sicquidquid  datur congre- 

rum  meritoria,  et  professioni  filiorum  Christo  gationi  Miuorum  fratrum,  in  jus,  dominium 

famulantium  opportuna.  Nec  obstat  quod  et  proprietatem  summi  Pontificis  et  Roma- 

adversarius  objicit  de  rebus  quae  usuconsu-  nae  Ecclesiae  transit :  praecipue  cum  ipsi  fra- 

muntur,  quodineisproprictasnonseparatur  tres  jus,  seu  proprietatem  alicujus  rei  sibi 

ab  usu.  Hoc  enim  fallit  in  pecuho  profecli-  acquirere  nulla  ratione  intendant.  His  au- 

tio  filii  famihas,  ubi  filius  famihas  usum  ha-  tem,  quae  dicta  sunt,  suffragatur  legis  na- 

bet,  et  tamcn  proprietas  nec  ad  momentnm  turalis  dictamen,  evidenter  exphcatum  per 

residet  penes  ipsum.  Sic  et  de  ordine  hujus-  jura  civilia.  Nam  lege  cavetur,  quod  non 

modipauperum,  respectuRomanae  Ecclesiae,  potest  hbertas  nolenti  acquiri,  et  quod  be- 

intelhgi  debet,  Sunt  quippe  de  jure  com-  neficium  invito  non  datur,  et  quod  nemo 

muni  omnes  Christi  fideles  summi  Pontificis  donatum  assequi ,  et  damnosam  seu  lucro- 

filii;  peculiari  tamen  quodam  jure  hi  sunt  sam  haereditatem  nemo  adire  compellitur. 

ejus  obedientiae  subditi  et  curae  commissi;  lusuper,  sicut  rerum  universitas,  puta  hae- 

et  ideo  cum  alii  sint  tanquam  filii  emanci-  reditas,  solo  animo  acquiritur,  ita  solo  ani- 

pati^quibushcet,  auctoritatejuriseisindulta,  rao  contrario  repudiatur  ;  et  sicut  nuda  vo- 

de  bonis  ecclesiarum  suarum  sine  dilapida-  luntate  extraneus  haeres  fit,  ita  ex  contraria 

tione  disponere,  hi  sunt  tanquam  parvuli  et  destinatione  statim  ab  haereditate  repellitur. 

fllii  familias  totaliter  ipsius  regimini  depu-  Propter  quod  et  Jurisconsultus  Julianus  ait: 

tati.  Propterea  sicut  legecavetur  quod  fiUus  «  Pro  haerede  gerere,  non  tam  facti,  quam 

familias  nec  retinere ,   nec  recuperare  pos-  animi  est.  »  Cui  et  alius,  scilicet  Jurisconsul- 

sessionem  rei  peculiaris  potest,  sed  patri  per  tus,  consonat  dicens  :  «  Furiosus  et  pupillus 

eum  quaeritur,  sic  et  in  his  pauperibus  in-  sine  tutoris  auctoritate  nonpossunt  incipere 

telligendum  est,  quia  rerum,  eisdem  coUa-  possidere,  quia  aflectionem  tenendi  non  ha- 

tarum  ad  sustentamentum  ipsorum  ,  patri  bent,  licet  res  suo  corpore  contingant,  sicut 

pauperum  deputetur  dominium,  iilis  vero  si  dormienli  aliquid  in  manu  ponatur.  »  Pa- 

usus.  Sane  quemadmodum  essentiale  cujus-  tet  igitur  per  haec  verba  legis  expressa,  ne- 

libet  religionis  statui  esse  dignoscitur,  quod  minem  posse  proprietatem,  sive  dominiura, 

nulla  persona  privata  possideat  aliquid  pro-  imo  nec  possessionem  acquirere,  nisi  vere 

priura,  sic  nec  hujusmodi  pauperum  religio  vel  interpretative  animum  habeat  (a)  acqui- 

tota,  quae  quidem  ad  abdicationem  proprie-  rendi.  Cum  igitur  fratres  Minores  animum 

tatis  censetur  sicut  una  persona.  Quemad-  acquirendi  non  habeant ,  quin  potius  volun- 

raodum  igitur  monachus,  vel  quivis  religio-  tatem  contrariam,  etsi  res  corpore  contin- 

sus  utitur  vestibus,  calceamentis,  cibis ,  ac  gant,  nec  dominium ,  nec  possessionem  ac- 

caeteris  quae  usu  consumuntur,  ita  tamen  quirunt,  nec  rerum  hujusraodi  possessores, 

quod  nihil  sibi  appropriat  quoad  privatum  vel  domini ,  dici  possunt.  His  autera  robur 

dominium,  nec  propter  talem  usum  efflcitur  praebet  pontiflcalis  auctoritas,  quae  tam  erai- 

proprietarius,  quia  proprietas  semper  coUe-  nens  est,  ut  omnia  jura  humana  transcen^ 

gio  reservatur,  sic  et  de  collegio  istiusmodi  (a)  Coet.  edu.  habet, 


303 


APOLOGIiE  PAUPERUM 


dat,  ut  Estra,  de  Majoritate  et  ohedientia ,     Innotuit ' ,   ubi  dicit  Innocentius   tertius 


cap.  Sulitce^  :  «Ad  firmamentum  cceli,  id 
est  universalis  Ecclesise,  fecit  Deus  duo  lu- 
minaria  magna,  id  est,  duas  instiluit  digni- 
tates,  quae  sunt  pontificalis  auctoritas,  rega- 
lisque  potestas.  Sed  illa  quae  praeest  diebus, 
id  est  spiritualibus,  major  est;  quae  autem 


a  Per  praedecessorem  nostrum  non  fuit  nobis 
adempta  facultas,  cum  ea  non  fuerit  probi- 
bentis  intentio,  qui  successoribus  suis  nul- 
lum  potuit  in  hac  parte  prsejudicium  gene- 
rare,  pari  post  eum  (imo  eadem)  potestate 
functuris,  cum  non  habeat  imperium  par  in 


noctibus,  id  est  carnalibus,  minor :  utquanta  parem.  »  Et  haec  quidem  dicta  sufficiant  ad 

est  inter  lunam  et  solem,  tanta  et  inter  re-  cavillationes  malignantium  hominum  revel- 

ges  et  pontifices  differenlia  cognoscatur.  »  lendas.  Nam  quantum  ad  testimonium  veri- 

Cum  igitur  tantae  sit  auctoritatis  potestas  tatis,  summi  legislatoris  Christi  Solisque  j  u- 

imperialis,  utnon  arctetur  legibus,  sed  ipsa  stitise  exemplum  sufficit,  atc^ue  consilium  : 

sitlegis  origo,  et  in  tantum  possit,  ut  ea  qui  cum  sit  juris  naturalis,  civilis,  canonici 

quae  fuerunt,  pro  non  factis  habenda  statue-  ac  divini  principaUs  origo,  sacro  suo  sanxit 

rit,  ut  patet  in  lege  postliminii,  qua  bello  eloquio  temporaUum  rerum  dominium  ab- 

captus  et  servus  etTectus  decernitur  semper  jiciendum  esse  perfectis,  cum  tamen  suffi- 

fuisse  liber  et  praesens,  et  ea  quae  non  fue-  cientiam  quantum  ad  usum  eisdem  conces- 

rint  pro  factis  habenda  decernit,  sicut  patet  serit,  promiserit  atque  persolverif.  Insuper 

c.  de  inofficioso  testamento,  in  quo  de  postli-  ut,  quod  docebat  verbo,  confirmaret  exem- 


minio  nulia  fit  mentio,  et  tamen  judicatur 
mentio  facta  :  si,  inquam,  tantum  potest  re- 
galis  potestas,  multo  forlius  ponUficalis  au- 
ctoritas,  quantumcumque  usus  etdominium 
in  aliquibus  rebus  secundum  jus  civUe  cen- 
seantur  esse  conjuncta,  decernere  poterit  in 
personis  aliquibus  esse  separata.  Quod  circa 
Ordinem    prsedictorum    fratrum    Minorum 
ChrisU  Yicarius  sua  auctoritate  confirmans, 
sic  esse  decrevit,  cujus  difUnitioni  contraire 
nuUatenus  licet.  Nam  Gregorius  ait :  «  NulU 
fas,  vel  veUe,  vel  posse  transgredi  Aposto- 
licae  Sedis  praecepta.  Sit  ergo  ruinae  suae  do- 
lore  prostratus,  quisquis  voluerit  Apostoli- 
cae  Sedis  contraire  decretis.  »   NuUa  igitur 
possunt  ad  hujus  status  impugnaUonem  al- 
legari  jura  civilia,  nuUa  etiam  jura  cano- 
nica.  Nam  Extra,  de  electione,  can.  (a) ' : 
«  Romanae  Ecclesiae  legem  nuUa  concUia 


plo,  alieno  cibo  voluit  sustentari,  sicut  evan- 
geUca  narrat  historia,  et  Hieronymus  ad  Ne- 
potianum  dicit  *,  et  evidentius  patet  ex  prae- 
cedenti  respousione. 

Porro  de  dominio  pecuniarum,  quse  ad 
sustentalionem  praefatis  fratribus  conferun- 
tur,  indubitanter  tenendum  est,  quod  nuUa- 
tenus  ad  ipsorum  coUegium  spectat,  cum  in 
ipsorum  regula  sit  praeceptum,  quod  fratres 
nullo  modo  denarios  vel  pecuniam  reci- 
piant,  per  se,  vel  per  interpositam  personam. 
Et  ut  omnis  toUatur  de  medio  calumniandi 
materia,  intelligendum  est,  quod  persona 
interposita,  cui  pecunia  dispensanda  com- 
mittitur,  intelligi  potest  recipere  ac  tenere 
ipsam  auctoritatedantis,  vel  auctoritate  UIo- 
rum,  pro  quorum  necessitate  relevanda  do- 
natur.  Si  auctoritate  danUs  retinet  et  dispen- 
sat,  sic  ipsius  est  procurator,  seu  nuntius, 


praefigunt,  cum  omnia  concilia  per  Roma-     et  dans  potest  repetere,  recipere,  et  agere 


nae  Ecclesiae  auctoritatem  et  facta  sint ,  et 
robur  acceperint,  et  eorum  statutis  Roma- 
nae  Ecclesiae  patenter  excipialur  auctoritas. » 
NuUa  eti.im  praecedentinm  Pontificum  sta- 
tuta  obsistuut,  ut  Extra,  de  electione,  cap. 

'  Decretal.,  lib.  I,  tit.  xxxiii,  c.  6.  —  ^  Decretal., 
Ub.  1,  tit.  VI,  c.  4,  Pasclialis  Paaormit.  Archiep.  -^ 


contra  eum  in  causa,  ad  recuperationem  pe- 
cuniae  ;  non  autem  ille,  pro  quo  dispensanda 
committitur.  Et  hoc  non  debuit  nec  potuit 
inhiberi  pauperibus  mendicantibus,  quin  per 


3  Scilicet  c. 
col.  m.  17. 


20.  —  *  Hieron.,a(i  Nepotian.,  epist.  il, 


(a)  Suppl.  Sigmficasti. 


RESPONSIONIS  QTJART^  CAPUT  II.  503 

interpositam  personam  ipsonim  valeat  rele-  sam  potest,  sicut  et  dominus,  apud  specia- 

vari  necessitas,  quia  vaUie  absurdum  est  in-  lem  vel  familiarem  fratrum  amicum  depo- 

telligere,  quod  cuivis  diviti  non  liceat  elee-  nere  per  ipsum,  loco  et  tempore  pro  ipsorum 

mosynam  per  seipsum,  aut  per  alterum,  pro  necessitatibus,  sicut  expedire  viderit,  dispen- 

sua  voluntate  conferrc.  Quod  sireservet  au-  sandam.  »  Haec  verba  rescripti  papalis;  ex 

ctoritate  illius  pro  quo  dispensanda  est,  ei  quibus  patenter  elucet,  quod  fratrum  Mino- 

competit  et  in  causam  trahere,  et  cjEtera  rum  regula  non  discordat  a  vita,  nec  com- 

agere,  quae  potest  quisquis  verum  rei  sibi  munis  ipsorum  modus  vivendi  discordat  a 

vendicavit  dominium.  Et  hoc,  quia  profes-  regula.  Nequaquam  igitur  profitentur,  quod 

sioni  fratrum  nullatenus  convenit,  beatus  nullus  eis  provideat,  et  eleemosynam  faciat 

Franciscus  expresse  inhibuit,  quia  secun-  per  se,  vel  perinterpositam  personam,  quia 

dum  veritatem  quantum  ad  proprietatem  rei  hoc  collegio  mendicanlium  pauperum,   et 

non  refert,  utrum  quis  hoc  modo  recipiat  per  impossibile  foret,  et  stultum ;  sed  quod  ipsi, 

propriam  manum,  vel  alienam.  Hanc  autem  juxta  formam  in  Evangelio  traditam  evan- 

differenliam,  et  naturalis  ratio  docet,  et  jus  gelicis  viris,  pecuniam  nullo  modo  possi- 

scriptum  papale  declarat.  Sicut  enim  mul-  deant.  Si  forle  quis  dicat  in  carentia  pecuniae 

tum  refert,  utrum  qui  ministrat  alicui,  sit  nullam  prorsus  esse  sanclitatem ,  non  tam 

ipsius  servus_,  velahcujus  excellentioris  per-  infert  calumniam  regulae  pauperum,  quam 


sonse  minister,  pro  cujus  voluntate  et  im- 
perio  ministerium  illud  impendit,  quemad- 
modum  differunt  ministerium  servile  et  li- 
berale,  ministerium  humanum  et  angelicum ; 
sic  multum  difTert  utrum  ille  intermedius 
nuntius  personam  teneat  dantis,  vel  acci- 
pientis.  Secundum  etiam  jus  civile  multum 


Evangeho  Christi,  in  quo  apostolis  inhibitam 
fuisse  constat  pecuniam,  sicut  et  textus 
expresse  dicit,  et  sanctorum  testimonia  as- 
truunt.  Quod  quidem  nullatenus  a  magistro 
veritatis  credendum  est  perfectissimis  viris 
fuisse  propositum,  nisi  scivisset  per  hoc  me- 
ritum  eis  accrescere  perfectae  virtutis,  et 


differt,  cum  creditori  debitor  pecuniam  so-     praecipuae  sanctitatis.  Cum  enim  magnae  sit 


luturus,  aliqui  intermediae  personae  commit- 

tit,  utrum  ille  medius  sit  procurator  debi- 

toris,  an  creditoris.  Si  enim  procurator  est 

creditoris,  et  pecunia  perdatur  ante  solutio- 

nem,  ipsi  creditori  perditur,  et  jam  pro  so- 

luta  habetur ;  si  autem  procurator  sit  debi- 

toris,  ipsi  perditur,  et  adhuc  solvenda  est , 

non  pro  soluta  habenda.  Juxta  hunc  modum 

Dominus  Gregorius  IX,  vir  utique  tam  divi- 

no,  quam  humano  jure  peritus,  qui  mentem 

beati  Francisci  plenius  noverat,  sic  diffini- 

tive  respondet :  «  Quod  si  rem  sibi  necessa- 

riam  velint  fratres  emere,  vel  solutionem 

facere  pro  jam  empta,  possunt  vel  nuntium 

ejus  a  quo  res  emitur,  vel  aliquem  alium 

volenlibus  sibi  eleemosynam  facere,  prae- 

sentare,  qui  taliter  prsesentatus  a  fratribus , 

non  est  eorum  nuntius,  sed  illius  potius,  cu- 

jus  mandato  solutionem  facit,  seu  recipien- 

tis  eamdem,  qui  elemosynam  sibi  commis- 


difficultatis  ignotas  regiones,  et  aridas  ter- 
ras,  sine  sufficientiastipendiorum  peragrare, 
quia  tales  necesse  habent  vitam  istam 
transigere  in  fame,  siti,  frigore  et  nudidate, 
omniumque  rerum  penuria,  si  nullum  hoc 
modo  viventibus  meritum  sanctitatis  ac- 
cresceret,  hoc  dicere,  hoc  profiteri,  sic  vi- 
vere,  nihil  aliud  esset,  quam  insanire.  Ve- 
rum,  sicut  ex  ultima  praecedentis  responsio- 
nis  particula  patet,  penuriosae  paupertatis 
duodenario  apostolorum  primo  impositae, 
duodecim  sunt  utilitates  eximiae ,  mirique 
valoris,  quas  typici  rationalis  duodecim  la- 
pides  pretiosi  designant.  Et  quia  illos  hostis 
hicpauperum  ignoraverat,  ideo  margaritas 
has  porcorum  more  conculcans,  ore  polluto 
in  haec  blasphemiae  verba  prorumpit :  «  Si,» 
inquit,  «  in  pecuniae  carentia,  sive  ut  non 
tangeretur,  S.  Franciscus  sanctitatem  cre- 
didit,  vel  perfectis  a  Domino  inhibitam  san- 


504  Al*OLOGliE 

civit,  audacter  loquor  coram  Domino,  quod 
erravit.  »  Sed  constans  est  quod  beatus  Fran- 
ciscus  non  ob  aliud  possessionem,  seu  con- 
trectationem  pecuniae,  imitatoribus  suis  in- 
hibuit,  nisi  quia  in  boc  esse  aliquam  sancti- 
tatem,  et  pia  fide  credidit,  et  certa  veritate 
cognovit :  non  quia  mala  sit  pecunia,  vel 
quia  census  formaliter  sive  causaiiter  sit  in 
culpa,  velquia  pecunia  et  contrectari  possit, 
et  non  possit  absque  peccato ;   sed  quia , 
inter  caetera  quae  possidentur,  pecunia  maxi- 
me  est  illecebrosa,  et  de  facili  est  illecliva, 
et  distractiva  non  solum  imperfectorum,  sed 
etiam  perfectorum,  et  quia  Spiritu  sancto 
dictante  percepit,  quod  sanctitatis  est  non 
tantum  peccata  cavere,  verum  etiam  occa- 
siones  peccatorum  refugere  :  ideo  veraciter 
in  hoc  sanctitatem  crcdidit,  et  non  erravit. 
Quod  igitur  hunc  Cbristi  imitatorem  praeci- 
puum,  ipsius  insignitum  stigmatibus,  ascri- 
ptum  catalogo  sanctorum,  et  ab  universa 
Ecclesia  in  veneratione  susceptum,  asserit 
errore  deceptum  fuisse,  maxime  in  profes- 
sione  et  observantia  evangelicae  vitae,  non 
solum  ipsum  impugnat,  et  universalem  Ec- 
clesiam,  sed  quod  plus  est,  Magistri  veritatis, 
et  apostolorum  ejus  doctrinam  blasphemat, 
et  vitam.  Insuper  et  professores  hujus  re- 
gulae,  tanquam  approbatores  erroris,  ut  alter 
Aman  superbissimus ,  dignos  esse  judicat 
sententia  temporalis  mortis_,  et  aeternae  dam- 
nationis.   Super  qua   quidem  absurditate , 
quam  aures  piae  audire  vehementer  abhor- 
rent,  ipsis  zelatoribus  paupertatis  sanctae , 
magis  lugendum  credimus,  quam  loquen- 
dum,  magis  spiritualis  Esther  implorandum 
praesidium,  quam  versandum  in  pugna  ver- 
borum.  Te  igitur,  sacrosancta  Romana  Ec- 
clesia,  tanquam  alteram  Esther  elevatam  in 
populis,  ut  Ecclesiarum  omnium  matrem , 
reginam  atque  magistram,  ad  defensandam 
et  docendam,  tam  morum ,  quam  fidei  veri- 
tatem,  fiduciahter  interpellat  tuorum  pau- 
perum  coetus,  ut  quos  genuisti  ut  mater , 
educasti  ut  nutrix,  nunc  etiam  ut  regina  pa- 
J  Bed.;  in  Luc,  lib,  1,  c.  8. 


PAUPERUM 

tenter  (a)  ac  juste  defendas  :  cum  idcirco, 
dispositione  facieute  divina,  pontificalis  ac 
regiae   potestatis  verticem  supremum  adi- 
pisci  merueris,  ut  in  arduis  necessitatis  arti- 
culis,  ad  defensandum  Christi  populum  pa- 
rareris.  Exurge  igitur,  sancta  mater,  et  ju- 
dica  causam  tuam,  quia  si  pauperum  hic 
ordo  Minorum  recte   profitetur   veritatem 
Evangelii,  tuum  est :  si  a  veritate  in  profes- 
sione  a  te  sancita  deviat,  tuum  est :  ac  per 
hoc  si  professioni  hujusmodi  sanctae  error 
impingitur,  tu  quae  illam  sanxisti,  errasse 
assereris,  et  quae  magistra  veritatis  hacte- 
nus  extitisti,  nunc  de  approbatione  erroris 
argueris,  eta  quibusdam  modernis  praesum- 
ptoribus  velut  juris  divini  et  humani  nescia 
derideris.  Sed  et  tu,  Regina  mundi  dignis- 
sima,  defensatrix  pauperum,  et  humilium 
advocata,  longe  sublimius  quam  Esther  exal- 
tata  in  popuhs,  et  praeparata  in  tempore  Mar- 
dochaei,  tui  Francisci  videlicet  excitare  cla- 
moribus,  ut  interpellare  digneris  ad  Regem, 
quatenus  pauperum  statum,  quem  tibi  vo- 
luit  esse  consimilem,  et  speciali  quadam  ger- 
manitate  conjunctum,  sacris  tuis  meritis  cla- 
rificetetconservet.  Quid  enim  magis  dat  pau- 
pertatis  amori  fomentum,  magisque  declarat 
praerogativam  et  gloriam,  quam  tuaforma  vi- 
vendi,  beatissima  Virgo,  etMater  Domini  nos- 
tri  Jesu  Christi,  quod  adeo  fuisti  paupercula, 
ut,  sicul  Evangelii  historia  sacra  testatur,in 
ipso  sacratissimo  partu  non  haberesubi  recli- 
nares  Deum  coeli,  et  Dominum  exercituum, 
nisi  in  via  publica  itinerantiura,  et  praese- 
pio  jumentorum?  Porro  si  tu,  Yirgo  san- 
ctissima,  omnis  es  perfectionis  exemplar, 
sicut  perfectis  imitanda  est  tua  cum  virgi- 
nitate  humilitas,  sic  etiam  penuriosa  pau- 
pertas.  Constat  autem  tam  per  Evangehi 
textum,  quam  per  assertionem  Doctorum, 
quod  tu  in  extrema  vixisti  temporalium  fa- 
cultatum  inopia,  cum  Chrysoslomus  dicat , 
quod  tu  vix  habuisti  unam  tuniculam,  non 
ad  decoris  ornatum,  sed  ad  nuditatis  tegu- 
mentum  ;  et  Reda  \  quod  in  oblatione  et 
(a)  Forie  leg.  potenter. 


RESPONSIONIS  QUARTJ:  CAPUT  III. 


505 


praesentatione  Regis  regum  in  templo,  nec 
unnmvaluisti  agniculum  offerre,  ideo  more 
pauperum  obtulisti  par  turturum,  aut  duos 
pullos  columbarum.  Qui  igitur  desiderio, 
professione,  signaculo  habitus,  et  observan- 
tise  veritate  (a)  in  hac  tibi  pauperie  confi- 
gurari  studiosius  satagunt,  vere  sunt  de 
tuorum  numero  spiritualium  Judseorum, 
quorum  circuracisio  non  est  in  carne,  sed  in 
spiritu,  per  hilarera  supportationen  multi- 
formium  penuriarum,  et  universalem  abdi- 
cationem  omnium  temporalium  facultatura. 
llos  igitur  vere  ac  peculiariter  tuos  pio  di- 
gneris,  misericordi»  Regina,  favore  ab  ho- 
stili  incursu  potenter  eripere,  et  adversus 
hunc  hostem  ipsorum  pessimum  triumpha- 
liter  dimicare,  non  ut  cum  Araan  suspensus 
intereat,  sed  ut  ejus  humilietur  superbia, 
daranetur  protervia,  illustretur  intelligen- 
tia,  rectificetur  voluntas,  ut  spiritus  salvus 
fiat. 

GAPUT  III 

Jn  quo  evangelizantium  pauperum  fructificatio 
multiformis  ostenditur,  eorumque  status  a  mul- 
iiplicibus  cavillationum  versuliis  defensatur. 

Multiformis  calliditatis  nequitia  serpens 
anliquus  ,  sancta?  matris   Ecclesise   partui 


xima  parte  in  praecedentibus  dissolutos, 
frequentius  replicans  ad  oppressionera  pau- 
perura  (Ihristi ,  quatenus,  spiritu  pauper- 
tatis  extincto,  spirituales  israelitai  multi- 
plicari  non  possint,  Iruslra  tamen ,  quia  di- 
viua  opitulatite  clementia,  ut  veritas  a  fi- 
gura  non  discrepet,  quanto  raagis  oppressi 
fuerint ,  tanto  magis  accrescent.  Et  ne  quis 
hsec  velut  nostram  adinventionnem  parvi 
pendat,  audiat  Bernardura  in  serraone  tertio' 
sic  dicentem  : «  Si  quid  ad  salutem  pertinens, 
si  quid  religionis  oritur,  quicumque  resistit, 
quicumque  rcpugnat ,  plane  cura  jEgyptiis 
parvulos  Israelitici  generis  (c)  necare  co- 
natur  ,  irao  cum  Herode ,  nascentem  perse- 
quitur  Salvatorem.  »  Nequaquam  ergo  casu, 
sed  providentia  Dei  gestum  esse  credendum 
est,  quod  instar  Joseph  descendentis  in  Mgy- 
ptum  ad  custodieudas  et  distribuendas  ali- 
monias  corporum,  quein  ut  vere  filium 
accrescentem  crescere  fecit  Deus  in  terra 
paupertatis  suce  ,  status  evangelizantium 
pauperum  mitteretur  in  mundum,  ad  con- 
servanda  et  dispensanda  documenta  Scriptu- 
rarum ,  tanquam  alimenta  spirituum  ,  qui 
etiam  et  sacerdotura  Christi ,  curam  gregis 
habentium ,  cooperatores  existerent  in  his, 
quee  spectant  ad  salutem  aniraarura.  Est  au- 
seraper  insidias  parans,  vetustara  Pharaonis     tem  sacerdotalis  officii  opus  praecipuum  re- 


impietatem  novissirais  his  diebus  renovare 
conatur,  dum  per  hominem  quemdam  aegy- 
ptiacae  fraudis  malignitate  repletura,  adver- 
sus  ecclesiasticam  prolem  suggerere  satagit, 
quidquid  raasculini  sexus  natura  fuerit,  in 
flumen  projici,  quidquid  foerainei,  reservari. 
Quid  enim  est  aliud  rationes  ad  virilem 
sanctae  paupertatis  spiritum  inducentes  ca- 
lumniando  revellere,  quam  effoeminatorum 
cordium  phantasias  ,  quibus  (6)  emollien- 
tium  divitiarum  affluentia  comraendatur , 
approbando  roborare?  Ad  quae  duo  calura- 
niator  hic  pauperura  in  hac  extrema  operis 
sui  parte  oranes  sui  vires  conflat  ingenii, 
quosdam  cavillationum  raodos,  jara  pro  ma- 


'  Beruard. 
111,  16. 


in  Epiph.,  serm.  iii,  n.  3.  —  2  j  Cor., 


ductio  plebiura  subjectarum  in  Deum,  per 
septiformerainfluxum  hierarchicum,  scilicet 
per  eruditionem  credibilium,  per  instauratio- 
nem  virtutum ,  per  exhibitionem  exeraplo- 
rum,  interventionera  precum  ,  curationera 
plagarum  hostilium,  praenuntiationem  insi- 
diarum,  et  repulsationera  hostilitatura.  Et 
hoc  quidem  septiforme  opus  sacerdotale 
Scriptura  sacra  declarat  sub  septemplici  me- 
taphora,  scilicet  architecti,  agricolae,  pasto- 
ris,  fidejussoris,  medici,  speculatoris,  et  du- 
cis.  Describitur  igitur  primo  sub  raetaphora 
architecti  pontificale  officium  propter  erudi- 
tionera  credibilium ,  secundum  illud  ad  Co- 
rinthios  ^ :  TJt  sapiens  architectus  fimdamen- 

{a)  Ccei.  edit.  veritatem.  —  [b)  Item  qui.  —  (c)  In 
originali  germinis. 


506 


APOLOGIiE  PAUPERUM 


tum  posui:  quod  (a)  enim  sunt  lapides  in  aedi- 
ficio,  suut  articuli  fidei  in  animo,  in  quo  ha- 
bitat  Christus  tanquam  in  templo  suo,  secun- 
dum  ilhid  Apob^toU  ad  Ephesios ' :  Supercedi- 
ficati  super  fundamentum  apostolorum  et 
jprophetarum ,  ipso  summo  angulari  lapide 
ChristoJesu,  in  quoomnis  cedificatio  instru- 
cta  crescit  in  templum  sanctum  in  Domino. 
Et  paulo  post* :  Christum  habitareper  fidem 
in  cordibus  vestris.  Ac  per  hoc,  sicut  se  ha- 
bet  aedificator  ad  ffidificium  ,  sic  et  sacerdos 
ad  populum  in  fidei  veritale  fundandum  et 
promovendum.  Secundo ,  sub  metaphora 
agricola^,  propter  instaurationem  virlutum, 
quas  irrigare  debet  per  documenta  Scriptu- 
rarum ,  secundum  illud  Apostoli  ad  Corin- 
thios  3  :  Ego  pAantavi,  Apollo  rigavit.  Si 
enim  ecclesiasticus  populus  hortus  est,  et 
paradisus  plautatus,  et  virens  raultiformitate 
virtutum,  recte  informator  plebium  in  doc- 
trina  morum,  dicitur  agricultor,  designa- 
tus  per  primum  hominem,  quem  *  posuit 
Deus  in  paradiso,  ut  operaretur,  et  custodi- 
ret  illum.  Tertio  sub  metaphora  pastoris,  pro- 
pter  exhibitionem  exemplorum,  secundum 
illud  Domini  in  Joanne  ^  :  Qui  intrat  per 
ostium,  pastor  est  ovium,  et  cum  proprias 
oves  emiserit,  ante  eas  vadit.  Quod  quidem 
facit,  cumeaspersanctitatisexemplura  pra3- 
cedit.  Ideo  Petrus^  cui  Dorainus  dixit « :  Pasce 
oves  meas,  hortatur  seniores,  sive  presby- 
teros,  ut  populos  sibi  commissos  pascant, 
tanquam  facti  forma  gregis  ex  animo  ^  Haec 
autem  est  forma,  secundum  documenta  san- 
ctorum ,  ut  quantum  pastor  est  praecellens 
respectu  gregis,  tantum  vita  sacerdotahs  sit 
sanctior  etsublimior  vita  plebis.  Quarto  sub 
metaphora  fidejussoris ,  propter  precum  in- 
terventionem  ad  Deum  ,  secundum  illud 
Apostoli  ad  Hebraeos  * :  Omnis  Pontifex  ex 
hominibus  assumptus,  pro  hominibus  con- 
stituitur  in  his  quce  sunt  ad  Deum,  ut  offe- 
rat  dona  et  sacrificia  pro  peccatis.  Agit  igi- 

'  Epfies.,  II,  20-21.  —  2  Ibid.,  m,  17.  —  »  1  Cor., 
Ill,  6.  —  *  Gen.,  ii,  15.  —  »  Joan.,  x,  2,  i.  —  «  Ibid., 
XXI,  n.  _  1  1  Petr.,  V,  3.  —  8  Hebr.,  v,  1.  — 
'  111  Reg.,  ix,  39.  —  lo  Prov.,  vi,  1.  —  "  Luc,  x,  34. 


tur  Pontifex  causas  hominum  apud  Deum  ; 
agere  etiam  debet  causam  Dei  apud  homi- 
nem  suae  curae  comraissura,  secundum  il- 
lud*:  Custodi  virum  istum,  qui  si  lapsus 
fuerit,  erit  anima  tua  pro  anima  illius. 
Propter  quod  Sapiens  in  Proverbiis  ait  *°  .• 
Fili,  si  spoponderis  pro  amicotuo,  defixisti 
apud  extraneum  animam  tuam.  Quinto  sub 
metaphora  medici,  propter  curationem  pla- 
garum  hostilium ,  secundura  ilhid  quod  in- 
sinuat  Lucas  ",  in  parabola  illius  qui  incidit 
in  latrones,  quod  Samaritanus  alligavit  vul- 
nera  ejus,  infundens  oleum  et  vinum  :  desi- 
gnans  per  Samaritanum  ipsum  medicum 
Christum,  et  eos  qui  tenent  locum  ejus  in 
expurgatione  (6)  vitiorum.  Propter  quod  et 
Jacobus  dicit  '* :  Infirmatur  quis  in  vobis  ? 
inducat  presbyteros  Ecclesice,  et  orent  super 
eum,  ungentes  eum  oleo  sancto,  et  oratio 
fidei  salvabit  infirmum,  et  si  inpeccatissit, 
dimittentur  (c)  ei.  Sexto  sub  metaphora  spe- 
culatoris,  propter  praenuntiationem  irarai- 
nentiura  periculorura,  secundura  illud  Eze- 
chielis  *»  :  Fili  hominis ,  speculatorem  dedi 
te  domui  Israel.  De  quo  et  consequenter 
adjungit  '*  :  Quod  si  gladium  supervenien- 
tem,  hoc  est  imrainentia  discrimina  tentatio- 
nura  suae  curae  commissis,  annuntiare  ne- 
glexerit,  sanguis  illarum  animarum  de  suis 
manibus  requiretur.  Septimo  sub  metaphora 
ducis  ferentis  vexillura  ad  repulsionem  ho- 
stihtatum,  instar  iUius  nobiUs  Machabaei, 
qui  ^*  induit  se  loricam  sicut  gigas,  et  suc- 
■cinxit  se  arma  bellica,  etprotegebat  castS'a 
gladio.  Praest  enira  Ecclesiae,  quae  est  terri- 
bilis  sicut  castrorum  acies  ordinata^\  etde- 
putatur  ad  Salomonis  lectulum  custodien- 
dum,  quem"  sexaginta  fortes  ambiunt  ex 
fortissimis  Israel,  omnes  tenentes  gladioSj 
et  ad  bella  doctissimi.  Est  itaque  opus  sa- 
cerdotaUs  officii  septiforme,  sicut  dictum  est. 
Si  igitur  propter  muUitudinera  errantiura  a 

—  i'  Jac,  V,  14-15.  —  1'  Ezech.,  iii,  17.  —  '»  Ibid., 
xxsiii,  6,  quoad  sensum.  —  '^  i  Mach.,  iii ,  3.  — 
'«  Cant.,  v(,  1.  —  '•'  Ibid.,  iii,  8. 

(a)  CcBt.  edit.  quot.  —  (6)  Item  expurgationem.  — 
(c)  Vulg.  remittentur. 


i 


RESPONSIONIS  QUART^  CAPUT  III.  507 

fide  christianus  populus  factus  est  jain  simi-  jam  vibrantnr,  quis  providus  speculator  in 

lis  aedificio  ruinoso,  quis  providus  arcliite-  profundae  et  liorrendai  noctis  teterrimis  te- 

ctus  coaedificautes  et  consustentantes  repel-  nebris  habere  secum  vigiles  recusabit,  qui 

ht,  nisi  adeo  sibi  sapiens  videatur,  quod  so-  castra  custodiant?  Postremosi,propterscan- 

lus  sibi  sufficiat ,  vel  adeo  stuUus  sit ,  quod  daloriim  frequentias,  adinventiones  scele- 

velit  ut  sub  manu  sua  domus  ecclesiastica  rum,  et  inimicorum  tyrannides,  innumera- 

ruat?  Iterum  si  propter  defectum  sapientiae  bihs  multitudinis  strages  quasi  continue  fit 

et  virtutum  in  plebeiis  hominibus,  compa-  in  castris  fidelium,  et  draco  cum  beslia  mul- 

ratur  ipsa  plebs  horto  incuUo,  et  spinoso,  et  tiformium  capitum  ecclesiasticam  aciem  ni- 

arido,  quis  dihgens  et  laboriosus  agricola  titur  oppugnare,  ut  truculenter  discerpat, 

servos  collaborantes  repellit,  maxime  qui  la-  occidat  et  devoret,  quis  prudens  dux  exer- 

borant  (a)  in  opere  et  doctrina,  nisi  in  tan-  citus  Domini  recusabit  commilitones  secum 

tum  desipiat,  ut  veht  quod  super  humum  dimicantes  habere,  qui  ultro  se  discrimini 

suam  spinae  et  vepres  ascendant?  Propterea  oCferant,  et  murum  pro  domo  Israel  seipsos 

si  propter  deviationem  a  semitis  divinarum  opponant?  Porro,  quia  aCfectus  pontificis, 

legum  ,  multitudo  popuh  christiani  simihs  sive  sacerdotis ,  ad  plebem  debet  esse  consi- 

est  gregi  errabundo  et  perdito,  et  in  medio  milis  affectui  palris  ad  fihum,  matris  ad 

luporum  constituto,  quis  clemens  pastor  fu-  prolem  ,  nutricis  ad  infantem  ,  sicut  Apo- 

gabitaseharum  ovium  reductores  ad  viam,  stolus  manifeste  declarat,  qui   fideles  per 

et  non  potius  gaudebit  cum  angehs,  exem-  ipsum  conversos  modo  se  dicit '  in  Christo 

plo  boni  pastoris,  qui  dicit  *  :  Congratulami-  genuisse,  modo  ut  filios  parturire  *,  modo 

nimihi^  quia  inveni  ovem  quw  perierat?  sicut  parvulos  in  Christo  lactare  * :  quemad- 

Amphus  si,  propter  multitudinem  reatuum  modum  fihum  pauperculum  sustentari,  in- 

plebis  transgredientis  mandata  Dei,  populus  vahdam  prolem  foveri,  et  gementem  infan- 

chrislianus  similis  est  viris  aheno  aere  op-  tem  lactari,  nequaquam  est  patn,  vel  matri, 

pressis,  quis  fidejussor  sensatus  abhorrebit  vel  nutrici  molestum,  sed  desiderabile,  cha- 

hujusonerisalleviationemper  multiphcatio-  rum  et  placitum  ;  sic  etiam  omnibus  sacer- 

nem  intercessorum  ad  Deum ,  partim  impe-  dotibus  sanctis  et  piis  magnum  debet  esse 

trantium  remissionem,  partim  inducenlium  solatium,  quoties  salus  procuratur  plebium 

et  adjuvantium  ad  solutionem  spirituahum  subjectarum.  Propter  quodDominusinil/ai- 

debitorum?  Insuper  si,  propter  varietatem  thceo,  apostolos  alloquens  et  successores  eo- 

perversitatum  in  populo,  tanta  est  tabes,  rum«:  M essis,  diit,  muUa,  operarii  autem 

tanta  pestilentia  spirituahs ,  ut  quasi  oinne  pauci ;  rogate  Dominum  messis ,  ut  mittat 

caput  sit  languidum,  et  omne  cor  mosrens  *,  operarios  in  messem  suam :  insinuans,  quod 

Ua  quod  a  planta  pedis  usque  ad  verticem  bonorum  pontificum  non  tam  est  patienter 

vix  est  in  eo  sanitas ,  quis  fidelis  medicus,  ferre,  quam  desideranter  appetere  coopera- 

non  dico  peritos  homines  in  arte  spiritualis  tores  evangelistas  ad  multitudines  divina- 

medicinae,  sed  vel  canes  ulcera  lambentes  rum  messium  coUigendas.  Quod  attendens 

audebit  effugare,  nisi  vulneratorum ,  atque  Christi  vicarius  Petrique  successor,  ut  pote 

languentium  vitam  veht  extinguere  ?  Ad-  sancti  Spiritus  ihustratione  praeventus,  sta- 

huc  si,  propter  multiformitatem  tentationum  tum  hunc  evangelizantium  pauperum,  qui 

undique  circurastant  insidiae  crudelium  ho-  saluti  animarum  inlenderent,  tanquam  cce- 

stium,  et  quasi  super  capita  civium  gladii  litus  sibi  missum ,  cum  hilaritate  suscepit, 

pietate  confovit,  auctoritate  roboravit,  et  po- 

«  r^r"',f  ^o'  ~  5  {'"r  ''  ^rl '  ^'"'e\V'J'-  ~  testate  defendit,  et  ut  pairiarcha  Jacob,  tan- 

♦  Gal.y  IV,  19.  —  5   1  Cor.,  iii,  2.  —  «  Malth.,  ix,  ' 

37-38,  (a)  Cwi,  edit.  laborat. 


508 


APOLOGl^  PAUPERUM 


qaam  filios  accrescentis  Josepli,  multipliciter 
benedixit :  pie  in  hoc  providens  saluti  ani- 
marum,  et  iu  nullo  proejudicans  auctoritali 
pontificum,  tanquam  ornans,  non  deornans 
ecclesiasticam    hierarchiam.     Tanta    enim 
erat,  in  adventu  hujusmodi  paupernm,  prae- 
dicantium  raritas,  ut  illud  evangelicum  vi- 
deretur   impleri  :  Messis  quidem  multa , 
operarii  autem  pauci.    Quod   pertractans 
Gregorius  ait  *  :  «  Ecce  mundus  sacerdoti- 
bus  plenus  est ,  et  tamen  in  messe  Dei  ra- 
rus  invenitur  operarius,  Nam  elsi  sunt  qui 
bona  audiant,  desunt  qui  dicant,  quia  offi- 
ciumquidemsacerdotale  suscipimus  (a),  sed 
opus  officii  non  implemus.  »  Quantum  vero 
praedicationis  opus  sit  Ecclesiae  necessarium 
in  se,  pium,  et  Deo  acceptum,  manifeste 
Chrysostomus  ostendit  super    Matthceum , 
illud  tractans  verbum  Dominicum,  quod  dis- 
cipulo  dixit  patrem  sepelire  volenti  *  :  Di- 
mitte  mortuos  sepelire  mortuos  suos,  tu  au- 
tem  vade,  et  annuntia  regnum  Dei.  Ait 
enim  * :  «  Numquid  non  erat  ingratitudinis 
naturai  (6),  nonadire,  cum  sepehretur  pater? 
Prohibuit  ergo  eum ,  moustrans,  quod  nihil 
coelestibus  negotiis  magis  necessarium  esse 
oporteret,  et  reque  parum  tardare,  etsi  val- 
de  inevitabilia  et  incitantia  fuerint  quae  re- 
trahunt.  »  Cum  igitur  sepeUre   patrem  sit 
magnae  pietatis  opus ,  et  secundum  sapien- 
tiae   dictamen  divinae   majori  bono  minus 
praeferri  non  debeat;  rehnquitur  quod  majo- 
ris  pietatis  est  praedi':are  verbum  salutis, 
quam  facere  opus  quantumcumque  miseri- 
cordiae  corporalis.  Digne  quidem ,  pro  eo 
quod  spiritualiter  per  ipsum  cibatur  et  pota- 
tur,  vestitur  et  hospitio  coUigitur,  ab  infir- 
mitate  relevatur,  etavincuhs  et  a  morte  re- 
dimitur  spiritus  ad  imaginem  Dei  factus  : 
et  ideo  cum  gravis  sit  sceleris  prohibere 
quemquam  ab  operibus  pietatis  et  miseri- 
cordiae  corporahs,  longe  majoris  impietatis 
erit  atque  perfidiae ,  divini  verbi  ministris 

*  Gregor.,  in  Evang.,  hom.  xvii,  n.  3.  —  ^  Malth., 
VIII,  22.  —  3  Chrj^sost.,  in  Matth.,  hom.  xxvii,  al. 
xxviii,  n.  3.—  *  Dion.  Areop.,  de  Ecel.  Hier.,  c.  vi, 


idoneis  impedimenta  praebere.  Pensatis  igi- 
tur  muUiformi  utilitate  ac  necessitate  salutis 
animarum  ,  numerositate  indigentium  ple- 
bium,  etraritate  sufficientium  ministrorum, 
nuUidebet  videri  injuriosum  et  superfluum, 
si  coelesti  hierarchiae  complacuit  aliquos  ad 
hoc  opus ,  et  si  non  necessitate  constrictos, 
sed  charitate  inductos  eligere ,  quos  et  sub- 
coelestis  hierachia  voluit  et  debuit  approba- 
re.  Quod  si  cui  forte  videtur  ordini  disposi- 
tionis  hierarchiai    nequaquam  esse  conve- 
niens  monasticam  vitam  professos  ad  opus 
praedicationis  assumi,  proeo  quod  Dionysius 
dicit  *  monachos  in  ecclesiastica  hierarchia 
non  habere  statum  perficienlium  ,  sed  per- 
ficiendorum ,  et  Hieronymus  asserit  ^  quod 
«  monachus  non  docentis ,  sed  plangentis 
habet  officium ;  »  et  sacri  canones  decer- 
nunt  %  quod  «  monachi  juxta  sui  nominis 
interpretationem    sohtariae   vitae   deputati, 
intendere  debent  saluti  propriae ,  uon  aiie- 
nae  :  »  intelligant  hujusmodi  dicta  patrum 
et  canonum  de  ordine  monastico  pro  eo 
tempore    fuisse    pronuntiata  ,    quo    erant 
inter    eos    personae  laicales  et    imperitae, 
non  sacerdotales  et  htterats.  Nam,   sicut 
idem  vir  hierarchicus  docet,  quod  mona- 
chorum  est  purgari,  iUuminari,  et  perfici, 
sic  etiam  illud  non  reticet ,  quod  purga- 
re ,  Uluminare  ,  et  perficere   ad  ordinem 
spectet  sacerdotalem.   Insuper  et  professio 
hujusmodi  pauperum  non  parum  distat  a 
professione  monachorum  ;   et  quod  majus 
est,  hujusmodi  hierarchica  opera  non  pera- 
gunt  auctoritate  sua ,  sed  Ordinariorum,  et 
potissime  summi  Pontificis  ,  cujus  dispo- 
sitionis  auctoritas  omnia  jura  positivatrans- 
cendit.  Nec  ad  hoc  feruntur  secundum  pro- 
priae  voluntatis  arbitrium,  sed  juxta  manda- 
tum  superiorum,  a  quibus  instituuntur,  re- 
gulantur,  castigantur,  et  transmittuntur,  ut 
veri  filii  obedientiae,  non  ut  gyrovagi  vel 
sarabitae,  non  secundum  numerum  vagum  et 

§  3.—  ^  V[.\Qtoxi.,adv.Vigilant.,  col.m.  166.—  " Caus., 
XVI,  c.  8,  quoad  sensum, 

(a)  Apud  Greg.  suscepimus.  —  (6)  Leg.  extremae. 


RESPONSIONIS  QUARTiE  CAPUT  III.  509 

infmitum,  sed  secundum  certum  et  determi-  cum  dispendio  salutis  alienae.  Verum  quia 

natum.  Atqueutinam  plures  essent  idonei,  hujusmodi  pauperes,  qui  suis  et  proximo- 
quipossentassumi  uon  inunoangulo  terrse,  •  rum  auimabus  salvandis  intendunt,  secun- 

sed  potiusin  universalisEcclesiaelatitudine!  dum  septiformem  operationem  hierarchi- 

Nimirum  hoc  desiderare  deberetccetus  pon-  cam,  in  anledictis  expressam,  id  perficere 

tificum,  ac  cuiUbet  illos  prohibere  volenti  id  nequeunt    sine    adminiculo  Scripturarum, 

respondere,  quod  dixit  Moyses  ad  Josue*:  ad  quarum  praeclaram  intelligentiam  per- 

Quid,  inquit,  wmularis  pro  me?  Quis  det  venire  non  possunt  nisi  per  studium  sapien- 

ut  omnis  populus  prophetet,et  det  eis  Deus  tiale,  quod  consistit  in  legendo,  meditando, 

spiritum  suwn ?  Qua.md'm  ergo  hujusmodi  orando,  contemplando,  audiendo,  referendo, 

pauperes  leges  divinas  custodiunt,  et  evan-  praedicando,  ideo  recte  competit  ejusmodi 

gelica  consiUa  servant,  qua?  promiserunt,  et  studii   spirituaUs    operatio  septiformis.   Et 

saluti  animarum  intendunt,  et  sanctse  matri  quia  difficuUas  hujus  studii  tolum  hominem 

Ecclesiae  humiUter  snbsunt,  si  quis  eos  repu-  requirit,  juxta  quod  designatum  est  in  Exo- 

diandos  censeat  velut  pseudo-praedicatores  do,  ubi  prsecepit  Dominus  ^  quod  vectes 

et  seductores ,  et  gyrovagos,  et  penetrantes  quibus  ferenda  esset  arca  semper  essent  in 

domos;  subjacere  debetjustae  damnationis  circuUs  :  quod    exponens  Gregorius  ait  *  : 

judicio,  tanquam  ecclesiasticae  auctoritatis  «  Qui  ad  officium  praedicaUonis  excubant,  a 

contemptor,   fraternae  gratia}  invidus,   et  leclionis  studionunquamrecedant ;  ignomi- 

evangelicae  veritatis  impugnator.  niosum  est  enim,  si  tunc  quis  quaerit  discere, 

Demum   ut   via  praecludatur  erroribus,  cum  debet  quaestiones  enodare  :  »  ideo  qui 

respondendum  est   caviUationibus  quibus-  huic  studio   sepliformi   soUicite  intendunt, 

dam  magis  apparenUbus,  quibus  calumuia-  qniamagis  estsubUme  in  se,  difficile  menti, 

tor  hic  pauperum  vitam  ipsorum  in  hac  expediens  Ecclesiae,  et  necessarium  plebi, 

extrema  sui  operis  parte  depravare   moU-  etiamsi   non    laborent  operibus  manuum, 

tur,  videUcet  propter  defectum  laboris  ma-  digni  tameu  sunt  ab  Ecclesia  ut  sustenten- 

nuum,abdicaUonem  bonorumcommunium,  tur,  secundum  illud  Deuteronomii  ^  :  Non 

etmendicationemeleemosynarum.Namexeo  Ugahis  os  bovis  triturantis  in  area  fruges 

quod  Apostolus  ad  Thessalonicenses  quibus-  tuas.  Glossa  :  «  Victum  non  subtrahes  prae- 

dam  praecepit^  ut  cum silentio  panem  suum  dicatori,  ut  vacet  orationi  et  praedicationi.  » 

manibus  operando  manducent ,  et  hujus-  Et  aUa  Glossa  ibidem  :  «  Occupati  in  doctri- 

modi  pauperes  manualiter  nonlaborant,  ideo  na,  non  possunt  sibi  providere  necessaria.  » 

ipsos  nilitur  redarguere  et  de  otiositate  vUae,  Ex  quibus  breviler  constat ,  quod  studium 

et  de  mandati  ApostoU  transgressione.  Ad  sapienUse,    cum   vigilantia  praedicationis, 

quod  nos  e  contrario  respondemus ,  quod,  manualem  laborem  plene  recompensat.  Huic 

sicutpatet  ex  textu,  non  praecipit  Apostolus  et  sacer  Ambrosius  consonat  super  iUud  Lu- 

laborem    manualem  omnibus  generaUter,  cae  *  :  iMaria  optimam  partem  elegit ,  di- 

quia  tuncomnes  qui  non  vacant  laboriUis  cens  ^  :  «Nec  arguas  eos  otiosos,  et  judices, 

hujusmodi,  essent  in    statu   damnationis,  quos  videas  studeresapieutiae:hanc  enim  (a) 

inter  quos  et  ipse  calumniator  seipsum  in-  cohabitantem  Salomon  [b)  pacificus  acquisi- 

volvit;  sed  quibusdam  dumtaxat  otiose,  cu-  vit.   »    Deuique    ApostoU    uon  putaverunt 

riose  et  inquiete  viventibus,  opus  manuum  optimum  ^  relinquere  verbum  Dei,  et  mini- 

imponit  et  imperat,  ne  blanditiis  adulatio-  strare  mensis.  Huic  etiam  concordat  Hiero- 


num  et  turpi  quaestu  victum  sibiconquirant, 

'  Num.,  XI,  ^.d.  —  2  II  Thess.,  Jll,  12.  —  ^  Exod., 
XXV,  13.  —  *  Greg.,  Pastor.,  part.  II,  c.  \i.  —  =  Deut.,  {a)  Suppl.  sibi,  ut  apud  Ambros.  —  (b)  Uem  ille. 


XXV,    i.  —  6  luc,  X,   42.  —  '  Ambros.,  in  Luc, 
'  Num.,  XI,  ".9.  —  2  II  Thess.,  Jii,  12.  —  ^  Exod.,      '''^-  ^'"'  "'  ^^-  ~  "  ^^^■>  ^'^>  -' 


510 


APOLOGI^  PAUPERUM 


nymiis  *  :  «  Si  autem  fiscellam  junco  texe- 
rem ,  aut  palmarum  folia  complicarem,  ut 
in  sudore  vullus  mei  comederem  pauem, 
et  ventris  opus  soUicita  mente  tractarem, 
nuUus  morderet,  nemo  reprehenderet :  nunc 
autem  quia,  juxla   Salvatoris  sententiam, 
operari  volo  cibum  qui  non  perit ,  falsarius 
vocor.  »  Ad  idem  quoque  facit  quod  super 
illud  Psalmi  *  :  Defecerunt  oculi  mei ,  dicit 
Augustinus  '  :  «  Non  est  oliosus,  qui  tan- 
tum  verbo  Dei  studet,  nec  pluris  est  qui  ex- 
tra  operatur,  quam  qui  studium  cognoscen- 
dae  veritatis  exercet.   Ipsa  etiam  sapientia 
maximum  liabet  opus',  et  antefertur  Maria, 
quse  audiebat,  Marlhae  quse  ministrabat.  » 
Haec  Augustinus.  Cui  etiam  concordat  An- 
selmus  *  in  libro  de  Similitudinibus,  ita  di- 
cens :«  Tres  sunthominum  ordines,  orantes, 
agricultores  et  defensores,  quos  ad  diversa 
ofQcia  Deus  in  hoc  mundo  disposuit :  »  mo- 
nachos,  ut  pro  aliis  orent,  et  lacte  praedica- 
tionis  enutriant;    agricultores,  ut  de  suo 
labore  ipsi  et  alii  vivant ;  milites,  ut  utrosque 
defendant.  Si  igitur  nobilius  est  opus  mona- 
chorum,  quam  agricultorum ,  seu  militum, 
et  illi  officiis  suis  intendentes  stipendia  sua 
juste  merentur,  multo  magis  et  hiquioran- 
do  Deo  assistunt,  et  ad  proximos  prsedican- 
do  condescendunt.  Nec  his  obstat  Augusli- 
nus  in  libro  de  Opere  monachorum,  cum  ibi 
loquatur  contra  quosdam  hsereticos  princi- 
paliter,  qui  vocabantur  Euchitae ,  asserentes 
monachis  non    licere ,   sustentandae    vitse 
causa ,  aliquid  operari ,  male  intelligentes 
Evangelium  Christi,  quos  sacer  Doctor  per 
Apostoli  documenta  convincit.  Simul  etiam 
arguit  monachos  illos,  qui  cum  pro  majori 
parte  essent  laici,  nec  praedicationi ,  nec  sa- 
luti  animarum  intenderent ,  non  tamen  vo- 
lebant  corporaliter  operari,   et  quanquam 
fuissentinsajculo  laboriosi  et  pauperes,  jam 
professi  monasticam  vitam,  ab  aliis  sumptus 
accipere  non  solum  licitum  sibi,  sed  etiam 

'  Hieronym.,  Prolog.,  in  Job,  col.  m.  38.  —  *  Psal. 
cxviii,  82.  —  3  August.  —  *  Imo  Eadmer.,  de 
Anselrn.  similit,,  c.  127,  al.  126.  —  ^  Aug.,  de  Opere 


debitum  es.se  censebant.  Conlra  quos  Augu- 
stinus  '" :  «  Isti ,  »  inquit,  «  fratres   temere 
sibi  arrogant ,  quantum  aestimo,  ut  hujus- 
modi  habeant    potestatem.  Si  evangelistae 
sunt ,  fateor,  habent,  si  ministri  altaris,  si 
dispensatores  sacramentorum,  si  saltem  ali- 
quid   habebant  in  saeculo,   quo  facile  sine 
artificio  sustentarent  hanc  vilam,  quod  indi- 
gentibus  dispertiti  sunt,  credenda  est  eorum 
infirmitas  et  ferenda.  »  Haec  Augustinus. 
Ex  quibus  coUigitur  quod  quatuor  generi- 
bus  hominum  digne  et  justfe  competit  ab 
aUis  pasci,  quanquam  propriis  manibus  pos- 
sint  laborare,  scilicet  qui  alios  pascunt  vel 
verbo  et  doctrina,  vel  altaris  viatico,  vel  di- 
vinorum  dispensatione  sacramentorum,  vel 
suarum  distributione  facultalum.  S^cundum 
haec  igitur  illi ,  quibus  aliqua  praedictarum 
conditionum    competit,  digni  sunt  ut  de 
Evangelio  vivant ;  illi  vero  quibus  plures, 
digniores  existunt ;  quibus  autem  omnes,  ut- 
pote  qui  praedicant,  celebrant,  confessiones 
audiunt,  et  temporalium  affluentiam  con- 
tempserunt,  maxime  digni  esse  probantur. 
Quibus  vero  omnes  desunt,  et  validi  sunt,  et 
pauperes ,  ne  otiosi  et  infructuosi  sint  sibi, 
et  onerosi  Ecclesiae,  juxta  sententiam  Au- 
gustini  laborare  tenentur,  nisi  per  hoc  excu- 
sentur ,  quod  eis ,  qui  praefatas  conditiones 
habent,  deserviunt  et  assistunt,  et  ideo  cum 
eis  sustentari  merentur,  juxta  quod  myste- 
rialiter  designatur  in  Job,  ubi  dicitur  *  quod 
boves  arabant,  et  asinae  pascebantur  juxta 
eos,   illaque  astruitur  lege  sancitum,  qua 
strenuus  pugnatorille,  Davidvidelicet,  juste 
decrevit  ',  quod  cequa  portio  esset  descen- 
dentium  ad  prcelium,  et  remanentium  ad 
sarcinas.  Porro  si  aliqui,  quantumlibet  idio- 
tae  ac  simplices ,  tantae  sunt  devotionis  in 
prece ,  tantse  districtionis  in  vita,  et  tantae 
aedificationis  in  populo,  quod  aeque  fructifi- 
cent  solo  exemplo,  quantum  alii  exemplo  et 
verbo,  excusant  eos  merita  vitae,  etiamsi  de- 
sint  verba  doctrinae.  Haec  autem  diximus, 


Monach.,  c.  XX,  n.  24,  25.  —  •  Job,  i,  14. 
XXX,  24. 


7  I  Reg., 


RESPONSIONIS  QUARTiE  CAPUT  III.  5H 

non  quia  otiosos  aut  otiura  approbemus  ,  iionlaude,  sed  vituperio  digna,  quasi  extre- 

cum  polius  castigandos  hujusmodi ,  et  ad  mum,  non  medium  teneat,  dum  ab  omni 

opera  compellendos  censeamus;   sed  quia  concubitU;»  sive  illicito,  sive  concesso,  se  tam 

propter  difficultatem  studii  spiritualis,  quod  mente,  quam  carne  sequestrat.  Quapropter 

requirit  hominem  totum ,  et  propter  debili-  diligens  considerator  advertat,  quod  sicut 

tatem  corporum,  et  inexperientiam  artium  aliud  est  medium  pudicitiaeconjugalis,  aliud 

niechanicarum,  rarus  invenitur,  aut  nuUus,  sanctimoniae  virginalis,  sic  et  aliud  largita- 

qui  more  ApostoU  Pauli  manuali  labori,  et  tis  politicae,  aliud  paupertatis  evangehcae. 

sapientiae  studio  septiformi,efficaciterpossit  Largitas  namque  pohtica,  quia  circa  mun- 

intendere.  Et  ideo  compellere  homines  huic  dana  versalur,  possessionum  terrenarum  ne- 

studioaptos  ad  opera  manuaha,  non  est  aliud  quaquam  suadet  abrenuntiationem  a  Christo 

quam  a  sapientia  revocare,  et  filiis  Israel,  consultam ,,  sed  potius  bonorum  juste  pos- 

instar  Phiiistiim  ,    divinorum   eloquiorum  sessorum  dilectionem  moderatam,  et  dispen- 

arma  praeripere,  vel  more  Pharaonis  operi-  sationem  largam  et  piara.  Propter  dilectio- 

bus  duris  luti  et  lateris,  jugoque  servitutis  nis  raoderantiam  dicit  Salomon  in  Prover- 

importabilis  violenteroppressos,abingressu  6zis,  in  persona  viri  politici  ^:  Duo  rogavi 

rehgionis  retrahere ,  et  ad  egressum  incita-  te ,  ne  deneges  mihi ,  mendicitatem  et  divi- 

re,  quemadmodum  insinuatur  in  Exodo  per  tias  ne  dederis  mihi,  sed  tantum  victui  meo 

hoc  quod  Pharao  dixit  *  :  Quare,  Moyses  et  tribue  necessaria;  volens  in  hoc  ostendere, 

Aaron,    sollicitatis  populmn  ab  operibiis  quod  virtus  poUlica  tenet  raediiim,  et  fagit 

suis?  Ite  ad  onera  vesira.  Ubi  Glossa  sacri  extrema.Propterdispensationispietatemdicit 

Ambrosii  :  «  Ilodie  si  Moyses  et  Aaron,  id  inEcc/eszas/epropersonarectorisEcclesiae*: 

est,  propheticus  et  sacerdotalis  serrao,  ali-  Utilior  est  sapientia  cum  divitiis ,  et  magis 

quem  soUicitet  ad  servitium  Dei,  exire  de  prodest  videntibus  solem.  Quod  ideo  dictum 

saeculo,  renuntiare  omnibus,  attendere  legi  est,  quia  pastor  sapiens  etiam  absque  divitiis 

et  verbo  Dei,  conlinuo  audiet  unanimes  utUiter  pascit,  dum  gregem  aedificat  exem- 

etiam  amicos   Pharaonis  dicentes  :  Videte  plo  et  verbo ;  sed  cum  pia  dispensatione  di- 

quomodoseducunt  homines,qualiterperver-  vitiarum  pascit  utUius,  dum  verbo,  exem- 

tunt  adolescentes ,  ne  laborent,  ne  militent,  plo,  ettemporali  subsidio  gregi  providet  sibi 

ne  agant  aliquid  quod  eis  prosit;  relictis  re-  commisso.  Et  hoc  cst,  quod  Canon  dicit  * : 

bus  necessariis,  ineptias  sectantur  et  otium,  «  Expedit  facultates  Ecclesiae   possideri.  » 

laborare  nolunt,  et  otii  occasiones  requi-  Propterea  Ecclesiastes  praefato  verbo  paulo 

runt.  »  Haic  Glossa ,  qua  hostis  pauperum  ante  praemittit ' :  Ne  dicas :  quid  putas  cau- 

dolus  patenter  detegitur,  quod  non,  sicut  sce  est,  quod  prceterita  tempora  fuerunt  me- 

Christi  discipulus,  ad  exercitia  virtutum  co-  liora  quam  nunc  sunt?  stulta  est  enim  hu- 

natur  erigere,  sed  ,  tanquam  amicus  Pha-  jusmodi  interrogatio.  In  quo  arguit  haereti- 

raonis,  spirituales  Israel  fUios  impugnare.  corumstultitiam,approbantiumEcclesiaesta- 

Alio  quoque  modo  calumniator  hic  pau-  tum  antequam  a  principibus  dotaretur,  et 

perum  statum  ipsorum  depravare  contendit,  reprobantium  poslquam  dotata  est.  Quibus 

pro  eo  quod  nihU  sibi  retinent  in  proprio,  respondet,  quod  utilior  est  sapientia  cum 

vel  communi,  quo  non  videntur  virtutis  te-  divitiis^  hoc  est,  reipublicae  sanclae  matris 

nere  mediura,   sed  vitiositatis  extreraum  ,  Ecclesiaeraagis  expedienspropter  variascon- 

cum  dicat  Ambrosius,  quod  non  sunt  eifun-  ditiones,  necessitates,  inlirmitates,  et  cora- 

dendae  opes,  sed  dispensandae.  Verura  consi-  raoditates  rauUiforraiuraCliristi  fideliumcon- 

miU  ratione  posset  sancta  virginitas  ostendi  ^       ,^               .      ._       ,u  ^  .7 ,      .      , 

^                               °  12.  —  *  Caus,  XV,  q.  d,  c.  13,  ei  hb.  de  Vit.  contempl. 

»  Exod.,  V,  4.  —  >  Prov.,  XXX,  8.  —  ^  Eccle.,  vii,  —  b  Eccie.,  vri,  U. 


512                                              APOLOCiLE  PALWJ\UM 

gregatorum  intra  ecclesiastic.am  unitatem,  alimenta  et  quibus  tegamur,  his  contenti  si- 

instar  diversitatis  animalium  intra  arcain  miis.   llabentes,  inqnit,    non  quantum  ad 

Noe,  qnibus  ipse  praelatus  soliicitam  cnrani  proprietateni  dominii,,  sed  quantum  ad  fa- 

exhibens,  de  pastu  necessario  providere  de-  cultatem  utendi,  per  quem  modum  habcre 

bet  pro  loco  et  tempore,  juxta  dictamen  hu"-  dicimur  omne  quo  utimur,  etsi  non  sit  nobis 

gitatis  politicae  modum  servando  in  dispen-  proprium,  sed  gratis  aliunde  collatum.  Hunc 

satione.  Propter  quod  et  in  Agathensi  con-  modum  paupertatis,  tanquam  medium  vir- 

ciho  *  prohibentur  hujusmodi,  ne  res  Eccle-  tuosum,  mediator  Dei  et  hominum,  Deique 

siae  sibi  creditas  ahenare  pra^sumant,  ibique  virtus  et  sapientia  Cliristus  in  sfeipso  mons- 

conceditur  dispensationis  medium,  sed  inter-  travit,  qui,  sicut  dicit  Hieronymus  ad  Nepo- 

dicitur  dihpidationis  extremum.  Evangelica  tianura  *,  «  alieno  cibo  vescebatur. »  Hunc  et 

vero  paupertas,  pro  eo  quod  ad  a^terna  spi-  Paulus  apostolus,  imitator  ipsius  praecipuus, 

ritum  sublevat,  tanquam  ea,  quae  in  coeUs  secutus  est,  in  cujus  laudibus  dicit  Chry- 

totaliter  thesaurizat,  perfecte  ipsam  profi-  sostomus,  quod  nihil  habet  (a)  nisi  corpus. 

tenti  suadet  omnibus  temporalibus  debere  Sed  eliam  inhocexemplum  sealiispraebuit, 

nudari,  quoad  affectum  atque  dominium ,  et  cum  ait  ^ :  Imitatores  mei  estote,  sicut  et  ego 

arcta  sustentatione  necessitatis  esse  conten-  ChristL  Igitur  hunc  vivendi  modum  tan- 

tum,  quantum  ad  usum.  Et  hic  est  ipsius  quam  a  medio  virtutis  recedentem  arguere, 

modus  sive  medietas,  quod  sic  relinquat  do-  nihil  aliud  est ,  quam  Magistrum  veritatis 

minium,  quod  non  rejiciat  usum  :  sic  reci-  atque  virtutis  de  excessu  vitioso  culpare. 

piat  usum,  quod  non  reservet  dominium :  Propter  quod  diligenter  oportet  advertere, 

sic  arctitudinem  usus  reservet,,  quod  susten-  quod  sicut  alio  et  alio  modo  tenetur  mediura 

tationem  naturoe  non  devitet :  sic  necessitati  a  virtute  politica,  et  purgatoria,  et  animi 

subveniat,,  quob  ab  arctitudine  non  recedat.  jam  purgati ;  sic  etiam  difformiter  medium 

Igitur  propter  universalem    abdicationem  tenent  civiliter  largus  ex  rectitudine  virtu- 

possessionis,  etdepositionemaffectusterreni,  tis,  et  Christi  formiter  egenus  in  latitudine 

in  persona  hujusmodi  pauperis  dicit  Sponsa  paupertatis.  Et  jhoc  est,  quod  in  auctoritate 

iu  Canticis^:  Expoliavi  me  tunica  mea,  quo-  praemissa  Ambrosius  Doctor  sacer  insinuat, 

modo  incluar  illa  ?  Lavi  pedes  meos,  quo-  quam  calumniator  consueto  more  truncatam 

modo  inquinabo  illos?  Ubi  Glossa:  «Recepta  allegat.  «  Caeterum,  »  inquit  %  «  non  vult 

solIicitudinetemporaliumsubsidiorum,quan-  Dominus  simul  effundi  opes,  sed  dispen- 

tumlibet  eximius  Doctor  difficile  vitat  pecca-  sari ;  »  in  quo  explicat  modum  largitatis  po- 

tum.  »  Et  de  abdieatione  hujusmodi,  Hiero-  liticae.  Sed  ne  quis  ex  hoc  crederet,  quod 

nymus  ad  Lucmium  ^ :  «  Seipsum  Deo  offerre,  modum  paupertatis  evangelicae  non  appro- 

Christianorum  et  Apostolorum  est,  qui  duo  baret_,  immediate  subjungit^:  «  Nisi  forte, 

cum  vidua  paupertatis  suee  in  gazophylacium  ut  Elisaeus  boves  suos  occidit^  et  pavit  pau- 

aera  mittentes^  totum  censum  quem  habue-  peres,  ex  eo  quidem  habuit,  ut  nulla  cura 

rant  Domino  tradiderunt,  et  merentur  au-  teneretur  doraestica,  sed  relictis  omnibus, 

dire  * :  Sedebitis  super  sedes  duodecim,  ju-  in  disciphnam  se  propheticam  daret.  »  Haec 

dicantes  duodecim  tribus  Israel.  »  Propter  Ambrosius  addidit,  quod  ut  (6)  evangelicam 

arctitudinem  vero  sustentationis,  quantum  paupertatem  sublimiter  extoUeret;  quae  iste 

ad  usum,  in  persona  hujusmodi  pauperum,  dolose  subticuit,  quatenus  profitentes  sub- 

dicit  Apostolus  ad  Timotheum  ^ :  Habentes  dole  impugnaret.  Nequaquam  igitur  hujus- 

»  Conc.   Agath.,  c    7,  apud  Labb.,  an.  5G6.   ~  "  ^^Hieron.,  ad  Nepotian.,  epist    ii    col.  m.  17.  - 

'  Cant.,  V,  3.  -  3  Hieron.,  ad  Lucinium,  epist.  xxxm,  '  '  C°''->  iv,  1.  -  *  Ambros.  -     Ibid. 

col.  ui.  248.  —  4  Matth.,  xix,  28.  —  M  Tim.^  vi,  8.  (a)  Leg.  haberet.  —  (6)  Iteni  quibus,  vel  ideo  ut. 


RESPONSIONIS  QUARTiE  CAPUT  111.  513 

modi  pauperes  possunt  rationabiliter  argui,  dam  proveniens  ex  perversitate,  qusedam  ex 

quod  discrimini  se  committant,  acper  hoc^  pusillanimitate.  Ex perversitate  venit,  quan- 

qucd  homicidse  sint  sui,  vel  tentatores  Dei.  do  habet  increduUtatem,  vel  desperationem 

Si   enim  sufficientiam  victus  quantum  ad  annexam,  utpote  cum  quis  de  Deo  diffidit 

usum  opportunum  respuerent,  utique  seip-  vel  quia  non  credit  Deum  curare  humana , 

sos  necarent ;  nunc  autem  sic  recusant  pos-  tanquara  infidelis ,  vel  quia  existimat  se  de- 

sessionis  dominium,  quod  sustentationis  ne-  relictum  a  Deo,  propter  peccata  sua    tan- 

cessariae  non  abjiciunt  usum :  sic  se  commit-  quam  desperatus.  Et  talis  diffidentia ,  et  sol- 

tunt  divinae  providentiae,  ut  viam  non  sper-  Hcitudo  procedens  ex  ipsa,  omnibus  prohi- 

nant  provisionis  humanae,  quominus  susten-  betur ;  et  confidentia,  illi  opposita ,  cunctis 

tari  valeant,  vel  de  his  quae  gratis  offerun-  praecipitur.  Diffidentia  autem  ex  pusillani- 

tur,  vel  de  his  quae  mendicantur  humiliter,  mitate  proveniens,  est,  quae  habet  annexam 

vel  de  his  quae  per  laboritium  conquiruntur.  remissionem  amoris  di vini ,  et  intensionem 

His  enim  modis  vixerunt  hactenus  hujus-  timoris  humani;  et  hoc  stare  potest  cum 

modi  pauperes  in  magna  multitudine  sexa-  charitate  imperfecta,  non  cum  perfecta;  et 

ginta  annis ,  et  amplius,  per  operis  exhibi-  ideo  haec  pusillanimitatis  diffidentia ,  et  sol- 

tionem  adeo  in  eis  divino  impleto  promisso,  licitudo  ex  ipsa  provenlens,  evangelicis  et 

quod  nullus  eorum,  cujus  ad  nos  fama  per-  perfectis  viris  inhibetur,  et  confidentia  eidem 

venit,  ob  defectum  vestitus,  vel  victuS;,  mor-  opposita  a  perfectionis  magistro  injungitur, 

tis  periculum  incurrit.  Abscedat  igitur  diffi-  quatenus  praedicatores  veritatis  algorem  pu- 

dentia  a  prsedicatoribus  veritatis,  perfectis-  sillaniraitatis  sollicitantis  pro  cibo  refugiant, 

que  Christi  discipuhs,  cum  eis  repromittatur  et  ardorem  charitatis  confidentis  de  Deo  cum 

a  Domino  sufficientia  victus,  dicaturque  eis  * :  promptitudine  ad  perferendum  paupertatis 

Nolite  sollkiti  esse  animce  vestrce,  quid  man-  incomraoda  constanter  assumant.  Ad  hanc 

ducetis;  T^T<ed^ia.iuTque  e\s,  ne  quid  tollant  quidem  confidentiam,  in  libro  De  Eleemo- 

in  via,  nisi  virgam  tantum,  ut  habetur  in  syna,  Augustinus  invitat:  «  Metuis,  »  in- 

Marco  *.  Super  quem  locum  dicit  Beda  ^ :  quit  *, «  ne  patrimonium  tuum  forte  deficiat, 

«  Tanta  debet  esse  praedicatori  (a)  fidiicia  in  si  ex  eo  operari  largiter  coeperis?  Quando 

Deo,  utpraesentisvitaesumptusquamvisnon  enim  factum  est,  ut  justo  possent  deesse 

provideat,  tamen  sibi  hos  non  deesse  certis-  subsidia,  cum  scriptum  sit  ^ :  Non  occidet  (b) 

sime  sciat;  ne,  dum  mensejus  occupatur  ad  Deus  fame  animam  justi  ?  Elias  in  solitu- 

temporalia ,  minus  aliis  provideat  aeterna.  »  dine  ministrantibus  corvis  pascitur ;  DanieU 

Hoc  verbum  totius  confidentiae  tam  expres-  in  lacu^  ad  leonum  praedam,  jussu  reo^is  in- 

sum  calumniator  pervertere  niUtur,  ut  sic  cluso,  prandium  divinitus  apportatur  :  et 

illud  exponat,  quamvis  non  provideat,  id  Umemus  ne  operanti,  et  Deum  timenti,  desit 

est,  terapus  providendi  non  habeat :  quasi  aUmentum,  cum  ipse  in  Evangelio,  ad  ex- 

non  debeat  de  sufficientia  victus  confiden-  probrationem  iUorum,  quorum  mens  dubia 

tiam  habere,  nisi  quando  non  potest  aliud  est,  et  fides  parva,  contestetur,  et  dicat  ®; 

agere,  ad  quod  non  tantura  praedicator  veri-  Aspicite  volatHia  cceli,  quoniam  non  semi^ 

tatis,  imo  quantumcumque  imperfectus  chris-  nant,  neque  metunt,  nec  colligunt  in  horrea, 

tianus  astringitur.  Propter  quod,  ut  oamis  et  Fater  vester  ccelestis  yascit  illal  Yolucres 

calumniandi  occasio  toUatur  e  medio ,  intel-  Deus  pascit,  et  quibus  nullus  divinae  rei  sen- 

ligendum,  quod  duplex  diffidentia  est,  quae-  sus  inest,  eis  nec  cibus ,  nec  potus  deest;  tu 

Christiano ,  tu  Dei  servo ,  tu  operibus  bonis 

*  Luc.,  XII,  11.  —  '  Marc,  vi,  8.  —  *  Bed.,  in  Marc, 

lib.  1.  c.  24.  ~  »  Aug.  —  s  Prov.,  x,  3.  —  «  Luc,  (o)   lia  apud  Bed.   Ccet.  edit.  pr£edicatoribu3.  — 

XII,  24.  (6)  Vulg.  affliget. 

TOM.  XIV.  33 


5ii                                               APOLOGIi^  PAUPERUM 

dedito,  tu  Dominosuo  charo,  aliquid  existi-  telligendura  est,  quod  quintuplex  est  men-    Mendi- 

mas  defuturura?  An  pulas,  quia  qui  Chris-  dicitalis  dillerentia,  origine,  modo,  ac  effi-  difflre'- 

tuni  pascit,  a  Christo  ipse  uon  pascetur?  Aut  cacia,  a  se  invicera  separata  (a).  Priraa  est  Jjfp|'^°'°' 

eis  terrena  deerunt ,  quibus  divina  et  cceles-  quain  parit  {b)  calaraitas,  et  haec  est  in  per- 

tia  tribuuntur?  Unde  haic  incredula  cogila-  sonis  raiserabilibus  et  egenis,  annexura  ha- 

tio,  unde  impia  et  sacrilega  ista  raetlitalio?  »  bens  pajnalera  cruciatura  :  cura  raerito,  cum 

Ilasc  Auguslinus.  «  Quid  facit  in  dorao  Dei  fit  cura  patientia,  qualis  fuit  raendicitas  La- 

tam  perfidura  pectus?    Quitl,  qui  Christo  zari  ulcerosi  et  paupcris,  jacentis  ante  ja- 

oraniuo  non  credit ,  appellatur  et  dicitur  nuani  divitis  epulonis ;  vel  cura  peccato,  si 

Christianus?  Pharisa^i  magis  tibi  congruit  fit  cura.  irapatientia.   Et  hanc  iraprecatur 

nomen.  Nara  cura  in  Evangelio  de  faciendis  Propheta,  et  abhorrebat  sapiens  vir  in  per- 

eleemosynis  disputaret,  ut  et  nobis  araicos  sona  loquens  horainis  infirmi,  et  timentis 

de  terrenis  lucris  provida  operalione  facere-  per  egestatera  involuntariara  ad  impatien- 

mus,  qui  nos  postmotiura  in  ajterna  taber-  tiara  compelli.  Untle  postquara  praimisit  * : 

nacula  susciperent,  ficieUter  et  salubriter  Mendicitatem  ne  dederis  mihi^  subinngii : 

praemoneret,  addit  Scriptura  post  hoc  di-  ne  compulsus  egestate  furei%  et  perjuremno- 

cens  ^ :  Audiebant  Imc  omnia  Phariscei,  qui  men  Dei  mei.  Et  haec  est  proprie  dicta  men- 

erantavari,  et  deridebant  eum.  Quales  nunc  dicitas,  juxta  quod  dicit  Isidorus,  EfymoZo- 

sunt  in  Ecclesia,  quorum  quosdam  videmus,  giarum  '^ :  «  Mendicus  dictus  est  quasi  miniis 

quorum  praeclusae  aures,  et  corda  caecata,  habensunde  degat,  vel  quasi  manu  dicens 

nullum  de  spirituahbus  ac  salutaribus  mo-  necessitatem  suara.  »Secundaesl,quamparit 

nitis  kunen  admittunt ;  de  quibus  mirari  non  cupiditas,  et  hsec  est  in  pauperibus  simula- 

debemus,  quia  contemnant  in  talibus  servos,  tis,  habens  annexura  cruciatum  culpabilem, 

quando  a  tahbus  ipsura  Dorainura  videraus  quo  torquentur  omnes  avari  et  cupidi,  non 

esse  derisum  et  conteraptum.  »  Ad  quorura  tam  fame  corporalis  inediae,  quam  spiritua- 

confirraationem  exemplum  viduae  Sarepta-  Us  nequitiai  per  insatiabilem  avaritiae  vora- 

nai,  quae  pavit  Eliam,  consequenter  adjun-  citatem,  juxta  ihud  Job  '^ :  Attenuetur  fame 

git.  Quibus  etiam  consonat  ilhus  pauperculae  robur  ejus,  et  inedia  invadat  costas  illius. 

viduae  liberaUs  oblatio  ^  quoniam  quidquid  Et  hanc  dissuadet  Apostolus  ad  Thessaloni- 

habuit,  misit,  divino  meruit  ore  laudari.  censes  "^  :  Nullius  aliquid  desideretis;  Glos- 

Tertium  quoque  calumniandi  modum,  non  sa  :  «  Nedum  (c)  rogetis  vel  tollatis  :  »  in 

rainus  maUgnum  aUquo  praedictorum,  ca-  quo  desiderium  prohibet  cupiditatis  rei  alie- 

lumniator  hic  pauperum  assumere  nititur  nae,  et  peUtionem  ex  ipsa  venientem,  juxta 

ex  mendicaUone  eleemosynarura,  aUegaus  iUud  ad  Ephesios  * :  Quifurabatur^jam  non 

primo  contra  eam,  quod  non  sit  opus  vir-  furetur ;  magis  autem  laboret  manibus  suis 

tutis,  eo  quod  non  habet  annexum  spiri-  operando,  ut  habeat  unde  tribuat  necessita- 

tuale  solatium,  sed  poUus  poenalem  crucia-  tem  patienti.  Tertia  est  quam  parit  (d)  pi- 

tum,  ratione  cujus  Propheta  eam  impreca-  gritia,  et  haec  est  in  pauperibus  mendican- 

tur  filiis  impiorum,  cum  in  PsaUnis  dicit  ^ :  tibus  vaUdis  et  oUosis,   habens  annexum 

Nutantes  transferantur  fdii  ejus  et  mendi-  cum  cruciatu  solaUum ,  vitiosum  tamen  at- 

cent.Ei  sacri  Canones  mendicantem  clericum  que  phantasticum.  Studiosum  enim  refugieu- 

asserunt  infeUcem.  Ad  cujus  cavUlationis  et  tes  laborem,  et  otiosam  appetentes  vacatio- 

consimilium  repellendam  calumniam  ,  in-  nem,  fructuosam  quietem  perdunt,  et  per- 

1  Luc.,  XVI,  14.  —  =■  Luc,  xviii,  3  et  seq.  —  ^  Psai.  niciosam  fatigationem  incurrunt,  secundum 

cviii,  10.  —  *  Prov.,  XXX,  8,  9.  —  =■  Isid.,  EtymoL, 

Ub.X,  verbo  Mendicus.  —  «  Job,  xviil,  22.  —  '^  1  Thess.,  (a)  Cat.  edit.  desperata.  —  (6)  Item  petit,  ~  (c)  Item 

iVj  11.  _  8  Ephes.,  IV,  28.  Necdum.  —  (c?)  Item  petit. 


I 


RESPONSIONIS  QUARTiE  CAPUT  III.  515 

illud  Sapientis  ^  :  Desideria  occidimt  pi-  paupertatis  clecti,  ipsius  penuria  purgentur 

grum.-nolueruntenimquidquammanusejus'  a  criraine,  ipsius  erubescentia  humilientur 

operari.  Et  iterum  ^  :  Propter  frigus  piger  in  corde,  ipsius  parcimonia  castificentur  in 

arare  noluil;  mendicahit  ergo  egestate  [a),  carne,  ipsius  devotagratitudineconcilientur 

et  non  dahitur  ei.  Et  hsec  mendicitas  non  ad  proximum,  ipsius  condescensiva  beni- 

solum  lege  divina,  sedetiam  lege  civili  pro-  gnitate  configurentur  ad  Christum,  ipsius 

hibetur.  Et  ut  ab  hac  revocet  Apostolus,  la-  sublimi  celsitudine  sursum  agantur  in  Deum. 

borem  manualem  injungit,  ad  Thessaloni-  Quod  autem  paupertas  penuriosa  et  volun- 

censes,  cum  ait  ^ :  Audivimus  inter  vos  quos-  taria  hujusmodi  efficacias  habeat,  supra  de- 

dam  amhulare  inquiete,  nihil  operantes,  sed  claratum  est  per  sanctorum  auctoritates  de 

curiose  agentes;  his  autem^  gui  ejusmodi  laude  paupertatis,  tertise  responsionis  parti- 

sunt,  denuntiamus,  ut  cum  silentio  operan-  cula  postrema.  Quanquam  nullus  sane  in- 

tes  manducent  panem  suum.  Cujus  mandati  telligens  dubitare  queat,  quin  penuria  pur- 

Glossa  rationem  reddit,  dicens  :  «  Qui  ad  get,  erubescentia  humiliet,  parcimonia  ca- 

alienam  mensam  frequenter  accedit ,  otio  stificet,  gratitudo  accipientis  beneficium  be- 

deditus,  necesse  est  adulelur  pascenti  se.  »  nefactori  conciliet ,   condescensio  benigni- 

Quarta  est  quam  parit  industria,  et  haec  est  tati  (6)  configuret  ad  Christum ,  qui  cum 

in  pauperibus  studiosis ,  circa  disciplinam  dives  esset,  amore  nostrae  salutis  effici  voluit 

scholasticam  occupalis ,   habens  annexum  egenus  et  pauper,  et  (c)  celsitudo  pauper- 

cum  cruciatu  penuriae  solatium  veritatis  in-  tatis,  qua  qui&  omnia  calcat,  ipsum  [d)  cum 

ventae,  quae  adeo  mentes  generosas  oblectat,  omnibus  sursum  agat  in  Deum,  non  solum 

ut  multi  dies,  eerumnis  et  laboribus  pleni,  propter  spiritus  hbertatem,  verum  etiam 

jucQudi  videantur  etpauciprae  magnitudine  propter  experientiam  incommodorum,  quse 

dilectionis,  maluntque  ea  cum  rubore  men-  pauperes   comitantur,  cum   dicat    Grego- 

dicando  addiscere,   quam  delicate  vivendo'  rius'',  quod  «  mala,  quae  nos  hic  premunt 

ignorare  :  quod  in  pluribus  vidimus,  qui  ad  Deum  ire  compellunt.  »  Licet  autem  ava- 

cum  mendicando  didicerunt ,    postea  ma-  ris  sit  molesta  penuria,  et  superbis  erube- 

gnum  locum  in  Ecclesia  Dei  tenuerunt.  Et  scentia ,  et  lascivis  frugalitas,  et  indevotis 

de  talibus  Augustinus,  de  opere  Monacho-  actio  gratiarum,  et  infidelibus  conformitas 

rum,  dicit  *,  quod  «  eis  bona  opera  fidelium  ad  Christum,  et  desperatis  elevatio  mentis 

subsidiosupplendorumnecessariorumdeesse  in   Deum ,  vere   tamen  pauperibus    sola- 

non  debent,  cum  ad  erudiendum  animum  tium  est  penuriam  pati,  humilibus  despici, 

ita  vacant,  ut  corporalia  hujusmodi  opera  continentibus  castificari,   charitativis  con- 

ab  ipsis  geri  non  possint.  »  Quinta  estquam  ciliari    beneficio  ,    credentibus  configurari 

parit  justitia,  et   haec  est  in   pauperibus  Christo,  sperantibus  sequestrari  a  mundo, 

voluntariis ,    immunibus   ab   amore  tem-  et  jungi  Deo  aiterno.  Ad  quorum  omnium 

poralis  lucri,  et  torpore  temporalis  quietis,  confirmationem  hoc  sufficit,  quod  dicit  Gre- 

habens  annexum  cum  cruciatu  solatium  vir-  gorius  primo  Dialogorum  "  :  «  Sicut  su- 

tuosum  et  verutn,  pro  eo  quod  sic  mendi-  perbi  honoribus,  sic  plerumque  humilessua 

cantes,  solius  moventur  amore  paupertatis  despectione  gratulantur,  cumque  se  in  alie- 

extremce  :  quam  ideo  amplectuntur,  ut  libe-  nis  oculis  vilescere  sentiunt,  idcirco  gau- 

rius  sapientiae  vacent,  et  efficacius  ad  cul-  dent,  quia  hoc  judicium  confirmari  intelli- 

men  virtutis  attingant,  quatenus  in  camino  gunt,  quod  de  se  et  ipsi  habuerunt.  »  Quo- 

niam  igitur  huic  mendicitatis  modo  in  nau- 

'  Prov.,  XXI,  23.  —  ^  Ibid.,  xx,  4.  -  Ml  Thess.,  ^ 

III,  11-12.  -  *  Aug.,  de  Opere  Monach.,  xvii,  20.  —  (a)  Leg.  (Bstale.  -  (6)  Leg.  benignitatis  —  (c)  Ccet 

5  Greg.  —  « Id.,  Bialog.,  iib.  I,  c.  v.  edit.  deest  et.  —  {d)  Cwt.  edit.  et  seipsuui. 


516  APOLOrTl^ 

peribus  veris  et  humilibus  annexum  est 
cum  extrinseco  cruciatu  intrinsecuni  gau- 
diuni,  ideo  secundum  Chrysostomum  *  recle 
designatur  per  illum  caminum  iu  quem 
pueri  descendentes^  ne  statuam  auream  ado- 
rarent,  coelitus  irrorari  meruerunt.  IIujus- 
modi  spirituale  solatium,  quod  viri  carnales 
ignorant,  ejusque  laudatores,  Pharisaeorum 
more,  avari  derident,  muher  eximiaj  virtu- 
tis,  Paula  sciUcet,  experiri  cupiebat,  juxta 
quod  Hieronymus  sacer  in  ipsius  laudibus  % 
ob  hoc  ejusdem  desiderium  admirabile  prai- 
dicans,  ipsamque  coUaudans,  dicit,  quod 
«  hoc  habebat  voti,  ut  mendicans  pro  Chri- 
sto  moreretur,  et  unum  uummum  filiae  non 
rehnqueret^  et  in  funere  suo  aUena  sindone 
involveretur.  »  Nequaquam  igitur,  ut  ca- 
lumniator  astruere  nititur,  ea  sola  mendici- 
tas  approbabiUs  est,  quai  ex  mera  necessitate, 
vel  calamitate  procedit,  pro  eo,  quod  multo 
laudabihor  est  paupertas  voluntaria,  quam 
coacta  :  nisi  quis  ita  desipiat,  ut  in  operibus 
supererogationis ,  necessitatis  coactionem 
praeferatpromptiludini  voluntatis  :  quod  ita 
absurdum  est,  quemadmodum  si  passionibus 
martyrum  praeponat  quis  suspendia  (a)  la- 
tronum,  dum  martyres  voluntarie,  latrones 
involuntarie  patiuntur.  Porro  si  quis  astruere 
veUt  mendicitatem  non  esse  de  genere  ho- 
nestorumet  laudabilium,  quoniam  adipsam 
ex  inopia  rerum  et  exigenlia  naturae  com- 
peUimur,  consimiU  ratione  nec  martyrium 
sanctorum  fuit  perfectum),  nec  laudabile, 
quoniam  ad  iUud  perferendum  compelleban- 
tur  per  violentiam  improbam  raaUgnitatis 
alienae :  cum  etiam  magis  teneat  rationem 
voluntariae  paupertatis  penuria,  quam  pce- 
naUtas  passionis,  pro  eo  quod  illa  voluntarie 
assumitur,  et  voluntarie  perfertur;  haec  au- 
tem  aUunde  violenter  infligUur  (6),  quan- 
quam  voluntarie  perferatur.  Est  et  aUa  ca- 
vUlatio,  qua  nobiUs  et  Christo  Uomino  ac- 
cepta  mendicitas  calumniose  arguitur,  quasi 


»  Chrysost.  —  '  Hieron.,  ad  Eustoch.,  epist,  xxvii, 
col.  m.  229.  —  '  Act.,  xx,  33.  —  *  Hieron.,  ad  Nepo- 
iian.,  epist.  ii,  col.  ua.  19.  —  *  Aug.,  in  Psal.  ciii. 


PAUPERUM 

.  annexam  habeat  non  evangeUcam  beatilu- 
dinem,  sed  mentalem  imperfectionem,  cum 
in  Actibiis  Apostolorum  scribitur  *  :  Beatius 
est  mcifjis  dare,  quam  accipere.  Ex  quo  se- 
qui  videtur,  quod  beatiores  et  perfectiores 
essent  hujusmodi  pauperes,  si  essent  in  statu 
eleemosynas  dantium,  quam  sint  in  statu 
accipientium;  beatiores  utique,  si  essent  in 
statu  eorum,  qui  eleemosynas  UberaUter  of- 
ferunt,  quam  qui  petunt;  cum  dicat  Hie- 
ronymus  ad  Nepotianum  *  :  «  Nunquam 
petentes,  raro  accipiamus  rogati.  »  Et  Au- 
gustinus  *  :'  «  In  locuUs  habendis,  et  in  exi- 
genda  quodammodo  annona,  Christus  non 
petendo,  sed  praebendo  (c),  indigenUas  sus- 
cepit.  »  Ex  quibus  videtur  posse  inferri, 
quod  status  clericorum  praebendas  haben- 
tium  Christo  sit  similior,  et  perfectior,  statu 
mendicantium  pauperum.  Yerum  si  hujus- 
modi  ratiocinationis  fundamentum  vigilan- 
tius  discussum  fuerit,  magis  potest  ex  hoc 
oppositum,  quam  propositum  inferri.  Si 
enim  beatius  est  magis  dare,  quam  accipere, 
iUe  minime  beatus  est,  qui  bona  plurima  ac- 
cipit,  et  pauca  largitur.  Cum  igitur  omnia 
ecclesiastica,  sicut  dicit  Prosper  ^,  sint  «  vota 
fideUum,  preUa  peccatorum,  et  patrimonia 
pauperum, »  sequitur  quod  quicumque  red- 
ditus  ecclesiasticos  habet,  cum  longe  plus 
accipiat,  quam  aUis  largiatur,  magis  erit 
pingui  acceptione  miser^  quam  exili  dona- 
tione  beatus.  Et  e  contrario  verus  pauper, 
qui  omnia  propter  Christum  deserit,  et  dis- 
pergit  non  solum  quae  habuit,  sed  et  quae 
concupiscere  potuit,  et  paucis  et  modicis  est 
ad  sustentationem  naturae  contentus,  erit 
secundum  hanc  rationem  acceptione  parcis- 
sima  minime  miser,  et  donatione  largiflua 
maxime  beatus.  Cui  etiam  concordare  vide- 
tur  evangeUcus  textus,  qui  secundum  Chry- 
sostomum  habet  in  Graeco  ^  :  Beati  mendici, 
quoniam  ipsorum  est  regnum  codorum  :  ubi 
LaUnus  habet :  Beati  pauperes  spiritu.  Qui- 

conc.  III,  u.  11.  —  *  Prosp.,  de  Vit.  contempl.,  lib.  II, 
c.  IX.  —  '  Chrysost.,  in  Matth.,  hom.  xv,  n.  1. 

(a)  Ccet.  edit.  stipendia.  —  (6)  Item  intelligitur.  — 
(c)  AL  non  petenda,  sed  prsebenda. 


RESPONSIONIS  QUARTtE  CAPUT  III.  517 

bus  etiamconcordatsacer  Ambrosius  in  libro  perfecti,  quia  nec  Apostoli  a  perfectione  ex- 

De  officns  dicens  * :  a  Pauper  et  si  non  habet  ciderunt  in  hoc,  quod  sustentahantur  ab  aliis, 

unde  reddat  pecuniam,  reddit  gratiam.  In  nec  Christus  imperfectionis  magister  fuit , 

quo  certum  est,  quod  plus  reddat ,  quam  qui  perfectionis  evangelicae  doctores  ab  aliis 

acceperit.    Pecunia   enira    nummo    solvi-  sustentari  ordinavit,  et  hoc  in  seipso  per 

tur,  gratia  vero  nunquam  exinanitur  red-  exemplum  ostendit.UndeAugustinus,  super 

dendo  vacuatur   pecunia;   gratia  vero   et  iJlud  Psalmi  *  :  Qui  producit  in  montibus 

habendo  solvitur,  et  solvendo  retinetur.  »  fcenwn  *  :  «  Quare  voluit  egere  Dominus , 

Haec  Ambrosius.  Ex  quibus  est  evidens ,  nisi  ut  daret  montibus  exemplum ,  ut  pa- 

quod  praedictffi  (a)  veritatis  auctoritas  con-  rerent   fcenum ,    ne   contra  pluviam   ste- 

tra   evangelicos   pauperes  intorqueri   non  riles  redderentur?  »  Haec  Augustinus,  per 

potest.   Unde  et   Glossa  Bedae  ibidem  *  :  pluviam  dans  intelb"gi  doctrinam  qua  men- 

«  Non  illis  qui  relictis  omnibus  secuti  sunt  tes  erudiuntur ,  et  per  foenum  temporalia 

Dominum,  diviteseleemosynarios  praeponit;  quibus  corporalia  sustentantur.  Sane  ,  ut 

sed  illos  maxime  glorificat,  qui  cunctis  quae  omnis  calumniandi'materia  cesset,  intelli- 

possident  renuntiantes,  laborant  nihilomi-  gendum  est,  quod  quamvis  accipere  com- 

nus  operando  manibus,  ut  habeant  undetri-  paratum  ad  dare  de  genere  operis  minus  sit 

buant  necessitatem  patienti.  »  His  Cassianus  beatum  atque  perfectum,  potest  tamen  ex 

consonat '  :  «  Hac  est,  »  inquit,  «  impar-  superadjecta  circumstantia  esse  beatius  at- 

tientis  beatior  largitas,  quam  accipientis  pe-  que  perfectius,  videlicet  cum  quis  accipit 

cunia,  quae  non  de  reconditis  avaritiae  the-  extremae  paupertatis  amore,  secundura  sex 

sauris  impenditur,  sed  quae  de  fructibus  ope-  conditiones  superius  expressas,  in  quibus 

ris  proprii,  et  pio  sudore  profertur.  »  Ex  simul  junctis  integra  consistit  ipsius  perfec- 

quibus  habetur ,  quod  si  quis  cum  pauper-  tio,  non  solum  in  abdicatione  proprietatum, 

tate,  et  exercitio  studii  spiritualis,  labori  ma-  verum  etiam  in  acceptione  necessariorum, 

nuum  intendens,  seipsum  et  alios  pascit,  cura  videlicet  quis  mendicat  et  accipit,  ut 

imitator  effectus  apostoli  Pauli,  opus  agit  acceptione  penuriosa  purgetur,  verecunda 

majoris  supererogationis,  quam  qui  ab  aliis  humilietur,  attenuata  restringatur  ct  casti- 

subsidia  requirit,  et  accipit.  Et  ideo,  perfec-  getur,  grata  concilietur  ad  proximum,  con- 

tionis  omnis  amator  Franciscus  ad  laborem  descensiva  configuretur  ad  Christum,  fidu- 

manualem  sectatores  suos  et  filios  moderate  ciali  et  alta  sursum  agatur  in  Deum  :  quod 

ac  prudenter  inducit,  dum  ad  hoc  idoneos  quidem  excelientius  est,  quam  praebere  ali- 

informat,  et  excitat,  quod  sic  laborent,  quod  menta  pauperibus.   Unde  Hieronymus  ad 

refugiant  otium,  et  spiritum  non  extinguant.  Julianum  ^  :  «  Extniis  monasterium,  mul- 

Ad  quod,  quanquam  sit  perfectum  et  sanc-  tus  a  te  sanctorum  numerus  sustentatur ; 

tum,  universali  praecepto  astringere  noluit,  sed  melius  faceres,  si  et  ipse  sanctus  inter 

pro  eo  quod  hanc  celsitudinem  superero-  sanctos  numerareris.  »  Et  Bernardus  in  qua- 

gantis  perfeclionis  infirmitas  corporum,  cum  dam  Epistola  "^  :   «  Volo  te  amicum  esse 

tarditate  ingeniorum,  in  hominibus  nostri  pauperum,  magis  autem  imitatorem.   Hle 

temporis  non  admitlit.  Esto  igitur,  quod  hoc  gradus  est  proficientium ;  hic  perfectorum.  » 

modo  beatius  sit  dare,  quam  accipere,  secun-  Secundum  haec  igitur  perfectius  est  cum 

dum  imitationem  Apostoli ,  non  tamen  ex  Christo  egere,  et  eleemosynas  cum  accipiente 

hoc  potest  inferri,  quod  accipientes  sint  im-  accipere,  quam  sit  amicura  esse  pauperum, 

1   Atnbros.,  cle  Offi.,  lib.    II,   c.  xxv,  u.    127.  — 

'  Bed.  —  3  Joan.  Cassian,,  de  Instit.  Monaclu,  lib.  X,  c°!'  "^-  ^'"^-   ~  "^  Bemard.,  ad  fratrem   Willelmi; 

c.  XIX.  —  *  Psal.  cxLvi,  8.  —  *  Aiig.,  Enarr  in  Psal.  ^-P^^^-  '^"'>  °'  ^' 

CXLVI,  n.  17,  —  *  Hieion.,  ad  Julian.,  epist.  xxxiv,  (a)  Ca;t.  edit.  praedicta. 


518  APOLOGliE 

ipsos  pauperes  suslentare.  Quod  ergo  dicit 
Hieronymus  ad  Nepotianum  *,  quod  nun- 
quam  petentes  debemus  accipere,  intelligen- 
dum  est,  quod  loquitur  Nepotiauo  clerico, 
pro  his  clericis  qui  sufficientem  habent  vic- 
tum  de  bonis  Ecclesise,  qui  etiam  nondum 
conscenderant  ad  celsitudinem  paupertatis 
extremse.  Et  his,  cum  habeant  unde  vivant, 
nec  veUnt  egere  (a) ,  turpe  est  accipere, 
turpius  petere.  Et  quia  hujusmodi  perso- 
nis,  nisi  studii  causa,  turpe  est  raendicare, 
ideo  statutum   fuit  in  Carthaginensi  con- 
cilio  %   quod   clericus    pauper  victum  et 
vestitum  artificiolo  quaereret.  Et  quia  dif- 
ficile  erat  eos  ad  hujusmodi  labores  com- 
pellere,  ideo  statutum  est,  sicut  patet  de 
Consecratione,  distinctione  1  ^,  quod  a  nulla 
ecclesia  dedicetur,  nisi  prius  dotata  fuerit,  » 
ob  hoc  videhcet,  ut  clerici  in  ea  ministrantes 
habeant  unde  sustentari  possint.  Simul  etiam 
per  nova  jura  introductum  est,  ut  clerici 
sine  tituhs  non  debeant  ordinari  ;•  quod  si 
ordinati  fiierint,  ab  ordinatoribus  sustenten- 
tur.  Quse  quidem  jura  certum  estnullatenus 
eos  astringere;,  qui  pro  Christi  nomine  vi- 
vere  devoverunt  in  extrema  paupertate,  con- 
currenlibus  in  hoc  ipsum  auctoritate  summi 
Pontificis  et  attestatione  evangehcae  veritatis. 
Quahter  autem  verbum  Augustini,  quo  dixit 
Chiistum  non  petendO;,  sed  preebendo  indi- 
gentiam  suscepisse,  intelhgi  debeat,  ipsemet 
aperit,  cum  subsequenter  adjungit  exempla 
de  Christo,  EUa,  Zachaeo,  et  vidua,  dicens  * : 
«  Cum  quisque  sanctum  suscipit,  non  sus- 
ceptO;,  sed  susceptori  praestatur ; »  quasi  dicat, 
quod  Dominus  in  suscipienda  annona,  non 
quaerebatproprium  commodum,sed  meritum 
aiienum;  non  requirebat  datum,  sed  fruc- 
tum,  quo  fiebat,  ut  Christum  suscipienti  plus 
praestaretur  ex  merito,  quam  suscepto  con- 
ferretur  ex  dono.  Quod  non  solum  habet  ve- 
ritatem  in  ipso  capite,  verum  etiam  pro  mem- 
bris  ipsius,  pauperibus  scUicet,  pro  quibus 

1  Hioron.,  aclNepotian.,  col.  19,  —  ^  Conc.  CarLhag. 
IV,  an.  398,  c.  51,  52  et  53.—  »  Decret.,  part.  III,  de 
Consecr.,  dist.  i.  —  *  Aug.,  ubi  sup.  —  ^  Mattli.,  xxv, 


PAUPERUM 

benefactoribus  eorum  in  Matthm  mercedem 
repromittit,  cum  dicit  ^ :  Quodcumgue  fecistis 
uni  ex  his  fratribus  meis  minimis,  mihi  fec  is- 
tis.  Et  iterum ':  Quicumque  dederit  potum  uni 
ex  minimis  istis  calicem  aquoi  frigidce  tan- 
tum,  in  nomine  discipuli;  amen  dico  vobis, 
non  perdet  mercedem  suam.  Ubi  Glossa  : 
«  Minimi  sunt  qui  nihil  penitus  habent  in 
hoc  mundo,  et  judices  erunt  cumChristo.  » 
Valde  igitur  sunt  pauperes,  qui  nihil  omnino 
habent  in  mundo,  et  calice  frigidae  aquae  in- 
digent ;  sed  nihilominus  valde  sunt  divites, 
in  quorum  susceptione  Christus  se  suscipi 
asserit,  quibus  etiam  judiciariam  potestatem 
se  communicaturum  esse  praedixit.  Denique 
pessima  caviUationum  omnium  ea  esse  di- 
gnoscitur,  qua  oppressor  hic  pauperum  eos 
esse  viros  sanguinum  criminatur,  pro  eo  vide- 
licet^  quod  eleemosynas  accipiunt,  quibus  sus- 
tentari  deberent  invalidi  pauperes,  qui  ope- 
rari  non  possunt,  et  ideo  quodammodo  ho- 
micidium  perpetrant,  dum  eos  eleemosynis, 
ex  pietate  sibi   debitis,  impie  defraudant, 
cum  Ecclesiasticus  dicat  ^  :  Panis  egentium 
vita  pauperis  est;  qui  defraudat  eum,  homo 
sanguinis  est.  Insuper  et  Christi  Ecclesiam, 
ut  dicit,  onerant,  et  muUis  pericuUs  se  ex~ 
ponunt,  qua3  ex  inopia  procedunt,  cum  dicat 
idem  Ecclesiaslicus   *  :   Propter  inopiam 
multi  deliquerunt.  Ex  quibus  et  iUud  habet 
sequi,  quod  paupertatem  hujusmodi  profi- 
teri  sit  impium,  cum  non  habeat  annexum 
m.eritum,  sed  peccatum.  Et  hoc  est  quod 
finaUter  calumniator  egentium  persuadere 
moUtur,  scilicet  quod  status  hujusmodi  pau- 
perum,  tanquam  perversus^  ab  universaU 
Ecclesia  reprobetur,  ut  vere  videatur  illud 
Psalmi  in  eo  esse  completum  ^ :  Persecutus 
est  hominem  inopem  et  mendicum,  et  com- 
punctum  corde  mortificare.  Dicamus  igitur 
pro  causa  pauperum  defendenda,  quod  hujus- 
modi  evangelici  viri_,  qui  propriis  facuUati- 
bus  renuntiaverunt;,  et  saluti  animarum  in- 


40.  —  6  Ibid.,  X,  42.  —  '  Eccli.,  XXXIV,  25. 
XXVII,  1.  —  9  Psal.  cviii,  17. 

(6)  CcEt.  edit.  agere. 


Ibid., 


RESPONSIONIS  QUARTJ:  CAPUT  III. 


519 


teDdunt,  non  sunt  viri  sanguinum,  sed  mi- 
sericordiae,  quorura  justitiae  oblivionem  non 
acceperunt :  quoniam  ex  abundante  miseri- 
cordia  temporab'a  bona  largiti  sunt  ad  sus- 
tentanda  corpora  pauperum,  et  spiritualia 
bona  continue  largiuntur  ad  sustentationem 
animarum  :  et  ideo  digni  sunt,  ut  ab  Eccle- 


spiritualia.  »  Hucusque  Hieronymus.  Debe- 
tur  etiam  eis  lege  justitiae,  tanquam  praedi- 
catoribus  veritatis  :  quam  quidem  justitiam 
exigere  possimt,  non  jure  fori,  sicut  prae- 
lati,  in  quibus  acceptio  stipendiorum  non 
est  mendicitas,  sed  potestas;  sed  jure  poli 
eam  exigere  possunt  et  debent  per  modum 


sia  sustententur,  quia  non  gravant,  sed  alle-     humilitatis,  scilicet  pro  Christi  amore  gratis 


viant  multo  amplius,  quam  illi,  qui  eccle- 
siasticorum  reddituum  ubertate  pinguescunt, 
quos  cum  et  plurimi  eorum  habere  potuis- 
sent,  multo  magis  pro  Christo  illis  carere  vo- 
luerunt.  Hi  ergo,  cum  eleemosynas  petunt 
et  accipiunt,  nullum  pauperem  defraudant ; 
quin  potius  causas  pauperum  agunt,  cum 
suis  sacris  exemplis  et  monilis  impios  homi- 
nes  ad  opera  pietatis  inducunt.  Nulli  prorsus 
injuriantur,  quia  hoc  petunt  et  accipiunt, 
quod  eis  debetur.  Sustentatio  enim  corporalis 


petendo,  ut  alii  mereautur  dando,  et  ipsi 
humihentur  accipiendo,  et  sic  sustententur, 
ut  evangehzent;  non  evangelizent,  ut  co- 
medant.  Unde  Bernardus  "  ad  fratres  de 
monte  Dei :  «  Cum  dives  esset,  pauper  pro 
nobis  factus  est :  et  qui  voluntariae  pauper- 
tatis  dedit  exemplum,  ipse  in  semetipso  ejus- 
dem  formam  dignatus  est  demonstrare.  Ut 
enim  sciant  evangeUci  pauperes  quid  eis  fa- 
ciendum  sit,  ipse  etiam  a  fidehbus  pasci  vo- 
luit;  nonnunquam  et  ab  infidehbus,  sed  ut 


debeturipsislegemisericordiae,tanquampau-     fideles  faceret,  vitae  necessaria  accipere  non 


peribus ;  et  eo  magis,  quo  pauperes  volunta- 
rii  sunt,  Christoque  devoti.  Unde  Hierony- 
mus,  contra  Vigilantium  ^ :  «  Non  negamus 
cunctis  pauperibus,  si  tanta  sit  largitas,  sti- 
pes  esse  porrigendas ;  sed  (a)  Apostokis  do- 
cet  *  faciendam  quidem  eleemosynam  ad 
omnes,  maxime  ad  domesticos  fidei.  De  qui- 
bus  Salvator  in  Evangelio  loquebatur  '  : 
Facite  vobis  amicos  de  iniquo  mammona, 
qui  vos  recipiant  in  ceterna  tabernacula. 
Numquid  isti  pauperes,  inter  quorum  pan- 
nos  et  illuviem  corporis  flagrans  libido  do- 
minatur,  possunt  habere  aeterna  taberna- 
cula,  qui  nec  prsesentia  possident,  nec  fu- 


recusavit.  »  Constans  est  autem,  quod  non 
loquitur  hic  de  praelatis,  sed  de  pauperibus 
religiosis,  quos  exemplo  Christi  dicit  de 
eleemosynis  sustentari  debere,  non  quidem 
potestative  requisitis,  sed  pie  et  humiliter 
postulatis.  Hiijusmodi  autem  pauperes  sus- 
tentare  pro  Christo,  uon  minoris  est  meriti, 
quam  cedificare  basilicas,  ut  dicit  Hierony- 
mus  ad  Demetriadem  «  :  «  Alii  aedificent  ec- 
clesias,  vestiant  parietes  marmorura  crustis, 
non  reprehendo,  non  abnuo.  Unusquisque' 
in  sensu  suo  abundet.  Mehus  est  hoc  facere, 
quam  repositis  opibus  incubare.  Sed  tibi 
illud  propositum  est,  Christum  vestire  in 


tura?  Non  enim  simphciter  pauperes,  sed  pauperibus,  visitare  in  languentibus,  pas- 

pauperes  spiritu  beati  (6)  appellantur,  de  cere  in  esurientibus,  suscipere  in  his  qui 

quibus  scriptum  est  *  :  Beatus  qui  intelUgit  tecto  indigent,  maxime  in  domesticis  fidei, 

swper  egenum  etpauperem.  In  vulgi  paupe-  virginum  alere  monasteria,  servorum  Dei 

ribus  sustentandis  nequaquam  intelligentia,  et  pauperum  spiritu  habere  curam,  qui  die- 


sed  eleemosyna  opus  est;  in  sanctis  vero 
pauperibus  beatitudo  est  intelligentiae,  ut  ei 
tribuatur  qui  erubescit  accipere,  et  cum  ac- 
ceperit,  dolet  metens  carnaHa,  et  serainans 

1  Hieron.,  adv.  Vigilant.,  col.  m.  163.  —  ^  Gal.,  vj, 
10.  —  8  Luc,  XVI,  9.  —  «  Psal.  xl,  2.  —  s  jmo 
Gulielm.  a  S.Theod.,  c.  xiii,  n.  39,  inter  spuria  Bern., 


bus  ac  noctibus  serviunt  Domino  tuo,  qui  in 
terra  positi  imitantur  angelorum  conversa- 
tionem,  nihil  loquuntur  nisi  quod  ad  laudes 

tom.  11,  edit.  1690.  —  «  Hieronym.,  ad  Demetriad., 
epist.  v:ir,  col.  m.  74. 

(a)  Ita  apud  Hieron.  Ccet.  edit.  deesi  sed.  —  (6)  Item 

deest  beati. 


520  APOLOGI^  PAUPERUM  RESPONSIONIS  QUART^E  CAPUT  III. 

Dei  pertinet,  habentesque  victum  et  vesti-  multitudinem,  aut  omnem  mendicandi  mo- 

tum,  his  gaudent  divitiis;  qui  plus  habere  dum,  utperfectum  approbare  velimus;  sed 

nolunt,  si  tamen  servant  propositum;  alio-  eum  dumtaxat,  quiannexum  habet  studium 

quin  si  ampiius  desiderant,  his  quae  neces-  sapientiae  septiforme ,  vel  laborem  manua- 

saria  sunt,   probantur  indigni.  »  Ex  his  lem,  cum  professione  et  observantia  evan- 

Hieronymi  verbis  colligitur,  quod  sustentare  gelicae  paupertatis,  et  exercitatione  perfectse 

hujusmodi  evangehcos  pauperes,  opus  est  virtutis.   Quem  quidem  modum  cum  tota 

pietatis  maximai,  ac  per  hoc  ipsos  perse-  Christi  vita  et  doctrina  evangelica  compro-- 

quendo  calumniari ,  scelus  est  non  parvae  bet,  si  quis  ipsius  contrarium  evangeliza- 

perfidiae.  Non  enim  inopia  voluntaria,  ut  is  verit,  juxta  verbum  Apostoli '  anathemasit. 

dicit,  estcausa  malorum  etmultiplicium  cri-  Desinat  igitur  persecutor  hic  pauperum  a 

minum,  sed,  ut  dicit  Chrysostomus,  et  su-  malignis  calumniis  et  verbis  rnaledicis,  nec 

pra  habitum  est,  infinitorum  causa  bono-  Balaam  transcendendo  malitiam  illis  male- 

rum.  Sicut  enim  radix  omnium  malorum  est  dicat,  quibus  Dominus  benedixit,  ne  bene- 

cupiditas,  quae  est  amor  divitiarum ;  sic  pau-  dictionem  perdens  coelitus  repromissam,  ma- 

pertas  cunctorum  est  origo  bonorum  spiri-  ledictionem  incurrat  aeternam.  Quod  si  ces- 

tuaUum,  quse  est  contemptus  affluentiae  et  sare  noluerit,  verus  pauper  clamare   non 

amor  penuriarum.   Non  ergo  multi  deli-  cesset  ^  :  Adjuva  wie,  Domine  Deus,  Deus, 

querunt  propter  inopiam  quam  dilexerunt,  salvum  me  fac  propter  misericordiam  tuam. 

sed  propter   inopiam   quam  oderunt ,   vel  Et  dehinc  media  prosequens,  in  fine  conclu- 

certe,  sicut  Glossa  dicit,  verbum  illud  intel-  dat » :  Confilebor  Bomino  nimis  in  ore  meo, 

ligitur  non  de  inopia  bonorum  tempora-  et  in  medio  multorum  laudabo  eum;  quia 

lium,  sed  spiritualium  virtutura  atque  cha-  astitit  a  dextris  pauperis,  ut  salvam  face- 

rismatum.  Haec  idcirco  diximus,  non  quia  ret  a  persequentibus  animam  meam. 
commendemus   effraenatam   mendicantium        i  Gal.,  i,  8.  —  =  Psai.  cvni,  26.  —  » ibid,,  30-3i. 


LIBELLUS  APOLOGETIGUS  IN  EOS 

QUI   ORDINl   FRATRUM   MINORUiM   ADVERSANTUR  ' 


ARGUMENTUM 

{Ex  editione  Vaticana  an.  1596.) 

Objectionibus  et  quaestionibus  variis  eorum,  qui  fratrum  Minorum  Ordini  detrahere 
nitebantur,  respondet  Auctor  in  hoc  Opusculo  :  in  quo  et  caiumnias  adversariorum  de- 
tegit,  et  obloquentium  ora  obstruit  doctrina  sua  mirabili.  Hic  autem  repetit  multa,  et 
uberius  pertractat,  quge  in  tribus  proxime  pra^cedentibus  ^  Opusculis  proposuerat  : 
suntque  utilia  iis  prccsertim,  qui  regimini  animarum  praesunt. 


^      ,.      ,         .            .  quandocme  qaserunt  consihum,  ubi  secun- 

Qucestio  adviersanorwm,  pnma.  ^              ,.       .    ■, 

dum  Deum  mehus  sit  dare  eleemosynam,  ad 

Praeter  hoc  quod  surripitis  clericis  eleemo-  quam  non  tenentur  ex  debito,  dicimus  h- 

synas,  quse  ipsis  darentur,  si  vos  non  esse-  bere,  quod  ibi  sit  mehus,  ubi  major  est  in- 

tis,  conqueruntur,  quod  detrahatis  eis  in  po-  digentia,  vel  major  Deo  honor  exhibetur,  et 

pulo,  et  confundatis  eos  in  praedicationibus  ipsis  dantibus  exinde  efficaciora  orationum 

vestris  ,  vitia  eorum  propalando.  Insuper,  suffragia  provenire  creduntur,  vel  quo  ipso- 

quod  suadeatis  hominibus,  ne  confiteantur  rum  devotio  ad  benefaciendum  pro  Deo  fer- 

eis,  et  ne  dent  eis  oblationes,  et  aha  quae  de-  ventius  inchnatur.  Quod   autem    plebanis 

berent,  cum  ipsi  sunt,  potius  quam  vos,  qui  suis  confiteantur,  ut  debent,  suademus  etiam 

pro  animabus  eorum  sunt  rationem  Domino  his,  qui  nobis  confessi  fuerint,  ut  agnoscant 

reddituri.  eorum  conscientias,  quos  regere  debent;  ut 

sciant,  quibus  exhibere,  vel  negare  debeant 

Responsio.  ...                     .        •  •  e    i    i.  ^       •  i 

ecciesiastica  sacramenta,  nisi  forte  tales  smt 

Respondeo  ad  ista  per  ordinem  :  Omnia  ahqui,  a  quibus  prohibeant  canones  sacra- 

quae  ipsis  jure  debentur  in  oblationibus,,  de-  menta  requiri,  ut  suspensi  ab  officio,  vel  irres 

cimis,  et  ahis,  vel  de  approbata  eis  consue-  gulares,  vel  jus  hgandi  et  solvendi  non  ha- 

tudine  dari  solent  a  populo,  non  potius  sua-  bentes,  vel  per  quos  animae  magis  irretiuntur 

demus  eis  dari ,  quam  impediamus ;  imo  peccati  laqueis,  quam  purgentur,  de  quibus 

hortamur  populum  eis  ista  non  subtrahere^  non  est  nunc  ulterius  prosequendum. 

nec  in  ahos  pios  usus  erogare,  et  jus  suum.  Quodautem  detrahamus  eis,  et  confunda- 

cuique  tribuere,  etiam  peccatori.  Si  autem  mus  eos  in  populo,  non  oportet  quod  nobis 

1  Cf.  Edit.  Argentin.,  an.  1495,  43,  pars  II;  edit.  Vaticanam,  Expositio  in  Regulam  fratrum  Minorum, 

Vatic,  an.  1596,  tom,  VII,  pars.  iv,  pag.  313;  edit.  Determi7iationes  qucestionum  circa  hanc  Regulam,  et 

Ven.,  an  16id,  30,  tom.  II;  edit.  Ven.,  an.  1754,  Quare  fratres  Minores  prcedicent ,  et  confestiones  au- 

tom.gV,  pag,  700,  —  '  Scilicet,  quoad  editipnem  diant. 


^^^ 
y^ 


522  LIBELLUS  APOLOGETICUS  IN  EOS 

hoc  imponant  singulariter ,  cura  ipsi   non  a  Sede  Apostolica  specialiter  missi  simus. 

abscondant  scelera  sua,  sed  per  facti  eviden-  Secunda ,  quod  non  posseraus  taraen  per 

tiam  omnibus  ea  propalent^  et  nobis  etiam  hoc  emendare  eos,  nec  haberemus  aUos  me- 

tacentibus,  omnibus  ingeraut  inde  materiam  liores,  qui  eis  mox  substituerentur,  si  isti 

detrahendi.  Utinam  nos  soU  ea  sciremus.  omuesquisuntreprehensibilesabjicerentur, 

Utinam  ita  essent  occuUa  eorum  peccata,  et  est  minus  malum  aUquo  modo  habere 

quod  nobis,  ea  prodere  volentibus,  non  cre-  istos  quara  nuUos,  maxirae  cum  episcopi  et 

deretur,  et  mendacii  et  detraclionis  a  populo  prselati  nou  intenderent  substituere  meUores. 

argueremur.  Nunc  autem  tanti  et  tara  aperti  Tertia,  quod  deferimus  in  hoc  bonis  qui 

sunt  muUorum  excessus,  quod  laici  arguunt  sunt  inter  eos,  etsi  pauci  sint,  qui  cum  caete- 

nos,  cum  aUorum  vitia  in  praedicatione  tan-  ris  confunderentur,  cum  rudis  populus  sine 

gamus,  quare  tam  enormia,  et  aperta,  et  discretione  bonos  et  malos  persequi  incipe- 

muUa,  et  magis  nociva  clericorum  scelera  ret,  et  odire.  Quarta,  et  quasi  praecipua,  ne, 

non  reprehendamus,  cura  non  debeat  esse  si  populus  perderet  oranino  fidem  inclericis, 

personarum  acceptio  apud  veritatis  docto-  haeretici  insurgerent,  et  attraherent  sibi  po- 

rera ,  nec  pro  tiraore ,  vel  favore ,  debeat  pulura,  quasi  oves  destitutas  pastoribus,  et 

apertara  veritatera  tacere ,  et  hoc  gravius  facerent  eos  haereticos,  gloriantes  quod  nos- 

redarguere,  quod  est  nocivius,  et  quo  Deus  tro  quasi  tesUmonio  tam  viles  essent  clerici, 

magis  offenditur  in  quocumque.  Inde  est,  quod  nuUus  eis  obedire  deberet,  nec  doc- 

quod  propter  hoc  cogimur  interdum  aUquid  trinam  eorum  curare.  Oranis  enira  haereti-  Perversa 

de  clericorura  excessibus  tangere,  ne  pute-  corura  inlentio  ad  hoc  tendit,  quod  spreto   corom 

mur  ex  tiraore  tacere,  vel  ex  privato  favore,  clero  eis  credatur  :  et  ad  hoc  non  convenit  °^l^^ 

quasi  cura  ipsis  contra  laicos  pariter  conspi-  nos  ipsorura  esse  cooperatores  ;  quin  potius 

raveriraus;  et  ut  laici  aequanimius  ferant,  si  debemus  contra  eos,  quasi  lupos  rapaces, 

eos  corripimus,  videntes,  quod  nec  clericis  clero  et  Ecclesiae  esse  propugnatores,  contra 

parcimus ;  et  maxime  ut  veritas  EvangeUi  eorum  versutias  populura  praemuniendo  , 

servetur ,  quae  oranium  peccata  detestatur ;  errores  ipsorura  veritatis  testimoniis  ex  Scri- 

ne  aUter  putarent  simpUces ,  quod  peccata  pturis  authenticis  confutando.  Quinta,  quod 

non  essent  Deo  odibiUa,  qua3  non  audirent  in  lucra  animarura,  quae  quaerimus,  meUus 

clericis  reprehendi,  et  stuUae  muUerculae  pu-  promovemus  cum  benevolentia  cleri  et  as- 

tarent  non  esse  iUicitum  cum  ipsis  peccare,  sensu  :  quos  si  indiscrete  agendo  exacerba- 

sicut  aUquibus  earum    notum   est  ab  eis  remus,  cum  non  possemus  contra  eos  com- 

fuisse  persuasura.  muniter  praevalere,  probiberent  nos  anima- 

Quod  autem  non  nitamur  eos  in  praedi-  bus  prodesse  praedicando ,  et  confessiones 
catione  confundere,  nec  populos  eis  odibUes     audiendo,  et  sic  salus  muUarura  aniraarum 

reddere,  potest  ex  hoc  patenter  agnosci,  impediretur,  et  fieret  quasi  scissio  in  Eccle- 
quod  muUos  eorum  defectus  scimus,  et  dis-  sia,  dum  clerici  nos  quasi  reprobos  persequi 
siraularaus,  nec  populo  propalamus expresse,  inciperent,  et  laici  aut  nobis,  aut  ipsis  faven- 
parcentes  eisdera  :  cum  etsi  non  in  oranibus,  tes,  aUeros  despicerent,  et  eis  credere  recu- 
taraen  in  pluribus  eorum  plures  reperian-  sarent.  Et  cum  non  posseraus  eos  qui  nobis 
tur,  per  quos  fierent  despecti  populo,  si  vel-  faverunt  defendere  a  clero,  quin  eos  nobis- 
leraus  eos  pubUce  praedicare.  Et  hoc  caute  cura  persequerentur,  et  excoraraunicarent, 
tacemus,  his  de  causis.  Una,  propter  pacem  tandem  omnes  nos  desererent,  et  ex  odio 
et  reverentiam  cleri,  ne  laicos  contra  cleri-  nostri  doctrinam  nostram  clerici  infamarent, 
cos  provocemus  ad  discordiam,  cum  pro  pace  et  sic  haereticis,  qui  modo  nos  timent,  adi- 
cleri,  et  etiam  aediflcatione  popuU,  a  Deo  et     tus  ad  subversionem  fideUum  sine  contrar 


QUI  ORDINI  FRATRUM 

dictione  pateret :  sicut  lupis,  ubi  canes  non 
roetuunt,  et  pastores  sunt  desides,  datur  au- 
dacia  oves  invadendi.  Nisi  enim  essent  isti 
ordines  in  Ecclesia,  qui  ex  officio  pradica- 
tionis  fideles  illuminant,  cito  plurimi  effice- 
rentur  hgeretici  in  liis  terris,  ubi  tam  pauci 
inveniuntur  clerici  in  sacra  Scriptura  periti, 
cum  nescirent  hsereticorum  versutiis  ob- 
viare.  Imo  ipsi  clerici  cito  ab  hsereticis  sub- 
verterentur  per  callidas  expositiones  Scri- 
pturai,  in  quibus  nescirent  eorum  deprehen- 
dere  fallacias,  vel  per  promissiones  seduce- 
rent  eos,  spondentes  quod  magni  fierent  in- 
ter  ipsos.  Et  cum  laicos  attraherent  clerici, 
etiam  potius  adhairerent  cis  ,  quam  soli 
relicti  perirent  inopia,  cum  nullus  curaret 
eos,  nec  daret  eis  oblationes  vel  decimas ; 
aut  certe  persecutionibus  eorum  extermina- 
rentur,  cum  jam  haberent  laicos  adjutores 
contra  clerum,  sicut  modo  clerici  haereticos 
persequuntur. 

His  ergo  de  causis,  et  aliis,  ut  multamala 
vitentur,  utilius  judicamus  tacere  quaedam 
mala  clericorum,  quam  populo  prodere,  ubi 
sine  scandalopossumusevitare,  utsunt  ista. 
Quandocumque  habet  plures  ecclesias  curam 
animarum  habentes,  sine  dispensatione  apo- 
stolica,  omnes  vacant  ipso  jure  pra?ter  ulti- 
mam,  et  nullum  jus  habet  in  aliis  ligandi 
vel  solvendi,  nec  ejus  vicarius,  nec  aliquos 
inde  redditus  percipiendi.  Item  illegitime  na- 
tus  nullum  jus  habet  in  beneficio  curam 
animarum  habente.  Item  qui  recipit  eccle- 
siam  per  quamcumque  simoniam.  Item  qui 
recipit  ecclesiam  ab  eo,  qui  non  habet  verum 
jus  conferendi  eam.  Omnis  uotorius  fornica- 
tor,  cujus  criminis  testis  est  populus,  jure 
taxatus ,  sive  in  domo  sua  teneat  fornica- 
riam,  sive  extra,  vel  unam  habeat,  vel  plu- 
res,  est  ipso  jure  suspensus  ab  officio,  ita 
quodsubditi  non  debent  ejus  missam  audire, 
nec  confiteri  ei,  nec  alia  ab  eo  sacramenta 
recipere,  nec  potest  eos  excommunicare , 
nec  absolvere.  Item  si  suspensus  celebrat , 
et  officiat  ecclesiam,  vel  quacumque  excom- 
municatione  ligatus ,  seu  recipit  ordinem 


MIN.  ADVERSANTUR.  523 

clericalem,  aut  in  eo  solemniter  ministravit, 
factus  est  irregularis,  et  non  potest  exer- 
cere  officium  clericale,  etiam  si  jam  forni- 
cari  cessaverit(a),  vel  ab  excommunicatione 
solutus  fuerit,  nisi  cum  eo  super  irregula- 
ritate  contracta  per  Sedem  Apostolicam  dis- 
pensetur,  maxime  si  a  judice  suspensionis 
sententia  fuit  lata.  Hujusmodi  autem  senten- 
tiae  jam  ssepe  feruntur  in  clericos,  et  ab  offi- 
cialibus,  et  archidiaconis,  et  judicibus  ordi- 
nariis,  vel  delegatis,  et  parum  curantur  a 
multis.  Yidemus  in  terris  istis  tot  esse  im- 
peritos  jam  clericos  in  his  quaj  ad  regimen 
pertinent  animarum,  hcet  forte  in  gramma- 
tica  vel  alia  scientia  sint  instructi,  quod  ubi 
centuni  vel  plures  plebani  et  vicarii  conve- 
niunt,  vix  pauci  sint,  qui  vere  sciant  animas 
suas  vel  alia,  quai  ad  salutem  sunt  necessa- 
ria,  in  his  per  Scripturarum  scientiam  expe- 
dire.  Et  talibus  imperitis  non  deberent  eo- 
rum  subdili  confiteri  propter  periculum  , 
ne  forte  ex  ignorantia  relinquant  eos  in 
statu  damnationis,  docendo  non  esse  pecca- 
tum,  quod  est  mortale  peccatum,  aut  non 
ostendendo  formam  debitam  satisfactionis  de 
peccato  confesso,  ubi  certa  forma  satisfactio- 
nis  est  necessaria,  ut  de  restitutionibus  rerum 
illicite  acquisitarum,  certis  locis  vel  perso- 
nis,  vel  haeredibus  faciendis,  ubi  multi  sedu- 
cuntur.  Scimus  etiam,  quod  qui  scienter  in 
mortali  peccato  positus  celebrat  missam  , 
qualibet  vice  mortaliter  et  graviter  peccat, 
et  quantum  in  ipso  est,  rursum  Christum 
crucifigit,  quem  et  pro  denariis,  quos  sibi 
sperat  ofTerri,  et  illicite  et  indigne  contrec- 
tat.  Qui  ergo  offert  ei  quem  talem  esse  prae- 
sumit  vel  scit,  et  rogat  eum  missam  cele- 
brare,  facit  eum  Christo  tantam  inferre  con- 
tumeliam,  ut  eum  indigne  contrectet,  et 
peccat  mortaliter.  Sed  qui  facit  aliquem  pec- 
care  mortaliter,  ipse  peccat,  ubi  ignorantia 
non  excusat;  et  secundum  ista,  si  nullus 
offerret  vel  audiret  missas  eorum,  qui  ilii- 
cite  celebrant,  cessareut  a  celebratione,  vel 
corrigerent  vitam  suam,  et  sic  multa  pec- 

(a)  C(Bt.  edit.  cessavit. 


524  LIBELLUS  APOLOGETICUS  IN  EOS 

cata  omitterentur.   Multi  etiam  inordinate  laicorum  cura  nobis  ita  commissa  est,  ut  de 

excommunicantes  incidunt  in  pcenara  sus-  ipsis  teneamur  reddere  rationem,  sicut  prce- 

pensionis,  et  irregularitatis,  et  per  alios  ac-  lati  ipsorum,  ad  quos  spectat  eorum  correc- 

tusplures  inobedientia»  merentur  suspendi  tio,nisi  in  quantumexlibera  charitateconsi- 

ab  officio,  et  inefflcax  fit  eorum  auctoritas  deremus  eis  prodesse.  Unde  possumus  tacere 

in  subditos  suos.  Scimus  etiam,  quod  qui  et  loqui,  quai  secundum  Deum,  et  nobis  et 

est  in  peccato  mortali,  cum  sibi  Deus  iratus  aliis  expedire  videmus,cum  nihil  a  nobisam- 

sit,  non  placat  eum  pro  alio  peccatore.  Ergo  plius  requiramus  (6) .  Vitia  autem  laicorum  li- 

oratio  clerici  in  peccato  positi  inefficax  est  beriusarguimus,quiaetpatientiussustinent, 

sibi,  et  aliis  qui  otTerunt  ei  eleemosynas,  ut  et  nesciunt  litteras,  quibus  instruantur,  quid 

cret  pro  illis.  Item  clericus  lubricus,  vanus,  debeant  cavere  vel  facere,  et  minus  pericu- 

et  male  expendens  res  Ecclesiae  ,  quo  plura  lum  sequitur,  si  eorum  in  publ;co  propalen- 

habuerit,  plus  peccat.  Sed  qui  illi  dant  obla-  tur  excessus,  etfaciliusemendentur.  Clericis 

tiones,  et  alia,  promovent  eum  ad  amplius  autera  possumus,  inCapitulissuis,  oraniape- 

peccandum  :  expedit  ergo  ei  non  dari.  Item  ricula  sua  in  sermonibus  litteralibus  seorsim 

qui  recipit  pretium  operis  alicujus,  et  non  ostendere  cum  reverentia  charitatis,  et matu- 

deservit,  male  recipit  :  sed  clericus  habens  ritate  benigna,  et  sic  magis  proflcimus  apud 

curam  aniraarum,  et  non  faciens  quae  debet  eos. 

eisdem  in  doctrina  salutis,  et  bono  exemplo,  Quastio  secunda. 

et  efficaci  oratione,  et  debita  correctione,  et  Cum  ergo  non  sitis  judices  clericorum  , 

in  aliis,  peccat  recipiendo  stipendia  eccle-  vel  laicorum,  nec  ad  vos  spectet  eos  redar- 

siastica,  quae  non  deservit  ut  debet :  ergo  guere  vel  corrigere,  sed  ad  suos  tantum  rec- 

non  deberent  ei  dari,  ne  daretur  occasiopec-  tores  ;  quid  usurpatis  vobis  juris,  etiam  si 

cati.  Quam  paucissimi  autem  in  terris  istis  causae  praedictae  non  essent,  ut  alicujus  vi- 

jam  reperiantur,  qui  debito  modo  ministeria  tia  publice  reprehendatis,  sicut  saepe  tangi- 

praestent  animabus  sibi  commissis ,   quod  tis  in  praedicatione  vitia  quorumlibet  laico- 

nimis  est  miserabile,  et  qui  aut  ex  defectu  rum  ,   clericorum  ,  et  religiosorum ,  cum 

juris,  aut  scientiae,  aut  vitae,  aut  diligentiae  praedicator  non  debeat  arguendo  descendere 

circa  eas,  aut  liberae  exsecutionis  officii  sui  ad  species  peccatorura,  sed  in  genere  solum 

nihil  habeant  reprehensibile ,  et  quod  eos  ostendere  vitia  et  virtutes,  et  nullura  nota- 

tali  officio  reddat  indignos.  Quomodo  vero  biliter  confundere  coram  populo ,  peccata 

tota  Ecclesia  per  mala  exempla  clericorum  sua  publice  objurgando,  aliis  in  scandalum. 
et  avaritiara  corrumpatur^  et  negligentiara 

deformetur,  et  a  statu  debito  elongetur,  et  •                       Responsio. 

quanta  ex  hoc  quotidie  peccata  increscant,  Intelligentibus  constat,  quod  multuradif- 

et  quot  bona  negligantur  per  mundum,  vix  ferunt  actio  judicis,  et  doctoris.  Judex  enim,  °"'"'- 

ahquis  sufficit  sestimare.  Haec  et  plura  alia  adquemspectatcorrectiodelinquentiumsub- 

cum  vera  esse  scimus  (a),  ettaraen  ea  populo  ditorum,  debet  investigare,  excessus  delin- 

non  aperte  praedicemus  ,  non  debemus  a  quentium  audire,  testes  recipere,  peccantem 

clero  judicari,  qUod  confusioni  eorura  in-  citare,  criraina  contra  ipsum  proposita  ei  ob- 

tendamus,  et  eos  populo  studearaus  odibiles  jicere,  negantem  conviacere,  convictum  vel 

facere,  sed  magis,  si  haberent  intelligen-  confessum  punire,  contumacem  araphus,  ut 

tiara,  agnoscerent,  quantum  eos  honora-  magis  terreatur,  arctare,  et  cogeread  satis- 

mus,  et  deferimus  talia  subticendo,  propter  factionera ,  etiam  invitura.  Cum  ergo  for- 

causas  supra  notatas.  Ideo  taraen  securius  mam  istam  omnino  non  teneamus  in  praedi- 

ista  dissimulamus,  quod  nec  clericorura,  nec  (a)  Leg.  sciamus.  -  (6)  Leg.  requiratur. 


Jadicis 


QucBStio  tertia. 


QUI  ORDINI  FRATRUM  MIN.  ADVERSANTUR.  525 

cando,  non  usurpamus  nobis  judicis  officium  vel  infamationi  alicujus  praesentis  vel  absen- 

judicantis  super    aliquem  ,  sed    imitamur  tis.  Ubicumque  ergo  praesumitur,  quod  ali- 

Mnnijs  tantum  formam  doctoris.  Doctor  enim,  seu  quis  specialiter  de  peccato  prius  incognito 

seupra- pi''i'dicator ,  qui  diversi  generis  auditores  aliis  ex  praedicatione  reddatur    notabilis  , 

^/g'^^'°'  debet  instruere ,  ut  virtutes  magis  reddat  unde  potest  oriri  gravamen,  vel  scandalum, 

commendabiles  necessarias  ad  salutem,  vitia  melius  est  tacere,  et  alia  aedificatoria  magis 

his  opposita  quam  sint  nociva,  et  detestabi-  loqui.  Qui  vero  facere  consuevit  contrarium, 

lia  ostendit.  Et  quibusdam  generibus  homi-  aut  contentiosum,  aut  invidum,  aut  impru- 

numquaedamvitiasuntmagisusitata,utmer-  dentem  se  demonstrat,  aut   vanae  glorise 

catoribus  fraus  et  mendacia,  militibus  rapina  cupidum,  qui  (a)  non  aliunde  esset  acceptus 

et  incendia,  et  ita  de  aliis,  necesse  est,  quod  apud  hominem,  ex  aliorum  infamia  gloriam 

propter  generalem  instructionem  quodlibet  sibi  quserit.  Queni  confundendo  exasperas, 

genus  hominum  specialiter  arguat,  et  mo-  hunc  tardius  aedificas ,  et  rancoris  aculeo 

neat  sibi  specialius  insidiantia  vitia  cavere,  vulneras. 
sicut  medicus  aegros,  diversis  infirmitatibus 
laborantes,  docet  a  sibi  magis  noxiis  cibis 
ei  aliis  abstinere.  Nihil  enim  prodesset  infir-        Cum  in  praedicatione,  et  confessione  au- 

mis,  si  diceret :  Cavete  ab  omnibus  cibis  no-  dienda,  multa  sit  discretio  necessaria,  et  pe- 

civis,  generaliter,  nisi  specificaret  in  qualibet  ritia  Scripturarum ,  quare  ad  haec  officia 

passione,  quid  illi  specialius  noxium  esset,  tam  juvenes,  ut  videtur,  et  immaturos  pro- 

aut  proficuum  sanilati.  Quod  autem  dicitur,  movelis,  qui  et  sibi,  et  aliis  aliquando  minus 

quod  praedicator  debeat   in  genere  omnes  prosunt,  et  fortasse  eliam  obsunt,  cum  in 

arguere  peccantes,   et  non  descendere  ad  clericis  aliis  hoc  reprehendere  soleatis  ani- 

species,  hoc  est  intelligendum  de  notabili  marum  rectoribus  ? 
speciflcatione  personarum  ,  non   vitiorum 

vel  statuum,  vel  offlciorum,  quae  non  pos-  aesponsio. 

sunt  proprie  describi  sine  expressione  officii         Licet  enim  aliquando  quod  junior  littera- 

vel  status  illorum  ,  qui  in  hoc  specialiter  tior  sit,  et  magis  discretus  sit  quamsenior, 

offendere  consueverunt.    Potest   enim    sic  et  facies  juvenilis  saepiusmajoremcelet  seta- 

congrue  generaliter  dici :  vos,  artifices,  pec"  tem,  et  morum  maturitas  aetatis  defectum 

catis  frequenter  in  hoc ;  et  vos,  milites,  in  suppleat  :  in  plerisque  tamen  etiam  propter 

hoc ;  et  vos,  religiosi,  in  isto ;  vos  clerici,  hoc  aliquoties  ad  haec  offlcia  promovemus 

in  illo  ;  et  sic  de  aliis,  si  sunt  ibi  plures  de  juniores,  ut  interim  discant  per  exercitium, 

quolibet  genere  illorum  ad  quos  loquitur,  quia  cum  vident  se  ad  haec  officia  assumptos, 

sive  nullus,  ut  quisque  sibi  conscius  talis  diligentius  student,  qui  alias  forte  segniores 

peccati  compungatur,  et  in  se  confundatur ,  essent  in  studendo,  et  minus  proficerent. 

et  nullus  specialiter  notabilis  de  hoc  redda-  Minus  etiam  obest,  si  minus  adhuc  perfecti 

tur,  quem  facti  evidentia  alias  non  facit  no-  sunt  promoti,  dum  vivunt  adhuc  seniores^ 

tabilem,  vel  qui  seipsum  non   prodit  esse  qui  eos  possunt  informare,  et  corrigere,  et 

reum,  sibi  ascribendo  specialiter  cum  mur-  defectus  illorum  in  consiliis  supplere,  quam 

mm'e,  quodgeneraliterdictumconstatjjuxta  si  illi  deficerent  penitus,  et  nemo  eos  tunc 

illud  Poelse  :  sciret  instruere,  si  tunc  primo  exercitari  de- 


berent.  Tot  etiam  sunt  requirentes  a  nobis 

praedicationes  et  confessiones ,  et  consilia, 

Correctioni  enim  et  aedificationi  tantum     quod  seniores  non  sufficiunt  omnibus  satis- 


Conscius  ipse  sibi,  de  se  putat  omnia  dici. 

Correctioni  enim  et  aedificationi  t 
debet  intendere  doctor  fidelis,  non  confusioni        (a)  Suppi.  quoniam 


526  LIBELLUS  APOLOGETICUS  IN  EOS 

facere.  Ideo  oportet  nos  de  junioribus  ali-  talis  in  vita  et  in  moribus,  quod  de  ipso  et 

quos,  qui  sperantur  idonei,  promovere,  qui  fratres  interius,  et  alii  exterius  nibil  videant 

onus  seniorum  sublevent,  et  petentibus  sa-  vel  audiant,  per  quod  doctrina  pra?dicatio- 

tisfaciant ,  prout  sciunt.  Quamvis  nullum  nis  ejus  apud  audientes  quoquo  modo  vile- 

scienter  promoveamus,  quem  non  spere-  scat.  Nam  ^  «cujus  vita  despicitur,  restat 

mus  idoneum ;  tamen  aliquando  aliquis  pra;-  ut  ejus  etiam  praedicatio  contemnatur. »  Oc- 

ter  voluntatem  nostram  minus  cfficitur  uti-  tavo ,  quod  etiam  naturali  tantum  poUeat 

lis,  quia  multa  sunt,  quae  ad  idoneitatem  industria,   quod  per  fatuam  simplicitatem 

tanti  officii  requiruntur,  et  satis  est  difficile  non  reddat  contemptibile  quod  per  acquisi- 

haec  omnia  simul  in  omuibus  reperiri.  tam  scientiam  appreliendit,  ut  sciat  se  ho- 

neste  gerere  inter  homines,  et  prudenter  in 

Quastio  quarta.  omnibus  se  habere.  Nono,  quod  non  sit  mi- 

Qua3sunt  ergo  necessariailli,  qui  ad  prae-  nus  ad  hoc  voluntarius,  ut  si  ad  hoc  motu 

dicationis  et  confessionis  officium  est  assu-  proprio  non  trahitur,  saltem  propter  obe- 

mendus  ?  dientiae  bonum  proximorum  saluti  intendere 

Responsio.  praedicando^  consulendo,  et  confessiones  au- 

0aaii3     Ut  ad  hoc  sit  idoneus,  praeter  habilitatem  diendo,  et  ahos  aedificando  non  contentiose 

ess^e  pro-  ^^^^^  quam  confert  gratia,  quae  etiam  est  recuset.  Gregorius  ^  :  «  Quod  mens  volunta- 

d^r^°'  efficacior  omnibus,  quae  non  in  nostra  po-  rie  non  recipit,  congrue  non  disponit.  »  Sic 

testate  consistunt  (a),  sed  in  beneplacito  Dei^  multi  Sanctorum  officium,  quo  prodesse  de- 

singulis  prout  vult  dona  sua  dividens,  ista  bebant  proximis,  humiliter  refugiebant ;  et 

considerare  in  promovendis  solemus  ad  haec  tamen  ad  hoc  tracti  per  obedientiam ,  solh- 

officia.  Primo  quod  sit  competentis  aetatis ,  cite  adimplebant,  ut  Moyses,  Hieremias,  et 

non  multum  a  tricesimo  distans  anno,  quia  alii  plures  Novi  et  Veteris  Testamenti  docto- 

quae  fiunt  a  pueris,  puerilia  reputantur.  Se-  res.  His  donis  ornato,  si  gratia  affuerit,  po- 

cundo,  quod  non  sit  etiam  facie  et  moribus  test  et  debet  imponi  officium  praedicationis 

pueriUs,  quia  ista  multum  minuunt  auctori-  et  confessionis,  in  ordine  ubi  fuerit  necessa- 

tatem  -apud  homines,  tam  dictorum,  quam  rium.  Qui  vero  alios  non  idoneos  pro  pri- 

factorum.  Tertio,  quod  non  sit  valde  nota-  vala  societate  promovent,  Ordini  confusio- 

biliter  deformis  in  corpore,  videlicet  nimis  nem,  et  animabus  nocumentum,  et  ipsis 

brevis,  vel  crassus,  vel  gibbosus,  vel  aliter  promotis  detrimentum,  et  sibimet  culpam 

turpiter  deformatus^  ne  per  hoc  ejus  praedi-  non  parvam  procurant,  cum  negUgentiae 

catio  despectui ,  et  risui  haberetur.  Quarto,  inutilium  et  imperitorum  tam  in  consiliis 

quodnonsit  etiam  valde  debihs  corpore,  cum  incautis,  quam  in  absolutionibus  inefficaci- 

ex  hoc  labores  hujus  officii  exequi  viriUter  bus,  et  in  aUis  nocumentis  animarum  ab 

non  valeret.   Quinto,  quod  sit  competentis  eis,  qui  tales  promovent,  merito  requiran- 

facundiae,  ut  possit  ea,  quae  debet,  propo-  tur.  Tales  enim  in  multis  saepe  possunt  of- 

nere  sine  fastidio  auditorum.  Sexto,  quod  fendere  vel  scandaUzare,  dum  non  dicenda 

sit  saltem  in  grammatica  et  sacra  Scriptura  populo  praedicant,  velfalsa  docendo  errorem 

tam  sufficienter  instructus,  quod  sine  errore  inducunt,  vel  aUter  forte  minus  composite 

vel  confusione  sciat  coram  populo  et  clero  se  habendo.  Item  in  confessione  forte  nes- 

proponere  veritatem,  et  in  consiUis  compe-  ciunt  confitentes  debito  modo  instruere,  nec 

tenter  satisfacere  requirentibus  de  causis  inter  peccata  gravia  et  levia  distinguere,  et 

necessariis ,  et  in  confessione  de  poenitentiis  aut  faciunt  ex  nimio  rigore  desperare,  aut 

injungendis  imponendis.  Septimo,  quod  sit  cuni  adhuc  in  statu  damnationis  sunt,  dant 

*  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xii,  n.  1.  —  *  Greg.  (a)  Forte  leg.  consistit. 


QUI  ORDINI  FRATRUM 

eis  spem  de  salvatione,  et  indulgent  eis  cor- 
pus  Domini  recipere.  Et  maxime  circa  re- 
rnm  injustarum  acquisitionem,  vel  restitu- 
tionem,  multi  seducuntur,  dum  non  infor- 
mantur  quaj  sit  injusta  conquisitio,  vel  qua- 
literpure  restituant  quibus  debent.  Ex  mo- 
ribus  etiam  quorumdam,  et  vita  praedican- 
tium,  vilescit  ssepe  doctrina  verborum,  dum 
alta  docent  verbo  prsedicationis,  sed  minus 
aedificatoria    ostendunt    exemplo    actionis. 
Unde  ut  diligenti  examinatione  indiget,  qui 
debet  esse  doctor  in  medicina  corporum , 
ita  multa  consideratione  opus  est,  si  sit  ido- 
neus,  qui  debet  esse  doctor  et  medicus  ani- 
marum,  cum  sint  subtiliores  et  periculosio- 
res,   et  incurabiliores  morbi  peccatorum, 
quam  passiones  corporalium  infirmitatum. 
Illi  vero,  qui  se  ad  baec  officia  impudenter 
ingerunt,  indignantes  si  ad  ea  tardius  pro- 
moventur,  quam  sint  iraprudentes  perpen- 
dere  nolunt  aut  nesciunt,  et  eo  ipso  se  ad  hoc 
ostendunt  et  reddunt  indignos.  Nam  si  di- 
gni  fuerint  et  idonei,  non  debent  se  ad  hoc 
ingerere,  sed  modeste  expectare,  quousque, 
per  inspiralionem  Dei,  a  praelatis  suiset  fra- 
tribus  ad  hoc  suo  tempore  assumantur.  Si 
autem  indigni  vel  nondum  idonei,  tunc  si 
se  ingerunt,  primo  quidem  temerarii  sunt, 
quod,  antequam  vocentur,  ad  tantum  offl- 
cium  currere  praesumunt.  Unde  Hieremias* : 
Ipsi  currebant^  cum  ego  non  mitlereni  eos^ 
scilicet  praedicare.  Et  Paulus  *  :  Quomodo 
pradicahunt,  nisi  mittantur  ?  Idem  alibi ' : 
A^ec  quisquam  sumit  sibi  honorem,  sed  qui 
vocatur  a  Deo  tanquam  Aaron.  Et  Christus 
dicit  in  Joanne  *:  Neque  enim  a  meipso  veni, 
sed  ille  me  misit,  scilicet  Pater.  Secundo  su- 
perbi,  quia  seipsos  reputant  dignos  et  ido- 
neos  ad  quod  forte  nec  Deus,  nec  fratres_>  vel 
prajlali  suijudicanteos  idoneos,  sicutChore^, 
qui  voluit  sibi  sacerdotium  vendicare.  Tertio 
stulti,  quia  cum  talia  officia  sint  occasioten- 
tationisper  inanem  gloriam,  avaritiam,Iuxu- 
riam,  noxiam  Ubertatem,  et  internaj  devo- 

»  Jerem.,  xxin,  21.  —  *  Rom.,  x,  15.  —  3  Jjebr.^ 
V,  3.  —  *  Joan,^  vn,  28.  —  ^  Nmu,  xvi,  per  toluin. 


MIN.  ADVERSANTUR.  .^.27 

tionis  extinctionem,  et  alia  plura  pericula, 
quod  ipsiraet  se  talibus  incaute  ingerunt,  ni- 
mis  stulle  se  tantis  periculis  aine  necessitate 
exponunt,  cum  fugere  magis  deberent  a  pe- 
riculo,  quam  illud  appetcre,  nescientes  quo 
exitu  bellum,  quod  sibi  concitant,  finiatur. 
Quarto,  non  carent  rancore  invidiai,  vel 
contra  eos,  qui  ad  hajc  officia  eos  promovere 
possunt  et  non  faciunt,  vel  qui  forte  impedi- 
verunt,  imputantes  illorum  malevolentiae, 
magis  quam  suai  insufficientiae ,  quod  non 
promoventur,  cum  ipsi  sibi  videantur  ad  haec 
digniores,  quam  illi,  quos  vident  jam  pro- 
motos  esse,  quibus  in  scientia,  et  aliis  se 
reputant  aptiores. 

QucBStio  quinta. 

Cum  prudentum  sit  non  leviter  retractare 
quae  faciunt,  sed  ante  diligenter  deliberare 
facienda ,  ne  postea  oporteat  revocare ,  et 
vos  toties  mutetis  praelatos  Ordinis,  vide- 
mini  aut  inconsiderate  constituere  inutiles 
ad  tantum  officium,  aut  sine  ratione  utiles 
dejicere,  et  quod  est  signum  inconstantise  et 
impatientiae,  quod  non  possitis  pati  rectores 
idoneos,  quos  injuriose  abjicitis,  aut  quod 
in  officio  ita  perversi  fiant,  quod  merito  non 
debeant  in  eo  diutius  tolerari,  aut  quod  tam 
paucos  habeatis  in  Ordine  pro  officio  regi- 
minis  idoneos,  quod  semper  quaeritis  me- 
hores. 

Responsio. 

Sicut  supra  de  officiis  et  confessionibus  in  officio 
dictum  est,  plures  conditiones  ad  haec  fore  "s^^« 
necessarias,  ita  de  officio  res-iminis  anima-     *'?' 

'-'  spectaa' 

rum  esttenendum.  Requiritur  enim  in  prae-  da. 
lato  1 .  aetatis  maturitas ;  2.  honesta  admodum 
personalitas ;  3.  vita3  irreprehensibilitas ; 
quarto,  quod  non  sit  idiota  in  htterarum 
scientia;  quinto,  quod  sit  discretus  et  pro- 
vidus  ex  naturali  industria ;  sexto,  quod  sit 
zelator  justitiae  et  Ordinis  disciplinae;  septi- 
mo,  quod  sit  tractabihs  per  mansuetudinis 
lenitatem ;  octavo,  quod  sit  compassivus  pie- 
tate  fraterna;  nono,  quod  sit  devotus,  ha- 
bens  orationis  usum,  et  fiduciahter  agens 


528  LIBELLUS  APOLOGETICUS  IN  EOS 

cum  Deo;  decirao,  ex  gnstu  internae  dulce-  latio  ipsorum  ad  quos  mittitur,  quia  hoc  pe- 

diuis  ejus,  ct  experimento  crebro  exaudi-  tiverunt  diligentes  eum,  pro  bona  conver- 

tionis,  qui  semper  in  officio  esse  se  doleat,  satione   vel  utilitate.    Aliquando  forsitan, 

et  tamen  cum  ad  hoc  compellitur,  eequani-  quia  alibi  magis  necessarius  est  et  utilis  pro 

miter  illud  ferat,  nec,  propter  hoc  ut  citius  praedicatione  et  confessione,  vel  alio  officio 

absolvatur  ab  officio,  uegligentius  in  eo  se  domus  illius.  Aliquando  pro  majore  spiritus 

gerat ;  undecimo,  quod  corporis  imbecilli-  ejus  quiete,  quia  ibi  minus  a  parentibus  et 

tate  a  communis  vitiB  observantia  non  om-  aliis  requirentibus  infestatur.  Aliquando  pro 

nino  impediatur.  Istse  conditiones  simul  om-  communi  recreatione,  quia  aer  vel  victualia 

nes  in  paucis  reperiuntur :  ideo  paucos  stabi-  plus  ibi  competunt  ei,  vel  suppetunt  pro  in- 

les  in  officio  possumus  habere  praelatos,  dum  digentia  sua.  Aliquando,  quia  in  uno  loco 

nimis  (a)  sunt  corpore  debiles  pro  talibus  la-  habet  aliquis  tentationis  alicujus  materiam, 

boribus  et  sollicitudinibus  suflerendiS;,  aut  ni-  quam  non  habet  in  alio.  Posset  etiam  ali- 

mis  involuntarii  pro  timore  conscientiae,  dum  quando  accidere,  quod  aliquis  deliquisset  in 

sempertimentmiuusquamdebeantfacere^aut  uno  loco,  quod  pro  sopiendo  scandalo,  expe- 

in  exterioribus  provisionibus  mitti,  aut  mo-  diret  eum  mutari  in  alium  locum.  Similiter 

res  eorum  in  aliquo  fratribus  displicent ,  vel  posset  aliquis  ita  esse  distortus  moribus,  vel 

minus  placent,  aut  forte  in  alio  loco  vel  offi-  ex  aliqua  corporis  qualitate  onerosus,  quod 

cio  utiliores  sunt  quidam :  propter  ista  saepe  pro  partitione  oneris  aliis  transmitteretur  ad 

mutantur  prselati.  Bonum  est  etiam  propter  tempus,  ut  alii  interim  ab  eo  relevarentur, 

hoc,  ne  fiant  aliquando  insolentes,  si  scirent  sicut  onus  ab  uno  humero  in  alium  commu- 

se  in  dominio  permansuros  diu,  ut  sic  in  tatur.  Yalet  etiam  ad  hoc  maxime  talis  mu- 

humilitate  serventur,  et  subditi,  quibus  forte  tatio^  ut  fratres  secundum  regulam  agnos- 

gravis  essetillorum  alicujus  praelatio,  de  spe  cant  se  peregrinos  et  advenas  in  hoc  mundo, 

facilis  absolutionis  ejus  consolentur.  Sunt  non  habentes  hic  manentem  civitatem,  et 

etiam  quidam  boni  subditi,  sed  inutiles  pro  semper  aeternam  patriam   inquirentes.  Si 

prselatis  :  ideo  deponentur.  enim  in  uno  loco  diu  stare  deberent,  quidam 

nimias  ibi  contraherent  cum  extraneis^  cum 

Qu(Bstio  sexta.  potentibus ,  cum  foeminis  amicitias,  corpo- 

Cur  autem  toties  mutatis  fratres  aliquos  ris  commoda  procurarent,  sumptuosa  aedi- 

de  loco  ad  locum?  Suspectum  enim  videtur,  ficia  construerent,  et  cum  ibi  quasi  notiores 

quasi  aliquod  crimen  ibi  commiserint,  unde  magis  viderentur  esse  necessarii,  tanto  vel- 

mutantur,  vel  quasi  ex  impatientia  sua,  vel  lent  esse  super  caeteros  potenliores,  ita  ut 

aliorum,  non  possint  ibi  manere,  vel  ex  ran-  nec  praelati  auderent  sine  ipsis  in  domo  ali- 

core  non  permittat  eum  praelatus  ibi  stare  quid  ordinare,  et  veluti  quadam  diuturnita- 

ubi  diligit  et  consolatur  esse.  tis  praescriptione  stabiliti  vix  aequo  animo 

ferrent,  si  vellent  eos  pro  aliqua  causa  mu- 

Responsio.  ^^^^^^  ^j-^j^  g-  ^^^^  ^^^^  expediret.  Ut  ergo 

Cur  fra-     Vix  aliquid  fit  tam  pure,  quin  possit  ab  puritas  paupertatis  et  obedientiae  melius  ob- 

locoad  aliquo  sinistre  interpretari,  quasi  malefiat.  servetur  inOrdine,  et  mala  plurima  praeca- 

^°usT  ^^^  bonum  non  ideo  malum  est,  si  illud  veantur,  expedit  fratribus  aliquando  a  loco 

muten-  mali,  scu  stulti,  dicunt  malum.  Sunt  autem  mutari. 

tur. 

plures  causae  quare  fratres  de  loco  ad  locum 

mutantur.  Aliquando  consolatio  ejus,  qui  ijucssio    p  im  . 

mutatur,  quia  sic  petivit.  Ahquando  conso-  Cum  potius  deberetis  diligere  si  religiosi 

(a)  Caet.  edit.  minus.  et  boui  apud  vos  essent  vicini,  quam  ssecu- 


QUI  ORDIM  FRATRUM 

lares  et  insolentes  laici,  quare  impeditis  ali- 
quando,  etiam  per  privilegium  papale,  alios 
religiosos  circa  vestram  habitationem  sibi 
mansionem  construere,  nisi  quod  videtur 
invidia  esse  in  causa? 

Responsio. 

Non  pro  invidia,  sed  potius  pro  pace  pri- 
vilegium  hoc  a  Sede  Apostolica  datum  agno- 
scitur_,  et  ob  eamdem  causam  pacis  eo  uti- 
mur,  cum  non  tam  nobis  quam  eliam  aliis 
possit  aliter  in  posterum  turbatio  et  materia 


cur  jnre  scaudali  suboriri.  Si  enimaliquando  necesse 

Ts",  n'^  foret  eis  vel  nobis  areas  nostras  ampliare , 

"Tu*"  non  possemus,  cum  alii  priores  eas  jam  oc- 

juxia    cupassent.  Si  autem  aliquae  arese  inter  nos 

aliuH 

monas-  ct  illos  esscut  mediap  ,  cum  utrique  eas  cer- 
;ld?Q"cT-  ^atim  prseoccupare  desiderarent,  ex  avaritia 


tnr. 


sua  venditores  earum  vix  pro  triplicato  pre- 
tio  eas  darent.  Vel  si  forte  pauperes  essent 
possessores  earum,  aliquis  dives  avarus  eas 
prseemeret ,  ut  nobis  eas  postea  carissime 
venderet,  videns  nos  ipsis  necessario  indi- 
gere.  Item  forte  conveniret  eis^  velnobis, 
officinas  nostras  propter  situm  loci  aliquando 
sic  ordinare,  quod  essent  ahis  pro  magno 
incommodo ,  et  frequenti  cordium  turba- 
tione,  ut  si  chorus  ipsorum  poneretur  apud 
locum  inflrmorum  nostrorum ,  vel  aliter 
quolil)et  modo,  videlicet  latrina,  coquina, 
dormitorium,  refectorium,  capitulum,  do- 
mus  hospitum,  quod  [a)  propter  pacem  inflr- 
morum  cordium,  magis  expedit  nos  esse 
longius  segregatos.  Posset  etiam  quandoque 
divinum  officium  apud  alterutros  impediri, 
si  oratoria  nimis  essent  contigua,  cantu  suo 
mutuo  se  impedientibus.  Idem  posset  fieri 
de  praedicatione,  cum  utrobique  forte  pro 
causa  ahqua  prsedicare  contingeret.  Si  etiam 
ahquis  quandoque  confiteretur  apud  illos,  et 
placeret  ei  etiam  ahcujus  apud  nos  consi- 
lium  requirere,  aut  non  auderet  facere  hoc, 
timens  quod  prior  confessor  indignaretur , 
quasi  non  sufficeret  ei  pro  confessore,  dum 
quaereret  alium ,  aut  forte  putaretur  velle 
explorare,  quid  ille  vel  ille  consuleret,  et 

TOM.   XIV. 


MIN.  ADVERSANTUR.  529 

inde  qua^rere  materiam  detrahendi.  Si  qui 
etiam  magis  frequentarent  illos,  quam  istos 
in  officio  divino  vel  in  aliis,  viderentur  alios 
minus  diligere,  et  fieret  materia  murmu- 
randi.  Infirmis  enim  cordibus  ex  levi  occa- 
sione  plus  infirmandi  materia  ministratur  : 
et  ideo  necesse  est,  ut  praecaveantur  talia , 
qusB  ipsis  nocent,  et  ahos  scandalizant ,  ne 
postea  emendari  non  valeat,  quod  in  princi- 
pio  facilius  prsecavetur.  Utilis  etiam  est  ho- 
minibus  civitatis,  ubi  fratres  morantur, 
quodin  diversis  locis  ase  disjunctis  religiosi 
morentur,  quam  quod  in  uno  angulo  plures 
manerent,  et  alia  pars  inanis  remaneat,  per 
quorum  vicinitatem  possent  spiritualiter  con- 
solari.  Quod  si  forte  tales  forent  religiosi , 
qui  apud  nos  habitare  vellent,  per  quos  non 
aedificarentur  fideles,  sed  potius  scandaliza- 
rentur,  tunc  omnino  expedit,  quod  non  sint 
noljis  vicini,  ne  forle  ipsorum  insolentiae  no- 
bis  aliquando  ascriberentur,  aut  nesciretur 
an  ad  eos,  vel  ad  nos  latenter  intrarent  per- 
sonae  suspectaej  aut  certe  ipsorum  dissolutio 
fieret  aliquando  novitiis  nostris  tentationis 
occasio,  vel  etiam  aliis  causa  inquietudinis, 
et  impedimentumin  studio  spirituali.  Si  au- 
tem  quidam  infirmi  aliquando  dolerent,  cum 
forte  viderent  aliis  religiosis  largiores  elee- 
mosynas  dari  quam  sibi,  et  ox  hac  invidia 
torquerentur  de  vicinitate  illorum,  hoc  nec 
probamus,  nec  omnino  negamus;  sed  non 
est  nostra  intentio  propter  hoc  praedicto  uti 
privilegio,  sed  potius  propter  causas  ante 
positas,  et  si  quae  aliaB  possunt  rationabiles 
inveniri . 

Qucestio  octava. 

Cum  unicuique  liberum  sit  vestem  suam 
formare,  prout  vult,  et  de  panno  seu  colore 
quolibet,  videmini  valde  injuriari  quibus- 
dam  rehgiosisviris  velfoeminis,  prohibendo 
ne  deferant  vestes  in  colore  vel  forma  habi- 
tui  vestro  conformes. 

Responsio. 
Multis  de  causis  habitum  nostrum  alios 

(a)  Leg.  a  quibus. 

3i 


Cur  h  a- 

bitum 

nostrum 

ab     aliis 

deferri 

inde- 

cens  sit, 

neo  sus- 

tinen- 
dum  om- 
nino. 


530 


LIBELLUS  APOLOGETICUS  IN  ROS 


ferre  non  suslinemus,  et  per  privilegium 

apostolicura  omnibus  inhibemus.  Una  causa, 

quia  cum  simus  ex  professione  regulae  raen- 

dicantes,  si  sub  nostro  habitu  diversi  hinc 

inde  raendicarent,  homines  qui  jam  iUis  elee- 

mosynam  dedissent,  et  nos  vel  ahi  in  simili 

habitu  iterum  supervenire  viderent ,  puta-     pere  proventus  reddituum,seupossessiones, 

rent,  quod  idem  ex  avaritia  iterum  petere-      exceplis  domibus,  in  quibus  habitatis,  vide- 

tur,  etscandalizarenturdeipsisvel  de  nobis,      mini  transgressores  regulae  vestrae,  in  eo 

quod  nimis  eos  petendo  gravareraus.  Item     quod  recipitis  domos  vel  areas  non  conti- 


quisque  prudens  per  se  potest  perpendere  : 
et  ideo  est  studiosissime  prohibendum. 

Qucestio  nona. 

Cum  asseratis  vos,  secundum  regulam  et 
professionem  vestram,  nullos  debere  reci- 


cum  putarent  nobis  dedisse,  quod  aliis  nobis 
simihbus  dederunt,  qui  inter  habitus  nesci- 
rent  discernere  ,  recusarent  nobis  iterum 
dare  eleeraosynam,  et  sic  nihil  acquirere  pos- 
semus,  et  periremus.  Item  cura  raulti  intel- 
ligerent,  quod  homines  magis  diUgerent 
nos,  et  hbentius  nobis  subvenirent  quam 
aliis,  sub  habitu  nostro  per  terras  discurre- 
rent,  et  quod  nobis  dandum  esset,  ipsi  prae- 


guas  vestris  areis^  in  quibus  habitatis.  Eo- 
dem  enim  modo,  si  hoc  licet,  poteritis  etiam 
vineas  recipere,  et  agros,  et  mansos,  et  si- 
miUa  quaeque  recipere^  imo  grangias,  et 
viUas,  et  castra,  et  terras,  et  oppida,  et  quae- 
cumque  fuerint  vobis  data ;  et  sic  pristina 
paupertas,  et  raendicitas,  quam  professi  es- 
tis,  paulatim  evanesceret,  et  non  eritis  dis- 
cipuU  sancti  Francisci,  cum  non  sequamini 


riperent  fraudulenter,  et  peccarent,  et  nos     vestigia  ejus,  nec  ejus  regulam  teneatis.  De 


fraudaremur,  et  homines  gravarentur.  AUa 

causa :  quia  pro  aedificatione  Ecclesiae  spe- 

ciaUter  missi  sumus,  si  sub  nostro  habitu 

aUus  aUquo  peccato  scandaUzaret  homines, 

vel  nos  taUter  infaraaret,  vel  suam  sic  ne- 

quitiara  contegeret,  cum  rejecto  habitu  no- 

stro  non  agnosceretur  ,  sed  frater  noster 

ordinis  nostri  putaretur  hoc  fecisse,  Ecclesia 

non  haberet  de  nobis  aedificationem  ,  sed 

scandalum,  et  nos  frequentes  exinde  confu- 

siones  patereraur,  cum  muUa  simiUa  atten- 

tarent,  sicut  coraperiraus  aUquoties  esse  fac- 

tura.  Itera  posset  haereticus  aUquis  sub  nos- 

tro  habitu  in  locis  opportunis  docere  haere- 

sim,  ut  sic  ei  quasi  probato  fratri  ordinis 

nostri  crederetur,  et  nos  simiUter  infamaret. 

Item  si  forte  aUquando  ex  nostris  aUqui  in 

via  rainus  honeste  se  gererent,  cum  super 

hoc  corriperentur  a  nobis,  possent  se  excu- 

sare,  quod  sub  nostro  habitu  aUi  hoc  fecis- 

sent,  cum  de  personis  esset  dubium,  quae 

fuissent.  Ne  igitur  lantus  ordo  tolaUter  con- 

fundatur,  et  tot  raala  inde  proveniaut,  expe- 

dit  ut  ordinis  nostri  habitura  nuUus  aUus 

permittatur  deferre.  Quid  etiam  mah  seque- 

retur,  si  mulieres  eum  ferre  permitterentur. 


domibus  enira  vobis  contiguis  potest  esse 
excusabile,  quod  pro  dilatanda  area  vestra 
iUas  quandoque  recipiatis  ;  sed  de  aUis  non 
ita,  in  quibus  horaines  ahos  pro  censu  loca- 
tis,  quem  procurator  vester  loco  vestri  exi- 
git,  et  in  usus  vestros  convertit  de  voluntate 

vestra. 

'Res'ponsio. 

Si  qui  in  talibus  incaute  agunt,  dolemus,  ouemad- 
et  contradicimus ,  et  prohibemus.  Qualiter  ^gtir 
autem  in  hoc  licite  agere  possimus,  adverte,  Yrl\h^ 
et  tunc  non  judicabis  nos  (si  sane  inteUigis)  recipi, 
transgressores.  Protestamur  nos  secundum 
regulam  nostrara,  nil  debere,  seu  veUe  pos- 
sessionis,  vel  certorum  reddituura  recipere, 
vel  habere.  Quia  vero  mendici  sumus  et 
pauperes,  ea  quibus  pro  praesenti  necessi- 
tate  indigemus,  ideo  recipimus,  prout  Ucet, 
sive  pro  solvendis  debitis,  vel  aUis  neces- 
sariis  procurandis.  Cum  ergo  aliquis  ex  de- 
votione  vult  nobls  legare  domum  suam,  vel 
areara  non  conliguam  nostrae  mansioni,  nec 
recipimus  eam,  nec  per  nos,  nec  per  inter- 
positam  personam  ut  nostram.  Sed  si  ille 
eam  disponit  per  aUum  quemcumque,  ut  ea 
vendita,  de  pretio  ejus  provideatur  nobis  ex 


QUI  ORDINl  FRATRUM  MIN.  ADVERSANTUR.  531 

parte  sui  in  his,  quibus  tunc  indigemus,  ditibus.  Si  autem,  antequam  vendantur , 

procurandis,  vel  solvendis  debitis,  accepta-  aliquem  inde  censum  reciplunt,  in  quorum 

mus.  Si  autem  ille  timens  ne  forte  ejus  talis  tunc  potestate  sunt  illae  domus,  nihil  juris 

dispositio  per  heeredes  suos,  vel  alios,  in  habere  in  eo  protestamur,  sed  eleemosynam 

posterum  impediatur,  et  propter  hoc  praeoc-  nobis  sponte  oblatam  simpliciter  recipimus, 

cupat  roborare  illara  sigillo  alicujus  judicis,  sicut  aliunde  donatam.  Quia  vero  Dominus 

vel  civium,  vel  alterius,  et  committit  sic  docet  *  nos  cavere  db  hominibus,  et  Aposto- 

ahcui  amico  suo  eam,  vel  fratrum,  qui  con-  lus  *  ab  omni  specie  mala  abstinere,  ne  pu- 

servat,  quod  ipse  disposuit  de  domo  tali,  vel  temur  ab  ignorantibus  transgressores  re- 

area,  nil  ad  nos,  cum  de  rebus  suis  possit  gulse  nostrae,  debemus  aperte  protestari, 

ordinare  quod  volet.  Nec  domum,  nec  lo-  nil  nobis  juris  in  tahbus  donationibus  velle 

cum  talem  dicimus  esse  nostrum,  cum  nihil  habere,  sicut  tenetur  suspectus  de  fornica- 

juris  nos  ad  ea  protestemur  habere.  Simi-  tione  omnia  illa  cavere,  ex  quibus  posset 

liter  si  ahquis  disponeret  per  amicum,  vel  ista  suspicio  probabilis  judicari. 
alium,  quod  de  pretio  vel  de  proventibus 

ilhs,  vel  ihis,  darentur  fratribus  tot  panes  Qucsstio  decima. 

quotidie,  vel  tantum  eleemosynse   singulis  Cum  nuhi  deberetis  facere  injuriam,  vel 

septimanis,  aut  annis,  non  essemus  propter  damnum  inferre ,  hoc  non  servatis ,  quia 

hoc  prsedii,  vel  redituum  possessores.  Nam  ssepe  contra  voluntatem  plebanorum  reci- 

si,  me  petente  eleemosynam,  ahquis  dives  pitis  domos  in  eorum  parochiis ,  unde  eis 

promittat,  quod  singulis  annis  velit  dare  muhum  deperit  de  oblationibus,  et  aliis  pro- 

fratribus  duas  tunicas  ,  vel  tantum  unam,  ventibus,  dum  vos  occupatis  loca  in  quibus 

vel  singuhs  hebdomadibus  tot  panes,  et  hoc  aUi  habitarent ,  qui  eis  ista  persolverent. 

committat  officialibus  suis^  ut  vice  sui  ista  Item  saepe,  sine  licentia  episcoporum,  intra- 

dent  etiam  eo  absente,  et  hoc  pro  fratribus  tis  eorum  dioeceses.  Ahquando  inconsultis 

recipiam,  vel  etiam,  si  ilh  neghgant  dare,  dominis  terrse,  vel  civitatis,  domos  recipitis 

admonendo   exigam  ,   numquid   proplerea  in  eisdem. 
certos  redditus  habere  dicendi  sumus,  cum 
non  ex  jure,  sed  ex  gratia  solum  talem 

eleemosynam  recipiam,  vel  exigam?  Et  si,  Non  omnia  quse  fmnt  contra  voluntatem 

post  obitum  ilhus,  uxor  ejus,  vel  ahi  amici  ahcujus,adinjuriamejusfiunt.  Cumergoci- 

pro  anima  illius  adhuc  velint  aliquo  tem-  ves  alicujus  oppidi  nos  vocant,  et  locantnos 

pore  talem  nobis  eleemosynam  per  se,  vel  apud  se  iu  tali  loco,  ubi  etiam  possent  Ju- 

ex  dispositione  ihius  largiri,  possumus  si-  dseos  locare,  vel  aream  pro  ludis  facere,  vel 

militer  recipere  ex  eadem  gratia,  ita  quod  horrea  seu  stabula,  de  quibus  nil  proveni- 

quandocumque  nollent  amplius  ista  dare,  ret  plebano  loci,  etiamsi  nos  ibi  non  esse- 

nil  peteremus  ab  eis  quasi  ex  debito,  sed  mus,  non  facimus  eis  injuriam  ullo  modo. 

more  mendicorum  recurreremus  ad  domum  Sumus  etiam   non  deterioris  conditionis  , 

clementis  domini   pro  quotidiana  eleemo-  quam  ahi  christiani,  vel  religiosi,  quibus 

syna,  quandiu  ihi  placeret ;  sed  quando  plus  conceditur  domos  recipere  et  loca,  ubicum- 

nollet,  abiremus  vacui,  gratias  agentes  de  que  dantur  ab  eis,  qui  habent  jus  liberum 

dato,  et  non  murmurantes  de  negato.  Usec  dandi  eis,  maxime  cum  per  Sedem  Aposto- 

est  vera,  et  pura  vita  mendicorum,  quod  licam  sit  ordo  noster  approbatus,  et  in  subsi- 

datur,  ex  gratia  recipere,  non  ex  jure.  De  diumanimaruminEccIesiadestinatus,ethoc 

censibus  vero  domorum  fratribus  legata-  bonum  per  aliorum  malitiam  non  debeat  im- 

rum  nihil  quaerimus,  sicut  nec  de  aliis  red-  i  Matth.,  x,  n.  —  » i  Thess.,  v,  22, 


Responsio. 


Qucestio  undecima. 


532  LIBELLUS  APOLOGKTICUS  IN  EOS 

pediri.Sienimnunquanideberemusmorari,  lis  eoclesiae  lioc  facere,  nec  ad  lioc  possent 

nisi  de  voluntate  clericoriim,  vix  unquam  in  aliquo  impediri. 
in  Ecclesia  possemus  diu  morari^  duui  per 
se,  aut  incitati  per  alios,  ejicereut  nos  de 

parochiis  suis  potius,  quam  haereticos  vel  Quid  ergo  dicitis  ad  hoc,  quod  in  pluribus 

JudiEOS.  Episcopis  etiamnullam  facimus  iu-  locis  dicunlur  iVatres  vestri  ahos  rehgiosos, 

juriam,  cum  non  gravemus  eos  in  ahquo,  vel  clericos  ejecisse  violenter  de   propriis 

sed  juvemus    praidicando  ,  et  consulendo  ecclesiis,  vel  monasteriis,  et  ibidem  eis  invi- 

eorum  subdilis ,  ut   devotius  obediant ,  et  tis  sibi  mansionem  fecisse,  quomodo  polest 

ouus  regiminis  eorum  tanto  portabihus  fiat  hoc  excusari  ab  injuria,  et  violentia? 
eis,  de  quo  in  judicio  extrerao  oportet  eos 

reddere  rationem.   Si  autem    movet  eos  ,  Responsio.    , 

quod  sumus  exempti  a  jurisdictione  ipso-  Ubicumque  hoc  factum  est,  non  esl  per 

rum  quoad  nosipsos  ;  tunc  e  converso  con-  fratrum  violentiam  factum  ,  sed   vel    per 

solentur,  quod  liberiores  sunt,  quod  pro  no-  episcopum  loci,  vel  ex  jussu  Domini  Papae, 

bis  non  tenentur  reddere  rationem ;  ut  de  qui  inteUigens  clericos  illos,  vel  rehgiosos, 

noslra  gubernatione  carent  honore,  ila  sint  ibi  minus  honeste  se  gerere,  veLad  tantam 

hberi  a  solhcitudine  et  labore,  excepta  pro-  paupertatem   redactos   esse  quod  divinum 

videnlia  pietatis,  et  inter  nos  in  sua3  pacis  servitium  ibi  ita  esset  delapsum,  quod  per 

unitate  servanda.  Domino  etiam  terrae,  vel  ipsos  non  erat  spes  restaurationis,  auctori- 

viil«,  uon  facimus  injuriam,  si  eo  incon-  tate  aposlohca  mandavit  illos  ahbi  locari , 

sulto,  quandoque  vocati  a  civibus,  mansio-  assignatissibicertisredditibus,  unde  possent 

nem  recipimus  in  viha,  ubi  hberum  esset  congrue  sustentari ,  et  fratres  nostros  ibi 

eis,  si  vehent,  theatrum  facere,  vcl  locare  habitare,  et  divina  officia  celebrare,  cum  ad 

Judseos,  vellocum  rehnquere  vacuum,quia  ipsum  spectat  de  omnibus  locis  rehgiosis 

de  ipsius  fundi  possessione  nil  ei  subtrahi-  ordinare ,  ut  sacra  ibi  rehgio  instauretur , 

mus,  nec  aliquid  proprietatis  nobis  de  iUo  sive  per  iUius  ordinis  personas,  sive  per  ahas 

vendicamus,  maxime  cum  cives  amore  nos-  alterius  ordinis,  sicut  viderit  expedire. 
trse  commorationis  ibidem  domino  refun- 

dant  ahunde,  si  quid  forte  de  area  nostra  0"^«*^'«  duodecima. 

deberet  annuos  census  percipere ,  si  noht  Cum  deberetis  omnia  mala  vobis  ihata  pa- 

pro  Deo  carere.  Nam  si  etiam  contingeret  tienter  sustinere,  et  nuUam  super  his  apud 

nos  post  hsec  a  loco  penitus  discedere,  nec  judices  querimoniam   facere  vel  movere , 

venderemus  aream,  nec  aUcui  partem  tra-  quid  est,  quod  non  solum  istud  non  facitis, 

deremus,  sed  sicut  concessum  est  nobis,  eis  sed  etiam  non  contenti  episcoporum  judi- 

ad  quos  pertinet  dominium  rehnqueremus.  ciis,  obtinetis  a  Sede  Apostohca  judices  et 

Ipsum  quoque  oratorium  nostrum  non  fit  conservatores ,  et  ad  ihos  quoshbet  moles- 

parochiah  ecclesiae  praejudicium,in  quo  nec  tantes  vos  etiam  leviter  citatis,  et  gravatis 

oblationes  ejus  ad  missam  percipimuS;,  nec  laboribus  et  expensis,  donec  satisfaciant  vo- 

aliquos  homines  ab  ipsa  nobis  attrahimus  ,  bis  pro  veUe  vestro,  contra  Apostolum  qui 

quin  omnia  jura  sua  viventes  et  mortui  ec-  ait '  :  Delictum  est  in  voMs,  quod  judicia 

clesiae  parochiah  persolvant.  De  sepultura  habetis. 

vero  constat  ex  jure  communi,  quod  si  apud  Responsio. 

nos  ehgunt  sepehri,  possent,  et  alibi  si  vel-  Injurias  et  molestias  ex  quibus  aliud  ma- 

lent  ubicumque,  sine  prajjudicio  parochia-  lum  non  sequitur,  nisi  quod  illa  hora  sen- 

» 1  Cor.,  v{,  7.  tiri  potest,  ut  sunt  verba  probrosa  ,  vel 


QUI  OPiDINI  FRATRUM 

damna  reram,  seu  verbera,  et  similia,  pos- 
sunt  viri  religiosi  aequanimiter  sustinere , 
qnia  nil  aliufi  afferunt  nocumenti.  Sed  ubi 
possunt  graviora  damna  subsequi,  videlicet 
animarum  gravia  nocumenta,  ibi  non  est 
expediens  talia  tolerare.  Namcum  simus  in 
Ecclesia  Dei  ad  multarum  animarum  salu- 
tem  a  Sede  Apostolica  destinati,  per  officium 
docendi,  et  extrahendi  homines  a  peccato , 
si  quis  infamaret  ordinem  nostrum,  quod 
essemus  seductores,  aut  haeretici,  aut  crimi- 
nosi,  aut  non  habentes  auctoritatem  praedi- 
candi,  seu  confessos  nobis  et  contritos  absol- 
vendi,  cum  a  Domino  Papa,  vel  etiam  epi- 
scopis  habeamus,  non  solum  laederet  nos  sic 
reddendo  despicabiles  hominibus,  quod  sub- 
traherent  nobis  beneficia  sine  quibus  sus- 
teutari  non  possumus,  sed  etiam  noceret 
omnibus,  qui  ex  hoc  inciperent  nos  perse- 
qui,  et  graviter  peccarent.  Et  qui  crederent 
nos  tales  esse,  sicut  et  iile  assereret,  nec 
praedicationes  nostras  attenderent,  nec  con- 
siha  sahitis  requirerent  a  nobis,  et  jam  nul- 
lus  ordinem  intrare  curaret ,  imo  debiles 
mente  ordiuem  tentarentur  relinquere  , 
quem  viderent  ab  omnibus  conculcari.  In- 
super  haeretici  se  detractoribus  nostris  h- 
benter  adjungerent  sub  specie  amicitiae,  ut 
nos  amplius  redderent  odiosos,  ad  hoc  ut 
doctrinam  nostram  hominibus  redderent 
odibilem,  et  ita  astute  sibi  attraherent  corda 
eorum_,  et  paulatim  ducerent  in  errorem  , 
cum  nos  maxime  timeant,  modo  in  hoc  sibi 
esse  resistentes.  Plura  aha  mala  suscitarent 
nobis  veritatis  adversarii,  si  non  haberemus 
munimen  per  Sedem  Apostohcam,  quae  non 
tam  nobis  quam  Ecclesiae  et  fidei  catholicae 
valde  uocerent,  et  haec  in  dedecus  ipsius 
Sedis  redundarent,  quae  ordinem  plantavit, 
et  confirmavit,  et  ad  profectum  Ecclesiae 
destinavit  Nam  et  apostolus  Paulus ,  qui 
paratus  erat  omnia  adversa  subire  pro 
Christo,  videns  obesse  fidei  et  Ecclesiae,  si 
traditus  fuisset  a  Fehce,  vel  Festo,  Judaeis 
ipsum  perimere  cupientibus,  Caesarem  ap- 

»  Act.,  XXV,  II. 


MIN.  ADVERSANTUR.  .o33 

pellavit,  ut  legitur  in  Actis  •.  Ut  ergo  par- 
camus  eis  a  peccato  iniquae  persecutionis, 
et  nobis  a  frequenti  vexalione,  et  aliis  a  no- 
cumento  animarum,  conservatores  habemus 
a  Sede  Apostolica  nobis  datos,  qui  privile- 
giorum  nostrorum  jura  defendant,  et  a  ca- 
lumniantibus  tueantur. 

Quoestio  decima  tertia. 

Cum  denarios  seu  pecuniam  nec  per  in- 
terpositam  personam ,  ex  regulae  vestrae 
praecepto,  debeatis  recipere,  et  tamen  aliqua 
recipiatis,  quae  venduntur  poslea  pro  pe- 
cunia  ,  non  video  quahter  excusemini  a 
transgressione  hujus  praecepti  :  quia,  ven- 
ditare  illa,  sicut  prius  vestra  fuit  res  ipsa 
ante  venditionem ,  ita  etiam  erit  peeunia 
vestra,  quae  pro  re  data  est,  cum  non  ha- 
beat  alium  dominum,  nisi  fratres,  quod  iUi- 
citum  est  omnibus  manifeste. 

Responsio. 

Tria  eleemosynarumgeneradanturnobis,  Eieen-o- 
Aliqua  enim  recipimus  quibus  uti  volumus,  qu»"f?^ 
ut  victus  et  vestitus,  et  libri  nobis  utiles,  et  ^*"'^"^ 

'  '         fien    so 

similia  quae  non  proponimus  alienare  ab  lent,  tria 
ordinis  usu.  Qusedam  autem  dantur  nobis 
quibus  nunquam  in  illa  specie  uti  volumus, 
ut  vestes  saeculares,  et  libri  nobis  non  apti, 
vel  etiam  aliqua  superflua  victualia,  quibus 
forte  non  indigemus  ad  praesens.  Ista  si  no- 
lunt  fratres  recusare  propter  devotionem 
dantium,  potest  procurator  ea  vice  iUorum 
servare,  sicut  pecuniam  pro  fratribus  ei 
commissam,  ut  suo  tempore  inde  provideat 
eis,  quibus  indigent  ex  parte  ihorum.  Quae- 
dam  vero  dantur  nobis  pro  usu  noslro,  et 
ea  per  nos  recipimus ,  et  postmodum  ali- 
quando  contingit ,  quod  ea  volumus  alie- 
nare.  Si  illa  simpliciter  vendimus,  tunc  fiet, 
sicut  dicitis,  quod  illa  pecunia  nostra  est, 
sicut  res  vendita  fuerat  ante  nostra.  Sed  ne 
transgressores  regulae  uostrae  simus,  reci- 
piendo  pecuniam  per  interpositam  perso- 
nam,  tres  vias  pro  hac  cautela  tenemus. 
Aut  enim  rem  illam,  quse   vendi  deberet. 


r>3-i  LIBELLIIS  AlH)LOGETICUS  LN  EOS 


commutamus  pro  alia  qua  indigfimus  , 
non  interveniente  pecunia,  ut  librum  pro 
libro,  oleum  pro  cera  ad  luminaria,  et  sic  de 
similibus;  aut  rem  iilam  damus  pro  solii- 
tione  debitorum,  quantum  res  illa  valet;  aut 
damus  eam  alicui  ut  sua  sit,  et  nobis  pro  ea 
de  aliis  quibus  indiguerimus  tantum  acqui- 
rat,  quantum  res  illa  distracta  valeret.  Sive 
autem  ille  qui  sic  eam  recipit  postea  vendat, 
sive  reservet  ut  suam,  nil  ad  nos,  cum  jam 
non  sit  nostra,  sed  ipsius;  et  ita  non  erimus 
praecepti  illius  de  non  recipienda  pecuuia 
transgressores.  Qui  aliter  facit,  videat  quo- 
modo  conscientiam  apud  Deum  justificet , 
et  apud  homines  de  scandalo  se  excuset. 

Qucestio  decima  quarta. 

Olim  non  mendicastis,  nisi  solum  quo  in- 
diguistis;  nunc  autem  non  solum  petitis  pro 


QucBStio  decima  quinta. 

Miiltitado  est  in  causa,  quod  raultis  indi- 
getis;  quare  ergo  magnos  conventus  facitis, 
et  non  potius  bini,  vel  quaterni,  vel  ad  plus 
seni  vec  octeni  in  domibus  pauperculis  ha- 
bitatis,  ut  quietius,  et  in  mnjori  paupertate 
ibi  viveretis,  et  humilitate,  quia  pompositas 
quaedam  videtur  gloriari  de  multitudine? 

Jiesponsio. 

His  de  causis  magis  diligimus  magnos  cur  ma- 
conventus,  quam  parvos  :  videlicet,   quia  venius°a 
major  disciplina  potest  ibi  servari,  dum  oc-  ,30-"^^- 
cupatio  officiorum  in  plures  divisa  ordina-  ^ur. 
tius  et  expeditius  administratur,  et  coram 
pluribus  quisque  minus  audet  negligens  aut 
insolens  esse,  etquilibetinformatur  ab  altero 
moribus  et  scientia.  Et  ex  his  major  potest 


futuro  tempore  necessaria,  sed  etiam  de  una     esse  devotio ,  et  ordinatlor  vita ,  et  officium 
specie  tanto  plus  acquiritis,  ut  unum  pro     divinum  pulchrius,  et  major  cautela  contra 


alio  commutetis,  ut  oleum  pro  caseis,  vel 
similia  pro  aliis  in  hunc  modum. 

Respo7isio. 

Ut  supra  dixi ,  dum  pauci  eramns ,  paucis 
indigebamus ;  nunc  autem  plures  facti,  plu- 
ribus  indigemus;  et  sicut  aliquando  mendi- 
cus  per  plateas  discurrens  ( cui  solum  panis 
aridus  hinc  inde  datur,  quem  comraunius 
habent  Iiomines^  et  paratius  quam  alios  ci- 
bos ),  dat  aliquam  partem  panis  pro  buccella 
casei,  vel  ovo,  vel  pomo,  eo  quod  non  sem- 
per  valet  arido  pane  sustentari,  cum  sit  ine- 
dia  confectus:  ita  et  nos,  cum  non  invenia- 
mus  ubique  singula  quibus  indigemus  pro 
sufficientia  ad  mendicandum. ,  eo  quod  in 
omnibus  terris  non  omnia  abundant  a^quali- 
ter,  et  homines  non  habent  nobis  dare  illa 
quae  non  habent,  et  (6)  oportet  nos  de  talibus, 


quaelibet  tentamenta  vitiorum,  et  novitii  me- 
hus  ibi  inforraantur.  Item,  quia  raajor  pro- 
venit  utilitas  inde  animarura,  dura  plures 
ibi  stare  possunt  confessores  et  prsedicatores. 
Vel  etiam  potest  ibi  melius  teneri  studium 
Theologiae,  in  quo  habiles  exerceantur  ad 
eruditionem  aliorum.  In  parvis  autem  do- 
mibus,  dura  alii  sunt  in  terminis,  alii  in 
villa  pro  eleemosyna,  alii  forte  debiles  et  in- 
firmi ,  alii  occupati  officiis  in  dorao^,  nec  dis- 
ciphna  religionis,  nec  studiura,  nec  devotio 
in  divinis  valet,  prout  expedit,  observari. 

QucBStio  decima  sexta. 

Cura  videmini  zelatores  esse  animarum, 
et  sancti  Francisci  deberetis  in  omnibus  imi- 
tatores  esse,  cur  ordinem  illum,  qui  dicitur 
pcenitentia  (a),  quem  ipse  instituit,  non  pro- 


movetis,  ut  ubique  dilatetur  in  Ecclesia,  et 

quae  in  quolibet  loco  raagis  abundant,  tanto  raulti  salventur  in  eo,  cura  laboratis  conver- 

plus  petere;  ut  per  illa  et  alia  conquiraraus ,  tere  et  fovere  ad  bonura,  qui  vobis  sunt  mi- 

quae  aliter  ibidem  non  possemus  habere ,  et  nus  ex  paterna  traditione  annexi? 
quibus  similiter  indigemus :  et  hoc  non  est 

avariliae,  sed  indigentise  imputandum.  Responsio. 

(n)  Forte  lerj.  poeniteQtium.  —  (6)  Del.  et.  Quod  in  aliis  laboranius  ut  convertantur    cur 


QUI  ORDINl  FRA.TRUM  MIN.  ADVERSANTUR. 
poeniten-  et  proficiant  in  bono,  ibi  haberaus  friictum, 


535 


tium  or 


doter-  et  conservamus  libertatem  nostram,  neplus, 
*'rdmo-'^  quam  nobis  expedit,  occupemur  per  eos.  Per 
dum  ex-  istos  autem  pcenitentes,  si  muUiplicarenlur, 

creverit.  ,     ,..        .  , 

impediremur,  quod  auis  mmus  prodesse  pos- 
semus,  dum  quasi  ex  jure  exigerenta  nobis, 
ut  ad  omnia,  quai  tangerent  eos,  essemus 
parati.  Alioquin  improperaretur  nobis,  quare 
ad  hunc  ordinem  eos  induxtrimus,  si  curam 
ipsorum  nollemus.  Si  contingeret  eos  ali- 
quando  astare  judicio  vel  saiculari,  vel  eccle- 
siastico  ,  vocarent  nos ,  ut  eis  assisteremus , 
et  pro  eis  intercederemus.  Si  aliquis  impe- 
teret  eos  pro  debitis  vel  olTensa,  objurgarent 
nos,  quare  non  faceremus  ei  justitiam  fieri 
ab  illo,  qui  in  nostro  regimine  et  obedientia 
conversatur.  Et  sive  juste,  sive  injuste  mo- 
veretur,  nobis  imputaret,  si  pro  voluntate 
sua  ei  non  satisfaceret ,  maxime  si  iste  dice- 
ret  se  nil  facere,  nisi  de  nostro  consilio  sive 
jussu.  Si  aliquis  eoruin  captivaretur,  vel  a 
domino  suo,  vel  alio  molestaretur ,  vellet 
quod  fratres  causara  ejus  agerent,  et  hinc 
inde  discurrerent,  ut  eum  a  tali  molestia  li- 
berarent,  sicut  vidua  ad  Elisaeum  venit,  ut 
eam  a  creditoris  sui  vexatione  liberaret.  Si 
aliquis  inops  esset  nimis,  et  non  habens 
aliunde  subsidium  corporale,  justum  vide- 
retur  eis,  et  aliis ,  quod  nos  sicut  fratribus 
spiritualibus  eis  provideremus,  etforte  plures 
in  illa  spe  ordinem  illum  assumerent,  ut  eis 
in  hujusmodi  subveniremus_,  et  maxime  foe- 
minae  vel  beguinse.  Si  aliqua  ipsarutn  de 
aliquo  crimine  infamaretur  fornicationis,  vel 
adulterii,  statim  qui  nos  forte  non  diligerent, 
divulgarent  istud  in  nostram  infamiam ,  di- 
centes:  Ecce  sorores  nudipedissae ,  parvulos 
nudipedes  procreant  eis.  Sed  a  quo  illos  con- 
cipiunt,  nisi  ab  eis,  qui  toto  die  occupantur 
cum  ipsis?  Et  lascivi  clerici  vel  laici  in  odium 
nostri  magis  essent  sororibus  illis  infesti,  ut 
aut  corrumperent  eas,  aut  infaraarent ,  cum 
ipsarum  dedecus  in  nos  plusquam  in  alios 
redundaret.  Si  quando  inter  eas  aliqua  fieret 
disceptatio,  oporteret  nos  occupari  in  refor- 
matione  pacis  inter  eas,  propter  cavendum 


scandalum  aliorum.  Si  civitas  vel  oppidum 
indigeret,  nonpossemuseastueri,quin  opor- 
teret  eas  solvere  quajstas,  et  tallias,  et  ob- 
servare  vigilias  nocturnas,  et  exirecum  aliis 
ad  bella,  et  habere  arma,  et  equos,  vel  pro 
semilterebellatores,  vel  etiam  dominis  suis, 
a  quibus  haberent  feuda,  vel  quibus  aliter 
astricti  oporteret.  eos  in  talibus  deservire. 
Clerici  etiam  qui  nos  non  diligunt ,  impone- 
rent  nobis,  quod  plebes  suas  nobis  vellemus 
sub  hoc  colore  attrahere,  et  nostrai  obedien- 
tiae  subjugare,  ut  res  eorum  nobis  cederent 
totaliter,  et  quae  ipsis  offerre  deberent ,  nos 
eis  praeriperemus.  Et  quando  nos  non  pos- 
sent  in  personis  nostris  forte  gravare ,  illos 
quacumque  occasione  quaererentperturbare. 
Infamarent  etiam  nos,  quando  haberemus 
cum  eis  ahquando  secreta  capitula,  quasi 
celebraremus  conventicula  haereticorum  in 
latebris,  cum  ipsi  potius  Ecclesiae  rectores 
deberent  eos  secundum  morem  Ecclesiae  cor- 
rigere,  si  quando  offenderint,  et  punire.  Nam 
et  ipsi  eorum  magistri,  qui  Provinciales  di- 
cuntur,  cum  sint  laici,  et  aliquando  uxorati, 
quamdam  habent  similitudinem  cum  haere- 
ticorum  magistris,  et  si  non  pro  invidiae  pra- 
vitate,  tamen  in  laicali  habitu,  nomineque 
hsereticorum  in  conteraptum  clerici,  laicos 
habent  magistros  et  doctores.  Et  cum  nos 
sub  una  forma  vivendi ,  et  multiplici  custo- 
dia,  vix  conservemus  Ordinem  nostrum  in 
suo  vigore ,  ne  dilabatur  per  negligentiam , 
quomodo  possemus  illum  Ordinem  in  bono 
statu  diu  servare ,  ubi  quisque  vadit  in  do- 
mum  suam,  et  exercet  negotium  proprium, 
et  habet  curam  domus  suae,  et  uxoris,  et  fi- 
liorum,  et  versatur  in  sseculo,  et  multis  qua- 
titur  tentationibus  mundi  et  carnis !  Et  qui 
nobis  non  essent  astricti  obedire,  nisi  pro 
velle,  et  quos  non  possemus  sicut  expedit 
coercere,  quin  cito  dilaberetur  sub  manibus 
nostris  disciplina  et  justitia.  Et  sic  melius 
fuerat  non  incoepisse,  quam  non  posse  per- 
ficere,  et  tanta  negotia  assumpsisse  per  quae 
dissipatur  pax  nostra,  et  fama  vilescit,  et 
iuter  nosipsos  possunt  plura  scandalasubo- 


r>36 


LIBRLLUS  ArOLOGRTICnS  LN  EOS 


riri,  praeter  alias  occupatioues,  quas  in  con- 
fessionibus  eoruni  et  consiliis  tota  die  nos 
oporteret  babere  cum  ipsis.  Et  si  soli  divites 
adraitterentur,  inciperent  nos  hoinines  ha- 
bere  suspectos,  quod  pro  avaritia  faceremus, 
ut  res  eorum  sic  nobis  attraheremus.  Et  cle- 
rici,  el  abi  religiosi  contra  nos  gravarentur, 
si  familiares  eorum  eis  per  hoc  abslrahere- 
mus,  et  inde  htes  et  scandala  inter  nos  et 
ipsos  orirentur. 

Si  autem  oranes  passim  admitterentur,  fie- 
ret  confusio,  cum  non  possemus  oranes  re- 
gere  vel  corrigere ,  et  multa  inconvenientia 
sequerentur.  De  sancto  autem  Francisco  alia 
fuit  ratio  :  quia  status  ilUus  terrae ,  et  illius 
temporis ,  circa  ordinem  et  homines  ahos  in 
multis  ahter  se  habebat,  et  ipsius  sancti  pa- 
tris  Francisci,  et  primorum  fratrum  ejus 
diffaraata  sanctitas  effecit,  quod  tunc  habe- 
batur  pro  bono,  quod  modo  et  in  aliis  terris 
non  talem  haberet  successum.  Qui  nostrai 
doctrinse  volunt  corrigi  consilio,  possunt  sub 


test  (a)  se  ab  eis  eximere,  cum  ex  regula 
nostra  non  simus  ahcui  ex  debito ,  nisi  or- 
dini,  obUgati,  ct  singulari  hbertate  inter 
ca3teros  ordines  ex  privilegio  gaudeamus. 
Licet  autem  omnino  non  possumus  impe- 
dire,  quin  ahqua  fiant  in  terris  istis  praedicti 
ordinis  monasleria;  tamen  si  non  studiose 
ol)sisteremus ,  cito  raultiphcarentur  percon- 
cessionem  Domini  Papai ,  vel  Cardinahs  :  et 
per  hoc  ostenditur,  quod  non  dihgimus  mul- 
tum  occupari  cum  ipsis. 

Qucestio  decima  octava. 

Cum  ergo  sitis  informatores  earum,  quare 
permittitis,  quod  phires  apud  eas  irapure,  id 
est  per  pecuniam  recipiuntur,  quse  si  nihil 
secum  ferrentj  nuUatenus  reciperentur  ?  Et 
aperte  simonia  videtur. 

Responsio. 


ma. 


Si  illud  ahi  faciunt,  de  hoc  non  a  nobis,    p^^ci 
sed  ab  ihis  est  ralio  exigenda.  Sed  tamen  ut  ram  ad 
aha  forma  et  colore  ita  utihter  in  bono  per     satisfaciamus  quaerentibus ,  sciendum,  quod  °quadr^- 
nos  inforraari,  sicut  congruit  cuihbet,  et  ta-     quantum  spectat  ad  hanc  materiam,  quadru-  p^^''  ^°^' 
men  nos  praedictis  imphcationibus  vel  ahis     plex  est  forma  recipiendi  ad  ordinem  qua- 
simihbus  non  involvemur,  et  ab  ahis  bonis     lemcumque.  Prima,   quando  ahquis  reci- 
vel  mehoribus  non  retardabimur.  pitur,  nec  pro  pecunia,  nec  cum  pecunia, 

sed  pure  pro  Deo  :  et  isla  est  purissima  co- 
Qumstio  decima  septtma.  j,g^^^  DgQ  ^^  hominibus.  Secunda,   quando 

Quare  ergo  ordinem  sanctae  Clarae  in  cura     ahquis  recipitur  non  pro  pecunia,  sed  cum 
habetis,  per  quam  hbertas  vestra  siinihter     pecunia,  ita  ut  si  nihil  afferret,  tamen  reci- 


impeditur? 

Responsio. 

Ordo  ille  non  est  annexus  ordini  serviUter, 
ut  eis  intendere  teneamur,  sed  ex  petitione 
domini  CardinaUs,  qui  utrique  praeest  ordini, 
ministri  constituunt  eis  confessorcs,  qui  ec- 
clesiastica  interdum  sacramenta  ministrent, 
et  visitatores  qui  eas  corrigant.  Alii  fratres 


peretur  pro  Deo  :  et  simUiter  hoc  purum  est 
coram  Deo,  sed  est  caute  agendum  corani 
hQminibus,  ne  detur  eis  occasio  scandaU,  et 
ne  sit  ibi  affectus  avaritiae  infectus  ex  spe 
hicri.  Tertia,  quando  quis  recipitur  non  pro 
pecunia,,  nec  tamen  reciperetur  sine  pecu- 
nia,  eo  quod  non  habent  aliter  ei ,  qui  eura 
recipiunt,  in  necessitatibus  corporis  provi- 
dere,  cura  tenues  facuUates  domus  vix  suffi- 


non  tenentur  occupari  proipsis,  nisi  sicut     ciant  jamreceptis,  nec  ad  easaudeant  plures 


pro  ah!is  amicis  ordinis ,  quando  volunt.  Et 
(]uia  clausae  manent  sub  uniformi  conversa- 
tione,  hae  faciUus  regi  possunt.  Quandocum- 
que  autem  ordo  noster  comrauniter  videret 
iion  expedire  sibi  curam  iUarum  gerere,  po- 


recipere,  et  istos  suis  necessitatibus  spoUare, 
ita  quod  taUs  persona  quae  sic  recipitur,  si 
abundaret  locus ,  sine  pecumis  reciperelur. 
Similiter  aliquis  duxit  uxorem  propter  divi- 

(fl)  Forte  leg.  posset. 


QUI  ORDINI  FRATRUM 

tias  ejus  vel  nobilitatem,  quse  habet  nasum; 
nec  tamen  propter  hoc  ducit  eam ,  quia  na- 
sura  habet,  quam  tamen,  si  naso  careret, 
nullatenus  duxisset :  et  hoc  non  est  impu- 
rum,  hcet  non  appareat  forsitan  pulchrnm. 
Quarta,  cum  aliquis  recipitur  amore  pecu- 
niae,  ita  quod  si  possent  illam  pecuuiam  ha- 
bere  sine  persona  ista,  non  reciperent  per- 
sonam ;  sed  ut  habeant  pecuniam,  personam 
recipiunt :  et  hoc  poinitus  impurum  est ,  et 
siraoniacum,  quia  ibi  pecunia  causa  est  re- 
ceptionis  personae,  et  non  e  converso.  Ubi 
ergo  recipitur  persona  propter  pecuniam, 
siraonia  est,  quia  ibi  venditur  spirituale,  id 
est ,  consortium  spiritualis  societatis ,  pro 
temporali,  scilicet  pro  pecunia.  Et  hoc  pleri- 
que  faciunt,  etiam  ex  mera  inopia  optantes 
ahquem  venire  cum  pecunia,  quem  recipe- 
rent  ut  eorum  inopia  repararetur,  vel  debita 
contracta  solverentur,  vel  l)ona  concupita 
emerentur,  vel  eedificia  construerenlur.  De 
taUbus  dicit  Ecclesiasticus  ^ :  Propter  ino- 
piam  multi  deliquerunt.  Ubi  vero  pecunia 
recipitur  propter  personam ,  quam  alias  li- 
beuter  reciperent,  si  haberent  unde  eam 
pascerent ,  non  videtur  esse  simonia ,  dura- 
modo  forma  cum  intentione  concordet.  Et 
hoc  modo  sustinemus ,  quod  sorores  sanctae 
Clarae  recipiunt  pecuniam  cum  personis ,  si 
quando  oportet  eas  plures  personas  recipere 
quam  de  facultatibus  monasterii  congrue 
valeant  sustentari. 

QucBstio  decima  nona. 

Cum  doclrina  salutis  tam  necessaria  est 
illis_,  qui  in  rure  et  in  abditis  locis  habitant, 
sicut  illis  qui  morautur  in  bonis  oppidis ,  et 
ita  fructuosa  esset  in  eis,  et  vos  aequaliter 
vocati,  et  missi  sitis  ad  aedificationem  om- 
niura  indifTerenter,  videmini  non  digne  am- 
bulare  in  tali  vocatione^  in  eo  quod  in  bonis 
civitatibus  et  oppidis,  et  villis  frequenter 
prsedicatis,  in  aliis  autem  locis  raro  vel  nun- 
quara.  Yidetur  enim  quod  sitis  in  hoc  perso- 
narura  acceptores,  quod  pauperes  contemni- 

'  Eccli.,  xxvd,  1. 


MIN.  ADVERSANTUR.  .^37 

tis,  et  dilioribus  praedicatis;  vel  quia  in  ci- 
vitatibus  raulla  habetis  bona  hospitia,  et  bene 
procuraraini,  quod  non  alibi :  vel  quia  plura 
ibi  dantur  muuiira  vobis  in  speciali  seu  cora- 
rauni,  ideo  ibi  saepius  praedicatis. 

Responsio. 

Messis  quidem  multa  eorura,  qui  doctrina 
indigerent  salutis ,  sed  operarii  pauci  idonei 
et  fideles:  ideo  non  sufficiraus  omnibus  qui 
indigent,  prout  vellemus  docendo  prodesse, 
cum  nos  pauci  siraus  respectu  illorura.  In 
locis  etiara  silvestribus  vel  desertis ,  si  qui 
sunt  habitantes,  ita  sunt  dispersi,  quod  vix 
possent  ad  locum  congruum  praedicationi 
convocari.  Sed  nec  ad  singula  loca  eorum 
possemus  venire,  ut  eis  praedicaremus  ibi- 
dem.  Raro  etiam  vacant  ab  occupationibus , 
nisi  in  festo,  ut  praedicationi  intendere  vale- 
rent ,  et  propter  diem  unum  festivum  non 
possemus  tota  hebdomada  in  villa  morari. 
Non  enim  permittuntur  fratres  tamdiu  extra 
domuni  suam  raorari,  quod  sic  oranes  villas 
singulariter  possint  visitare,  nec  haberent  in 
pluribus  locis ,  unde  toto  possent  terapore 
congrue  sustentari.  Et  si  aliquando  forte 
unus  frater  vellet  et  posset  aliquandiu  pati 
penuriam,  socius  ejus  forsitan  hoc  non  pos- 
set.  Et  si  aliqui  aliunde  vellent  ad  praedica- 
tiones  nostras  accedere ,  non  invenirent  ibi 
victualia  ad  emendura.  In  oppidis  autem, 
seu  villis,  ubi  abundant  victualia,  plures 
possunt  confluere  et  melius  sustentari,  et 
inter  plures  major  fructus  speratur,  et  a  qui- 
bus  ministrantur  nobis  plura  temporaha  in 
eleeraosynis,  plus  etiam  requirunt  ut  eis 
spiritualia  rependaraus.  Non  quod  omnino 
debeamus  alios  in  locis  desertis  deserere; 
sed  prout  se  opportuuitas  obtulerit,  debemus 
etiam  eis  doctrinara  salutis  offerre.  IUos  ta- 
raen  praedicatores  et  confessores  non  excu- 
sat  (a)  a  peccato  negligentiae,  qui  raagis  pro 
comraodo  corporis  frequentant  loca  illa,  ubi 
sunt  bona  hospitia,  et  nolunt  pro  salute  fra- 
terna  divertere  ad  villas  pauperculas,  et  ibi 

(a)  Leg.  excusamus. 


538 


pro  Christo  paiipertatem,  qnam  illi  homines 
ibitlem  semper  sustinent,  apufl  illos  aliquan- 
diu  tolerare,  cum  ipsi  professi  sint  extremam 
et  perpetuam  in  regula  paupertatem.  Intli- 
gnos  enim  se  faciunt  eisdem  oftlciis,  quJB 
pro  subveniendo  omnibus  susceperunt,  si 
pro  commodo  temporali  vel  muneribus  ea 
vendunt.  Ideo  dicit  Salvator  in  Matlhceo  ^ : 
Gratis  accepistis,  gratis  date :  non  pro  mu- 
nere  temporali.  Dicitur  enim  talibus  iu  fme " : 
Amen  clico  vohis,  receperunt  mercedem  suam, 
quam  principalius  hic  et  studiosius  quaesie- 
runt.  Dicitur  eliam  eisdem  in  Threnis  ' : 
Dederunt  pretiosa  quceque  pro  cibo ,  etc 


LIBELLUS  APOLOGETICUS  IN  EOS 

et  similibus,  sed  magis  ad  hoc,  ut  quisque 
reputet  alium  se  meliorem  esse*:/n  hurnili- 
tate  sibi  invicem  superiores  arbitrantes,  etc; 
ut  non  sit  pronus  ad  interprelandum  facta 
ejus,  vel  dicta,  in  partem  deteriorem,  juxta 
illud  ®  :  Non  ergo  amplius  invicem  judice- 
mus,  etc;  ut  offensus  ab  eu,  facile  ei  ignos- 
cat  "^ :  Bonantes  invicem,  si  c^uis  adversus 
cdiquem  habet  querelam;  ut  studiose  caveat, 
ne  in  aliquo  eum  despiciat,  vel  offendat : 
unde  ait  Dominus  * :  Videte  ne  contemna- 
tis,  etc;  ut  absenli  non  detrahat,  nec  liben- 
ter  derogationem  ejus  audiat,  sicut  dicit 
Salomon  ® :  Cum  detractorihus  ne  commis- 


Pretiosa  sunt  verba  Dei,  et  auctoritas  absol-     cearis  ;  ut  indigenti  auxilium  et  promptum 


vendi  a  peccatis  confessis,  quae  dat  pro  cibo , 
qui  pro  corporis  alimento  ea  principaliter 
impendit. 

Qu.(BSiio  vigesima. 
Cum  in  aliis  religionibus,  et  collegiis  ec- 


obsequium  libenter  impendat,  juxta  illud 
Pauli  ^o :  Per  charitatem  Spiritus  sancti 
servite  invicem;  ut  eum  pure  diligat,  et 
apud  Deum  fideliter,  in  quibus  valet ,  pro- 
moveat.  Qui  haec  negligens,  tantum  illas 
extrinsecas  reverentias  (ut  dixi)  fratri  exhi- 


clesiarum,  major   reverentia    prioribus  in     bet,  quas  plerique  magis  ad  hoc  sibi  mutuo 


ordine  introitus  soleat  exhiberi,  quod  etiam 
inter  apostolos  aliquo  raodo  servatum  vide- 
tur,  videlicet  in  stallo  chori,  et  capituli,  et 
mensae,  et  aliis;  magna  rusticitas  videtur, 
quod  apud  vos  nulla  in  his  differentia  ser- 
vatur,  cum  Apostolus  dicat  * :  Honore  invi- 
cem  prcevenientes. 

Responsio. 

Sanctus  pater  noster  Franciscus  in  summa 
voluit  ordinem  puritate  fundare,  iit  in  nullo 
gloriarentur  fratres,  nisi  in  cruce  Domini 
nostri  Jesu  Christi,  id  est  humilitatis  et  cha- 
ritatis  ejus,  quapro  nobis  pati  voluit,  devota 
imitatione,  cum  in  hujusmodi  excellentiis, 


exhibent,  ne  incuriales  notentur,  vel  adula- 
torie,  ut  sibi  ista  vicissim  reexhibeantur , 
verbum  Apostoli  debiliter  de  honoris  prae- 
ventione  implevit.  luler  illos  igitur,  qui 
aliquid  exterioribus  (b)  glorise,  vel  officio 
dignitatis,  vel  ex  alia  intentione  honesta, 
cupiunt  habere  secundum  hominem,  pos- 
sunt  istae  reverentiae  observari.  Nos  autem 
extremam  et  altissimam  paupertatem  in  re- 
gula  professos,  decet  etiam  liumilitatem 
summam  in  omnibus  custodire.  In  aliis  or- 
dinibus,  ubi  tempus  et  dies  professionis  cu- 
jiisque  potest  observari,  quis  prior  altero 
intraverit,  possunt  etiam  in  locis  istam  prio- 
ritatis  servare  distinctionem.  Apud  nos  au- 


qua  (a)  unus  alteri  praefertur,  in  aiiquo  soleat     tem,  ubi  saepe  de  loco  ad  locum  mutamur, 


animus  imperfectorum  saepe  pueriliter  ex- 
toUi.  Quod  autem  Apostolus  docet,  honore 
invicem  praevenire,  non  tantum  ad  istas  ex- 
trinsecas  reverentias  referendum  est,  qua  (a) 
unus  alteri  assurgit,  vel  facit  eum  se  prae- 
cedere,  et  in  superiori  loco  stare,  vel  sedere, 

1  Matth.,  X,  8.  —  '  Ibid.,  vi,  2.  —  »  Thren.,  i,  11. 
*  Rom„  XII,  iO.—  i-  Philip.,  ii,  3.  —  «  Rom.,  xiv,  13. 


sicut  non  possumus  scire  tempus  mtroitus 
cujuscumque,  ita  nec  in  quo  eum  debeamus 
stallo  locare,  cum  ex  oblivione,  et  ambi- 
tione ,  seu  ex  humilitate  plures  dicerent  , 
prius  vel  posterius  se  venisse ;  et  aUquoties 

—  '  Ephes.,  IV,  32.  —  «  MaUh.,  xviii,  10.  —  »  Prov., 
XXIV,  2i.  -  »»  Gal.,  V,  13. 
(a)  Leg.  quibus,  —  [b)  Item  exterioris. 


QUI  ORDINI  FRATRUM 

cognita  veritate,  contingeret  aliquos  postea 
de  locissuis  forte  cum  verecundiaremoveri, 
Et  ista  perplexitas  frequens  esset  inter  nos  , 
quis  videretur  altero  superior,  propter  fre- 
quentes  mutationes,  et  pro  appetitu  praee- 
minentise  saepe  conscientiae  macularentur 
multorum.  Et  majus  ex  his  omnibus  detri- 
mentum  esset  in  ordine,  quam  utilitas  hu- 
jusmodi  observantiai  de  prioritatis  honore  , 
cum  secundum  multitudinem  meritorum 
magis,  quam  annorum ,  quis  sit  acceptior 
apud  Deum,  justa  illud  Sapientiae  * :  Con- 
summatus  in  brevi,  explevit  tempora  muUa; 
placita,  etc. 

Qucestio  vigesima  prima. 

Cum  deceat  bonos  promovere,  et  alios  ad 
bonum  pro  posse,  multum  videmini  ab  hac 
forma  declinare,  qui  scripta  vestra  in  libris, 
et  quaternis,  tam  difficulter  aliis  praestando 
communicatis,  qui  ex  eis  possent  proficere, 
et  aliis  prodesse,  et  aut  de  profectu  aliorum 
moveri  ex  invidia  videmini,  aut  ex  inani 
gloria,  ut  videamini  scire  quae  nesciunt  alii, 
aut  alia  intentione  corrupta. 

Responsio. 

Quae  possunt  etiam  bcna  intentione  et  in- 
culpabiliter  fieri,  aliquando  temerarium  est 
ea  in  deteriorem  partem  interpretari,  cum 
cordis  occulta  ignoremus,  et  ea  quae  in  se 
indifferentia  sunt,  possunt  saepe  pro  bono 
fieri,  et  licite,  et  bene.  Scripta  enim  sua 
non  communicare  aliis ,  sicut  potest  fieri 
repreliensibiliter,  ita  potest  etiam  fieri  in- 
inculpabiliter,  et  hcite,  et  prudenter.  Pni- 
denter,  quando  scriptum  nondum  est  bene 
correctum  vel  ordinatura ,  ita  quod  alius 
inde  se  nesciret  expedire ,  et  forte  magis 
esset  materia  scandali,  vel  erroris,  aliis  (a) 
rescribenti,  vel  legenti.  Itera  quod  non  com- 
petit  illi  qui  desiderat,  magisque  foret  ei  no- 
civum,  quam  utile,  tale  scriptum.  item  si 
ille  continuo  et  frequenter  indiget  suo  scri- 
pto,  ut  si  alteri  concederet,  ipse  foret  ne- 

*  Sap.,  IV,  13. 


MIN.  ADVERSANTUR. 


539 


glectus,  cum  nemo  teneatur,  se  neglecto , 
alios  in  minus  necessariis  promovere.  Incul- 
pabiliter,  quando  saepius,  et  si  non  statim, 
indiget  suo  scripto,  et  eo  diu  carere  non 
potest.  Item  sunt  in  petendo  multi  valde 
importuni,  sed  in  reddendo  tardi,  quod  sae- 
pius  pulsati,  vix  tandem  cum    raurmure 
concessa  reddunt,  et  pro  beneficio  ingrati- 
tudinis  verba  impendunt.  Ilem  saepe  per 
scriptores    polluuntur    quaterni    et  libri  , 
et  lacerantur ,  vel   aliter    raale    tractan- 
tur  sic  concessi.  Item  unus  concedit   ul- 
terius  alii,  irrequisito  eo  qui  ei  scriptum 
concessit,  et  ille  forsitan  iterum  alii,  donec 
tandem  ille  nescit  a  quo  reposcere  debeat ; 
et  sic  eiongatur  ab  eo,  quod  nullus  directe 
ei  inde  respondet.  Item  etiam  saepe  perdi- 
tur,  quod  ita  conceditur,  quia  forte  negli- 
genter  relictum  alius,  quasi  nulli  attineat, 
sibi  illud  similiter  reservat.  Aliquando  etiam 
ille,  vel  iste,  de  loco  mutatur,  et  tam  longe 
unus  ab  altero  disjungitur,  quod  non  potest 
concessum  per  nuntios  repetere,  vel  timet 
in  via  destrui_,  vel  amitti  per  nuntium,  aut 
pedonera,  aut  aquara.  Illi  autem  quibus  ta- 
lia  restituenda  coraraittuntur ,  quandoque 
volunt  sibi  rescribere,  priusquara  illi  resti- 
tuant ;  vel  commodant  aliis  ;  vel  alicubi  re- 
linquunt,  donec  oblivioni  tradunt,  et  postea 
negant  sibi  fuisse  comraissa,  et  sic  pluriraa 
perduntur  aliis  coramodata.  Aliquando  est 
hgatum  in  voluraine  cum  aliis  operibus ;  et 
si  illud  frater  alicui  concederet,  oporteret 
eum  totum  librum  dissolvere,  cum  gravi 
damno  expensarum,  et  laborum  in  ligando 
factorum.  Saepe  etiam,  cura  uni  rescriben- 
dum  conceditur,  alii,  nisi  et  sibi  concedatur, 
indignantur,  et  per  hoc  aut  diu  cogitur  ille 
scripto  suo  carere,  aut  per  plures  manus 
transiens  sordidatur,  et  perditur.  Cum  ergo 
tot  causae  sint  irreprehensibiles  ,  propter 
quas  contingit  saepe,  ut  aliquis  non  commu- 
nicet  aliis  scripturam  suam,  non  oportet  ut 
judicentur  non  habere  charitatem  ad  proxi- 
mum,  vel  ex  invidia,  aut  vana  gloria,  vel 

(a)  Forie  leg.  alii. 


5i0 


rancore,  vel  alia  non  bona  intentione  peten- 
tibus  hoc  negare,  licet  aliqui  ab  his  non 
sunt  immunes.  Ille  tanien  non  est  excusabi- 
hs  in  hac  parte,  qui  etsi  non  ex  mahtia,  ta- 
men  ex  quadam  diffidentia  non  communi- 
cat  ahis  scripta  sua,  timens  ne  si  per  ahum 
prius  ea  prsedicarentur,  ipse  postea  non  ha- 
beat,  cum  necesse  fuerit,  aliqua  alia  quaB 
proponat,  quasi  fons  charitatis  et  sapientiae 
Dei  desiccatus  sit,  ut  non  aha  pro  his  ei  h- 
berahter  restituat,  el  refimdat,  si  pro  chari- 
tate,  quae  ab  ipso  acceperat,  studeat  ahis 
impartiri.  Cum  etiam  hbri  et  quaterni  fra- 
trum  sint  tantum  ad  usum  a  superioribus 
suis  concessi,  et  ad  custodiam  commissi ; 
qui  cavet  commissum  destrui  vel  amitti. 


LIHELLUS  APOLOGETICUS  IN  EOS 

doctrina,  cum  prsedicatio  debeat  esse  aliena 
ab  adulalione  praesentium,  vel  detractione 
absentium.  Neque  enim  aliquando  fuimus 
in  sermone  adulationis,  sicut  scitis  ,  ait 
Apostolus  * ,  neque  in  occasione  avaritice. 
AUera :  cum  ipsi  per  se  saepe  plus  amphfi- 
cent  jura  sua  super  subditos  suos  quam 
oporteat ,  praecipiendo  quod  non  debent , 
prohibendo  quae  non  possunt,  cpncedendo 
quae  non  licet,  exigendo  indebita,  fulmi- 
nando  sententias  duras,  et  laqueos  multipli- 
cando  animabus,  quas  solvere  -et  expedire 
deberent,  si  nos  adderemus  terrendo  popu- 
lum,  et  magnificando  potestatem  clerico- 
rum  super  ipsos,  provocaremus  ampUus 
quorumdam  clericorum  audaciam ,  et  aut 


quod  non  est  ejus  proprium,  propter  hoc     faceremus  simphces  subditos  pusiUanimeS;, 


non  debet  malevolus  judicari. 

QuoEStio  vigesima  secunda. 

Cum  ,  sicut  ipsi  asseritis ,  missi  sitis  in 
adjutorium  plebanorum,  non  in  praejudi- 
cium  juris  ipsorum,  quare  non  praedicatis 
populo  jus  plebanorum,  scihcet  quantura, 
et  quahter  eis  subesse,  obedire,  et  quantam 
habeant  super  eos  potestatem?  Vidennni 
enim  hoc  tacite  praeterire,  ideo  ut  vobis  ma- 
gis  adhaereant,  et  ea  quae  UU  donarent,  in 


auttumidosprovocaremusadproterviamma- 
jorem,  ut  magis  contra  (a)  se  erigerent  con- 
tra  clerum.  Tertia  :  ciim  plures  clericorum 
tam  aperte  vivant  injuste,  quod  laici  sumant 
inde  grave  scandahim,  si  super  hoc  vehe- 
mus  eos  magnificare  in  populo,  scandahim 
suscitaremus  contra  nosipsos,  quod  tam  vi- 
tuperabiles  laudaremus.  Ideo  dicitur  in  Pro- 
verbhs^ :  Qui  derelinquunt  legem,  laudant 
impium  ;  qui  conservant ,  succenduntur 
contra  eum.  Quia  cum  plures  in  clero,  ut 


usum  vestrum  calhde  retrahitis,  et  sic  eos  nunc,  vel  male,  et  contra  formam  canonum 

jure  SQO  fraudatis.  teneant  regimen  popuh  in  Ecclesia  ,  vel 

propter  excessus  suos  suspensi  sint  ab  exe- 

Responsio.  cutione  officii  pastoralis,  si  omues  commu- 

Qui  bene  advertit,  saepe  intehigit,  quod  niter  magnificaremus,  etiam  iUi,  qui  non  ha- 

etiam  in  praedicatione  et  consiliis  hortamur  berent  jus,  cogerent  subditos  inhis,  quae  non 

subditos  praelatis  suis  in  omnibus,  quibus  debent,  sibi  obedire,  quasi  legitimis  pasto- 

de  jure  tenentur,  fidehter  obedire,  et  jura  ribus.  Si autem  specificaremus  quibusessent 

sua  ilhs  persolvere,  et  sententias   eorum  digni  ad  obediendum,  alh  graviter  ferrent, 

juste  latas  reverenter  observare,  et  quod  in  quod  eos  notabiles  et  contemptibiles  redde- 

hoc  meritum  salutiseorum  ex  magna  parte  remus ;  ideo  quasi  dissimulando  transimus. 


consistU.  Sed  quia  non  valde  magnificamus 
eos  in  populo,  videtur  eis,  quod  parum  pro 
ipsis  faciamus.  Quare  autem  hoc  dimitti- 
mus,  plures  sunt  causae.  Una :  ne  videamur 
hoc  adulatorie  potius  facere,  ut  sic  captemus 
eorum  benevolentiam,  quam  pro  veritatis 

1  I  Thess,  II,  5.  —  2  Prov.,  xxvill,  4, 


Quamvis  autem  nonnuUi  de  clero  plus 
oderint  rehgiosos,  quam  Judaeos  Christi  ad- 
versarios,  tamen  si  saperent,  potius  diUge- 
rent  nos  pluribus  de  causis,  tam  pro  tempo- 
rali  utilitate,  quam  etiarn  pro  spirituah  uti- 
litate  sua.  Una  :  quoniam  per  nostram  doc- 

(o)  Del.  contra. 


QUI  ORDINI  FRATRUM  MIN.  ADVERSANTUR.                          S41 

tiinam  subditi  eorum  plenius  solvunt  jura  plius  roborentur.  Quis  alius  argueret  eorum 

sua,  et  obediunt  eis,  et  reverentur  eos  ara-  vitia,  cura  in  simili  morbo  laborans  alius 

plius,  licet  ipsi  clerici  hoc  non  credant;  dici-  non  pra?suraatcurare,  juxta  illud ' :  Medice, 

mus  enim  illis  dictum  Aposloli '  :  Obedite  cura  teipsian.  Item  * :  Si  ccecus  cceco  duca- 

pradatis  [a)  vestris.  Altera:  quod  beneficia  tuni  prcestet,  etc.  Quinta:  quod  sumus  eo 

ecclesiastica,  quae  nos  teneremus,  si  esse-  rum  coadjutores  in  sublevando  onere  sibi 

mus  cum  eis  in  ssecuio,  venientes  ad  reli-  imposito,  ut  sit  eis  hoc  portabilius,  et  judi- 

gionem  ipsis  relinquiraus  obtinenda  ,  quae  cium  durissimum,  quod  fiet  in  liis  qui  prcB- 

quantum  dihgunt  se  habere^  tantum  debe-  sunt  ' ,  aliquo   modo  tolerabilius  sentiant 

rent  diligere  illos,  qui  eis  ea  rehnquunt,  in  futuro,  supplendo  eorum  vices,  praedi- 

nisi  potius  vellent  nos  mori,  ut  ea  sic  gau-  cando,  consulendo,  confessiones  audiendo  , 

dentius   possiderenl.  Tertia :   quod    sumus  ubi    aliqui    eorum    minus   sufficiunt    pro 

testes  eorum   in  doctrina  fidei ,  ut  melius  mullitudine  populi ,  vel   pro   perplexitate 

credatur  eis,  quod  docent,  obediendum  sibi  casuum  minus  ab  ahquo  imperito  instrui 

esse,  tanquamChristivicariis.  Sicut '  (6)  hae-  possunt  ,    vel    parochiani    minus    faciunt 

retici,  quidicunt,  quod  clerici  pro  suo  quae-  quam   deberent,  ut  quando   eorum  sub- 

stu  seducant  populum,ut  sibi  obediaut,  et  diti    timent    eis  confiteri  ex  causa  ahqua 

dent  ipsis  oblationes  et  decimas,  ut  inde  su-  speciali.  Sexta  :  si  quis  inter  eos,  timore  pe- 

stententur  ,  et  ditentur,  et  delicientur,  et  riculi  in  quo  sunt,  quaerit  confugere  ad  sta- 

sine  labore  abundent,  qui  haec  aliunde  tam  tum  tutiorem  salutis  ,   vel  desiderio  vitse 

coramode  non  haberent,  et  ideo  coufmxerint  melioris,  vult  ea,  quae  in  mundo  sunt^  relin- 

festa,  et  officia  divina,  animarum  remedia,  quere,  et  statum  perfectionis  evangelicae  ap- 

peccalorum  pcenilentias,  judiciorum  eccle-  prehendere,  apud   viros  religiosos   potest 

siasticorum  sententias,  sacramentorum  ad-  quod  desiderat  invenire,  qui  sint  ordinis  sui 

ministrationes,  et  alias  solemnitates,  et  insti-  fideles  observatores,  sicut  Loth  fugiens  ab 

tutiones  S.  Ecclesiae,  et  praelationura  digni-  excidio  Sodomorum,  confugit  ad  parvulam 

tates,  ut  horum  omnium  occasione  exhau-  Segor,  id  est,  humilem  religionem  salvan- 

riant  marsupia  laicorum.  Sed  fideles  cum  dus.  Septima ;  quod  si  iramineret  aliquando 

vident  religiosos  relinquere  mundum  ,  et  Ecclcsiae  necessitas,  vel  pugna  contra  haere- 

divitias  mundi,  ecclesiastica  beneficia  resi-  ticos,  vel  alios  oppressores  fideliura,  viri  re- 

gnare ,  et  paupertatem  voluntariam  profi-  ligiosi  deberent  se  promptius  exponere,  et 

teri,  et  tamen  haec  eadem  docere,  et  credere,  quasi  primi  in  acie  se  opponere  inimicis,  si- 

quae  docent  clerici,  aufertur  eis  illa  haereti-  cut  filii  Ruben,  et  Gad,  et  Manasse  fuerunt 

corum  suspicio,  qua  pro  sola  avaritia  pos-  fratrum  suorum  propugnatores ,  ad  obti- 

sent  opinari  praedicta  omnia  a  clericis  ad-  nendam   terram  cum  pace.  Octava  :  quod 

inventa,  cum  vident  illos  esse  testes  eorum  sunt  apud  Deura  intercessores  per  orationis 

doctrinae,  qui  haec  teraporalia  pro  doctrina  studiura,  et  vitae  meritum,  et  Dominum  sibi 

fidei  reliquerunt.  Quarta :  cum  habeant  in  et  ahis  placabilem  facientes  pro  venia  pec- 

nobis  ahquem   stinmlura    correctionis  ,  ut  catorura,  pro  gratia  raeritorura,  pro  amo- 

minus  audeant  peccare,  et  studiosius  offi-  tione  quorumcuraque  malorum,  pro  glo- 

cium  sibi    comraissum    exerceant,  et   in-  ria    ccelestium   praemiorum    facilius  obti- 

struantur  in  aliquibus,  quae  ignorant,  et  ad  nenda.  Quae  nobis  praestare  dignetur  Jesus 

pcenitentiam  provocentur,  et  in  bono  am-  Christus.  Amen.  Et  haec  ad  praesens  suffi- 

ciant  pro  excusatione  nostra,  contra  calu- 

'  Hebr.,  xui,  17.  —  '  VideUir  aliquid    deesse.  — 
'  Luc.,  IV,  20.  —  *  Matth.,  xv,  14.  —  »  Sap.,  vi,  6.  — 

*  Jos.,  1,  14-18.  (a)  Vulg.  prcepositis.  —  (6)  Forte  leg.  Non  sicut. 


542  LIBELLUS  APOLOGETICUS  IN  EOS,  ETC. 

mnias  exprobrantium,  vel  quacstiones  igno-  addere,  et  ista  quae  hic  posita  sunt  melius 

rantium,  qua  forma,  vel  intenlione,  aliqua,  explanare,  quae  sicut  impraemeditate,  ita  et 

qua3  videntur  aliquando  minus  intelligenti-  inordinate  conscripsi,  sicut  tunc  mea^  me- 

bus  quoquo  modo  reprehensibilia,  faciamus.  morise  occurrerunt,  modo  hoc,  modo  illud, 

Qui  autem  voluerint,  possunt  plura  super-  sicut  advertere  potest  legens. 


QUARE  FRATRES  MINORES  PR.EDICENT 

ET  CONFESSIONES  AUDIANT  ' 


ARGUMENTUM 

(Ex  edit.  Vaticana,  an.  4596.) 

In  hoc  Opusculo  determinans  quaestionem  propositam  S.  Bonaventura,  et  adver- 
sariorum  objectionibus  satisfaciens,  doctrinam  utilissimam  tradit  pro  materia  sacra- 
menti  Poenitentiae,  prajcipue  quoad  ministrum  ipsius. 


Quia  plerique  dubitant,  et  quaerunt,  cum  ralis  araplitudinem,  etiam  quilibet  istorum 

non  habeamus  curam  animarum  ordinarie  accepit  certam  auctoritatis  potestatem,  resi- 

nobis  commissam,  qua  ratione,  vel  qua  au-  dente   plenitudine   potestatis    ecclesiasticae 

ctoritate,  vel  qua  forma  praedicemus,   vel  apud  Sedem  Apostolicam  fiomana^  Ecclesiae, 

confessiones  in  populo  audiamus  :  quod  ut  cui  Apostolus  Petrus  Princeps  Apostolorum 

plenius  et  planius  intelligatur,  rationis  hu-  specialiter  praesedit,  et  successoribus  suis 

jus  radicem  altius  inspiciamus,  ab  ipsa  pri-  ibidem  eamdem  potestatem  reliquit. 

maria  Ecclesiae  institutione  originem  brevi-  Triplex  est  autem  hujus  potestatis  pleni-    pieni- 

ter  colligentes.  tudo,  scilicet  quod  ipse  Summus  Pontifex  ^"itsMi 

Dominus  Jesus  Christus,  omnium  creator  solus  habet  totam  plenitudinem  auctoritatis,  P«p*tri- 

et  gubernator,  S.  Ecclesiam  suam,  ascensu-  quam  Christus  Ecclesiae  contulit,  et  quod 

rus  in  ccelum  ,  Apostolis  regendam  et  dila-  ubique  in  omnibus  Ecclesiis  habet  illam,  si- 

tandam  commendavit,  principaliter  B.  Petro  cut  in  sua  speciaU  sede  fiomana,  et  quod  ab 

Apostolo,  cui  de  universo  grege  fidelium  ipso  manat  in  omnes  inferiores  per  univer- 

speciaUter   dixit  tertio  *  :  Pace  oves  meas.  sam  Ecclesiam  omnis  auctoritas,  prout  sin- 

Sed  ut  ordinatius  gubernaretur  universahs  gulis  competit  eam  participari^  sicut  in  ccelo 

Ecclesia,  distinxerunt  eam  S.  ApostoU  per  ab  ipso  fonte  totius  boni  Christo  Jesu  fluit 

patriarchatus,  primatus,  archiepiscopatus_,  omnis  gloria  Sanctorum,  licet  eam  differen- 

episcopatus ,  parochias,  et  aUas  canonicas  ter  singuU  participent  pro  captu  suo. 

disUnctiones  :  ut  quia  per  unum  vel  per  Praedict-a  vero  distinclio  ecclesiarum  et  pa-   Ratio 

paucos  non  poterat  singulis  fidelium  in  om-  rochiarum  tripiici  de  causa  est  iustituta,  "^l^^^^l' 

nibus  saluli  necessariis  congrue  satisfieri,  scUicet:  1.  propter  rectorum  sollicitudiuem.  Ecciesia- 

plures  ad  hujus  solUcitudinis  partes  per  de-  Quod  enim  cuique  speciaUuscommittitur,  di-  piures" 

terminatos  sibi  limites  pro  utilitate  auima-  ligentius  exequitur;  nec  expectat  ut  aller  '^'*''"" 

rum  vocarentur ;  et  secundum  curae  pasto-  provideat  his,  qui  suae  soUicitudini  speciali- 

»  Cf.  Edit.  Argentin.,  an.  1493,  19,  pars  1;  edit.  Ven.,  an.   1611,  16,  tom.   1;   edit.  Ven.,  an.  1754, 

Valic,  an.  1396,  lom.  VII,  pars  iv,  pag.  366;  edit.  lom.  V,  pag.  721.  —  =  Joan.j  xxi,  17. 


541 


QUARE  FRATRES  MINORES  PRiEDlCENT 


ter  sunt  commissi.  2.  Item  propier  suhdito- 
rumutilitatem,  quiafaciliusreguntur,  elsin- 
gulis  expedllius  potest  salisfieri,  ut  dictum 
est,  per  plures  ministros,  quam  per  paucos. 
Sicut  IMoyses  solus  non  valens  onera  multitu- 
dinis  populi  sustinere  ',  partitus  esttribunis, 
centurionibus,  quinquagenariis,  ac  decanis, 
ut  majores  majora,  rainores  minora  propor- 


etsepulturam,et  hujusmodi.6.  Utindicla  fe- 
riarum,  jejuniorum,  et  alia  denunlianda  ah 
eis,  servent.  7.  Ut  decimas,  ohlationes,  etalia 
dehita  eis  persolvant,  secundum  canonum 
instituta.  Nova  vero  statuta  populo  superad- 
dere  plehani  non  dehent,  ne  fiat  ohedientia 
onerosa.  Haec  dehent  suhditi  plehanis  suis, 
tamen  cum  exceptionihus  juris,  privilegio- 


tionaliter  expedirent,  retenta  sihi  tamen  ple-     rum,  et  consuetudinis  approbata?,  et  licentia 
nitudine  potestatis,  in  typo  futurae  disposi-     superiorum. 


tionis  Ecclesia3  militanlis.  3.  Item  propterde- 
prehendendas  fraudes  haereticorum,  et  late- 
bras  peccantium,  ut  quisque  pastor  super 
gregem  suum  vigilans,  possit  luporum  de- 
prehendere  insidias ,  et  errantium  ovium 
absentiam  cognoscere ,  et  ad  gregis  unita- 
tem,  eas  qua?rendo,  revocare. 


Quod  vero  semel  in  anno  /juilihet  confi-    Quibus 

.  .  de  causis 

teatur  proprio  sacerdoti  omnia  peccata  sua,  statutum 
his  sex  de  causis  statutum  est.  Primo,  ut  qy\jibet 
pastor  cognoscat,  in  quo  statu  quilibet  com-   fi<^eji3 
missorum  sihi  sit,  ut  secundum  hoc  sciat  ei    anno 
medicinam  competentem  exhihere  instruc-  sacerd'o°ii 
tionis,  correctionis,  consolationis.  Secundo,  '=°°^'^='- 

'  '  '  tur  pec- 


offlcium     Ministerium  autem  officii  pastoralis  circa     ut  noscat  quihus  possit  Christi  corpus  indul-  cata  sua. 


^^rom°"  ^sta  septem  praecipue  versatur,  maxime  ple- 
quaiesit.  banorum,  scilicet :  1 .  docere,  praedicando  po- 
piilum,  quid  credere,  quid  facere,  quidcavere, 
quid  sperare ,  quid  timere  deheant.  2.  Item 
peccantes  corrigere,  et  judicare ,  in  confes- 
sione  solvere  et  ligare  pro  qualitate  merito- 
rum.  3.  Ecclesiam  officiare,  et  divina  cele- 
brare,et  indicere  statuta  Ecclesiae  de  feriis,  et 
aliis.  4.  Intercedere  pro  populo  apud  Deum 
orando,  et  gratiam  eis  impetrando,  quasi 
mediator  inter  Deum,  et  eos.  5.  Sacramenta 
ecclesiastica ,  et  sepulturam  eis  impendere, 
et  alia  sacramentalia.  6.  Indigentibus  in  pa- 
rochia  pro  posse  in  corporis  necessitatihus  de 
rehus  Ecclesiae  suhvenire.  7.  Exemplumbene 
vivendi  in  omnibus  seipsum  praebere,  se- 
cundum  honestatem  vitai  clericalis. 
Adquid  Ohedientia  vero  populi  ad  plehanos  in  his 
tenean-      couverso  maxime  consistit.  Ut  doctrinam 

tur   sub- 

diti  pie-  eorum,  et  praedicationem,  statuto  tempore 

banis 

suis.  et  loco  auscultent.2.  Ut  depeccatis  suis  eo- 
rum  correctioni  subjaceant,  juxta  canonum 
instituta.  3.  Ut  semel  inannoadminusomnia 
peccata  sua,  quae  tunc  habent,  eis  confitean- 
tur.  4.  Ut  in  prfficipuis  festis,  secundum  jura, 
ad  parochias  conveniant,  missam  audituri. 
5 .  Ut  sacramenta  ecclesiastica  ab  eis  recipiant, 

'  Exod.,  XVIII,  25. 


gere,  vel  quos  a  sacramentis  arcere.  Tertio, 
ne  per  longam  incuriam,  multorum  con- 
scientiae  in  peccato  desperahiliter  sordescant, 
expedit  utaliquaudo  se  expurgent.  Ipse  enim 
pudor  confitendi  plerosque  a  peccato  deter- 
ret,  et  confitendo  saepe  discunt  hoc  esse  pec- 
catum,  quod  se  putahant  innoxie  perpetrare. 
Quarto,  ut  discernantur  obedientes  a  negli- 
gentibus  vel  heereticis,  per  observantiam 
talis  statuti.  Quinto,  ut  purgent  se  ad  cor- 
pus  dominicum  digne  percipiendum  fideles, 
per  confessionismedelam.  Sexto,  pro  merito 
gloriae,  ut  ex  humilitate  confessionis,  me- 
reantur  in  coelo  exaltari,  et  a  peccatis  citius 
expurgari. 
Proprius  Sacerdos  dicitur,  cui  quisquespe-  Proprius 

_  _  sscGrdos 

cialiter  gubernandus  est  commissus  ah  Eccle-  quis. 
sia  vice  Dei.  Praetermissis  igitur  diversis  di- 
stinctionihus ,  quatuor  sunt  cujusque  plehis 
parochiahs  proprii  sacerdotes.  Primus,  et 
praecipuus  est  Summus  Pontifex,  cui  tota 
ecclesiastici  gregis  cura  singularissime  com- 
missa  est,  ita  quod  omnes  inferiores  Ecclesiae 
rectores  curam  et  totam  potestatem,  quam 
hahent  super  suhditos,  ah  ipso  accipiunt, 
mediate  vel  immediate.  Secundus  est  dicece- 
sanus  episcopus,  qui  est  ordinarius  pastor 
omnium  ecclesiarum  sub  ipso  constitutarum, 


ET  CONFESSIONES  AUDIANT.  545 

et  sui  inferiorespraelaticuramanimarum,  et  ex  mulliplicatione  peocatorum,  et  numero- 

auctoritatem  regendi  habent  ab  ipso.  Tertius  sitate  rudium  populorum,  et  seductione  hae- 

ost  specialis  pastor  cujusque  Ecclesiae  ibi  reticorum,  et  raritatc  bonorum,  et  difficul- 

canonice  institutus.  Quartus  est,  cui  quis-  tate  regendi,  et  insufficientia  praelatorum, 

que  praedictorum  pro  tempore  vicem  suam  et  perplexilate  casuum  emergentium ,    et 

super  commissos  sibi  ad  ligandum  et  sol-  aliorum  periculorum  Ecclesiae  imminentium 

vendum  ex  causa  rationabili  committit,  cui  ex  variis  eventibus,  providit  Sedes  Aposto- 

tamen  committere  potest.  Superiores  au-  lica,  ad  obviandum  praefatis  periculis  qui- 

tem  liberius  et  largius  possunt  vices  suas  buscumque,  remedium  subventionis  anima- 

Quernad- committere,  qnaminferiores.  Undecumple-  bus  pereuntibus  ,  quod  divina  ordinatione 

pTebanus  bauus  possit  aliquibus  committere,  ut  vice  quosdam   religiosorum   ordines    instituit , 

^teldum"  ^^^  P^^^^  ^"*  praedicent,  et  eorum  confessio-  qui  officio   prsedicationis  et  confessionis  , 

vices    nes  audiant  et  absolvant,  et  pcenitentias  in-  sibi   commisso,  subveniant  indigentiae  no- 

suasalu  ^  o  r 

commit-  jungant,  ita  quod  sic  absolutos  non  oporteat  pulorum,  et  insufficientise  clericorum ,  el 

aSiori  ^llo  anno  plebanis  suis  iterum  confiteri,  nisi  obsistant  versutiis  haereticorum,  et  hoc  in     ordo 

PonWex.  velint,  multo  magis  potest  hoc  episcopus,  et  solatium  et  sublevamen  oneris,  non  in  prae-  ^mIho^ 

maxime  Summus  Pontifex,  qui  sicut  ubique  judicium  plebanorum.  Non  enim  praejudicat  ^Mell. 

habet  potestatis  plenitudinem,  ita  et  com-  eis,  si  Dominus  Papa,  vel  episcopi  eorum,  menone- 

missam  sibi  gerit  omnium  Ecclesiarum  sol-  de  officio  suo  solliciti,  quod  personaliter  im-  "tutus," 

licitudinem,  ut  ea ,  quae  singulis  necessaria  plere  non  valent,  aliis  loco  suo  implendum  p"°Judl 

probantur,  ipsius  providentia  suppleantur.  committunt.  Sicut  nec  hoc  praejudicaret  eis,  <^'"°'pie- 

.  .  X        u  7  banorum 

Alioqum  vacua  esset  apud  ipsum  tanta  po-  si  vellent  personaUter  in  parochiis  eorum 

testas,  quam  executionis  efficacia  non  comi-  praedicare,  vel  confessiones  audire,  ita  quod 

taretur.  Committit  autem  aliis  quandoque  ipsi  confessi  non  tenerentur  tunc  iterato  ple- 

vices  suas,  tum  pro  locorum  distantia,  vel  banis  suis  confiteri,  cum  ipsi  plebani  sint 

causarum  qualitate,  vel  pro  aliorum  magis  vicarii  episcoporum  in  suis  parochiis,  sicut 

urgentiumnegotiorumoccupatione,  velpro  episcopi  Summi  Pontificis  in  officiis  sibi 

multitudinis  requirentium  frequentia,  et  ne-  oommissis,  quia  non  in  diminutionem  pote- 

cessitatis  festinatione,  vel  pro  corporis  im-  statis,  sed  in  adjutorium  sustentandi  oneris, 

becillitate,  vel  certe  pro  liberiori  spiritus  sunt  inferiores  pastores  superioribus  subro- 

vacatione,  expedit  eum  et  alios  secum  ad  gati. 

oneris  pastoralis  sustinentiam  invitare.  Nam         Secundo,  non  fit  eis  praejudicium,  si  pon- 

et  si  Dominus  solus  omnia  sine  qualibet  dif-  dus  laboris,  quod  ipsi  portare  tenentur,  in 

ficultate  possit  in  omnibus  operari,  quae  vo-  cura  animarum  allevietur  eis  per  aliorum 

luerit,  sicut  ex  nihilo  cuncta  creavit;  tamen  auxilium,  ut  animae  salventur,  pro  quibus 

dignatur  in  quibusdam  operibus  suis  habere  Deo  rationem  reddere  debent  in  judicio,  si 

coadjutores  ,  et  vicarios,  sicut  in  cura  ani-  ex  eorum  neghgentia,  vel  ignorantia,  peri- 

marum,  et  in  operibus  artificialis  industriae  :  rent,  ita  ut  pro  illarum  perditione  ipsi  dam- 

in  hoc  dans  (a)  exemplum  Ecclesiae  rectori-  nentur.  -  Ecce  stiper  pastores  ego  requiram 

bus,  onus  sollicitudinis  suae  et  aliis  impar-  gregem  meum  de  manu  eorum,  etc. 
tiendi,  ne  per  ipsorum  absentiam ,  et  insuf-         Tertio,  non  fit  eis  praejudicium,  quia  non 

ficientiam,  salus  fidelium  neghgatur.  minuitur  jurisdictionis  eorum  potestas  ex 

Praedictis  ergo  de  causis,  in  his  novissi-  tali  cooperatione  aliorum,  sed  tantum  pon- 

mis  temporibus  [b),  de  quibus  praedixit  Apo-  dus  sollicitudinis  et  laboris.  Temperatissime 

stolus  \  quod  instabunt  tempora  periculosa  quippe  sic  disposuit  divina  sapientia,  et  in- 

1  II  Tim.,  m,  1.  —  *  Ezech.,  xxxiv,  10.  (a)  CcBt.  edit.  dant.  —  (6)  Vulg.  diebus. 

TOM.  XIV.  35 


UG 


QUARE  FRATRES  MINORES  rRjEDICENT 

stituit  Sedes  Apostolica,  ut  per  ordines  prae- 
notatos  in  prcedicatione  et  confessione  de- 
fectus  cleri  suppleantur,  et  aniinaj  salventur, 
et  nec  in  temporalibiis  et  spiritualibus  jus 
clericorum  aliquatenus  violetur,  ne  per  sub- 
tractionem  illorum,  qua>  eisjure  debentur, 


alia  populo  Dei  exhibenda ,  ampliori  indi-  i''"*'''^»- 

^    *^  '  ^  tionis  et 


geant  scientia  Scripturarum,  et  magis  peri-  coDfes- 

51  On  13 

culum  sit  ista  ei  non  ministrare  ut  expedit,  prsecipu 
cum  per  prffidicationem  informentur  quid 
credere  debeant,  et  qualiter  vivere,  per  con- 
fessionem  vero   lapsi  exirahantur  de  luto 


necessi- 
tas. 


commoti,  salutis  profectum  per  fratres  pro-     peccati;  ista  duo  fratribus  commissa  sunt, 


movendumin  Ecclesia  impedirent,  cum  vix 
etiam  nunc  sustineant  quidam  eos  pro  ani- 
marura  salute  inter  homines  conversari. 
Nam  nec  decimas  eorum  ,  nec  primitias  seu 
oblationcs  ,  nec  aha  debita  eis  pra?ripimus, 
nec  popuhim  ab  obedientia  eorum  abstra- 
himus  ,  nec  in  debitis  ministeriis  suis  eos 
ullatenus  impedimus.  Quod  autem  quan- 
doque  religiosi  ad  salvandos  fideles  in  Ec- 
clesia  essent  vocandi,  ostenditur  in  Evan- 
geho  Lucse,  cum  Dominus  dixit  Petro' :  Duc 
in  altuni,  et  laxoXe  retia  vestra  in  capturam. 
Concluserunt  autem  piscium  multitudinem 
copiosam.  Bumpehatur  autem  rete  eorum  : 
et  annuerunt  sociis,  qui  erant  in  alia  navi, 
ut  venirent,  et  adjuvarent  eos,  et  impleve- 
runt  amhas  naviculas.  Mare  est  swculum. 
Navicula  Petri  est  Ecclesia  fidelium  populo- 
rum.  Rete  est  evangelica  doctrina.  Per  jus- 
sum  Domini  tot  piscium  multitudo  conchi- 
ditur,  quod.  rete  rumpitur,  quia  tot  ad  fidem 
veniunt,  quod  eam  etiam  haeresibus  scin- 
dunt.  Sed  cum  Petrus  cum  suis  trahere  non 
valeret,  annuerunt  sociis  in  alia  navi;,  ut 
venirent,  et  adjuvarent  eos  :  quia  praelati 
Ecclesise  cum  clero,  non  sufficientes  per  se 
tantam  plebium  multitudinem  trahere  ad 
littus  vitae  perpetuse,  annuerunt  admittendo 
sociis  religiosis,  scilicet  Jacobo  et  Joanni, 
activis  et  coutemplativis,  ut  venirent  com- 
patiendo  animarum  periculis,  et  adjuvarent 
eos^  tam  illos  qui  trahunt,  quam  illos  qui 


ut  in  his  subveniant  fidehbus^  et  suppleant 
defectum  clericorum.  In  rehquis  autem  mi- 
nus  est  periculum  quahter  fiant,  aut  facihor 
executio  per  quemcumque  fiant.  Ex  praedi- 
catione  ergo  non  fit  eis  prsejudicium,  quia 
non  praedicamus  illa  hora  in  eorum  eccle- 
siis,  qua  ipsi  solent  in  festis  solemnibus  di- 
vina  solemniter  celebrare,  seu  praedicarc, 
nisi  ipsorum  permissu.  Aha  hora,  si  populus 
nos  audire  desiderat,  nihil  deperit  eisexinde, 
sed  accrescit.  Et  hoc  in  tribus ,  videlicet : 
1.  quia  popuhs  eis  commissus  proficit  in 
scientia  veritatis  et  bonis  moribus.  2.  Item 
cum  ipsi  eadem  docent,  quae  et  nos,  testi- 
monio  nostro  confirmamus  doctrinam  eorum 
esse  veram,  ut  in  ore  duorum,  vel  trium  stet 
omne  verbum^.  3,  Item,  quia  docemuspopu- 
lum  pastoribus  suis  obedire,  et  eos  revereri, 
et  non  recalcitrare^  et  reddere  eis  sua.  Super 
his  potius  debent,  si  sapiunt,  gaudere  et  gra- 
tias  agere,  quam  dolere.  Ahter  enim  cito  vi- 
lescerent  apud  populum,  propter  malam  vi- 
tam  multorum  ex  ipsis.  Ex  confessione  simi- 
liter  non  prsej  udicamus  eis ,  quia  nullum 
cogimus  nobis  confiteri  de  subditis  suis,  et 
confessos  remittimus  ad  plebanos  suos,  ut 
ilhs  iterum  se  ostendant  tempore  suo,  se- 
cundum  Ecclesiae  mandatum,  si  ante  non 
sunt  eis  eo  anno  confessi.  Nam  si  aegrotus 
vult  et  aliis  medicis ,  pro  uberiori  consiho 
sanitatis,  patefacere  infirmitatem  suam  prae- 
ter  suum  medicum  specialem,  non  fit  prae- 


trahuntur,  illorum  insufficientiam ,  istorum     j  udicium  in  hoc  illi  medico,  nisi  forte  infletur 


indigentiam  relevando.  Amhas  autem  navi- 
culas  implent,  cum  prse  multitudine  populi, 
nec  clerici,  necrehgiosi  plene  sufficiunt  om- 
nibus  satisfacere. 
Cum  autem  prKdicatio  et  confessio,  inter 

»  Luc,  V,  r,,  G-7.  —  2  MaUh.,  xviii,  16. 


invidia,  vel  cupiditate,  vel  pudore  turbetur. 
Quod  autem  prioribus  temporibus  in  Ec- 
clesia  non  erant  vocati ,  vel  missi  a  Sede 
Apostolica  religiosi  aliique  ad  prsedicta  offi- 
cia  prsedicationis  et  confessionis ,  ut  nunc 
sunt  missi,  ista  fuit  ratio.  Cum  morbus  ad- 


ET  CONFESSIONES  AUDIANT. 


huc  parvus  est ,  paucioribus  indiget  reme- 
diis  et  levioribus  ;  sed  cum  coeperit  invales- 
cere,  et  latius  se  diffundere ,  ne  desperabili- 
ter  aeger  periclitetur^  necesse  est  plura  et 
efficaciora  remedia  adhiberi :  ita  etiam,  cum 
status  mundi  modo  valde  deterior,  quam 
olim,  esse  videatur,  expedit  plures  nunc  esse 
sublevantes,  juxta  illud  ^  :  Messis  quidem 
multa,  operani  vero  pauci  idonei  et  fideles. 
Rogate  ergo  Dominum  7nessis,  ut  mittat  ope- 
rarios  in  vineam  suam.  Item  ad  Romanos* : 
Ubi  abundavit  delictum ,  superabundet  et 
gratia.  Videmus  nunc  messes  plebium  mul-     tate  ipsius ,  et  licentia ,  vel  ratihabitione, 


847 

do  insuflicientem,  aut  nullum.  Bonus  et  ido- 
neusest,  qui  secundum  formam  canonum 
justo  titulo  possidet  beneficium,  cui  annexa 
est  cura  animarum  illarum,  et  qui  sufficien- 
tem  pro  regimine  plebis  sua3  habet  scien- 
tiam  sacrse  Scripturae,  et  qui  nullum  habet  im- 
pedimentum  in  omni  officio  clericali,  et  qui 
debitam  diligentiam  adhibet  animabus  sibi 
commissis,  in  his  quaj  sunt  necessaria  sa- 
luti.  Talium  plebanorum  subditos  non  opor- 
tet  ad  alios  pro  confessione  recurrere ,  nisi 
in  his  sex  casibus.  Primus,  cum  de  volun- 


tiplicari,  et  sylvis  succisis  villas  aedificari 
Videmus  adinventiones  peccatorum  succres- 
cere,  et  perplexiores  casus  quotidie  emer- 
gere ;  item  ex  consuetudine  malos  incorri- 
gibihores  magis  fieri,  et  duriores  in  pecca- 
to ;  item ,  quod  clerici  plures  malo  exemplo 
infirmant  laicos,  tara  in  moribus,  quam  in 
fide  ;  item,  quod  pauci  sunt  inter  eos  periti, 
qui  sciant ,  vel  quibus  confidatur,  quod  do- 
ceant,  ut  deberent;  item,  quod  negligenter 
prsesunt  animabus  commissis  ,  et  terrenis 


expressa  vel  tacita,  quis  alteri  confitetur; 
secundus,  cum  alius  habet  ampUorem  aucto- 
ritatem  absolvendi  in  certis  casibus,  quam 
plebanus ;  tertius,  si  propter  abundantiorem 
cautelam  vult  etiam  aliis  confiteri,  nihilo- 
minus  tamen  confiteatur  etiam  plebano  tem- 
pore  suo  ;  quartus,  si  confitetur  illis,  quiha- 
bent  a  Domino  Papa,  vel  ab  episcopo  loci 
generalem  auctoritatem  audiendi  confessio- 
nes,  ut  poenitentiarii,  vel  alii  quidam  ad  hoc 
specialiter  deputati.  Et  qui  talibus  confiten- 


negotiis  nimis  instant ;  item ,  quod  multi     tur,  idem  est,  ac  si  episcopo  suo  personaliter 


eorum  sunt  suspensi,  excommunicati,  et  in 
officio  suo  diversimode  impediti ;  item,  quod 
rari  sunt  pastores  in  ecclesiis ,  sed  per  leves 
vicarios  animarum  cura  venalis  exponitur  ; 
item ,  quod  ipsi  temporahbus  curis  dediti, 
ista  dissimulant ,  ita  quod  spes  correctionis 
vix  habetur ;  item,  quod  si  aliquando  vellent 
ista  corrigere,  et  inutiles  removere,  non  ha- 
bent  quos  loco  illorum  substituant  meliores. 
Cum  igitur  jam  sit  Ecclesia  quasi  navis  tem- 
pestate  concussa,  in  qua,  remigantibus  pa- 


confiterenlur  eosdem  casus,  de  quibus  eis 
contulit  potestatem  :  unde  non  tenentur 
tunc  plebanis  iterum  confiteri ,  nisi  vehnt. 
Quintus,  si  aUquis  est  in  peregrinatione  po- 
situs,  nec  potest  habere  proprium  sacerdo- 
tem ;  sextus,  in  articulo  necessitatis  extre- 
msi,  tunc  quiUbet  est  ei  proprius  sacerdos, 
si  alios  non  habet. 

Insufflciens  plebanus  dici  potest  tribus  insuffi- 
modis  :  aut  cui  ab  Ecclesia  pro  tempore  su-  piebTnus 
blata  est  executio  officii  sui ,  ut  suspensus,  ^^^- 


vore  trementibus,  procellae  tumentes  pene     excommunicatus,  et  irregularis ;  aut  cujus 


operiunt  navem,  missi  sunt  fratres  a  summo 
gubernatore ,  fulti  auctoritate  Sedis  Aposto- 
licae,  ut  in  naviculis  suis  discurrentes  per 
mundum,  quos  ex  naufragio  peccati  pericli- 
tantes  invenerint ,  rapiant  ex  undis,  et  ad 
littus  salutis  reportent. 
Nulla  vero  parochia  invenitur ,  quin  ha- 
nus  quis  beat  aut  idoneum  plebanum,  aut  aliquo  mo- 

»  Luc.,  X,  2.  —  s  Rom.,  v,  20. 


Bonus 
pleba- 


subditis  propter  aUquod  nocumentum  suum 
non  expedit  ei  confiteri,  ut  idiota,  vel  pro- 
ditor  confessionis ,  et  confitentes  sibi  sollici- 
tans  ad  peccatum  quocumque  modo ;  aut 
qui  confitentibus  sibi ,  non  debitam  adhibet 
dUigentiam,  sicut  necesse  foret,  sicut  qui 
non  dat  eis  opportunitatem  integre  confi- 
tendi ,  vel  non  vult  eos  absolvere ,  nisi  pro 
pretio ,  vel  uon  informat  eos  in  discretione 


r>48  QUARE  FRATRES  MINORES  PRiEDICENT 

peccatorum ,  seu  satisfactionis  qualitate,  ut  ecclesiis  quas  tenent,  ita  et  plebs  in  nuUo 

sciant  quid  sit  peccatum  mortale  ,  qnid  ve-  tenetur  eisdem. 

niale,  quid  enorme,  quid  levius ,  vel  quali-         Cum  ergo  praedictorum  omnium  subditi 

ter  Deo  satisfaciat,  et  qualitev    proximo,  possint,  et  debeaut  aliis  confileri ,   potius 

quando  publice,  vel  occulte.  Nam  in  talibus  quam  illis,  qui  videntur  esse  plebani  eorum, 

negligens,  tantura  nocet  alii,  sicut  idiota  propter  praemissos  eorum  defectus,  et  laici 

qui  docet  errare,  ita  negligens  relinquit  in  nesciant  discernere  quos  eligant  meliores,  et 

errore.  Exemplum  de  ca?co  duce,  et  qui  cffi-  clerici  potius  vitiosi  mitterent  eos  ad   sibi 

cum  deviantem  non  reducit  ad  viam.  Sub-  similes,  quam  ad  idoneos,  et  satis  rari  sunt 

diti  enim  horum  ipsa  necessitate  salutis  co-  in  clero  jara,  quos  nuUa  prsedictarum  res- 

guntur  alios  confessores  requirere,  in  qui-  pergat  macularum;  missi  sunt  fratres  a  Se- 

bus  insufficientiae  prsedictae  non  videntur.  de  Apostolica  per  mundum,  muniti  ejus  tes- 

Sicut  qui  scit  medicum  suum  insufficientem  timonio,  qui  pra^dictos  defectus  clericorum, 

ad  curandum  eum,  alium  necessarie  quae-  ubi  necesse  fuerit,  suppleant,  et  indigentiae 

rat,  si  vult  mortis  periculura  efTugere.  Quod  fidelium  subveniant ,  et  non  tantum  laicos, 

si  plebanus  talis  nolet  (a)  subdito  dare  licen-  sed  et  ipsos  clericos  et  religiosos  praedica- 

tiam  idoneum  confessorem  quserendi ,  vel  tionibus  instruant ,  exhortationibus  a  malo 

pro  malitia ,  vel  invidia,  seu  superbia  sua,  retrahant ,  insuper  exemplis  aedificent ,  et 

imo  forte  praecipit  ne  vadat  ad  alium ;  ita  orationibus  gratiam  eis  et  veniam  impe- 

tenetur  ei  in  hoc  obedire,  sicut  servus  do-  trent  apud  Deum.  Nos  enim  sumus  ilU  pau- 


mino,  qui  nollet  eum  pascere,  et  praeciperet 
ei  ne  alibi  sibi  cibum  provideret.  Quod  au- 
tem  dicitur ,  quod  subditus  debet  prius  pe- 
tere  licentiam ,  ut  vadat  ad  peritum  confes- 
sorera,  propter  cautelara  factura  est,  scilicet 
ne  ex  contemptu  quaerat  alium,  vel  ne  vadat 


peres,  qui  remanentes  manipulos  segetum, 
et  spicas  decidentes  post  messores,  et  race- 
mos  relictos  in  vinea  ^  colligere  debemus, 
id  est,  illas  reliquias  quas  plebani ,  qui  ha- 
bent  officium  in  plebe  sua  docendi  et  corri- 
gendi,  relinquunt,  ut  eas  ex  area  Ecclesiae 


ad  rainus  idoneum,  vel  ne  vadat  ad  ha^reli-     ad  horreum  coelestis  patriae  referamus.  Quia 


Pleba- 
nus  nul- 


cum,  vel  ne  detur  locus  tergiversandi  raali- 
gnis,  dum  quaerunt  ignotis  confiteri,  ut  cor- 
rectionera  sui  pastoris  effugiant ,  et  ita  libe- 
rius  peccent,  vel  ne  simulent  se  aliis  confes- 
sos,  cum  nulli  sint  confessi. 
Plebanus  autem  nullus  est ,  qui  tenet  ec- 
iu3  quis.  clesiam,  cum  sit  inhabilis  ad  beneficium  ha- 
bens  curam  aniraarum,  ut  illegitimus  filius, 
vel  excomraunicatus ,  vel  laicus,  vel  qui 
unara  habens  ,  recipit  aliara.  Itera  qui  reci- 
pit  ecclesiam  non  ab  eo,  qui  habet  jus  con- 
ferendi,  vel  praesentandi  ad  eara,  vel  inve- 
stiendi,  vel  ab  excoramunicato,  vel  quando 
jus  est  ad  superiorem  devolutum  ex  causa. 
Itera  qui  tenet  ecclesiam  non  debita  forma, 
simoniace,  per  fraudem ,  vel  violenter,  vel 
est  vicarius  alicujus  istorum.  Quod  quisque 
non  habet,  nec  potest  alteri  sua  auctoritate 
conferre.  Omnes  isti  sicut  non  habent  jus  in 


vero  ad  hoc  non  tenemur  ex  debito  astrin- 
gente,  sed  ex  charitatis  libertate ,  ideo  sirai- 
liter  et  illi  non  tenentur  nobis  in  corporali 
provisione,  nisi  ex  libera  pietate.  Possunt 
enim  nostris  praedicationibus  intendere,  si 
voluerint,  et  nobis  confiteri,  et  eleemosy- 
nas  largiri  possunt ,  et  dimittere.  E  contra 
possuraus  nos  eis  ista  spiritualia  beneficia 
irapendere  praedicationis ,  confessionis  et 
orationis ,  licet  ad  ea  ex  debito  non  oblige- 
mur,  nisi  debito  charitatis. 

Quaeritur  autera  si  illi ,  qui  nobis  confessi 
sunt,  teneantur  plebanis  suis  iterura  confi- 
teri?  Ad  hoc  dicendura,  quod  dupliciratione  [enfltur' 
tenentur  homines  confiteri  sacerdotibus  ha-  iterum 

contiten 

bentibus  claves  in  foro  poenitentiae  absol-  piebano. 
vendi  et  ligandi,  ex  praecepto  Dei,  et  ex  sta- 
tuto  Ecclesiae.  Praeceptum  Dei  est  poeniten- 

1  Deut.,  XXIV,  19-21.  —  (a)  Leg.  non  vult. 


An  qui 
confes- 
sus  est 


ET  CONFESSIONES  AUDIANT. 


549 


tiam  agere,  cujiis  pars  est  confessio  facta 
sacerdoti.  Unde  Joannes  dicit  * :  Si  confitea- 
mur ,  etc.  Cum  ergo  poenitens  confitetur 
nobis,  et  absolvimus  eum  auctoritate  Domi- 
ni  Papae,  vel  episcopi,  non  tenetur  iterum 
a  plebano  suo  de  eisdem  absolvi ,  cum  sit 
absolutus;  sed  propter  statulum  Ecclesia?, 
quo  quilibet  semel  ad  minus  in  anno  jube- 
tui"  confiteri  omnia  peccata  sua  proprio  sa- 
cerdoti ,  quod  plerique  referunt  ad  plebanos 
specialiter,  debet  ei ,  si  velit,  iterum  confi- 
teri,  ne  scandalizetur,  et  ut  melius  agnoscat 
eum ,  si  dignus  sit ,  cui  corpus  Christi  de- 
beat  porrigere,  vel  negare,  nisi  de  licentia 
ejus  aUeri  sit  confessus,  vel  ratum  habeat, 
si  est  factum.  Et  hoc  de  his  plebanis  intelli- 
gendum,  qui  boni  et  idonei  videntur,  ut  su- 
pra  dictum  est,  non  de  aliis  qui  jus  non  ha- 
bent  in  ecclesiis,  vel  ad  quos  subditi  pro 
confessione  accedere  prohibentur. 

Ut  autem  planius  liqueat,  in  quibus  casi- 

bus,  vel  qua  forma  fratres  possint  audire 

confessiones ,  qusedam  eorum ,  quae  supe- 

rius  posita  sunt,  sub  compendio  repetantur. 

Cum  pro  diversis  causis  aliquotiens  expe- 

diat  subditos  plebanorum  etiam  aliis  sacer- 

dotibus  confiteri,  ut  promptius  inveniaut  ad 

quos  recurrant,  missi  sunt  fratres  specialiter 

ut  in  tali  necessitate  fidelibus  succurrant, 

ad  hoc  a  Sede  Apostolica  destinati . 

caussB     Primus  casus :  cum  ex  regula  nostra  ap- 

^°fn-  probata,  et  confirmata  a  Sede  Apostolica;, 

pedit  re-  gtiam   injunctum  habeamus  praedicationis 

hgiosos  "^  ^- 

habere  officium,  uc  fructus  praedicationis  inanis  sit, 

a3e^i  possumus  ex  privilegio  apostolico,  ubi  prse- 

sioneret  dicamus ,  etiam  confessiones  requirentium 

casus  in  ^^^0  audirc,  et  absolvere,  ac  poenitentias  in- 

possunt  jungere,  auctoritate  Domnii  Papse. 

dtre.  *"'     Secundus:  cum  ab  episcopis  simihter  com- 

'  missum   habeamus   confessionis   officium, 

nou  solum  de  communibus ,  sed  etiam  de 

specialibus   casibus  ad  ipsos  spectantibus, 

possumus  absolvere,  juxtaformam  confes- 

sionis  ipsorum,  non  tantum  laicos,  sed  etiam 

clericos  indigentes. 

'  I  Joan.,  I,  9. 


Tertius,  cum  plebanus  hceutiat  subditum 
suum,  ut  nobis  confiteatur,  vel  ratum  habet 
quod  factum  est. 

Quartus,  cum  pro  superabundanti  cautela, 
vel  meliori  consilio ,  etiam  vult  alteri  confi- 
teri,  vel  ex  devotione,  quam  suo  plebano. 

Quintus :  cum  quis  vagatur  per  terras,  po- 
test  interim  aliis  confiteri,  dum  suum  non 
habet  sacerdotem. 

Sextus,  in  aKicuIo  necessitatis,  dum  timet 
mori,  et  suum  non  habet  sacerdotem. 

Septimus,  cumsacerdos  alicujus  est  idiota, 
nec  scit  in  necessariis  saluti  eum  congrue 
expedire. 

Octavus :  cum  est  notorius  fornicator,  tunc 
subditi  non  debent  ab  eo  sacramenta  roqui- 
rere. 

Nonus  :  cum  consuevit  revelare  secreta 
confessionis ,  subditi  non  tenentur  ei  confl- 
teri,  qui  hoc  timent. 

Decimus  :  cum  in  confessione  solet  aliquos 
ad  peccatum  inducere ,  illi  non  debent  acce- 
dere  ad  eum_,  propter  periculum  utriusque. 

Undecimus ,  cum  nou  dat  subditis  copiam 
integre  confitendi ,  et  non  informat  eos  de 
his  quibus  indigent  ad  salutem. 

Duodecimus :  si  sacerdos  est  ab  officio  sus- 
pensus  a  judice ,  vel  a  j  ure ,  tunc  nec  potest 
solvere^,  nec  ligare. 

Decimus  tertius ,  si  est  ahqua  majori  ex- 
communicatione  ligatus,  quia  non  debent 
tunc  subditi  communicare  ei  quae  scitint. 

Decimus  quartus  :  qui  est  aliqua  irregula- 
ritate  perplexus,  tunc  non  potest  exequi  offi- 
cium  pastorale. 

Decimus  quintus  :  si  est  perversor  sacra- 
mentorum,  vendens  ea  pro  muneribus,  tunc 
est  suspensus  et  infamis. 

Decimus  sextus ,  si  tenet  ecclesiam  contra 
statuta  canonum,  tunc  enim  nullum  jus  ha- 
bet  in  ea,  ut  illegitimus ,  simoniacus,  et  ha- 
bens  unam  ecclesiam,  si  recipit  alleram :  tunc 
enim  prior  vacat,  et  qui  per  fraudem  obtinet, 
vel  violenter  intrat,  vel  nou  recipit  eam  a 
quo  debet. 
Decimus  septimus,  si  est  vicarius  illius, 


550  QUARE  FRATRES  MINORES  PR^DICENT 

qui  non  habet  jus  in  ecclesia,  quod  possit  modo,  ne  subditi  sui  conflteantur  talibus, 

aiteri  delegare.  qui  ab  episcopo,  vel  a  Domiiio  Fapa  raediate, 

Sunt  et  alii  casus,  pro  quibus  quandoque  seu  immediate  liabent  auctoritatem  genera^ 

etiam  honestaj  persona.'  tiuient  suis  sacerdo-  lem  confessiones  audiendi ;  talis  prohibitio 

tibus  confiteri :  1.  quia  vicariisuntinstabiles,  non  valet,  nec  poena  in  prohibitione  appo- 

et  scepius  mutantur ,  ideo  non  audeut  eis  sita  est  timenda ;  et  hoc  multiplici  ralione, 

sua  revelare  secreta ,  cum  toties  oporteret  quarum  tres  tantum  hic  ponara. 

eos  ignotos  habere  confessores.  2.  Item,  quia  Prima,  quia  non  potest  inferior  sui  supe- 

plerique  ipsorum  tam  vitiosi  sunt,  quod  ho-  rioris  auctoritatem  cassare,  ut  quod  ille  con- 

nesta  fcemina  timet  infamari ,  si  secrete  su-  cessit,  iste  prohibeat. 

surraveritcum  eo.3.  Item,  quiapluresipso-  Secunda,  quia  si  ahquis  supradictorum 

rum  ignoti  sunt,  et  timetur  quod  sunt  (a)  apo-  defectuum  inest  ipsi  plebano,  scjlicet  imperi- 

statae,  vel  in  officio  sacerdotaU  impediti,  vel  tiae ,  suspensionis,  irregularitatis,  criminis, 

fortenonhabentesordinemsacerdotii.3.Item,  negligentiae ,  vel  alterius  impotentiae  ,  per 

aliqui  habent  taUa  peccata  in  conscientia,  quem  subditi  ab  eo  debito  modo  non  expe- 

quod  potius  volunt  non  confiteri,  quam  ple-  diuutur  in  confessione,  debent,  ctiam  eo  in- 

banis  suis  ea  pandere ,  qui  semper  vident  vito,  ad  alios  idoneos  recurrere,  si  non  velit 

eos,  et  coram  quibus  timent  tota  die  con-  sponte  concedere,  nec  proejus  malevolentia 

fundi,  sicut  saepe  percepimus.  His  in  tanto  seipsos  salutis  remedio  privare. 

periculo  ex  compassione  est  succurrendum  Tertia,  quia  etsi  plebanus  satis  sit  ido- 

potius,  quam  in  desperationem  ponantur  :  neus,  tamen  subditi,  postquam  jus  suum  ei 

hoc  tali  modo  apte  fit,  ut  confiteantur  talibus,  reddiderunt ,  confitendo  ,  et  alia  debita  per- 

quos  non  timent,  ubi  consuUtur  ipsorum  solvendo ,  si  volunt  et  alios  de  salutis  suae 

verecundiae  et  saluti.  Non  est  leviter  praici-  remediis  consulere^  non  debet,  nec  poterit  eos 

pitandus  in  interitum,  pro  quo  Christus  Do-  prohibere.  Et  si  poenam  aliquam   propter 

minus  potius  voluit  mortem  crucis  subire,  hoc  eis  infligeret,  tale  esset,  sicut  qui  punit 

quam  permitteret  eum  perire.  Et  rigor  juris  omnino  innocentem,  et  damnat  recte  ope- 

positivi,  ubi  expedit,  servandus  est;  ubi  au-  rantem  :  quod  est  error  intolerabilis,  et  juri 

tem  salutem  impedit ,  remittendus  est.  Cum  divino  contrarius,  et  ideo  non  ferendus,  imo 

enim  potestas  ecclesiastica  data  sit  a  Domino  graviter  puniendus  ;  et  tenetur  laeso  de  illa- 

praglatis,  teste  Apostolo  *,  in  cedificationem,  ta  satisfacere  injuria,  et  propalavit  propriam 

et  non  in  destructionem  salutis  animarum,  imperitiam,  nesciens  quid  debeat,  et  quid 

ubicumque  aperte  quis  ea  utitur  in  destru-  possit,  ac  limites  suae  potestatis  confundens. 

ctionem ;,  virtutem  suam  amittit ;  sicut  me-  -Cum  contritio ,  confessio  et  satisfacUo  sint 

dicina,  non  sicut  expedit  aegro  porrecta,  po-  integrales  partes  poenitenUae,  et  necessariae 

tius  laedit  eum,  quam  sanet_,  cum  medicinae  ad  salutem  omni  poenitenti ;  sicut  non  con- 

ad  sanandum  et  reparandum,  et  non  ad  sau-  trito  non  datur  remissio  peccatorum,  ita  nec 

ciandum^  vel  destruendum  sint   repertae.  non  confitenti  peccata  sua,  si  potest  habere 

Cessante  enim  causa,  cessat  et  effectus  :  quia  catholicum  sacerdotem^  sicut  sancta  consti- 

rigor  pro  utilitate  animarum  statutus ,  sicut  tuit  Ecclesia  Spiritus  sancti  auctoritate  juxta 

servandus  est^  ubi  illa  utilitas  inde  proveuit,  evangelicam  doctrinam,  cum  Christus  claves 

pro  qua  statuitur,  ita  laxandus  est,  ubi  talis  regni  coelorum  per  Apostolos  sacerdotibus 

effectus  non  sequitur ,  sed  potius  contrarius  tradiderit  ad  animas  ligandas  et  solvendas. 

aperte  sentitur.  Cum  ergo  necesse  sit  confiteri ,  necesse  est 

Quod  si  aliquis  plebanus  prohibet  quoquo  eUam  aliquos  esse,  qui  confitentes  audiant 

'  11  Cor.,  X,  8.  —  (a)  Leg.  sint.  ct  absolvaut  vice  ChrisU.  Aut  ergo  confile- 


ET  CONFESSIONES  AUDIANT.  551 

buntur  prcelatis  suis  tantum^  aut  etiam  aliis  bere  aliquem  liberari  a  naufragii  periculo, 

sacerdotibus.   Sed  si  praelalus  alicujus  est  et  potius  permittere  eum  perire ,  quam  poe- 

suspensus  ab  offlcio  suo  quacumque  ex  causa  nitentem  a  voragine  peccati  per  confessionis 

per  Ecclesiam,  vel  iusufflciens  est  ad  scien-  tabulam  extrahere.  Nullalex  servanda,  nulli 

tiam  necessariam,  vel  aliter  negligens,  quod  pra^cepto  obediendum  humano,  quod  contra 

nonimpendit  pcenitentibus  debitam  diligen-  pra3ceptuni  charitatis  Dei,  et  contra  salutem 

tiam,  vel  quocumque  alio  modo  praestat  im-  proximi  aperte  agere  invenitur.  Adversus 

pedimentum,  quod  ab  eo  subditis  non  con-  charitatem  enim,  velcceteras  virtuteset  fru- 


venit  requirere  absolutionis  gratiam,  ne- 
cesse  est  ahos  institui ,  qui  vicem  illorum 
suppleant  in  hac  parte.  Alioquiu  sacramen- 
tum  pcenitentia3  per  subtractionem  debitai 


ctus  spiritus,  teste  Apostolo,  non  est  lex. 
Cum  ergo  pastor  plebis  alicujus  praicipit 
subditis  suis  ne  alicui  conflteantur  aUi  quam 
sibi,  subintelligendum  est  in  praBJudicium 


confessionis  et  absolutionis  evacuatur,  et  cla-     suum,  ita  quod  si  alteri  confessi  fueriut,  ni- 


ves  Ecclesiai  otiosaj  manebunt,  aut  jura  ca- 
nonica  nuUius  vigoris  erunt  et  auctoritatis, 
quae  sententias  suspensionis  et  irregularita- 
tis  et  excommunicationis  frustra  contra  ali- 
quos  ediderunt ,  et  absolutionis  beneflcium 


hilominus  confiteanturetsibi.  Nam  sicut  non 
potest  eos  prohibere,  quin  de  temporali  uti- 
litate  loquantur  cum  quocumque  voluerint ; 
quanto  magis  de  spirituali ,  et  salutis  consi- 
lium  requirere ,  ubi  sperat  invenire !  Verbi 


impendi  contradixerunt  [a),  si  ab  ipsis  tan-  gratia,  ubi  deciraae  debentur  sacerdoti  tan- 

tum  coguntur  subdili  istud  requirere,  et  eis  tum ,  si  prsecipit ,  quod  nulli  dentur  decimai 

solis  peccata  sua,  et  non  aliis,  conflteri.  Li-  nisi  sibi,  intelligendum  est  hoc  de  decimis, 

cet  enim  communiter  clerici  in  quibusdam  quae  sibi  debentur.  Sed  si  aliquis  dederit  ei 

terris  istis  defectibus  non  valde  sunt  impli-  debitas  decimas,  et  de  residuo,  quod  suum 

citi,  ut  in  Anglia ,  vel  Francia,  vel  abbi,  ubi  est,  vult  etiam  alteri  cuicumque  dare  aliam 

clerici  sunt  litterati ,  et  clericaliter  vivunt,  decimam  ratione  eleemosynae,  nunquam  po^- 


et  subditos  suos  bene  regunt ;  tamen  in  plu- 
ribus  aliis  terris  tanti  defectus  in  clero  repe- 
riuntur,  per  quos  inhabiles  et  minus  idonei 
sint  ad  animas  poenitentium  absolvendas, 
quod  qui  fratribus  Minoribus  et  Praedicato- 


test  sacerdos  suus  eum  prohibere ,  ne  hoc 
faciat. 

Aliud  vero  est  de  regularibus  religiosis, 
qui  sicut  a  superioribus  prohiberi  possunt 
ne  vadant  quoquam,  vel  loquantur  cuiquam. 


ribus  prohibetfldeles  ibidem  conflteri  peccata  sine  ipsorum  licentia,  ita  possuut  etiam  pro- 

sua,  videtur  aut  ignorare  periculum ,  aut  hiberi  ne  conflteantur  alicui  nisi  per  licen- 

animarum  invidere  saluti,  et  Dei  beneplaci-  tiam  eorum,  dummodo  tales  eis  confessores 

tum  impedire.  Si  aliquis   teneretur  alicui  assignent,  per  quos  non  negligantur  in  his, 

providere  in  necessariis,  et  negligeret,  vel  quae  pertinent  ad  salutem.  Alioquin  si  prae- 

non  posset,  et  ahus  vellet  egenti  ex  compas-  latus  religiosi  praecipit  ei  ne  confiteatur  ali- 

sione  subvenire,  et  illius  vicem  supplere  qui  cui  praeter  suam  licentiam,,  et  non  assignat 


deberet,  ne  iste  periret ,  numquid  al)  aliquo 
prohibendus  esset,  ne  proximo  in  necessi- 
tate  subveniret  ?  Et  si  hoc  esset  inconveniens 
prohibere  ne  liberaret  proximum  a  pericu- 


ei  confessorem  idoneum,  et  ille  indiget  con- 
fessione,  potest  et  debet  alium  quaerere  con- 
fessorem,  potius  quam  salutem  propriam  ne- 
gligat,  quia  prajceptum  non  tenet  inferioris 


lo  corporis,  quanto  magis  incongruum  est  praelati,  quod  praijudicat  praecepto  superio- 

et  illicitum,  proiiibere  aliquem  a  liberatione  ris.  Omnisautera  praelatus  in  Ecclesia  estin- 

animae  fratris  a  periculo  damnationis  !  imo  ferior  summo  Pontifice,  cu j  us  praeceptum  est 

videtur  error  omnino  non  ferendus  prohi-  vice  Dei,  ut  fiat  confessio  peccatorum  idoneo 

(a)  Forte  leg.  mterdixerunt.  coufessorj,  suo  temporc,  cum  potest  haberi. 


S52 


OUARE  FRATRES  MlNORliS  PR^DICENT 

Quod  si  subditus  plebani  confessus  est  al-  tholicum  sacerdotem  ad  salutem  seternam 

teri,  etiam  qui  ab  episcopo  licentiatus  est  ut  expediri,  quam  negligi  ab  his,  quiex  officio 

possit  audire  confessiones  requirentiura,,  et  curam  eorum  suscipiunt,  sed  executionem 

plebanus  ex  pastoraU  soUicitudine  vuU  agno-  officii  circa  eos  non  implent :  aUoquin  si  hoc 

scere  oves  proprias,  ut  sciat  quibus  sacra-  non  veUet,  indignus  esset  dignitate  pontifi- 

menta  divina  ministret,  vel  quaUa  adhibeat  caUs  officii,  qui  oves  Christi  raagis  perire 

iufirraantibus  remedia,  et  vult  conscientias  veUet,  quam  erui  de  ore  luporum,  et  taUs 


eorum  etiam  agnoscere  per  confessionem 
ipsorum,  duramodo  hoc  caluraniose  non  fa- 
ciat,  vJUpendendo  auctoritatem  aUerius,  cui 
Ule  confessus  fuerat ;  non  est  propter  hoc  re- 
darguendus,  sed  raagis  pro  sua  soUicitudine 
coraraendandus,  cum  de  ipsis  sit  rationem 
Domino  redditurus. 


ejus  voluntas  caret  eftectu  pastoraUs  potes- 
tatis,  quse  solum  in  aediflcationem,  et  non  in 
destructionem  animarum  data  est  ab  ipso 
principe  pastorum  Domino  Jesu  Christo.  Hac 
enim  ratione  provide  sancta  Ecclesia  insti- 
tuit,  quod  in  necessitatls  articulo,  cum  pro- 
prius  non  habetur  sacerdos,  quilibet  sacer- 


Si  autera  aliquando   episcopus  praicipit  dos  absolvat  quemUbet  poenitentem  ab  omni 

subdilis  suis  in  synodo,  quod  nuUi  confitean-  vinculo  peccati^  et  excoramunicationis  etiam 

tur  nisi  plebanis  suis,  vel  quibus  ipsi  Ucen-  majoris,  potius  quam  ex  defectu  proprupas- 

tiam  dederint,  non  est  inteUigendum  veUe  toris  aUquis  innodatus  peccato  decedat :  Ucet 

revocare ,  si  quam  auctoritatem  fratribus  vera  contritio  posset  eum  absolvere,  cum 

dedit  confessiones  audiendi  per  suam  dice-  nonpossethabereconfessorem.AsimiUergo, 

cesim ;  sed  quod  non  confiteantur  aUis  in  cum  proprius  sacerdos  non  potest,  aut  non 


suorum  praejudicium  plebanorum,  juxta 
quod  supra  dictum  est,  cum  ad  hoc  tantum 
debeant  eis  obedire. 

Quod  si  expresse  revocaret  omnem  aucto- 
ritatem,  quam  fratres  habent  ab  ipso  de  con- 
fessionibus   audiendis,  nihilominus  tamen 


curat,  seu  nescit  confitentem  debito  modo 
expedire,  potest  et  aUum  confessorem  quae- 
rere,  qui  eum  expediat,,  cum  periculosiora 
sint  animae  vulnera^  seu  morbi,  quam  cor- 
poris,  si  citius  remedUs  debitis  non  curentur. 
Qui  autera  prohibet  aegrotantem  ne  accedat 


fratres,  quaradiu  non  sunt  a  summo  Ponti-     ad  medicum,  qui  eum  curet,  raortem  desi- 


fice  prohibiti,  vel  a  suis  speciaUbus  praelatis, 
quibus  obedire  tenenlur,  possunt  audire 
confessiones  sub  hac  forma.,  quod  audita 
confessione  eorum,  si  quis  dignus  est,  ab- 
solvant  eum  sub  spe  ratihabitionis  pastoris 
sui,  si  est  idoneus  pastor  secundum  praescri- 
ptam  formam,  vel  si  noUt  habere  ratam  ab- 
solutionem  iUam,  quod  iterato  confiteatur 
eidem_,  si  prius  non  sit  ei  iUa  peccata  con- 
fessus.  Si  autem  habet  ille  confitens  pie- 
banum  non  idoneum,  vel  nuUum,  simpUci- 
ter  absolvat  eum,  et  expediat  in  his,  quibus 
indiget  ad  saluttim_,  potius  quam,  nuUo  sub- 
veniente,  negUgatur.  Deberaus  enim  prae- 
sumere  summura  Pontificem,  vel  aUum 
quemlibet  bonum  pastorem  animarum,  hu- 
jusmodi  esse  discrelionis  et  charitatiSj  quod 
poUus  veUt  oves  Christi  per  quemquam  ca- 


derare  videtur,  quia  non  vuU  vitam  suam 
congruis  reraediis  a  morte  tueri.  Si  vero 
sententiam  contra  eum  ferret  excommuni- 
cationis,  quasi  pro  inobedientia,  nuUam  ha- 
het  vim  taUterlata  sententia,  quia  poeua  taUs 
inferri  non  debet,  nisi  gravi  culpa  praece- 
dente  :  culpa  vero  nuUa  est,  quaerere  salutis 
suae  remedium  sine  praejudicio  alicujus. 
Quod  etiam  quidam  ferunt  sententiam  ex- 
communicationis  in  omnes  fratrum  bene- 
factores,  cum  nihil  habearaus,  nisi  quod  of- 
fertur  nobis  a  fideUbus  unde  vivamus ;  idem 
est  ac  si  prohiberetur  aUquis  per  excommu- 
nicationem,  ne  fratrem  suum  et  proximum  a 
submersionis,  velinceiidii,  seuquolibetmor- 
tispericuloUberaret.Prohibereenimciborefi- 
cere  indigentem,  est  eum  veUe  fame  occidere, 
quod,  quam  injustum  sit,  nuUus  igiiorat. 


ET  CONFESSIONES  AUDIANT. 


553 


Quod  autem  dicitur,  quod  sententia  ex- 

communicationis,  sive  justa,   sive  injusta, 

semper  est  timenda;  verum  est,  quia  sicut 

justa  timenda  est  promerenti,  ita  injusta  fe- 

casus  in  reuli ,  vel    promovenli.  Sex  enim    modis 


ut  vicem  eorum  suppleant,  etanimabus  per- 
euntibus  subveniant,  ex  his  consideretur. 
Omnis  suspensus  ab  officio,  vel  irregularis, 
vel  excomraunicatus,  vel  male  intrans  ad 
regimen  auimarum,  non  habet  potestatem 
ligandi  aut  solvendi,  vel  alia,  quai  jurisdic- 
tionis  sunt,  a  quibus  est  ab  Ecclesia  pro- 
1.  Si  profertur  a  quo  non  debet,  ut  a  non     hibitus,  exercendi ;    unde   quod   ligat  vel 

judice,  vel  excommunicato.  2.  In  quem  non     solvit,  vel  facit  in  hujusmodi,  nihil  valet. 

debet,  in  non  subditum,  vel  innocentem.      Yide  ergo   plurimos    nobilium   et  poten- 


excom-  sententia  excommunicationis  vim  suam  per 
TioQoa  ^^*»  ^*^ P^"^ nocet  ferenti,  quam  patienti- 

ligat. 


3.  Quando  non  debet,  ante   cognitionem 
causse ,  vel  post  legitimam  appellationem. 

4.  Ubi  non  debet,  non  in  loco  judicii,  vel 
non  decenti.  5.  Quare  non  debet,  pro  bono 


tium ,  qui  deberent  beneficia  ecclesiastica 
peragere,  per  bella  et  alios  excessus  fre- 
quenter  incurrere  excommunicationis  sen- 
tentiam,  a  jure,  vel  a  judice  latani,  vel 


opere,  et  non  pro  peccato,  et  sine  ratione     aliter  demereri  jus  conferendi  isla  beneficia. 


justa.  6.  Qualiternon  debet,  juris  ordine  non 
servato. 

Ista,  et  alia  plura,  non  prosequor  ulte- 
riiis,  relinquens  ea  a  viris  peritis  quse- 
renda.  Qui  in  eum ,  qui  peccavit ,  sed 
jam  poenitet,  fert  excommunicationis  pro 
eodem  peccato  sententiam,  punit  non  reum. 


quia  vel  indignis  conferunt,  vel  interve- 
niente  simonia,  quocumque  modo,  per  ipsos 
vel  mediatores;  et  si  qua  tunc  vel  taliter 
conferunt  beneficia,  nil  juris  percipientes  ea 
consequuntur,  cum  ille  conferens  jus  non 
habeat  conferendi.  Videmus  episcopos  simi- 
lifer  per  bella,  vel  alios  excessus,  saepe  inci- 


quem  Deus  jam  a  reatu  peccati  absolvit,  et     dere  excommunicationis  sententiam,  velsus- 
restituit  innocentise  pcenitendo  :  unde  debet     pensionis,  vel  a  Domino  Papa  suspendi  seu 


sententiam  retractare,  et  aliam  ei  satisfac- 
tiouem  imponere  pro  peccato.  Nam  scriptum 
est '  :  Quomodo  maledicam^  quem  Deus  non 
maledixit  ?  etc.  Mehus  tamen  omnes  adver- 
santes  nobis  vincimus  humilitate  et  patien- 
tia,  quam  rebellando  et  allegando  :  quia 
rebellando  scandalizamus  alios  de  ipsa  scien- 
tia  et  usurpatione  potestatis  quasi  nostrae; 
patiendo  autem  ostendimus  nos  non  quae- 


excommunicari.  Item  quod  aliqui  vel  per 
simoniam  promoventur,  velconferunt  curam 
animarum.  Similiter  alii  aliqui  prajlati  pro- 
moventur,  et  promovent  alios  per  simoniae 
interventum,  et  omnes  beneficiorum  colla- 
tiones  per  tales  vel  taliter  factae  nihil  juris 
conferunt  recipienti.  Yidemus  pastores  lo- 
care  ecclesias  suas  vicariis  suis  sub  certa 
pensione  census,  et  unus  saepe  supplantat 


rere  quae  nostra  sunt,  sed  quae  salutis  sunt     alium  promittendo  majorem  pensionem  pas- 


aliorum,  quosdam  docendo,  quosdam  pa- 
tiendo  cupimus  aedificare,  et  Deo  lucrari :  et 
sic  Deus  pro  quo  patimur,  et  alii  patien- 
tiam  nostram  videntes ,  pugnabunt  pro 
nobis. 

Ut  autem  planius  videatur,  quam  pauci 
sunt  jam  in  istispartibus  inter  plebauos,  vel 
eorum  vicarios,  quiliberam  habeant  ligandi 
et  solvendi  potestatem,  vel  qui  bene  expe- 
diant  animas  in  confessione,  ac  per  hoc  per- 
pendatur  quam  necessarii  sint  fratres  nostri, 

'  Nwm.,  xxm,  8, 


tori,  ut  sibi  ecclesia  conferatur,  et  hoc  saepe 
incaute  geritur,  et  cum  periculo  simoniae. 
Yidemus  plurimos  curam  auimarum  susci- 
pere  contra  statuta  canonum,  ut  non  cleri- 
cos,  et  ante  aetatem  debitam ,  vel  illegitime 
natos,  vel  aliqua  excommunicatione  vel  ir- 
regularitate  ligatos,  et  inhabiles  ad  reci- 
piendum  tale  beneficium.  Item  quod  multi 
habcnt  plura  beneficia  curam  animarum  ha- 
bentia,  qui  habent  ahqua  obstacula,  propter 
quae  jura  prohibent  aliquem  eligi  vel  insti- 
tui,  ut  est  pluralitas  beneflciorum,  et  simi- 


554 


QUARE  FRATRES  MINORES  PRiEDICENT 


lia.  Nam  si  aliqui  habeut  dispensaliouem 
apostolicam,  quod  de  proventibus  eccle- 
siasticis  possint  recipere  usque  ad  certam 
sumniam  reddituum  annuorura,  hoc  non  est 
accipiendum  summum  Pontificem  inten- 
dere^  quod  concedat  alicui  simpliciter  tot 
animarum  curas  colligere,  qiiod  de  iliarum 


tunc  potest  secum  suus  episcopus  dispen- 
sare,  quia  raitius  agit  canou  quam  homo. 
Videmus  quod  saepe  j  adices  ecclesiastici  fe- 
runt  excommunicationis  sententias  contra 
formam  Decretalis  illius  Innocentii  Papse  IV  : 
Cum  sit  medicinaUs,  ubi  dicitur  :  «  Debent 
congruas  prajmittere   admonitiones ,  prius 


proventibus  famem  suie  cupiditatis  possit     quam  aliquem  excommunicent,  et  senten- 
utcumque  raitigare,  et  animas  illas  sine  pas-     tias  ferre  in  scripto,  et  causam  conscribere, 


tore  relinquere  destitutas;  sed  de  aliis  eccle- 
siarum  proventibus  potius  accipiendum  est, 
ut  praebendarum  et  aUorum  beneficiorum 
curam  non  habentium  animarum,  sicut  me- 
liores  et  peritiores  exponunt.  Videmus  quod 
judices  causarum  sa^pe  raandant  plebanis, 
sub  poena  suspensionis  vel  excomraunica- 
tionis  jam  lataj,  aliquas  denuntiare  senten- 


et  illi,  contra  quem  fertur  sententia,  copiam 
scripti  illius  dare  infra  certum  terminum ;  et 
qui  aliter  fert  in  aliquem  excojnmunicatio- 
nis  sententiam,  prceter  alias  poenas,  est  ipso 
facto  suspensus  ab  ingressu  ecclesiae  per 
mensera,  ita  quod  si  infra  mensem  ingerat 
se  divinis^  jam  fit  irregularis,  quod  non  po- 
test  cum  ipso  super  hoc,  nisi  per  Sedem  Apo- 


tias  vel  exequi,  quas  negligunt^  et  poenam  stoUcara  dispensari.  » 

incurrunt.  Videmus  quod  muUi  recipiunt  Sunt  adhuc  pluriraa  impediraenta  clerico- 

ordines  contra  episcoporum  prohibitionem,  rum,  quai  prae  nimietate  non  prosequor;  sed 

sub  poena  suspensionis  promulgatam.  Vide-  ex  his  paucis  adverti  potest,  quam  multi 

mus  quod  scholares  saepe  raanus  injiciunt  in  sunt  plebani  in  istis  partibus,  vel  tales,  vel  a 

acolytos  per  iram,  et  incidunt  in  canonem,  taUbus^  vel  taliter  promoti,  seu  instituti, 

nec  petunt  absolutionem,  et  sic  promoven-  qui  nihil  potestatis  in  Ugando  animas  ha- 

tur  ad  ordines,  vel  beneficia  ecclesiastica,  et  bent  aut  solvendo,  ut  cognoscatur  quam  ne- 

solemniter  officiant  ecclesias,  et  exequuntur  cessarii  sunt  fratres  in  Ecclesia  Dei ,  qui 

ordines  clericales.  Videmus  quod  in  clero  vicem  iliorum  suppleant,  et  animabus  sub- 

plurimi  sunt  notorii  fornicatores,  in  domo  veniant,  quse  aUter  possent  perire.  Quibus 

sua  vel  alia  concubinas  habentes,  vel  hinc  etsi  nuUa  aUa  suppeteret  auctoritas,  coUata 

inde  cum  pluribus  notorie  fornicantes.  No-  speciaUter  a  Sede  Apostolica,  vel  episcopis, 

torius  autem  fornicator  dicitur,  cujus  cri-  ipsa  insufficientia  cleri  et  indigentia  popuU 

raen  nuUa  valet  tergiversatione  celari,  vel  latara  eis  aperit  audiendi  confessiones  po- 

cujus  testis  est  populus^  qui  constat  ex  de-  puU  facuUatem,  cum  ilU,  qui  debent,  aut 

cem  hominibus  secundura  quosdam.  Omnis  nesciant,  aut  negligant,  aut  nequeant  eos, 

autem  notorius  fornicator  est  ipso  jure  sus-  qui  sibi  commissi  sunt^  congrue,  ut  in  pUi- 

pensus,  quoad  se,  et  quoad  alios.  Contra  ali-  ribus    saluti    suae   necessarUs  ,   expedire ; 

quos  etiam  a  suis  episcopis,  vel  praelatis  do-  cum  e  tribus  unum  sit  necessarium  :  quod 

mini  Papae  aliquoUes  fertur  sententia  ex-  aut  poenitentes  eonfiteantur  ilUs,  qui  sunt  a 

coraraunicationis.  Regulare  etiara  est,  quod  jureprohibiti  vel  suspensi;  aut  nobis,  quos 

suspensus  a  jure,  vel  a  judice,  vel  excora-  Ecclesia  ad  hoc  misit,  ut  clero  simus  in  ad- 

raunicatus,  si  recipit  ordineni  sacrura,  vel  jutorio,  ubi  ipsi  rainus  sufficiunt;  aut  nulli. 

ministrat  in  eo  solemniter,  est  jara  irregu-  Nara  laicis  confiteri  non  licet,  cum  possunt 

laris  factus,  a  quo  non  potest  absolvi,  nisi  haberi  catholici  sacerdotes.  Quod  enira  dici- 

per  Sedem  Apostolicam^  vel  de  ejus  speciali  tur,  quod  in  extremis  debeat  homo  laico  con- 

mandato.  Quidam  tamen  volunt,  quod  si  fiteri,  si  sacerdotem  non  habeat,  non  est  de 

fuit  suspensus  a  jure,  non  a  judice,  quod  necessitate,  cum  laicus  non  habeat  auctori- 


ET  CONFESSIONES  AUDIANT. 


555 


tatem  aliquam  absolvendi;  sed  est  signum 
tantum  contritionis,  quo  perpendilur,  quod 
sacerdotem  desideraverit,  qui  laico  est  confes- 
sus.  Item  cum  dicat  canon,  quod  qui  habens 
unum  beneficium,  cui  sit  cura  animarum 
annexa ,  recipit  aliud ,  quod  primum  ipso 
jure  jam  vacet,  et  adquem  pertinet  ejusdem 
beneficii  collatio^  nisi  illud  infra  sex  menses 
conferat  alteri  idoneo,  quod  collatio  jam  de- 
volvatur  ad  alium;  et  nosjam  videamusplu- 
rimos  plura  hujusmodi  contra  canones  te- 
nere  beneficia,  liquet  quantai  jam  ecclesiae 
sint  vacantes,  et  carentes  vero  pastore,  cum 
et  ipsi,  qui  jam  tenent  eas,  non  habeant  jus 
in  eis,  nec  ipsorum  vicarii,  et  quibus  post- 
modum  conferuntur  ab  illis,  qui  jam  jus 
conferendi  propter  praefatam  negligentiam 
amiserunt,  nihil  juris  percipiunt,  cum  non 
habeant  jus  illa  beneficia  jam  conferendi. 
Item  cum  animarum  cura  debeat  ab  episcopo 
committi,  vel,  sicut  in  quibusdam  ecclesiis 
consuevit,,  ab  archidiaconis,  ut  sciant  quales 
sint  quibus  animas  gubernandas  commit- 
tunt,  et  illi,  qui  jam  videntur  pastores  in 
pluribus  terris  per  se,  constituunt  pro  se  vi- 
carios  in  ecclesiis,  qui  nec  ab  episcopo  vel 
aliis  auctoritate  ipsius  curam  recipiunt  ani- 
marum,  tales  palet  vicarios  jus  non  habere. 
Nam  cum  in  cura  animarum  sit  requirenda 
pastoris  idoneitas,  non  debet  hanc  curam 
per  alium  gerere,  nisi  pro  causa  rationali, 
et  de  licentia  speciali,  cum  ipse  de  anima- 
bus  sibi  commissis  sit  rationem  Deo  in  judi- 
cio  redditurus.  Item  cum  Dominus  C.  Por- 
tuensis  episcopus  Cardinalis  quondara  le- 
gatus  Theutoniae,  generalem  tulerit  sen- 
tentiam  suspensionis  ab  ofncio  et  bene- 
ficio  contra  clericos  sollicitantes  moniales 
cujuscumque  habitus,  etexcommunicationis 
contra  omnes  carnaliter  eas  cognoscentes^  et 
Dominus  Papa  Gregorius  IX  illam  confirma- 


verit,  et  paucis  auctoritatem  absolvendi  ta- 
les  concesserit,  timendum  est  multos  hujus- 
modi  sententiis  ligari,  qui  nec  cogitant  super 
se  absolutionis  vel  dispensationis  gralia  iu- 
digere,  et  tamen  sic  ministraut,  et  tenent 
curam  animarum,  et  percipiunt  beneficia 
ecclesiasfica  sic  ligati.  Item  archiepiscopi 
in  suis  conciliis,  et  episcopi  in  synodis  saepe 
ferunt  sententias  contra  diversos  excessus, 
a  quibus  sunt  plures  clerici  non  immunes. 

Forma  ergo  petendi  auctoritatem  ab  epi-  Forma 
scopis  audiendi  confessiones,  generaliter  ista  ab^  ^epis- 
potest  esse,  vel  alia  sequipollens  :  «  Domine,  ^^aJ^ 
vos  estis  pastor  ovium  Ghristi  in  hac  dioe-  audiendi 
cesi,  et  vobis  incumbit  providere  animabus  sioaes. 
commissis  vestros  soUicitudini,  ne  in  aliquo 
negligantur.  Cum  igitur  propter  multitudi- 
nem  plebium,  et  incrementa  peccatorum,  et 
perplexitatem  casuum,  plebani  non  possint 
ad  plenum  omnibus  expediendis  sufficere, 
placeat  vobis^  ut  fratres  qui  habent  inter  nos 
confessionis  officium,  auctoritate  vestra  sint 
adjutores  eorum,  et  subveniant  in  quibus 
possunt  eorum  insufficientiae  populi,  et  alio- 
rum  requirentium  in  confessionibus  audien- 
dis,  salvo  jure  ipsorum,  vel  quorumlibet 
praelatorum,  cum  specialiter  ad  hoc  Ordo 
noster  sit  a  Sede  Apostolica  destinatus.  Si 
vero  dignamini  nobis  aliquid  potestatis  prae- 
ter  communem  cursum  de  aliquibus  majo- 
ribus  ad  vos  specialiter  spectantibus  super- 
addendo  committere,  propter  illos  maxime 
quibus  non  facilis  ad  vos  patet  frequenter 
accessus^  vel  quibus  propter  alia  negotia 
personaliter  intendere  non  valetis,  speramus 
Deo  esse  placitum,  et  proficuum  animabus. 
Insuper  erit  vestri  oneris  sublevamen.  »  Hoc 
videUcet,  et  hoc  expressis  articulis,  in 
scripto;  et  si  potest  fieri,  sub  ejusdem  epi- 
scopi  sigillo,  omnia,  quae  concesserit,  reser- 
ventur. 


EXPOSITIO 

IN  REGULAM  FRATRUM   MINORUM ' 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vatic.) 

Hoc  Opusculurn  a  Trithemio  intcr  S.  Bonaventurae  Opuscula  connumeratur  alio 
nomine  inscriplum ,  videlicet  Constitiitiones  Ordinis  S.  Francisci.  In  quo  quidem 
Opusculo  boni  Pra^lati  prajstat  officium,  cujus  est  subditos  docere  ,  dirigere ,  corri- 
gere ,  et  fovere  :  et  cum  ipse  Minister  Generalis  sui  Ordinis  extiterit ,  id  efficit , 
dum  regulae  S.  Patris  Francisci  sanum  sensum  tradit.  Huic  vero  editioni  praepositus 
est  singiilis  capitibus  textus  ipsius  regulse  pro  majori  commoditate  legentium. 


CONFIMATIO  REGULIl. 

HONORIUS  EPISCOPUS    SERVUS   SERVORUM  DEI 

Dileclis  filiis  Fratri  Francisco,  et  aliis  Fratribus  de  Ordine  Fratrum  Minoi^um,  salutem,  et  Apostolicam 
benedictionem.  Solet  annuere  Sedes  Apostolica  piis  votis,  et  honestis  petentium  desideriis  favorem  bene. 
volum  impartiri.  Eapropter,  dilecti  in  Domino  filii,  vestris  piis  precibus  inclinati,  Ordinis  vestri  regulam,  a 
bonae  mem.oriaB  Innocentio  Papa  praedecessore  notro  approbatam,  annotatam  praesentibus ,  auctoritate 
vobis  Apostolica  confu-mamus,  et  praesentis  (a)  scripti  patrocinio  communimus,  quae  talis  est. 


EXPOSITIO  GONFIRMATIONIS  REGUL^.  ^^^'  ^^  ""^'^^'  ^^"^  intuentes  oculis,  lumini 

attribuunt  suarum  vitium  teuebrarum.  Re- 

Quicumque  hanc  regulam  secuti  fuerint,  gula  igitur  epistolari  modo  a  salutatione 

paxsuperillos,etmisericordia^.B.a.nc^\Rne  oritur,  in  narratione  deducitur,  et  in  con- 

puto  regulam,   ab  Innocentio  Papa  III  ap-  clusione  terminatur.  In  salutatione  enimre- 

probatam^  a  sequenti  Honorio  confirmatam,  fulget  Apostolica  clementia,  pie  pauperibus 

aGregorio  IX  declaratam^  ut  funiculus  tri-  condescendensDeus.  InnarrationepatetApo- 

plex  *  non  facile  disrumpatur.  Nec  tamen  in  stoiica  sapientia,  perfectionis  summam  bre- 

immensum  gloriabimur,  sed  secundum  men-  vitate  perstringens.  In  conclusione  ejus  re- 

suram  regulae,  qua  mensus  est  nobis  Deus,  fulget  auctoritas  potentiae ,  qua  servos  Chri- 

ne  in  aliqua  alia  regula  gloriemur.  Hujus  sti  perpetua  protegit  armatura.  Prima  pars, 

igitur  regulae  rectitudinem ,  duce  Domino  ,  scilicet  salutatio,  duas  habet  particulas,  quia 

brevius  declarabo ,  ut  sit  ei  adhaerentibus  continet  salutationem,  et  sequeutium  confir- 

solatium,  etadversantibusdirectio,  qui  obU-  .,     ^         ,_„„   ^      .,,       ,  or,-,     ■>  ^  , 

'  '  ^  Venet.,  an.  1755,  tom.  VI,  part.  ii,  pag.  392.  —  ^  Gal., 

1  Cf.  Edit.   Valic,  an.  1596,  tom.  Vll,  331;  edit.  vi,  16.  —  ^  Eccle.,  iv,  12.  —  (a)  Ccet.  edit.  praesenti. 


EXPOSITIO  IN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM.  557 

mationem.  Dicitur  enim  primo  sic  :  Hono-  enim  sublimi,  est  ornamentum  notabile  hu- 

rius  Episcopits  :  Episcopus  utique  non  ali-  militas  profunda. 

cujus  partis  solum,  sed  totius  universitatis.  Seqnitur  :  Dilectis  fHiis,fmtviFmncisco, 

In  cujus  figuram  legitur  \  quod  stante  Jesu  et  aliis  fmtribus  de  ordine  fmtrum  Mino- 

in  littore  maris,  Petrus  succinxit  se,  et  misit  rum,  salutem,  et  Apostolicam  benedictio- 

se  in  mare ;  alii  vero  discipuli  navigio  ve-  nem.^  Benedictio  Patris  confirmat  [a)  domos 

nerunt.  Per  mare  intelligitur  sseculum,  quod  filiorum.  In  hlerarchicis  eloquiis  optime  so- 

suscepitPetrusaDominogubernandum.  Per  nat  nomen  dilectionis,  quia,  ut  Dionysius 

navigium  autem  intelliguntur  variae  sortes  dicit  '^  «  totius  hierarchise  finis,  et  consum- 

discipulorum,  qui  in  variis  mundi  partibus  matio,  est  unitiva  dilectio.  » 

pontificium  susceperunt.  Unde  et  duae  fue-  Sequitur  secunda  particula  continens  se- 

tuntnaves,  propter  circumcisionem  et  prae-  quentium  confirmationem ;  undedicit  :  Solet 

putium  ,  secundum   Augustini  sententiam  annuere  Sedes  Apostolicapiisvotis,  ethone' 

super  illud  \  Ilinc  Petrus,  a  Petra  dictus,  a  stis  petentium  desiderii^  favorem  benevolum 

Domino  positus  est  Ecclesiae  fundamentum  ^ :  impartiri.  Pium  est,  quod  est  ad  Dei  gloriam 

Tu  es  Petrus,  et  siiper  hanc  petram  cedifi-  directivum,  quiapietas  est  cultus  Dei " :  Qui 

cabo  Ecclesiam  meam.  Ubi  Rabanus  * :  «  Ut  pie  volunt  vivere  in  Christo,  persecutionem 

omnes  per  orbem  credentes  intelligant,  quia  patientur.  Honestum  est,  quod  ad  aedificatio- 

quicumque  ab  unitate  fidei,   vel  societate  nem  proximi  ordinatur'^  :  S/cwf  m  rf/e,  Ao- 

illius,  quolibet  modo  segregant  seipsos,  nec  neste  ambulemus.  Itec  honestas  a  divinis  est 

a  vinculis  peccatorum  absolvi,  nec  januam  praecipue  beneplacitis,  et  non  mundanis  va- 

possuntregni  ccelestis  intrare.  »  Hinc  Petro  nitatibus  regulanda.  Unde  Hieronymus  su- 

Dominusdedit  super  alios  Apostolos  ordina-  per  Isaiam  " :  «  Non  erubuit  Isaias  nudus  in- 

riam  potestatem,  dicens  ^ :  Et  tu  aliquando  cedere,  nihil  honestius  judicans,  quam  Do- 

conversus  confirma  fratres  tuos.  In  hujus  mino  obedire. » 

rei  figuram  dicitur  in  libro  Sapientice  « ,  Sequitur :  Eapropter,  dilecti  in  Domino 

quod  in  veste  poderis,  quam  habebat  Aaron,  filii,  vestris  piis  precibus  inclinati,  ordinis 

totus  erat  orbis  terrarum.  Quod  si  unus  non  vestri  regulam,  a  bonce  memorice  Innocentio 

essetj  qui  in  omnes  exercere  posset  jurisdic-  Papa  prcedecessore  nostro  approbatam,  an- 

tionem,  ubi  maneret  status  Ecclesiae?   Si,  notatamprcesentibus,auctoritatevobis  Apo- 

partibus  discordantibus,  non  esset  qui  posset  stolica  confirmamus,  et  prcesentis  scripti  pa- 

manum  mittere  in  ambabus,  fuisset  syna-  trocinio  communimus,  quce  talis  est...  Cum 

goga  feUcior  quam  Ecclesia  :  quia  illa  ha-  ratione  pietatis,  et  honestatis,  dicat  se  Sum- 

bebat  unura  summum  pontificem,  qui  om-  mus  Pontifex  hanc  regulam  confirmasse,  im- 

nes  discordias  poterat  terminare,  ut  patet  in  pii  sunt,  qui  a  Sede  Apostolica  discordantes, 

Deuteronomio  ''.  Tantae  auctoritati  nostrae  (6)  regulam  istam  dicunt  servari  non  posse, 

profundissima  humilitatas  sociatur,  cum  di-  et  per  consequens  aliquod  impium  conti- 

citur  :  Servus  servorum  Dei,  non  istorum  nere.  Tales  haeretici  sunt,  et  schismatici,  ut 

vel  illorum,  sed  sapientium  et  insipientium,  patet  in  Decretis  '*.  Item  in  Deuteronomio  "  : 

omnium  et  singulorum.  Sic  certe,  utlegi-  Sequeris  sententiam  eorum,  nec  declinabis 

tur  in  Ezechiele  »  :  Gazophylacia  templi  ad  dexteram,  vel  ad  sinistram.  Qui  au- 

fuerunt  in  superioribus  humiliora.  In  statu  tem  superbierit  nolens  obedire  sacerdotis 

»  Joati.,   XXI,   4  et  seq.  —  »  August.,  in  Joan.,  "'>  ^2.  —  »2  Rom.,  xiii,  13.—  '»  Hieron.,  in  Isa.,  xx. 

tract.  cxxii,  n.  7.  —  '  Matth.,  xvi,  18.  —  »  Rabau.  —  —  ^*  Decret.  part.   r,  dist.   xxii,  c.    1,   Omnes  sive 

B  Imc,  xxii,   32.  —  «  Sap.,  xvni,  24.  —  '  Deut.,  palriarchii.  Est  Nicolai  Papae  ii.  —  i6  Deut.,  xvii, 

XVII,  9.  —  »  Ezech.,  xlii,  7.  -^  »  Eccli.,  iii,  11.  _  11-12. 

»»  Dion.  Areop.,  de  Cccl.  Hier.,  c.  lii,  §  2.  —  '» 11  lim.^  (a)  Vulg.  firmat.  -  (b)  Ccet.  edit.  prcemitt.  per. 


558 

imperio,  et  decreto  judicis,  morietur  homo 
ille.  Ex  praedictis  patet,  quod  tota  regula  est 
mandatuni  Apostolicuni,  et  per  consequens 
authenticum  quidquid  iu  ea  continetur.  Se- 
quitur  textus. 

CAPUT  PRIMUM. 

In  nomine  Domini  incipit  liegula,  et  vita  Fratrum 
Minoru7n. 

Regiila,  et  vita  Minorum  Fratrum  haec 
est :  Sanctissimi  Domini  nostri  Jesu  Christi 
S.  Evangelium  observare,  vivendo  in  obe- 
dientia,  sine  proprio,  et  in  castitate.  Frater 
Franciscus  promittit  obedientiam ,  et  reve- 
renliam  Domino  Papae  Honorio ,  ac  succes- 
soribus  ejus  canonice  intrantibus,  et  Eccle- 
siaj  Romanae.  Et  alii  fratres  teneantur  fratri 
Francisco,  et  ejus  successoribus  obedire. 

EXPOSITIO. 


Regida,  et  vita  Minorum  Fratrum  hcec 
est,  scilicet  Domini  nostri  Jesu,  etc.  Hic  sub- 
ditur  confirmatae  veritatis  narratio,  quse  ru- 
bricis  duodecim  discernitur,  qui  sunt  duode- 
cim  durissimi  lapides,  de  quibus  dicit  Josue  ^, 
quod  duodecim  electi  viri  acceperunt  de  al- 
veo  Jordanis,  ubi  steterunt  sacerdotum  pe- 


EXPOSITR) 

ut  sic  ha2C  civitas  in  quadro  posita,  ornata 
duodecimportis,  scilicetduodecimapostolicis 
margaritis,  non  timeat  potentis  insultum, 
pauperum  et  sapientium  industria  commu- 
nita.  Trium  auteni  primo  positarum,  id  est, 
orientalium  rubricarum  prima  summarie  Re- 
ligionem  inslituit;  secunda  ad  eam  venien- 
tes  recipit ;  tertia  receptos  interius  et  exte- 
rius  instruit  disciplina.  Et  quia,  ut  patet  ex 
Dionysio  %  substantia  hierarchiae  in  duobus 
consistit,  scilicetin  sanctisperfe(!tionibus  (a), 
et  in  ordine  perficiendorum;  prima  ad  per- 
fectos  per  obedientiam,  secunda  subditorum 
ad  praelatos '  :  idcirco  prima  rubrica  duas 
habet  partes,  quarum  prima  suramarie  tan- 
git  hujus  hierarchiae,  id  est,  sacri  ordinis 
perfectionem ;  secunda  describit  obedientia- 
lem  ordinationem,  ibi :  Frater  Francisciis. 
Dicit  ergo  primo :  Regula,  et  vita.  Regula 
ex  hoc  dicitur;,  quia  recte  ducit.  Rectum  au- 
tem  est,  cujus  medium  non  exit  ab  extremis. 
Et  quia  dicitur  per  Apostolum  * :  Nihil  intu- 
limus  in  hunc  mundum,  haud  duUum  quia 
nec  auferre  quid  possumus  ;  illa  ergo  veris- 
sima  dicitur  regula,  quae  docet,  ut  est  possi- 
bile  in  vita,  paupertatem  nudissimam  obser- 
vare  :  haec  regula  etiam  est  vita ,  ut  tota 
fratrum  conversatioRegulae  apphceturj'uxta 


des,  duodecim  lapides,  ponentes  in  loco  ca-  id  quod  legitur  in  tertio  Regum  ^ :  Operuit 

strorum,  ubi  illa  nocte  deberent  figere  ten-  omnia  laminis  aureis.  Fratrum  Minorum , 

toria.  Hoc  est  dicere,  quod  fratres  Minores,  sic  dictorum  absolute,  ut  de  nullo  dignitatis 

tanquam  viri  a  Domino  vero  Josue  electi ,  gradu  contendentes,  nec  sibi  nomen  honoris 

voientes  pertransire  Jordanem,  et  festinare  alicujus  usurpantes,  omnibus  se  humihtatis 

ad  terram  promissionis ,   eligant  sibi  duo-  amore,  salvo  Dei  honore,  subjiciant,  ad  nul- 

decim  durissimos  lapides,  id  est,  duodecim  lam  temporalem  magnitudinem,  ut  pauper- 

capitula  Regulae,    evangehca  et  apostohca  rimi,  humilhmi  et    purissimi ,  aspirantes. 

sententia    confirmata,    de   loco  ubi  stete-  Dicti  autem  i^ra^j-es  Mmores^  ad  imitationem 

runt  pedes  sacerdotum ,  hoc  est,  ad  imita-  illorum  de  quibus  dicitur  ^  :  Quamdiu  non 

tionem  duodecim  Apostolorum.  Tres  primae  fecistis  uni  de  minoribus  his,  nec  mihi  fe- 

rubricae  radios  recipiunt  orientis;  tres  ahae  cistis.  Eorum  igiturregula  hajc  est,  scilicet 

sequentes  pericula  excludunt  aquilonis;  tres  Domini  nostri  Jesu  Christi  sanctum  Evange- 

lertio  loco  positae  obviant  mahs  ab  occasu ;  hum  observare.  Hoc  idcirco  dicitur,  quia 


tresultimse  austrahbus  deUciis  sunt  refertae  : 


1  Jos.,  IV,  3.  —  ^  Dion.,  de  Cccl.  Hier.,  c.  ill,  S.  — 
3  Locus  corruptus.—  *  I  Tim.,  vi,  7.—  *  III  Reg.,  vi, 
35.  —  «  A/a«/».,  XXV,  45. 


tota  regulse  substantia  de  fonte  trahitur 
evangehcae  puritatis.  Non  est  ergo  regula, 
aut  vita  haec,  nova  res ,  sed  proculdubio  re- 

(a)  Forte  leg.  perfectoribus. 


IN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM.  559 

novata;  magnaque  est  hujusmodi  regulai  Ex  his  ergo  patet  error  dicentium,  quod 

professori])ns  materia  solatii,  qui  soli  in  hoc  voventes  hanc  regulam  voveiit  etiam  omnia 

mundo  vitam  illam  ad  litteram  profitentur,  praBceptorie,  qua;in  ipsaregulacontinentur: 

quam  Apostolis  ad  prsdicandum  missis  Do-  hoc  enim  est  contra  regulam  manifeste,  quae 

minus  commendavit.  Sed  cum  dicat :  IJcec  expresse  distinguit  monitiones  a  pra^ceptis. 

regula  est,  sanGtiim  scilicet  Evangelium  ob-  Sequitur  :  Vivendo  in  obedientia,  sine 

servare;  numquid  voventes  hanc  regulam ,  proprio  ,  et  in  castitate.  Circa  quod  dicen- 

vovent  per  consequens  omnem  Evangelii  dura  ,  quod  ohedientia  uno  modo  est  virtus 

perfectionem?  Dico  quod  non,  cum  in  ipsa  contraria  inohedientiae,  etsic  omni  convenit 

regula  quam  vovent,  quaedam  monitorie  et  Christiano ;  de  qua  Petrus  *  :  Castificantes 

exhortatorie  suhjungantur.  Cum  ergo  non  animas  vestras  inobedientia  charitatis.  A\io 

omnem  regulae  partem  vovent  observare,  modo  obedientiadicitstatum  eminentemhu- 

multo  magis  non  vovent  quod  non  exprimi-  jus  virtutis,  quando  aliquis  non  tantum  obe- 

tur  in  eadera.  Cui  simile  est,  quod  super  il-  dit  Deo,  verum  etiam  homini  propter  Deum. 

ludPsalmi^ :  Vovete,  etreddite,  dicitGIossa,  Item  Deo  obedit  non  tantum  in  necessariis, 

quod  quaedam  vota  sunt  communia  omni-  verum  etiam  in  cmnibus  supererogationis , 

bus,  ut  vovere  fidem,  abrenuntiare  diabolo,  et  divinis  inspirationibus  universis,  quan- 

et  pompis  ejusdem,  non  superbire,  non  occi-  tumcuraque  difficilihusetarduis,  illiusexem- 

dere,  et  hujusmodi,  et  de  bis  omnibus  prae-  plo,  qui  factus  est  obediens  usque  ad  mor- 

cipitur  :   Vovete,  et  reddite.  Sicut  ergo,  in  tem,  ut  dicit  Paulus  ^  qui  mori  minime  te- 

hoc  genere  voti,  non  intelligitur  expresse  nebatur.  Haec  obedientia  ex  verbo  Domini 

voveri  ab  omnibus  christianis  praeceptorie,  descendit,  qui  dicif^:  Si  quis  vult  venire 

nisi  quod  praeceptorie  in  lege  ponitur  di-  v^^st  me,  abneget  semetipsum,  etc.  Sed  tri- 

vina ;  sic  nec  tota  vita  evangeUca  vovetur  plex  est  sui  ahnegatio.  Una  est  necessaria 

ah  hujusmodi  regulaeprofessoribus,  sed  tan-  per  modum  subcontrarietatis,  qua  scilicet 

tum  illa  ejus  pars,  quae  ex  regulae  intentione  homo  in  quibusdam  suae  voluntati  renun- 

imponitur  ohUgatorie  observanda.  Vovent  tiat,  ut  in  peccatis ;  in  aliis  vero,  ut  in  indif- 

ergo  fratres  totam  regulam  secundum  in-  ferentibus,  sibi  retinet  suam  voluntatem. 

tentionem  mandatorum ,  partira  ad  obser-  Alia  est  sui  abnegatio  per  modum  contrarie- 

vantiam,  ut praeceptorie  imposita,  partira  ad  tatis,  ut  in  illis  omnibus,  sive  simpliciter, 

reverentiara  et  approbationem  illorum,  quae  sive  accommode,  suae  renuntiant  voluntati, 

non  tam  praeceptorie  imponuntur,  quam  me-  nihil  volentes,  sive  agentes,  secundum  suam 

ritorie  proponuntur,  tali  statui  specialiter  voIuntatem,velsecundumnutumsuaevoIun- 

aemulanda,  ut  est  illud  quod  infra  dicitur  :  tatis.  De  qua  dicit  quidam  :  Nil  fragrat  ita 

Orare  semper  ad  Deum  puro  corde,  habere  Domino  in  odorem  suavitatis,  quam  si  mac- 

humilitatem  et  patientiam  in  persecutione  tetur  Domino  vitulus  propriae  voluntatis. 

et  infmnitate.  Licet  enim  virtutum  actus  Nimirum  altissimum  est  in  homine  rationa- 

sint  in  praecepto,  tanta  tamen  actuura  prae-  lis  voluntas.  Altissimum  ergo  est  sacrificiura, 

cellenlia  nulli  praeceptorie  imponitur,  quanta  eam  totaliter  Domino  consecrare,  non  tan- 

in  pluribus  capitulis  regulae  continetur.  Vo-  tum  ipsi  Deo  obediendo,  sed  etiam  homini 

vent  ergo  fratres  Evangehum  eodem  modo,  propter  Deum  :  cum  et  ipse,  ad  hoc  docen- 

partim  scilicet  ad  observantiam ,  partim  ad  dum,  parentum  suorum  subditus  fuerit  vo- 

reverentiam  specialem,,  quam  decet,  et  con-  luntati,  ut  legitur  in  Luca '.  Est  etiara  ahne- 

gruit  tanto  statuiaeraulari.  gatio  tertia,  quasi  contradictoria,  quae  pro- 

.  Psal.  Lxxv,  VI.  -  ^  I  Veir.,  i,  22.  -  3  P/„7z,.,  P^^^"^  ^^P^^^*  ^^*^°^  P^«  ^^''''^  Conditoris. 

i\,  8.  —  *  Matth.,  XVI,  24.  —  =•  Luc,  u,  51.  Obedientia  tamen,  prout  dicitstatum  eminen- 


560 


EXPOSITIO 


tem  virtnlis  obotlientiafi,  plnres  hal)etgraf]ns : 
quidam  enim  in  omnibus  absolute,  ut  die- 
tum  est;  quidam  vero  accommode,  utpote 
ad  mediociitatem  status  sui  pertinentibns, 
propriae  renuntiant  voluntati  :  quia  Clerici 
sseculares,  in  sacri  ordinis  suscepticne,  re- 
nuntiant  propriis  voluntatibus ,  et  ex  tunc 
plene  debent  subjici  ecclesiasticai  potestati , 
ut  legitur,  xii,  q.  1,  c.  Non  dicatis.  Amplius, 
sublimior  est  obedientia  monachorum,  quam 
saecularium  clericorum,  ut  patet  Extra.,  de 
officio  Ordinarii^  c.  5  [a).  Monachorumautera 
obedientiaduobusconstringitur :  primo,  quia 
per  [b)  obedientiam  vovent,  salva  stabihtate 
ad  locum;  secundo,  quia  ad  nihil  obedire 
tenentur,  quod  regulam  suam  transcendere 
demonstratur.  Altior  est  ergo  obedientia  il- 
lorum,  qui  nullum  habent  in  hoc  mundoloci 
jus  proprium,  quo  sua  obedientia  restringa- 
tur.  Item  altior  est  illorum  obedientia,  quo- 
rum  altior  est  regula,  ex  qua  tenentur  ejus- 
dem  regulse  professores  nihil  respuere^  nisi 
sit  ipsi  regulae  contrarium,  vel  saluti,  di- 
recte  vel  aliqualiter.  lUi  ergo  soU  abnega- 
tionis  contrarise  secundo  modo  dictse  gradus 
attingunt  perfecte  ,  qui  in  omnibus  etiam 
indifferentibus  subsnnt  beneplacitis  alienis, 
qui  nuUum  habent  patrocinium  loci  stabilis, 
vel  regionis ,  ad  quam  eorum  obedientia 
contrahatur,  qui  nihil  sibi  obedientialiter 
impositum  possunt  repellere,  quasi  transcen- 
dens  suam  regulam,  nisi  vergat  in  suae 
animse  detrimentum.  Unde  patet,  quod  er- 
rant  qui  dicunt,  quod  in  omnibus  Religio- 
nibus  obedientia  sit  aequalis. 

Sequitur  :  Sine  'proprio.  Et  hoc  etiam  ha- 
bet  gradus.  Nam  secundum  antiqua  jura , 
clericis  habere  proprium  non  licebat.  Sunt 
adhuc  etiam  bona  ecclesiastica  non  propria, 
sed  communia,  id  est,  communi  utilitati  vi- 
ventium  deputata.  Sed  quia  etiam  praeter 
haec  licebat  clericis  saecularibus  habere  pro- 
pria  pecuUaria,  patet  quod  aUior  est  status 
monachorum  quoad  hoc,  quibus  non  Ucet 


habere  proprium  uUo  modo  personale,  sed 
tantum  in  communi.  Sed  quia  in  bonis  com- 
munibus  estpericulum,  sicut  in  propriis,  ut 
patet  ex  avaritiis,  et  aUis  malis  affluentiae 
terrenae  frequenter  annexis,  tam  reUgioso- 
rum,  quam  saecularium  clericorum,  iUe  sta- 
tus  est  sincerior,  et  a  pericuUs  divitiarum 
remotior,  qui  non  habet  affluentiara  pro- 
priam,  vel  comraunera,  mobilem  vel  immo- 
bilem,  ut  sit  ei  ex  divitiis  materia  super- 
biendi^  vel  occasio  lasciviendi,  vel  avaritiae 
incenUvum. 

Crescit  amor  nummi,  quantum  ipsa  pecunia  crescit. 

Nihil  igitur  habet  propriura  ordo  Mino- 
rum  Fratrum,  nec  aUqua  ipsius  ordinis  per- 
sona ;  sed  uti  servi  Christi,  et  servUes  pro 
Christo  effecti,  qui  pro  nobis  formara  servi 
accepit,  in  domibus  vivunt  aUenis,  iUum 
imitantes,  qui  nuUum  habuit  titulum  dorai- 
ciUi,  ubi  caput  suum  sancUssimura  reclina- 
ret.  Et  propter  ipsum,  utuntur  Ubrorura  et 
aUarura  utiUtatum  ustensiUbus ,  quae  juris 
sunt  aUeni.  Nam  et  Christus  ct  alieno  vesce- 
batur  cibo,  »  ut  dicit  Hieronymus  ad  Nepo- 
tianum  ^.  Unde  Gregorius  IX,  hanc  eamdera 
regulara  elucidans,  et  istara  professionem  ab 
omni  aUa  distinguens,  bene  ait :  «  Dicimus, 
quod  nec  in  communi,  nec  in  speciali,  debet 
proprietatem  habere,  sed  utensiUum,  et  li- 
brorum,  et  eorum  mobiliura,  quae  licet  or- 
dini  habere,  usum  habeat,  salvo  locorura 
et  doraorura  dominio  illis  ad  quos  noscun- 
"tur  pertinere  ;  nec  vendi  debent  mobilia , 
nec  extra  ordinem  coramutari,  aut  alienari 
quoquo  modo,  nisi  Ecclesiae  Romanae  Cardi- 
naUs,  qui  pro  tempore  fuerit  ordinis  guber- 
nator,  Generali,  seu  Provincialibus  Ministris, 
auctoritatem  super  hoc  praebuerit,  vel  as- 
sensum.  »  Ex  quo  patet  quod  orania  raobiUa, 
quibus  ordo  utitur,  sunt  nullo  medio  bona 
Ecclesiae,  ratione  cujus,  et  auctoritate,  solus 
ejusdem  Ecclesiae  CardinaUs,  et  nuUus  eo  infe- 
rior  licentiam  habet  sine  ipso,  eadera  dispen- 


»  Decret.,  ir,  part.,  caus.  xil,  c.  li,  JNon  dicatis.  —  (a)  Forte   leg.   17,   scilicet.   Decret.   Greg.,  lib.  1, 

»  Hieron.,  ad  Nepotian.,  epist,  ir,  col.  m.  17.  tit.  xxxi,  c.  Ut  juxta.  —  (6)  De/.  per. 


IN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM.  56i 

sandi.  Cum  ergo  in  aliis  religionibus  bona  consiliorum,  vel  legum,  faeientium  seu  du- 

sic  sint  communia  personis,  quod  tamen  centium  ad  statum  perfectionis.  Prima  in- 

sunt  propria  communitati;  et  sicut  distin-  telligitur  specialiter  nomine  sancti  Evange- 

guuntur  ecclesiae,  ita  et  possessiones  eccle-  lii,  quia  haec  perfectio  est  principaliterln- 

siarum  :  ita  ecclesia,  quee  est  fratrum  Mino-  tenta  in  sancto  Evangelio  :  ad  ipsam  enim 

rura  communitas,  nihil  potest  sibi  vendicare  orania  consilia  evangelica  ordinantur.  flffic 

per  modum  possessionis,  vel  dominii  com-  est  qu«  praecipue  in  sermone  Domini  in 

munitatis  suse  proprium,  mobile,  vel  immo-  monte  pertractatur,  cum  dicitur  '  :  Beati 

bile  in  hoc  mundo.  Posset  quidem  aestiraari,  pauperes  spiritu,  etc,  et  in  aliis  virtutum 

quod  in  breviariis  Ordo  haberet  jus  dorainii,  regulis,  utputa  in  vitandis  verbis  otiosis,  et 

quia  nominatim  in  sequenti  rubrica  conce-  similibus.  Alia  vero  perfectio,  scilicet  mate- 

duntur,  nisi  sexta  rubrica  omnis  rei,  nulla  rialis,  ab  hac  expresse  distinguitur  cura  di- 

excepta,  dominium  ab  Ordine  excluderet  ma-  citur  :  Vivendo  in  obedientia,  sineproprio, 

^^f  *^-  ^i  in  castitate,  utique  consiliaria,  et  celebri^ 

^  Seqmtur  :  In  castitate.  Cujus  observan-  de  qua  dicit  Salvator ' :  Qui  potest  capere, 

tia,  etsi  in  omnibus  religiosis  et  clericis  intra  capiat. 


sacros  existentibus  est  posita,  tamen  altior 
disciplina  isti  ordini  est  imposita,  quara  ali- 
cui  aliorum  :  cum  hic  prseceptorie  interdi- 
catur  fratribus  omne  suspectum  consortiura, 
et  ne  ingrediantur  interiores  officinas  rao- 
nialiura,  nec  etiara  loca  earum  publica,  nisi 
ex  speciali  causa,  maturitate  debita  prae- 
existente  raissarura  ad  talia  personarum ,  ut 


Sequitur  de  obedientialiejusdem  status  or- 
dinatione,  per  quam  reducitur  tota  religio 
ad  hierarchiam  Ecclesia^  principalem.  Pro 
quo  dicit :  Frater  Franciscus.  Hoc  sancti  no- 
men  fuit  adventitium,  cum  Joannes  nomine 
proprio  in  regeneratione  imponi  diceretur 
primo  a  matre.  Promittit  obedientiam.  Etsi 
totus  clerus,  et  religiosorum  universitas, 


sequentia  amplius  declarabunt.  Si  quis  ergo     teneatur  firmiter  Apostolico  Domino  obedire' 


omnes  Religiosos  in  his  tribus  votis  pares 
asserit,  obedientiae  scilicet,  expropriationis, 
et  castitatis ,  manifeste  dicit  falsum ,  ut  in 
obedientia  patuit  etiam,  et  patebit  quinta  et 
sexta  rubricis,  de  expropriatione,  et  pauper- 
tate ,  patet  etiam  de  castitatis  inviolabili 
honestate.  Etsi  castitas  ipsa  Religiosorum 
gradus  non  habet ;  multi  tamen  sunt  gradus 
disciphnae  ejus  honestatem  inviolabilera  ob 


taraen  sanctus  huic  debito  votura  adjicit  spe- 
ciale,  sciens  voto  supervenire  (a),  et  fortifi- 
cari  sacri  ordinis  vinculura,  et  raeritura  ge- 
rainari.  Et  reverentiam.  Estautera  reveren- 
tia  exhibitio  honoris,  procedens  a  timore 
filiali,  et  humili  aifectu.  Unde  Sapiens  ' : 
Audi  tacens,  et  pro  reverentia  accedet  tibi 
bona  gratia,  quia  reverentia  humilitatis  est 
actus  fratris  Minoris.  Unde  fratres  Minores, 


Franci- 

cIecus 

primo 

vocaba- 

turJoan- 

ces. 

Fratres 

Minores 

pra    ce- 

teris    te- 

nentnr 

Papae 

obedire 

cx  voto 

siveprae- 

cepto  re- 

gulse. 


servandi.   Haec  est  igitur  hujus  perfectio     sicut  hurailitatis  profundissira*  professores,' 


summdria  hierarchiae.  Sed  cum  obedientia, 
paupertas  et  castitas,  partes  sint  evangelicae 
doctrinae,  utpote  consilia  evangelica ;  quare 
hic  ha^c  tria  ab  EvangeUo  distinguuntur, 
cum  dicitur  :  Sanctum  Evangelium  obser- 
vare  vivendo  in  obedientia?  etc.  Responsio: 
Duplex  est  perfectio,  una  formahs,  quae  con- 
sistit  in  habitibus  et  actibus  virtutura ;  aha 
materialis ,  quae  consistit  in  congregatione 


'-  Matth.,  V,   3.  — 

XXXII,   14. 

TOM.  XIV. 


Ibid.,  XIX,  12.  --  3  Eccli., 


debent  inter  oranes  summe  revereri  Sum- 
mura  Pontificem ,  et  ahos,  pro  gradu  suo, 
in  ecclesiasticis  officiis  constitutos.  Bomino 
Papce  Honorio,  ac  successoribus  ejus  cano- 
nice  intrantibus,  hoc  est,  qui  succedunt  non 
facto  tantum,  sed  jure,  secundum  formara 
canonum  sublimati.  Et  alii  fratres  tenean- 
tur  fratri  Francisco,  et  ejus  successoribus 
obedire  :  ut  catenae  aureae  uncinis  mediis 
disponuntur,  sic  inferiores  a  supremo  ver- 

(a)  Forte  leg.  superveniente. 

36 


565 


EXPOSITIO 


tice,  per  gradus  niedios  deduoantur.  Hic  est 
enim  motus  rectus  mentium  divinarum,  iit 
sanctus  docet  Dionysius'.  Et  sic  scala  Jacob 
*  ascendentibus  et  descendentibusadornatur. 
Sic  ascensu  purpureo  filij»  Hierusalem  per- 
gunt  in  reclinatorium  '  Salomonis. 

CAPUT  II. 

De  his  qui  volunt  vitam  istam  accipere,  et 
qualiter  recipi  debeard. 

Si  qui  voluerint  hanc  vitam  accipere,  et 
venerint  ad  fratres  nostro?,  mitlant  eos  ad 
suos  ministros  Provinciales,  quibus  soluni- 
modo,  et  non  aliis,  recipiendi  fratres  licentia 
concedatnr.  Ministri  vero  examinent  eos  de 
fide  catholica  et  ecclesiasticis  sacramentis. 
Et  si  haec  omnia  credant^  et  velint  ea  fideli- 
ter  confiteri,  et  usque  in  finem  firmiter 
observare,  et  uxores  non  habent  (a),  vel, 
si  habent  (a),  etiam  (6)  monasterium  intra- 
verint  uxores,  vel  licentiam  ei  dederint  auc- 
toritate  dioecesani  Episcopi,  voto  continentise 
jam  emisso,  et  illius  sintaetatis  uxores,  quod 
non  possit  de  eis  oriri  suspicio,  dicant  illis 
verbum  sancti  Evangelii  *,  quod  vadant,  et 
vendant  omnia  sua,  et  ea  studeant  pauperi- 
bus  erogare.  Quod  si  facere  non  potuerint, 
sufficit  eisbona  voluntas.  Etcaveant  fratres, 
et  eorum  ministri,  ne  soUiciti  sint  de  rebus 
suis  temporalibus,  ut  libere  faciant  de  rebus 
suis  quidquid  Dominus  inspiraverit  eis.  Si 
tamen  consilium  requiratur,  licentiam  ha- 
beant  mittendi  eos  ad  aliquos  Deum  timen- 
tes,  quorum  consilio  bona  sua  pauperibus 
erogentur.  Postea  concedant  eis  pannos  pro- 
bationis,  videlicet  duas  tunicas  sine  caputio, 
et  cingulum,  et  bracas,  et  caparonem  usque 
ad  cingulum,  nisi  eisdem  ministris  aliud  se- 
cundum  Deum  aliquando  videatur.  Finito 
vero  anuo  probationis,  recipiantur  ad  obe- 
dientiam,  promittentes  vitam  istam  semper, 
et  regulam  observare.  Et  nuUo  modo  licebit 

1  Dion.,  de  Ccel.  Hier.,  c.  iv,  §  3.  —  -  Gen.,  xxvin, 
12.  —  '  Cant.,  III,  10.  —  *  Matth.,  xix,  21.  —  »  Luc, 
IX,  62.  —  6  Verbuin  medise  vel  infimse  aetatis,  a  voce 
Petia  similis  farlnse,  ut  sequitur. 


eis  de  ista  Religione  exire  juxta  mandatum 
Doniini  Papffi,  quiasecundum  sanctum  Evan- 
gelium  ^ :  Nemo  ndttens  manum  ad  ara- 
trum,  et  aspiciens  (c)  retro,  aptus  est  regno 
Dei.  Et  illi  qui  jam  promiserunt  obedien- 
tiam,  habeant  unam  tunicam  cum  caputio; 
et  aham  sine  caputio,  qui  voluerint  habere ; 
et  qui  necessitate  coguntur,  possint  portare 
calceainenta.  Et  fratres  omnes  vestimentis 
vihbus  induantur,  et  possint  ea  repetiare  * 
de  saccis,  et  aliis  petiis  cum  benedictione 
Dei.  Quos  moneo,  et  exbortor  ne  despiciant, 
neque  judicent  homines  quos  viderint  mol- 
hbus  vestimentis  et  coloratis  indutos,  uti  ci- 
bis  et  potibus  deUcatis;  sed  magis  unusquis- 
que  judicet  et  despiciat  seraetipsum. 

EXPOSITIO. 

Si  qui  voluerint  hanc  vitam  accipere. 
Stratis  hujus  aedificii  fundamentis,  restat 
providere  de  habitatoribus  civitatis,  ut  sci- 
licet  recipiantur  ad  ordinem  venientes  ad 
Orientem,  lucis  radios  suscepturi.  Et  haec 
pars  quatuor  babet  :  primo  agitur  de  ipso- 
rum  receptione;  secundo,  de  probatione, 
ibi :  Postea  concedant ;  tertio,  de  recipien- 
dorum  profectione,  ibi :  Finito  vero  anno  ; 
quarto,  de  professorum  in  victu  et  vestitu 
descriptione,  ibi  :  Et  illi  qui  jam.  Et  quia 
circa  receptionem  tria  concurrunt,  scilicet 
recipientis  auctoritas,  recipiendi  idoneitas, 
humiUtas  et  reUgionis  requisita  puritas, 
juxta  quod  omne  hierarchicum  negotium 
dividitur  in  sanctis,  perfectis,  et  perfectiori- 
bus,  secundum  Dionysium ;  primo  agitur  de 
pertinentibus  ad  recipientem;  secundo  agi- 
tur  de  perlinentibus  ad  recipiendi  idoneita- 
tem,  ibi :  Et  si  hcec  omnia;  tertio,  de  perti- 
nentibusadreUgionispuritatem,  ibi:  Dicant 
illis.  Circa  receptores  duotangit,  Juxtaduas 
Ecclesiae  claves,  juxta  quod  in  hierarchia 
est  ordo  et  scientia,  ex  quibus  sequitur  actio. 
Tangit  primo,  circa  receptores,  clavem  auc- 
toritatis,  et  ordinem  potestatis ;  secundo  per- 

(a)  Forte  leg.  habeant.  —  (6)  Cast.  edit.  et  jam.  — 
(c)  Vulg.  respiciens. 


IN  REGULAM  FRATRUM  MIRORUM.  563 

tinentia  ad  clavem  scientiae  et  discretionis,  Dominus  Papa  non  relaxans  hanc  regulae 

ibi :  Minister  vero  dUigenter.  partem,  sedad  mentem  ejusdispensando  as- 

Dicit  ergo  :  Si  qui  voluerint  hanc  vitam  piciens,  ordinavifc,  quod  in  talibus  locis,  dis- 

accipere.  Loquitur  couditionate,  Dominum  cretis  fralribus  receptionis  auctorilas  conce- 

sequendo  dicentem  '  :  Si  vis  perfectus  esse,  datur,  scieus  quod  dicit  lex,  IF.  De  Legibus, 

vade,  et  vende  omnia  qum  hahes,  etdapau-  quia  «  scire  leges,  non  est  verbum  earum 

jieribus,  etc.  Religionis  enim  hujus  proposi-  tenere,  sed  vim  et  potestatem,  »  Et  dist.  01 , 

tum,  ut  nullum  terrenum  expectari  possit  cap.  Statuimus,  dicitur  ^*  :  «  Ecclesiastica? 

emolumentum,  nuUi  necessitate  imponitur,  prohibitiones  proprias  habent  causas,  qui- 

nec  carne  et  sanguine  suggeritur;  sed  ab  bus  cessantibus,  cessant  et  ipsae.  »  Et  i,  q.  1, 

illo  inspiratur,  dequodicit^^iVonpo^es^/iOmo  dicitur  ^  :  a  Quod  pro  necessitate  temporis 

accipere  quidquam,  nisi  datum  fuerit  ei  de  statutum  est,  cessante  necessitate,  cessare 

coilo.  debet.  »  Sed  pro  clave  discretionis  dicit  : 

Et  venerint  ad  fratres  nostros.  Non  hoc  Minister  vero  diligenter  eos  examinabit  de 

dicitur,  quasi  non  liceat  fratribus  non  ve-  fide  caiholica,  et  de  ecclesiasticis  sacramen- 

nientes  exhortationibus  praevenire,  cum  et  tis.  Hoc  pro  illis  dicitur  partibus,  ubi  con- 

ipse  Dominus,  plures  ad  discipulatum  reci-  tingit  aliquos  haereticos  inveniri.  Ad  fidem 

piens,  plures  vocali  vocatione  praevenisse  catholicam  pertinent  omnia,  quae  ipsi  fidei 

legatur,  ut  Andream,  Petrum,  et  similes;  obsequuntur.   Unde,   quia  fratres  ad  fidei 

quidam  ipsum  praevenerunt,  se  ejus  consor-  doctrinam  ex  intentione  regulae  sunt  vocati, 

tio  offerendo,  quorum  et  unus  repulsus  est,  ut  sequentia  manifestant,  statutum  est  in 

sicut  patet  in  Matthceo  '.  Yenientium  igitur  ordine,  ne  aliquis  recipiatur  ad  ordinem  pro 

ad  fratres ,  quidam  sunt  a  fratribus  prae-  clerico,  nisi  fidei  doctrinae  habeat  conveniens 

venti,  quidam  vero  ipsos  sua  devotione  prae-  fundamentum,  vel  saltem,  pro  fundamenti 

veniunt.  Et  de  omnibus  hic  dicitur  :  Et  ve-  penuria,  aedificationis  multitudo  recompen- 

nerint.  set,  ut  quod  in  talibus  lingua  non  sufficit, 

Mittant  eos  ad  suos  ministros  Provincia-  vita  clamet,  et  sic  de  minoribus  examinatio 

les,  quibus,  et  non  aliis,  recipiendi  fratres  in  majoribus  implicatur,  sicut  ipse  Domi- 

licentia  concedatur.  Ecce  elavis  auctoritatis  nus,  inhibendo  idololatriam  inhibet  omnem 

ministris  tantum  reservatur.  Ista  autem  com-  superstitionem ;  inhibendo  haeresim,  inhibet 

missio,  seu  ordinatio,  habet  praecipue  duas  omnis  erroris  perniciem;  inhibendo  homici- 

rationes  :  prima,  ut  receptorum,  aut  reci-  dium,  inhibet  omnem  personae  injustam  lae- 

piendorum,   constantia  probetur;  secunda  sionem;  inhibendomcechiam,  inhibet  forni- 

est,  quia  de  ministri  prudentia  amplius  prae-  cationem;  praecipiendo  honorem  parentum 

sumitur,  quod  arte  sciat  piscatoria  bonos  in  omnem  hominem  pro  gradus  sui   merito 

vasa  sua  ehgere,  mahs  vero  non  idoneis  fo-  cum  innotuerit,  pracipit  honorari,  ut  sic 

ras  missis.  Nomen  autem  ministri  sumitur  minora  in  majoribus  commendentur.  Sic 

ex  Matthceo,  ubi  dicitur  *  :  Qui  major  est  etiam  in  praesenti,  minorum  examinatio  in 

vestrum,  erit  minister  vester.  Et  quia  pluri-  majoribus  implicatur. 

morum  ad  ordinem  venientium  est  devotio  Et  si  hcBC  omnia  credant,  et  velint  ea  ftde- 

manifesta,  sufficiens  est  ad  receptionem  sae-  liier  confiteri.  Hic  agit  de  pertinentibus  ad 

cularium  discretio  in  conventibus  fratrum,  recipiendorum  idoneitatem,  quae  in  duobus 

maximeinlocogeneraliumstudiorum.  Idem  consistit :  prima  ad  Deum,  pro  qua  dicit : 

Et  si  hcec  omnia  credant,  utique  corde    et 

1  MaUh.,  XIX,  21.  -  2  Joan.,  iii,  27.  —  *  Matth., 

VIII,  20.  —  *  Ibid.,  XX,  26.  —  *  Non  quidem  iii  ipso  part.  I,  dist.  LXi,  c.  viii.  —  « Decret.,  part.  l\    caus.  i 

cauone,  sedinter  anDotationescauomiiinexad, /Jecre^.,  c.  i\,  Quod  pro  necessitate.                            '             ' 


564 


EXPOSITIO 


velint  ea  fideliter  confiteri,  quia  oro  fit  con- 
fessio  ad  salutem,  ut  dicit  Paiilus  '.  Ex  quo 
vere  patet,  quod  recipiendi  ad  ordinem  de- 
bent  parati  esse  ad  martyrium.  Et  usque  acl 
finem  firmiter  observare ,  quia  pra^mium 
datur  soli  perseveranti.  Secunda  est  in  or- 
dine  quoad  munduni ,  pro  qua  subdit  :  Et 
uxores  non  hahent  (a),  etc,  vel  licentiam  eis 
dederint,  scilicet  maritis ,  auctoritate  dioB- 
cesani  Episcopi,  voto  jam  continentice  emis- 
so.  Hoc  dicitur,  quia  votum  quoad  hoc  non 
solemnizatur,  nisi  vovens,  mundo  moriens, 
in  spiritualis  patris  penitus  transeat  polesta- 
tem,  quod  prsecipue  convenit  sponso  Eccle- 


alter  :  Sequar  te,  Domine;  sed  permitte  pri- 
mum  renuntiare  his  quce  domi  siint.  Ait 
ad  illum  Jesus  :  Neino  mittens  manum 
suam  ad  aratrum,  et  aspiciens  (6)  retro,  ap- 
tus  est  regno  Dei:  utsint  nudi  corde,  ut  sunt 
qui  divitiis  habitis  cor  non  apponunt,  nec 
nudati  tantum  chlamyde  cum  Joseph  Mgyp- 
tiam  fugiente  *,  quem  imitantur,  qui,  re- 
hctis  imphcativis,  sibi  retinent  operimen- 
tum  sufficiens  nuditati,  et  suo  modo  nudi 
nudam  crucem  sequuntur ;,  sed  sint  etiam 
adeo  nudi ,  ut  sint  spohati  sindone  super 
nudo,  ut  a  propinquiori ,  cum  adolescente 
diligente  Dominum  praj  caeteris  '',  cum  ab- 


sise.  Et  iliius  sint  cetatis  uxores,  quod  non     jecto  pondere,  in  nuditatis  termino  stalui 


possit  de  eis  oriri  suspicio.  iEtas  ista  non 
minus  stabiUtate  virtutis,  quam  tractu  tem- 
poris  mensuranda  videtur,  quia  dicit  Sa- 
piens  * :  Senectus  venerabilis  est  non  diu- 
turna,  nec  annorum  numero  computata. 
Cani  enim  sunt  sensus  hominis,  et  cetas  se- 
nectutis  vita  immaculata.  In  isto  aulem  im- 
pedimento  omnia  aUa  inteUiguntur ,  quae 
possent  ineptitudinem  ad  ingressum  ordinis 
generare  :  sicut  modus  est  istius  regulse 
dare  ex  simiUbus  simiUa  inteUigere,  et  mi- 


vise  possibiU;  Christi  vestigiaimitentur.  Quod 
si  facere  non  potuerint,  propter  loci  distan- 
tiam,  vel  propter  Utium  impUcationem :  Suf- 
ficit  eis  bona  voluntas.,  qua  Ucite  ceditur,  et 
omnia  contemnuntur ,  juxta  iUud  Hiero- 
nymi :  «  Si  habes  res  tuas,  vende ;  si  non 
habes  * ,  projice.  Nemo  renuntiaturus  sae- 
culo_,  potest  bene  vendere,  quae  contempsit, 
ut  venderet.  » 

Sequitur  de  puritare  a  parte  recipientium. 
Gaveant  autem  fratres.  Istud  videtur  dici 


nora  in  majoribus  impUcare.  Quae  autem  hic     prohibitorie^  cum  inhibeatur  ut  iUicitum; 


dicuntur,  coUigunlur,  Extra,  de  conver- 
sione  conjugatorum ,  c.  Cum  sis  *,  et  aUis 
pluribus. 

Dicant  illis  verbum  sancti  Evangelii.  Hic 
agitur  de  tertio,  sciUcet  de  reUgionis  puri- 
tate,  quae  in  tribus  consistit :  in  venientium 
denudatione  perfecta ;  in  frugaUtate  reci- 
pientium  manifesta,  ibi :  Et  caveant  fratres, 


quod  coUigitur  ex  hoc  quod  sequitur  :  Si  ta- 
men  consilium  requiratur.  Ex  quo  enim 
Ucentia  in  hoc  tantum  datur,  in  aUo  dene- 
gatur.  Et  eorum  ministri,  ne  solliciti  sint 
de  rebus  suis  temporalihus,  ut  libere  faciant 
■  de  rebus  suis  quidquid  Dominus  inspiraverit 
eis.  Hoc  sumitur  ex  exemplo  Domini  dicen- 
tis  * :  Yende  omnia  quce  hahes,  et  da  paupe- 


ne  solliciti;  tertio  in  directione  ad  relevatio-  ribus,  etc.  Secus  erat  in  Actibus  Apostolo- 

nem  pauperum  discreta;,  ibi  :  Si  tamen  con-  rum,  ubi  dicitur  %  quod  propter  muUitudi- 

silium  requiratur.  Pro  primo  dicit :  Dicant  nem  virorum  ac  muUerum  simul  existen- 

illis  verhum  sancti  Evangelii,  quod  vadant,  tium,  inter  quos  nuUus  erat  egens,  ApostoU 

et  vendant  omnia  sua,  et  studeant  ea  pau-  gerebant  pecunise  pretii  rerum  venditarum 

perihus  erogare.  Hoc  enim  sumitur  de  con-  ad  tempus  soUicitudinem,  quam  cito  dimi- 


silio  Domini,  ut  habetur  in  Matthceo  *,  et  si- 
mile  legitur  iu  Luca  ^,  ubi  dicitur :  Et  ait 

»  Rom.,  X,  10.  —  ^  Sap.,  iv,  8-9.  —  «  Decret.  Greg,, 
lib.  111,  tit.  XXXII,  c.  4.  —  *  Matth.,  xix,  21.  —  »  Luc, 
IX,  61-62.  —  6  Gen.,  xxxix,  12.  —  '  Marc,  xiv,  52. 
—  '  Aliquid  simile  habet  Hierouymus,  ad  Rustic, 


serunt,  sicut  impeditivam  verbi  Dei.  Discre- 
tior  et  exceUentior  est  regula  ab  ipso  Do- 

epist.  IV,  co].  m.  49,  ia  fine;  textum  vero  integrum 
non  reperi.  —  ^  Act.,  vi,  2. 

(«)  Forte  leg.  habeunt.  —  (6)  Vulg.  respiciens. 


IN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM.  565 

mino  constituta  Apostolis,  cum  dixit  ^  :  No-  et  sustinet  eos  etiam  Ecclesia  divites,  quos 

lite  possidere  aurum,  vel  argentum,  quam  tenuit  mundus  ante  mendicos.  »  Haec  Hie- 

illa,  quae  consliluta  est  sub  Apostolis  primi-  ronymus.  Et  tamen  sancta  est  vivendi  for- 

tivaemultitiidinisimulhabitantiuinvirorum,  ma,  si  servetur,  quam  instituit  S.  Renedic- 


ac  mulierum,  ubi  nullus  eorum  aliquid  pos 
sidebat,  neque  suum  aliquid  esse  dicebat, 
sed  ipsum  in  communi  cum  aliis  possidebat. 
Hanc  regulam,  sub  Apostolis  constitutam, 
instituit  R.  Augustinus  '  sibi  et  clericis  suis, 


tus,  quam  quidam  in  nigris,  quidam  vero 
in  albis  a  longe  imitaulur.  Reatus  igitur 
Franciscus,  videns  pericula  et  sacrilegia  af- 
fluentit€  terrenae,  quam  multi  possident  in 
communi;,  elegit  regulam  ipsis  Apostolis  ad 


staluens,  ne  quid  proprii  possiderent.  Sed  praedicandum  missis  a  Doraino  constitutam, 

quia  vidit  eam  Augustinus  a  clericis  non  injungens  fratribus  ne  sollicitudinem  ha- 

servari,  mutavit  decretum,  eos  habere  pro-  beant  de  rebus  venientium  ad  ordinem,  ne 

prium  sustinendo,  ut  patet  12,  q.  \,  cap.  sic  ordinis  maculetur  puritas,  vel  inquietu- 

Certe  ego.  Hanc  eamdem  multitudinis  regu-  dine  aliqua  gravetur.  Sed  ne  res  venientium 

lam  imitatus  S.  Renedictus,  mandavit  bona  inutiliter  dispensetur,  remedium  conveniens 

ad  ordinem  venientium,  nisi  darentur  pau-  adhibetur,  cum  dicitur  :  Si  tamenconsilium 

peribus,  adjungi  rebus  ecclesiae  monacho-  requiratur.  Haec  Mcentia,  sicut  convenit  mi- 

rum,  ut  ipsi,  viventes  sine  proprio  perso-  nistris,  ita  compelit  aliis,  quibus  ex  privi- 

nali,  haberent  possessiones  monasteriis  pro-  legio  apostolico  recipiendi  fratres  ad  ordi- 

prias,  quibus  ipse  nullum  praefixit  limilem  nem  est  concessa,  quoniam,  concesso  prin- 

terrenae  affluentiae  acquirendae,  unde  agrum  cipali,  accessoria  (a)  etiam  omnia  conce- 

agro  non  cessant  usque  hodie  eorum  plu-  duntur. 

rimi  copulare.  Alia  fuit  antiquorum  mona-         Postea  concedant  eis  pannos  probatio- 

chorumforma,  juxtaquodnarratGregorius'  nis.  Praeraissa  prima  parte  hujus  rubricae, 

tertio  Dialogorum  Ae  S.  Isaac  monacho,  cui  in  qua  agitur  de  venientium  receptione, 

cum  plurimi  possessiones  offerrent  ad  mo-  hic  subjungitur  secunda  pars  de  eorum  pro- 

nasterium  constituendum,  ille  orania  oblata  batione  ,    quantura    ad   habitus   praecipue 

respuens,  fortera  tenebat  sententiara,  di-  qualitatem.  Dicit  ergo  :  Postea  concedant 

cens :  «  Monachus,  qui  in  terra  possessionem  eis  pannos  probationis,  videlicet  duas  tuni- 

quaerit,  monachus  non  est.  »  Et  Hierony-  cas  sine  caputio.  Sed  cum  dicatur  in  regula 

mus,  ad  Paulinum  * :  «  Habet  uuumquod-  Apostolorum  *  :  Neque  duas  tunicas,  quali- 

que  propositum  principes  suos;  habemus  et  ter  hic  S.  Franciscus  concedit  duas  tunicas, 

nos  principes  propositi  nostri ,  Paulum  et  qui  superius  dixit :  Regula,  et  vita  Fratrum 

Antonium.  Itera  uoster  princeps  Elias,nos-  Minorum  hcec  est^  scilicet  Domini  nostri 

ter  Elisaeus,   nostri   duces  filii  propheta-  Jesu   Christi  sanctum  Evangelium  obser- 

rura,   qui  habitabant  in   agris,  et  facie-  vare?   Responsio  :  In  Evangelio,  nomine 


bant  tabernacula  juxta  fluenta  Jordauis.  » 
Item  dicit  in  Epitaphio  Nepotiani '  :  «  Alii 
nummum  addunt  nummo ,  et  marsupia 
fodientes  matronarum  opes  venantur  ob- 
sequiis.  Ditiores  sunt  raonachi  quara  sae- 
culares;  possident  opes  sub  Christo  paupere, 
quas  sub  locuplete  diabolo  non  habuerunt ; 

1  Matth.,  X,  9.  ~  *  Decret.,  part.  II,  caus.  xii,  q.  1. 
c.  18.  —  *  Gregor.,  Dialog.,  lib.  111,  c.  xiv.  — 
*  Hieronym.,  ad  Paulin..  epist.  xiii,  col.  m.  121.  — 


uuius  tunicae ,  vestitus  designantur  neces- 
sarii.  Unde  non  habere  duas  tunicas,  non  est 
ferre  superflua  vestimenta.  Sed  quia ,  pro 
Religionis  honestate,  necessariura  est  exte- 
riorera  tunicara  in  longitudine  et  latitudine 
ab  alia,  vel  aliis,  differre,  necessariura  ve- 
stiraentum  R.  Franciscus  in  duas  divisit  tu- 

s  Id.,  ad  Heliod.,  epist.  iii,  col.  m.  29,  paucis  muta- 
tis.  -  *  Matth.,  X,  10. 

(a)  CcBt.  edit.  accessorie. 


566  EXPOSITIO 

nicas ,  in  una  intelligens   exteriorem  ami-  mittitur  *  ne  praesciiidatur,  ut  fructus  ab  ea 

ctum  ,  ut  fratres  cappa  tegantur ;  in  alia  in-  agricolatus,  adhibito  fimo,  expectetur.  Fi- 

telligitur  omtie  corpori  manifeste  necessa-  nito  igitur  anno  probationis ,  recipiantur 

rium  vestimentum.  Etcingulum,  funem  iiti-  fratres  ad  obedientiam ,  promittentes  vitam 

que,  quia  dicitur  in  Isaia  ^  :  Erit  pro  zona  istam,  et  regulam,  semper  observare.  In  qua 

f uniculus ^  et  cingulumsacci.  \locc\n^u\um  promissione  sic  vovent  totam  regulam ,  ut 

funiculus  est,  quiasaccifunibuscingisolent.  supra  tactum  est,  ut  non  omni  ejus  parti  se 

Credo  autem  S.  Franciscura  istud  cingulura  obligatorie  astringant.  Voventenirase  totam 

elegisse,  quia  legitur  in  Matlhaeo  ^ :  Vinctum  regulam  pro  regula  habituros ,  secundum 

duxerunt  (a)  eum,  et  tradiderunt  eum  Pontio  mandantis  intentionem,  ut  quaedam  ad  ob- 

Pilato.  Yel  certe  ad  litteram,  ut  cinguli  vili-  servandum  omniraode ,  qusedam  ad  haben- 

tas  concordet  habitus  vilitati,  ut  hoc  cin-  dum  pro  salutaribus  hortaraentis.  Ergoilla, 


ctorio  arraati,  et  veritatis  linea  multis  aspe- 
ra ,  ab  Ecclesia  videantur  disturbare  simo- 
niacos ,  et  alios  scelerosos.  Facto  enim  fla- 
gello  de  funiculis ,  Dominus  vendentes  et 
ementes  de  templi  sui  flnibus  noscitur  ^  eje- 
cisse.  Et  bracas^  quarum  est  necessitas  ma- 
nifesta  in  casibus  innuraeris ,  propter  hu- 
manae  miseriae  teguraentura.  htarum  bra- 
carum  non  tangitur  qualitas,  ut  liceat  fra- 


quae  ad  observantiamj  inviolabihter  sunt  vo- 
veuda  ;  ista  ad  cautelam  ex  voto  perenniler 
sunt  habenda.  Et  nullo  modo :  hic  tangit  se- 
cundum ,  scilicet  voti  stabilem  perseveran- 
tiara,  dicens  :  Et  nidlo  modo  licebit  eis  de 
ista  Religione  exire,  supple ,  post  professio- 
nem.  Exitura  autera  de  Religione  abqua  du- 
pliciter  intelligere  possumus  :  uno  modo  vel 
retrocedendo ,  et  hoc  revertendo  ad  saecu- 


tribus,  si  nolunt  tangere  lini  delicias,  bracis  lum,  seu  ad  Religionera  laxiorem ,  quorura 

uti  laneis,  vel  etiara  cilicinis.  Et  caparonem  utruraque  est  apostatare,  et  retro  aspicere  ; 

iisque  ad  cingulum  :  ut  more  antiquorum  alio  modo  procedendo,  ad  altiorem  gradum 

Religiosorum,  distinguatur  habitus  novitio-  fugere,  scilicet  melioris  vitae,  ascendendo, 

rum  ab  habiiu  professorum.  Ab  ista  autem  sicut  faciunt  qui  a  laxioribus  statibus  ad  Re- 

generah  lege  excipiens,  addit :  Nisi  eisdem  ligiones  se  transferunt  arctiores.  Primus  mo- 

ministris  secundum  Deum  aliquando  aliud  dus  exeundi  est  in  orani  Religione  darana- 

videatur.  Ex  hoc  verbo  S.  Francisci  proce-  bilis;  secundus  laudabilis  ,  ubi  possibilis. 

dit ,  ut  istud  novitiatus  insigne  paucissirais  Sed  profectio  (6)  ad  hanc  religionem  est  im- 

concedatur ,  quia ,  crescente  vanitate  homi-  possibilis  :  quod  nisi  Papa  supponeret,  in  re- 

num,  non  est  rairum  si  huQiihtas  minuatur.  gula  praeraittens  :  Et  nullo  modo  licebit,  noa 

Finito  vero  anno  probationis.  Hsec  est  subjungeret  :   Juxta   mandatum    Domini 

tertia  pars  rubricse ,  in  qua  agitur  de  pro-  Papce.  Quia   secundura    sanctura  Evange- 


fessione  :  prinio  quantum  ad  sui  obligatio- 
nem  votivam ;  secundo,  quantum  ad  propo- 
siti  stabilem  perseverantiam,  ibi  ;  Et  nullo 
modo  licebit,  elc.  Dicit  ergo  sic  :  Finito 


lium  :  Nemo  mittens  manum  ad  aratrum 
et  respiciens  retro,  aptus  est  regno  Dei.  Si 
igitur  non  licet  exire,  quia  non  licet  retro 
aspicere,  ergo  omnis  alia  Religio  huic  est 


vero  anno  probationis.  Nec  enim  ante  an-     retro,  et  apostatae  sunt  omnes  ab  hac  Re- 


mira  corapletum,  licet  possent  sc  Deo  immo- 
biliter  astringere,  licet  eos  ad  professionem 
admittere  faciendam  :  in  quo  anno  possunt 
experiri  afflictiones  frigoris  et  caloris.  In 
cujus  figura,  sterilis  ficulnea  anno  uno  di- 

1  Isa.,  III,  2't.  —  2  Matt/i.,  xxvii,  2.  —  3  Joan  ,  ii. 
15.  —  *  Luc,  xiii,  8. 


hgione  post  professionem  ad  quaracum- 
que  aliam  transeuntes.  Quod  si  aliquos 
exire  ,  vel  pro  peccatis  suis  a  Religione 
ejici  contingat  ,  si  totis  viribus  instantes 
fuerint  pro  ReUgione  hac  recuperanda, 
nec  gratiam  invenire  valentes,  ex  tunc  in 

(a)  Vulg.  adduxerunt.  —  (6)  CcEt.  edit.  professio. 


IN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM. 


567 


aliqua  alia  Religionc  rigida  se  salvare  pote- 
ruiit,  si  tanien,  quantum  in  se  est,  maneant 
in  desideiio  ad  statiim  suum  pristinum  re- 
vertindi.  Quod  si  de  licentia  apostollca  se 
glorientnr  aliqui  aliter  facientes,  pro  certis- 
simo  sciant  contra  hanc  Domini  sententiam 
Papam  nihil  facere  * :  Nemo  mitiens  manum 
ad  aratrum,  etc.  Quod  si,  mendaciis  inter- 
venientibus ,  aliquid  contingat  per  tales  a 
Sede  Apostolica  impetrari,  non  est  eis  excu- 
satio,  sed  accusationis  duplicatio^  dum  men- 
dacio  tantura  Patrem  circumvenientes,  suse 
quserunt  apostasia^  pallium,  qui  in  votis  non 
dispensat,  nisi  ubi  sug-gerit  pietas,  et  ratio- 
nabilis  aequitas  recoinpensat.  Et  quia  obli- 
gati  ad  eumdem  ordinem  voto,  vel  jura- 
mento ,  tenentur  Domino  integre  solvere 
quod  voverunt :  qua  ratione  non  licet  fratri- 
bus  de  hac  Religione  exire,  quia  hoc  est  re- 
tro  aspicere;  non  licet  obligatis  ad  istam 
Religionem,  quamcumque  aliam  intrare,  pro- 
fiteri,  vel  ingredi  ad  manendum  :  imo  pec- 
cant  mortaliter  tales  in  Religionibus  aliis  re- 
manentes ;  peccant  etiam  eos  recipientes,  et 
consentlentes,  sicut  apostasiae  facinus  pro- 
moventes.  Sed  quid  dicendum  est  de  illis, 
qui  ad  episcopale  officium  ex  his  fratribus 
assumuntur?  Respondeo  :  Si,  coacti  ab  Ec- 
clesia,  hujusmodi  inevitabili  necessitate  sus- 
cipiant  regimen  animarum,  non  sunt  repu- 
tandi  ab  ordine  egressi^  si,  quantum  in  ipsis 
est,  semper  appetant  in  sinu  ordinis  confo- 
veri.  Quod  si  non  vocati  ad  episcopalem 
gradum,  nec  coacti,  ad  eumdem  aspirant, 
ut  fugiant  serumnas  pauperum  et  ordinis 
rigorem,  credo  eos  in  illius  partem  cessu- 
ros,  qui  dixit  * ;  Sedebo  in  monte  testamenti, 
in  lateribus  aquilonis.  Sed  numquid  obli- 
gati  ad  hanc  Religiouem,  excusabuntur,  si 
assumautur  ad  curam  pastoralem,  vel  aliam 
ecclesiasticam  dignitatem?  Certum  estquod 
non,  ut  patet,  Extra,  de  Voto.  c.  Per  tuas  ^ 
ubi  Papa  cuidam  ad  Religionem  obligato, 


»  Luc,  IX,  62.  —  2  isa.,  xiv,  13.  —  '  Deoet.  Greg., 
lib.  111,  tit.  xxx]\;  c.  10.  —  *  Maith.,  x,  10.  — 
s  Marc.,  vm,  9. 


et  ante  impletionem  voti  ad  regimen  anima- 
rum  assumpto,  respondit  iii  haec  verba  :  «Si 
tuam  desideras  sanare  conscientiam,  regi- 
men  resignes  memoratae  ecclesiae,  ac  reddas 
Domino  votum  quod  vovisti.  » 

Et  illi  qui  jam,  etc.  Hic  tangitur  quarla 
parshujus  rulmcae,  inqua  agitur  de  victus 
et  vestitus  districtione,  primo  quantum  ad 
vestitum;  secundo  ,  quantum  ad  victum, 
ibi :  Quos  moneo.  In  prima  parte  tangit  ve- 
stitus  qualitatem ,  et  quantitatem ;  secundo 
vilitatem,  ibi  :  Et  fratres.  Et  interponit  pe- 
dum  nuditatem,  ut  patet.  Dicitergo  sic  :  Et 
illi,  qui  jam  promiserunt  obedientiam,  pro- 
fessi  scilicet,  habeant  unam  tunicam  cum  ca- 
putio.  In  qua  habitus  intelligitur.  Et  aliam 
sine  caputio,  qui  voluerint  hahere.  In  alia 
tunica  sinecaputio,  intelligitur,  secundum 
statuta  ordinis,  unica  simplex  vel  repetiata, 
nec  debent  plures  haberi  inferius,  a  profes- 
sis  praecipue,  nisi  de  Superiorum  arbitrio, 
quibus  regula  committit  talium  sollicitudi- 
nem,  secundum  loca  et  tempora,  etc.  Dicit 
autem  sigiianter:  Qui  voluerint  habere,  quia 
varia  sunt  corporum  robora,  et  multum  dif- 
ferentes  diversarum  intemperies  regionum. 
Sed  pro  calcearaentis  addit :  Et  qui  necessi- 
tate  Goguntur,  possunt  portare  calceamenta. 
Ubi  advertendum ,  quod  cum  regula  solum 
pro  necessitate  cogente  concedit  calceaiuenta 
portare ;  ubi  ergo  non  cogit  necessitas,  sicut 
in  corpore  robusti,  ubi  autem  (o)  necessitas 
non  cogit,  sicut  et  in  negotiis  gerendis,  quae 
etsi  per  solos  debiles  expediri  valent ,  potest 
tamen  sine  periculo  differri  ipsarum  expedi- 
tio,  non  licet.  Calceamentorum  ergo  depor- 
tationem  ipsa  regula  indirecte  intercidit.  Et 
quia  verbiim  illud  sumitur  de  Evangelio, 
ubi  dicitur  in  regula  Apostolorum  * :  Neque 
calceamenta ,  patet  hic  usum  sandaliorum 
minime  prohiberi,  quoniam,  sicut  dicitur  in 
Matthaeo  * :  Neque  calceamenta ,  evangelico 
more  hanc  complet  sententiam  * :  Prcecepit 
m,  ne  quid  toUerent ,  sed  calceatos  sanda- 
liis,  etc.  Propter  quod  antiquae  sculpturae, 

(a)  Leg.  eliam. 


508  EXPOSITIO 

pariter  et  picturae ,  monstrant  Apostolos  cal-  siasticw  Historice,  rlicit : «  Desiderabam  videre 

eeatos  sandaliis  incessisse.  Unde,  super  illud  sanctum  illum  et  psallentem  chorum,  qui  ad 

Actorum  * ;  Calcca  te  caligas  tuas,  dicit  Be-  exemplum  melioris  vitse  CcEteris  omnibus 

da* :  «  Pro  caligis  et  caligulis,  ut  quidam  vivuut,  legis  Dei  atque  Evaugelii  taciti  prae- 


habent ,  Grajcus  habet  sandalia.  Hoc  enim 
genus  calceamenti ,  legitur  in  Evangelio  , 
Apostolis  fuisse  permissum.  »  Haec  Beda  : 
quai  expositio  extranea  videretur,  nisi  dice- 
ret  Papias,  quod  caligee  sunt  sandalia.  Quae 
auttm  ibidem  dicuntur,  scilicet  in  Actihus, 
Glossa  intcrlinearis  exponit  dicens,  quod  per 
hoc  quod,  Angelo  jubeute  Petro,  et  ipso 


dicatores,  in  quibus  ipse  habitus  praefeit 
virtutis  insignia,  hirsutum  caput,  pedes  nudi 
Apostolis  similes.  s>  Idem  patet  de  Hierony- 
mo,  et  sui  temporis  monachis.  Dicit  enim  in 
Vitis  Patrum,  cap.  de  S.  Joanne :  a  Ita  om- 
nia  illa  exasperante  loco,  ut  non  sohim  nu- 
dos  pedes,  ut  eramus  nos,  sed  et  calceamen- 
tis  munitos  terebret  et  secet.  - »  Haec  Hiero- 


complente ,  datur  exemplum  non  ambulandi     nymus.  Item  obsecro,  si  Christus  nudis  pedi- 


sine  calceamentis ,  et  non  potest  ad  litteram 
ad  aUud  genus  calceamentorum  retorqueri, 
quam  ad  ilhid  ,  de  quo  loquitur  textus  ipse, 
scilicet  sandalia.  Yerbum  etiam  ipsius  Glos- 
sae  nulhus  est  auctoritatis  quoad  hoc  quod 


bus  minime  incessisset,  quahter  rationabih- 
ter  de  Pharisaeo  conquestus  fuisset,  dicens  "^ : 
Aquam  pedibus  meis  non  dedisti,  etc.  ?  Sed 
quidam  hic  sensui  suo  innitentes ,  -et  ipsum 
Christi  sensui  praeferentes ,  dicunt  mehus 


dicit,  Angelo  jubente,  etsiadpersonam  Petri     esse  pro  doctrina  veritatis  calceatum  esse, 


littera  referatur,  tamen  jussio  pro  ahis  my- 
stice  intelligitur  referri,  scihcet  ad  virtutes, 
pedes  spirituales  munientes ,  quae  in  sanda- 
liis  designantur,  sicut  adEphesios  dicitur^ : 
Calceati  pedes  in  prceparationein  Evangelii: 
ibi  vide  Glossam.  Quod  antem  Christus  alia 
calceamenta  Apostolis  inhibuerit,  patet,  quia 
super  illud  Matthaei  * :  Neque  calceamenta , 


quam  discalceatum  ,  ne  impediatur  verbum 
Dei.  Sed  attendant  iUi,  quod  nuUa  forma 
aptior  est  Evangehi  propagandi,  quam  iUa 
in  qua  toti  orbi  fuit  EvangeUum  praedica- 
tum.  Hoc  autem  factum  est  nudis  pedibus. 
Unde  Hieronymus  *  :  «  Discipuli  toto  orbe 
peregrini,  non  aes  in  zona ,  non  caUgas  ha- 
buere  in  pedibus.  »  Fateor  poenam  esse  aspe- 


dicit  Hieronymus  ^ :  «  Et  Plato  duas  corporis     ram  pedum  nuditatem.  In  hyeme  quidem 


summitates  dicit  non  esse  velandas ,  nec  as- 
suetam  fieri  debere  moUitiem  capitis  et  pe- 
dum.  Cum  enim  haec  firmitatem  habuerJnt, 
caetera  robustiora  sunt.  »  Item  Hieronymus 
ait  ® :  «  DiscipuU ,  et  sine  calceamentorum 
honore,  et  vincuUs  peUium,  ad  praedicalio- 
nem  EvangeUi  destinantur.  MiUtes,  vesti- 


apparet,  propter  frigiditatem ;  in  aestate  au- 
tem  gravior  est,  propter  duritiem  majorem, 
quia  calor  plus  opprimit  terrae  glebas,  quam 
frigus,  et  §ole  ascendente,  cum  gdu  resol- 
vitur  in  hyeme ,  exsiccatur  ampUus  in  aes- 
tarte.  Calor  etiam  fmdit  et  frangit  graviter 
pedes  nudos.  Et  tamen  ipsi  fratres ,   cum 


mentis  Christi  sorte  divisis,  caUgas  non  ha-     Apostolo  ^,  in  frigidate  et  nuditate,  ibant 


bebat  quas  toUerent.  Nec  poterat  enim  ha- 
bere  Dotninus,  quod  prohibueratin  servis.  » 
Ecce  quod  Christus  docuit  incedere  sine  cal- 
ceamentis,  hoc  ipse  etiam  observavit.  Hic 
tamen  Hieronymus  aUter  utitur  nomine  ca- 
Ugarum,  quam  (a)  supra  habitum  est  ex 
Beda  et  Papia.  Item  Eusebius,  sexto  Eccle- 


1  Act.,  XII,  8.  —  2  Bed.,  Retrad.  in  Act.  Apost., 
.  sii.  —  '  Ephes.,  VI,  16.  —  *  Matlh.,  x,  10.  — 
Hieron.,  in  Mattlu,  x.  —  ^  id.  —  7  Luc,  vii,  44.  — 


gaudentes,  nec  algoribus  hyemis,  necardo- 
ribus  aestatis,  hactenus  dimiserunt,  quin  nu- 
dis  pedibus  adierint  remotissimas  partes 
mundi.  Amplius,  posito  quod  Christus,  vel 
iu  pueritia,  vel  ante  trigesimum  tertium 
annum  ,  calceamenta  habuerit ,  non  tamen 
ea  habuit,  postquam  eorum  usum  discipulis 

8  Hieroa.,  ad  Ageruch.,  epist.   xr,  col.  m.   109.  — 

9  II  Cor.,  XI,  27. 

(a)  Ccet,  edit.  qua. 


IN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM. 


J69 


inhibuit ,  qui '  cmpit  facere,  et  docere.  Setl 
pro  vestimentorum  qualitate  subtlit :  Et  fra- 
tres  omnes  vestimentis  vilibus  induantur. 
Hoc  quidem  convenit  altissimai  paupertati : 
quoecumquc  enim  sunt  in  usu  verorum  pau- 
perum  ,  sunt  juxta  paupertatis  regulam 
mensuranda.  Haec  vilitas  ia  tribus  atten- 
denda  est,  scilicet  in  pretio,  in  colore,  et  su- 
peradditis  alterius  panni  assumendis  (a).  In 
pretio ,  inquam  ,  quia  paupertas  vera  nihil 
pretiosum  habet.  Color  etiam  naturalis,  non 
artificialis,  in  veste  haberi  debet ;  aliter  fru- 
stra  monerentur  fratres  in  sequentibus,  rai- 
uime  judicare  utentes  vestimentis  coloratis. 
Tertium  additur ,  ut  sseculi  stultitia  in  fra- 
trum  habitu  ostendatur ;  unde  subdit :  Et 
possunt  ea  repetiare  de  saccis ,  etc.  Saccus 
duplex  est,  scilicet  lineus^  et  laneus.  Et  se- 
cundnm  istud,  saccus  dicitur  omnis  vestis 
vilis.  Et  est  saccus  ciiicinus,  quo  usi  sunt 
prophetae;  unde  in  Isaia* :  Solve  saccumde 
lumbis  tuis.  Hieronymusin  Glossa  ' :  «  Mira 
obedientia  1  solo  cilicino  induebatur  ,  ut  tra- 
dunt  Haebraei,  »  etc.  Per  alias  petias  (6), 
aliorum  pannorum  diversitas  intelligitur  in 
substantia  el  colore.  Additur  autem  huic 
vestimento  benedictio  Dei ,  quoniam  qui  se 
stultum  et  despicabilem  exhibet  huic  mun- 
do,  ipsi  Deo  efflcitur  pretiosus.  Ilaec  est  *  be- 
nedictio  ejus,  qui  apparuit  in  rubo.  Ipse 
enim  Christus  usus  est  vilissimis  veslibus ; 
unde  Chrysostoraus,  super  Joannem  homi- 
ha  xui  ^  :  «  Antequam  apparuisset  Jesus, 
praedicabat  eum  Joanues  Baptista,  ut  facile 
susceptibile  esset  testiraonium ,  ipso  appa- 


Quos  moneo,  etc.  Ilic  agitur  de  distri- 
ctione  (c)  quantum  ad  victum.  Excludit  qui- 
dem  principaliter  judiciura  temerarium,  et 
aliorum  conteraptum,  ac  praesumptionem 
propriorum  factorum;  secundo  addit  insi- 
nuantem  exhorlationem  de  ciborum  vilitate, 
dicens :  Quos  moneo  et  exhorlor  ne  despi- 
ciantin  affectu,  neque  judicent  contemnen- 
do,  vel  vilipendendo  in  corjitatu,  homines 
quos  viderint  vestimentis  et  coloratis  indu- 
tos.  Hieronymus  ad  Rusticum  *  :  «  Vilis  tu- 
nica  contemptum  saeculi  probat,  ita  dun- 
taxat,  ne  animus  tumeat,  ne  habitus  sermo- 
que  dissentiant.  »  Unde  Ucet  faciliter  vitari 
non  possit  judicium  suspicionis,  vel  haesita- 
tionis,  cavendum  est  taraen  penitus  a  judicio 
diffinitionis ,  qua  absolute  taUbus  utentes 
conteranuntur.  Uti  ciboetpotu  delicato.  Non 
est  ergo  fratrum  uti  cibis  potibus  delicatis, 
sicut  nec  vestibus  uti  coloratis.  Hoc  enim  ad 
jus  pertinet  altissimae  paupertatis ,  quae 
quanto  est  altior,  tanto  arctior  debet  esse 
victus.  Unde  in  coraitiva  Christi  inventi  sunt 
panes  hordeacei  %  et  hoc  in  deserto.  In  civi- 
tate  autem  usus  est  pane  triticeo,  in  quo  et 
instituit  Sacramentum.  Similiter  et  in  de- 
serto  jejunabat  *  quadraginta  dierum  spa- 
tio ;  inter  homines  autera  existens,  adeo  se 
horainibus,  et  cibis  et  potibus,  conforraabat, 
ut  vorator  et  potator  vini  ab  omnibus  dice- 
retur.  Quid  in  hoc  aliud  tacite  praedicat,  nisi 
daranationem  hypocrisis,  coram  hominibus 
scilicet  austere,  et  in  abscondito  vivere  de- 
licate?  Unde  in  Matthceo  legitur  \  quod 
Jesu  abeunte  per  sata,  discipuh  cceperunt 


rente,  in  viU  vestiraento  innotescente.  Itaque  veliere  spicas ;  ubi  Glossa  dicit,  quod  in  lioc 

enim  vili  veste  annuntiabalur  forma  com-  docuerunt  austeram  vitam ,  et  non  accura- 

muni  omnibus  Christus,  ut  Samaritanse  mu-  tos,  sed  simplices  cibos  quaerere.  Unde  cer- 

lieres,  et  meretrices,  et  publicani  cum  ma-  tum  est,  quod  paupertatem  et  pcenitentiam 

gno  ausu  auderent  ei  appropinquare,  et  lo-  profitentibus  carnes  in  suis  domibus  sunt 

qui.  »  Haec  Chrysostomus.  Et  nota,   quod  vitandae  extra  casum  necessitatis  duplicis, 


fratribus  nulla  peUicea  vestimenta  conce- 
duntur. 


1  Act.,  i,  1.  —  2  Isa.,  XX,  2.-8  Gloss.,  ex  Hieron. 
*  Deut.,  xxxiil,  16.  —  *  Ghrysost.,  in  Joan.,  hom.  xili, 
al.  XII,  n.  2.  —  *  Hieron.,  ad  Rustic,  epist.  iv,  col. 


scilicet  vel  infirmitatis,  vel  debiUtatis  mani- 
festae.  Juxta  quod  B.  Benedictus  inhibet  mo- 

m.  42.  —  '  Joan,,  vi,  9.  —  «  Maith.,  iv,  2.  — »  Jbid., 
XII,  1. 

(a)  CcBt.  edit.   assumentis.  —  (6)   Item  species.  — 
(c)  Item  striclione. 


570 


nachis  carnes  quadnipedum,  praeter  illos  qui 
sunt  omnino  debiles  aut  a3groti.  Idcirco, 
temporibus  poeuitentiae,  Ecclesia  a  carnibus 
solet  abstinere.  Qui  ergo  suut  pcenitentise 
perpetuse  professores ,  ab  eis  trilis  et  inte- 
gris  (a)  omni  tempore  debent  abstinere, 
quantum  patitur  fragilitas  humana.  Nec  hoc 
sufficit ,  nisi  et  a  suinptuosis  piscibus  ,  et 
maxime  belluis ,  studeant  abstinere.  Unde 
Gregorius' :  «  Qui  a  carnibus  abstinent ,  ne- 
quaquam  sumptuosiora  marinarum  bellua- 
rum  convivia  prseparent. »  Ridiculosa  igitur 
videtur  abstinentia,  maxirae  pauperibus, 
carnes  non  tangere,  et  pisces  quaerere  cario- 
res.  Et  Hieronymus  ait  ^  :  «  Sit  tibi  vilis  et 
vespertinus  cibus,  olera  et  legumina ,  inter- 
dum  et  pisciculos  paucos  pro  summis  deliciis 
ducas.  » 

Sequitur  :  Sed  magis  unusquisque  judi- 
cet,  et  despiciat  semetipsum.  Hoc  enim  verae 
humilitatis  convenit  professoribus  se  ipsos 
despicere,  et  despicabiles  reputare.  Sequi- 
tur  : 

CAPUT  III. 

De  divino  officio ,  et  jejunio ,  et  quomodo  fratres 
debeant  ire  per  mundum. 

Clerici  faciant  divinum  officium  secundum 
ordinem  sanctae  Romanae  Ecclesiae,  excepto 
Psalterio,  ex  quo  habere  poterunt  breviaria. 
Laici  vero  dicant  viginti  quatuor  Pater  no- 
ster  pro  Matutino,  pro  Laudibus  quinque, 
pro  Prima,  Tertia,  Sexta,  et  Nona,  pro  qua- 
libet  istarum  horarum  septem,  pro  Vesperis 
autem  duodecim,  pro  Completorio  septem. 
Et  orent  pro  defunctis,  et  jejunent  a  festo 
Omnium  Sanctorura  usque  ad  Nativitatem 
Domini.  Sanctam  vero  Quadragesimam , 
quse  incipit  ab  Epiphania  usque  ad  conti- 
nuos  quadraginta  dies^  quam  Dominus  suo 
sancto  jejunio  consecravit,  qui  voluntarie 
eam  jejunant,  benedicti  sint  a  Domino,  et 
qui  nolunt,  non  sint  astricti,  sed  aliam  us- 

1  Greg.  citatus  a  Gratiano,  Decret.,  part.  1,  dist.  iv, 
c.  6.-2  Hieron.,  ad  Paidin.,  epist.  xiii,  col.  m.  122. 
—  3  Luc,  X,  5.  —  *  Ibid.,  8. 


EXPOSITIO 

que  ad  Resurrectionem  Domini  jejunent. 
Aliis  autem  temporibus  non  teneantur  nisi 
sexta  feria  jt^junare.  Tempore  vero  mani- 
festae  necessitatis,  non  teneantur  fratres  je- 
junio  corporali.  Consulo  vero,  moneo  et 
exhortor  fratres  meos  in  Domino  Jesu  Chri- 
STO,  ut,  quando  vadunt  per  mundum,  non 
litigent,  neque  contendant  verbis,  nec  alios 
judicent;  sed  sint  mites,  pacifici,  modesti, 
mansueti  et  hurailes,  honeste  loquentes  om- 
nibus,  sicut  decet.  Et  non  debeant  equitare, 
nisi  manifesta  necessitate  vel  -infirmitate  co- 
gantur.  In  quamcumque  domum  intrave- 
ritit,  primum  dicant  :  Pax  huic  domui  ^.  Et 
secundum  sanctum  Evangelium  *,  de  om- 
nibus  cibis,  qui  apponuntur,  eis  liceat  man- 
ducare. 


EXPOSITIO. 

Clerici  faciant  divinum  offiGium.,  etc. 
Ilaec  tertia  rubrica  fratres  instruit  disciplina. 
Et  haec  pars  habet  tria,  quia  primo  agit  de 
disciplina  ordinante  ad  Deum  laudandum 
et  honorandum ;  secundo  agit  de  disciplina 
jejunii,  quae  ordinat  horainem  ad  se  ipsum, 
ibi  :  Etjejunent;  tertio  agit  de  ordinantibus 
ad  aedificationem  proximorura,  ethoc  quan- 
tum  ad  arabulantes  per  mundum,  ibi :  Con- 
sulo.  In  prima  ergo  parte,  prirao  inforraat 
clericos;  deinde  informat  laicos. 

Dicit  ergo  :  Clerici  faciant  divinum  offi- 
cium,  secundum  ordinem  sanctce  Romance 
Ecclesice.  Quod  officium  fuit  in  majori  parte 
a  sancto  Gregorio  et  aliis  sanctis  institutum, 
excepto  Psalterio,  quia  Ecclesia  Romana 
utitur  alia  translatione  Psalterii,  quam  com- 
muniter  habeatur,  vel  verius,  aliter  emen- 
dato.  Ex  quo  scilicet  officio,  habere  poterunt 
breviaria.  Sed  quare  sanctus  Franciscus,  ex 
quo  fratres  suos  volebat  in  praedicatione,  et 
studio  per  consequens  exerceri,  tam  one- 
roso,  tam  prolixo  officio  oneravit?  Respon- 
sio  :  Sanctus  Franciscus  optabat  Roraanae 
Ecclesiai  vestigiis  religionem  suam  idcirco 
pro  viribus  copulare,  quia  sciens  eam  im- 

(a)  Forte  leg.  valetudine  inlegra. 


IN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM. 
mediate  subesse  ccelesti  curiae,  et  ab  ipso     litatein.  Cum   enim  dicitur 


571 

Sanctificetur 


fuisse  Domino  institutam,  et  a  sanctis  Patri- 
bus  gubernatam,  qui  habentes  sapientiam 
et  judicia  raittere  toti  muiido ,  secundum 
illud  tamen  officium  prolixum  laudaverunt 
Altissimum,  sicut  et  laudut  usque  hodie  Ro- 
mana  Ecclesia,  regimini  uihiiominus  intenta 
Ecclesise  universalis,  quibus  etiam  fuit  maxi- 
mae  sollicitudinis  inter  omnes  necessitates, 
sciebant  tamen  clarissimum  esse  laudum 
meritura  divinarura,  et  per  consequens,  bre- 
vitatem  laudum ,  brevitatera  arguere  meri- 
torum.  Cum  ergo  nuUi  incumbit  tanta  solli- 
citudo  vacandi  sapientiae,  pro  regimine,  vel 
illustratione  universalis  Ecclesiae,  sicut  Ec- 
clesiai  Roraanae ;  nulli  pro  Ecclesiae  ministe- 
rio,  aut  studio,  congruit  illud  officium  ab- 
breviare.  Suspecta  est  ergo  cujusUbet  nu- 
tricis  pietas,  quae  affectura  putat  transcen- 
dere  tantae  raatris.  Praeterea  raultum  ad 
illurainationera  proficit  piarura  mentium, 
laudum  frequentatio,  juxtailludPsalmistae  * : 
Sacrificium  laudis  honorificahit  me.  Gre- 
gorius,  super  Ezechielem  ^  .•  «  Vox  psalmo- 
diae  cum  per  intentionera  cordis  agitur,  per 
hanc  omnipotenti  Deo  ad  cor  iter  paratur, 
ut  devotaj  menti  vel  prophetiae  mysterium, 
aut  compunctionis  gratia  infundatur.  » 

Pro  informatione  laicorum  subdit :  Laici 
vero  dicant  viginti  quatuor  Pater  noster. 


nomen  tuum,  petitur  ut  fidei  veritas  certis- 
sima,  qua  Deus  est  pater  fidelium ,  et  fideles 
filii  Dei  appellantur,  ab  infidelibus  cogno- 
scatur.  Cum  autein  dicitur  :  Adveniat  re- 
gnum  tuum,  petitur,  ut  ejus  legibus  a  cre- 
dentibus  obediatur.  Fiat  voluntas  tua;  pe- 
titur,  ut  ejus  bonitas  diligatur,  et  propter  se 
colatur  ab  infirrais,  sicut  a  fortibus.  In  qua- 
tuor  autera  petitionibus  sequentibus,  primo 
pelitur  collatio  omnis  boni  corpori  et  animae 
necessarii,  cum  dicitur  :  Panem  nostrum 
quotidianum  da  nohis  hodie.  Et  petendo  tan- 
tumpro  hodie,  excUidit  proterviam  avaritiae, 
incertitudinem  vitae  insinuando.  Secundo 
subditur  petitio  amotionis  omnis  maU  : 
primo  quantura  ad  praeterita ,  cum  dicit  : 
Et  dimitte  nohis  debita  nostra,  ubi  implica- 
tur  debitum  innocentiae,  ut  sciat  se  ad  ma- 
lum  suum  petere,  qui  in  corde  suo  retinet 
adhuc  rancorera  irae.  Secundo,  quantum  ad 
futura,  ut  detur  gratia  omnia  devitandi  peri- 
cula  peccatorum,  vel  tentationura,  cum  di- 
cit :  Et  ne  nos  inducas  in  tentationem^  id 
est,  ne  induci  permittas.  Tertio,  quantum  ad 
presentis  exilii  universa  mala  praesentia,  ut 
habentes  vitam  in  patientia,  mortem  opte- 
mus  vitam  istam,  cum  Domino  placuerit, 
terminantem.  Et  haec  orania  confirmantur, 
cum  dicit :  Arnen.  Ubi  notandum  qiiod  haec 


Doceantur  autera  laici,  quod  tria  haec  voca-     oratio  inter  omnes  est  praecipue  veneranda. 


bula  Pater  noster,  qui  es  in  coelis,  pertinent 
ad  animi  praeparationem,  quia  cum  vult  se 
norainari  Deus  Patrem,  dat  fiduciara  impe- 
trandi,  quia  pater  libenter  filiis  thesaurizat ; 
cum  vero  dicitur  noster,  docet  dilatationem 
affectus,  ut  nullus  orationem  suam  ad  se 
solum  contrahat;  cura  dicitur,  qui  es  in 
ccelis,  excitat  puritatem  intentionis,  utorans 
sola  coelestia  orando  requirat.  Cum  autem 
subdit  :  Sanctificetur,  oratio  subjungitur, 
quae  in  septem  petitionibus  continetur,  qua- 
rum  priraae  tres  directe  pertinent  ad  Dei  ho- 


cura  ab  ipso  Doraino,  nuUo  medio,  fuerit 
instituta.  Dicit  autem  beatus  Franciscus  si- 
gnanter  vigintiquatuor  Pater  noster  pro 
Matutino,  quia  officium  nocturnale  excubias 
reprapsentat  civium  supernorum,  etillotem- 
pore  Deo  est  sacrificium  laudis,  et  Angelis 
acceptissimura.  Nuraerus  autera  Vigesimus 
quartus  est  numerus  Patrum  utriusque  Tes- 
tamenti.  Duodecira  enini  fuerunt  patriarchae, 
per  quos  multiplicatus  est  populus  creden- 
tium  carnaliter;  duodecim  etiam  Apostoli, 
per  quos  in  novo  Testaraento  multiplicatus 


norem,  quatuor  sequentes  ad  petentium  uti-     est  populus  credentiura  spiritualiter.  Petunt 

1  Psal.  XLix,  23.  -  ^  Gregor.,  in  Ezech.,  hom.  i,       ^^^«  ^'^^^^^  ^^  mysterio  hujUS  nuraeri,  Op- 

n.  15.  '     tantes  in  utriusque  Testamenti  patrum  me- 


572  EXPOSITIO 

ritis  exaudiri,  quos  non  est  dubium  ad  an- 
gelicum  consottium  pervenisse.  Vel  quia 
vigintiquatuor  sunt  lioraB  naturalis  diei , 
oratio  istius  numeri  petit  remedium  tempo- 
ris  universi.  Item  Matutinae  laudes,  quae  a 
clericis  decantantur,  novenario  psalmorum, 
lectionum  ac  cantuum  distinguuntur,  ut 
angelicos  novem  ordines  repreesentent.  Nu- 
merus  autem  vigesimusquartus  generatur 
ex  ductu  ternarii  in  octonarium  :  in  ternario 
autem,  numerus  credendorum;  in  octona- 
rio  juslitiaintelligitur  agendoruni;  cum  se- 
cuudum  Augustinum  '  est  numerus  justi- 
tiae,  unicuique  sua  tribuenlis.  Laici  ergo, 
qui  ad  laudes  angelicas,  vel  intelligendo  mys- 
teria,  non  assurguut,  simplicitatem  suam  in 
fide  et  justitia  in  hoc  numero  perflciunt,  cum 
octonarius  ad  justitiam,  ternarius  ad  fidem 
pertinet  Trinitatis. 

Sequitur  :  Pro  Laudibus  .quinque.  Sicut 
Matutinum  officium  laudes  signat  civium 
supernorum,  sic  officium  Laudum  significat 
cultum  Ecclesiae  a  mane  Ecclesiae  primitivee, 
usque  ad  lucem  claram ,  quam  in  fine  sae- 


culi  expectamus.  Incipiunt  enim  ^  a  regno 
Christi  decore  induti  in  populo  Judaeorum ; 
per  jubilum  omnis  terrae  ^,  transeuntes  in 
populo  gentium,  lucem  pacis  datam  faten- 
tur  Ecclesiae;  et  duos  primos  psalmos  tertio 


coelestis  laudat  Deum  intellectualiter,  sub- 
ccelestis  per  sensibilia  symbola  :  quae  omnia 
per  quinque  sensus  cognoscuntur,  dum  au- 
ditus  laudat  in  canticis,  visus  in  ornamentis, 
tactus  in  obsequiis,  gustus  in  sacrificio  alta- 
ris,  olfactus  in  fragrantia  thuris,  et  si  qua 
similia  ad  fragrandum  adhibentur. 

Sequitur :  Pro  Prima,  in  qua  Dominus  ad 
pontiflces  ductus  est.  Tertia,  in  qua  accusa- 
tus_,  et  judicatus  est,  iu  qua  eliam  descendit 
Spiritus  sanctus.  Sexta,  in  qua  crucifixus 
est.  Et  Nona,  in  qua  mortuus  est.  Pro  qua- 
libet  istarum  horarum  septem,  ut  septifor- 
mis  gratiaimpetretur,  vel  secundum  septem 
dona  Spiritus  sancti,  vel  secundum  septem 
Ecclesiae  sacramenta,  quibus  Deus  indidit 
suae  efficaciam  passionis.  Pro  Vesperis  autem 
duodecim  :  hoc  ideo  forte,  quia  Yesperae  pro 
horis  habent  duodecim  celebrari,  ut  pro  om- 
nium  horarum  diei  praeteritae  offensis,  ora- 
tione  duodenaria  Christi  misericordia  im- 
ploretur;  vel  quia  laudibus  vespertinis  re- 
praesentatur  mundi  vespera,  in  qua  ipse 
Deus  incarnatus  est,  factus  dies,  et  sibi  duo- 
decim  horas  in  duodecim  Apostolis  copula- 
vit.  Unde  legitur  in  Joanne  "^  :  Nonne  duo- 
decim  horce  sunt  diei  ? 

Sequitur  :  Pro  Completorio  septem,  in  quo 
omnium  consummatio  insinuatur,  ut  sicut 


copulando  *,  duplicis  populi  concordiam  re-  Spiritus  septiformis  incipitet  dirigit^  ita  per 

praesentant.  Transeuntes  autem  per  canti-  ipsum  etiam  diei  meritum  consummetur. 

ticum  puerorum  ^  in  camino,  laudes  Eccie-  Haec  autem  in  universo  sunt  septuaginta 

siai  repra^sentant  sub  Antichristo.  Et  cum  sex  Pater  nosier,  quibus  si  oratio  pro  de- 

in  tribus  psalmis  «  laudes  jungunt  ultimo,  functis  adjiciatur,  numerus  producitur  oc- 

tempuspost  Antichristumsignificant,  quando  tuagesimus  primus,  ut  omnium  peccatorum 

Christianis,  qui  usque  tunc  fuerunt,  Judaei  remissio  impetretur.  Ef  jeJMnm^.  Hicagitur 

et  pagani  in  una  fide  sociati  Dominum  col-  de  ordinantibus  hominem  ad  seipsum,  sci- 

laudabunt.  Per  (a)  has  quinque  petitiones  (6)  ficet  de  jejunio.  Et  loquitur  de  triplici  qua- 

laudum  canonicarum  ecclesiasticarum,  puto  dragesima,  duas  praeceptorie  imponens,  ter- 

S.  Franciscum  hunc  quinarium  laicis  assi-  tiam  ad  devotionis  excitationem  suadens. 


gnasse,  nisi  in  hoc  forte  numero  difierentia 
assignetur  laudum  coelestium ,  et  terres- 
trium.  Juxtahoc  differunt  hierarchiae,  quia 

1  Aug.,  Enarr.  in  Psal.  vi,  n.  2.  —  ^  Ps.  Dominus 
regnavit.  —  3  Ps.  Jubilate  Deo.  —  *  Sub  una  anti- 
phona,  scilicet  in  off.  Dom.  et  tem.  pascli.  —  ^  Cant. 
Benedicite.  —  6  Ps.  Laudatc  Dominum  de  ccelis,  Cantate 


Tres  siquidem  leguntur  quadraginta  diebus 
continue  jejunasse,  nempe  Moses  *,  Elias  *, 
et  ipsemet  Dominus '°.  Duplex  autem  est  jeju- 

Domino  canticum,  Laudate  Dominum  in  Sanctis  ejus. 
—  '  Joan.,  XI,  0.  —  »  Exod.,  xxxiv,  28.  —  «  111  Reg., 
XIX,  8.  —  10  Matth.,  IV,  2.  —  («)  Leg.  Propter.  — 
(6)  Leg.  parliliones. 


IN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM. 


573 


nium,  scilicet  mceroris,  et  gaudli.  Jejunium 
mceroris  est,  quo  carni  placentia  cibaria, 
studio  poenitentiae,  cariii  abscinduntur.  Jeju- 
nium  vero  gaudii  est,  cum  ipsuni  cor  tantis 
est  inunctum  spiritualibus  deliciis,  ut  pceia 
sit  vacare  mensis;  et  est  per  consequens  de- 
lectabile  jejunare,  cum  jejunatur,  non  ut 
corpus  affligatur,  sed  ne  devolio  interrum- 
patur,  qua  spiritus  recreatur.  Jejunium 
Moysi  significat  moerorcm  pro  deletione  cul- 
pae.  Jejunium  Eliae  significat  moerorem  (a) 
pro  amotione  omnis  miseriae.  Primum  si- 
gnat  jejunium  quadragesimae  hiemis;  se- 
cundum  signat  quadragesima  veris.  Vel  me- 
lius^  prima  quadragesima  refertur  ad  pec- 
cata  pra3terita  expianda;  secunda,  ad  futura 
imminentia  prsecavenda.  Jejunium  aiilem 
Christi  signiflcat  jejunium  gaudii,  quo  non 
tantura  a  cibis  carnalibus,  sed  ab  omni  ter- 
rena  delectatione  deiectabiliter  abstinetur. 
Idcirco  beatus  Franciscus  duas  quadragesi- 
mas  praecipiendo  imposuit;  tertiam  vero 
cum  benedictione  Dei  suasit,  sciens  eam  de- 
votione  sola,  non  aliqua  coactione  adimpleri 
detere. 


tam  ambulando,  quam  in  alienis  domibus 
quiescendo.  Circa  primum,  informat  itinera- 
tionem  ad  vitandum  inalum ;  secundo  ex- 
cludit  equitalioiieiM  ,  ibi  :  Et  non  debeant. 
In  prima  purte  informat  itinerationem  ad 
vitandum  malum;  tertio,  ad  tenendum  bo- 
num,  ibi :  Sed  sint  mites.  Pro  primo  dicit : 
Consulo  vero,  ad  instructionem  ratioualis; 
moneo,  ad  allectionem  concupiscibilis.  Unde 
Sapiens ' :  Qui  suavisest,  vivit  in  moderatio- 
nibus  (b),  in  suis  monitionibus  (c)  relinquit 
contumeliam.  Et  exhortor,  ad  excitationem 
irascibilis.  Ita  fecit  Judas  Machabaeus_,  qui  * 
singulos  armavit  non  clypei,  aut  hastce  mu- 
nitione,  sed  sermonibus  optimis  et  horta- 
mentis.  JJt  quando  vadunt  per  mundum, 
exemplo  Christi,  et  discipulorum  suorum, 
non  litigent,  alicui  inferendo  contumeliam. 
Neque  contendant,  verbis  pertinaciter  affir- 
mando  sententiam  suam,  vel  judicialiter  li- 
tigando.  Nec  aliosjudicent,  dubia  scilicet  in 
pejorem  parlem  interpretando,  ut  sic  serve- 
tur  innocentia  exterior,  et  interior.  Sed  pro 
bono  tenendo,  subdit  :  Sed  sint  mites,  in 
cedendo  improbitatibus ;  pacifici ,  minori- 


Dicit  ergo 


¥A  jejunent  a  festo  omnium     tatis  suai  ordinem  servando ;  et  modesti,  per 


Sanctorum,  usque  ad  Nativitatem  Bonini. 
Sanctam  vero  Quadragesimam ,  etc.  Sed 
aliam  usque,  etc.  Nota  quod  hic  secundo  fit 
mentio  de  benedictione,  hic  in  victu,  supe- 
rius  in  vestitu.  Aliis  autem  temporibus  non 


disciplinam  sensuum,  et  verborum,  et  ope- 
rum;  mansueii  moribus,  non  impetuosi ;  et 
humiles,  nullum  honorem  appetendo,  el  om- 
nem  gloriam  humanam  fugiendo.  Nec  hoc 
sufficit^  nisi  diffinitionem  humiUtatis  in  se 


teneantur  nisi  scxta  feria  jejunare,  quia  illa     studeant  adimplere,  quae  tahs  est :  Humilitas 


die  voluit  Dominus  crucifigi.  Tempore  vero 
manifestCB  necessitatis,  scilicet  propter  infir- 
mitatem  gravem,  vel  propter  virtutem  in 
labore  inevitabili  adeo  deficientem,  qUando 
scilicet  labor  incumbens  de  necessitate  aliler 
perfici  non  potest,  non  teneantur  fratres  je- 
junio  corporali.  Ad  gaudii  igitur  jejunium 
volens  omni  tempore  fratres  suspirare,  juxta 
evangehcam  regulam  minusde  jejunio  mce- 
roris  imponens,  ad  gaudii  jejunia  informat 
in  sequentibus,  ut  patebit.  Consulo  vero : 
hic  agitur  de  ordinantibus  ad  aedificationem 
proximorum ;  per  mundum,  scilicet  a  foris, 

1  Prov.,  XIJ,  11.  —  »  li  Macli.,  xv,  M. 


est  virtus,  qua  homo  vera  cognitione  sui 
sibi  ipsi  vilescens,  appetit  tractari  ut  hujus- 
modi,  et  non  subUmis  gubernari.  Etprospe- 
ciaU  discipUna  addit  :  Boneste  omnibus  lo- 
quentes.  sicut  decet,  omnein  sciUcet  homi- 
nem  pro  sui  status  gradu  reverendo.  Haec 
est  informatio  itinerationis. 

Sed  pro  seclusione  equitationis,  subdit  : 
Et  non  debeant  equitare.  Et  per  consequens, 
nec  bigare,  aut  quadrigare,  quae  majoris 
suntsumptus;  nisi  manifesta  necessitate^ 
prolixi  vel  impediti  itineris,  vel  negotii  ur- 

(«)  Leg.  gaudiuru,  —  (6)  Vulg.  in  vini  demorationi- 
bus.  —  (c)  Item  munitionibns. 


574 


gentis,  vel  infimitate  cogantur.  Dicit  aii- 
tem  :  non  debeant,  pro  eo  quod  est,  debeaiit 
Don  equitare.  Et  in  quamcumque  domum  in- 
traverint,  ad  procurandum  animarum  scili- 
cet  salutem,  ut  dicitur  in  Maltliaeo '  :  Pri- 
mum  quaTite  regnum  Dei,  etc.  (a)  Primum 
dicant :  Pax  huic  domui,  secundum  doctri- 
nam  Christi.  Optandoautem  pacem,  optamus 
omnem  liberationem  a  malo,  et  promotio- 
nem  in  bono.  Et  est  pax  tranquillitascordis. 
jB^  secundmn  sanctum  Evangeliwn  de  om- 
nibus  cibis,  etc.  Dicit  notanter :  Liceat,  non 
necessitatem  imponendo,  sed  secundum  in- 
dulgentiam  permittendo,  ut  sciat  se  contra 
regulam  nihil  facere,  si  quis  voluerit  subli- 
mius  ambulare.  Ad  hoc  notandum  dicit  : 
Liceat  de  omnibus,  nom  simpUciter,  sed  se- 
cundum  sanctum  Fvangelium.  Istud  autem 
non  conceditur,  nisi  in  praidicationis  eunti- 
bus  ministerio.  Qui  ergo  pro  animarum  sa- 
lute  non  circumeunt,  in  hac  Ucentia  jus  noQ 
habent.  Ipse  dicendo  :  secundum  sanctum 
Evangeliwn^  Hcentiam  temperat,  ut  scilicet 
secundum  regulam  evangelicse  honestatis 


EXPOSITIO 

sine  scandalo  reprehendi.  Item,  si  aliqui  re- 
ligiosi  receptores  fratrum  contra  regulam 
suam  carnes  comederent,  non  est  evange- 
hcai  sanctitatis  pru'licipare  cum  prsevarica- 
tore  in  crimine,  vel  carnaUtati  irregulariter 
suo  consortio  conformari. 


CAPUT  IV. 

Quod  fratres  non  recipiant  pecuniam. 

Praecipio  firmiter  fratribus  universis,  ut 
nullo  modo  denarios,  vel  pecuniam  recipiant 
per  se,  vei  per  interpositam  personam  ;  ta- 
men  pro  necessitatibus  infirmorum,  et  aliis 
fratribus  induendis,  per  amicos  spirituales 
JMinistri  tantum,  et  Custodes  solUcitam  cu- 
ram  gerant,  secundum  loca,  et  tempora,  et 
frigidas  regiones,  sicut  necessitati  viderint 
expedire,  eo  semper  salvo  ut  (sicut  dictura 
est)  denariosj  vel  pecuniam  non  recipiant. 

EXPOSITIO. 

Prcecipio  firmiter.  Descriptis  tribus  portis 
dominicae  civitatis^  per  quas  illucescit  clari- 


fiat.  Unde  cum  verbum  praedictum  trahatur     tas  orientalis,  sequitur  secunda,  in  qua  de- 


de  Lucae  Evangelio,  ubi  dicitur  "  :  Mandu- 
cate  quce  apponuntur  vobis ;  notandum  quod 
ibi  immediate  subjungitur:  Et  curate  infir- 
mos,  qui  in  illa  sunt ;  certum  est  iUud  in- 
telligi  spirituaUter,  secundum  principalem 
inteUectum  vocabuU.  Non  est  autem  modus 
curandi  animas,  delicatioribus  uti  cibariis, 
quam  iUi  utantur,  in  quorum  mensis  fratres 
ipsi  vescuntur.  Hoc  enim  est  non  curare  in- 
firmos,  sed  a  fortitudine  ad  infirmitatem  vo- 
care.  Quando  ergo  principales  personae  do- 


scribuntur  tres  portae  munitae  contra  insi- 
dias  aquilonis,  quarum  prima  excludit  peri- 
culum  Judffi  pro  pecunia  Dominum  tradentis; 
secunda  toUit  periculum  fictae  reUgionis  in 
otio  viventis ;  tertia  aufert  periculum  mul- 
titudinis  cleri,  in  fine  (6)  pro  appropriatis  (c) 
communibus  contendentis.  Prima  aufert  ho- 
mini  Deum ;  secunda  aufert  homini  seipsum, 
quia  otiosus  in  nuUo  est  sibi  fructuosus; 
tertia  aufert  homini  proximum.  Prima  pars 
habet  duas,  quia  primo  excludit  pecuniae 


mus  et  famiUae  abstinent  a  carnibus ,  non     omnimodam  receptionem ;  secundo  provi- 


licet,  secundum  S.  EvangeUum,  fratres  in 
esu  carnium  laxius  ambulare.  Item  ubi  est 
ferculorum  superfluitas,  non  est  evangelicae 
sanctitatis  superfluitatem  usu  suo,  vel  abusu 
verius,  approbare;  sed  magis,  necessitate 


dens  subditorum  quieti,   imponit  praelatis 
circa  procurationem  necessariorum  soUici- 
tudinem,  ibi :  Tamen  pro  necessitatibus  in- 
firmorum. 
Dicit  ergo  pro  primo  .•  Prcecipio  firmiter 


accepta^  dissimulare  prudenter  quod  nequit     fratribus  universis.  Circa  quod  sciendum , 

quod  pecunia  terrenum  nomen  est,  redolens 

'  MaUh,,  v(,  33.  Videtur  error  fuisse  editorum,  qui 
caput  sextum  Malthffii  pro  decimo,  M-12,  citaveriDt.  (a)  Del.  Primum  qucerite  regnum  Dei,  etc.  —  (b)  Lep. 

—  ^  Luc,  X,  8.  siae  fioe.  —  (c)  Leg.  appropriandis. 


IN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM 

magis  avariliam,  quammodum  divitiarum, 
ut  dicit  Augustinus  K  Dicitur  pecuniae  voca- 
bulo  large,  quidquid  teiDporaliter  posside- 
tur.  Unde  Augastinus  libro  De  DiscipUna 


575 


istis  tribus  causis  dicit  Chrysostomus  su^per 
Mattkmim  ®  :  «  Multa  per  hoc  unuiu  com- 
mendavit :  prinmm  quidem  non  suspectos 
faciens  Apostolos  ;  secundo  eruens  eos  ab 


Christiana,  dicit  ^ :  «  Totum  quidquid  homi-  omiii  soUicitudine,  ut  vacationem  Dei  verbo 

nes  in  terra  possidcnt,  omuia  qunrum  do-  tribuant;  tertio  docens  eos  suam  virtutem. 

mini  sunt,  pecunia  vocatur,  sive  sit  servus,  Hoc  nempe  postea  dicit ' :  Numquid  aliquid 

siveager.»  Ahomododiciturpecuniastricte,  defuit  vobis,  quando  misi  vos  nudos  et  di- 

quod  est  mensura  commutationis  rerum;  et  scalceatos  ?  Quarta  causa  est  perfecta  omnis 

sic  accipitur  in  Apostolorum  Actis,  ubi  dici-  amoris  mundani  extirpatio ,  quia  maxime 

tur  ' :  Pecunia  tua  tecum  sit  in  perditio-  inter  possessiones  cupidas  solent  haberi  pe- 


nem.  Volens  igitur  Dominus  per  servum 
Franciscum  avaritiae  radicem  penitus  exclu- 
dere  ab  horto  concluso  et  fonte  signato , 
praecepit  ne  recipiant  fratres  denarios,  vel 
pecuniam,  vel  ullam  possessionem  terre- 
nam,  in  pecoribus,  sive  generaUter  in  om- 
nibus,  quse  paupertatem  altissimam  labefa- 
ciuntj  et  praicipue  loquitur  de  pecunia  nu- 
merata.  Hoc  auf.em  trahitur  ab  Evangelio 
Matthsei  *  :  Nolite  possidere  aurum,  neque 
argentum  ,  neque  pecuniam  ,  ubi  dicit 
Glossa  :  «  Duo  sunt  genera  necessariorum : 
uuum  quo  necessaria  emuntur;  aUud  ipsa 
necessaria :  per  pecuniam  in  zonis,  unde  illa 
enmntur;  per  peram,  quod  emitur,  »  etc. 
Hujus  autem  inhibitionis  factae  ApostoHs, 
septem  sunt  praecipue  rationes :  prima  est 
suspicionis  exclusio,  ad  efficaciam  praedica- 
tionis  ;  secunda  est  terrenae  soUicitudinis 
perfecta  extirpatio,  ad  commendalionem  coe- 
lestis  providentia3  circa  illos,  qui  divinis  va- 
cant  obsequiis.  Et  has  duas  rationes  tangit 
Hieronymus  in  Glossa  dicens  ^ :  «  Si  haec  ha- 
berent,  non  viderentur  causa  sahitis  iiomi- 
num  praedicare,  sed  lucri ;  jpropterea  vitse 
necessaria  amputat,  ut  Apostoh,  doctores 
verae  reUgionis,  qui  instruebant  omnia  di- 
vina  providentia  gubernari,  seipsos  osten- 
derent  nihU  cogitare  decrasUno.  »  HaecHie- 
ronymus. 

Tertia  causa  hujus  mandati  est  declaratio 
virtutis  ipsius  Domini  Salvatoris.  Unde  pro 

»  Aug,,  de  Civit.  Dei,  lib.  VII ,  c.  xii.  —  '  Id.,  de 
Discipl.  Christ.,  n.  G.  —  3  Ad.,  viii,  20.  —  *  Matt/i., 
X,  9.  — ■  B  Hieiooym.  —  e  Chrysost.,  i7i  Matlh., 
horn.  XXXII,  al.  xxxiii,  o.  4.  —  '  Luc,  xxii,  33.  — 


cuniae.  Dicit  enim  Salomon  *  :  Pecunice  obe- 
diunt  omnia,  etc. » :  Avarus  non  implebitur 
pecunia.  Et  Ambrosius,  De  Officiis  '° :  «Do- 
minus  ad  discipulos  ait  :  Nolite  possidere 
aurum,  neque  argentum,  quo  velut  falce  in 
humano  pectore  succidit  puUuIantem  avari- 
tiam.  »  Chrysostomus  super  idem  "  :  «  Ra- 
dicem  malorum  confestim  evellens,  ait  :  Ne 
possideatis  aurum,  neque  argentum.  Non 
dixit  :  Non  accipite  vobiscum;  sed  etiam 
si  possibile  sit  aliunde  accipere,  fugiteperi- 
culosamhanc  segritudinem.» 

Quinta  causa  est,  ut  statum  innocenUse 
perditse,  ut  erat  possibile,  renovaret,  in  qua 
si  homo  stetisset,  omnia  fuissent  communia, 
et  nulla  proprietas  contracta  fuisset  ad  mul- 
titudinem  aliquam,  vel  personam.  Unde 
Chrysostomus  dicit  ",  quod  hoc  dixit,  ut 
doceret  eos  ad  statum,  in  quo  homo  erat  ante 
peccatum,  recurrere. 

Sexta  raUo  est  ad  doctrinam  perfectissimse 
UbertaUs,  quia,  ut  dicit  Hieronymus  in  Epi- 
stola '^  :  «  Nemo  perfectius  erogat,  quam 
qui  nihil  sibi  reservat.  »  Et  si  beatius  est 
dare,  quam  accipere,  ut  dicitur  in  Actis  •% 
beatissimus  est,  qui  omnia  sua  dedit,  et,  ut 
est  possibile,  paucissima  e  contrarecipit. 

Septima  causa  est  indivisa  cordis  intentio 
circa  praedicationem  verbi  Dei.  Unde  Chry- 
sostomus  '•  super  idem  :  «  Orbi  terrarum 
Deus  doctores  missurus  erat :  propter  hoc 
angeloseosexhominibus  constituit,  ab  omni 

8  Ecde.,  X,  19.  —  9  Ibid.,  v,  9.  —  i»  Ambros.,  de 
Offic,  lib.  II,  c.  xw,  n.  128.  —  "  Cbrysost.,  ubi 
sup.  —  's  Hieron.  —  ^^  Ad.,  xx,  35. 


576  EXPOSITIO 

absolvens  hujns  vitae  sollicitudine,  ut  una  ecclesias  expoliavi,  accipiens  stipendium  ad 

solaretineauturcnra,qnapestcura(loctrin?e.»  ministeriian  veslrum.  Aliqnando  non  tenuit 

Hanc  igitur  vitam  Aposloli  tenuerunt,  et  sublimiusambulando;  undeait":  A^ocieeid/e 

ante  passiouem  Domiiii,  et  post.  Unde  pau-  laborantcs ,  ne  qiiem  vestrum  gravaremus, 

peri   eleemosynam  petenti  ,  respondit  Pe-  prcedicavimus  Evangelium  Dei  in  vobis. 

trus'  :  Argentum  et  aurum  non  est  mihi.  Praeceptum  ergo  fuit  nihil  habere;  permis- 

Glossa  :  «Memorpraecepti  Domini,  dicenlis:  sum  vero,  non  praeceptum,  in  mensis,  et  de 

Nolite  possidere  aurum,  »  etc.  Ambrosius^  mensis  vivere  alienis. 

super  Lucam,  ait  ^ :  «  Apostolus  Petrus,  pri-  Sed  praedictae  sententiae  de  Apostolica  pau- 

mus  executor  dominicae  sententiae,  ostendit  pertate  videtur  esse  contrarium,  quod  Do- 

non  in  vacuum  etTusum  Domini  mandatnm.  minus  ipse  legitur  *  loculos  habuisse.  Suffi- 

Cum  enim  a  paupere  poscerelur,  ut  ei  ali-  cit  ergo  discipulo,  si  sit  sicut  magister  ejus, 

quid  pecunice  largiretur,  ait  :  Argentum  et  ut  dicitur  in  Matthceo  ".  Iteni,  si  hoc  verum 

aurum,  etc.  Non  tam  in  hoc  gloriatur  Pe-  esset,  tunc  episcopi,  et  clerici  alii,atempore 

trus,  quod  aurum,  et  argentum  non  habe-  Silvestri  essent  in  statu  damnationis,  ut  di- 

bat,  quam  quod  servet  Domini  mandatum,  cunt  Manichaei :  habent  enim  aurum  et  ar- 


dicentis :  Nolite  possidere ,  etc. ,  hoc  est : 
Yides  me  discipulum  Christi,  et  aurum  a 
merequiris?  »  Haec  Ambrosius :  Augustinus  ^ 
dicit  idem.  Hoc  idem  etiam  servavit  Paulus. 
Unde  Chrysostomus ,  de  laudibus  Pauli  *  : 
«  Paulus  pecuniam  non  possederat,  nam  et 
ipse  dixit  ^  :  Usque  in  hanc  horam,  et  esuri- 
mus,  et  sitimus.  »  Idem  palet  de  S.  Joanne 
Evangelista  in  Legenda  sua.  Dixerunt  enim : 
«  NuUa  ratione  possumus  accipere  aurum, 
aut  vestes,  aut  domos,  aut  praedia,  aut  ser- 
vos ,  »  etc.  Hic  tamen  advertendum  qnod 
praeceptum  erat  Apostolis  nihil  habere ,  ut 
supra  visuni  est,  et  hoc  servavit  Petrus  cum 
aliis :  permissum  est  autem  vivere  de  cibis^ 
et  prffidiis  alienis,  et  non  pra^ceptum.  Unde 
Chrysostomus,  ubi  supra  ^  :  «  Omnibus  eos 
denudans,  omniaeis  dedit,permittenseosma- 
nere  in  domibus  illorum  quos  docent,  et  ni- 
hil  habentes  introire.»  Hoc  idcircodixerim, 
quia  Paulus  praecepta  de  non  possidendo, 
nec  ferendo  pecuniam,  servavit,  sicutChry- 
sostomus  expresse  in  libro  dicit  de  laudibus 
Pauli.  Permissionem  autem  de  accipiendis 
corpori  necessariis  ab  auditoribus  aliquaudo 
tenuit,  utens  jure  suo.  Unde  dicit  "^  :  Alias 

'  Acl.,  111,  6.  —  2  Ambros.,  m  Lmc,  lib.  VII,  n.  55. 
—  3  imo  auctor  libri  De  Mirabilib.  S.  Script.,  xvi, 
inter  Opera  Aug.,  Append.  tom.  III.  —  "Chrysost., 
de  laudib.  Pauli,  hom.  iv,  pag.  m.  495.  —  ^  1  Cor., 
IV,  11.  —  6  Chrysostom.,  in   Matth.^  hom.  xxxii, 


gentum 


Item  ex  eadem  ratione  videtur, 
quod  ista  vila  apostolica  non  sit  aliis^  quam 
praelatis  Ecclesiae,  Apostolis  succedentibus, 
imitanda ;  et,  si  non  illis,  nec  aliis.  Item  si 
aliquibus  imitanda,  sufficiens  videretur  eam 
imitari  eis  in  itinere  constitutis,  et  non  ia 
domo  manentibus,  ubi  oportet  per  deposita 
futuris  periculis  obviare.  Unde  Augustinus, 
de  Sermone  Domini  in  monte,  exponens  il- 
lud  " :  Nolite  esse  solliciti,  etc,  dicit  ^^ : « Sa- 
tis  apparet  Dominum  nostrum  non  hoc  im- 
probare;,  si  quis  humano  modo  illa  procuret, 
sed  si  quis  propter  ista  Deo  militet.  » 

Ad  primum  respondet  Chrysostomus,  su- 
per  Joannem,  homilia  lxxi  ^* ,  ubi  agitur  de 
loculis  Domini,  dicens,  qualiter  «  non  vir- 
-gam,  neque  peram,  non  aes  jubens  deferre, 
marsupium  ferebat  ad  inopum  ministerium, 
ut  discas,  quoniam  valde  pauperem  et  cru- 
cifixum  hujusmodi  oportet  facere  multam 
procurationem  :  multa  enim  ad  nostram 
dispensans  doctrinam  agebat.  »  Haec  Chry- 
sostomus.  Habuit  ergo  loculos  pro  ahis; 
et  hoc  dupliciter  :  1.  pro  aUis  perfectis 
Ecclesiae,  scilicet  praelatis ,  ut  doceat  eos 
pro  necessitatibus  pauperum  relevandis  ha- 

al.  xxxiii,  m.  5.  —  7  II  Cor.,  xi,  8.  —  «  I  Thess.,  ii, 
9.  —  9  Joan.,  XII,  6.  —  "•  Matth.,  x,  25.  —  "  Ibid., 
Yi,  31.  —  i^  Aug.,  de  Serm.  Dom.  in  Monte,  lib.  II, 
n.  54.  —  13  Chrysost.,  in  Joan..^  hom.  Lxxii,  al.  Lxxi, 
n.  2. 


IN  REGULAM  FRATKUM  MINORUM.  577 

bere  loculos.  Unde  Augustinus  •  :  « ITabebat     infirmo.  »   Ilaec  Augustinus.  Quod  autem 
Dominus  loculos,  et  a  fidelibus  oblata  con-     dicit,  quod  praevidit  Paulum  non  ista  quse- 


servans,  ct  suoruin  necessitatibus,  et  aliis 
indigentibus  tribuebat.  Tunc  primum  ec- 
clesiasticae  pecuuiai  forma  est  instituta.  » 
Haec  Augustinus.  In  suos  autem  usus  nun- 
quam  expresfce  legitur  Dominum  loculorum 
pecunias  convertisse ;  imo  magis  prsetendi- 
tur  contrarium  supcr  illud  Matthsei  ^  :  Solve 
didrachma,  ubi  legitur  Dominum  solvisse 
didrachma  miraculose,  de  pecunia  miracu- 
lose  in  ore  piscis  reperta.  « Ibi  enim,  »  dicit 
Hieronymus  in  Glossa  %  «  Dominus  tantae 
fuit  paupertatis,,  ut  unde  daret  tributa  non 
haberet.  Judas  quidem  loculos  in  communi 
habebat ;  sed  res  pauperum  in  usus  suos  con- 
vertere  nefas  duxit,  idipsum  dans  exemplum 
nobis.»  Hsec  Hieronymus.  2.  Item  habuitlo- 
culos  pro  ahis  inflrmis,  et  imperfectis,  qui 
habent  loculos  pro  seipsis,  qui  etsi  sint  per- 
fecti  respectu  habentium  propria,  vel  multa, 
et  magna,  cum  ipsi  habeant  pauca,  sunt  ta- 
men  iraperfecti  in  hoc,  respectu  illorum, 
qui  nihil  habent  penitus  in  hoc  mundo  : 
quia  nihil  habentes  penitus  sunt  in  summo 


siturum,  intelhgendum  est  ahquando,  et 
non  semper;  aliquando  enim  accepit,  et  aU- 
quando  nou,  ut  supra  patet.  Qui  igitur  tan- 
tum  pro  aliis  habent  loculos,  ad  hoc  aucto- 
ritate  Ecclesia?  compulsi,  etsi,  quantum  in 
se  est,  optent  pro  se  carere  locuUs,  ad  se  au- 
tem  servantes  districtionem  paupertatis,  ut 
patitur  infirmitas,  dum  sint  in  aUos  affluen- 
tes;  sic  nonhabentur  loculi  in  doctrin£E  prae- 
judicium,  vel  impedimentum,  sed  eos  ha- 
bent  sine  omni  imperfectione,  quia  conve- 
niunt  cum  Christo  in  habendo,  et  in  habendi 
ratione.  Qui  autem  habent  loculos  pro  sei- 
psis,  habent  eos  ut  infirmi ,  convenientes 
cum  Christo  in  habendo,  sed  non  in  habendi 
modo  :  quia  ipse  non  habuit  loculos  pro 
seipso,  ut  visum  est ;  sed  cum  hac  infirmi- 
tate  tanto  ad  perfectionem  appropinquant, 
quanto  paucioribus  suntcontenti.  Ecce  quod 
Christus  legem  datam  Apostolis  de  loculis 
non  habendis  ipse  complevit  circumeundo 
per  castra,  in  quibus  non  habuit  ubi  caput 
sanctissimum  reclinaret.  Et  licet  quodam- 
gradu  in  hac  parte,  ut  est  possibile  statui  hu-     modo  infirmum  videatur,  secundum  genus 


mano,  amundi  periculiset  illecebrisabsoluti. 
Unde  Hugo  dicit  * :  «  Habebat  Jesus  loculos, 
conformans  se  imperfectis.  Christus  in  nu- 
mero  imperfectorum  inveniri  voluit,  ne  prce- 
sumerent  non  accipientes,  et  confunderen- 
tur  accipientes.  Et  super  illud  Psalmistae  ^ : 
Producens  fosnum  jumentis,  dicit  Augusti- 
nus ' :  «  Habuit  Dominus  loculos,  et  dictum 
est  de  quibusdam  foeminis  religiosis,  quod 
ministrabant  eidem  de  substantia  sua.  Futu- 
rus  erat  Paulus  nihil  tale  aliquando  requi- 
rens  :  sed  quia  multi  infirmi  ista  quaesituri 
erant,  magis  infirmorum  personam  susce- 
pit  Dominus.  Ergo  subUmius  Paulus  ?  Ne- 
quaquam,  imo  sublimius  Christus,  quia 
misericordius.  Cum  enim  videret  Paulum 
ista  non  quaesiturum,  providit  (a),  ne  dam- 
naret  quaesiturum,  et  praebuit  exemplum 

'  Aug.,  in  Joan.,  tract.  Lxii,  u.  o.  —  ^  Matth.,  .xvii, 
23-26.  —  »  Gloss,,  ex  Hierou.  —  *  tiug.  de  S.  Vict., 

TOM.  XIV. 


suum  respectu  perfectionis  PauU,  necessaria 
recipere  illo  modo,  quo  Deus  recepit  a  mu- 
lieribus  secum  itinerantibus,  et  comedendo 
in  mensis  aUenis;  est  tamen  longe  subUmius, 
sic  de  mensis  alienis  vivere ,  quod  nihil  ex 
eis  possessorie  habeatur,  quam  depositumre- 
cipere,  et  pecuniam  cum  refertis  promptua- 
riis  possidere.  Propter  quod  Dominus,  sin- 
gularis  perfectionis  modum  iUum  in  exem- 
plum  commendans,  ApostoUs  habere  locu- 
los  interdixit  ;  ipse  modum  ipsum  majori 
parte,  ut  ostensum  est ,  custodivit.  Unde 
nunquam  in  textu  evangelico  mentio  fit  de 
loculis,  nisi  sexta  die  ante  articulum  passio- 
nis,  ubi  de  Juda  dicitur,  quod  fur  erat,  etlo- 
culoshabens.»  Etinfra  :  «  Quidamputabant, 
quod  loculos  habebat  Judas,  quod  dixis- 


in  Psal.  xci,  c.  LXiv.  —  ^  Psal.  ciii,  14.  • 
Enarr.  in  Psal.  ciii,  conc.  iii,  n.  11. 

(a)  Itu  apud  Aug.  Ccet.  edit.  prsBvidit. 


8  AugusU, 


37 


578 


EXPOSITJO 
Eme  qucG  nobis  necessaria     culis,  quasi  nec  seraper  habitos  lenebat  pos- 


setei  Jesus  * 
sunt  (a).  Circa  illud  etiam  tempus,  imo  ipsa 
vespciaqua  voluitcomprehendi,  dispensavit 
cum  Apostohs,  ut  possent  habere  loculossin- 
guli  durante  rabiepersecutionis  mortuo  Sal- 
vatore.  Unde  ait  Salvator  ^ :  Quando  misi  vos 
sine  sacculo,  etc.;,  numquid  aliquid  defuit 
vobis?  etc.  Sednunc  quihabetsacculum,  etc. 
Ibi  Glossa  Bedse  dicit :  «  Non  eadem  vivendi 


sessorie  reconditos,  ut  qui  habent  pro  seipsis, 
et  uon  gratia  dispensationis  loculos,  sciant  se 
in  hac  parte  perfectionis  apicem  non  tenere. 
Et  cum  dicitur  :  Sufficit  discipulo,  res- 
pondendum  est,  quod  Magister  unus  diver- 
sos  docet  discipulos,  singulis  in  suis  gradi- 
bus  condescendens,  sicut  Apostolus  inter 
periectos  loquebatur  sapientiam ,  lac  dans 


regula  persecutionis,  qua  pacis  tempore,  di-  parvuhs  ad  escam.  Non  debet  discipulo  suf- 
scipulos  informat.  Missis  enim  discipulis  ad  ficere  lactis  capaci  in  lacte  semper  sistere, 
prffidicandum,  praecepit  eis  ne  quid  tollerent     etiam  si  lac  bibat  Magister  ei  condescendens ; 


in  via,  ordinans,  ut  qui  Evangelium  prcedi- 
cat,  de  Evangelio  vivat.  Inslante  autem 
mortis  articulo,  et  tota  illa  gente  pastorem 
simul  et  gregem  persequente,  congruam 
temporum  regulam  decrevit,  permittens,  ut 
tollant  victui  necessaria,  donec  sopita  perse- 
cutorum  insania,  tempus  evangelizandi  re- 
deat.  »  Hcbc  Glossa.  Igitur  Apostoh  missi  ad 
praidicandum  loculis  caruerunt ;  tempore 
vero  persecutionis  et  passionis,  dispensative 
loculos  pro  seipsis  habuerunt.  »  Tertio  bona 
multitudinis  ad  tempus  dispensaverunt,  et 


sed  magis  ad  hoc.tendere,  ut  solidi  cibi  sit 
capax.  Ita,  in  proposito,  non  debet  disci- 
pulo  sufficere,  ut  sit  sicut  Magister  ejus  in- 
flrmis  condescendens,  nisi,  ut  est  possibile, 
gradatim  in  artis  apices  se  extendat.  Unde 
illud  verbum  :  Sufficit  discipulo,  pro  sola- 
tio  tribulationis  dictum  est  specialiter,  ut 
scilicet  exemplo  Magistri  in  tribulationum 
sufferentia  viriliter  perseveret. 

Ad  secundum  dicendum,  quod  illa  Mani- 
chseorum  calumnia  processit  ex  insipientia 
manifesta.  Preedicta  enim  paupertatis  dis- 


illam  dispensationem  lanquam  impeditivam  trictio  non  fuit  imposita  Apostolis,  ut  prae- 

verbi  Dei  dimittentes,  ad  primariam  reversi  latis,  cum  nondum  illo  tempore  praelati  es- 

nuditatem  locuUs  carucrunt,  ut  supra  visum  sent,  nec  etiam  sacerdotes,  sed  tantum  au- 

est.  Prseterea  licet  Domino  volenti  portati  thentici  prsedicatores  missi  toti  mundo  in 

faerint  loculi  a  Juda  proditore,  non  tamen  sanctitatis  exemplum,  ut  superius  est  osten- 

videtur  in  eis  aliquidjuris  possessorii  ven-  sum.  Unde  illa  paupertatis  districtio  nullos 

dicasse.  Unde  ipse  Dominus  dicit  in  Joanne  ^ :  hgat  alios,  nisi  illos,  qui  ad  hoc  sponte  se 

Venit  princeps  mundi  hujus ,  etc.  Glossa  :  obiigant  propter  Christum.  Non  solum  ergo 

«Noluit  Dominus  haberequodperderet;  ve-  post  Silvestri  tempora,  imo  statim  in  Ec- 

nit  pauper,  ne  habere  diabolus  quod  aufer-  clesiai  principio,  ipsi  discipuh  Christi  insti- 

ret.  »  Respondeo  ergo  breviteradobjectum  tuerunt  prselatos  in  suarum  curarum  custo- 

de  locuhs,  quod  Christus  aliquando  habuit  diis  residentes,  quibus  nunquam  fuit  inter- 

loculos  pro  aliis,  ut  ad  hoc  iuformaret  Eccle-  dictum  haberebona  Ecclesiae  sibi  necessaria, 

sise  prselatos.  Item  habuit  loculos  pro  infir-  in  se  et  suis  subditis  pauperibus  eroganda. 


mis  consolandis,  qui  habent  loculos  pro  sei- 
psis.  Sicineoruni  solatiumfugit,  cum  qusere- 
retur  lapidandus,  ne  desperent  si  ahquando 
fugiant  persequentes.  Sic  in  exemplum  for- 
tium  se  sponte  obtulit  in  passione,  et  pro 
ipsis  in  paupertate  informandis ,  caruit  lo- 


Succeduut  ergo  Episcopi  Apostolis,  in  cul- 
mine  auctoritatis  Ecclesise,  in  obligatione  et 
debito  virtutisi,  et  sanctitatis,  sed  non  in 
forma  illius  districtse  disciplinse,  et  pauper- 
tatis  debito  supradicto.  Hoc  reperies  no- 
tum  [d)  in  Decretis,  12,  quaest.  i,  Videntes  ^ 


1  Joun,,  xiii,  29,  —  -  Luc,  xxil,  35.  —  3  Joan.,  .\jv, 
30.  —  *  Decret.  part.  II,  caus.  xii,  c.  16. 


(a)  Vulg.  ea  quee  opus  suni  nobis.  —  (b)  Forte  leg. 
totum. 


IN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM 

et  apud  Bernardum,  secundo  de  Considera- 
tionej  :  «  Ncc  est  locus  otio,  ubi  sedula  ur- 
get  soUicitudo  omnium  Ecclesiarum.  Nam 
quid  tibi  dimisit  S.  Petrus  ?  Quod  haheo,  in- 
quit*,  tibi  do.  Quid  est  illud?  Unum  scio  : 
neque  aurum,  neque  argentum,  cum  ipse 


579 


nmm,  praecedentibus  non  repugnat.  Sed  is- 
tum  regulae  articulum  fratres  praevaricari 
videntur,  dum  recipiunt  alii  pauperes  sibi 
pecunias  erogatas.  Si  enim  ille  facit  cujus 
auctoritate  fit,  ipsorum  autem  auctoritate 
pro  libitu  eorum  suis  famiiiaribus  pecuniae 


^ica.[  :  Argentumet  aurum,  eic.  EsiouinWa.     pluries  commendantur ,   aliquotiens  extra 


quacumque  ratione  hoc  tibi  vendices,  sed 
non  apostolico  jure;  nec  tibi  dare,  quod  non 
habuit,  potuit.  »  Haec  Bernardus. 

Ad  tertium  dicendum,  quod  praelati  ad  il- 
lam  vitam  non  tenentur,  qnia  indifferenter 
omnibus  proponituream  volentibus  imitari. 
Unde  Hieronymus'  :  «  Vis  perfecta  esse,  et 
in  primo  stare  fastigio  dignitatis,  fac  quod 


domini  potestatem,  ergo  ipsi  pecuniam  re- 
cipiunt,  ut  videtur.  Ad  hoc  patet  respousio, 
quoniara  dare,  et  recipere,  opponuntur  rela- 
tive.  Igitur  de  necessitate,  sicut  dare  se  ha- 
bet  ad  dominii  translationem,  et  privationem 
dantis,  ita  se  habet  recipere  addominii  acqui- 
sitionem.  Sicut  ergo  nullus  dat  aliquid,  nisi 
intendat  se  privari  dominio  ejus  quod  dat, 


fecerunt  Apostoli.  Yende  omnia  quae  ha-     et  ipsum  transferre  in  alium,  sic  nec  recipit 


bes,  »  etc. 

Ad  quartum  dicendum ,  quod  ista  aposto- 
lica  perfectio  non  est  solum  in  itinere,  sed 
domi  etiam  observanda,  ut  nullum  deposi- 
tum  pecuniae  habeatur  ab  his  qui  perfactio- 
nis  regulam  imitantur.  Unde  Chrysostomus, 
super  Matthceo,  homilia  xxxni,  in  fine  expo- 
sitionis  litteralis,  de  non  possidendo,  aut 
portando  aurum ,  vel  argentum,  dicit  sic  * : 
«  Si  in  aliena  patria  existentes,  ad  ignotos 
abeuntes,  nihil  amplius  oportet  petere  quo- 
tidiano  cibo^  multo  magis  domi  manentes.» 
Item  super  illud  ^ :  Nunc  qui  hahet  saccu- 
lum^  dicit  Glossa :  «  In  hoc  nobis  datur 
exemplum,  ut  non  uunquam,  causa  instante, 
quaedam  de   nostri   propositi  rigore    sine 


proprie  aliquid  secundum  quod  receptio  op- 
ponitur  donationi,  nisi  quod  intendit  sibi  rei 
dorainium  acquirere.  Versus : 

Non  tibi  dat  quisquam,  nisi  quo  vult  expropriari, 
Nec  tu  quid  recipis ,  nisi  velis  ei  dominari. 
Namque  recepta,  data,  sibi  sunt  adversa  relata. 
Dans  sua  privatur,  recipit  qui  post  dominatur. 

Argumentum  autem  factum  ex  falsa  sup- 
positione  procedit,  quia  non  fratrum,  sed 
mittentium  auctoritate  pecunia  custoditur. 
Unde  dominium  apud  mittentes  semper  ibi 
remanet,  donec  sit  pro  fratrum  necessitati- 
bus  commutata;  quod  probatur,  quia  dicit 
lex ,  fT.  De  acquirendo  rerum  dominio  : 
«  Idem  in  bonis  nostris  habere  intelligimur, 
quoties  possidentes  exceptionem  (a),  aut 


culpapossimus  intermittere.  Verbi  gratia  :  Si     amittentes,  ad  recuperandum  eam,  actionem 


per  inhospitales  regiones  iter  agimus,  plura 
viatici  causa  licet  portari,  quam  domi  habea- 
mus. »  Etexpresse  in  Evangelio  aperte  prohi- 
bet  Apostolis  possidere  pecuniam  et  portare, 
ut  patet  ex  Hieronymo  super  Matthceum  ibi- 
dem,  et  Rabano  :  <(  Haec  fuit  paupertas  apos- 
tolica  ante  passionem^  et  post  ad  tempus,  ta- 
men  medio  tempore  paululum  dispensatione 
Domini  interrupta.  »  Nec  tamen  omnes,  ut 
dictum  est,  ad  hoc  tenentur.  Et  illud  verbum 
Augustini,  loquentis  de  communi  statu  om- 

'  Bern.,  de  Consider.,  lib.  li,  c.  vi,  n.  10.  —  ^Aci.. 
m,  6.  —  *  Hieron.,  ad  Hedib.,  epist.  cl,  q.   I ,  col. 


habeiiius.  »  Cum  ergo  ille,  qui  misit  pecu- 
niam,  si  vivit,  possit  eam  repetere  sicut 
suam,  nunquam  a  dominio  suo  recessit,  nec 
in  jus  transiit  alienum.  Forte  dices,  quod 
mittens  pecuniam,  intendat  se  privari  illius 
dominio.  Fateor,  quod  verum  est ;  sed  modo 
licitO;,  et  fratribushonesto.  Cum  enim  inten- 
dat  fratres  habere  apud  Deum  intercessores, 
non  intendit  eos  ob  usum  pecuniae  suae  coii- 
stituere  praevaricatores.  Manet  ergo  semper 

m.  224.  —  »  Chrysosl.,  in  Matth.,  hom.  xxxii,  al. 
xxxiii,  n.  5.  —  8  Luc,  xxir,  36. 

(a)  Cckt.  edit.  ereptiouem. 


r)80 


EXPOSITIO 


pecunia  in  bonis  ejus,  donec  sit  pro  fratrum  sitatibus  dispensandam,  possent  fratres  or- 

necessitatibus  commutata.  Amplius,  pona-  dinariis  denuntiare  injuriam   defuncli,   et 

mus,  quod  intendat  se  privari  doniinio  pe-  suam,  sine  perfectionis  suae  aliquo  detri- 

cuniffi,  statim  ut  est  alienis  fratribus  famu-  mento,  nec  tamen  judicialiter  repetere  sicut 

lari  commendata  :  dico,  quod  adhiic  a  fra-  suam,  quamvis  sil  eis  debita  qusecumque 

tribus  non  recipitur_,  cum  non  intendant,  portio  testamenti.  Quod  si  quaeras  cujus  sit 

quod  aliqua  pro  eis  recipiatur  pecunia  sicut  pecunia  legata  ?  dico  quod  manet  in  bonis 

sua,  uec  omnino  consentiant,  quod  eis  pos-  defuncli  erogandis,  non  hseredibus  reser- 

sessio  acquiratur;  sine  consensu  autem  non  vandis.  Unde  si  fratres  eam  omnino  res- 

acquiritur  possessio.  Unde  dicit  lex,  ff.  de  puant,  debet  ahis  pauperibus  erogari.  Fra- 

acquirenda  rerum  proprietate\  quod,  « in  tres  igitur  nuho  modo,  nec  in  pecoribus, 

amittenda  possessione,  afiectio  ejus  (a)  qui  nec  in  quibuscumque  ahis,  recipiant  pecu- 

possidet,  est  intuenda.  Itaque  si  in  fundo  niam,  nec  mutuo,  nec  dono,  nec  legato,  nec 

sis  [b),  et  tamen  nolueris  eum  possidere,  pro-  per  se,  nec  per  interpositam  personam,  quia 

tinus  amittes  (c)  possessionem.  »  Nec  etiam  uec  dominium,  nec  possessionem  sibi  inten- 

sine  voluntate  donatoris  transfertur  domi-  dunt  acquirere,  commune,  vel  propriuni, 

nJum,  ut  patet  ft.  De  acquirenda  rerum  pro-  uUo  modo.  Nomen  enim  pecunise^ossessio- 

prietate  et  dominio  ^  Unde  cum  dator  pe-  nera  souat,  propter  quod  etiam  Jovi  nomen 

cuniae  intendat  eam  dare,  tamen  ut  possit  pecuniae  impositum  est,  cujus,  secundum 

in  fratrum  usum  converti,  nunquam  vult  in  fabulas,  omnia  sunt,  ut  docet  Augustinus '. 

eos  dominium  transferri,  sed  tantum  pro  Unde  cum  sint  divitise  coelestes,,  et  terrenae, 

ipsorumnecessitatibuscommutari.Ponamus  pecunige  uomen  tantummodo  terram  sonat, 

quod  pecunia  tradatur  per  manus  diversas  sicut  docet  Augustiuus  ibidem,  et  quod  no- 

usque  ad  centesimam  personam  datori  pe-  mine  pecuniae  vihssime  et  contumehosissime 


nitus  ignotam  :  dico,  quod  adhuc  manet  in 
bonis  ejus ;  eo  enim  modo  quo  tenuit  eam 
auctoritate  sua  primus,  tenet  secundus,  ter- 
tiuS;,  et  miUesimus,  quia  dicit  lex,  ff.  De 
acquirendo  rerum  dominio,  quod  traditio 


Deus  nuncupatur,  cum  tamen  idem  dives 
dicatur.  Recipere  igitur  pecuniam,  est  reci- 
pere  possessionem.  Haec  est  igitur  summa 
praedictorum,  scihcet  quod  fratres  non  reci- 
piant  per  se,  vel  per  interpositam  personam 


nihil  amphus  transferre  debet,  vel  potest,  ad  pecuniam.  Patet  tam  a  parte  pecuniam  mit- 

eum  qui  accipit,  quam  apud  eum  qui  tradi-  tentium,  vel  dominorum,  quam  a  parte  ip- 

dit.  Unde  semper  potestrepetere  hujusmodi,  sam  recipientium  vel    nuntiorum,   quam 

sicut  suam,  qui  ipsam  pro  fratrum  necessi-  etiam  a  parte  fratrum  ipsorum  :  quoniam 

tatibus  comraendat :  potest  enim  mutare  vo-  rnittentes  non  intendunt  fratres  facere  prae- 

luntatera  suam,  et  pro  tanto  repetere.  Aliter  varicatores,  quos  volunt  habere  pro  se  in- 


est  in  ultimis  voluntatibus  defunctorum, 
quia  voluntas  eorum  est  immobilis,  et  ideo, 
si  contingat  executores  repetere  pecuniam 
mahtiose,  pro  fratrum  necessitatibus  com- 
mendatam,  non  est  restituenda,  cum  sint 
contrarii  ipsius  testatoris  ultimae  voluntati. 
Quod  si  ipsi  malitiose  pecuniam  detineant, 
contra  formam  testamenti,  nec  eam  velint 
commendare  alicui  fideli  pro  fratrum  neces- 


tercessores;  receptores  etiam  pecuniae  cus- 
todiunt  (d)  eam^  non  auctoritate  fratrum,  sed 
mittentium,  licet  custodiant  eam  ad  volun- 
tatem  eoriim ;  Fratres  etiam  non  intendunt 
in  pecunia  sic  missa,  vel  custodita,  jus  pos- 
sessionis,  vel  dominii,  sibi  aliqualiter  ven- 
dicare. 

Sed  pro  secunda  parte  hujus  rubricae  sub- 
dit :  Tamen  pro  necessitatibus  infirmorum, 


1  Digest.,  lib.  XLI,  tit.  4.-2  ibid.,  tit.  i,  c.  LittercE  [n)  Ccpt.  edit.  Affectio,  ei.  —  (b)  Item  sit.  —  (c)  Item 

quoque.  —  3  Aug.,  de  Civit.  Dei,  lib.  VII,  c.  xii.  amilteus.  —  {d)  Item  custodiant. 


fN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM. 


581 


nc  maneant  desolati,  et  aliis  fratribus  in- 
duendis,  in  quibus  alise  necessitates  majo- 
res  intelliguTit :  Ministri,  quorum  est  mini- 
strare,  et  non  rainistrari,  exemplo  Christi ; 
Et  Custodes,  quorum  est  curam  gerere  infir- 
morum.  Nam  Samaritanus  custos  interpre- 
tatur^  qui  curam  habuit*,  etc.  Nomina  au- 
tem  Custodum  et  Ministrorum_,  etsi  diversis 
appropriantur,  tamen  circa  easdem  perso- 
nas  dicunt  modum  officii  in  hoc  ordine  Prae- 
latorum.  Ministerium  dicithumilitatem,cus- 


pribus  et  spinis  pene  in  universa  terra  exis- 
tentibus,  terror  (b)  spinarum  ac  veprium  ve- 
niat  in  horto  suo,  quia  *  de  spinis  uvae  mi- 
nime  colliguntur. 

CAPUT  V. 

De  modo  laborandi. 

Fratres  illi,  quibus  gratiam  dedit  Domi- 
nus  laborandi,  laborent  fideUter  et  devote, 
ita  quod  excluso  otio  animae  inimico,  sanctae 

todia  autem  vigilantiam  insinuat  pastora-     orationis  et  devotionis  spiritum  non  extin- 

lem,  ne  propter  humihtatem  sic  dimittatur     guant,  cui  debent  caetera  temporaUa  deser- 

auctoritas,  et  evigilantiam  (a)  ne  pericUtetur     vire.  De  mercede  vero  laboris  pro  (c)  se  et 

ordinis  discipUna.  Unde  Isaias* :  Super  cus-     suis  fratribus  corporis  necessaria  recipiant, 

todiam  meam  ego  sum,  stans  totis  noctibus.     praeter  denarios,  vel  pecuniam,  et  hoc  hu- 

Propter  quod  ipse  generaUs  Minister  custos     niiUter,  sicut  decet  servos  Dei,  et  pauperta- 

inferius  in  regula  appellatur.  Hic  autem  no-     tis  sanctissimae  sectatores. 

mine  Custodum  etiam  Guardiani  inteUigun- 

tur,  qui  habent  immediate  custodire,  et  in- 

tendere  pastorali  curae.  Istis  ergo  cura  et 

soUicitudo  tantum  imponitur  ;  et  hoc  prop- 

ter  duo,  sciUcet  ut  nuUus  sine  ipsis  sit  solU- 

citus,  et  quia  dispensatio  est  necessaria,  se- 

cundum  varios  status,  de  qua  addit :  Secun- 

dum  loca,  et  tempora,  et  frigidas  regiones. 

Juxta  has  igitur  necessitates,  necesse  est  dis- 

pensative  temperare  rigorem ;  et  tempera- 

mentum  a  soUs  Ministris  et  Custodibus,  in 

quibus  Guardiani  inteUiguntur,  debere  fieri 

hic  docetur.  Eo  semper  salvo^  ut^  sicut  dic- 


EXPOSITIO. 

Fratres  illi,  quibus  dedit  Dominus  gra- 
tiam  laborandi.  Post  exclusum  pericuhim 
Judae,  hic  exchidit  periculum  ReUgionis,  ne 
Sponsa  Christi  panem  comedat  otiosa.  Primo 
informat  laborabiles  ad  laborem;  secundo 
subdit  laborandi  triplicem  rationem,  ibi  : 
Ita  quod  excluso  otio.  Pro  primo  dicit :  Fra- 
tres  illi,  quibus  Dominus,  non  dicit  omnes, 
sed :  illi,  quibus  dedit  Dominus  gratiam  la- 
borandi,  (in  hacgratia  inteUigo  vires  corpo- 
ris,  et  habitum  artis  acquisitum,  ac  habili- 


tum  est,  denarios  vel  pecuniainy  eic.  Roc  id-     tatera  etiam  artem   acquirendi) ,  laborent 


circo  replicat,  ne  propter  illius  necessitatis 
periculum  sustineat  labefieri  ordinis  purita- 
tem,  sciens  per  talium  receptionem,  sub 
falsopraetextu  necessitatis,  plures  in  clero  et 
claustro,  et  Deo  et  hominibus  viluisse,  eo 
quod  radix  iniquitatis  Antiochus,  qui  inter- 
pretatur,  silentium  paupertatis,  templum 
Dei  legitur  in  Machabaeorum  historia^profa- 
nasse,  et  contenebrescente  studio  sapientiae 
quasi  sole,  luna  scientiae  et  studii  in  sangui- 
nem  est  commutata.  Haec  est  radix  sapien- 
tiae  B.  Francisco  divinitus  inspirata,  ne,  ve- 

1  Luc,  X,  34.  —  =  Isa.,  xxi,  8.  —  s  |  Mach.,  n,  8. 
—  *  Matth.,  VII,  16. 


fideliter,  respectu  sui,  et  proximi,  et  devote^ 
respectu  Dei,  ut  scUicet  labor  ipse  in  glo- 
riam  Dei  dirigatur.  De  cujusmodi  autem  la- 
boris  genere  loquatur,  patet  ex  rationibus 
laboris,  quae  sunt  tres,  scilicet  exclusio  otio- 
sitatis,  inflammatiodevotionis,  adeptioetiam 
sustentationis  necessariae  corporaUs.  Voluit 
ergo  S.  Franciscus  summe  fratribus  imponi 
exercitium ,  quod  perfectissime  excludit 
otium,  quod  sumrae  nutrit  devotionis  affec- 
tum,  quod  laudabiliori  modo  corpori  nece- 
cessaria  subministrat :  labor  autem  corpora- 

(a)  Forie  del.  ovigilanliam.  —  [b)  Forte  leg.  horror. 
—  (c)  Ccct.  edit.  per. 


582 


EXPOSITIO 


lis,  etsi  exclndat  otium  a  corpore,  tamen 
pro  tanto  ad  raodicum  ulilis  est,  quia  a  corde 
sordes,  et  otium  non  excludit,  sicut  patetin 
meciianicis,  qui  iuter  labores  corporales  so- 
lent  turpissimossermones  eructare.  Studium 
vero  sapientia?  ipsum  cor  occupat.  Unde  in 
Proverbiis  dicitur  * :  Prcshe  mihi,  fdi  mi,  cor 
tuum.  Et  Sapientia-:  Lahoreshujus  magnas 
hahentvirtutes.  Ideo  dicit:  Itaquodexduso 
otio  animce  inimico.  In  Ecclesiastico  dici- 
tur  ^  :  Multam  malitiam  docuit  otiositas. 
Hieronvmus,  ad  Eustochium  * :  «  Teneas  fir- 


pecuniam^  ne  aliquo  modo  transeant  in  jus 
ordinis ;  quod  nomen  tertio  inhibet,  propter 
triplex  genus  pecuuiae,  scilicet  mineralium, 
terrae  nascentium,  et  pecorum  etiam,  a  qui- 
bus  pecunia  est  appellata.  Unile  ipse  Domi- 
nus,  universae  perfectionis  exemplar,  nun- 
quam  legitur  aliquo  laboris  genere  labo- 
rasse,  sciens,  quod  licet  Paulus,  qui  habuit 
spiritum  in  plenitudine,  et  sapientiam  sine 
studii  labore,  stipendiarie  laboraverit,  non 
potest  tamen  hoc  communiter  fieri  ab  his, 
qui  circa  procurandam  saluteai  hominum 


A  pecade 
pecania 
appel- 

lata   est. 


missime,  quod  omnis  concupiscentise,  et  im-  sunt  solliciti  vita  et  verbo,  sine  hujus  solU- 

munditiae,  et  peccati  mater  est  otiositas.  »  citudinisdetrimento.  Praeterealabor  sapien- 

Item  labor  ipse  sapientiae  excitat  summae  tiae  simpliciter  est  melior  corporeo  labore, 

devotionis  affectum .  Unde  Sapiens  ^ :  Immor-  quamvis  in  casu  possit  labor  stipendiarius 

talitas   est   in  cognatione  sapientice  (a) ,  essenecessariuspraedicanti.  Dominusigitur, 

et  amicitia  illius  delectatio  bona;  et  in  ope-  quod  simpUciter  est  praedicanti  melius  eli- 

nbus  manuum  illius  honestas  sine  defec-  gens,  non  laboravit  stipendiarie,  ne  Docto- 


tione.  Ideo  addit :  Sanctce  orationis  et  devo- 
lionis  spiritum  non  extinguant.  Modus  au- 
tem  laudabilissimus  corpori  necessaria  ac- 
quirendi  estetinpraedicationibus,  etdoctrinae 
laboribus  exerceri.  Labor  enim  mechaaicus 
condigne  circa  pretia  compensatur;  non  est 
autem  digna  compensatio  receptio  corpora- 
lium  spiritualiaseminanti.  Uude  Paulus® :  Si 
vobis  spiritualia  seminamus,  non  est  ma- 
gnum  si  carnalia  vestra  metamus.  Ideo  ad- 
dit :  De  mercedeverolaboris,  corporis  neces- 
saria  recipiant.  LHgnus  enim  "^  est  operarius 
mercede  sua.  Hcc  ApostoUs,  existentibus 
praedicatoribus,  dictum  est,  quiaPraelati  non- 
dum  iUo  tempore  erant,  utsupra  patuit.  Et, 
ut  dicit  Augustinus,  libro  de  Monachorum 
opere^,  quatuor generibus  hominum  licetde 
EvangeUo  vivere,  scUicet :  ministris  aUaris, 
qui  sacrificium  offerunt  pro  populo,  eidem 
divina  cantica  decantando ;  item  dispensato- 
ribus  sacramentorum,  et  evangeUstis,  ac  il- 
lis,  qui  ante  conversionem  suam  habebant 
sufficieuter  unde  viverepoterant,  quodpau- 
peribus  erogaverunt.  Prceter  denarios,  vel 

*  Prov.,  xxin,  26.  —  2  Sap.^  vili,  7.—  ^  Eccli., 

XXXIII,  29.  —  *  HieroD.  —  5  Sap.,  viii,  17.—  ^  l  Cor., 

IX,  H.  —  '  Luc,  X,  7.  —  *  August  j  de  Opere  Monach., 

,  Vii  et  seq.  —  »  Gcn.,  iii,  19.  —  ■<>  11  T/tess.,  iit,  11-12. 


res  non  laborantes  arguerentur,  vel  labore 
taU  impedirentur,  unde  nec  Paulus  ubique, 
sed  alicubi  laboravit.  Quia  igitur  quidam 
fratrum  gratiam  habent  laborandi  spiritua- 
liter,  quidam  vero  corporaliter  tantum^  om- 
nibus  dans  regulam  geueralem,  utunusquis- 
que  gralia  sibi  data  utatur,  dicit :  Fratres 
illi,  quibus  Bominus  dedit  gratiam.  Sed  ne 
mercedis  cxactio  turbet  debitores,  aut  extra 
modum  mendicitatis  degeneret,  addit :  EthoG 
humiliter,  sicut  decet  servos  Dei,  et  pauper- 
tatis  sanctissimce  sectatores.  Sciendum , 
quod  omne  genushominum  ad  aliquod  exer- 
"citii  genus  utiUs,  pro  loco  et  tempore,  obli- 
gatur  prseceptorie,  ut  dicitur  in  Genesi  * :  In 
sudore  vultus  tui,  vesceris  pane  tuo.  Unde 
qui  ad  majora  apti  non  sunt,  praecepto  Apos- 
toU  labore  sunt  corporeo  exerceudi.  Dicit 
enim  ipse  *" :  Audivimus  enim  inter  vos 
quosdam  ambulare  inquiete,  nihil  operantes, 
sed  curiose  agentes.  His  autem  qui  e^usmodi 
sunt,  denuntiamus,  etc.  Impiura  est  autem 
illud,  quod  otiosis  et  curiosis  dicitur,  velle 
ad  alios  extendere,  qui  sublimioribus  et  uti- 
lioribus  sunt  intenti. 

[a)  Ccet.  edit.  Immortalitatis  mater  est  in  cogitatione 
sapientia   —  (b)  Vulg.  magnuni  est...,  ? 


CAPUT  VI. 

Quod  fratres  nihil  sibi  approprient ,  et  de  eleemo- 
syna  petenda,  et  de  fratribus  infirmis. 

Fratres  nihil  sibi  approprient,  nec  domum, 
nec  locum  ,  nec  aliquara  rem ;  sed  tanquam 
peregrini  et  advense  in  hoc  saeculo,  in  pau- 
pertate  et  humilitate  Domino  famulantes, 
vadant  pro  eleemosyna  confidenter.  Nec 
oportet  eos  verecundari  :  quia  Dominus  pro 
nobis  se  fecit  pauperem  in  hoc  mundo.  Haec 
esl  illa  celsitudo  altissimse  paupertatis,  quoe 
vos  charissimos  fratres  meos  heeredes  et  re- 
ges  regni  ccelornm  instituit,  pauperes rebus 
fecit ,  virtutibus  sublimavit.  Hsec  sit  portio 
vestra ,  quae  perducit  in  terram  viventium. 
Cui,  dilectissimi  fratres,  totaliter  inhaerentes, 
nihil  aliud  pro  nomine  Domini  nostri  Jesu 
Christi  in  perpetuum  sub  ccelohabere  velitis. 
Et  ubicumque  fuerint  [a)  et  se  invenerint 
fratres,  ostendant  se  domesticos  invicem  in- 
ter  se,  et  secure  manifestet  unus  alteri  ne- 
cessitatem  suam  :  quia  si  mater  nutrit  et  di- 
Ugit  filium  suum  carnalem,  quanto  diligen- 
tius  debet  quis  diligere  et  nutrire  fratrem 
suum  spiritualem  ?  Et  si  quis  eorum  in  in- 
firmitatem  ceciderit,  alii  fratres  debent  ei 
servire,  sicut  vellent  sibi  serviri. 

EXPOSITIO. 


IN  REGULAM  FRATRUiM  MINORUM.  583 

cerel  admittere,  utpote  immobilia,  in  gene- 
rali  sermone  excludit  omnia,  dicens  :  Nihil 
sibi  approprient,  supple,  nec  proprietate  per- 
sonali,nec  generali  ipsius  communitatis, 
sicut  dicit  Papa  regulam  declarando.  Unde 
addit :  Nec  domum,  nec  locum,  nec  aliquam 
rem.  Hoc  quidem  recte ,  quia  dicit  Seneca  * : 
«  Tutissime  viveretur  ,  si  toUerentur  duo 
verba,  bieum,  et  tuum.  »  Planum  est  his  tem- 
poribus  summum  facere  tumultum  in  Eccle- 
sia,  nostrum ,  et  vestrum.  Sed  tanquam  pe- 
regrini  et  advence  in  hoc  sceculo,  in  pauper- 
tate  et  humilitate  Domino  famulantes.  In- 
tentio  plane  est  S.  Francisci,  ut  fratres,  si- 
cut  servi,  utantur  rebus  in  aliena  positis 
potestate. 

Sed  quidam  adversarii  S.  Francisci,  et  ve- 
ritatis,  aliquando  contra  hoc  objecerunt, 
quia  dicit  Canon,  xii ,  q.  i,  c.  Expedit^ : 
a  Expedit  facultates  Ecciesiae  possideri,  et 
proprias  perfectionis  amore  contemni.  »  Et 
consequenter  eodem  capite  ponitur  exem- 
plum  de  S.  Paulino,  qui,  omnibus  suis  pro- 
priis  dislractis ,  factus  est  postea  ecclesiae 
episcopus ,  cujus  facultates  fidelissime  dis- 
pensavit,  subdit :  «  Quo  facto  satis  ostendi- 
tur,  et  propria  debere  propter  perfectionem 
contemui,  et  tamen,  sine  impedimento  per- 
fectionis,  posse  Ecclesiae  facultates  dispensari, 
quae  sunt  profecto  communia  possidere.  » 
Haec  Prosper.  Ergo  carere  bonis  communi- 


Fratres  nihil  sibi  approprient.  Hic  tertio     bus  appropriatis  nihil  addit  perfectioni. 


excludit  tertium  periculum ,  quod  scilicet  de 
appropriatis  propriis  noscitur  processisse. 
Et  haec  pars  habet  quatuor  :  primo  inhibet 
appropriationem ;  secundo  imponit  mendi- 
citatem,  ibi :  Vadant  pro  eleemosyna  •,ieYtio 
excitat  ad  paupertatis  immobilem  amorem, 
ibi :  Hcec  est  illa  celsitudo ;  quarto  informat 
fratres  ad  mutuam  consolationem ,  ibi  :  Et 
ubicumque  fuerint. 

Dicit  ergo  pro  primo  :  Fratres  nihil  sibi 
approprient.  Quia  fratribus  inhibuit  rece- 
ptionem  pecuniae ,  ne  credalur  quod  alia  li- 


'  Senec.  —  '  Decret.,  part.  I,  caus. 
Prospero,  de  Vit.  Contempl. 


XII,  c.  U 


e;-; 


Item  videtur  ista  forma  vivendi  falsum 
imponere  Ecclesiae  Dei.  Clerici  et  religiosi, 
qui  habent  bona  ecclesiarum ,  non  sunt  do- 
mini  eorum,  sed  usum  tantum  habent,  quia 
dicit  lex,  S.  De  rerum  dominio,  quod  «  quae 
divini  sunt  juris,  iu  nullius  bonis  sunt  :Bergo 
clerici  non  habent  dominium,  sed  usum  tan- 
tum. 

Item  res,  quibus  utuntur  fratres,  aut  sunt 
alicujus  domini,  autnon;  si  nuUius,  quare 
tunc  ipsi,  plus  quam  alii ,  occupant?  Si  au- 
tem  (6)  alicujus  hominis  sunt,  utpote  Eccle- 
siae  Romanse,  videtur  ergo  quod  fratres,  qui 

(a)  Ccet.  edit,  suat.  — (6)  Coet,  edit,  prcemitt.  in. 


im 


EXPOSITIO 


contemnunt  propter  servandam  suam  per-  possunt  communia  dispensari,  fateor  verum 

fectionem,  attribuendo  illa  Ecclesiae,  impo-  esse,quia,  utsupratactumest,  non  repugnat 

nunt  ei  imperfectionem ;  quoil  nefas  est  dice-  perfectioiii  quantumcumque  pauperis  eccle- 

re,  cum  ipsa  Ecclesia  toti  orbi  sit  posita  in  siastica  bona,  imperante  Ecclesia ,  suscipere 


speculum  et  exemplum,  ut  patet,  dist.  xix. 

Enimvero  '. 

Item  res,  quibus  utuntur  fratres,  aut  sunt 
proprige,  aut  communes :  si  propriae,  dam- 
nabiliter  habentur  ;  si  communes,  ergo  sunt 
de  numero  illorum ,  de  quibus  dicitur  '^  : 
Et  erant  illis  omnia  communia. 

Item  fratres  utuntur  rebus,  quse  consu- 
muntur  ipsousu:  in  talibus  autem  non  differt 


dispensanda,  si,  quantum  in  se  est,  dispen- 
sator  semper  eis  carere  optet  quoad  se,  ut 
patitur  fragilitas ,  districtionem  minime  re- 
laxando.  Sic  enim  dispensans  loculos  habet 
non  pro  se,  sed  pro  aliis ,  et  in  habendo,  et 
habendi  modo,  conformis  est  Salvatori,  ut 
supra  patuit. 

Ad  secundum  dicendum /quod  licet  illa, 
quibus  utitur  Ecclesia ,  in  nuUius  sint  bonis 


dominium  ab  usu.  Dominium  autem  est  ap-  proprietarie  quoad  personam ,  sunt  tamen 

propriatio  in  summo  :  ergo  talia  sibi  appro-  propria  communitatibus  Ecclesiarum.  Unde 

priant,  ut  cibus,  et  vestes  hujusmodi.  dicitur  in  Actibus  Apostolorum «  :  Nec  quis- 

Ad  primum  dicendum ,  quod  sicut  com-  quam  eorum  ex  his,  quce  possidebat,  aliquid 

munitas  rerum  prius  instituta  est  in  chari-  suum  esse  dicehat :  ergo  possidebant  in  com- 

tatis  incentivum  ,  sic  carentia  omnis  juris  muni,  sed  non  proprietarie ,  et  pro  tanto  di- 

proprii ,  vel  communis ,  Apostolis  imposita,  cuntur  taUa  in  nuUius  bonis  esse,  juxta  quod 

istis  novissimis  temporibus  renovata  est  ad  dicit  lex,  ff.  De  rerum  dominio,  quod  res 

avaritiam  extirpandam  ,   quae  perniciosius  pubUcae  in  nuUius  sunt  bonis ;  ipsius  euim 


hodie  serpit  in  bonis  Ecclesiae,  quorum  abu- 
sus  est  sacrilegium,  quam  in  aUis  quibus- 
cumque.  Cum  ergo  dicit,  quia  expedit,  etc. : 
Fateor,  inquam ,  et  expedit ,  quia  dicitur  in 
Ecclesiastico  ^ :  Non  omnia  omnibus  expe- 
diunt^  et  non  omni  animce  omnes  genus  pla- 
cet.  Unde  et  Apostolus  taUa  sibi  minime  ex- 
pedire  dicit  * :  Omnia  mihi  licent ,  sed  non 
omnia  expediunt.  Cujus  causam  addeus  di- 
cit :  Sed  ego  sub  nullius  redigar  potestate, 
judicis  scUicet,  repetendo  aUquid  tanquam 
meum.  Expedit  ergo  haberi  communia  [a) 
pro  sustentatione  ministrorum  etiam  ege- 
norum.  Expedit  etiam  modus  aUus  his  qui 
nolunt,  propter  possessionum  multiplicatio- 


universitatis  esse  creduntur.  Non  est  tamen 
usquequaque  simile  de  proprietatibus  civi- 
tatum,  et  ecclesiarum. 

Ad  tertium  idem  patet  :  omnia  enim  mo- 
bilia ,  quibus  Ordo  utitur,  sunt  mere  et  im- 
mediate  ipsius  Ecclesise  Romanae.  Sic  ergo 
ea  habere  pro  aUorum  necessitate,  in  eo  qui 
ingreditur  per  ostium  apostolico  more ,  in 
nuUo  perfectioui  repugnat ,  ut  superius  est 
ostensum. 

Ad  quartum  dicendum,  quod  res,  quibus 
fratres  utuntur,  sunt  eis  communes  quan- 
tum  ad  usum,  sed  tamen  non  quantum  ad 
dominium.  De  iUis  sanctis  autem  in  Hie- 
rusalem    constitutis    dicendum   est ,    quod 


nem,  sub  terrenaredigi  potestate,  nilhabere  erant  eis  communia  quantum  ad  possessio- 

in  proprio,  vel  communi.  Unde  Hieronymus  nem.  Alii  vero  plurimi  inter  eos  commuuem 

ait  5  :  c(  ApostoUci  est  fasUgii,  perfectaeque  usum  iUarum  rerum  sine  dominio  habue- 

virtutis,  omnia  vendere  et  pauperibus  distri-  ruat,  sicut  ApostoU,  quando  erant  praesiden- 

buere,  etsiclevemet  expeditumcumChristo  tes  iUi  muUitudini,  ut  patet  xn,  q.  i,  cap. 

ad  ccelestia  subvolare.  »  Et  quod  additur  Dilectissimis  ®. 
ibidem,  quod  sine  impedimento  perfectionis 


'  Decret.,  part.  1,  dist.  xix,  c,  4,  inc.  Enimvero.  — 
Act.,  IV,  32.  —  3  Eccli.,  xxxvil,  31.  —  M  Cor.,  vj, 


12.  —  5  HieroD.jflc?  Demeiriad.,  epist.  viii,  col.  m.  73. 
—  '  Decret.,  part.  11,  caus.  xii,  q.  1,  c.  2. 

(a)  CcBt.  edit.  communio. 


IN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM.  585 

Ad  quintum  dicendum ,  quod  duplex  est  tit  viris  pauperibus  habere  magnas  areas, 

usus  rerum.  Quidam  enim  utuntur  rebus  vel  sumptuosa   aedificia,  aut  qusecumque 

auctoritate    propria,    ut    domini;    quidam  similia ,  non  vasa  ornata ,  non  cellaria  vina- 

aliena,  ut  servi^  quia,  ut  dicit  lex,  ff.  De  pe-  ria ,  non  promptuaria  instaurata  ;   sed  ut 

culio,  vestis  qua  utiturservus,  estde  peculio  omnia  ,  quantum  patitur  fragilitas,  ad  pau- 

domini.  Et  alibi  dicit  lex ,  quod  illud  quod  pertatis  strictissimam  regulam  reducantur. 

servo  acquiritur,  domino  acquiritur.  Inusu  Ideo  addit  :  Sed  tanquam  peregrini  in  hoc 

ergo  illorum,  quia  sua  auctoritate  utuntur  sceculo,  et  advence. 

rebus,  in  hujusmodi  non  differt  usus    a         Et  ad  dictum  Gregorii  dicendum  :  Fateor 

dominio.   In  usu    autem    aliorum   difTert.  quidem  quod  census  non  est  in  culpa  essen- 

Quia  ergo  fratres  Minores  pro  Christo  ser-  tialiter ,  vel  causaliter ;  sed  occasionaliter, 

viles  effecti  sunt,  utuntur  rebus  quas  usu  quia  affluentia  habita  illicit  animura  possi- 

consumunt,  nee  tamen  eis   dominantur  :  dentis.  Unde  Bernardus':  «Haecestrationon 

et  in  hoc  ipsum  Dominum  imitantur,  qui  habendarum  divitiarum  praecipue,  quia  sine 

cibo  vescebatur  alieno ,  in  alienis  domibus  amore  vix  aut  nunquam  haberi  possunt. » 
continuehospitando.  Et  per  hoc  patet  responsio  ad  secundum, 

Sed  quaeritur,  ex  quo  fratres  tantum  ha-  quia  omnia  sunt  bona  essentialiter,  sed  oc- 

bent  usum  rerum,  possunt  nehabereusum  casionahter  mala  sunt  ex  humana  infirmi- 

quarumcumque  et  quantumcumque  rerum  ?  tate.  Unde  in  Sapientia  dicitur  * :  Creaturco 

Et  videtur  quod  sic,  quia  teste  Gregorio  ^ :  Dei  in  odium  factce  sunt ,  et  in  tentationem 

«Census  non  est  in  culpa ,  sed  affectus.  »  animce  hominum,  et  in  muscipulam  pedibus 

Ergo  sufficit   habere  affectionem  liberam  ,  insipientium.  Unde  dicit  Poeta  : 

nec  est  vis  de  rebus,  sive  sint  magnae,  sive      n      -^  ■        ,      ■  ... 

'  o       1      '  Crescit  amor  nummi,  quantum  ipsa  pecuma  crescit. 

parvae. 

Item  2 :  Yidit  Deus  cuncta  quce  fecerat,  et        A.d  tertium  dicendum,  quod  aliqui  sancti 

erant  valde  bona.  Bonum  autem  additum  fuerunt  divites,  sed  paucissimi.  Unde  divites 

bono,  auget  ipsum  :  ergo  carentia  divitia-  in  singulari   numero  ,  et   cum  conditione 

rum  nihil  facit  ad  perfectionem.  commendantur  a  Sapiente  ^  :  Beatus  dives, 

Item,  nonne  multi  sancti  leguntur  in  utro-  qui  inventus  est  sine  macula,  sed  pluraliter 

que  Testamento,  in  divitiis  abundasse?  damnantur  a  Christo  ® :  Vce  vobis  divitibus, 

Respondeo  ad  quaestionem,  quod  cum  fra-  qui  habetis  hic  consolationem  vestram.  lllis 

tres  sint  professores  altissimae  paupertatis,  tamenomnibusChristusinfmitepraeponitur, 

oportet  quod  omnia,  quae  in  eorum  usum  qui  se  exhibuit  doctorem  paupertatis  verbo 

veniunt,  habeant ,  ut  est  possibile,  parvita-  pariter  et  exemplo.  Quod  autem  melior  ele- 

tem,  vihtatem  et  asperitatem,  quae  tria  pau-  git,  magis  est  ehgendum. 

pertatem  altissimam  naturaliter  consequun-         Sequitur  secunda  pars  rubricae  :  Vadant 

tur.  E  contra  divites  habent  affluentiam ,  et  pro  eleemosyna  confidenter,  etc.  Sed  contra 

gloriam,  et  apparentiam  ,  et  consolationem,  hoc  videtur,  quia  de  sanctis  pauperibus  in 

quae  possunt  divitiis  comparari.  Quia  ergo  Hierusalem  congregatis  dicitur  '^  :  JYec  quis- 

paupertas,  in  quantum  est  contraria  divitiis,  quam  egens  erat  inter  illos.  Sed  ad  hoc  pa- 

caret  his  tribus,  si  caret  divitiis,  necesse  est,  tet  responsio  ex  praedictis  in  secunda  ru- 

ut  paupertas  altissima,  ut  est  possibile,  ca-  brica,  quia  ilh  pauperes  non  omnino  distric- 

reat  his  tribus  in  summo.  Non  ergo  compe-  tionem  apostolicae  paupertatis  profitebantur, 

ut  visum  est,  inter  quos  erant  neojjhyti  viri 
»  Greg.,  Moral.,  lib.  X,  c.  xvii,  al.  xxviii  vel  xxx, 

n.  49.  —  2  Gen.,  i,  31.  —  »  Imo  Gaufrid.,  de  colluq.  edit.  1690.  —  *  Sap.,  xiv,  il.  —  8  Eccli.,  xxxi,  8.  — 

Simon.  cum  Jesu,  n.  2,  inter  spuria  Beru,,  tom.  II,  «  Luc,  vi,  24.  —  "^  Act.,  iv,  34. 


EXPOSITIO 

runt^  quibus  licet  omnia  deberentur,  tamen 
ut  pauperes  receperunt  ex  misericorilia  sibi 
datum  ad  necessitatem. 

Itein  Bernardus,  tractans  illud  verbum  ^* : 
Gum  factus  esset  Jesus  annorum  duodecim^ 
dicit  '^  :  «  Ut  te,  inquam,  Domine,  per  om- 
nia  nostrce  paupertati  conformares,  et  omnes 
vitae  humanae  calamitates  susciperes,  quasi 
unus  in  turba  pauperum,  stipendium  per  os- 
tia  mendicabas.  »  Huic  concordat  sanctus 
Augustinus,  super  illud  '*  :  Producens  f(B- 
num  jumentis,  dicit  in  originali  '* ;  «  Loculi 
eraut  Judae  proditori  commissi,  et  illi  qui 
conferebant  in  loculos,  Domino  conferebant, 
nisi  forte  putatis,  quod  Dominus  ibat,  et  pe- 
tebat,  aut  indigebat,  cui  angeli  serviebant. 
Quare  egere  voluit,  nisi  ut  daret  exem- 
plum  montibus,  ut  parerent  fcenum?  »  Haec 
Augustinus. 

Ad  tertium  dicendum,  sicut  dicit  Aposto- 
lus  ^* :  Probaverunt  Macedonia,  et  Achaia, 
collationem  aliquam  facere  inpauperes  sanc- 
torum,  qui  sunt  in  Eierusalem.  Placuit  enim 
eis,  et  debitores  sunt  eorum.  Nam  si  spiri- 
tualium  eorum  participes  facti  sunt  Genti- 
les,  debent  et  in  corporalibus  ministrare  eis. 
Ibi  dicit  Glossa,  quod  erant  debitores,  quia 
illi  pauperes  miseranteis  praedicatores.  Cum 
igitur  isti  pauperes  fratres  toti  mundo 
mittunt  prsedicatores ,  a  toto  mundo  pos- 
sunt  accipere  necessaria  vitae  suae.   Nulli 


586 

et  mulieres,  quibus  subita  egestas  perniciosa 
forsitan  extitisset.  Contra  Paulus  pro  se,  et 
sibi  conformibus,  ait  *  :  JJsque  in  hanc  ho- 
ram  esurimus,  et  sitimus.  Et  alibi  ^ :  Cum 
enim  apud  vos  essem,  et  egerem,  nulli  one- 
rosus  fui. 

Item  objicitur:  Licet  Dominus  pauper  fuit, 
non  tamen  dicitur  a  quibusdam  fuisse  men- 
dicus,  ut  videtur. 

Item  fratres  mendicando  videntur  gravare 
alios  pauperes  mendicos,  penitus  humauo 
auxilio  destitutos. 

Item  dicitur  ^  :  Beatius  est  magis  dare, 
quam  accipere. 

Respondeo  :  Cum  summe  honorificum  sit 
dare,  summa  privatio  honoris  est  constituere 
se  in  dandi  impossibilitate ,  et  necessitate 
mendicandi,  quia  dicit  Seneca  * :  «  Nil  ca- 
rius  emitur,  quam  quod  precibus  constat. 
Inter  etiam  omnium  petitionum  genera,  ve- 
recundissima  est  mendicitas. »  Est  enim  men- 
dicare,  «  ad  misericordiam  hominum  vi- 
vere,  »  ut  dicit  Augustinus  ^  super  illud 
Psalmi  * :  Nutantes  transferantur  filii  ejus, 
€t  mendicent.  Quid  potest  autem  tam  vere- 
cundum  esse,  quam  in  omnium  Christiano- 
rum  misericordia  se  ponere?  Hoc  sciens 
sanctus  Franciscus,  subdit :  Nec  oportet  eos 
verecundari,  etc.  Ipse  enim  Dominus  men- 
dicus  fuit.  Unde  Augustinus,  super  illud 
Psalmi  "^ :  Persecutus  est  hominem  inopem, 
id  est,  Christum,  scilicet  Judas  ^  :  «  Et  quod  ergo  injuriantur  in  hoc,  quia  legis  testimo- 
addidit,  et  mendicum,  illum  eumdem  intel-  nio  docetur,  quod  nulli  facit  injuriam  qui 
ligere  possumus,  nisi  forte,  quia  dicit  mu-  utitur  jure  suo.  Nisi  forte  ideo  faciunt  inju- 
lieri  Samaritanae  ^  :  Da  mihi  bibere,  et  in  riam,  quia  quod  possunt  accipere  cum  ho- 
cruce  ait  *" :  Sitio.  »  Amplius,  quamvis  ejus  nore,  accipiunt  cum  extrema  confusione. 
omnia  essent,  et  ei  ab  omnibus  deberentur,  ItemomniabonaEcclesiaeChristi,etomnes 
ipse  tamen  non  est  usus  sua  potestate,  talia  superfluitates  divitum,  sunt  una  respublica 
exigendo.Nonenimexegitperimperiumauc- 
toritatis,  sed  per  modum  pauperis  mendici, 
sicut  dixit  Zachaeo  "  :  Festinans  descende. 
Ibi  Glossa  :  «  Non  invitatus  se  invitat.  » 

Item  lali  etiam  forma  Aposloli  processe- 

•  I  Cor.,  IV,  11.  —  «  II  Cor.,  xi,  9.  —  '  Act.,  xx, 
35.  —  *  Senec.  —  ^  Aug.,  Ena  r.  in  Psal.  cviii,  n.  ly. 
—  8  Psal.  cviii,  10.  —  '  Psal.  cviii,  17.  —  "  August  , 
ubi  sup.  prox.,  n.  19.  —  ^  Joan.,  iv,  7.  —  >^  Ibid., 


pauperum.  In  participatione  autem  hujus 
reipublicae,  tanto  unusquisque  minus  alios 
laedit,  quanto  paucioribus  est  contentus. 
Hoc  faciunt  fratres  isti,  qui,  cum  possent  vi- 

XIX,  28.  —  "  Luc,  XIX,  5.  —  '^  Imo  .^lred.,  de  Jesu 
puero  duodenni,  n.  6,  iater  spuria  Bern.,  tom.  II, 
edit.  1690.  —  "  Luc,  li,  42.  —  '*  Psal.  cuf,  14.  — 
1*  Aug.,  in  hunc  loc,  n.  H,  qnoad  aliqua.—  '"  Rom,, 
XV,  26-27. 


IN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM. 


587 


vere,  sicut  alii  clerici,  in  statibus  honoris  et 
affluentise,  vivunt  in  statu  ignominise  et 
serumnae,  mendicantes  pro  se  ipsis,  sicut 
Paulus  mendicavit  pro  aliis,  ut  patebit  in 
epistolis  suis_,  scilicet  in  collectis  (a)  pro  pau- 
peribus  faciendis. 

Ad  ultimum,  sciendum,  quod  si  beatius  est 
magis  dare,  quam  accipere,  batissimi  sunt 
qui  orania  dederunt.  Unde  Hieronymus  : 
«  Nemo  perfectius  erogat,  quam  qui  sibi  ni- 
hil  reservat.  » 

Item,  si  recipere  diminuet  de  beatitudine, 
ergo  qui  magis  recipiunt,,  magis  deficiunt, 
et  qui  minus  recipiunt,  minus  deficiunt.  In 
hac  parte  tales  sunt  isti  pauperes  in  toto 
clero  ex  sua  professione. 

Item,  licet  dare  simpliciter  beatius  sit, 
quam  recipere ,  tamen  cum  circumstantia 
tantae  humilitatis  recipere  est  beatius,  quam 
dare.  Unde  Dominus  suos  discipulos  ad  re- 
ceptionem  informavit,  quos  nudos  per  sae- 
cula  destinavit.  Vaclant  fratres  pro  eleemo- 
syna  confidenter,  nec  oportet  eos  verecun- 
dari,  quia  Dominus  nostev  se  lecit  pauperem 
in  hoc  mundo.  Sed  glorientur,  quia  datum 
est  eis  pro  nomine  Jesu  contumeliam  pati, 
nihil  habentibus  in  hoc  mundo. 

Ha^c  est  illa  celsitudo  altissimce  pauper- 
tatis,  etc.  Quare  altissimse^nisiquia  amundo 
remotissimae ,  et  per  consequens  coelorum 
regno  summevicinee,  illi  etiam  vitae  eeternae, 
ut  est  possibile,  simiihmae,  ubi  nihil  terre- 
num  est  proprium,  vei  commune?  Unde 
subdit :  Qu(b  vos  charissimos  fratres  meos 
hceredes,  et  reges  regni  ccelorum  instituit: 
ideo  hceredes,  quia  omnia  dimittentibus  pro 
regno  ccelorum ,  promittitur  gloria  aeterna ; 
ideo  reges,  quia  solutione  facta  plenaria  pro 
re  emenda.  Idcirco  in  Matthceo  dicitur  *  : 
Beati  pauperes  spiritu,  quoniam  ipsorum  est 
regnum,  ccclorum.  Suut  ergo  tanquara  do- 
mini  ccelorum,  quia  cuncta  dederunt  propter 
Deum,  quamvis  nondum  sunt  in  ejus  pos- 
sessione.  Hunc  autem  modum  acquirendi 
regnura  addit,  dicens :  Pauperes  rebus  fecit, 

'  Matth.,  V,  3.  —  '^  Joa7i.y  xiii,  35. 


et  virtutibus  sublimavit :  ad  hoc  enim  ordi- 
nalur  paupertas  ista,  ut,  soluto  per  eam  pro- 
hibente  virtutis,  sanctitas  augeatur.  Stu- 
deant  ergo  isti  pauperes,  sicut  sunt  caeteris 
arctiores  in  paupertate,  sic  sint  prae  caeteris 
in  oranibus  celsiores.  Hwc  sit  portio  vestra^ 
quce  perducit  in  terram  viventium,  eo  ipso 
quo  in  terra  morientium  nihil  quajrunt. 
Cui,  dilectissimi,  totaliter  inhcerentes ,  ut 
omnia,  quae  in  usu  fratrum  sunt,  hanc  prae- 
dicenl  paupertatem  :  nihil  aliud^pro  nomine 
Domini  nostri  Jesu  Christi,  in  perpetuum 
sub  aelo  habere  velitis.  Ipse  enim  ita  pauper 
extitit,  quod  nihil  habuit ,  quo  posset  eum 
diabolus  spoliare,  ut  supra  patet. 

Sed  quia  sic  fratribus  depauperatis  neces- 
saria  est  fraterna  consolatio,  addit  :  Et  ubi- 
cumque  sintfratres,  ostendant,  etc,  osten- 
dens  qualiter  se  debent  habere  ad  alios  :  et 
primo  ad  sanos,  et  consequenter  ad  aegros. 
Circa  primum  informat  eos  ad  veram,  non 
ad  fictam  charitatem  ;  et  hoc  in  duobus  : 
primo  quoad  familiarem,  afTabile.m  et  socia- 
lem  dilectionem;  secundo  quoad  necessi- 
tatum  oranium  relevationem.  Dicit  ergo  : 
TJbicumque  sint,  in  domo,  sive  extra  do- 
mum,  et  se  invenerint  fratres,  ostendant  se 
domesticos  invicem  inter  se,  non  solum  pu- 
blice,  sed  familiariter  et  secrete ;  et  ideo  ait : 
inter  se.  Pro  secundo  addit :  et  secxire  mani- 
*festet  unus  alteri  necessitatem  suam,  et  se- 
cure,  inquit,  sicut  filius  matri  suae.  Unde 
addit,  quia  si  mater  nutrit,  et  diligit  filium 
suum  carnalem,  quanto  diligentius  debet 
quis  diligere  affeclu,  et  nutrire,  scilicet  ef- 
fectu,  fratrem  suum  spiritualem?  Conse- 
quentia  patet,  quia  amor  gratuitus,  scilicet 
charitatis,  fortior  est  amore  camali  :  tum 
quia  charitas  superat  mortis  innatum  hor- 
rorem ;  tum  quia  charitas  habet  fundamen- 
tum  sui  bonum  infmitum,  propter  quod  ni- 
hil  fmitum  praevalet  contra  eam.  Haec  autem 
exhortatio  ex  illa  regula  evangelica  trahi- 
tur  ^ :  In  hoc  cognoscent  omnes,  quod  mei 
estis  discipuli,  si  dilectionem  habueritis  ad 

(a)  AL  collecturis. 


588 


EXPOSITIO 


invicem.  Item  ^ :  Ettu  aliqiiando  conversus  ibi :  Ipsi  vero  ministri  si  preshyteri  sunt; 
confirma  fratres  tuos.  Sed  pro  apgrotissub-  tertio  subditur  ministrorum  propria  infor- 
dit :  Etsiquiseorum  in  infirmitatem  cecide-     matio,  ibi  :  Et  cavere  debent. 


rit,  aliifratresdebent  ei  servire,  sicut  vellent 
sibi  serviri.  Et  hoc  etiam  ad  eamdem  chari- 
tatem  pertinet.  Unde  in  Ecclesiastico  dici- 
tur  * :  Non  tepigeat  visitare  infirm.os,  ex  his 
enim  in  dilectione  firmaberis.  IJnde  Salvator 


Dicit  ergo  sic  :  Si  qui  fratrum,  instigante 
inimico ,  etc.  Quanto  enim  ahquis  raajus 
habuerit  studium  perfectum,  tanto  fortiori- 
bus  contra  eum  niachinatur  insidiis.  Morta- 
liter  peccaverint,  quod  fit  in  omni  volun- 


ait  ^ :  Omnia  qucBCumque  vultis  ut  faciant     taria  transgressione  praecepfi  legis  divinaB 


vobis  homines,  et  vos  eadem  facite  illis,  etc. 

CAPUT  VII. 

De  pceniteiitia  fratribus  peccantibus  imponenda. 

Si  qui  fratrum,  instigante  inimico,  morta- 
liter  peccaverint,  pro  iUis  peccatis  de  quibus 


et  discipUnse.  Pro  illis  peccatis  de  quibus 
ordinatum  fuerit  inter  fratres,  ut  recurra- 
tur  ad  solos  Ministros  Provinciales  :  juxta 
quod  Dominus  ejectionem  daemoniorum  suis 
miracuhs  reservavit  *.  Teneantur  prcedict  i 
fratres  ad  eos  recurrere,  quam  citius  pote- 
runt ,  sine  mora.  Hoc  de  notoriis  tantum 


ordinatum  fuerit  inter  fratres,  ut  recurratur  peccatis  intelligitur,  quia  quae  secreta  sunt, 

ad  solos  Ministros  provinciales ,  teneantur  non  sunt  publicanda.  Gravius  enim  est  pec- 

praedicti  fratres  ad  eos  recurrere,  quam  ci-  catum,  quod  in  scandalum  aliorum  publice 

tius  poterunt,  sine  mora.  Ipsi  vero  Ministri,  perpetratur,  quam  occultum,  caeteris  pari- 

si  presbyteri  sunt,  cum  misericordia  injun-  bus  :  et  ideo  gravius  est  puniendum. 

gant  illis  poenitentiam.  Si  vero  presbyteri  Sequitnr  semndum  :  Ipsi  vero  ministri  si 

non  sunt*,  injungi  faciant  per  alios  sacerdo-  presbyteri  sunt :  quod  regulariter  est  tenen- 

tes  Ordinis,  sicut  eis  secundum  Deum  melius  dum,  cum  habeant  curam  animarum,  et  per 

videbitur  expedire;  et  cavere  debent,  ne  ira-  consequens  habeant  vultus  pecorum  suorum 

scantur  et  conturbentur  propter  peccatum  cognoscere,  et  in  fide  ac  moribus  ordinare. 


alicujus  :  quia  ira  et  conturbatio  in  se,  et  in 
aliis  impediunt  charitatem. 

EXPOSITIO. 

Si  qui  fratrum,  instigante  inimico,  mor' 
taliter  peccaverint.  Stabilitis  duobus  civita- 
tis  lateribus  ex  sex  partibus  figuratis,  hic 
agitur  de  tertio  latere  occidentah.  Et  haec 
pars  habet  tres  partes  :  quia  in  prima  agitur 
de  lapsorum  relevatione  a  casu  fugientium ; 


Istud  autem  dictum  est  pro  ordinis  princi- 
pio,  in  quo  erat  raritas  sacerdotum,  maxime 
quia  sanctus  Franciscus  ex  humiiitate  legi- 
tur  sacerdotium  fugisse,  sicut  et  sanctus  Be- 
nedictus.  Cim  misericordia  injungant  illis 
poenitentiam.  Cum  misericordia,  inquit,  ne 
eveniat  quod  dicitur  '  :  «  Cum  austeritate 
imperabatis  eis,  et  cum  potentia,  et  disper- 
sus  est  grex  meus,  eo  quod  non  esset  pastor.» 
Si  vero  presbyteri  non  sint,  injungi  faciant 


in  secunda  agitur  de  principali  ordinis  gu-     per  alios  sacerdotes  ordinis. 


bernatione^  et  pertinentibus  ad  totius  ordi- 
nis  immobilem  statum ;  in  tertia  agitur  dc 
erectione  aliorum  a  casu,  praedicando  ver- 
bum  divinum.  Prima  pars  habet  tres :  primo 
enim  tangitur  peccatorum  debita  pondera- 
lio;  secundo  eorumdem  ordinata  correctio, 

1  Luc,  XXII,  32.  —  2  Eccli.,  VII,  39.  —  ^  Matth., 
VII,  12.  —  *  Ibid.,  X,  8.-5  Ezech.,  xxxiv,  4.— 
6  Psal.  IV,  5. 


Pro  tertia  parte  subdit :  Et  cavere  debent 
ne  irascantur.  Ira,  quae  est  habitus  cum  as- 
sensu  liberi  arbitrii  in  malevolentiam.  Hoc 
idcirco  dixerim,  quia  vitare  omnes  passio- 
nes  surreptitias  irae  non  est  in  hominis  po- 
testate;  sufficit  autem  voluntatis  rectitudi- 
nem  custodire,  et  motus  hujusmodi  ratio- 
nabiles  circa  consensum  viriliter  cohibere. 
Unde  Psalmus  « :  «  Irascimini  et  nolite  pec- 


IN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM.  589 

care. »  Etcontnrhentur,  id  est,  turbulenli  et  denie;  tertio,  quantum  ad  absolutionem  mi- 

terribiles  efficiantur  subditis  suis,  propter  nistri  inulilis,  ibi  :  Et  si  aliquo  tempore; 

peccatU7)i  alicifjus ,  quia  ira  et  conturbatio  quarto,  quantum  ad  celeljrationeni  capituli 

in  se  et  in  aliis  impediunt  charitatem,  quai  provincialis,  ibi :  Postcapitulumvero  Pente- 

est  vita  cordis,  ut  ait  Joannes  *  ;  Qui  odit  costes. 


(ratrem  suum,  homicida  est.  Non  autem 
prohibet  iram  per  zelum,  quse  virtus  est  ne- 
cessaria  in  peccatis  corrigendis. 

CAPUT  VIII. 

De  electione  Generalis  Ministri  hujus  fraternitatis, 
et  de  Capitulo  Pentecostes. 

Universi  fratres  unum  de  fratribus  istius 
religionis  teneantur  semper  habere  genera- 
lem  ministrum  et  servum  totius  fraternitatis, 
et  ei  teueantur  firmiter  obedire.  Quo  dece- 
dente,  electio  successoris  fiat  a  ministris  pro- 
vincialibus  et  custodibus  in  capitulo  Pente- 
costes,  in  quo  provinciales  ministri  tenean- 
tur  semper  insimul  convenire,  ubicunque  a  tribus,  quia  sine  uno  capite,  nuUa  respu- 
generali  ministro  fuerit  constitutum.  Et  hoc  blica  stare  bene  potest.  Unde  unum  Aposto- 
semel  in  tribus  annis,  vei  ad  alium  termi-  lumDominus  prsefecit  cseteris.  Item  in  Eze- 
num  majorem  vel  miuorera,  sicut  a  prae-  chiel didiur  ^ :  Suscitabosuper  eas  pastorem 
dicto  ministro  fuerit  ordinatum.  Et  si  ahquo  unum,  qui  pascat  eas,  servum  Deum  David. 
tempore  appareret  universitati  ministrorum  *  Omne  enim  regnum  in  se  divisum  deso- 
provincialium  et  custodum  praedictum  mi-     labitur. 

nistrum  non  esse  sufficientem  ad  servitium,  Pro  secunda  particula  addit  :  Quo  dece- 
et  communemutihtatem  fratrum;  teneantur  dente,  elc,  fuerit  ordinatuin,  quia,  pro  di- 
prsedicti  fratres,  quibus  electio  data  est,  in  versis  necessitatibus,  oportet  temporis  spa- 
nomine  Domini  aUum  sibi  eUgere  in  custo-  tium  variare.  In  exempUim  hujus  capituU, 
dem.  Post  capitulum  vero  Pentecostes,  mi-  congregati  discipuli  receperunt  Spiritum 
nistri  et  custodes  possint  singuU,  si  volue-     sanctum^  ut  habetur  in  Actis  '. 


Dicit  ergo  pro  primo  sic :  Universi  fratres 
unum  de  fratribus  istius  religionis  tenean- 
tur  semper  habere  generalem  ministrum.,  et 
servum  totius  fraternitatis.  Unde  in  Eccle- 
siastico  dicitur  ^  :  Circa  illum  corona  fra- 
trum,  quasi  plantatio  cedri  in  monte  Li- 
hano.  In  his  autem  verbis,  tangit  ejus  auc- 
toritatem  in  nomine  generalitatis.  Tangit 
etiam  humiUtatem,  cum  dicit :  Ut  sit  servus 
totius  fraternitatis,  ut  scilicet  qui,  dum  sub- 
ditus  erat,  obediebat  uni  aut  duobus,  sciat 
se  electum  in  generalem  ministrum,  debere 
omnium  necessitaUbus  obedire.  Tangendo 
autem  ejus  auctoritatem  et  humilitatem, 
notat  etiam  unitatem,dicens  :  Unumde  fra- 


rint,  et  eis  expedire  videbitur,  eodem  anno 
in  suis  custodiis  semel  fratres  suos  ad  Capi- 
tulum  convocare. 

EXPOSITIO. 

Universi  fratres  unum  de  fratrihus  istius 
Religionis,  etc.  Hic  secundo  providetur  ad- 
versus  occasum  principaUs  ordinis  guber- 
natio,  quantum  ad  quatuor  :  primo  quan- 


Et  pro  tertiaparte  addit :  Et  si  aliquo  tem- 
pore  appareret  universitati  ministrorum 
provincialium  et  custodum,  sine  personarum 
acceptione,  et  nationum,  teneantur  prcedicti 
fratres,  quibus  electio  data  est,  in  nomine 
Domini  alium  sibi  eligere  in  custodem.  Hoc 
nomen  Custos  actum  dicit,  et  nou  gradum, 
sicut  nomen  Seraphin  actum  dicit,  et  non 
ordinem.  Unde  in  Isaia  dicitur  *  :  Volavit 


tum  ad  generalis  ministri  perfectionem  et  ad  me  unus  Seraphi7i. 

electionem;  secuudo,  quantum  ad  CapifuU  Pro  quarta  parUcula  addit :  Post  capitu- 

generalis  celebrationem ,  ibi   :   Quo  dece-  „,       l  ,,  ,,a    v,.   o^       i  a  , 

°                                               '                ^  xxxiv,  23.  —  *  Matth.,  \\\,  25.  —  *  Act.,  ii,   1.  — 

»  1  Joan,  iij,  1j.  —  2  Eccli,,  l,  13.  —  3  Ezech.y  «  jsa,  vi,  6. 


590 


EXPOSITIO 


lum  vero  Pentecostes.  Non  negat  quin  pos- 
sint  etiam  capitula  provincialia  aliis  annis 
celebrare;  sed  de  isto  fit  specialiter  mentio, 
quia  est  prae  caeteris  necessarium ,  ut  ordi- 
nationes  generalis  capituli  per  capitula  pro- 


praisumitur  eum  consentire,  si  non  con- 
tradicat.  Unde  Gregorius,  xxn  Moralium  ' : 
«  Pii  pastoris  mens ,  quia  non  propriam 
gloriam,  sed  auctoris  sui  quaerit,  ab  om- 
nibus  vult  juvari.  Fidelis  namque  praedica- 


vincialia  celeriter  publicentur,  et  ut  possit  de     tor  optat,  ut,  si  fieri  valeat,  veritatem ,  quam 


absolutis  ministris  provincialibus  provideri. 

CAPUT  IX. 

De  proBdicatoribus. 

Fratres  non  praedicent  in  episcopatu  ali- 
cujus  episcopi,  cum  ab  eo  illis  fuerit  contra- 
dictum.  Et  nullus  fratrum  populo  penitus 
audeat  praedicare  ,  nisi  a  Ministro  generali 
hujus  fraternitatis  fuerit  examinatus  et  ap- 
probatus,  et  ab  eo  sibi  officium  praedicatio- 
nis  concessum.  Moneo  quoque  et  exhortor 
eosdem  fratres,  ut  in  praedicatione  quam  fa- 
ciunt,  sint  examinata  et  casta  eorum  eloquia 
ad  utihtatem  et  aedificationem  populi,  annun- 
tiando  eis  vitia  et  virtutes,  pcenam  et  glo- 
riam  cura  brevitate  sermonis,  quia  *  verbum 
abbreviatum  fecit  Dominus  super  terram. 

EXPOSITIO. 

Fratres  non  prccdicent  in  episcopatu  ali- 
cujus  episcopiy  etc.  Haec  est  tertia  pars,  in 


solus  loqui  non  sufficit,  ora  cunctorum  so- 
nent.  »  Ilaec  Gregorius.  Unde  in  Luca  dici- 
tur  * :  Vidimus  quemdam  inmmine  tuo  dce- 
monia  ejicientem,  et prohibuimus  eum,  quia 
non  sequitur  te  nobiscum.  Et  ait  ad  illos: 
Nolite  prohibere;  qui  enim  mn  est  adversus 
nos.,  pro  nobis  e.st.  Simile  legitur  in  Nume- 
ris  ^ .  Ne  igitur  impediraentum  esse  possit 
verbi  Dei  expectatio  hcentiae  expressae,  ut 
ostendatur  praesumptam  hcentiam  sufficere 
his  dumtaxat,  quorum  prsedicatio  est  per 
Sedem  Apostohcam  approbata,  loquitur  ne- 
gative,  in  principio  dicens  :  Fratres  nonprce- 
dicent  in  episcopatu  cdicujus.  Sed  ponamus 
quod  episcopo  attentanl.e  (a)  et  approbante 
praedicationem  fratrum,  ahquis  inferior  prae- 
latus  repeUat  eum  in  parochia  sua ;  num- 
quid  contra  voluntatem  ejus  debent  ibidem 
praedicare  ?  Et  videtur  quod  non,  quia  oranis 
auctoritas  concessa  a  quocumque  judice,  iii- 
tehigitur  concedi  sine  praejudicio  :  sed  prae- 
dicare  in  ahenis,  invito  curam  habente,  est 
qua  agitur  de  praechcatione  fratrum,  perti-     in  praejudicium  proprii  pastoris  :  ergo  nul- 


nente  ad  Leviatan  extirpandum ,  ut  est 
mensa  in  latere  Aquilonis,  ut  dicitur  in  Exo- 
do  ^  Et  haec  pars  habet  duas  partes ,  quia 
primo  agit  de  pertinentibus  ad  praedicationis 
auctoritatem;  secundo,  ad  praedicationis  uti- 
htatem  et  maturitatem,  ibi  :  Moneo  quoque 
jratres.  Et  quoniam  praedicaturi  fulciuntur 
duphci  auctoritate  ,  scihcet  praelatorum 
saecularium ,  quibus  sunt  greges  commissi, 
et  praelatorum  ordinis ,  per  quos  habet  de 
personis  idoneis  provideri;  pro  primo  di- 
cit  sic :  Fratres  non  prcBdicent  in  episco- 
patu  alicujus  episcopi,  ubi  eis  iuerit  con- 


lum  privilegium  suffragatur  fratribus  ad 
praedicandum  plebi ,  contradicente  proprio 
pastore. 

Item  saUem  nuUus  debet  audire  confessio- 
nem  ahcujus  parochiani  aUerius,  quia  per 
hoc  impeditur  ne  possit  agnoscere  vuUum 
pecorum  suorum,  contra  iUud  Proverbio- 
rum  * :  Diligenter  agnosce  vultumpecoris  tui. 

Respondeo.  Cura  pastorahs  non  est  domi- 
nium,  sed  dispensatio,  et  officium  ecclesia- 
sticae  potestatis  Unde  hierarchia  secundum 
Dionysium  '^  est  potestas  ordinata  ad  dispen- 
sandum  sacrae  omnia  potestati  subjecta.  In 


tradictum.  Hoc  ideo  dicUur,  quia  fratribus     potestatibus  autem  ordinahs,  quidquid  po 
iste  gradus  licentiae  debet  sufflcere,  quia 


»  Rom.,  IX,  28.  —  '  Exod.,  xxvi,  35.  —  3  Gregor.; 
Moral.,  lib.  XXU,  c.  xvi,  al.  xxiii,  n.  54.  —  *  Luc, 


'.X,  49-50.  —  »  Num.,  xi,  26-29.  —  «  Prov.,  XXVII,  23. 
—  "^  Dionys.  Areop  ,  de  Eccl.  Hier.,  c.  1. 

(a)  Forte  leg.  acceptante. 


IN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM. 


591 


test  inferior,  etiam  potest  superior,  et  non  e 
converso.  Unde  et  ipsa  hierarchia  habct  to- 
tam  potestatem  in  se  ordinatam,  quae  est 
hierarchia  par  varios  gradus  distributa. 
Unde  nominans  hierarchiam  _,  nominat  om- 


de  praedicatione ,  intelligo  etiam  de  confes- 
sionibus  audiendis.  Possunt  cnim  fratres 
apostolica  ordinatione  in  privilegiis  ordinis 
expressa ,  audire  cujuscumque  sacerdolis 
parochianos,  ipso  inconsulto,  vel  eliam  con- 


nem  hierarchicam  potestalem.   Unde  dicit     tradicente ,  si  auctoritatem  habcant  ab  epis- 


Dionysius,  primo  Ecclesiasticw  hierarchicc, 
quod  licet  illa  hierarchia  ahis  tradat  sibi 
subdilis  potestatem,  manet  tamen  apudeum 
ordinaria  potestas  ad  agenda  omnia  quse- 
cumque  per  sibi  subditos  fieri  possunt,  ad 
salutem  tidelium  procurandam .  Et  quia  quid- 


copo  audiendi.  Et  quia  curia  Romana  hoc 
determinat,  haereticum  est  aliud  pertinaciter 
affirmare  ,  sicut  patet  distinctione  xxn, 
capite  Omnes  ^  Patet  etiam  Papam  posse 
talia  in  Ecclesia  ordiuare,  quia  certum  est, 
quod  distinctio  curarum ,  et  coUatio  jurisdi- 


quid  potest  ex  ordinariapotestate  seu  aucto-     ctionum  ab  auctoritate  processit   Ecclesiai 


ritate,  potest  alteri  committere,  et  quod  po- 
test  per  se,  potest  per  alium  in  adjutorium 
sibi  subditarum  potestatum  mittere  opitu- 
lationes,  quotiescumque  sibi  videtur  expe- 
dire.  Alioquin  nimis  periclitaretur  status 
Ecclesiae ,  si  Papa^,  vel  inferior  hierarcha, 
videns  sibi  subditis  curse  non  sufficere ,  nec 


Romanse.  Ergo  quandocumque  videtur  ei 
ad  salutem  fidelium  aliud  expedire ,  potest 
aliud  ordinare,  dicente  Augustino",  quod 
«  hoc  solum  recte  agitur^  ut  vita  hominum 
corrigatur.  » 

Ad  objectum  de  agnitione  vultus,  respon- 
deo,  quod  si  sacerdos  proprius  scire  possit. 


seipsum  posse  omnibus  adesse,  non  posset  et  vellet  sufficiens  consilium  super  subditos 

viros  idoneos  niittere  vice  sua.  Unde  si  sa-  impendere ,  nuUus  sanae  mentis  quajreret 

cerdos  curam  habens  nolit  admittere  fratrem  immiscere  se  confessionibus  ad  ipsum  non  (a) 

missum  canonice,  peccat  mortaUter.  Unde  pertinentibus  audiendis.  Certum  est  autem, 

Apostolus  1  :  Qui  jpotestati  resistit,  Dei  or-  quod  quidam  sacerdotes  omnes  suos  subdi- 

dinationi  resistit.  Si  igitur  resistat  sacer-  tos  audire  uon  possunt  propter  multitudi- 

dos^   nitatur  frater  cum  humilitate   alli-  nem  subditorum.  Unde  cum  ipsi  soleantsibi 


cere;  quod  si  non  possit,  nisi  scandalum 
immineat,  debet  frater  praedicalionis  offi- 
cium  exercere.  Quod  si  omnino  se  sacer- 


alios  adjungere  sacerdotes  commensales , 
vel  extraneos  ad  tempus  vocare  pro  illis  au- 
diendis,  quos  sibi  nolunt,  vel  nesciunt,  vel 


dos  irrationabiliter  opponat,  vehemens  est  non  possuntaudire,  impiumestdicereipsum 

praesumptio  contra  ipsum,  cedendum  est  ad  hoc  posse ,  et  episcopum  non  posse.  Potest 

tempus  malitiae,  ne  scandalum  susciletur,  igitur  episcopus  aliquos  mittere  in  adjuto- 

et  denuiitiandum  est  hierarchiae  periculum  rium  sacerdotum,  propter  ipsorum  impoten- 

animarum.  Cum  ergo  dicit,  quod  «  in  prae-  tiam,  ignorantiam,  vel  acediam,  qua  tepidi 

judicium  sacerdotis,  »  dicendum  quod  non,  sunt  in  discutiendisconscientiissubditorum. 

quia  nulli  facit  iujuriam  ,  qui  utitur  jure  Nec  propter  hoc  tantum,  scilicet  propter  in- 

suo.  Non  ergo  injuriatur  episcopus  mitteudo  sufficientiam  sacerdotum  in  aliquo  praedicto- 

opitulationem ,  cum  hoc   facere  posset  de  rum  trium ,  imo  etiam  propter  majus  bo- 

jure,  ut  supra  visum.  Nec  injuriatur  opitu-  num  :  quia  in  majorem  fervorem  pceniten- 


lans  iUi ,  quem  juvat  in  sarcina  supportan- 
da ;  pro  tanto  enim  minuitur  sacerdoti  cu- 
ram  habenti  pondus  in  districto  judicio  Dei, 
quantum  ab  illo  supportatur.  Et  quod  dico 

'  Rom.,  XIII,  2.  —  ^  Decret.,  part.  1,  dist.  xxii,  c.  \, 
ex  epist.  Nicol.  il  ad  Mediolan.  —  ^  Aug. 


tiae  excitautur  multi  ex  praedicatione  et 
exemplis  fratrum  ,  quam  plurimorum  alio- 
rum.  Potest  autem  nihilominus  sacerdos 
agnoscere  vultus  pecorum  suorum,  vel 
quantum  ad  exteriorem  conversationem,  vel 

(a)  Del.  non. 


592  EXFOSITIO 

quantum  ad  conscientias  subditorum  suo- 
ruiu,  si ,  postquam  fucriut  fratri  confessi, 
dicant  in  foro  conscientiae  sacerdoti  se  con- 
fessos  fuisse  { quoniam  in  foro  conscientiai 
pro  se ,  et  contra  se ,  cuilibet  est  creden- 
dum ),  et  aliqua  etiam  interim  venialia  emer- 
gentia  dicere.  Quamquam  nonessetmalum, 
imo  certe  plurimum  expediens,  omnem  con- 
fessionem  reiterare  pro  benedictione  duplici 
acquirenda ,  nisi  forte  sacerdos  ille  esset 
ignarus  plurimum ,  aut  revelator  confessio- 
nis,  aut  sollicitator  ad  peccandum,  avit  simo- 


vilegium  non  discordat  ab  intentione  regu- 
lae,  qua3  non  intendit  nisi  periculis  obviare, 
quod  (Deo  gratias)  excbidi  potest  per  mul- 
tiplicationem  litteratorum  per  ordinem  ad 
talem  examinationem  sufticientium ,  et  me- 
lius  sic  pericula  excludentium  quam  alio 
modo  fieret :  quia  discursus  et  viarum  mul- 
tiplicium  pericula  sic  vitantur.  Sic  Dominus 
ipse,  chrisliunae  Rebgionis  institutor,  primo 
solus  vocavit  et  informavit  discipulos;  se- 
cundo  per  alios  Ecclesiam  dilatavit.  Moneo 
quoque,  et  exhortor  ipsos  fratres,  ut  in  prce- 


niacus ,  aut  aliter  scelerosus  ,  quo  pateat  dicatione  quam  faciunt :  ergo  nullus  debet 

ipsum,  ut  malse  conscientiae  hominem ,  non  praedicare,  nisi  sciat  ipse  sermonem  facere, 

habere  zeluin  Dei  pro  aliis  dirigendis.  Im-  et  sufficienter  disponere.  Unde  subdit :  Sint 

pium  est  autem  uon  credere  audito  a  fratre,  examinata ,  non  temere ,  ac  sine  delibera- 

cum  credat  audito  a  saeculari  aho  sacerdote,  tione  prolata,  non  sint  nova  ac  suspecta,  sed 

vel  dicere  quod  frater  irapediat  agnitionem  casta  eorum  eloquia.  Psahnista  '  :  Eloquia 

vultus,  quam  non  impedit  alius  saecuiaris.  Bomini  eloquia  casta.  Haec  autem  castitas 

In  omnibus  autem  confessionibus  audien-  excludit  corruptionem  falsitatis ,  et  emis- 

dis  consulo  auditores  fratres  prius  inquirere,  sionem  non  solum  enormitatis,  imo  etiam 

qua  de  causa  dechnant  auditorium  proprii  omnis  vanitatis  ,  seu  verbi  risum  provocan- 

sacerdotis,  et  nisi  eos  inveniant  pie  motos  et  tis ,  seu  fastum  aut  impetum  praetendentis. 

rationabih  causa  ductos,  remittant  eos  ad  Excludit    etiam  corruptionem    intentionis. 


proprios  sacerdotes.  Retrahuntur  aUquando 
enim  peccatores  saUem  ad  tempus  verecun- 
dia  ab  ausu  peccandi ,  in  aspectu  et  praesen- 
tiaproprii  sacerdotis,  si  boiius  est ,  «'-oium 
scelera  cognoscentis.  Sed  quia  hoc  rarum 
est,  non  sunt  propter  hoc  particulare  rarum 
bonum  aha  innumera  dimittenda,  quae  per 
auditum  fratrum,  vel  ahorum  Deum  timen- 
tium  procurantur. 

Pro  auctoritate  habenda  a  Praelatis  Ordi- 
nis  subdit :  Nullus  fratrum  populo  penitus 
audeat  prcfidicare,  nisi,  etc.  Circa  quod  no- 
tandum  est ,  quod  superius  dictum  est,  ces- 
sante  causa ,  etc.  Certum  est  autem ,  quod 
nuUus  examinandus  est,  nisi  de  cujus  suffi- 
cientia  non  constat.  Idcirco  Papa  regulam 
declarando  difQnit ,  quod  qui  examinatione 
non  indigent,  non  sunt  ad  generalem  mini- 
strum  causa  officii  praedicationis  mittendi. 
Aliud  etiam  privilegium  examinationem 
committit  discretis  fratribus  aliis ;  quod  pri- 

'  Psal.  XI,  7.  -  MI  Cor.,  ii,  17. 


Unde  Apostolus  ait  ^ :  Non  enim  sumus  si- 
cut  plurimi  adulterantes  verbum  Dei ;  sed 
ex  sinceritate,  sicut  Deo,  coram  Deo,  in 
Christo  loquimur.  Ea^Deo^contrafalsitatem; 
coram  Deo,  per  maturitatem ;  in  Christo,  per 
puritatis  intentionem  (a).  Secundo  describit 
eam  per  causam  finalem.  Unde  subdit :  Ad 
utilitatem,  et  cedificationem  populi.  Utilita- 
tem  in  malo  vitando ;  wdificationem  in  bono 
faciendo.  Populi  dicitur,  ne  tantum  praesu- 
mant,  quod  pauperibus  et  simplicibus  prae- 
dicare  contemnant.  Sed  pro  causa  materiah 
subdit :  Annuntiando  eis  vitia  et  virtutes, 
quantum  ad  vitam  praesentem;  poenam  et 
gloriam ,  ad  vitam  futuram  :  quod  dicit,  ne 
praedicent  scihcet  seipsos,  ut  suam  philoso- 
phiam  ostendant ,  et  fimbrias  magnificent. 
Pro  causa  formah,  subdit :  Cum  brevitate 
sermonis.  Haec  brevitas  excludit  verborum 
ambages  et  sententias  involutas,  verba  etiam 
ardua  super  capacitatem  audientium.  Hoc 

(a)  Leg.  intentioms  puritatem. 


patet  per  illud  quod  sequitur  :  Quia  verbtim 
abbreviatujH  fecit  Dominus  super  terram. 
Ista  enim  abbreviatio  non  oxcludit,  cum  ex- 
pedit ,  sermouis  prolixitatem ,  quia  Domi- 
nus  ipse  aliquando  prolixe  praedicavit,  sicut 
patet  in  Joanne  \  et  Mattkeo-.  Sed  brevitas 
dicituribi  restrictio  (a)  omnium  legalium  ad 
unum  Ctiristum  ;  item  exclusio  caerimonia- 
lium,  et  commendatio  moralium  ;  itera  bre- 
vitas  est  charitas ,  quae  continet  in  se  totam 
legem  ad  litteram.  Etiara  studendura  est 
brevitati,  quia  prolixitas,  generando  fasti- 
dium ,  auditores  pluries  retrahit  ab  auditu. 
Ex  isto  capitulo  patet,  quod  fratribus^,  ex  in- 
tentione  B.  Francisci,  incurabit  studere,  quia 
sine  studio  non  possunt  verba  modo  debito 
examinare.  Patet  etiam  quod  fratres  ex  sua 
professione  habent  praedicare,  in  quorum 
regula  inter  omnes  specialis  tractatus  de 
praedicationis  officio  continetur ;  unde  certis- 
sime  constat,  quod  nullis  aliis  rehgiosis  plus 
competit  praedicaie  ex  ratione  status  sui, 
quam  his,  qui  hanc  regulam  profitentur. 

CAPUT  X. 

De  admonitionc  et  correctione  fratrum. 

Fratres  qui  sunt  ministri  et  servi  aliorum 
fratrum,  visitent  et  moneant  fratres  suos,  et 
humiUter  et  charitative  corrigant  eos^  non 
praecipientes  eis  ahquid  quod  sit  contra  ani- 
mara  suam  et  regulam  nostram.  Fratres 
vero  qui  sunt  subditi,  recordentur  quod  pro- 
pter  Deum  abnegaverunt  proprias  volunta- 
tes.  Uude  firmiter  praecipio  eis,  ut  obediant 
suis  ministris  in  omnibus,  quae  promiserunt 
Domino  observare,  et  non  sunt  contrai'ia 
animae  et  regulae  nostrae,  et  ubicumque  sunt 
fratres ,  qui  scirent  et  cognoscerent  se  non 
posse  regulam  spiritualiter  observare,  ad 
suos  ministros  debeant  et  possint  recurrere. 
Miuistri  vero  charitative  et  benigne  eos  re- 
cipiant,  et  tantam  farailiaritatem  habeant 
circa  ipsos,  ut  dicere  possint  eis  et  facere 


IN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM.  593 

sicut  domini  servis  suis.  Nam  ita  debet  esse, 
quod  Ministri  sint  servi  omnium  fratrum.  Mo- 
neo  vero  et  exhortor  in  Domino  JesuChristo, 
ut  caveant  fratres  ab  omni  superbia,  vanaglo- 
ria,  invidia,  avaritia,  cura  et  sollicitudine 
hujus  sseculi,  detractione  et  murmuratione. 
Et  non  curent  nescieules  litteras,  litteras 
discere,  sed  attendant  quod  super  omnia  de- 
siderare  debent  habere  spiritum  Domini,  et 
sanctam  ejus  operationem,  orare  semper  ad 
eum  puro  corde,  et  habere  humilitatem  et 
patientiam  in  persecutione,  et  in  infirmitate, 
et  diligere  eos  qui  nos  persequuntur,  et  re- 
prehendunt  et  arguunt ,  quia  dicit  Domi- 
nus  3  :  Diligite  inimicos  vestros,  et  orare 
pro  persequentibus  et  calumniantibus  vos. 
*  Beati,  qui  persecutionem  patiuntur  propter 
justitiam,  quoniam  ipsorum  est  regnum  C(e~ 
lorum.  ^  Qui  autem  perseveraverit  usque  in 
finem,  hic  salvus  erit. 


'  Joan.,  xiv-xvii.  —  2  Mafth.,  v-vii. 
V.  44.  —  *  Ibid.,  10.  —  5  ibid.,  X,  22. 

TOM.  XIV. 


Matt/i. 


EXPOSITIO. 

Fratres  qui  sunt  ministri  et  servi  aliorum 
fratrum,  etc.  Descriptistribushujuscivitatis 
lateribus,  hicdescribitlatusquartum,  totum 
vergens  ad  austrura,  et  etiara  ad  interiora 
austri.  Et  haec  pars  habel  tres,  quia  priraa 
pars  docet  servare  omnem  virtutis  perfectio- 
nera,  praecipue  charitatis;  secunda  docet 
servare  faraae  sinceritatem  a  maculis,  pra- 
cipue  fceditatis  ;  tertia  sitientibus  raarty- 
rium  aperit  aditum,  docens  infidehbus  se 
jungere,  domesticisabdicatis.  Primapars  ha- 
bet  octo :  quia  primo  imponit  ministris  pro- 
vincialibus  dihgentiam  curae ;  secundo  im- 
ponit  subditis  districtionem  obedientice,  ibi : 
Fratres  vero,  qui  sunt  subditi;  tertio  fratri- 
bus  gravatis  dat  remedium,  ibi  :  Et  ubi- 
cumque  sunt ;  q\ia.vio  circa  hoc  subdit  infor- 
mationem  ministrorum ,  ibi :  Ministri  vero 
benigne;  quinto  subdit  informationem  om- 
nium  fratrum  ad  vitationem  peccatorum, 
praecipue  spiritualium,  ibi  :  Moneo  vero; 
sexto  informat  eos  ad  devotionis  spiritum, 
et  orationis  exercitium,  ibi :  Sed  attendant ; 

(a)  Forte  ley.  reductio. 

38 


594 


EXPOSITIO 


septimo,  ad  tolerantiam  injuriarum,  et  alio-  et  reyuloe  nostrce;  hoc  supra  expositum  est. 

rum  gravaminum,  ibi :  Et  habere  himilita-  Sequitur  pro  terlia  parte ;  Et  uhicumque 

tem  et  patientiam;  octavo  ,  ad  cliaritatis  sunt  fratres,  qui  scirent  se  (6)  per  experien- 

complementum ,  ibi :  Et  diligere  eos ,  qui  tiam ,  et  cogmscerent  per  rectum  judicium, 

YiQs^  etc.  s^  nonposse  regulam  spiritualiter  ohservare, 

Dicit  ergo  primo  :  Fratres  qui  sunt  mini-  hoc  estin  his  prsecipue  quaj  spiritualia  sunt, 

stri,  et  servi  aliorwn  fralrum  :  ministri  in  ut  tranquillitas  cordis,  et  puritas  conscien- 

spiritualibus,  et  servi  in  temporalibus.  Vi-  tiae.  Nonposse,  inquit,  vel  propter  tentatio- 

sitent  socialiter,  et  moneant  judicialiter,  ex  num  gravitatem  periculosam,  ut  in  consor- 

dicto  Salvatoris  Petro  ^  .■  Et  tu  aliquando  tio  mulierum ;  vel  non  posse  quantum  ad 

conversus,  confirma  fratres  tuos.  Et  hoc  ad  corporis  necessaria,  si  non  possint  habere 


benefaciendum.  Humiliter,  non  imperiose ; 
etcharitative,  non  contumeUose  contradi- 
centes,  unde  in  Ezechiele  dicitur* :  «  Lateri- 
bus  et  humeris  impingebatis,  et  cornibus 
vestris  ventilabatis  omnia  infirma  pecora, 
donec  dispergerentur  foras. »  Humiliter  ergo, 
et  charitative,  exemplo  Domini  dicentis  ^ : 
«Quoties  volui  congregarefilios  tuos,  quem- 


alicubi  salva  Ordinis  puritate,  vel  propter 
similia.  Ad  suos  ministros  deheant  recurrere, 
qui  debent  esse  refugium  afQictorum,  vice 
Doraini  dicentis':  «  Venite  adme  omnes, 
qui  laboratis,  et  onerati  estis ,  et  ego  refi- 
ciam  vos. »  Recurrere,  inquam,  per  se,  vel 
per  nuntium,  forma  statutorum  ordinis  ob- 
servatain  eundo,  quia  istud  debitum  non  est 


admodum  gallina  !  »  Ipse  tamen  Dominus     exemptum  ab  obedientia  statutorum. 


asperse  dedit  correctionis  exemplum;  unde 
facto  flagello  de  funiculis  *,  expulit  ementes 
et  vendentes.  Et  Petro  carnali  sensu  ducto 
dixit  ^  :  «  Yade  retro,  Satanas.  »  Durissime 
etiam  Pharisffios  et  (a)  hy  pocritasincrepabat «. 
Non  prcecipientes  eis  aliquid,  quod  sit  con- 
tra  animam  suam  ,  utpote  inhibitum  lege 
divina,  et  regulam  nostram,  inhibitum  lege 
disciplinse. 


Sequitur  pro  quarta  parte  :  Ministri  vero 
charitative  in  corde ,  et  benigne  in  vultu  et 
sermone,  eos  recipiant,  et  tantam  familiari- 
tatem  haheant  circa  eos,  hoc  est  tam  fami- 
hares  seipsos  exhibeant,  ut  dicere  possint 
eis  fratres  ad  eos  recurrentes,  et  facere,  sicut 
domini  servis  suis.  In  hoc  verbo,  Sicut  do- 
mini,  ministri  informantur  ad  humiUtatem, 
ut  se  quasi  servos  imaginentur  fratrum  aho- 


Pro  secunda  parte  rubricae  subdit :  Fra-  rum  esse.  Et  omnia  verba  imperium  reso- 

tres  vero  qui  sunt  subditi,  recordentur  quod  nantia  sileant,  et  facta  dominatum  prseten- 

propter  Deum  abnegaverunt  proprias  volun-  dentia  penitus  deserant,  exemplo  illius,  qui 

tates*  Propria  voluntas  est  iha,  quse  omnino  dixit  *  :  «  Qui  major  est  in  vobis,  fiat  sicut 

divino  imperio  non  ligatur ,  vel  superiori  minor;  et  qui  praecessor,  sicut  ministrator.» 

regulae  non  adhaeret.  Unde  firmiter  prceci-  Cum  igitur  dicitur  :  Ut  dicere  possint  et  fa- 

pio  eis,  ut  obediant  suis  ministris,  et  omni-  cere,  informatio  est  ministrorum,  ne  facto 

bus  praelatis  ordinis.  Et  dicit :  Suis,  ut  de  aut  verbo  prseteudant  fastum,  qui  possit  re- 

provincialibus,  et  aliis  praelatis  immediatis  pellere  subditos  a  flducia  ad  rainistros  in  ne- 

se  loqui  ostendat  hic,  qui  supra  de  obedien-  cessitatibus  recurrendi.  Non  est  autem  in- 


tia  ad  generalem  ministris  in  primo  capite 
est  locutus.  In  omnihus,  quce  promiserunt 
Domino,  observare,  supple,  explicite  vel  im- 
phcite.  Et  non  sunt  contraria  animce  suce 

1  Luc,  XXII,  32.  —  2  Ezech.,  xxxiv,  21.  —  3  Malth., 
xxui,  37..  —  *  Joan.,  Ii,  15  —  '  Marc,  viii,  33.  — 
«  MaUh.,  XV,  1;  XXII,  18;  xxiil,  14,  15,  23,  29.  — 


telligendum  verbum ,  quod  subditis  detur 
occasio  superbiendi  per  niraiam  humilita- 
tera  ministrorum,  ne,  sicutdicit  Gregorius', 
«  dum  nimis  servatur  humilitas ,  regendi 

'  Matth.,  XI,  29.  —  8  Luc,  xxii,  26.  —  »  Gregor., 
Pastor.  Cur.,  part.  II,  c.  vi. 

(a)  Forte  leg.  ut.  —  (6)  Del.  se. 


IN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM. 


frangatur  auctoritas.  »  Unde  qui  dixit  '  : 
«  Qui  major  est  vestrum,  »  etc.,  non  dixit : 
Qui,  minor  est,  fiat  sicut  major.  Nam  ita  de- 
bet  esse,  quod  Ministri  sint  servi  omnium 
fratrum  :  servi  quidem  inhis  praecipue,  quae 
aJ  saJutem  pertinent  animarum.  Unde  Do- 
minus  - :  «  Ego  in  medio  vestrum  sum  tan- 
quam  qui  ministrat.  » 
Sequitur  pro  quinta  parte,  in  qua  tangit 


598 

dainnabilis,  cum  in  gravamen  aliorum  pau- 
perum,  eleemosynae  in  talibus  supervacue 
consumuntur.  Betractione,  quae  oritur  pr»- 
cipue  exinvidia  et  odio  :  excludendo  detra- 
ctionem,  odium  etiara  et  iram  excludit.  Et 
murmuratione,  quae  ex  impatientia  et  judi- 
ciorum  temeritate  procedit;  omnia  vitia  spi- 
ritualia,  quae  religiosos  fragiles  comitari  so- 
lent,  haec  excludit,  excepta  acedia,  quam  in 


octo  genera  peccatoruti),  dicens  :Moneo  vero     suo  consequenter  opposito  dissuadet.  Curio- 


et  exhortor  in  Domino  Jesu  Christo ,  ut  ca- 
veant  fratres  ab  omni  superbia,  quia,  ut  dicit 
Augustinus  super  illud  Psalmi »  :  In  ira  con- 
summationis  *  :  «  Alia  vitia  in  malefactis 
timenda  sunt,  superbia  in  benefactis  plus 
metuenda  est.  »  Ab  omni,  inquam,  superbia 
cordis,  conversationis,  sermonis  et  operis ; 


sitatem  etiam  laicorum  cohibet,  dicens  :  Et 
non  curent  nescientes  litteras,  id  est,  laici, 
litteras  discere.  In  quo  verbo  curiositatem 
cohibet ;  non  tamen  inhibet ,  quin  ipsi  te- 
neantur  litteras  discere,  si  fuerit  eis  impe- 
ratum. 

Sed  cum  ista  sint  mortalia,  puta  in  lege  obj,*. 


mmulona, quae oritur  ex superbia : hoc est     Dei prohibita, quare hic  ea monitorie  exhor- 


fratribus  necessarium.  Unde  Hieronymus 
super  MatthceumK-  «Eleganter  in  quodam 
volumine  scriptum  legimus :  Ne  quceras  glo- 
riam,  et  non  dolebis  cum  ingtorius  fueris. » 
Invidia,  quae  infaUibiliter  superbiam  comita- 
tur.  Unde  Augustinus  *,  super  iliud  Psalmi : 
6  Superbiae  est  comes  invidia  :  fieri  enim 
non  potest,  ut  superbus  non  invideat.  » 
Avaritia,  quae  consistit  in  cupiditate  rerum 
terrenarum  non  habitarum;  item  consistit 


SIO. 


tantur  ?  Ad  quod  dicendum,  quod  in  omni  Respon- 
genere  capitalium  peccatorum  aliquid  est 
mortale,  et  aliquid  est  veniale.  Mortale  est 
omne  peccatum  quo  aliquid  appetitur  su- 
pra  Deum.  Hoc  autem  supra  Deum  appeti- 
tur,  quandoaliquis,  pro  re  temporah  deside- 
rata  obtinenda,  vellet  aliquod  peccatum  mor- 
tale  committere,  quasi  etiam  non  possit  ali- 
ter  obtinere ,  vel  pro  re  jam  obtenta  non 
amittenda,   prius  vellet  peccatum  mortale 


,         .,   ,  ,  ,  '   i-**iA.j    Ttiici,  ueucciium  morta  p 

m  tenac.tate  rerum  obtentai-um  quarnm-     committere,  quam  ipsa  carere.  H«c  autem 
cumque  m  usum  ven.entium  :  pro  qua  ul-     docet  S.  Augustinus '  :  «  Hoc  est  enim  r 


terius  excludenda  subdit ;  Cura  etsollicitu- 
dine  hujus  sceculi,  quai  ex  avaritia  prove- 
niunt.  Unde  Salvator  «  :  «  Nohte  soUiciti 
esse. »  Dicendo  :  Aut  sollicitudine  hujus  sce- 
culi,  sollicitudinem  saecularem  perimit,  ut 
spiritualem  sollicitudinem  non  excludat, 
quae  in  procuranda  animarum  salute  prae- 
cipue  exercetur.  Inhibendo  etiam  soihcitu- 
dinem  hujus  saecuh ,  curiositatem  illorum 
percutit,  qui  immoderate  student  in  sapien- 


bere  Christum  in  fundamento,  nihil  Christo 
pr^ponere,  sed  in  omnibus  ejus  praeponere 
praeceptoriam  voluntatem. »  Quiigiturexcel- 
lentiam  vel  vanam  gloriam  inordinate  appe- 
tit,  ita  tamen  quod  Deum  sibi  in  corde  pr«- 
ponit,  nec  aliquid  contra  Deum  faceret  pro 
gloria  assequenda ,  superbus  est.  sed  non 
criminaliter.  Et  propter  istam  distmctionem 
admonemur  omne  etiam  signum  superbi»  in 
gestu,  habitu  et  sermone,  et  ita  de  aliis  in- 


la  s^culari   In  culpam  avariti^,  et  soUici^  teUige  consequenter.  Qui   rgo  soUici  u    est 

tudm.  mmietatem,  mcidunt  omnes  super-  de  s.culo  contra  regui.  honestaterveUn 

fluitates  hbrorum,  aut  vestmm,  aut  ^difi-  tantum,  ut  illa  amittat  ad  qu^  ex  I^ Je  vd 

ciorum,  aut  similium.  Quae  avaritia  tunc  est  voto  regute  tenetur,  peccat  mortaliter 


'  Luc..  xxir,  26.  —  '  Ibid.,  27.  —  '  Psal.  lviii,  14. 
—  ♦  Aug.,  m  Psal.  lviii,  conc.  ii,  n.  5.  —  6  Hieron., 


in  Matth.,  V.  -  «  Matth.,  vr ,  34.  -  7  Aug     de  Civit 
Dei,  Lib.  XXJ,  c.  XXVI,  n.  2.  ^''         '"'^- 


596 


EXPOSITIO 


De  detractione  est  difficilius  explicare. 
Circa  quod  sciondum,  quod  detractio  est 
quse  verbo  laidit  alii^m,  praicipue  in  al)sen- 
tia.  Talisergo  aut  menlitur,  ut  laidat,  et  hoc 


cumque  occupationes  solet  gemitibus  et  sus- 
piriis  inenarrabilibus  Christi  clementiam  im- 
plorare.  Imperceptibiliter  etiam  ad  hoc  Re- 
gula,  ut  existimo,  manuducit.  Fratres  igitur. 


est  generaUter  mortale  peccatum,  cum  sit     semper  orantes,  acediam  a  se  excludunt,  et 


perniciosum  mendacium ;  aut  dicit  verum , 
hcet  malum,  et  hoc  potest  esse  tripliciter: 
aut  enim  homo  dicit  malum  verum  de  alio, 
zelo  justitiee,  quando  et  ubi  dicendum  est,  et 
hoc  non  est  malum,  sed  bonum ;  aut  dicit 
malura  desiderio  et  libidine  vindictae ,  vel 
odio  personae,  et  hoc  principali  intentione, 
et  talis  peccat  mortaliter ;  aut  dicit  malum 
scitum,  ex  lubricitate  linguse,  et  hoc  nonest 
mortale  peccatum,  nisi  ita  contra  pruden- 
tiam  dicatur,  ut  possit  in  scandabim  redun- 
dare.  Zelo  autem  justitiae  potest  quis  dicere 


per  jejunium  gaudii  omne  carnale  solatium 
procul  pellunt  :  ubi  cavenda  est  haeresis 
Massalianorum  (6)  ^ 

Pro  septima  parte  addit : Ethahere  humi- 
lUateni  et  patientiam.  Praemittit  humilita- 
tem  patientiae,  quia  fundamentum  ejus  est, 
sicut  e  contrario  superbia  est  fundamentum 
impatientiaj.  *  a  Inter  superbos  semper  jur- 
gia  sunt.  »  In  persecutione,  quae  est  adver- 
sitas  ad  extra,  et  in  infirmitate,  quae  est  ad- 
versitas  ab  intra.  Et  dlcitur :  In  persecutione^ 
quia'  «  omnes  qui  pie  volunt  vivere,  perse- 


malum  dupliciter,  vel  ut  corrigatur,  vel  ut  cutionem  patientur.  »  Item  Apostolus  dice- 

caveatur.  Murmuratio   est  peccatum  mor-  bat » :  «  Usque  in  hanc  horam  esurimus  et 

tale  cum  impugnat  scienter  Dei  judicia,  vel  sitimus.  »  Ibi  Glossa  :  «  Libere  et  sine  adu- 

superioris  auctoritatem^  vel  cum  ordinatur  latione  veritatem  praedicantes,  et  gesta  pravae 

ad  scandalum  suscitandum.  vitae  arguentes,  gratiam  non  habent  apud 

Pro  sexta  parte  subdit  :  Sed  attendant  homines.  »  Ad  patientiam  in  infirmitate  per- 

quod  swper  omnia  desiderare  debent  hahere  tinet,  paucis  obsequiis  paucisque  remediis 

spiritum  Bomini,  quem  supra  dixit  spiri-  contenlum  esse,  juxta  exigentiam  pauper- 

tum  sanctae  devotionis.  Ista  devotio  est  pius  tatis,  ut  memores  sint  fratres,  quomodo  olim 

et  humilis  aflectus  in  Deum,  qui  ex  com-  monachi  languentes  aqua  frigida  vix  ad  suf- 

punctione  generatur.  Et  sanctam  ejus  ope-  ficientiam  utebantur.  In  quo  (sine  gravi 

rationem  :  oratio  enim  dicit  Spiritus  ope-  cordis  gemitu  non  dico)  magis  reperiuntur 

ralionem,  quia,  (a)  dicit  Apostolus  adRoma-  vitiosi,  pauperes  in  saeculo,  ad  Religionem 

nos*,  «  Spirituspostulatpronobisgemitibus  venientes,  de   quibus  Hieronymus  ait  ^  : 

inenarrabilibus.  »  Orare  semper  ad  Beum  «  Mirum  de  infelici  conditione  plurimorum. 

puro  corde  ^ :  «Oportet  semper  orare,  et  non  Sunt  nonnulli  viles  et  abjecti  in  sseculo,  qui 

deficere.  »  Et  Apostolus  ait  *  :  «  Sine  inter-  quotidianis  laboribus  se  ultra  vires  affligen- 

missione  orate.  »  Hoc  autem  tripUcem  habet  tes  pro  victu  captando,  vilissime,  et  vix  raris 

sensum,  quorum  duo  tanguntur  in  Glossa  * :  fabis  et  rapis  cum  ordeaceo  pane  saturantur. 

quia  semper  orare,  est  canonicas  horas  quo-  Cum  Christi  vero  ad  mensam  accedunt,  et 

tidie  debito  modo  dicere;  item  semper  orat,  Christi  militiam  suscipiunt,  suae  egestatis 

qui  semper  beneagit;  tertio  modo  semper  obliti,  lautiora  quaerunt  quam  milites,  qui 

orare,  est  spiritum  devotionis  semper  invio-  sunt  assueti  magnificis.  Haec  autem  omnia 
labiliter  observare,  quae  habita  inter  quas- 


t  Rom.,  VIII,  26.  —  ^  Luc,  xviil,!.  —  »  l  Thess..  v, 
17.  —  *  Gloss.  in  Luc,  xviii.  —  ^  Ex  Auguslino,  lib. 
de  Hceresib.,  LVii,necnon  ex  Epiphanio,  cujiis  iuvocat 
testimonium,  «  Massaliauoruni  nonien  ex  lingua  Syra 
est.  Graece  autem  dicunlur  Eux'fai,  ab  orando  sic  ap- 
pellati.  Tantum  enim  oraut,  ut  eis  qui  boc  de  iliis 


audiunt  incredibile  videatur.  »  Et  infra  :  «  Dicuntur 
Euchitse  opinari,  monacbis  non  licere  sustentandae 
vitae  suae  causa  aliquid  operari,  atque  ita  seipsos  mo- 
nacbos  proiiteri ,  ut  omnino  ab  operibus  vacent,  »  — 
"  Prov.,  Xlil,  10.  —  7  II  Tim.,  llt,  12.  —  «  1  Cor.,  iv, 
11.  —  *  Hieron.,  ad  Eustoch. 

(o)  Suppl.  ut.  —  (6)  CoBt.  edit.  Massilianorum. 


IN  REGULAM  FRATRUM  MINORUM.  r.07 

in  (Uiristi,  ct  Apostolica  vita  locum  non  lia-     pinquitate ,  vel  faciei  ad  eam  conversione , 
bent.  »  Haec  Hicronymus.  fixis  oculis,  manibus  junctis,  omne  tale  con- 

In  ultima  parte  subdit :  Et  diligere  eos  qid  sortium  est  suspectum.  Unde  suspecta  sunt 
nos  persequuntur  facto,  et  reprehendunt  consortia  et  colloquia  praedictis  circumstan- 
irrationabiliter ,  et  arguunt  ratiouabiliter.  tiis  concurrentibus.  Item  si  solitaria  sint, 
Qnia  dicit  Dominus  :  Diligite  inimicos  ves-  excluso  aliorum  auditu,  licet  non  visu,  ex 
tros,  quanto  magis  amicos.  Et  oratepro  per-  intenlione,  sine  causa  pia,  maxime  si  sint 
sequentibus  in  facto,  et  calumniantibus  vos^  solitarie  prolongata,  aut  cum  eadem  persona 
in  falsi  criminis  impositione.  Cujus  rationem  sine  ratione  evidenti  frequentata,  suspecta 
subdit,  dicens  :  Beati  qui  persecutionem  pa-  sunt  colloquia.  Ad  suspicionem  autem  mu- 
tiunturpropterjustitiam,quoniamipsorum  lierum  facit  aetas  et  conditio  colloquentis. 
est  regnum  coelorum.  Qui  autem  persevera-  Illam  autem  suspicionem  existirao  hic  pro- 
verit  usque  in  finem,  hic  salvus  erit.  hiberi,  quse  fratri  excitat  enormis  tentationis 

stimulum,  vel  quse  crimini  praestat  fomen- 
tum,  vel  quae  potest  apud  alios,  vel  alium, 
scandalum  generare.  Et  hic  aestimo  omne 
suspectum  prohiberi  coUoquium,  quod  ordi- 
natur  ad  carnis  immunditiam  quamcumque, 
Praecipio  firmiter  fratribus  universis,  ne  vel  quod  potest  hujus  rei  scandabim,  vel 
habeant  suspecta  consortia,  vel  consiha  mu-  suspicionem  probabihter  excitare :  sicut  Do- 
herum.  Et  ne  ingrediantur  monasteria  mo-  minus  prohibendo  moechiam,  prohibet  non 
nacharum,  praeter  illos,  quibus  a  Sede  Apo-  solum  minorem  lapsum  qui  est  fornicatio, 
stolica  concessa  est  licentia  specialis.  Nec  sed  et  oranem  majorem  turpitudinem,  qua 
fiant  compatres  virorum,  vel  mulierum,  ne  corpus  seminaliter  inquinatur. 
hac  occasione  inter  fratres ,  vel  de  fratri-  Sequitur  pro  secunda  parte  :  Et  ne  ingre- 
bus  scandalum  oriatur.  diantur  monasteria  monacharum ,   prceter 

illos  quibus  a  Sede  Apostolica  concessa  est 
licentia  specialis.  Haec  iuhibitio  de  omnibus 
monialium  domibus  intelligitur.  Ubi  enim 
est  periculum  colloquii,  ibi  prudentius  ob- 
vietur.  Illse  autem  moniales  S.  Daraiani  prae 
ra^teris  mulieribus  ab  humanis  consortiis  ex- 


CAPUT    XI. 

Quod  fratres  non  ingrediantur  monasteria 
monacharum. 


EXPOSITIO. 

Prcecipio  firmiter.  Hic  docet  fratres  famae 
sinceritatem  observare  a  labe  praecipue  tur- 
pitudinis.  Et  haec  pars  dividitur  in  tres  : 
primo  inhibet  generaliter  suspecta  consiha 
omnium  mulierum ;  secundo  cautelam  adhi-  cludunlur ;  licet  ergo  in  frequentatione  ea- 
bet  circa  consortia  monialium ;  tertio  inhibet     rum  posset  oriri  periculum  propter  quam- 


occasionem  spiritualium  cognationum. 

Dicit  ergo  pro  primo :  PrcBcipio  firmiter  fra- 
tribus  universis,  ne  habeant  suspecta  consor- 
tia  vel  consilia  mulierum.  Suspectum  consor- 
tium  est,  non  solum  mulieris  suspectae,  imo 
cum  omui  muliere,  ubi  locus,  et  tempus,  ges- 
tus,  et  aspectus,  et  alia  laudabilia  indicia  sus- 
picionem  laudabihter  non  excludunt ,  ut  si 
locus  quaeratur  pro  mulierum  colloquio  so- 
litarius,  aut  obscurus,  et  tempus  noctur- 
num,  vel  alias  opportunum.  Si  gestus  sit 
dissolutus,  utpote  ex  nimia  mulieris  appro- 


dam  familiaritatem  fratrum  Minorum,  et 
propter  hoc  sit  bcentia  adeundi  talia  loca 
Sedi  Apostolicae  reservata;  tamen,  quia  ahae 
raoniales  se  araphus  exponunt  humanis  col- 
loquiis  quam  illae,  necesse  est,  illud  manda- 
tum  ad  oranes  monachas  referatur  secundum 
expositionem  Doraiui  Gregorii,  et  indulgen- 
tiam  de  talibus  visitandis.  Et  sicut  mona- 
chi  sunt  non  solum  collegiati ,  verum 
etiam  solitarii :  sic  et  monachae  et  moniales 
intelligendae  sunt  non  solum  coliegiatae,  ve- 
rum  et  quae  inclusae  dicuntur,  et  solitariam 


598 


EXPOSITIO 


vitam  agunt.  Et  hae  etiam  vitandae^  sicut 
collegiatae,  propter  majus  periculum  solitu- 
dinis,  ex  tenore  praecepli,  ut  a^stimo,  praece- 
dentis. 
iSequitur  pro  tertia  parte :  Nec  fiant  cotn- 


quia  hujus  rei  obedientia  non  est  involunta- 
riis  imponenda.  Unde  subdit :  Ministri  vero 
nullis  eundi  licentiam  tribuant,  nisi  eis 
quos  viderint  esse  idoneos  ad  mittendum. 
Idonei  autem  sunt  robusti  corpore,  et  con- 


'patres  virorum ,  aut  mulierum ,  etc.  Hoc     stantes  in  fide,  probati  virtute,  et  semper 
idem  inhibetur  monachis.  Et  quia  de  simi-     irreprehensibiiiter  conversati. 
hbus  est  ratio  simihs ,  scito  hic  prohiberi         Sequitur  pro  secunda  parte  :  Ad  hcec  per 
omne  ft^atrum  ad  mulieres  commercium,  de     obedientiam  injungo  ministris,  ut  petant  a 
quo  posset  fratribus  scandalum  generari.  Domino  Papa  unum  de  sanctce  Romanoe 

Ecclesice  Cardinalibus,  qui  sit  Gubernator 
in  bonis  agendis,  Protector  in  oppressioni- 
bus  ahenis^  et  Corrector  in  dehctis  istius 
Fraternitatis ;  ut  semper  subditi,  et  sub- 
Quicumque  fratrum  divina  inspiratione  jecti  (6)  pedibus  ejtisdem  S.  Ecclesice,  stabi- 
voluerint  ire  inter  Saracenos,  et  ahos  infi-  les  in  fide  catholica,  sine  qua  ilhid  marty- 
deles,  petant  inde  hcentiam  a  suis  ministris  rium  nihil  valeret,  paupertatem  contra  ava- 
provinciahbus.  Ministri  vero  nulhs  eundi  ritiam,  et  humilitatem  contra  superbiam,  et 
hcentiam  tribuant,  nisi  eis  quos  viderint  S.  Evangelium  Domini  nostri  Jesu  Christi, 
esse  idoneos  ad  mittendum.  Ad  hsec  per  obe-  quantum  ad  virtutum  perfectionem  omni- 
dientiam  injungo  ministris,  ut  petant  a  Do-      modam,  quod  firmiter  promisimus,  id  est. 


CAPUT  XII. 

De  euntibus  in  Saracenos,  et  alios  infideles. 


mino  Papa  unum  de  sanctae  Romanae  Eccle- 
siae  Cardinalibus,  qui  sit  Gubernator,  Pro- 
tector,  et  Corrector  istius  fraternitatis,  ut 
semper  subditi,  et  subjecti  pedibus  ejusdem 
Ecclesiae,  stabiles  in  fide  cathohca ,  pauper- 
tatem  et  hum'htatem,  et  sanctum  [a)  Evan- 
gehum  Domini  nostri  Jesu  Christi,  quod  fir- 
miter  promisimus,  observemus. 

EXPOSITIO. 

Quicumque  fratrum,  etc.  Hic  tertio  docet, 
in  martyrio  consumm.are ;  et  quia  marty- 
rium  nihil  est,  nisi  fiat  in  ecclesiastica  uni- 
tate,  primo  agit  de  primo;  secundo,  ibi:  Ad 
hcec  per  obedientiam. 

In  prima  parte  tangit  fratrum  hoc  deside- 
rio  flagrantium  devotionem,  et  ministrorum 
examinantium  discretionem,  dicens  :  Qui- 
cmnque  fratrum  divina  inspiratione,  non 
levitate,  non  impetuositate,  non  astutia  sub-  additur  verbum  tentionis  vel  debiti,  vel  ali- 
terfugiendse  disciphnae,  voluerint  ire  inter  quod  simile,  ex  quo  obhgatio  declaratur. 
Sarracenos  et  alios  infideles,  ut  paganos,  Vocabulum  autem  tentionis,  licet  obligatio- 
vel  haereticos,  vel  schismaticos :  Petant  inde  nem  importet,  non  tamen  sic  districte,  sicut 
licentiam  a  suis  ministris  provincialibus,     vocabulum  praecepli  ad  iUud  faciendum  li- 

1  Hebr.,  ii,  1.  (a)  Ccet.  edit.  secundum.  —  {b)  Idem  add.  sint. 


quatenus  ipsum  promisimus,  observemus. 
'  «  Propterea  abundantius  oportet  observare 
nos  ea,  quae  audivimus,  ne  forte  perefflua- 
mus.  » 

Quaeritur  de  praeceptis  regulae,  quae  scih- 
cet  universahter  inteUigenda  sunt  praecep- 
torie  imponi,  et  in  quibus  possunt  Praelati 
Ordinis  dispensare. 

Ad  hoc  respondeo,  quod  regula  ista  prae- 
ceptis  est  plena,  et,  ut  puto,  pene  omnia  in 
ea  posita  sunt  praecepta,  ubi  aliquod  ex- 
■presse  additum,  ut  monitionis  vel  exhorta- 
tionis  vocabulum,  vel  consimile  aliud  non 
declarat.  Praeceptorum  autem  istorum  tria 
sunt  genera:  in  quibusdam  enim  ponitur 
expresse  praecipiendi  verbum,  ut  prae  caeteris 
commendentur,  et  illa  sic  transeunt  in  vo- 
tum,  ut  in  nuUo  eorum  ordo  valeat  dispen- 
sare.  Aliud  est  genus  praeceptorum,  quibus 


IN  REGULAM  FRATHUM  MINORUM 

gat,  cuitentionis  vocabulum  estadjunctum. 
Quod  patet,  quia  cuni  homo  homiDi  teneri 
dicitur  in  aliqua  pecuniai  quantitate,  certum 
est  quod  tentio  obligationem  importat  vel 
ad  solveudum^  vel  ad  satisfaciendum,  vel 
aUo  modo,  nisidebitum  velitcroditor  remit- 
tere  debitori.  Unde  Ucet  tentio  obUgationem 
sonet^  potest  tamen  ordo  in  particulari,  et  in 
casu,  cum  aliquo  dispensare  in  jam  dictis  : 
exceptis  iUis  in  quibus  patet  intentionem  re- 
gulae  omnino  praeceptorieobligare,  velquo- 
rum  transgessio  scandahmi,  vel  deordinatio- 
nem  notabilem  generaret,  Verbi  gratia,  cum 
dicitur  primo  capite :  Alii  fratres  teneantur 
fratri  Francisco,  et  ejus  successoribus  obe- 
dire,  patet  quod  in  hoc  non  potest  ordo  in 
aUquo  dispensare.  Sic  etiam  octavo  capite, 
ubi  dicitur  :  Universi  fratres  unum  de  fra- 
tribus  istius  Religionis  teneantur  habere 
semper  Generalem  Ministrum.  Et  infra  eo- 
dem  capite :  Teneantur  prcedicti  fratres, 
quibus  electio  data  est,  alium  sibi  eligere  in 
custodem,  et  sic  in  simiUbus.  In  aUis  autem 
nonnuUis,  credo  quod  ordo  potest  dispensare 
in  particulari,  et  in  casu.  Verbi  gratia,  cum 
dicitur  tertio  capite  :  Non  teneantur  nisi 
sexta  feriajejunare,  credo  quod  citramani- 
festam  necessitatem  subditus  tenetur  jeju- 
nium  solvere,  si  Superior  imponeret,  nisi 
esset  solutio  jejunu  in  scandalum  aUorum. 
SimiUter  inteUigoin  iUo  verbo  septimi  capi- 
tuU  :  Teneantur  prcedicti  fratres  ad  eos 
recurrere,  et  in  quibusdam  aUis,  nil  tamen 
horum  potest  ordo  generaliter  immutare. 
Est  etiam  tertium  genus,  ubi  nec  additur 
praecipere,  nec  teneri,  sicut  patet  in  secundo 
capite  in  pertinentibus  ad  receptionem'  ad 
ordinem  venienUum,  et  in  tertio  in  spectan- 


599 

ptorie  inseruntur,  nec  in  speciali  ampUus 
diffmio,  nisi  ut  omnia  regulae  verba  cum 
reverentia  recipiantur,  et  ipsorum  trans- 
gressio  penitus  devitetur :  cum  certum  sit 
regulam  pro  lege  dari,  nec  aUquis  a  lege 
avertitur,  quin  ad  tenebras  convertatur. 

CONTINUATIO  CONFIRMATIONIS   REGUL^. 

NulU  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc 
paginam  nostrae  confirmationis  infringere, 
vei  ei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  au- 
tem  hocattentare  praesumpserit,  indignatio- 
nem  omnipotentis  Dei,  et  beatorum  Petri  et 
Pauli,  Apostolorum  ejus,  se  noverit  incur- 
surum.  Datum  Laterani,  m  Kalend.  Decem- 
bris,  PontiOcatus  nostri  anno  viii. 

EXPOSITIO. 

Nulli  ergo.  Haec  est  pars  tertia  epistolae, 
aUarum  conclusiva,  ubi  duo  notabilia,  scili- 
cet  regulae  stabiUtio,  ettemporis  determina- 
tio.  Pro  primo  dicit :  Nulli  ergo  omnino  ho- 
minum  liceat  hanc  paginam  nostra'  confir- 
mationis  infringere,  vel  ei  ausu  temerario 
contraire.  Quod  tamen  faciunt  detractores, 
regulam  ipsam,  et  regulae  dedarationem,  et 
fratrum  conversationem,  trino  ordine  den- 
tium  lacerantes.  Unde  caveant  ab  eo,  quod 
sequitur :  Si  autem  quis  hoc  attentare  prcB- 
sumpserit,  indignationemomnipotentis  Dei, 
et  BB.  Petri,  et  Pauli  Apostolorwn  ejus,  se 
noverit  incursurum.  Pro  tempore  addit :  Da- 
tumLaterani,  idestin  sedeimperiaU  ChrisU 
nomini  consecrata.  iii  Kalendas  Decembris, 
die  quinto  Sancti  Saturnini_,  quae  est  prima 
scilicet  solemnitatum  anni,  secundum  revo- 
lutionem  Romani  officii,  ut  pateat  hanc  re- 
gulam  esse  renovativam  gaudii,  quod  annus 


tibus  ad  divinum  officium,  et  in  pluribus     benignitatis  Domini  introduxit  :  quae   est 


aliis  consequenter,  ubi  muUa  essent  prae- 

cepta  ex  intentione  mandatoris,  nisi  eorum 

transgressio  standalum  et  deordinationem 

notabilem  generaret.  Circa  quorum  dispen- 

sationem  in  particulari  intelligo  idem,  quod 

circa  praeceptum  secundi  ordinis  est  praedic-     et  gloriae  commendetur. 

tum.  Interquaeetiamalia,  quae  non  praece-         Amen. 


etiam  vigiUa  sancti  Andreae  ApostoU,  ut 
sciant  omnes  hujus  regulae  observantiam 
esse  vigiliam  praeambulam  ad  thronum  ju- 
diciarium  cum  gloria  possidendum.  Pontifi^ 
catus  nostri  anno  octavo,  ut  octava  gratiaa 


DETERMmATIONES 

QU^STIONUM  CmCA  REGULAM  S.  FRANCISGI 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vatican.  an.  1596.) 

Hoc  tractatu  respondet  S.  Bonaventura  objectionibus,  quae  adversus  Religiosos  omnes, 
pracipue  contra  Fratres  Minores  fiebant  :  decetque  aperte,  his  objectionibus  satisfa- 
ciendo  ,  plura  quae  dubia  et  mala  videntur  in  Regula,  nec  dubia;,  nec  mala  esse  *. 


PRiEFATIO 

Cum  inter  alios  ordines  Religiosorum ,  necessario  et  meritorie  in  ordine,  super  qui- 

ordo  fratrum  Minorum  datus  sit  Ecclesiae  ad  bus,  aut  mirantur,  aut  scandalizantur,  ut 

aedificationem  fidelium  in  fide  et  moribus,  sciant  qualiter,  et  quomodo  ista  fiant  ratio- 

per  verba  doctrinae,  et  exempla  bonae  con-  nabiliter,  cum  ad  hoc  teneamur.  Nam,  ut 

versationis^  quibas  et  fideles  erudiantur  ad  coram  caeco  offendiculum  non  ponamus, 

imitandum,  et  fides  muniatur  contra  pravi-  opera  nostra  lux  debent  esse  coram  homini- 

tatem  haereticam,  sicut  lucerna  fugans  in  bus,  juxta  illud  Matthaei*:  Sit  luceat  lux 

domo  tenebras,  et  operantes  promovens:  ut  vestra  coram   hominibus.    Vos   estis  lux 

autem  eadera  aedificatio  afferat  fructum  am-  mundi.  Et  ideo  expedit  in  lucem  ponere,  et 

pliorem^  necesse  est  ordinem  ipsum  quatuor  rationem  ostendere  de  his,  quae  non  intel- 

ornamentis  esse  praeditum,  sine  quibus  mi-  lecta  possent  putari  tenebrae,  et  per  conse- 

nus  proficeret  in  aliis^  hcet  forte  quoad  se  quens  possent  aliorum  aedificationem  de  no- 

ahquo  illorum  posset  carere.  Primum  est  bis  ahquatenus  impedire.  Sicut  enim  artis 

vita  irreprehensibilis,  quae  maxime  sibimet  alicujus  ignarus  videt  aliqua  ab  ilhus  artis 

prodest:,  et  alios  aedificat.  Secundum,  scien-  opificibus  instrumenta  haberi,  quae  non  in- 

tia  sacrae  Scripturae,  sine  qua  nec  secure,  nec  telligit  ad  quid  valeant ;  ita  plerumque  saecu- 

utiUter  posset  alios  docere.  Tertium  est  au-  lares  et  rudes  mirantur,  quare  spirituales 

ctoritas  praedicandi,  et  confessiones  audieudi,  haec  et  haec  faciant :  ita  ut  expediat  aUqua  ab 

in  quibus  maxime  prosunt  fidelibus  fratres.  eis  abscondere,  non  ex  simulationis  palUa- 

Quartum,  ratio  satisfactoria  super  quibus-  tione,  sed  pro  cautela,  ne  ponatur  oflfendi- 

dam  dubiis  apud  illos,  qui  non  inteUigunt  culum  infirmis,  et  pusiUi  intelUgentia  mate- 

qualiter  fiant  rationabiUter  et  licite,    imo  riam  scandaU  inde  sumant.  *  Aufer  ruhigi' 

1  Cf.  Edit.  Argenlin.  aa.  1495,  18,  pars  l;  edit. 

Vatic,  au.  1S96,  tom.  Vll,  pars  IV,  351;  edit.  Ven.,  tionibus  hoc  loco  ponitur,  ad  calcem  tomi  pro  more 

an.  i6il,  15,  tom.  I;  edit.  Ven.  an.  1754,  tom.  V,  nostro  remitteudam  duximus.  —  ^  Matth.,  v,  IG,  U. 

745.  —  ^  Summam  quaestiouum,  quae  in  ceeteris  edi-  —  *  Prov.,  xxv,  4. 


DETERMINATIONES  QUiESTIONUM 

nem  de  argento,  et  egredietur  purissmum 
vas,  hoc  est,  toUe  de  bono  quod  facit  suspi- 
cionem,  rationem  reddendo;  et  apparebit 
purum  et  bonum,  quod  putabatur  vitiosum, 
Indc  Petrus  dicit' :  Parati  semper  ad,  etc. 
IpsaenimoperaDeipurissima  in  se,  saepe  in 
nidibus  etin  infidelibus  occasio  scandali  sunt, 


CIRCA  REGULAM  S.  FRANCISCI.        601 

cum  non  intelligunt,  et  sinistre  ac  perverse 
interprelantur.  Beatus  qui  non  fuerit  scan- 
dalizatus  in  me,  alt  Doniinus^,  et  Propheta 
dicit':  Cu7n  samto  sanctus  eris,  et  cum  per- 
verso  perverteris.  Ut  ergo  lucerna  clarius 
luceat^  offendiculum  auferas  ei,  etlimpidius 
lumen  effundet. 


QUJESTIO  PRIMA. 

Cur  tot  existentibus  sanctis.  et  approbatis  ordini- 
bus,  novam  regulam  facere  voluerit  S.  Fran- 
ciscus. 

Primo  igitur  quaeritur,  cum  tot  sancti  or- 
dines ,  et  approbatae  regulae  fuerint ,  cur 
S.  Franciscus  novam  regulam  facere  voluit, 
quasi  non  sufficerent  priorum  instituta  sanc- 
torum. 

Ad  illud  tibi  respondeo,  quod  Pater  sanc- 
tus  Franciscus,  spiritu  Dei  pienus,  et  zelo 
charitatis  Dei  etproximi  totusignitus,  triplici 
desiderio  flagrabat,  videlicet  ut  totus  posset 
esse  imitator  Christi  in  omni  perfectione  vir- 
tutum ;  item  ut  totus  posset  adhaerere  Deo 
per  assiduae  contemplationis  ejus  gustum ; 
item  ut  multos  posset  lucrari  Deo,  et  salvare 
aniraas,  pro  quibus  Christus  voluit  crucifigi 
et  mori .  Et  quia  non  suffecit  ei,  ut  ista  in 
propria  persona  tantum  ageret,  voluit  insti- 
tuere  ordinem,  ut  multos  cooperatores  ha- 
beret,  non  solum  in  praesenti,  sed  etiam  in 
futuro,  qui  et  sanctitatis  ejus  imitatores  exi- 
sterent,  et  aUos  Deo  plurimos  lucrarentur. 
Ordines  autem  quos  ipse  S.  Franciscus  in- 
venit  in  Ecclesia,  aliqua  praedictorum  trium 
ex  parte  habebant,  ut  religiosi  ccenobitae, 
qui  in  studio  virtutumChristi  imitantur  ves- 
tigia;  eremitae,  qui  contemplationi  divinae 
frequentius  vacant;  et  clerici  rectores  ple- 
bium ,  qui  animarum  curam  habentes  ex 
officio,  lucris  auimarum  onmi  vigiiantia  in- 
tendere  debent.  Et  quia  haec  tria  simul  inve- 

»  I  Petr.,  III,  15.  —  '  Matth.,  xi.  6.  —  '  Psal.  xvn, 
26.  —  *  Luc.,  XXI.  37.  —  »  Psal.  XLi,  9. 


nit  in  nullo  ordine,  Spiritu  sancto  edoctus 
novamcondiditregulam,  et  novum  ordinem 
instituit,  quo  (a)  in  professione  (6)  evange- 
licorum  consiliorum,  obedientiae  videlictt, 
et  castitatis,  et  abdicatione  proprietatis , 
Christi  vestigia  sequeretur,  et  in  officio  prae- 
dicationis  et  confessionis  animarum  lucra 
utiliter  quaereret,  et  in  altissimae  paupertatis 
mendicitate  libertatem  spiritus  retinens,  con- 
templationis  supernae  apprelienderet  puri- 
tatem.  Nam  et  si  actionis  exterioris  occu- 
patio  aliquoties  interrumpat  otium  contem- 
plandi,  ipsa  tamen  libertas  cordis  nuUis 
soUicitudinibus  temporalium  distracta,  spi- 
ritualis  vacationis  magnam  praestat  stu- 
diosis  opportunitatem  ,  ut  orando  ,  le- 
gendo,  meditando  et  contemplando.  Plus 
enim  obest  ad  devotionis  puritatem  asse- 
quendam  strepitus  temporalium  curarum, 
quam  exercitatio  virtuosarura  actionura , 
quia  curarura  importunitas  in  otio  cor- 
poris  generat  raentis  inquietudinem.  Boni 
autem  operis  fidehs  exercitatio  conscien- 
tiam  quietat,  et  impinguando  elevat  in  su- 
perna,  sicut  qui  laborat  in  praeparationem 
convivii,  in  quo  quietus  jucunde  epuletur. 
Unde  et  Dominus  per  diem  occupabatur  in 
doctrina  populi,  et  aegrotantium  curatione; 
in  noctibus  oratlonibus  in  monte  vacabat, 
sicut  ait  Lucas  * :  Erat  autem  diebus  docens 
in  templo,  noctibus  vero  exiens  morabatur 
in  monte  Oliveti.  Et  Psalmista  dicit  *  :  In 
die  mandavit  Dominus  misericordiam  suam, 
et  nocte  canticum  ejus.  Noluit  S.  Franciscus 
esse  fratres  suos  astrictos  ad  curam  anima- 

(o)  Forte  ley.  qui.  —  (6)  Caet.  edit,  possessione. 


602 

rum  ex  debito  necessitatis ,  sed  ex  liberae 
charitatis  afFectu,  et  ut  meritum  expectarent 
de  fructu  salutis  aliorum,  et  periculum  evi- 
tarent  de  perditioae  eorum,  participes  in 
lucro,  indemnes  in  detrimento,  ut  alios  ex- 
trahant  de  naufragii  seu  incendii  periculo, 
ipsi  tuti,  consistentes  in  solido,  non  pericU- 
tentur  cum  pereuntibus  in  peccato. 


DETERMIiNATIONES  QU^STIONUM 


QUiESTIO  II. 

Cur  fratres  Minores  po]pulo  prcedicent,  et  confes- 
siones  audiant,  cum  animarum  curam  ordinarie 
non  suscipiant. 

Cur  ergo,  qui  animarum  curam  ordinarie 

non  suscipitis,  praedicatis  populo,  et  confes- 

siones  auditis,  mittentes  falcem  in  messem 

alienam,  cum  illis  proprie  competat,  qui 

animarum  curam  ex  officio  gerunt,  inju- 

riantes  plebanis,  in  quorum  videmini  prae- 

judicium  exercere  officia  illis  commissa, 

et  decipientes  illos,  quos  absolvitis,  super 

quos  jurisdictionem  non  habetis  ordinariam, 

contra  canonum  instituta,  et  periculum  ani- 

marum  vestrarum. 
Respondeo.  Nulli  in  hoc  facimus  injuriam, 

nec  aliquem  decipimus;  sed  Sedes  Aposto- 

lica,  quae  immediate  curam  Ecclesiae  habet, 

et  a  qua  caeteri  ecclesiarum  pastores,  tam     tatem,  Et  sicut  ex  charitate,  non  ex  necessi- 

tate,  impendimus  fidelibus  spiritualia  subsi- 
dia,  docendo,  et  orando,  et  a  peccatis  in  con- 
fessione  absolvendo ;  ita  ipsi  non  ex  debito 
coactionis,  sed  ex  libertate  charitatis  mini- 
strantnobis  corporalisnecessilatis  subsidium, 

losa,  et  laxatis  evangelicae  praedicationis  re-     cum  Dominus  ordinaverit  iis,  qui  Evange- 

tibus  in  capturam,  tantos  intluxisse  pisces     lium  nuntiant,  de  Evangelio  vivere  %  etc. 

hominum  ad  fidei  professionem^  quod  rete 


sive  animas  regendas^  in  quonim  plurimis 
multi  eveniunt  defectiis  imperitiae,  et  inho- 
nestae  (a)  vitae,  negligentiae,  et  aliorum  de- 
fectuum,  per  quos  ad  gubernandas  animas 
redduntur  inhabiles,  et  non  esse  qui  plebes 
erudiant,  vel  a  peccati  faecibus  extrahant, 
vocavit  nos  in  adjutorium  tam  cleri,  quam 
populi,,  ut  per  officiumpraedicationis,  et  con- 
fessionis  subveniamus  animabus ,  et  onus 
pastorum  sublevando  alleviemus  :  sicut  Pe- 
trus,  et  ejus  socii,  non  valentes  soli  rete  pi- 
scium  ad  littus  trahere  prae  multitudine, 
annuerunt  Jacoho  et  Joanni  *  sociis  suis  in 
alia  navi,  quae  signat  Religionem,  ut  veni- 
rent  et  adjuvarent  eos,  ne  vel  ipsi  raerge- 
rentur,  vel  pisces  capti  perirent.  Cum  ergo 
ex  Apostolicae  Sedis  missione,  episcoporum 
benevolentia,  praedicationis  opera,  et  con- 
fessionis,  subditis  eorum  impendimus,  eos 
ex  charitate  et  auctoritate  eorum  absolvi- 
mus;  et  non  decipimus  eos,  sed  juvamus; 
et  in  illis  fit  non  praejudicium  plebanis,  sed 
beneficium,  dum  pro  eis  laboramus,  et  ad 
obedientiam  debitam  eorum  subditos  exhor- 
tamur.  Nam  si  plebanus  potest  alteri  vicem 
suam  committere,  multo  fortius  potest  hoc 
Papa,  et  episcopi,  qui  pleniorem  habent  in 
omnes  sibi  commissos  sine  differentia  potes- 


majores,  quam  minores,  gubernandi  susci- 
piunt  auctoritatem,  tam  mediate,  quam  im- 
mediate ,  et  a  qua  omnes  canonum  leges 
emanant^  videns  in  his  novissimis  temporibus 
juxta  Apostolum  *  instare  tempora  pericu- 


fidei  scinditur,  messem  fideUum  muUam,  et 
operarios  idoneos  paucos,  eo  quod  peccata 
quotidie  multipUcantur  in  Ecclesia,  et  epi- 
scopi  negotiis  exterioribus  dediti  spiritua- 
libus  intendere  nequeunt,  et  pauci  sunt  pas- 
tores  in  ecclesiis  personaUter  residentes,  sed 
vicariis  et  mercenarUs  committunt  oves. 


'  II  Tim.,  m,   1. 
IX,  14. 


—   »  Luc,  V,  7.  —  8  I  Cor, 


QUiESTIO  III. 

Cur  fratres  Minores  litterarum  studio  vacent. 

Item  quaero,  cum  religiosi  debeant  sim- 
pUciter  ambulare,  et  omnino  virtutibus 
abundare,  et  ad  hoc  operam  dare,  cur  rur- 
sum  studio  litterarum,  quae  oUm  sancti  Pa- 
tres  postposuisse  laudantur,  ut  Renedictus 

(o)  CoBt.  edit,  houestae. 


CIRCA  REGULAM  S.  FRANCISCl. 


603 


et  alii,  se  modo  dant,  et  in  secreta  conversa- 
tione  student. 

Respondeo,  quod  cum,  sicut  dictum  est, 
praedicationis  officiuni  ex  regulari  profes- 
sione  ordini  aniiexum  sit,  et  etiam  confes- 
sionis,  quai  notitiaiii  requirunt  sacrae  Scri- 
pturae,  qusesubtili  indiget  in  plerisque  locis 
expositione,  ne  ex  imperitia  errores  pro  ve- 
ritate  doceamus,  necesse  est  nobis  sacrae 
Scripturae  babere  studium  et  magistros. 
Haec  enim  scientia  non  solum  utibs  est  ad 
aliorum  eruditionem,  sed  etiam  ad  propriam 
instructionem,  ut  servus  Dei  sciat  seipsum 
bene  regere,  et  virtutes  a  vitiis  discernere, 
et  nolitiam  Dei,  et  futurorum  praemiorum, 
clarius  intelligere,  et  in  omnibus  cautius  et 
fructuosius  conversari.  Nam  et  Apostolus 
hortatur  '  Timotheum  ad  lectionis  studium, 
et  sanctorum  nobis  diligentia  in  sanctarum 
rumiuatione  Scripturarum  frequenter  com- 
mendatur.  Veritas  enim  fidei,  et  vitae  sanc- 
titas ,  non  aliunde  ,  quam  ex  Scriptura- 
rum  fonte  hauritur,  sine  quibus  impossibile 
est  quemquam  salvari.  Ilaereticorum  etiam 
versutiis,  qui  in  Scripturis  sanctis  occasio- 
nem  erroris  per  falsas  iuterpretationes  as- 
sumunt,  oportet  per  ipsarum  diligentem  in- 
vestigationem  diligentius  obviare,  et  fideles 
contra  illorum  fraudes  et  latentes  decipulas 
praemunire.  Unde  Hieronymus^  :  «  Sancta 
rusticitas  solum  sibi  prodest,  et  quantum  ex 
vitae  merito  Ecclesiam  Christi  aedificat,  tan- 
luu:  nocet,  si  distribuentibus  non  resistat.  » 
Unde  Apostolus  dicit  * :  Potens  sit  exhortari 
in  doctrina  sana ,  et  eos  qui  contradicunt 
arguere,  etc. 

QUiESTIO  IV. 

Cur  fratres  Minores  nihil  habeant  propnun», 
nec  in  speciali,  nec  in  communi. 

Item  cum  sufficiat  ad  religionis  perfectio- 
uem  nil  habere  proprium  in  speciali,  et  ha- 
bere  possessiones  pro  necessitate  in  comm  uni. 


'  I  Twi.,  IV,  13. 
*  Matth.,  XIX,  28. 


—  -   Hieron.  — 
-  *  Ibid.,  VIII,  20. 


Tit.,  1,9,— 
-  •  Ibid.,  XIX, 


sicut  omnes  reiigiones  antiquorum  patrura 
Benedicti,  Augustini,  et  aliorum;  videtur 
inconsultum  et  aliquo  modo  tentare  Oeum, 
quod  tantus  ordo  cxponat  .se  mendicitati 
quotidianae,  velut  ccelitus  expectet  victum 
suuin,  cum  posset  aliter  habere. 

Respondeo  :  Perfectio  diversos  habet  gra- 
dus,  et  alius  alio  sublimior  est,  nec  perfec- 
tioni  aliorum  ordinum  praejudicat,  quin  al- 
tior  possit  inveniri.  Tentare  autem  Deum, 
non  est  Christi  promissionibus  credere,  et 
ejus  consiliis  obedire,  et  ejus  vestigia  imi- 
tari,  qui  dicit  *  :  Amen  dico  vohis ,  quod 
vos  qui  reliquistis  omnia,  et  secuti  estis 
me,  sedebitis  super  sedes,  etc.  Dominus 
autem  istam  paupertatem  docuit,  et  te- 
nuit,  ut  nil  possessionis  in  terra  haberet. 
Unde  dicit ' :  Vulpes  foveas  habent,  et  volu- 
cres  coeli  nidos,  etc.  Multis  autem  de  causis 
ordo  nil  proprium  possidet  in  hoc  mundo. 
Primo,  ut  vestigia  Christi  perfectius  imite- 
tur  * :  Si  vis  perfectus  esse,  vende,  etc.  Se- 
cundo,  ut  laqueos  avaritiae  facilius  decUne- 
mus  ^ :  Qui  volunt  divites  fieri.,  incidunt,  etc. 
Tertio,  ut  culpas  superfluitatis  plenius  ex- 
piemus;  unde  in  Proverbiis  *  :  Omnem  sub- 
stantiam  domus  suce.,  etc.  Quarto^  ut  altioris 
meriti  gloriam  consequamur  per  varias  vir- 
tutes  paupertatis  ^  :  Beati  pauperes ,  etc. 
Quinto,  ut  liberiores  simus  mente  ad  spiri- 
tualia  studia  orationis,  contemplationis,  lec- 
tionis;  quare  dicit  Dominus  '**  :  Nolite  possi- 
dei'e  aurum,  etc.  Sexto,  ut  praedicationis 
studio  expeditius  inteudamus.  Septimo,  ut 
verbum  Dei  minus  trepide  omnibus  propo- 
namus.  Octavo,  ut  magis  confidere  omnes  in 
eum  sperantes  doceamus.  Nono,  ut  occa- 
sione  petendae  eleemosynae  ad  aliorum  aedi- 
ficationem  frequentius  exeamus.  Decimo,  ut 
qui  nobis  subveniunt  in  temporalibus,  fidu- 
ciahus  spiritualia  reqiiircmt.  Undecimo,  ut 
magis  cauti  simus  ab  omni  scandalo,  qui 
magis  timemus  in  temporahbus  deperire. 
Duodecimo,    ut  tanto   humiliores   simus, 

21.  —  M  Tim.,  VI,  9.  —  »  Prov.,  vi,  31.  —  »  Matth., 
V,  3.  —  '•  Ibid.,  X,  9. 


604  DETERMINATIONES  QUiESTlONUM 

quanto  magis  subsidio  aliorum  indigemus.  mur,  nec  libros,  nec  calices,  nec  vestes,  nec 
Et  quia  spiritualiafidelibus  seminamus,  non  alia  necessaria  tute  servare  possemus  a  la- 
tantum  ex  gratia  ab  eis  carnalia  subsidia  tronibus,  vel  praedonibus,  vel  servientibus 
expectamus '  :  Dignus  est  operarius  mer-  potentium.  Nam  personse  etiam  saepius  es- 
cede  sua.  llieronymus  * :  «  Reddituuin  pos-  sent  in  periculo,  si  quando  in  praedicatione 
sessionem  nobis  providere  non  oportet ;  sed  forsitan  aliquos  offenderemus ,  vel  filium, 
ad  mensam  Domini  tanquam  fideles  coope-     vel  fratrem  alicujus,  de  quo  dolerent  quod 

in  Ordine  reciperemus ;  qui  etiam  amicum 
fratrum  vellet  malitiose  offendere,  vel  mo- 
lesteferret  nos  in  terra  morari,  domus  no- 
stras  incenderet,  et  nunquam  possemus  ibi 
pacifice  commorari.  Qui  autem  habent  pos- 
sessiones  et  prsedia,  quse  sibimet  sufficiunt, 
possunt  extra  civitates  morari.  Similiter  et 
solitarii  qui  paucis  indigent,  pauca  ab  aliis 
requirerenecesse  habent.  Suntetalise  causa;, 
quas  modo  praetereo,  propter  quas  convenit 
inter  homines,  potius  quam  in  deserto,  juxta 
conditiones  nostri  Ordinis  habitare.  Sed  ad 
praesens  istae  sufficiant. 


ratores  occurramus.  0 

QUiESTIO  V. 

Cw  fratres  Minores  non  degant  in  deserto. 

Item  quaero  :  Cum  reiigiosi  a  tumultu 
saecularis  frequentiae  sese  separare  studue- 
rint,  et  in  sohtudinibus  habitare,  quid  est 
quod  vos  frequentius  in  civitatibus  et  oppi- 
dis  manere  soletis,  quasi  voluptuosius  ibi 
pascendi,  et  inquietius,  et  indevotius  ibi  vi- 
vatis? 

Respondeo  :  Tres  sunt  causae  praecipuae, 
pro  quibus  inter  homines  morari  solemus. 
Una,  propter  eorum  aedificationera ,  ut 
promptius  eis  adsimus,  quando  requirunt  a 
nobis  pcenitentiam ,  doctrinam,  et  salutis 
consilium,  et  videant  a  nobis  bonae  conver- 
sationis  exemplura.  Si  enim  remoti  essemus 
ab  eis,  nec  ipsi  possent  ad  nos,  quando  in- 
digerent,  commode  accedere,  et  difficile  es- 
set  nos  toties  vocari,  et  major  esset  nobis 
inquietudo  continue  currere,  et  recurrere, 
quam  inter  eos  manere,  et  prius  quam  veni- 
remus,  affectus  et  compunctio  requirentium 
pcenitentiam  saepe  tepuisset.  Secunda  causa 
est  propter  indigentiam  victuaUum,  quia  in 
locis  desertis  non  inveniremus,  quoties,  su- 
pervenientibus  vel  residentibus ,  vel  infir- 
mis,  indigeremus  qui  nobis  necessaria  vitae 
ministrarent,  cum  per  nos  non  habeamus. 
Extranei  etiam,  qui  pro  consilio  superveni- 
rent,  cum  statim  non  possent  expediri  et 
recedere,  cogerentur  nobiscura  frequentius 
hospitari,  quod  multis  ex  causis  nullateuus 
expediret,  propter  inquietudinera,  suspicio- 
nem  et  paupertatem .  Tertia  est  causa  propter 
tuitionem,  quia  si  extra  homines  morare- 

'  Ltcc.,  X,  7.  —  '  Hieron. 


QUvESTIO  VI. 

Cur  fratres  Minores  habeant  magnos  conventus. 

Item  quaero  :  Cum  sancti  Patres  laudentur 
in  casellis  et  vilibus  habitaculis  habitasse, 
quid  est,  quod  vos  altas  et  magnas  domos 
erigitis,  oratoria  sumpiuosa,  et  areas  latas 
magno  pretio  comparatis,  cum  sitis  paupe- 
res  et  mendici ,  et  contempores  muiidano- 
rum  esse  debeatis? 

Respondeo  :  sicut  jam  dictum  est,  cum 
inter  homines  manere  nos  oporteat,  aut  ergo 
extra  muros  civitatis,  aut  intra.  Si  extra  ci- 
vitates  manereraus,  ubi  possemus  latiores 
areas  leviori  pretio  comparare,  videlicet  in 
campis  vel  hortis,  quandocumque  bellum 
timeretur,  vel  guerra,  cives  loci  formida- 
rent,  ne  forte  hostes  domos  nostras  occupa- 
rent,  et  de  ilUs  niterentur  civitatem,  vel  op- 
pidum  expugnare,  et  non  auderent  etiam 
ahas,  quando  sibi  timerent,  ad  loca  fralrum 
pro  confessione,  vel  missa,  seu  praedicatione 
securi  venire;  et  ideo  non  diligunt,  ut  in 
taUbus  locis  commoremur.  Quod  si  intra 
muros  habitamus,  ubi  propter  frequentiam 


CIRCA  REGULAM  S.  FRANCISCI.  G05 

populi  areaR  cariores  sunt,  oportet  et  nos  quia   circunisepti  sumus  domibus  aliorum 

areas  carius  emere,  quanlum  sufficiant  pro  vicinorum,  et  quia  in  civitate  saepe  insur- 

claustro,  oratorio,  et  oflicinis  congruis  pro  gunt  incendia  late  pervagantia,  ne  vel  do- 

conventu,  hospitibus,  et  infirmis,  et  horto  nius,  vel  ecciesiae,  vel  hbri.  vel  alia  neces- 

herbarum,  tam  pro  puhnentario,  quam  pro  saria  frequenti  discrimini  sint  exposita,  et  in 

aerisrecrealione,  utinfirmi  refocillentur,  ct  continuo  tremore  infirmantium  corda  sint 

sani  conserveutur,  et  lassi  in  spiriluahbus  inde  suspensa,  et  ne  ipsi  vicini  nostri  a  nc- 

studiis  recreentur.  Saeculares  enim,  qui  fre-  bis  per  incendia  molestentur,  ubi  possumus, 

quenter  vagantur,  domi  non  indigent  recrea-  facimus  domos  lapideas^  ut  nec  igne,  nec 

tione  aeris.  Rehgiosi  vero,  qui  in  ceharum  re-  vetustate  citius  destruanlur,  quia  non  solum 

clusoriis  religantur(a),  uisiahquaminterius  corporibus,  sed  etiam  cordibus  magna  est 

habeant  aeris  recrealionem,  cito  langues-  destructio,  nova  sappius  aedificia  construere, 

centestabescunt,  etadstudiaspirituahainha-  maxime  ilhs  qui  non  liabent  sumptus,  nisi 

biles  efhciuntur,  ita  quod  nec  sibi,  nec  aliis  quantum  valent  cohigere  mendicitate.  Non 

proficiunt  in  devotionis  internae  profectUjin  tamen  intendo   in  his  excusare,  nisi  quse 

sapieulia' intehectu,invirtutumexemphs,  et  valde  necessaria  sunt,  et  rationabhiter.  Ubi 

iu  doclrina  salutis.  El  quamvis  perfectis  om-  autem  superfluitas,  curiositas,  et  irrehgio- 

nis  locus  aptus  sit  pro  disciphnae  internae  sitas,  et  regulae  et  paupertati  nostrai  dero- 

exercitiis;  imperfectis  tamen,  et  adhucindi-  gantes  essent  sructurae,  reprehendo  tecum, 

geutibus  eruditione  virtuhs,  opus  est  etiam  et  omnia  alia,  quae  Deo  disphcent,  tam  in 

exteriori  distinctione  officinarum  claustra-  moribus,  quam  in  rcbus.  Quintuphcis  enim 

hum_,  ut  sciant  ubi  tacere  debeant,  ubi  loqui  peccati  rei  sunt,  qui  superflua  in  aedificiis 

liceat,  ubi  orare,  ubi  laborare,  ubi  legere,  et  ahis  quibus  utimur,  procurant  et  acqui- 

scribere,  vel  comedere,  ubi  sit  requies  inflr-  runt.  Primo  propter  transgressionem,  quia 

mantium,  ubi  repausatio  de  labore  itineris  pompis  renuntiautes  saecuh,  in  paupertate 

venientium,  et  ahorum,  quae  in  cohegiis  et  humihtate  vera  promiserunt  Domiuo  fa- 

sunt  necessaria,  ne  si  confuse  indifferenter  mulari.  Unde  Apostolus  ait  '  :  Si  ea  quce 

singula  fierent  pro  hbito,  jam  nec  disciphna,  destruxi,  etc.  Secundo,  propter  malum  exem- 

nec  quies,  nec  devoUo,  nec  ordo  iuter  fra-  plum,  quo  ahi  discunt  ab  eis  similia  facere, 

tres,  sicut  expedit,  servaretur ;  quodessetin  vel  scaudahzantur,  quando  vident  eos,  qui 

magnumdetrimentumRehgionis,  etinscan-  hujusmodi  pro  Christo  spernere  deberent 

dalum  alienis,  et  in  destruclionem  salutis,  quaerere  vel  sectari.  Tertio,  propfer  inquie- 

quianec  n:iuoresdiscerentaquoproflcerent_,  tudinem  fralrum,  propter  hujusmodi  aedifl- 

nec  perfecti  ahos  aedificarent.  Quia  vero  in-  cia_,  et  procurationes,  quia  et  devotio  extin- 

traambilum  civitatis,  utdictumest^  cariores  guitur,  et  disciphna  Rehgionis  plurimum 

sunt  areae,  quod  non  possemus  facile  suffl-  dissipatur,  sicut  scriptum  est  *  :   Venerunt 

cientiam  congruae  latitudinis  habere,  ut  om-  structores  tui  desiruentes  te,  et  dissipantes 

nes  officinae  deorsum  cohocarentur  juxta  se  a  te  exibunt.  Quarto,  propter  spohationem 

invicem ,  oportet  ahquando  ut  una  super  aliorum  pauperum ,  quibus  saepe  eleemo- 

aUeram  locetur,  ita  quod  ulraque  aeris  res-  synae  prairipiuntur;  ethiijusmodi  structurae 

piraculo  non  careat.  Et  ex  hoc  domus  nostrae  fiunt,  ex  quibus  ilh  deberent  vesfiri,  et  pasci, 

magnae  apparent,  et  excelsae  ac  sumptuosoe,  dum  quod  istis  datur,  eis  negatur,  quia  ad 

et  paupertati   dissimiles ,  cum  tamen  hoc  dandum  utrisque  saepe  deflcit  dantium  lar- 

paupertas  magis    efficiat ,    quia   ne  circa  gitas  et  facultas.  Quinto,  quia  quando  nimis 

dilatemur ,    interius  (6)    angustiamur.   Et  urgemus  homines  ad  dandum,  perdunt  de- 

>  Gal.,  II,  18.  —  *  Isa.,  xux,  17.  (a)  Leg.  relegautiir.  —  (6)  Ccet.  edit.  inferius. 


606 


DETERMINATIONES  QU^STIONUM 


votionem  ad  nos  prius  habitani,  quod  nec  de 
prsedicatione,  nec  exempliSj  nec  aliis  quae 
faciiuus,  aedificaiitur.  Unde  cuni  vident  nos 
accedere,  terrentnr,  et  timent,  quod  aliquid 
velimus  ab  eis  expetere,  quod  grave  sit  eis 
dare,  et  erubescunt  negare,  et  si  dederint 
non  libenter,  minus  mereutur,  et  sic  rebus 
et  devolionis  merito  privantur,  etc. 

QUyESTIO  VII. 

Cur  fratres  Minores  plura  coUigant,  vel  sei-vent , 
quam  sufficiant  ad  unius  diei  victum. 


tidie  aliraoniam  subministret.  Licet  enim 
priorum  fratrum  puritas,  pro  majoris  per- 
fectionis  ardore,  pauciora,  quam  nunc,  con- 
sueverint  ad  victum  colligere  necessaria;,  et 
populus  propter  hoc  talem  opinionem  con- 
cepit;,  quod  nil  nobis  licet  reservare  in  cra- 
slinum;  tamen  nec  tunc,  nec  nunc  aliquo 
nobis  prohibitum  est  statuto,  quin  possimus 
ad  victum  aliqua  etiam  necessaria  in  futu- 
rum  pro  aliquo  tempore  providere,  maxime 
de  his_,  quae  in  promptu,  cum  indigeremus, 
non  possemus  acquirere  meridicando.  Sunt 


enim  quge,  nisi  coUigamus  certo  tempore, 
Item  quaero  :  Cum  Dominus  in  Evangelio     quando  est  copia,  quando  inter  manus  com- 


dicat  1 :  Nolite  SGlliciti  esse  in  crastinum,  et 
vos  sitis  paupertatis  evangelicae  professores, 
non  debetis  plura  colligere,  vel  servare, 
quam  quod  possit  quotidie  ad  unius  diei 
victum  sufficere.  Sed  videtur  quod  non  ser- 
vetis. 


muniter  habentur  a  populo,  postmodum  nec 
pro  infirmis,  nec  pro  hospitibus,  nec  pro 
ahis^  sine  magna  difficultate  vel  magno  pre- 
tio  poterunt  haberi.  Mendici  enim  maxime 
illo  tempore  solent  necessaria  petere_,  quo 
sciunt  ea  promptius  a  dantibus  inter  manus 


Respondeo  :  Si  dihgenter  Evangelii  dicta     haberi,  ut  circa  horam  comedendi.  Sic  et 


pensamus_,  soUicitudinem  de  crastino,  sed 
non  provisionem  prohibere  videtur.  Unde 
sancli  apostoli ,  EvangeUi  Christi  perfectis- 
simi  observatores,  tam  pro  se ,  quam  pro 
aUis  Christi  pauperibus,  qui  omnia  pro  Chri- 
sto  reUquerunt,  a  fideUbus  subsidium  pro 
corporum  necessitate  etiam  in  futurum  pete- 
bant,  et  recipiebant  :  sicut  Paulus  rogatus 
a  Pelro^  Joanne  et  Jacobo  %  coUectas  fieri 
per  ecclesias  pro  Christi  pauperibus  susten- 
tandis  mandavit  ^  Et  in  aUis  locis  pluribus 
reperitur  id  fecisse.  Qui  etiam  pro  acquiren- 
dis  necessariis  sibi  et  sociis,  suis  laboravit  * 
manibus.  SoUicitudo  enim  notat  curae  anxie- 
tatem  ,  iUicitam  conquisitionem ,  avaram 
superfluorum  provisionem.  Sicut  enim  in 


Dominus  populo  certo  tempore  praecepif^ 
mannae  aUmoniam  coUigere,  quia  non  omni 
tempore  in  agro,  etiamsi  quaererent;  inveni- 
rent.  Unde  *  :  Tu  das  escam  illis  tempore 
opportuno.  In  hoc  enim  non  tam  nobis, 
quam  iUis  a  quibus  petitur,  providemus, 
quando  taU  tempore  petimus,  quo  ipsi  faci- 
Uus  dare  possunt,  et  magis  sunt  voluntarii 
ad  eleemosynam  largiendam. 

QU^STIO  Vltl. 

■  Quare  plura  nunc  petunt  fratres  Minores, 
quam  olim. 

Item  quaero  :  Quid  est  hoc,  quod  modo 
plura  petitis,,  quam  oUm,  ut  cum  tunc  vix 
operatione  salutis  nostrae  principaliter  spem  in  una,  vel  paucis  vUUs,  et  pauca  postula- 
in  Deum  jactare  debemus,  ita  et  in  corpo-  veritis,  modo  late  per  terram,  et  oppida,  et 
rali  subsidio  soUicitudinem  debemus  ei  com-  castra  pervagando,  plurima  congregatis  ? 
mittere ;  et  tamen,  ubi  congrue  possumus  Videtur  enim  avaritia  inter  vos  crevisse,  et 
sine  jactura  spirituaUs  profectus  nostri  et  cura  ventris  hanc  vobis  providentiam  per- 
aUorum,  nobis  necessaria  providere,  ne  aU-  suasisse  :  videtur  etiam  quod  spiritus  extin- 
ter  quasi  Deum  tentare  videamur ,  ut  mi-  ctio  vos  in  ceUa  quiescere  non  permittit. 
raculose,  sicut  oUm  filiis  Israel,  nobis  quo-      .,,^  ,,  ^  a  ,     ^  o-      *  i?^^^ 

'  '  ^  1;  II  Cor.,  is,  1  et  seq.  —  *  Act.,  xx,  3o.  —  '  Exod., 

» Matth.,  VI,  34.  —  «  Gal.,  \i,  10.  —  »  1  Cor.,  xvi,      xvi,  21.  —  «  Psal.  cxLiv,  15. 


CIRCA  RECiITLAM  S.  F^NCISCI 

Respondeo  :  Yitiosos  in  hoc  et  in  aliis  excu- 
sare  non  audeo,  ut  dixi ;  sed  rationem  pro 
illis,  qui  ratione  ducuutiir,  et  pia  intentione 
omnia  faciunt,  ostendere  benevolls  nunc  in- 
tendo:  quia  malevoli,  qui  magis  facta  nostra 
calumniari  desiderant,  quam  agnoscere  ve- 
ritatem,  magis  dolent,  si,  ostensa  ratione  , 
eis  materia  subtrahilur  detrahendi.  Quia 
inimicus  vultpotius  causas  maUgnandi  con- 
tra  eum,  quem  odit,  sibi  adesse,  quam 
abesse^  ut  non  ex  invidia,  sed  ex  justitia  eum 
persequi  videatur.  Quod  autem  nuncpotius, 
quam  olim,  videmur  mendicando  plura  col- 
ligere,  inter  ahas  principales  causas,  quas 
potes  advertere  veras  esse,  una  est,  quod 
cum  ohm  pauci  fratres  fuissent  in  ordine , 
nunc  multo  phu'es  sunt  ubique,  et  plures 


607 

parum  datur,  dum  ex  multitudine  petentium 
homines  sunt  lassati.  Qui  autem  per  se  nihil 
habent,  necesse  est  eos  omuia  quibus  indi- 
gent  ab  aliis  postulare,  vel  carere,  nisi  ve- 
hnt  iihcite  acquirere,  vel  quocumque  modo 
apud  ahos  deservire,  vel  nisi  gratis  eis  do- 
netur.  Quarta  causa,  non  tamen  omnino 
commendabihs,  sed  pro  ahqua  parte  excu- 
sabihs  accedit,  quia  qui  non  est  patiens  pe- 
nuriae,  in  his  quibus  indiget,  plura  eum  con- 
quirere  oportet,  etc. 


QU^STIO  IX. 

Quoe  sit  causa  impatienticB  penurice  in  fine 
prcecedentis  quoestionis  dictce. 


Item  quaero  :  Quse  potest  esse  hujus  im- 
pluribus  indigent,  quanto  numerus  nume-     patientiaj  causa,  nisi  voluptuositas,  quae  nil 


rum  excedit,  et  omnibus,  quae  necessitas 
requirit,  est  magis  opus.  Nam  Dominus  in- 
fans  natus,  modico  diversorio  et  praesepio 
contentus  fuit ;  sed  aggregata  discipulorura 
turba,  ad  celebrationem  paschahs  convivii 
quaesivit  sibi  praeparari  coenaculum  grande 
stratum.  Secunda  causa  est,  quod  inter  plu- 


vult  sibi  deesse  iHorum  quae  appetit ,  quae 
oranis  rehgiositatis  est  exterminium  ? 

Respondeo  :  Haec,  etsi  in  quibusdam  ha- 
beat  locum,  non  tamen  est  potior  causa,  sed 
aliae  quaedam.  Una,  quia,  ut  dictum  est , 
plures  habemus  debiles  et  infirmos  quam 
ohm,  cum  omnes  fere  erant  novi  in  Ordine: 


res  sunt  etiam  debiles  et  infirmi,  et  maxime     qui  cum  lassati  jam,  et  exhausti  sint  viri- 


qui,  olim  strenuse  rehgionis  et  arduae  pau- 
pertatis  pondus  per  annos  plurimos  portan- 
tes,  nunc  ex  humauai  mortahtatis  defectibus 
lassati,  cogente  ipsa  charitate,  non  debent 
ipsi  ut  infirma  pecora  relinqui,  sed  pie, 
quamdiu  poteruut  (a),  fulcimentis  corpora- 
hum  necessitatum  pro  misericordia,  et  pro 


bus,  oportet  ut  reficiantur,  ne  penitus  defi- 
ciant,  quod  esset  contra  misericordiae,  cha- 
ritatis,  et  discretionis  virtutem  cum  tales 
maxime  consiho  suo,  et  zelo,  et  pietatis 
exemplo  sustentent  Ordinem  in  suo  vigore, 
ne  subito  corruat  a  pristina  puritate.  Li- 
cet  virtute  corporah  jam  non  sicut  olim , 


aliorum  aedificatione,  et  pro  juniorum  in-  eirjinenter  aestimentur  lucere,  propter  cor- 

structione  sustentari.  Et  propter  talesoppor-  poris  destructionem,  aut  oportet,  quod  con- 

tet  et  expedit  plura  peti.  Tertia  causa,  quia  tra  misericordiam  deficere  subito  permittan- 

plures  modo  mendicantes  sunt  in  Ecclesia  tur,  et  tunc  exhocmagisfovebitur  inOrdine 

de  diversis  ordinibus,  et  quod  nobis  solum  carnahtas,  quia  quilibet  juveuis  et  sanus, 

dabatur  integrum,  nunc  minutatim  dividi-  instructus  carnis  prudentia,  cogitabit  apud 


tur  inter  plures.  Unde  cogimur  nunc  latius 
tanto  vagari ,  quo  rainus  in  locis  singulis 
datur  nobis.  Quod  enim  ahquando  offereba- 
tur  nobis  non  quaerentibus,  nunc  vix  per 
diversa  minutatim  colhgimus  cum  rubore. 


se,dicens  :  Si  tales  viri,qui  pro  aedificatione 
Ordinis  corpora  sua  tradiderunt  omnibus 
laboribus ,  modo  debilitati  sic  permittuntur 
absque  misericordia  perire,  volo  mihi  ca- 
vere,  et  parcere  corpori,  et  iUud  fovendo 


Et  oportet  nos  petere,  quia  non  peteutibus     custodire,  ne  mihi  simiiiter  contingat.  Et 
(a)  CcBt.  edit.  poterint.  sic  aliquis  audebit  de  caetero  vix  ferventerin 


608  DETEKMINATIONES  QU^STIONUM 

Dei  servitio  se  exercere.  Si  autem  debent  subsistere.  Quod  autem  aliquando  lautiores 
debiles  misericorditer  refoveri,  expedit,  ut  cibos  et  potus  habere  videmur,  hoc  est  pro- 
etiani  ahi,  qui  ununi  corpus  societatis  cum     prie  mendicorum,  qui  dum  non  reservant 


eis  sunt,  et  eis  serviunt,  et  labores  Ordinis 
pro  eis  in  domo,  in  divino  officio,  in  frigore, 
et  petendis  eleemosynis,  et  aliis  obsequiis, 
ahquo  modo  mitius  pertractentur,  et  raehus 
reficiantur,  ut  minus  de  ilhs  scandahzentur, 
et  minus  murmurent  contra  eos,  quasi  ipsi 
soh  consumant  omnia,  quae  ofleruntur ,  et 
ut  paticntius  pro  eis  laborent,  ethilarius  nii- 
nistrent,  et  ut  ipsi  debiles  minus  erubescant, 
et  confidenlius  audeant  necessitates  suas  ac- 
cipere,  cum  videant  ahos  etiam  secum  esse 
participes  in  consolatione.  Sani  ergo  et  for- 


in  posterum,  ut  cumulos  congregent,  ut 
prsedia  lata  comparent,  statim  coraedunt  et 
bibunt  ea,  quae  Dorainus  administrat.  Et 
quia,  pro  honestate  et  devotione  sua,  pleri- 
que  dant  nobis  non  de  vihoribus,  sed  de  me- 
horibus  quee  Dominus  dedit  eis,  etiam  nos, 
cum  interim  non  habearaus  aha  quibus  uta- 
mur,  ne  videamur  ingrati  et  avari ,  come- 
dimus  et  bibimus  quae  ofTeruntur  nobis  in- 
difTerenter,  tara  illa,  quam  aha ,  juxta  ihud 
Regulae :  «  De  omnibus  cibis,  qui  apponuntur 
vobis,  hceat  manducare.  »  Mendicus  enim. 


tes  non  debent  propter  se  ista  appetere,  nec     si  recuset  ea,  quse  pfTeruntur,  cum  non  ha- 


suae  industriae  ascribere,  quando  appetenti- 
buseiseleemosynam,ista  offerentur;  sed  co- 
gitare  debent,  sicutetveritas  est,  quodDeus 
ea  propter  debiles  ministrat,  et  in  tanta  co- 
pia ,  quod  exinde  etiam  sani  consolentur. 
Propter  praemissas  rationes,  vult  etiam  Deus 
veritatem  suae  proraissionis,  et  evidentiara 
suae  hberahtatis  ostendere  ,  dura  nobis  qui 
nuUos  certos  redditus  pro  ipso  habere  de- 
creviraus,  et  totam  soUicitudinem  in  eum 
jactavimus,  indulgentius  necessaria  mini- 
strat,  quam  ahis  quibusdam,  qui  lata  prae- 
dia  habent,  et  loculos  plenos,  ad  hoc  ut  ei 
securius  confidamus,  et  fidehus  serviamus. 
Aha  causa  est,  quia  eorura  qui  nuper  de 
saeculo  venerunt,  quidam  dehcate  sunt  nu- 
triti,  et  cura  inOrdine  subito  contra  sohtura 
coguntur  ahter  vivere  in  labore,  et  victu, 
et  coercitione  magisterii,  territa  caro  tenera 
languescit,  et  nisi  clementer  foveantur,  do- 
nec  paulatim  assuescant  Ordinis  pati  rigo- 
rem,  aut  seraper  tabescendo  languescent, 
autex  rigoris  horrore  ad  voraitum  reverten- 
tur.  Et  ideo  expedit,  ut  supra.  Tertia  causa 
est  spirituahs  studii.  Nam  assiduura  lucrum 
in  studio  sacrse  Scripturae,  in  devotionis  de- 
siderio,  in  tentationis  certamine,  )n  internae 
soilicitudinis  vigore,  ita  consumit  et  desiccat 
vires  corporis,  ut  nisi  exterius  quandoque 
ahquatenus  refocilleutur ,  non  valeant  diu 


beat  unde  aha  emat,  reraanebit  inanis.  Quia 
vero  diversi  diversa,  et  ahquando  quasi  ad- 
versa  rairantur  de  nobis,  ut  cum  iUi  repre- 
hendant  in  nobis  carnahtatem,  alii  vero  du- 
ritiara,  quihbet  pro  visu  suo,  et  affectu; 
oportet  nos  singuhs  de  suis  quaestionibus 
respondere,  et  rationem  reddere,  licet  se- 
quentia  praecedentibus  continuato  ipsis  or- 
dine  ad  hoc  non  cohaereant,,  sed  modo  de  hac, 
et  modo  de  alia  tractemus,  et  caetera. 

QUtESTIO  X. 

Cur  non  recipmitur  omnes  ad  Ordinem^ 

Item  quaero  :  Gum  omnibus  debeatis  cu- 
pere,  ut  salventur  vobiscum,  quare  indiffe- 
renter  non  omnes  recipitis ,  qui  desiderant, 
cum  non  arctet  vos  praediorum  paucitas , 
sed  aperta  sit  omnibus  via  mendicandi  ? 

Respondeo  :  Omnes  quidem  cupimus  sal- 
vari,  et  nulh  prohibere  possuraus  licentiam 
mendicitatis.  Sed  omnes  passim  recipere , 
non  expedit  nobis,  nec  Ecclesiae  Dei.  Nobis 
non,  quia  variae  sunt  conditiones  hominum, 
qualitates,  et  mores.  Multos  enim  saepe  re- 
ciperemus  imbecUles,  qui  non  possent  rigo- 
rem  Ordinis  sustinere ;  multos  pauperes,  qui 
non  pro  Deo,  sed  pro  sustentatione  vitae  vi- 
vere  desiderarent  nobiscum ;  multos  incom- 
positos  moribus,  quos  vix  corrigere  ab  ino- 


CIRCA  REGULAM 

lita  consueludine  possemus,  et  per  tales  dis- 
solveretur  Ordinis  disciplina,  et  impedirelur 
profectus  aliorum,  et  non  sufficerent  eos  alii 
pascere,  nec  eis  servire.  Nec  invenirenlur 
tandem ,  qui  possent  eis  praeesse ,  et  omnes 
simul  in  corpore  et  spiritu,  quasi  confusa 
multitudo,  perirent,  quse  nec  regi  valet,  nec 
congrue  sustentari.  Ecclesiae  similiter  non 
expedit,  quia  cum  sit  Ordo  ad  ajdificationem 
Ecclesiae  constitutus,  multitudo  receptorum 
magis  confusionem  induceret,  nec  de  con- 
versione  multorum  exemplum  aedificationis 
acciperet,  sed  scandalum ,  ubi  religiositatis, 
excepto  solo  habitu,  nihil  inveniret.  Minus 
enim  malum  est,  non  essereligiosos,  vel  no- 
mine,  vel  habitu,  ubi  non  vivunt  sicut  Re- 
ligionis  eorum  forma  requirit,  quam  ut  sint, 
et  per  vitam  eorum  perversam  alios  scanda- 
Uzent.  Sicut  mehus  est  lucernam  non  esse 
in  domo,  quam  esse  ibi  tantum  fcetidam,  et 
non  lucentem.  Nimis  etiam  foret  onerosum 
fidehbus,  tot  mendicos  unius  Ordinis  pa- 
scere,  a  quibus  nullum,  vel  modicum  habue- 
rint  sedificationis  praesidiura.  Sed  tot,  et  ta- 
les  solum  recipi  expedit,  qui  sine  onere  Ec- 
clesiae  pasci  possint,  et  qui  valeant  Ecclesiai 
in  spiritualibus  respondere  iis,  quae  ab  ea  in 
carnalibus  recipiunt  pro  corporum  susten- 
tatione,  etc. 

QU.ESTIO  XI. 

Cur  fratres  Minores  non  laborent  manibus 
pro  victu. 

Item  quaero  :  Cur  ergo  non  laboratis  ma- 
nibus  pro  victu,  ut  non  sitis  Ecclesiae  one- 
rosi  in  eleemosynis  petendis? 

Respondeo  :  Si  de  puro  labore  manuum 
deberemus  vivere,  tantum  urgeret  nos  ope- 
ris  instantia,  quod  aliorum  lucris  intendere 
non  possemus,  nec  divina  officia  hbere  cele- 
brare,  nec  orationi  libere  vacare.  Cum  enim 
ad  confessionem,  vel  ad  praedicationem  fra- 
ter  vocaretur,  respondere  cogeretur  :  Opus 
meum,  quo  victui  meo  hodie  deservire  de- 
beo,  nondum  explevi,   et  ille,  cui  laboro 

TOM.   XIV. 


S.  FRANCISCI.  609 

priusquam  deserviam,  non  dabit  mihi  mer- 
cedem  debitam,  ideo  non  possum  venire. 
Alias  autem  omnes  praeter  infirmos  labo- 
rant  :  aUi  in  studio,  ut  fideles  erudiant;  aUi 
in  divino  officio  et  laudibus  Dei ;  aUi  in  col- 
ligendis  eleemosynis  pro  sustentatione  com- 
muni ;  aUi  in  officiis  domesticis,  et  infirmis, 
et  sanis,  ex  injuncta  obedientia  ministran- 
tes ;  quidam,  qui  sciunt  artes  mechanicas, 
pro  fratribus  et  extraneis  exercentes,  sicut 
mutuo  cooperantur  interseformicae  etapes; 
quidam  per  obedientiam  missi  diversas  ter- 
ras  perambulant,  cum  nuntios  aUos  idoneos 
non  habeamus  :  et  sic  nuUus  impune  per- 
mittitur  otiosus. 

QUtESTIO  XII. 

An  de  qualibet  Religione  possit  quis  transire 
ad  Religionem  S.  Francisci. 

Itera  quaero  :  Si  de  quoUbet  Ordine  et  Re- 
Ugione  possit  quis  transire  ad  regulam  et 
ordinem  S.  Francisci,  scilicet  fratrum  Mi- 
norum  ? 

Ad  hoc,  sinepraejudiciomeUoris  sententiae, 
respondeo  quod  sic,  ubi  sine  scandalo  aUo- 
rum  potest  fieri.  Propter  quod  maxime  pro- 
hibetur  nobis  de  quibusdam  religiosis  non 
recipiendis,  cum  scandalum  tale  sit  majus 
malum,  quam  aUorum  receptio  sit  bonum. 
Cum  enim  tria  iUa  principalia  omnis  Reli- 
gionis,  scilicet  obedientia,  castitas ,  et  pau- 
pertas,  in  regula  ista  sint  quasi  altiora  et 
strictiora,  quam  in  aUis  ordinibus  et  religio- 
nibus,  sicut  patetinregulaista,  constatquod, 
secundum  hoc,  Religio  ista  altior  sit  et  stri- 
ctior  aliis  Ordinibus.  Et  ideo  dequaUbet  Re- 
ligione  possunt  secure  ad  istam  intrare, 
dummodo  non  ex  levitate,  sed  ex  Spiritu 
Dei  ducti.  Nam  et  si  aUqua  sit  quibusdam 
corporaUbus  exercitationibus  strictior,  ut 
abstinentia  carnium,  et  silentio,  et  officio 
ecclesiastico,  et  simiUbus,  quae  tamen  ex 
subUmiorum,  obedientiae,  paupertatis,  et  cas- 
titatis  virtute,  facUe  recompensantur,  sicut 
modicum  pondus  auri  in  pretio  praevalet  ma- 

39 


610 


DETERMINATIO 


gno  ponderi  argenti ,  vel  alterius  metalli, 
Corporalis  enim  *  cxercitatio  admodicwn 
utilis  est,  etc. 

QU^STIO  XIII. 

An  de  Beligione   S.  Trancisci ,  fost  factam  in  ea 
professionem,  possit  quis  transire  ad  aliam. 

Item  quaero  :  Si  de  ista  Religione  possit 
aliquis  ire  ad  aliam,  post  factam  in  ea  pro- 
fessionem? 

Respondeo,  salvo  meliori  judioio  :  Non^ 
nisi  per  dispensationem  Sedis  Apostolicae, 
cum  hoc  expresse  in  ipsa  regula  prohibea- 
tur,  ibi  ^  :  Nullo  modo  licebit  eis,  etc.  Nam 
cum  non  inveniatur  altior  regula,  vel  stri- 
ctior,  seu  aequalis,  patet  quod  non  licet  cui- 
quam  per  seipsum  ad  inferiorem  Ordinem 
transire.  Omnes  qui  vident,  incipient  illu- 
dere  ei,  dicentes,  quia  hic  homo  ccepit  cedifi- 
care,  et  nonpotuit  consummare  ',  etc. 

QU^STIO  XIV. 

An  liceat  ordini  Minorum  ejicere  aliquem  pro  de- 
meritis,  vel  egresso  pxnitenti  et  petenti,  recep- 
tionem  denuo  denegare. 

Item  quaero  :  Si  liceat  Ordini  ejicere  ali- 
quem  pro  demeritis,  vel  egresso,  et  poeni- 
tenti,  et  petenti  receptionem  denuo  dene- 
gare?  Cum  enim  Ordo  in  professione  versa 
vice  se  obligaverit,  ut  sicut  iste  ligatus  esset 
Ordini,  ita  e  coaverso,  videtur  quod  Ordo 
tenetur  semper  recipere,  si  exigat,  ne  pro- 
missum  suum  videatur  irritare,  si  nollet 
eum  tenere,  quem  spoponderat  nunquam 
derelinquere.  Yidetur  etiam  quod  Ordo  non 
possit  talem  licentiare  ad  alium  Ordinem, 
quia  non  inveniet  alibi  quod  hic  promisit , 
et  ita  faceret  eum  voti  sui  transgressorem^ 
et  sic  peccaret.  Yidetur  etiam  quod  cum  iste 
non  possit  compelli  ad  alium  Ordinem,  cum 
nulli  Ordini  se  obligaverint  nisi  isti,  et  non 
debeat  cogi  invitus  ad  quod  se  nullo  voto 

1  l  Tim.,  IV,  8.-2  ReguL,  c.  Il,  supra,  pag.  562, 
col.  1-2.  —  3  Luc. ,  XIV,  29-30.—  *  Luc,  rx,  36. 


OU^STIONUM 

astrinxit,  etiam  si  alium  Ordinem  inveniret 
isti  sequalem.  Yidetur  etiam  iste  Ordo  esse 
in  culpa ,  si  talis  vagetur  in  saeculo ,  cum 
nolit  eum  recipere  petentem,  et  ad  aliura 
Ordinem  non  debeat,  vel  non  possit  eum 
compellere,  et  si  punit  eum,  vel  excommu- 
nicat,  quod  injurietur  ei ;  imo  si  non  tene- 
tur  eum  Ordo  recipere,  nec  vult,  jam  punit 
non  suum  subditum.  Et  si  punit  eum  cor- 
porahter,  capiendo,  vel  castigando,  videtur 
in  canonem  incidere  jam  Ijitai  sententiae, 
cum  sit  clericus,  vel  regularis.  Si  autem 
Ordo  non  vult  eum  recipere,  et  non  convenit 
eum  aliam  religionem  intrare,  vel  alii  no- 
lunt  eum  recipere ,  ad  quos  licentiatus  est 
transire ,  et  per  hoc  a  fratribus  hgatur 
excoramunicatione,  vel  non  absolvitur,  po- 
nitur  in  laqueum  perplexitatis  interminabi- 
lis,  ut  quasi  ex  omni  parte  praeclusa  sit  ei  via 
salutis,  quod  volenti  salvari  non  potest^  vel 
non  debet  fieri.  Filius  hominis  non  venit 
animas  perdere,  sed  salvare,  ait  ipse  Sal- 
vator  *. 

Ut  autem  super  his  apertior  pateat  ratio , 
quid  Ordini,  vel  egresso,  faciendum  sit  in 
istis,  nota :  Cumaliquis  ingressum  petitistius 
Ordinis,  si  recipitur,  fit  ei  magna  gratia,  et 
multiplex,  et  de  naufragio  peccati  eripitur, 
et  sociatur  illorura  collegio  qui  ambulant  in 
via  Dei,  tali  conditione,  ut  et  ipse  gfadiatur 
in  eadem  via,  cum  eis  servando  illa,  propter 
quae  Ordo  est  institutus.  Quamdiu  ergo  sic 
graditur,  postquam  ad  professionem  rece- 
ptus  est,  non  potest  eum  Ordo  abjicere,  quia 
sicut  ipse  jam  ligatus  est  Ordini,  ita,  et  e 
converso,  ut  neutrum  liceat  alterum  relin- 
quere  ullo  modo.  Si  autem  frater  aliter  vi- 
vit,  quam  hcet  in  Ordine,  et  saepius  correctus, 
se  non  sufficienter  correxerit ,  si  excessus 
occultus  sit,  toleretur ,  et  cum  cautela,  pro- 
pter  scandalum,  ne  si  abjiceretur,  cum  ejus 
culpa  non  pateat,  videretur  injuste  punitus, 
aut  peccatum  injuste  propalaretur ,  quod 
utrumque  illicitum  videtur.  Si  vero  excessus 
ejus  graves  fuerint  et  notorii,  quod  alii  ejus 
exemplo  possint  infici,  si  retineatur  in  Or- 


CIKCA  REGULAM  S.  FRANCISCI. 


611 


dine,  et  extranei  scandalizentur,  quod  talis 
in  Ordine  sustineretur,  tuni  propter  auferen- 
dum  scandalum,  tuni  propter  corruptionem 
Ordinis  praecavendam,  debet  ejici  praivari- 
cator  voti  et  pacti  sui  :  quia  jam  Ordo  non 
tenetur  ei  de  promisso  tenendi  eum  secum, 
qui  promissum  suum  praevaricando  pluries 
violavit,  cum  ideo  sit  vocatus  Ordo,  quod  in 
se  nil  inordinatum  patiatur.  Quodsi,  Deo 
permittente,  talis  seipsum  ejiceret,  gratiae 
sunt  Deo  referendae,  non  quia  ille  peccavit, 
sed  quod  oves  suas  a  pestifera  contagione  li- 
beravit.  Utinam  et  abscindantur  qui  vos  con- 
turbant^,  scilicet  puritatem  vestram,  pacem, 
et  famam.  Si  autem  allegatur ,  quod  misero 
est  miseratio  adhibenda,  ut  iterum  recipiatur 
in  Ordinem,  dici  potest :  Crudelis  est  mise- 
ratio,  unde  plures  et  meliores  graviter  of- 
fenduntur,  sicut  qui  furem  liberaret ,  unde 
pauperes  spoliarentur,  maxime  cum  tales, 
longo  usu  tepefacti,  rarissime  vere  et  perse- 
veranter  emendentur,  et  facilis  remissio  aliis 
audaciam  praebeat  delinquendi.  Nec  potest 
allegare  sibi  injuriam,  si  non  recipitur,  quia 
ipse  talem  se  fecit  ex  culpa  propria,  quod 
recipi  sit  indignus ;  quin  potius  Ordo  habet 
causam  contra  eum  agendi  pro  eo ,  quod  sic 
se  dehonestavit.  Unde  potest  eum  punire  pro 
meritis ,  vel  tradere  cui  servivit,  nisi  faciat 
quod  tenetur.  Sedes  enim  Apostolica ,  quae 
jus  suum  unicuique  servat,  et  vult  Ordinem 
in  sua  puritate  persistere,  non  cogit  Ordi- 
nem  tenere  illos,  quorum  conversatio  nociva 
esset  in  Ordine,  quia  tunc  puniret  innocen- 
tes,  et  reos  foveret,  et  occasionem  daret  Or- 
dinis  corruptioni  per  tales  pestiferos,  si  eos 
recipi  oporteret.  Sed  ne  damnabiliter  vagen- 
tur  in  saeculo,  ex  gratia  Sedis  Apostolicae  , 
Ordo  dat  eis  hcentiam,  quos  judicat  non  re- 
cipiendos  esse,  ad  aUum  determinatum  traus- 
eundi,  ubi  salventur,  ad  quem  etiam  trans- 
ire  tenentur,  si  possunt ;  alioquin  non  erunt 
in  statu  salutis  :  sicut  Lot  non  volens  mon- 
tem  conscendere,  concedente  angelo*,  inSe- 
gor  parvula  salvatur.  Propria  auctoritate 

1  Gal.,  \,  12.  —  ^  Gen.,  xix,  2->. 


non  possunt  ordinem  deserere,  quem  vo- 
verunt,  nec  alium  intrare  sine  Ordinis  sui 
licenlia,  vel  summi  Pontificis,  quia,  ut  di- 
ctum  est,  ad  inferiorem  regulam  non  licet 
cis  transire,  altiora  professis.  Quod  autem 
talis  alium  cogitur  intrare  ordinem,  si  in 
isto  non  recipitur,  cum  tamen  alium  non 
voverit  nisi  istum,  inde  est,  quia  cum  vovit 
istum,  sicalligavit  se  Religioni,  quod  secun- 
dum  jus  canonicum  nullatenus  redire  potest 
ad  saeculum,  vel  ad  laxiorem  vitam  transire 
ei  licet.  Et  ideo ,  si  demeretur  in  ordine , 
quem  vovit,  non  retineri,  cum  ex  peccato 
suo  non  sit  conditio  ejus  melior  facta,  ut  jam 
possit  esse  liber,  sed  potius  deterior,  oportet 
eum  alium  Ordinem  intrare,  et  illum  ser- 
vare,  si  vult  salvari  :  et  ad  hoc  cogit  eum 
statutum   universahs  Ecclesiae  ,   non  ordo 
iste,  et  ejus  gratia  permittitur  ei  ad  inferio- 
rem  Ordinem  transire,  cum  superiorem  non 
invenit,  ne  aditus  ei  salutis  praecludatur.  Si 
autem  velit  in  saeculo  vagari,  ex  quo  Ordo 
non  vult  eum  recipere,  nec  ad  rehgionem 
concedatur  sibi  transire  in  spatio  temporis 
sibi  determinato,  licetjam  videatur  ab  Or- 
dinis  jurisdictione  exemptus,  cum  nolit  eum 
amplius  tenere,  tamen  ex  auctoritate  Summi 
Pontificis,  cujus  jurisdictioni  non  est  sub- 
tractus,  potest  eum  Ordo  impetere,  et  per 
censuram  ecclesiasticam,  vel  etiam  ad  alias 
poenas  corporales,  potest  coercere  eum,  vice 
domini  Papae,  quamdiu  non  habuerit  alium 
judicem  regularem,  cui  se  subjecerit,  regu- 
lam  et  ordinem  illius  stabiliter  assumendo. 
Sponte  etiam  egressus  ordinem  istum,  si 
non  licentia  ejus  intraverit  alium  ordinem, 
ad  quem  licentiari  posset ,  potest  compelli, 
ut  redeat,  cum  adhuc  sit  sub  jurisdictione 
ordinis  istius ,  e  qua  non  potest  semetipsum 
eximere,  nisi  fratres  dent  ei  licentiam  ibi 
standi,  et  uohnt  eum  recipere  vel  tenere. 
Haec  omnia  jam  statuta  sunt,  ne  quis  pedem 
ponat  in  lubrico,  et  obscuratus  offendat, 
sumptis  levibus  occasionibus  recedendi  ab 
ordine,  vel  ad  alium  prohibitum  transeundi, 
vel  etiam  inordinate  vivendi. 


012 


DETERMINATIO 


QUiESTIO  XV. 

An  omnes  venientes  ad  religionem  S.  Francisci 
sint  recipie 


Item  quaero  :  Cum  multitudo  sit  saepe 
occasio  confusionis,  eo  quod  regi  non  possit, 
cur  multiplicatis  numerum  in  recipiendo 
inutiles,  et  oneratis  vos  ipsos,  et  alios? 

Respondeo  :  Inutiles  omnino  scienter  non 
recipimus,  sed  preeter  spem  nostram  aliquo- 
tiens  sic  contingit.  Quatuor  enim  causis 
solemus  recipere  supervenientes.  Una  est 
compassio  perditionis  eorum,  qui  vix  extra 
Ordinem  in  saeculo  salvarentur,  sicut  qui 
de  igne  velaquapericlitantem  rapit ,  vel  de 
alio  discrimine.  Secunda,  propter  profectum 
Ordinis,  qui  ex  scientia,  et  industria  ,  mo- 
rum  honestate  et  reverentia  quorumdam 
futurus  praesumitur.  Tertia,  propter  aliorum 
sedificationem,  ut  multi  detalium  conversa- 
tione,  qui  aliquo  modo  suntfamosiin  sseculo, 
emendentur ,  et  eorum  incitentur  exemplo. 
Quarta_,  propter  precum  instantiam,  quam 
ipsi  faciunt  pro  se,  et  alii  pro  eis,  nimia  im- 
portunitate  obtinent  aliquos  recipi ,  quibus 
denegari  non  potest.  Sicut  autem  agricola 
saepe  seminat,  et  plantat  in  spe,  quod  om- 
nia  convalescant ,  quod  tamen  plerumqiie 
in  aliquibus  non  eveniet  ;  ita  contingit  et 
in  religiosis  ad  Ordinem  receptis.  Nam  ait 
Dominus  * :  Aliud  cecidit  secusviam,  etc.  Se- 
minatplures  sulcos,  ut,  si  aliquapereant,  alia 
pro  illis  convalescant;  si  tamen  omnes  con- 
valescerent,  seges  copiosior  proveniret,  etc. 

QU.ESTIO  XVI. 

Cur  aliqui  in  religione  sint  moribus  pravi. 

Item  quaero :  Unde  est,  quod  videmus  ali- 
quos  religiosos  moribus  ita  distorlos,  et  ru- 
des,  sicutaliquos  saeculares,  superbos^vanos, 
cupidos,  invidos,  detractores,  iracundos, 
contumeliosos ,  desides ,  dissolutos,  avaros, 
inverecundos ,  delicatos,  gulosos,  garrulos, 

'  Luc,  vni,  5,-2  Rom.,  XV,  1.  —  s  l  Cor.,  xill,  11. 


QU^STIONUM 

lascivos  ,  et  quod  ex  his  oritur,  forsitan  in- 
continentes  ? 

Respondeo :  Religio  est  schola  virtutum,  in 
qua  ,  sicut  in  aliis  disciplinis  et  artibus  dis- 
cendis ,  incumbitur.  Videmus  autem  quod 
alius  aUo  peritior  est,  alius  rudior,  alius  di- 
ligentior,  alius  segnior.  Haec  autem  differen- 
tia  ex  quinque  causatur.  Una  causa  est, 
quod  sicubi  informatores  habentur,  quorum 
eruditione  boni  discipuli  nutriuntur,  ubi 
autem  non  habentur,  aut  rudes  in  spiritua- 
libus  erunt  discipuli,  aut  erroribus  variis 
sub  specie  boni  per  sensum  proprium  sedu- 
cuntur,  habentes  quidem  zelum  justitiae, 
sed  non  secundum  scientiam,  et  sic  a  per- 
fectione  virtutum  plurimi  retardantur,  ut 
vel  malum  aestiment  bonum,  aut  minus  bo- 
num  putent  optimum,  aut  aliam  viam,  quam 
debeant ,  ad  perfectionem  tenendam.  Se- 
cunda  causa  est  defectus,  seu  copia  bono- 
rum  exemplorum,  quia  novi  in  Religione 
saepe  tales  fiunt,  quales  alios  esse  vident, 
sicuti  in  sigillis  cera  talem  imaginem  reci- 
pit,  qualis  fuit  impressa  :  et  fiunt  sancti  cum 
sanctis,  boni  cum  bonis,  perversi  cum  per- 
versis.  Tertia  causa  estnovitasin  Religione, 
quia  incipientes  non  possunt  vel  non  habent 
illa ,  quae  habent  perfecti ,  et  ignoscendum 
est  eis  in  aliquibus^  et  patienter  expectan- 
dum,  donec  crescant,  et  addiscant  quae  non- 
dum  apprehendere  valuerunt.  Bebemus  nos 
firmiores  imbecillitates  infirmorum  susti- 
nere  %  etc.  Qui  a  puero  exigit  labores  viri, 
et  ab  infirmo  vires  robusti,  et  a  scholari 
unius  anni  vires  magistri,  imprudens  est. 
Unde  Apostolus  ^  :  Cum  essem  parvulus, 
loquebar  ut  parvulus^  etc.  Ex  hoc  arguitur 
stoliditas  ssecularium  quorumdam,  qui  dum 
vident  aliquem  rehgiosum  in  aliquo  offen- 
dere ,  omnes  religiosos  despiciunt ,  quasi 
omnes  tales  sint  :  cum  ipsis  videretur  in- 
justum,  si  quis  eos  propter  aliena  vitiadete- 
riores  haberet.  Quarta  causa  est  defectus 
gratiae,  non  enim  omnes  omnia  possunt. 
Sicut  enim  multi  vellent  esse  divites,  et  non 
possuut;  ita  non  omnibus  datur  aequalis 


CIRCA  REGULAM  S.  FRANCISCI. 


613 


gratia  spiritualium  donorum.  Velle  mihi 
adjacet,  perficere  autem  bonum  non  invenio, 
ait  Apostolus*.  Quinta  causaest  voluptas  pro- 
pria,  et  si  non  omnia  adsint  picedicta,  dum 
quis  diu  stetit  in  Religione ,  et  bonorum 
exempla  despexit,  doctrinam  non  curavit^ 
gratiam  abjecit,  virtuti  non  studuit,  vitiis 
se  subdidit,  sicut  _,  heu  !  plures  sub  Religio- 
nis  Iiabitu  velut  dealbata  sepulchra  in  scan- 
dalum  ahis  conteguntur.  Yce  vohis,  Scribce, 
et  Phariscei  hypocrita^,  qui  estis  sicut  (a), 
etc,  ait  Dominus  ^. 

QUiESTIO  XVII. 

Cur  non  omnes  dyscoli  e  Religione  ejiciantur. 

Item  quaero  :  Cum  religio  deberet  esse 
sicut  speculum  in  domo ,  in  quo  discant  in- 


quo  tantum  praesumebant,  occulle  fuerit  vi- 
tiosus.  Nam  Dominus  cognovit  Judam  esse 
vitiosum,  et  in  exemplum  nobis  toleravit 
eum,  cum  crimen  ejus  aliis  foret  occultum, 
donec  per  apertam  iniquiiatem  prodidit  se- 
metipsum,  etc. 

QU^STIO  XVIII. 

In  quibus  bona  religio  cognoscatur,  et  una  melior 
altera  judicetur. 

Item  qua^ro :  Cum  quaelibet  religio  sibi- 
met  placeat,  et  ahis  se  praeferat,  quae  sunt 
maxime  in  quibus  bona  Religio  agnosca- 
tur,  et  in  quibus  alia  melior  altera  eestime- 
tur  (6)  ? 

Respondeo :  Saepe  in  uno,  et  in  ahquibus 
prfficellit  unus  ordo  alterum,  ut  iste  in  la- 


trantes  agnoscere  deformitates  suas,  ut  eas     bore,  alter  in  silentio,  alius  in  abstinentia, 


abstergant,  quare  non  omnes  dyscolos  ejici- 
tis,  per  quos  Religionis  puritas  deformatur,  si 
tamen  uon  estis  tales  omnes,  qui  illos  fovetis  ? 
Respondeo  :  Bona  religio  malos  odit,  non 
fovet ;  nec  tamen  omnes  pravos  ejicit,   et 


et  in  similibus.  Sed  generaliter  in  istis  agnos- 
citur,  quis  sit  melior.  Unde  si  in  studio  om- 
nis  virtutis  communiter  personae  ilhus  ordi- 
nis  ferventius,  et  frequentius  exercentur, 
maxime  charitatis,  et  humiUtatis,  et  internae 


hoc  his  de  causis.  Una,  propter  spem  correc-     devotionis,  est  signum  bonum  praecellentiae 


tionis,  sicut  aegrotaus  non  ejicitur  in  mare, 
quamdiu  spes  vitae  fuerit.  Ita  et  de  lapsis  in 
Ordine  inteUige,  cum  multi  lapsi,  per  pceni- 
tentiam  surgentes,  postmodum  sani  perse- 
verant,  et  aUquoties  mehores  fiunt,  quam 
qui  lapsi  non  fuerint,  sicut  David,  et  ahi 
plures.  Secunda,  propter  defectum  probatio- 
nis,  quia  hcet  ex  ahquibus  conjecturis  ti- 
meatur  ahquis  malus,  tamen  aperte  non  vi- 
detur  communitati :  sicut  si  ahquis  timea- 
tur  leprosus  esse  ex  ahquibus  signis,  et  non 
potest  adhuc  plene  judicari,  sed  latet  mor- 
bus,  et  ideo  inter  sanos  adhuc  toleratur. 
Tertio,  propter  scandalum,  quoniam  fratri- 
bus  tantum  notum  est  crimen  ihius,  sed 
apud  extraneos  reputatur  honestus :  qui  si 


et  perfectionis.  Secundum ,  si  omnia  vitia  et 
scanclala  odio  habent,  et  solhcite  cavent,  et 
occasiones  peccatorum  amputant,  et  extir- 
pant,  et  munditiam  dihgunt  et  conservant. 
Tertium  est,  si  boni  apud  eos  diliguntur  et 
foventur,  et  despectis  aliis,  in  regimine  ani- 
marum  soli  assumuntur,  et  per  eos  maxime 
gubernatur  Ordo.  Qui  negligit  (c)  modicaj 
paulatim  decidet^.  Quartum,  si  a  saeculari 
frequentia  se  subtrahunt,  et  honores  fugiunt, 
divitias  non  ambiunt,  et  conformari  huic  sae- 
culo  tam  in  moribus,  quam  factis,  seu  qua- 
libet  appareutia,  erubescunt.  Quintum,  si 
damnum,  etinjurias  ihatas,  ac  despectiones 
tacite  sufferunt,  nec  per  querimonias  vindi- 
care  se  cupiunt,  sed  Deum  omuium  inspec- 


viderent  eum  ejici,  et  tamen  nescirent  cau-  torem  attendunt,  qui  suos,  cum  vult,  potest 
sam,  putarent  ex  invidia  fieri,  vel  cogita-  defendere ;  cum  vero  expedire  eis  noverit, 
rent  reliquos  omnes  esse  tales,  cum  iste,  de     permittit  eos  pro  altiori  praemio  tribularl ; 


»  Rom.,  VII,  18.  —  2  AJatth.,  xxiii,  27.  —  »  Eccli. 
xix,  1. 


(a)  Viilg.  qui  similes  estis.  —  (6)  Ccet.  edit.  aestima- 
tur.  —  (c)  Vulg.  spermt. 


«li  DETERMINATIO  QUiESTIONlJM 

et  patienter  ferunt,  donec  placuerit  Deo  ali-  cit,  sunt  magis  communes  inter  alias.  Una 

ter  ordinare.  Quffi  ista  signa  plenius  liabent  est  multitudo  intrantium,  quia  multi  non 

Religiones,  meliores  sunt;  et  quae  minus,  possunt  tam  facile  flecti,  sicut  pauci :  sicut 

sunt  minus  bonge ;  et  quse  nihil,  nihil  sunt ;  navis  magna  difficilius  gubernatur,  quam 

quietiamsingulariterinse  habet,  bonus  est,  parva;  et  ubi  multa  capita,  ibi  multa  cere- 

etiamsi  alii  communiter  non  habent.  bra,  quae  omnia  non  possunt  ad  unum  sen- 

sum  deflecti.  Secunda,  cum  subtrahuntur 

OUiESTIO  XIX.  ^^^  primotenueruntordinem  in  suo  vigore, 

vel  cum  debilitantur  in  corpore.  non  possunt 

Quas  ob  causas  in  vita  religiosa  Ordines  deficiant,  junjoribus  ardua  rigoris  dare  exempla,  sicut 
et  in  quibusdam  cceremonialibus  proficere  videan-  .  .        •        •  •    ,  s  •■, 

^  prms ;  et  novi,  qui  propria  (a)  opera  non  vide- 

runt,  imitantur  eos  tantum  in  his,  quae  nunc 

Item  videmus  ordines  omnes  religiosorum  vident  in  eis,  et  fiunt  remissi,  et  sub  specie 

deficere  in  vita  reUgiosa,  etiam  si  in  tempo-  discretionis,   ne  seipsos  sicut  antiqui  des- 

ralibus,  et  quibusdam  caerimonialibus  vi-  truant,  parcentcorpori.Etquia  internas  vir- 

deantur  proficere.  Causashujus  defectus  vel-  tutes,  quas  antiqui  habuerunt,  non  agnos- 

lem  scire  praecipuas;  aut  enim  non  debere-  cunt,  ubique  neglecti  sunt,  quodnec  exte- 

tis  incipere,  quod  non  potestis  perficere,  aut  rius  exercentur,  nec  interius  virtutes  appre- 

in  incceptis  pro  posse  perseverare ;  alioquin  hendunt.  Etiam  quia  antiqui  modo  non  va- 

prasvaricatores  voti  merito  reputabimini.  lent  eos  exemplo  praeire,  timent  etiam  eos 

Respondeo  :  Omne  quod  non  habet  esse  in  verbocorrigere  :  quia  solentdicerejunio- 

suum  a  se,  deficiendo  decidit  in  non  esse,  res :  Verba  quidem  bona  sunt,  quae  dicunt 
ntei  sustentetur  ab  eo,  qui  dat  ei  esse.  Sic  nobis,  sed  opera  non  ostendunt;  et  sic  ma- 
etomnisordo,  etomnishomo.  Undenonso-  gis  scandahzantur.  Tertia  causa  est:  quod 
lum  ordines  religiosorum,  sed  etiam  episco-  quilibet  non  didicit,  nescit  docere :  ideo  cum 
porum,  et  clericorum,  et  laicorum,  et  uni-  regimenOrdinisdevolvitur  adistos  juvenes, 
versahs  status  multum  deficit,  quantum  ad     tales  nutriunt,  quales  ipsi  sunt,  ita  quod 

communem  statum,  ab  eo  quod  in  principio  jam  Prior  fratrum  in  fabulam  vertitur,  non 
fuit,  cum  omnes  fideles  erant  perfecti,  et  trahitur  in  exemplum.  Imo  se  tantum  re- 
sancti,  quales  nunc  raro  videmus.  Multitu-  putant  illis  Prioribus  meliores,  quo  minus 
dinis  credentium  erat  cor  unum,  et  anima  agnoscunt,  quae  sint  perfectorum  virtutes. 
wna  S  etc.  Licet  autem  olim  communiter  om-  Et  dum  exempla  quaedam  exteriori  disci- 
nesboni  et  sancti  fuerint,  tamen  modo  multo  plina  conservant  in  choro,  vel  processionali 
plures  sunt  sancti  in  Ecclesia  Dei.  Sed  quia  ingressu,  et  similibus,  audent  assererequod 
mali  plures  sunt,  ideo  non  apparent  sancti,  status  Ordinis  nunquam  fuerit  ita  bonus. 
respectu  multitudinis  aliorum.  Sanctitas  Quarta  causa  est,  quod  paulatim  subintrant 
etiam  vera  non  consistit  in  exercitatione  non  bonae  consuetudines ,  quae  statim  ab 
corporali,  sed  in  virtutibus  mentis.  Et  quia  aUis  Irahuntur  in  exemplum.  Etsi  ahqui  ze- 
istae  non  apparent  exterius,  nisi  modice,  ex  lum  Dei  habentes  illa  redarguunt,  audacter 
quibusdam  signis  operum ,  et  sancti  non  defendunt  alii,  quare  sibi  non  liceat,  quod 
quaerunt  videri  ab  hominibus  ut  laudentur,  ahi  permittitur,  et  pro  lege  tenebitur,  cum 
sed  occultant  bona,  quae  habent  singulariter  ex  usu  jam  conveniens  videatur,  ita  quod 
prae  caeteris,  ideo  pauci  sancti  modo  in  Ec-  vix  decaeteropoteritextirpari.  Rectoresquo- 
clesia,  vel  Ordinibus  esse  videntur.  Causae  que,  etsi  talia  non  diligunt,  tamen,  ne  ma- 
autem  quare  communitas  in  Rehgione  defi-  jus  malum  sequatur,  dissimulant,  ut  pacifice 
»  Ad.,  IV,  22.  -  (a)  Leg.  priora.  cum  fratribus  vivaut.  Cumque  una  consue- 


CIRCA  REGIILAM  S.  FRANCISCl.  615 

tudo  talis  facta  fuerit  tolerabilis,  consequen-  Deumomniacooperanturinbonum,quodnon 

ter  introducitnr  alia,  quasi  cohserens  priori,  fit  in  communi,  potest  fieri  in  particulari. 

ut,  si  illa  admittitur,  ista  vetus  toleretur.  Quilibet  proficere  volens_,  convertit  ad  lu- 

Quinta,  occupatio  (a)  frequenter  emergen-  crumsuum  aliorum  detrimentum,  et  omnes 

tium,  quae  cordadistrahit,  affectum  devotio-  vias  aheni  defectus  ad  profectum  suum  cum 

nis  extinguit,  mores  alterat,  interius  occa-  Dei  gratia  retorquet.  Et  sicut  electorum  glo- 

siones  vitiorum  inducit,  et  ne  de  sua  correc-  ria  ex  hoc  major  erit,  quod  reproborum  so- 

tione  efficaciter  cogitent,  semper  nova  im-  cietati  admisti,  eorum  non  imitantur  exem- 

pedimenta  religiosis  innectit,  donec  tandem  plum,  qui  sunt  ipsis  tentationis,  et  exer- 

consuescant  sola  exteriora  cogitare,  et  obs-  cendse  virtutis  materia;  ita  et  boni  religiosi 

curatoconscientiaeoculo,  etiam  cum  desunt,  nunquam  tanti  fuissent  meriti  apud  Deum, 

occupationum  causas  impudenter  quaerere,  si  non  a  tepidorum  fratrum  defectibus  ad 

sicut  Sarason  caecatus  in   carcere  molam  *  multiplicem  virtutis  luclam  assidue  expediti 

traxit.  Sunt  etalisespecialescaus»  quorum-  fuissent.  Unde  Apostolus,,  inter  caetera  vir- 

dam  Ordinum,  ut  nimia  inopia_,  ex  qua  co-  tutum  suarura  merita,  quibus  se  ministrum 

guntur  fieri  proprietarii.  dum  sibimet  vide-  Christi  excellenter  gloriatur,  enumerat  ^  pe-     '^'*'°- 

ij  j.     J.JJJJJ  g^jj_ 

tur  quisque  providere,  quia  non  providetur  ricula  in  falsis  fratribus,  eo  quod  eiet  aliis  sortimn, 

eisin  communi.  Itemnimiae  opes,  exquibus  bonis  multiplex  sit  occasio  virtutis,  scilicet  p""  oc- 

fiunt  carnales,  superbi,  et  multipliciter  vi-  quod  primo  eorum  prava  exempla  sunt  bo-  tutTs"""' 

tiosi.  Ilem  frequentia  inter  saeculares,  ex  nis  tentalionis  materia^  et  sic  victoriae  causaj 

qua  oritur  multarum  tentationum  carna-  item  secundo,  zelo  justitiae  circa  eorum  vi- 

lium  materia,  etteporis.  Item  frequens  mu-  tia  accenduntur,  et  uruntur  scandalis  infir- 

tatio  prselatorum,  quae  et  si  pro  parte  bona  morum ;  item  tertio,  eorum  miseriis  compa- 

sit,  in  quantum  mali  abjiciuntur,  tamen  in  tiuntur,  sicutmater  filioad  perditionem  pro- 

eo  nocivaest,  quo'd  boni,  dum  cito  sperant  peranti;  item  quarto,  magis  laborant  bonis 

absolvi,  non  praesumunt  aggredi^  vel  non  exemplis  eos  corrigere,  et  monitis,  et  oratio- 

proficiunt,  ut  reforment  statum  Ordinis,  et  nibus,  et  beneficiis ;  item  quinto,  distortos 

rebelles  subdili  potius  laborant  ut  deponan-  mores  patienter  tolerant,  et  iujurias,  quas 

tur,  quam  ut   status  debitus  reformetur.  eis  pro  justitia  inferunt;  item  sexto,  ex  eo- 

Item,  si  unus  praelatus  quandoque  vult  re-  rum  contubernio  despectiones  sustinent  ab 

formationi  intendere,  ab  aliis  quoquo  modo  extraneis,  quasi  ipsisinttales;  item  septimo 

impeditur,  vel  ad  minus  non  juvatur  ab  his  timidiores,  ac  per  hoc  humiliores  fiunt,  et 

quorum  auxilio  indigeret,  ut  Prior  non  ad-  ne  cadant,  sollicitiores  sunt;  item  octavo, 

juvatur  ab  Abbate,  vel  Abbas  ab  Episcopo,  Deo  magis  referunt  gratias,  quod  eos,  ne 

etde  similibus  sirailiter  judicetur.  Unde  re-  tales  esseut,  benigne  defenderit;  item  nono, 

belles  subditi  appellant  ad  illos,  quos  sciunt  ex  mahs  juxta  se  positis,  virtutes  justorum 

sibi  in  sua  rebellione  favere.  Item  si  aliqui  clarius  elucent,  et  pulchrius  fulgent.  Ista  et 

in  uno  loco  diligerent  reformare  statum  in  aUa  bona  sunt,  quae  Deus  elicit  ex  consortio 

melius,  mittuntur  ad  alium  locum,  ubi  non  malorum  cum  bonis.  Sicut  enim  accidentale 

inveniunt  quod  quaerebant.   Ex  his  atque  gaudium  bonorum  cumulat  visa  poena  dam- 

aliis  causis,  status  Religionis  deficit,  ut  non  natorum,  ita  etiamin  Ecclesia  quodammodo 

solum  fiat  deterior,  sed  etiam  quasi  despera-  decorat  rectitudinem  justorum,  deformitas 

bilis,  quod  vix  unquam,  nisi  Deus  ordinet,  iniquorum,  disponente  hoc  superna  sapien- 

aliter    reformetur.  Sed  quia  *  diligentibus  tia,  quae  nil  inordinatum  in  omni  regno  di- 

'  Judic,  IX,  o3.  -  »  Rom.,  vm,  28.  -  »  ll  Cor.,  ^^1**^*'  '^^^' 
£1,  26  (a)  CcBt.  edil.  occupationuni. 


616                                       DETERMINATIO  QUJISTIONUM 

gelus  illius  gentis  custodiae  deputatus,  re- 

QUyESTIO  XX.  sistit  sibi  viginti  uno  diebus,  ne  statim  libe- 

rarentur;  sed  diutius  afflicti  plenius  a  pec- 

Ouare  inter  ReliQiosos  aliquando  dissensiones  .                    i       rv   -j               •            •  u     • 

^                     '^            H  cato  purgarentur.  Quid  ergo  mirum,  si  bom 

quandoque  pro  bono  dissentire  videntur  ra- 

Item  qusero  :  Cum  nihil  debeatis  appetere  tione  diversarum  considerationum,  si  apo- 

terrenum,  nec  honores,  nec  res  pro  quibus  stoli  et  angeli  eadem  ratione  dissentire  in- 

solent  homines  inter  se  contendere,  et  sibi  venti  sunt?  Nam  juxta  hunc  sensum  sancti 

mutuo  invidere,  quae  causa  est,  quod  ssepe  quandoque  rationabiliter  a  Deo  dissentiunt, 

videmus  inter  Religiosos  esse  dissensiones  ut  cum  Deus  vult  aliquem  mori,  quem  ipsi 

et  invidias,  sicut  inter  seeculares,  vel  ali-  diutius  desiderant  vivere  pro  ahorum  pro- 

quando  acriores?  fectu,  vel  cum  ipsi  putant  citiiis  mori,  quos 

Resp.  De  his  quse  irrationabiliter  fiunt,  Deus  vult  pro  eorum  salute  adhuc  diutius  in 

reddi  non  potest  ratio  congrua.  Unde  si  ali-  corpore  laborare.  Unde  Apostolus  dicit  »  : 

qui  sub  habitu  Rehgionis  tales  aliquando  Desiderium  habens  dissolvi,  etc.  Alia  causa 

videntur;,  non  est  alia  ratio,  nisi  eorum  im-  est,  quando  unus  non  videt  intentionem  al- 

perfectio,  et  quia  habitus  mentis  non  habet  terius,  quaa  bona  est,  putat  eum  aha  inten- 

interius,  quod  ostendit  habitus  vestis  exte-  tione  aliquid  facere,  et  displicet  sibi,  et  dis- 

rius,  ettonsurae  capitis.  Boni  autem,  si  ali-  sentit  ab  eo,  qui  si  sciret,  non  disphceret 

quando  dissentire  videntur,  hoc  his  de  causis  sibi,  quod  facit,  et  esset  pacatus  cum  eo.  Sic 

fieri  consuevit.  Nam  cum  non  omnes  agno  -  Moyses  iratus  est  *  filiis  Ruben,  et  dimidiai 

scant  aequahter  veritatem  in  omnibus,  con-  tribui  Manasse,  cum  peterent  terram  Basan 

tingit,  quod  aliquis  inteUigit  illud  pro  alia  et  Hesebon  in  possessionem.  Et  Josue  iratus 

parte  non  fore  expediens,  vel  ahud  magis  est  eisdem  *  pro  constructione  altaris  super 

fore  expediens  quam  illud  :  et  dum  uterque  ripam  Jordanis,  antequam  agnosceretur  in- 

hoc,  quod  ipse  mehus  judicat,  vult  promo-  tentionem  utrobique  fuisse   bonam.   Talis 

vere,  et  quod  nocivum  credit,  vult  impedire,  autem  ignorantia  non  est  semper  culpabihs, 

sic  dissensio  fit  inter  eos,  id  est  diversa  dum  tamen  non  sit  judicium  nimis  prae- 

sensio,  non  perversa,  cum  uterque  bene  in-  ceps,  etc. 

tendit :  sicut  inter  Paulum  et  Barnabam  *  pro 

Joanne  discipulo,  quem  voluit  Barnabas  as-  QUiESTIO  XXI. 

sumere  in  socium  praedicationis  su^;  sed  j^^^.^.^^.  ^^^  ^^^^^  ^^^  ^^^^^^  ^^^^^^^^ 

Paulus  prohibuit,  timens  ne  non  perseve- 

raret  in  continuatione  iaboris,  et  sic  per  eum  Item  qusero  :  Cum  Religiosi  tam  studiose 

impediretur,  et  sic  dissentiebant :  et  Barna-  solent  abscondere  facta  sua,  suspectum  est 

bas  Joannem  secum  sumpsit,  ubi  minores  apud  eos  esse  aliqua  indecentia  :  cur  enim 

haberet  labores;  Paulus  vero  Silam  sumpsit  sic  celantur,  cum  bona  non  sit  necesse  ce- 

pro  fortioribus  laboribus  magis  aptum,  ut  lari? 

diversis  partibus  divisi ,    pluribus  praedi-  Resp.  Tria  solent  celari,  et  abscondi.  Pri- 

cando  prodessent.  Sic  iu  expositione  B.  Gre-  mum  est,  singularia  bona,  ne  de  singulari 

goriii  %  orante  Daniele  Dominum  pro  populi  gloria   excellentia  proveniat ,  et  meritum 

liberatione  de  captivitate  Babylonica,  ange-  depereat.  Unde  Salvator «  :  Attendite  ne  jus- 

his  dixit ,  quod  ejus  oratio  esset  dudum  titiam  vestram  faciatis  coram  hominibus, 

exaudita,  sed  princeps  Persarum,  id  est  an-  etc.  Item  vitia  et  peccata,  ne  percipientes, 

1  AcL,  XV,  31  etseq.  —  =  Greg.,  MoraL,  lib.  XVII,  xxxu,  10.  —  «  Jos.,  xxil,   12  et  seq.  —  «  Matth., 

c.  V!ii,  al.  xii,  u.  17.  —  «  Philip.,  i,  23.  —  *  ATmw.,  vi,  1. 


CIRCA  REGULAM 

scandalizentur ;  et  qui  peccantem  (a)  scanda- 
lizant,  duplici  reatu  obligaiitur  *  :  Yoe  ho- 
mimilli  per  quem  scandalum  venit.  Item 
quaedam  solent  abscondi  a  non  intelligen- 
tibus,  qui  ea  judicarent  mala  esse  ex  sua 
=5toliditate;  cum  tamen  coram  Deo  licita  sint, 
vel  etiam  meritoria  (6)  ;  uon  propter  hypo- 
crisim,  sed  ne  iiii  exinde  infirmentur  :  et  ita 
non  propter  se  tantum,  sed  magis  propter 
illos  occultant  Religiosi  facta  sua,  ne  noceant 
illis;  quia  non  possunt  omnium  corda  vi- 
dere,  et  omnibus  salisfacere,  quare  hoc,  vel 
hoc  liat,  cum  sa^culares  rudes  sint,  et  proni 
saepius  de  Religiosis  sinistra  suspicari.  Cum 
enim  vident  eos  refectionem  accipere,  judi- 
cant  eos  carnales;  cum  vident  eos  humiliter 
jucundos,  judiciuit  eos  dissolutos;  cum  ex 
zelo  justitiae  vident  se  ab  eis  pro  vitio  suo 
redargui,  dicunt  eos  iracundos  ;  cum  vi- 
dent  eos  necessaria  vitae  hiuc  inde  mendi- 
care,  cum  aliunde  non  habeant,  dicunt  eos 
avaros,  et  sic  de  singulis.  Etiam  quae  bene 
faciunt,  reprehendunl.  Propter  quod  opor- 
tet,  ut  caveant  alienae  infirmitati,  et  occul- 
tent  quae  possent  ab  aliis  mala  judicari.  Sic 
ait  Apostolus  -  :  Videte  ne  hcec  licentia  ves- 
tra  offendiculum  fiat  infirmis.  Tribus  modis 
saeculares  judicant  Religiosos.  Primo,  opi- 
nando  de  ipsis  quae  omnia  sunt  falsa,  quae 
ipsi  per  se  confingunt,  vel  aliis  inferentibus 
leviter  credunt :  ut  vulgus  rusticanum,  quod 
dicit  nos  Antichristi  praenuntios,  et  quod 
omnes  guerras  terrarum  et  principum  semi- 
nemus.  Secundo,  quod  illa  quae  ipsi  solent 
facere,  non  sunt  peccata  facere,  cum  vident 
nos  aliquando  facere ,  sestimant  quod  tali 
animo  facimus  ut  ipsi,  ut  comedere  delicata 
et  bibere,  alloqui  foeminas,  esse  hilares,  spe- 
ciosas  areas,  munda  aedificia  ratione  sani 
aeris,  et  ecclesias  decentes  (c),  et  zelo  disci- 
plinae  invicem  accusare  et  punire,  et  pro 
cautela  de  locis  transmutare,  et  similia,  quee 
a  bonis  bono,  et  a  perversis  perverso  animo 
fieri  solent.  Tertio,  cum  damus  eis  [d)  causam 
judicandi,  et  suspicandi  de  nobis  non  bona, 

'  Matth.,  xvin,  7.  —  '  I  Cor.,  vm,  9. 


S.  FRANCISCI.  r,47 

talia  exempla  eis  ostendendo,  quae  merito 
sunt  reprehendenda.  In  primo  sumus  scan- 
dalum  (e)  sine  culpa;  in  secundo  indigemus 
bona  cautela;  iu  tertio  culpa  non  caremus, 
dantes  eis  scandali  oflensionem,  et  ministe- 
rium  Religionis  vituperabile  facientes,  qui- 
bus  debemus  esse  lumen  sanae  doctrinae  et 
forma  recte  vivendi.  Cum  autem  despicimur 
ab  aliis  sine  causa,  sive  culpa  nostra,  ad 
profectum  nostruin  cedit  multipUcem.  Pri- 
mo,  peccata  nostra  per  hoc  purgantur.  Se- 
cundo,  bona  nostra  magis  tuta  sunt  a  vana 
gloria,  et  laude  humana.  Tertio,  humiliores 
reddimur  coram  hominibus.  Quarto,  cau- 
tiores  sumus  in  verbis  et  factis,  ne  opinio- 
nem  eorum  confirmemus.  Quinto,  minus  eis 
sumus  familiares,  ac  per  hoc  magis  in  cella 
quieti.  Sexto,  patieatiam  magis  discimus  ex 
tali  despectione.  Septimo,  interna  consolatio 
spiritus  impenditur  quffirentibus  pro  exte- 
riori  subtracta.  Octavo,  majus  meritum  ex 
his  omnibus  coram  Deo  accrescit.  Haec  et 
alia  bona  tanta  sunt,  quod  «i  non  obessent 
aliis,  libenter  tolerare  debemus,  despici  ab 
aliis,  et  reprehendi,  et  persecutiones  pati 
propter  Chi'istum  sine  culpa,  etc. 

QUiESTIO  XXII. 

Cur  Religiosi  ordinis  S.  Francisci  ad  mensas 
divitum  accedant. 

Item  quaero  :  Cum  deberetis ,  sicut  pau- 
peres  Christi,  pauperibus  esse  familiariores, 
et  eorum  cibis  contentari,  quid  est,  quod 
magis  frequentatis  mensas  divitum ,  quam 
pauperum  ? 

Respondeo  :  Tria  nos  specialiter  invitant 
ad  hoc ,  videUcet  :  nostra  necessitas ,  quia 
cum ,  itinerando  per  terram ,  lassitudine  et 
fame  fatigamur,  apud  iUos  promptius  spera- 
mus  obtinere  refectionem ,  qui  etiam  pro 
honestate  sua  panem  suum  quibuslibet 
transeuntibus  noa  negaut,  quam  apud  alios 

(a)  Leg,  peccantes.  —  (6)  Ccet.  edit.  meritorie.  — 
{c)Suppl.  aedificare,  velquid  simile.  —  [d)  Item  ei.  — 
(e)  Cwt.  edit.  prcemitt.  non. 


Scanda- 

lam 
quando- 
naTipas- 

sivuni, 
vel  acti- 
vutn     ia 
icligosis 


Bona 

qu^eipsis 

prove- 

niunt  ex 

despec- 

ta   laico- 

rum. 


«18                                       DKTERMINATIO  QU^STIONUM 

quos  nescimiis.  Item  pauperum  inopia,  quia  di vites  et potentes  praetulit  pauperibus quoad 

si  forte  nos  hilariter  reciperent,  expende-  mundi  gloriara ,  ubi  est  necesse  alios  aliis 

rent  nobiscum  pro  sua  devotione  in  uno  subesse,  vel  prseesse  ;  nos  honorando  poten- 

praudio,  nobis  etiam  dolentibus^  unde  ipsi  tes,  ejus  ordinationi  concordamus,  quos  et 

pluribus  vicibus  refici  possent.  Item  ipso-  ipse  Deus  honoravit  in  hac  parte.  Alia  ratio, 

rum  divitum  salus,  qui  per  occasionem  con-  propter  infirmitatem  ipsorum  divitum,  qui 

cipiuntnostrifamiUaremnotitiam,utadamo-  si  non  honorarentur,  indignando  magis  in- 

rem  Dei  sic  eos  paulatim  trahamus ,  et  salu-  firmarentur ,  et  deteriores  efficerentur ,  et 

tis  doctrinam  eis  ingeramus,  et  per  tale  me-  gravamen  nobis  et  aliis  pauperibus  infer- 

ritum  Deum  eis  propitium  faciamus ;  quia  rent,  ne  quod  offendiculum  demus  infirmis, 

pauperes  per  se  ingerunt  se,  et  salutis  con-  ne  per  nos  deteriores  fiant ,  qui  omnes  de- 

silia  studiose  requirunt,  qui  non  habent  in  bemus  potius  ad  meliora  trahere,  et  provo- 

hoc  mundo  consolationem   suam  ;  divites  care.  Tertia,  quia  major  utilitas  provenit  ex 

autem  terrenis  contenti,  vel  mundanis  ne-  correctione  unius    divitis ,  quam  plurium 

gotiis  occupati,  vel  superbiainflati,  raro  hu-  pauperum.   Pauperis  autem  salus  sibimet 

mihant  se  ad  quaerendum  salutis  consilium,  prodest;  dives  autem  emendatus  multis  pro- 

nisi  per  occasionem  aliquam  ad  hoc  a  nobis  dest ,  tam  propter  exemplum  aliorum ,  qui 

et  Religiosis  trahantur  prudenter,  sicut  Do-  inde  aedificantur  et  provocantur  ad  bonum, 

minus  traxit  Zachseum,  et  alios  Publicanos,  quam  propter  alia  bona,  quae  per  eum  pro^ 

manducando  cum  eis,  et  docendo,  licet  non  moventur  in  aliis,  et  mala  impediuntur. 

ignoraret  Pharisaeos  et  Scribas  inde  murmu-  Qualis  rector  Givitatis,  tales  habitantes  in 

rare,  et  materiam  quaerere  detrahendi,  etc.  ea  '.  Conversio  Constantini  imperatoris  ad 

fidem  plus  profuit  Ecclesise   in  pluribus, 

QIJyESTIO  XXIII.  qUam  multorum  aliorum.  Quarta,  cum  a 

divitibus  pbas  recipiamus  de  corporah  sub- 

Quare  neligiosi  plus  honorent  divites,  quam  ^.^^.       ^^    ^^^          .^^  abundaut  in  talibus, 

paiiperes.  .     .                  , 

justum  est  ut  et  eis  vicem  rependamus,  et  pro- 

Item  quaero  :  Cum  personarum  acceptio  niores  simus  eis  ad  obsequia  specialia  im- 

sit  apud  Deum  culpabilis,  et  ab  apostolo  pendenda  :  pauperes  etiam   facilius   expe- 

Jacobo  prohibita  S  quare  vos  Religiosi  ma-  diuntur  ,    quia  tantis  perplexitatibus  non 

gis  honoratis  divites ,  quam  pauperes ,  et  ligantur ;  divites  vero  pluribus  laqueis  irre- 

promptius  eis  servitis  in  confessionibus  au-  titi,  frequentioribus  indigent  consiliis  :  ideo 

diendis,  et  aliis  consiliis,  et  obsequiis,  sicut  necesse  est nos  circa illos  studiosius  occupari, 

saepe  videmus,  etscimus?  ne  profundius  in  peccato  mergantur.  Nam, 

Resp.  Deiis  pmillum  fecit  cequaliter  et  utdictumestjam,  quipotentem  in  bonopro- 

magnum ,  et  cequaliter  est  illi  cura  de  om-  movet,  multos  juvat ;  sic  e  converso  ipsius 

nibus  S  in  quantum  factura  ejus  sunt,  ac  ad  subversio  multorum  est  detrimentum ,  etc. 
salutem  pertinent  sempiternam.  Ideo  igitur 

nos  omnes  dihgere  debemus  in  Domino,  et  QU^STIO  XXIV. 
tam  divitum,  quam  pauperum  salutem  de- 

siderare,  et  pro  posse  nostro  promovere,  si-  0"o»*o^o  possint  fratres  Minores  domos,  hortos, 

,           Ti  ,  .       »  .,T     TT    1      •  libros,  etc,  possidere. 
cut  expedit  his,  et  illis.  Unde  si  pauper  me- 

Diviies  hor  est  divite,  plus  debemus  eum  diligere  ;  Item  quaero  :  Gum  regula  dicat,  quod  ni- 

cur     ho" 

norandi.  tameu  divitcm  plus  honorare  quadruphci  hil  proprium  debeatis  habere ,  nec  in  spe- 

ratione.  Una,  quia  cum  Deus  in  hoc  saeculo  ciali,  nec  in  communi ,  et  vos  habetis  do- 

»  Jac,  11, 1, 9.  —  '  Sap.,  vi,  8.  —  3  Eccii..  x,  2.  mos,  hortos,  libros,  vestes,  et  alia  victui  ne. 


CIRCA  REGUL\M  S.  FRANCISCI.  6^9 

cessaria   pro  tempore  ,  quomodo   potestis  quod  nec  per  vos,  nec  per  alios  debeatis  re- 

transgressiones   hujusmodi  excusare  bona  cipere  denarios,  vel  pecuniara,  videmini  per 

conscientia?  contrarium  hoc  facere,  tam  petendo  pecu- 

Resp.  Videmus  in  saeculo  famulos  domi-  niam,  tam  reponendo,  quam  etiam  dispen- 

norum  panem  non  suum  comedere  ,  tecto  sando,  quia  etsi  personaliter  eain  non  con- 

non  suo  contegi ,  et  rebus  alienis,  videlicet  trectatis,  tamen  per  alios  eam  servari,  et  re- 

dominorum  suorum ,  uti :  sic  et  alii   ssepe  cipi  facitis,  etdistribui,  sicutvultis;  ettamen 

concessis  utuntur  tam  vestibus  ,  quam  ahis  inhibetur  sicut  per  prseceptum,  ut  non  ha- 

rebus,  deillorum  voluntate^quorumressunt.  beatis  super   hoc   potestatem  dispensandi. 

Sic  et  nos  utimurrebus  necessariisprocor-  Nescio  quomodo  hanc  transgressionem  ex- 

pore ,  quas  tamen  nec  iu  speciali ,  nec  in  cusare  potestis.  Si  autem  non  posset  hoc 

coramuni  nobisappropriamus.  Regulaenim  praeceptum  servari,  non  deberetis  vovere  ; 

non  dicit,  nos  nihil  debere  habere,  sed  nihil  et  potius  esset  a  regula  recedendum,  quam 

nobis  appropriare.  Unde  usum  rerum  neces-  laqueus  esset  voventibus,  cum  servari  non 

sarium  habere  possumus,  non  proprietatem :  posset. 

ahoquin  nec  vestem,  nec  cibum,  nec  aUquid  Respondeo.  MuUa  putanlur  mala,  quam- 

aUud  in  usum  recipere  deberemus^  quod  diu  non  intelUguntur ;  quae  inteUecta,  ratio- 

esset  contra  omnem  rationabilem  inteUe-  nabiUa  et  justavidentur.  Sicet  in  ista  quaes- 

ctum.  Praesul  enim  Sedis  Apostolicae,  qui  est  tione  apparet.  Regula  prohibet  nec  per  nos, 

generaUs  omnium  pauperum  Ecclesiae  pro-  nec  per  interpositam  personam  nos  recipere 

visor,  speciaUter  nostri  Ordinis  curam  ha-  pecuniam,  ut  nostra  sit,  et  nos  domini  et 

bens,  omnium  mobUium,  quae  Ordini  con-  possessores  pecuniae  simus,  quasi  rei  pro- 

feruntur  ,  proprietatem  sibi  assumpsit,  ex-  priae.  Sed  concedit,  ut  per  amicos  spiritua- 

ceptis  his  quorum  dominium  sibi  conferentes  les,  qui  pro  Deo  nos  spiritualiter  diUgunt, 

retinuerunt ;  et  nobis  usum  earumdem  re-  id  est  caste  et  juste,  necessaria  procuremus  : 

rum  solum  concedit,,  ut  semper  aUenovictu,  quae  taU  modo  utraque  congrue  observan- 

et  vestitu,  et  tecto,  et  aUis  utensilibus,  abs-  tur,  quod  ea,  quae  sine  pecunia  non  possunt 

que  proprietatis  jure,  ex  ipsius  concessione  procurari,  aut  per  ipsos  procurentur,  qui 

utaniur,  sicut  familia  patris  famiUas,  quse  fratribus  dant  eleemosynam,  aut  per  eorum 

rebus  domini  sui  uUtur,  tam  in  absentia,  nuntios,  ut  cum  aUquis  procurat  fratribus 

quam  ipsius  praesentia  corporaU,  secundum  Ubrum  scribi,  vel  vestem  fieri,  vel  domum, 

ipsius  dispositionem.  Et  eleemosyna,  quae  vel  aUud  suis  laboribus  et  expensis,  aut  si 

nobis  a  fidelibus  datur ,  transit  in  usum  fratres  ista  procurant,  iUi  solvunt  pecuniam 

nostrum,  et  in  iUius  dominium,  quiest  prin-  ilUs  qui  fratribus  commodaverunt.  Unde  ista 

cipaUs  Ordinis  nostri  dispensator,  cui  parati  sunt  procuranda ,  ut  cum   fratres  faciunt 

sumus  omnia  quae  habemus,  cum  jusserit,  Ubrum  scribi,  alius  solvat  expensas  per  se, 

tarquam  domino,  prout  convenit,  resignare :  vel  per  nuntium  suum ;  aut  si  aUqui  volunt 

et  nil  juxta  hoc  proprietatis  habentes,  re-  dare  fratribus  eleemosynam  pecuniae,  pos- 

gulam  nostram  bona  conscientia  observa-  sunt  committere  alicui,  qui  nomine  suo  eam 

mus,  etc.  servet,  pro  utiUtate  tamen  fratrum,  ut  vice 

OU^STIO  XXV  iUorum,  qui  sibi  commiserunt  pecuniam, 

y             u  AAV.  procuret  inde  fratribus,  secundum  quod  vo- 

An  fratres  Minores  transgrediantur  regulam,  cum  luerit,  secundum  quod  a  fratribus  instruitur 

pecum(B,  quce  sibi  pro  eleemosyna  erogantur,  per  p^r  se,  vel  per  alios,  qui  aptius  ea  promo- 

alios  recipi  et  conservari  faciant.  '      ^               -i  •    p          .              •          m 

vent,  quae  sibi  fuerant  commissa.  Et  per 

Item  quaero  :  Cum  iterum  regula  dicat,  oranes  istos  non  recipiunt  fratres  pecuniam ; 


620 


DETERMINATIONES  QU^STIONUM. 


sed  illi  per  se,  pro  illis  qui  sibi  commiserunt     sint  odibiles,  unde   Dominus  dicit  '  :  Ego 


pecuniam,  couvertunt  eam  in  utilitatem  fra- 
trum,  vicem  illorum  gerentes  in  eo,  quod 
servant;  etdistribuuntipsampecuniam,  quae 
adhuc  illorum  est ,  qui  dederunt,  etiam  si 
nesciant  eam  adhuc  servari,  gerentes  autera 
vicem  fratrum  in  eo,  quod  eorum  utilitatem 
promovent   de    pecunia   aliorum.    Fratres 


Dominus  odio  habens  rapinam  in  holo- 
causto;  cur  recipitis,  vel  petitiseleemosynam 
ab  illis  qui  injusta  lucra  sectantur? 

Respondeo.  Quidam  sunt  qui  solum  ha- 
bent  res  male  acquisitas,  et  possunt  certae 
personae  inveniri,  quibus  competit  recom- 
pensatio  (ubi  tales  scimus,  de  caitero  non 


enim,  quamdiu  pecunia  non  est  redacta  in     debemus  ab  eis  eleemosynam  petere ,  sive 


rem  aliam,  qua  eis  uti  (a)  licet,  non  habent 
eam  pro  sua,  sed  illius  qui  deposuit  eam , 
licet  sciant  eam  pro  sua  utilitate  ibi  reposi- 
sitam.  Sicut  cum  dominus  committit  servo 
suo  pecuniam  suam,  ut  mihi  inde  emat  tu- 
nicam,  interim  est  domini,  sed  empta  tu- 
nica,  mea  erit.   Secundum  hanc  viam  et 


accipere,  quia  omnia  quae  habent  sunt  aho- 
rum,  quibus  tenentur  reddere),  vel  omnes, 
vel  aliquae  :  quod  si  aliquae,  et  non  omnes, 
tunc  vaga  restitutio  de  eis  danda  est,  et  in 
pias  causas  eroganda.  Quidam  autem  habent 
inj  usta  bona,  ita  quod  si  dant  eleemosynam,  ta- 
menperhoc  non  fmntimpotentes,  quin  adhuc 


cautelam,  fratres  et  per  amicos  speciales,  et  habeant  unde  possint  restituere  certis  perso- 

quoslibet  procuratores,  et  mediatores,  pro-  nis,  quibus  debent,  unde  possunt  eleemosy- 

curant  necessaria,  nec  tamen  recipiunt  pe-  nam  facere  de  residuo.  A  primis  autem  non 

cuniam  per  illos  procuratores,  sed  illi  ser-  possumus  recipere,  nisi  ignorantia,  vel  ex- 

vant  illam  nomine  dantium^  et  vice  ipsorum  trema  indigentia,  vel  praesumptio  quod  cre- 

vertunt  eam  in  utilitatem  fratrum,  ut  domi-  ditores  velint  nosrecipere,  nosexcuset.  Unde 

nium  pecuniaB  non  transeat  in  proprietatem  quando  nonconstat  de  vero  aliquem  injusta 


fratrum.  Unde  couditor  Regulae  magis  in- 
tendit  fratribus  praecludere  viam  avaritiae 
in  possessione  pecuniae,  per  quam  omnis 
Religio  suffocatur,  quam  obstruere  eis  op- 
portunitatem  necessaria  procurandi.  Sedes 


detinere  bona,  non  tenemur  leviter  credere 
eum  tanti  criminis  esse  reum,  cum  de  quo- 
libet  teneamur  praesumere  meliora.  Mendi- 
citas  nostrae  professionis,  et  quia  Deo  debita 
pauperibus  Christi  largienda  sunt,  excusat 


etiam  Apostolica^  cujus  acta  toti  Ecclesiae  dl-     nos  in  hac  parte  pleuius,  quam  illos,  qui  ex 


judicanda  exponuntur,  et  veneranda,  ipsam 
regulam  confirmando  non  approbasset,  si  in 
ea  aliquid  incongruumet  inobservabile  pros- 
pexisset.  Ideo  voventibus  eam  non  est  la- 
queus  perplexitatis,  licet  indigeant  diligenti 
cautela,  ne  offendant  contra  eam,  qui  debent 
aliqua  necessaria  per  pecuniam  procurare ; 
quae  tamen  cautela  magni  est  meriti,  quam- 
vis  illi  tutius  ambulent,  qui  se  subtrahunt  a 
talibus  negotiis,  qui  ad  ea  ex  offlcio  non 
coguntur,  etc. 

QUyESTIO  XXVI. 

An  fratres  Minores  recipiant  eleemosynam  ah  iis, 
qui  injusta  lucra  sectantur. 

Item  quaero  :  Cum  res  male  acquisitae  Deo 


aliis  rebus  habent,  unde  sufficienter  valeant 
sustentari.  Ubi  tamen  publica  fama  clamat 
aliquem  esse  de  primis  praedictis,  etiamsi 
aliter  non  constaret,  propter  scandalum  non 
expedit  ab  eo  recipere,  vel  petere  eleemosy- 
nam,  nisi  forte  talibus  qui  ex  professione, 
vel  officio  habent,  quod  debent  raptores  ad 
restitutionem  inducere,  quia  utiliter  gerunt 
in  hoc  negotium  spohatorum.  Et  dignus  est 
tunc  fidelis  operarius  cibo  suo,  cum  nemo 
teneatur  suis  stipendiis  militare.  Ad  hoc  au- 
tem,  ut  possimus  peccatores  ad  emendatio- 
nem  monendo  inducere,  concedit  nobis  Se- 
des  Apostolica  etiam  in  terris  excommuni- 
catorum  hbere  commorari,  et  ab  eis  tunc 

*  /6^0.,   LXIj    8. 

(a)  Edit.  Vatic.  quam  eis  ut. 


CIRCA  REGULAM 

eleemosynam  recipere,  maxime  si  aliunde 
non  possemus  sustentari.  Si  enim  boni  de 
medio  malorum  tollerentur,  quis  esset  qui 
malos  ad  bonum  verbo,  et  exemplo  move- 
ret,  etc. 

QUvESTIO  XXVII. 

Quare  plures  cterici  Religiosos  odio  habeant. 

Item  quaero  :  Quae  ratio  est,  quod  clerici 
magis  odiunt  nos,  et  persequuntur,  quam 
laici,  et  simplices  sacerdotes? 

Respondeo.  Sicut  non  omnes  laici  diligunt 
nos,  sic  nec  omnes  clerici  odiunt  nos.  Si  qui 
autem  videntur  nos  odire,  hoc  quinque  de 
causis  potest  esse.  Una,  quod  timent  nos, 
quod  ipsorum  facta,  et  excessus  vel  defectus 
plenius  agnoscamus,  et  severius  arguamus, 
quo  clarius  videmus,  quales  esse  deberent, 
et  non  sunt,  per  quos  Ecclesia  gubernatur. 
Secunda,  quod  invident  nobis,  quod  sumus 
hominibus  gratiores,  et  ipsi  comparati  no- 
bis  appareant  in  vita  vel  in  scientia  vilio- 
res,  vel  etiam  indoctiores  in  doctrina.  Ter- 
tia,  quod  dolent,  si  per  confessiones  secreta 
eoruni  ab  aliis,  qui  conscii  faerint,  percipi- 
mus,  dum  timent  per  illa  magis  vilescere, 
vel  forte  personas  illas  nostro  consilio  ab  eis 
averti,  et  admelioraconverti.  Qaarta,  quod 
timent  sibi  aliqua  per  nos  emolumenta  sub- 
trahi,  dum  eleemosynas,  quae  dantur  nobis, 


S.  FRANCISCI.  621 

arbitrantur  sibi  fore  dandas,  si  nos  non 
essenius.  Et  haec  videtur  potior  esse  causa 
pluribus,  qui  nos  odiunt,  scilicet  si  plus 
inhiant  lucris  pecuniarum  a  suis  subditis, 
quam  fructui  animarum,  etc.  Potest  etiam 
quinla  causa  esse,  quod  divina  justitia  illos, 
qui  quanto  amplius  cognoverunt,  et  spre- 
verunt,  et  quibus  majora  beneficia  contulit, 
et  ingrati  fuerunt,  et  gravius  caeteris  olTen- 
derunt,  frequentius  eum  indigne  contrec- 
tant^  et  percipiunt,  tanto  magis  indurat,  et 
profundius  cadere  permittit.  Unde  non  solum 
ipsi  sunt  mali  in  se,  sed  etiam  alios  secum 
malos  esse  desiderant,  et  bonos  odiunt,  et 
quos  imitari  nolunt,  optant  non  esse,  et  pro- 
sequuntur  (a)  eos,  quos  sibi  dissimiles  esse 
dolent.  Salomon '  :  Gravis  est  nobis  ad  vi- 
dendum.  Et  tunc  ibidem  plures  de  praedictis 
tanguntur.  Laici  vero,  quia  de  praedictis 
causis  minus  habent,  ideo  minus  odiunt; 
imo  etiam  diligunt,  qui  sentiunt  nos  salu- 
tem  suam  dihgere,  et  sperant  per  nos  eam 
fidehter  apud  Deumpromovendam,  ore,  me- 
ritis  et  doctrinis.  Clerici  etiam  qui  sane  sa- 
piunt,  eadem  ratione  nosfovent,  et  dihgunt, 
quasi  fihos  suos,  et  vocatores,  et  coopera- 
tores  tam  suae  salutis,  quam  suae  soUicitu- 
dinis  sibi  commissae  in  suis  subditis  neces- 
sarios  adjutores,  et  oneris  sibi  impositi  fide- 
les  sublevatores.  Et  de  istis  satis,  etc. 
1  Sap.,  II,  15.  —  (a)  Leg.  persequuntur. 


OE    EO 


QUOD  CHRISTUS,   ET  APOSTOLI,  ET  DISCIPULI  EJUS 

DiSCALCEATI  INCESSERUNT 

SIVE  DE  SANDALIIS  APOSTOLORUM  ' 


ARGUMENTUM 

{Exjdit.  Vatic.) 

Joannes  Trithemius  in  operibus  S.  Bonaventurse  hoc  recenset ,  illudque  inscribit: 
De  Sandaliis  Apostolorum .  Hujus  vero  rei  argumentum  erudite  tractatur  ab  Auctore 
multis  Scripturse  locis,  sanctorumque  Patrum  auctoritatibus  adductis,  et  explicatis  : 
ex  quibus  multa  discere  licet  doctrina  simul  et  eruditione  plena. 


Talis  lector,  tali  lectori,  spiritum  intelli- 
gentise  sanioris. 

Quoniam  secundum  Apostolum  Joannem^ 
Dews  (a)  veritas  est,  qui  contra  veritatem 
offendit,  maxime  evangelicam,  cujus  Chri- 
stus  specialiter  auctor  est,  contra  Christum 
offendere  comprobatur.  Super  eo  igitur 
quod  Christum  et  suos  sanctos  apostolos, 
atque  discipulos,  non  discalceatos,  sed  cal- 
ceatos  incessisse,  coram  peritorum  multitu- 
dine  praedicasti,  quam  temere  contra  verita- 
tem  evangelicam  ofTenderis,  perpenderepote- 
ris  ex  subscriptis.  Aitenim  Chrysostomus  su- 
per  MatthcEum  ^ :  «Apostolicumunatunica, 
et  discalceati  circumibant  totum  mundum, 
et  superabant.  »  Item  Hieronymus  ad  Age- 
ruchiam  * :  «  Apostoh  toto  orbe  peregrini , 
non  ses  in  zona ,  non  virgam  in  manu , 
non  caligas  habuere  in  pedibus.  »  Item  ad 
Rusticum  Monachum  *  ponit  idem.  Idem  in 

1  Cf.  Edit.  Argentin.,  an.  1493,  IG,  pars  I;  edit. 
Vatic,  an.  1596,  lom.  Vll,  pars  tV,  409;  edit.  Ven., 
an.  1611,  18,  tom.  1;  edit.  "Ven.,  an.  1734,  lom.  V, 
740.  —  ^  1  Joan.,  v,  6.  —  '  Chrysost.  —  *  Hieron.,  ad 


ep'stoIa  ad  Eustochium,  dicit  sic  ' :  aMoyses 
et  Jesus  Nave  nudis  in  terra  sancta  jubentur 
pedibus  incedere.  Apostoli  sine  vinculis  pel- 
Hum,  et  onere  calceamentorum,  ad  prsedica- 
tionem  novi  destinantur  Evangelii.  Milites, 
vestimentis  Jesu  sorte  divisis,  caligas  non 
habuere  quas  tollerent.  Non  enim  habere 
Dominus  poterat,  quod  servos  suos  habere 
prohibuerat.  »  In  hac  auctoritate  perpen- 
dere  potest  tua  prudentia,  quod  Dominus 
noster  Jesus  non  tantum  calceamenta  tem- 
pore  passionis  non  habuit,  sed  etiam  habere 
primo  non  potuit  :  Ccep^Y  enim  ^  facere  et 
docere.  Item  Augustinus  dicit  sic  ^ :  «  Quod 
scribitur  in  Luca  *  :  Quando  misi  vos  sine 
sacculo,  sine  pera,  sine  calceamentis,  non 
tantum  fuerunt  Domini  verba,  sed  et  disci- 
pulorumobtemperantium  facta  secuta  sunt. » 
Item  in  vita  B.  Martialis  :  «  Sanctus  Domini 

Ageruch.,  epist.  XI,  coL  m.  109.  —  '  Id.,  ad  Rustic, 
epist.  IV.  —  6  id.j  ad  Eustoch.,  epist.  xxii,  col.  178.  — 
■^  Act.,  I,   1.   —  8  August.,   cont.  Faust.,  lib.  XXII, 
C.  LXXVII.  —  9  LUC,  XXII,  41. 
(a)  Leg.  Christus,  ut  in  Vulg. 


DE  SANDALIS  APOSTOLORUM.  623 

Martialis  pergens  ad  praedicandum  ,  non  portandis  calceamentis  ad  litteram  censue- 

equo  vehebatur,  aut  asino,  non  quolibet  ju-  runt  observandum.  Quod  si  fortassis  in  hac 

mento,  nec  calceamenta  propriis  induebat  sententia  praesumpseris  dicere ,    pra^dictos 

pedibus,  sed  juxta  Domini  et  Magistri  sui  duos  Doctores  ha!resim  sapuisse,  per  prae- 

Jesu  Christi  sententiam,  quam  ipse  sibi  et  dictas  et  post  dicendas  auctoritates  Doctorum 

aliis  apostolis  inculcare  solebat,  ut  pergen-  Latinorura  cathohcorum,  calumniari  in  hac 

tes  de  civitate  in  civitatem,  nou  sacculum,  parte  praedictos  Doctores  convinceris  mani- 

neque  peram  secum  tollerent,  nec  calcea-  feste.  Item  in  Yitis  Patrum^  in  monachorum 

menta,  nudis  incedens  pedibus,  imitator  perfectorum  laudibus  legitur  in  pluribus  lo- 

Christi,  atque  B.  Petri  Apostolorum  princi-  cis,  quod  nudis  vestigiis  incedebant.  Item 

pis  consanguinei  sui  in  omnibus  quse  ipse  Hieronymus,  in  libro  contra  Jovinianum, 

Dominus  praecepit,  existere  curabat. »  Item  reprehendit  ipsum,  quod  cnm  prius  tan- 

in  vita  B.  Frontonis  discipuli  scribitur  sic  :  quam  perfectus  monachus  nudis  pedibus  in- 

«  Beatus  Fronto  castra  et  urbes,  et  vicina  cessit;,  postea  a  perfectione  apostatans  mo- 

loca,  calceatus  tautum  sandaUis  peragrans,  nachali^calceamentadeaurataportabat.  Item 

gentium  catervis  divini  verbi  semina  eroga-  in  Aposlolicis  Actis  dicitur  '  :  Calcea  te  ca- 

bat.  »  Item  in  Marthae  et  Magdalen»  vitis  ligas  tuas.  Ad  haec  est  una  Glossa  * :  «  Pe- 

legitur,  quod  vel  sandaiiis  utebantur,  vel  trus  propter  rigorem  carceris  ligamenta  ad 

nudis  pedibus  incedebant.  De  sandaliis  au-  horam  laxabat,  ut  tunica  circum  pedes  de- 

tem  dicitur  in  Marco ' :  Calceatos  sandaliis,  missa  frigus  noctis  ventumque  temperaret, 

ubi  Glossa  :  «  Ut  neque  pes  tectus  sit,  neque  exemplum  praebens  infirmis  ,  ut  cum  mo- 

nudus  ad  terram,  »  Item  ad  Ephesios  \i,  et  lestia  corporalis  vel  injuria  intentatur  hu- 

Matthcei  x,  dicitur  in  Glossa  :   «  Sandaiiis ,  mana,  liceat  aliquid  laxare  de  rigore  pro- 

vel  soleis  usos  Apostolos  fuisse.  »  Papias  au-  positi.  »    Sicut   ergo  Petrus  in  eo,    quod 

tem  dicit :  « Sandalia  autem  sunt  calceamenta  circum  pedes  tunicam  demisit  ad  horam 

desuper  corium  non  habentia.  »  Item  Euse-  propter  rigorem  carceris ,  exemplum   in- 

bius  Caesariensis,  hbro  sexto  Ecclesiasticce  firmis  prsebuit ,  et  rigorem  laxavit,  ita  in 

historice,  c.  de  Laudibus  Origenis,  dicit  sic :  eo  quod  ad  horam  tantura,  caligas  habuit, 

« Ante  omnia  Origenes  (a)  praecepta  evan-  si  tamen  habuit.  In  fme  tamen  praedictae 

gelica,  et  voces  Salvatoris,  summo  amore  Glossae  ,   cahgae   Petri   spirilualiter  expo- 
etstudioimplendaessecensebat,  quibuspr£e-     nuntur  sic  ^  :   «  Quod  dictura  est  «  :  Sint 

cipitur  duas  tunicas  non  habendas,  nec  cal-  lumbi  vestri  iwcecincti,  etc,  et  ^  :  Calceati 

ceamentis  utendum^  nec  de  crastino  cogi-  pedes  in  prceparationem  Evangelii  pacis , 

tandum.  »  Et  sequitur  :  «  Ita  denique  per  spiritualium  virtutura,  verbique  praedicandi 

multos  annos  absque  omni  calceamento  nu-  resumere  jubentur  insignia. »  Textus  etiam  : 

dos  traditur  incessisse  vestigiis. »  Item  Gre-  Calcea  te,  ad  litteram  intellectus,  non  disso- 

gorius  Nazianzenus  -  :  «  Optabam  homines  nat  a  prsedictis  auctorilatibus,  et  inferius 

videre,  qui  viverent  ad  exemplura  praedica-  annotandis ,  sed  omnino  etiara  concordat. 

toris  Evangehi  Christi,  nudis  pedibus  iuce-  Nam  ubi  Latinus  interpres  dicit  caligas, 

dentes,  propter  regnum  pauperes,  propter  Graecus  dicitsa?idaZ/a.  Sunt  autemsandalia, 

paupertatem  reges.  »  Cernis,  puto,  si  pro-  sicut  dicit  Magister  in  historia,  soleae  vel 

prie  sapis,  quod  duo  illustrissimi  Graecorum  petones.  Secundum  Papiam  vero  caligae  di- 

doctores  praeceptum  evangehcum  de  non  cuntur,  quasi  caliguke,  quia  super  pedem 

colhgantur;  vel  etiam  quia  calce  ligantur, 

'  Jtfarc,  VI,  9.  -  »  Greg.  Naz.  -  ^Act.,  xii,  8.  -  j    ^  cemimus  iu  solea  S.  Petri,  quae  usque 

*  Gloss.  ex  Bed.,  i7i  Act.  Apost.  —  =•  Gloss.  ex  eod.  —  »i«">  uov^u^^ 


Luc,  XII,  35.  —  ■  Ephes.,  vi,  16.  (a)  Ccet.  edit.  Origenis. 


624 


DE  SANDALIIS  APOSTOLORUM. 


hodie  UomaR  servatur;  et  etiam  in  picturis     comportandis  etiam  persecutionis  tempore , 
et  in  cselaturis  antiquarum  apostolicarum     nec  textus  innuit,  nec  glossa. 


imaginum,  et  novarum,  in  quibus  omnibus 
vel  cum  soleis,  vel  nudis  pedibus  exprimun- 
tur.  Non  tibi  blandiaris,  cum  audisquiasan- 
dalia  sunt  caligae,  quia  secuudum  Papiam 
sandalia  sunt  caligse,  vel  calceamenta  desu- 
per  corium  non  habentia.  Ridiculosum  igi- 
tur  est  valde ,  quod  Utteratus  hoc  neget , 
quod  clamant  lapides,  et  testantur.  Interli- 
neare  autera  quo  dicitur  super  illo  verbo  : 
«  Exemplum  datur  non  sine  calceamentis 


Ex  praedictistestimoniisclarius  innotescit, 
quid  de  Domini  nostri  Jesu  Christi  et  suo- 
rum  apostolorum,  atque  discipulorum  cal- 
ceamentis^  juxta  veritatem  evangehcara,  et 
sanctoriim  expositiones,  docendum  sit  pari- 
teret  servandum.  Sed  his  omnibus  testifica- 
tionibus  firmissimis  atqueclaris,  sanctiEvan- 
gehi  sanctiones  sunt  incomparabiliterclario- 
res.  Scribiturenim  in Matthaeo^ :  Nolitepossi- 
dere  aurum,  neque  argentum,  neque  pecu- 


ambulandi,  Angelo  jubente,   et  Apostolo     niamin  zonis  vestris,  nonperaminvia,ne- 
complente,»  solvitur  perprincipiuminterh-     queduas  tunicas,  neque  calceamenta,  neque 


nearis,  ubi  dicitur  :  «  Caligae  suut  calcea- 
menti  genus,  b  et  de  illis  intelligitur.  Nec 
videturauthenticum,  sedponitur  magistrale; 
vel  spirituaUter  intelligendum  est,  ut  est  il- 
lud  ad  Ephesios  ^  :  Calceati  pedes,  etc.  Glos- 
sa  ^ :  «  Haec  calceamenta  virtutum  debet  ha- 
bere  prsedicator,  ne  ille,  qui  praedicat,  pede 
mentis  terram  tangat,  id  est,  pro  terrenis 
faciat.  Hac  significatione  dicit  Marcus  Apo- 
stolos  sandaUis  calceari  vel  soleis,  sciUcet  ut 
neque  pes  sit  tectus,  neque  nudus  ad  ter- 
rara.  »  Hic,  ut  cernis,  manifeste  dicit  Glossa, 
et  est  Augustini,  quidsuntsandalia,quiaso- 
leee,  et  quod  virtutum  calceamentis  debent 
veri  apostoU  calceari.  Amplius,  super  iUud 
Lucae  *  :  Quando  misi  vos  sine  sacculo ,  et 
pera,  et  calceamentis,  etc,  Glossa  dicit  sic*: 
«  Non  eadem  vivendi  regula  persecutionis, 
quse  pacis  tempore,  discipulos  inforrnat.  Mis- 
sis  quidem  discipulis  ad  praedicandum,  ne 
quid  in  via  toUerent,  praecipit ;  instante  au- 
tem  mortis  articulo,  et  tota  illa  gente  pasto- 
rem  simul  etgregem  persequente,  congruam 
tempori  regulam  decrevit,  permittens  ut  tol- 
lant  victui  necessaria. »  Ex  hac  Glossa  patet, 


virgaw..  Item'' :  PrcecepU  eis  Dominusne  quid 
tollerent  in  via,  nisivirgam  tantum,  nonpe- 
ram,  non  panem,  neque  in  zonis  (bs,  sed  cal- 
ceatossandaliis.  Itemaif :  Noliteportaresac- 
Gulum,nequeperam,nequecalceamenta. Quod 
autem  Domini  hsec  verba,  mandata  non  tan- 
tum  spirituaUter,  sed  etiam  ad  litteram  fue- 
rint  observata,  patet  ex  auctoritatibus  prae- 
dictis.  Patet  etiam  ex  picturis  et  caelaturis 
antiquissimis  laicorum.  Patet  etiam  ex  ipsis 
sandaliis  apostolorura,  et  Christi  discipulo- 
rum,  quae  usque  in  hodiernum  diem  in  ple- 
risque  locis,  ad  hujus  veritatis  adstipulatio- 
nem,  et  devotionem  fideUum  reservantur. 
Patet  etiam  ex  Glossa  Marci  superius  aUe- 
gata.  Patet  etiam  ibidem  ex  alia  Glossa  * : 
«  Matthaeus  et  Lucas  memorant  Dominum 
dixisse  discipulis ,  ut  nec  virgam  ferrent ; 
Marcus,  ne  quid  tollerent,  nisi  virgam  ten- 
tum.   Sed  iUi  accipiunt   reaUter  virgam; 
Marcus,  per  virgam^  potestatem  accipiendi 
necessaria  a  subditis. »  Ergo  sicut  Matthaeus 
et  Lucas  virgam  realiter  accipiunt,  sic  et 
calceamenta.  Plato  dicit,  «  duas  suramitates 
corporis  non  esse  velandas,  neque  assuetam 


quod  ad  regulam  apostolicam  pertinet  nihil     fieri  moIUtiem  debere  capitis  et  pedum  :  cura 


in  via  toUere,  et  sine  calceamentis  incedere. 
Et  Ucet  persecutionis  tempore  aliquid  iu  via 
toUere  permittatur,  de  calceamentis  tamen 


1  Ephes.,  VI,  IC.  - 

-  2  Gloss.,  ex  Bed.  in  hunc  loc. 

—  »  Luc,  XXII,   41. 

—  4  Gloss.,  ex  Bed.  in  Luc, 

VI,   8-9 

ib.  VI,   c.  92.   —  s 

Matth.,  X,  9-10.   —   «    Marc, 

Marc 

hffic  habuerintfirmitatem,  caetera  robustiora 
sunt.  »  Item  Magister  in  Historia.,  qui  dicit 
sic :«  Non  portaUtis  calceamenta,  neque  vir- 
gam.  Secundum  Marcum  sandaliis,  id  est, 

■   '  Luc,  X,   4.  —  8  Gloss.,  ex  Bed.  in 


DE  SANDALIIS 

soleis  vel  petonibus  uti  jussi  sunt.  »  Item  in 
libro  Josue  dicitur  *  :  Solve  calceamentum 
tumi  de  pedibus  tuis,  etc.  Glossa  :  «  Hi  sunt 
pedes,  quos  lavit  Jesus.  »  Nou  autem  igno- 
rat  prudentia  tua,  Dorainum  Jesum  non 
tantum  pedes  apostolorum  spirituales,  sed 
etiam  corporales  liumiliter  abluisse.  Patet 
etiam  postremo  per  gloriosum  Cliristi  signi- 
ferum  Franciscum,  qui  Spiritu  sancto  reve- 
lante  ,  juxta  litteralem  intellectum  praedicti 
prscepti ,  ordinem  suum  et  regulam  insti- 
tuit ,  Domino  cooperante  et  sermonem  con- 
firmante  sequentibus  signis  %  et  etiam  ser- 
vavit.  Et  juxta  hunc  intellectum  per  se  ad 
providentiam  signis  praecedentibus  confir- 
mationem  meruit  obtinere.  Cseterum ,  si 
pr83cepta  evangelica  de  non  portandis  cal- 
ceamentis  spiritualiter  tantum  ab  apostolis 
intellecta  fuerunt  et  servata,  ergo  et  illud 
quod  ibidem  inseritur  ^ :  Gratis  accepistis, 
gratis  date;  et  illud  '  :  Infirmos  curate, 
mortuos  suscitate ;  et  illud  * :  Nolite  possidere 
aurum ,  neque  argentum,  etc.  Quod  quam 
perniciosum  sit,  et  evangelicae  veritati  ad- 
versum,  tua  peritia  non  ignorat.  Ubi,  quaeso, 
esset  illud  Petri  ^ :  Argentum  et  aurum  non 
est  mihi?  et  illud  • :  Pecunia  tua  tecum  sit 
in  perditionem,  quoniam  donum  Bei  existi- 
masti  pecunia  possideri;  et  illud  '^  :  Dans- 
que  illi  manum  erexit  eam,  in  suscitatione 
Tabithae?  Haec  ergo  si  ab  apostolis  fuerunt 
intellecta  ad  litteram ,  et  servata ,  ergo  et 
illud  de  calceamentis  ab  apostolis  non  por- 
tandis,  quae  praedictis  sine  medio  connectun- 
tur.  Praiterea  Graeci  praedicantes  Evange- 
hum ,  quos  cernunt  pecuniam  non  accipere, 
nec  calceatos  incedere,  sed  sandahis,  vel 
soleis  uti,  Apostolicos  nuncupanl,  etutChri- 
sli  discipulos  venerantur.  Monachi  etiam 
Indiae,  sicut  ille  retulit  mihi,  qui  vidit,  cal- 
ceamentis  non  utuntur,  nudis  pedibus  ince- 
dentes.  Haec  autem  scripsi  tuae  peritiae,  ut 
de  caetero  contra  tot  et  tanta  testimonia. 


'  Jos.,  V,  16.  —  «  Ex  Marc,  xvi,  20.  —  3  Mattli., 
X,  8.  —  *  Ibid.,  9.  —  »  Act.,  iii,  6.  —  6  Act.,  viii, 
20.  —  '  Act.,  IX,  41.  —  «  Greg.,  Mural.y  epist.  ad 

TOM.  XIV. 


APOSTOLORUM.  625 

Christum  et  ejus  perfectissimos  discipulos 
non  infames ,  et  evangehcae  veritatis  regu- 
lam,  ut  lux  clarissimam,  expositione  tua 
mysticanon  obscures.  Nam  secundumquam- 
dam  Glossam  super  MatthcBum  :  «  Pravus' 
est  auditor,  qui  manifesta  vult  obscure  in- 
telUgi.  »  Innuit  etiam  Gregorius  in  Morali- 
bus,  in  Procemio  »,  trifariae  scriptur»  mo- 
dum.  Sunt  enim  quai  historice  vel  ad  litte- 
ram  intelligi  nequeunt,  ut  illud  Job  »  :  Sus- 
pendium  elegit  anima  mea ;  et  illud  '»  :  Pe- 
reat  dies  in  qua  natus  sum.  Quaedam  histo- 
rice,  moraliter,  et  allegorice  inteliiguntur. 
Quaedam,  in  quibus  qui  sensum  litterae  ne- 
ghgit,  oblatum  veritatis  sibi  lumen  abscon- 
dit.  Certum  est  autem  ex  praedictis  trium 
Evangelistarum  sententias  superius  allega- 
tas,  non  in  primo  genere,  sed  in  secundo  et 
tertio  contineri.  Caeterum,  quod  quatuor 
Evangehstae,  Joannis  Baptistai  humilitatem 
admirabilem  praedicantes,  introducuntipsum 
dicentem ,  quod  non  sit  dignus  solvere  cor- 
rigiam  calceamentorum  Christi ,  sive  ipsius 
calceamenta  portare  :  quod  spiritualiter  in- 
teUigendum  sit,  ex  glossis  sanctorum  anno- 
tatis  ibidem  clarius  innotescit.  Dicitur  in 
Evangelio  Joannis  "  :  Non  sum  digmis  ut 
solvam  ejus  corrigiam  calceamenti ,  ubi 
Glossa  :  «  Non  ait :  Non  solvam ;  solvit  enim, 
quando  ipsum  manifestavit,  et  de  divinitate 
et  humanilate  ipsius  multa  aperuit ;  sed  : 
Non  sum  dignus ,  scilicet  ait,  quia  ad  hoc 
agendum  se  indignum  putavit.  »  Item  in 
Lucae  Evangeho  iterum  dicitur  ^^ :  j^on  sum 
dignus  solvere  corrigiam  calceamentorum 
ejus;  ubi  ait  Glossa  "  :  «  Non  sum  dignus 
mysterium  solvere  Incarnationis,  vel  no- 
men  sponsi  non  mihi  usurpo ,  nec  sponsus 
credi ,  sed  amicus  sponsi  volo.  »  Item  Mar- 
cus  1'  :  Non  sum  dignus  procumbens  solr 
vere  corrigiam  cakeamentorum  ejus;  Hiero- 
nymus*5 :  «Idest,  Incarnationismysterium, 
quando  Yerbum  caro  factum  est.  »  Item 

Leaad.,  c.  ni.  — »  Job,  vii,  15.  —  lo  Job,  m,  2.  — 
11  Joan.,  I,  27.—  '2  Luc,  in,  16.-  "  Gloss.,  ex  Bed. 
in  Luc,  et  in  Joan.—  i»  Marc.,  i,  7,  —  i*  Hieron. 

40 


m                                      HE  SANDALllS  AFOSTOLORUM. 

Matthaeus  '  :  Non  swn  dignus  calceamenta  «  Christus  non  habuit,  quod  non  habendum 

ejus   portare.    Glossa  *  :  «  Intendebat   hic  docuit,  qui  primo  coepit  facere  et  docere.  » 

ostendere  excellentiam  Christi,  et  sui  humi-  Idcirco  periculosum  est  valde,  imo  ridiculo- 

litatem.  »  Et  in  eadem    Glossa  exponitur  sumassererealiterChristum,aliter  apostolos 

allegorice   ut  prius.  Forte  autem  Joannes  vixisse  ,  et  Christum  regulam  non  servasse, 

Baptista  in  verbis  propositis  ad  litteram  in-  et  apostolos  aliud  quam  Christum  habuisse 

tellectis  non  Christum  calceatum  dicere  in-  perfectionis    exemplum  ,    cum  discipulum 

tendit,    sed  juxta  prcedictam  Glossam /?i-  esse  perfectum,  si  sit  sicut  magister  suus,  et 

tendehat,  etc,  majestatem  Christi  magnifi-  servum  non  esse  Domino  sub  majorem , 

cans,  et  suam  humihtatem  praedicans,  usita-  evangelica  veritas  contestetur ,  et  ut  simus 

tum  modum  loquendi  tenuit ,  sicut  de  ho-  imitatores  Domini,  sicut  et  ipse  Christi,  nos 

mine  valde  nobili  non  lavante  manus  suas  Paulus  Apostolus  exhortetur.  Tu  igitur,  qui 

posset  dicere  pauper  humilis  :  Non  sum  di-  Evangelii  doctor  es  et  sectator,  si  hujus  evan- 

gnus  aquam  effundere  super  manus  ejus.  gelicse  perfectionis  apicem  non  attingis  usu, 

Nisi  forte  quispiam  verba  proposita  volens  attingas  saltem  affectu  pio ,  affatu  veridico, 

exponere,  dicat,  quod  Christus  eo  tempore,  et  catholico  inteilectu,  et  noli  Evangelii  can- 

quo  Joannes   Baptista   sententias    protulit  didissimammargaritamtortisexpositionibus 

ante  dictas,  nondum   publice  praedicabat,  conculcare ,  noli  contra  evangelicorum  pe- 

nondum  regulam  ediderat,  nondum  in  de-  dum  nuditatem  pelles  mortuas  defensare. 

serto,  exemplum  dans  pcenitentiae,  jejuna-  Si  euim  contra  sententias  EvangeUi  calcea- 

verat.  Quod  utique  verum  est.  Et  ideo  vult  menta  defenderis,  timendum  est,  ne  duas 

dicere ,  quod    calceamentis  tunc  temporis  tunicas ,  et  cum  pera  pecuniam  defendere 

utebatur.  Quod  utique  videtur  a  glossis  om-  contendas.  Doceat  ergo  te  unctio  veritatem, 

nibus,  et  sanctorum  expositionibus  alienum.  ut  si  quid  incautius  Evangelium  praedicasti, 

Sive  autem  hoc  fuerit,  sive  non,  ex  praedi-  studeas  revocare.  Ne  contemptum  te  repu- 

ctis  manifeste  concluditur,  quod,  post  insti-  tes,  quod  in  hac  epistola  tecum  singulariter 

tutionem  apostolicae  regulae,  Christus  suique  sim  locutus  :  hoc  enim  mihi  amor  charitatis 

discipuli  sine  calceamentis  ad  litteram  in-  privatae  suasit,  praesertim  quia  malui  con- 

cesserunt.  Nam  secundum  Hieronymum  * :  suetudinem  imitari  Doctorum  illustrium,  et 

sanctorum,,  quam  vulgarem  facetiam  popu- 

1  Matth.,  III,  u.  —  2  Gioss.  —  » iiieron.  lorum.  Yale  in  Domino. 


DE  TRIBUS  OUiESTIONlBUS  AD  MAGISTRUM  IMOMINATUM 

EPISTOLA' 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vatic.) 

Apud  Trithemium  De  tribus  qucestionibus  reperitur  hoc  Opusculum  inscriptum,  quia 
in  60  tribus  quaestionibus  satisfacit  circa  tres  articulos,  de  quibus  magister  innominatus 
dubitare  se  aiebat,  nempe  de  paupertate,  de  lahore  manuum,  et  studio  scholarium  et 
magistrorum  :  in  quibus  tractandis  ita  se  gerit  Auctor,  ut  errore  contra  regulam  elimi- 
nato ,  ipsam  mirifice  defendat :  qua  de  causa,  tractatus  iste  solet  etiam  Befensonum 
Regulce  inscribi. 


Innominato  Magistro  frater  Bonaventura, 
spiritum  intelligentise  veritatis  exoptat.  Pro- 
ponis,  charissime,  ut  tibi  tres  articuli  de  re- 
gula  fratrum  Minorum  absolvantur,  de  qui- 
bus  teostendis  pluribus  rationibus  dubitare, 
scilicet  de  paupertate;,  labore  manuum,  et 
studio  scholarium  et  magistrorum.  Cum 
enim  regula  dicat,  quodfratres  nonrecipiant 
pecuniam  per  se,  vel  per  interpositam  per- 
sonam,  et  rursum  nec  locum_,  nec  aliquam 
rera  sibi  approprient,  videntur  tibi  fralres  in 
hoc  regulae  contraire,  cumtibivideanturpe- 
cuniam  per  interpositam  personam  recipere, 
hbros  habere  et  domos,  cum  non  possint 
harum  rerum,  quas  habent,  dominos  assi- 
gnare.  In  labore  etiam  manuum  sibi  injun- 
cto,utvidetur,  sub  praecepto,  culpabiles  tibi 
videntur,  cum  nec  laici  laborent  in  operibus 
mechanicis,  nec  clerici  manu  propria  in  li- 
bris  scribendis;  quin  potius  cum  magnis 
sumptibus  faciunt  eos  scribi,  ac  si  apud  se 
haberent  numismatum  percussores.  Pos- 
tremo  in  studio^  et  magisterio,  fratres  con- 


demiias,  cum  reguladicat,  quod «  non  curent 
nescientes  litteras,  litteras  discere ;  »  fratres 
plerumque  tam  clerici ,  quam  magistri,  qui 
etiam  in  lioc  sajculo  parum  aut  nihil  dephi- 
losophia  audierunt,  student,  recitant,  scrip- 
titant,  imo  quod  pluris  est,  laniant,  dissi- 
pant,  aediflcant.  Nec  videtur  tantae  humilita- 
tis  professoribus  posse  competere  nomen  Ma- 
gistri,  cum  hoc  videatur  Dominus  in  Evan- 
gelio  Matthaei  suis  discipulis  inhibere  *,  quo- 
rum  nos  dicimur  imitatores,  tanquam  pro- 
fessores  Evangelii  Jesu  Christi.  Haec,  ut  as- 
seris,  tibi  in  corde  de  statu  et  salute  fratrum 
scrupulum  generant,  et  tuam  conscientiam 
inquietant.  Super  haec  addis  assertionem 
quorumdam,  qui  tibi  nisi  sunt  hanc  con- 
scientiam  de  fratribus  fabricare. 

Intende  igitur  in  ea  quse  dictiu-us  sum  : 
dabit  enim  tibi  Dominus_,  precibus  gloriosae 
Virginis,  et  B.  Francisci,  rectum  in  omnibus 
intellectum.  Supponis,  quod  regula  pauper- 
tatem  praecipit,  commendat  laborem,  vetat 
curiositatem  :  suppono  et  ego.  Detestaris  ob 


8  Cf.  Edit.  Argentin.,  an.  1495,  6,  pars.  II;  edit.       an.  16H,  13,  tom.  U;  edit.  Ven.,  an.  1754,  tom.  VII 
Vatic,  an.  1596,  tom.  VII,  pars  IV,  384;  edit.  Ven.,       734.  —  -  Matth.,  xxiii,  10.  ' 


028  13E  TRIBUS  QUJISTIONIBUS 

hoc  receptionespecimiariini,  proprietatesli-  nisi  prout  competit  regulffi  et  protessioni 

brorum  ac  donorum  :  vitupero  et  ego ;  imo  eorum.  Quis  enim  daret  eleemosynam ,  ut 

nosomnespersequimurfortiter,etculpamus.  eos  faceret  perdere  vitam  aeternam  ?  Dat 

Inhocconvenimus;sedquodfratrestalescre-  ergo  eo  modo,  quo  fratribus  expedit,  scili- 

dis,  aut,  si  non  credis,  dubitas,in  hocpenitus,  cet  committendo  alicui,  qui  per  se  eam  dis- 

dissentimus.  Nec  enim  hoccredo,  necdubito,  penset  in  his  rebus,  quas  fratribus  licet  ac- 

certum  habens  oppositum  tanquam  verum :  cipere :  et  sic  pecunia  illa  per  quorumcumque 

non  quia  nullus  in  ordine  talis  sit,  qui  non  manus  transeat,  nullo  modo  spectat  ad  fra- 

possit  culpari  in  aliquo  prsedictorum,  cum  tres,  quia  semper  est  primi  ddmini.  Et  est 

nec  in  duodecim  apostolis  talis  perfectio  po-  per  hoc  manifestum,  quod  nec  per  se,  nec 

tueritreperiri;  sedcoramunitatemstatus,  de  per  interpositam  personam  eam  recipiunt. 

qua  et  tu  injungis,  defensandam  assumpsi.  Fateor  coram  Deo,  ita  esse  verum  in  con- 


Yide  igitur  quid  senlire  debeas  de  receptione 
pecunise.  Testificor  coram  Deo,  quoniam  ve- 
ritatem  sum  expressurus  secundum  meam 
conscientiam,  in  omnibus  quae  subjungam. 
Non  credo  te  aliquatenus  dubitare,  quin  pau- 
peribus,  quantumcuraque  extremam  vove- 


scientiisfratrum.  Qiiod  simihi  forte  non  cre- 
dis,  tamen  ipsi  Domino  Papae,  qui  in  utro- 
quejure  peritus,,  ordinis  et  perfectionis  semu- 
lator,  qui,  ut  ipse  testatur,  in  conditione  re- 
gulse  B.  Francisco  astitit,  et  ejus  plenum 
intellectum  agnovit :  qui  requisitus  a  fratri- 


rint  paupertatem,  liceat  recipere  eleemosy-  bus,  dicit,  quod   a  fratres  volentibus  sibi 

nam,  nisi  velint  se  occidere  :  quod  si  nefas  eleemosynas   facere,  possunt  fidelem  ali- 

est,  licet  hoc  fratribus,  quod  nuUus  sanae  quem  prsesentare :  qui  taliter  praesentatus 

mentis  ignorat.  Non  est  igitur  contra  eo-  non  est  eorum  nuntius,  sed  illius  potius  cu- 

rum  professionem,  si  quis  dives  homo  hanc  jus  mandato  solutionem  facit,  seu  recipientis 

eis  ministrat  manu  propria.  Quod  si  nolue-  eamdem.  »  Hsec  sunt  verba  ipsius.  Quis  ita 


rit,  potest  eis  ministrare  per  manum  servi 
sui.  Quod  si  ille  servus  non  possit,  sed  com- 
mittat  alii,  quare  non  liceat  per  manum  ter- 
tiam,  non  videtur ;  quare  etiam  usque  ad 
decimam  manum  non  potest,  non  video. 
Quod  si  dives  habens  pecuniam,  dat  victum 
aut  vestitum  fratribus  necessarium,  nonne 
potest  ipse  manu  sua  emere?  nonne  potest 
ipse  pecuniam  pro  emptione  alii  committere, 
et  sic  per  multas  manus  in  usus  fratrum  ex- 
pendere,  pro  relevandis  eorum  necessitati- 
bus,  sine  offensione  fratrum?  Quis  sanae 
mentis  hoc  dubitat,  cum  pecunia  ita  sit  do- 
mini,  cum  committitur  personse  intermedise, 
ac  si  ipse  dominus  eam  manu  propria  con- 
servaret?  Nisi  forte  quis  ita  desipiat,  ut  dicat, 
quod  pecunia  in  manu  servientis  posita, 
transeat  in  ejus  dominium,  et  desinat  esse 
domini,  quod  penitus  absurdum  est.  Quod 
si  dicas,  quod  dominus  simpliciter  et  abso- 
lute  dareintendat  fratribus,  dico  et  ego,  quod 
nullus  sanse  mentis  dare  intendit  fratribus, 


desipit,  ut  si  dicam  alicui :  Iste  fideliter  exe- 
quetur  velcustodietquod  ei  committes,  quod 
propter  hoc  quidquid  ille  acceperit,  fiat 
meum,  cum  etiam  licet  hsec  verba  non  sem- 
per  exprimantur,  semper  iamen  habetur  (a) 
in  corde,  et  semper  ab  aliis  credimus  sic  ac- 
cipi  ?  Quis  ergo  tam  improbus,  ut  impugna- 
ret  hauc  veritatem,  per  tantorum  virorum 
conscientiam  sanam  et  discretam,  per  tan- 
tam  rei  evidentiam,  et  ut  nihil  desit,  per  Se- 
dem  Apostolicam  confirmatam?Gertussum, 
quod  talis  (6)  portabit  judicium. 

De  libris  et  utensilibus  quid  sentiam,  audi. 
Clamat  regula  expresse  imponens  fratribus 
officium  praedicandi,  quod  non  credo  in  ali- 
qua  aUa  regula  reperiri.  Si  igitur  praedicare 
non  debent  fabulas,  sed  verba  divina;  et 
hsec  scire  non  possunt,  nisi  legant;  nec  le- 
gere,  nisi  habeant  scripta ;  planissimum  est, 
quod  de  perfectione  sic  est  habere  libros,  si- 
cut  est  praedicare.  Et  sicut  non  obstat  ordi- 

(a)  Leg.  babentur.  —  (b)  tale. 


AD  MAGISTRUM  INNOMINATUM. 


629 


nis  pauperlati ,  habere  Missalia  ad  cantaii- 
dum  missas,  et  Breviariaad  horas  dicendas; 
sic  non  obstat  et  Biblias  ad  verba  divina  prse- 
dicanda.  Licet  igitur  libros  habere.  Sed 
numquid  regula  sibi  contraria  est,  quae  alibi 
mandat  nihil  habere  ?  Absit  hoc,  ut  in  ea  sit 
contrarietas  aliqua,  sicut  nec  falsitas,  cuni 
tota  de  fonte  EvangeUi  sit  extracta,  sicut 
mihi,  quiparum  novi,  facileessetostendere. 
Bico  ergo,  quod  fratribus  horum  concessus 
est  usus,  sed  vetatur  appropriatio.  Nam  non 
dicit  regula :  Fratres  nihil  habeant,  nec  ali- 
qua  re  utantur,  quod  esset  insanum ;  sed 
quod  «nihil  sibi  approprient.  »  Cui  igitur  ho- 


tem  ordo  nihil  sibi  appropriat  in  Ubris,  dum 
ministri  Ubros  nec  vendere,  nec  alienare 
auctoritate  propria  possunt,  nec  fratres  sub- 
diU  possunt,  dum  frequenter  resignant,  et 
eis  pro  voluntate  rainistrorum  assignantur 
et  auferuntur.  Certus  sum,  quod  hsec  est 
conscientia  fratrum. 

Ut  autem  nihil  remaneat,  audi  de  domi- 
bus.  Dico  domos  non  esse  fratrum.  Sed  side 
solo  quaeris,  dico  quod  dantium  est  et  patro- 
norum;  si  de  aedificiis,  pari  ratione  aedifl- 
cantium,  vel  eorum  quorum  est  solum :  quia 
cedit  solo  unius,  si  unus  aedificat ;  vel  plu- 
rium,  si  plures.  Mentior  etenim,  si  non  Do- 


rum  proprietas  assignabitur?  Sic  respondeo  minus  Papa  dicit  in  regula :  «Salvo  locorum 

ego^  quod  cujuscumque  sit,  non  est  mea,  et  domorum  dominio  illis ,  ad  quos  noscitur 

nec  ordinis  :  et  hoc  mihi  sufficit  ad  meae  pertinere  :»  inZoco,  intelUgens  solum;inrfo- 

conscientiaepuritatem.  Netamen  hominibus  mibus,  aedificia  superaddita.  Unde  nec  ap- 

fugam  parare  videar,  dico  harum  rerum  mo-  propriamus  nobis  locum ,  cum  dicamus  esse 

bilium  gubernatori  et  protectori  ordinis  Car-  iUorum  qui  dant  impensas,  vel  cedit  solo ; 


dinaU  potestatem,  et  auctoritatem,  et  provi- 
dentiam  a  Domino  Papa  esse  concessam.  Si- 
cut  enim  Dominus  Papa  ait,  nec  vendi  de- 
bent  mobiUa,  vel  extra  ordinem  commutari 
quoquo  modo,  nisi  Ecclesiae  Romanae  Cardi- 
nalis,  qui  fuerit  ordinis  Gubernator,  super 
hoc  auctoritatem  praebuerit  et  assensum. 

Sed  dicis  :  Numquid  qui  BibUas  dant  fra- 
tribus,  intendunt  eas  dare  Papae,  aut  Cardi- 
nali  ?  Dico  et  ego :  Numquid  pater,  qui  dat 
BibUam  flUo,  intendit  labefacere  ordinem 
fiUi,  et  fiUum  suum  facere  filium  diaboU? 
Credo  te  dicere  quod  non.  Dat  igitur  filio,  in- 
tendens,  quod  ordinis  paupertas  sit  penitus 
iUibata,  ac  per  hoc,  ut  ordo  utatur,  proprie- 
tas  autem  sit  ejus,  cujus  decreverit  pastor 
Ordinis  et  Ecclesiae.  An  non  credis,  quod  si 
pater  non  possit  fiUo  Ubrum  dare,  nisi  per 
manum  alicujus,  de  quo  praesumeret,  quod 
non  esset  fiUi  sui  prsedator,  sed  pastor, 
nonne  daret?  Utique  daret,  ut  fiUo  commo- 
daret  ad  usum.  Et  in  hoc  meUus  provisum 
est  Ordini,  Domino  faciente.  Nam  si  libro- 
rum  proprietasremaneret  apud  parentes,  sic 
ministri  non  possent  auferre  fratribus  Ubros, 
t  essent  quasi  perpetui  ad  vitam.  Nunc  au- 


nec  etiam  usus  appropriamus,  nisi  pro  vo- 
luntate  eorum,  qui  fratribus  concedunt  prae- 
dicta.  Certus  sum  enim,  quod  haec  est  con- 
scientia  fratrum.  Non  obstat,  si  aUquando 
vidisti  contrarium,  quod  non  credo,  quia  in- 
discretio  unius  non  ad  omnes  debet,  nec  ad 
singulos  retorqueri.  Si  dicis,  nos  tanquam 
advenas  et  peregrinos  debere  ire  de  domo  in 
domum,  parcat  ilU  Deus,  qui  primo  hanc 
stuUitiam  cogitavit.   Nonne  B.  Franciscus 
sedificavit  loca?  Numquid  tanquam  peregri- 
ivis  ibat  quotidie  unam  dietam?  Numquid 
B.  Petrus,  cumdicatin  canonica  sua  * :  Obse- 
cro  vos  tanquam  advenas  et  peregrinos,  etc, 
voluit,  quod  omnes  transirent  de  domo  m 
domum  ?  Cum  enim  dicat  Ecclesiasticus  * : 
Vita  nequam  hospitari  de  domo  in  domum; 
tam  Petrus,  quam  Franciscus  fiUis  et  disci- 
puUs  suis  non  sanctam  vitam,  sed  nequam 
imposuissent,  si  secundum  praedictum  intel- 
lectum  nos  simUes  esse  peregrinis  manda- 
rent.   Sed  hoc  dictum  inteUigitur,  ut  non 
currat  similitudo  quatuor  pedibus,  sed  ut 
domos,  in  quibus  habitamus,  parum  diUga- 
mus,  nec  proprias  reputemus,  sicut  pere- 

1  I  Petr.,  II,  11.-2  Ecdi.,  xxix,  31. 


030  RE  TRIBUS  QUiESTlONIBUS 

grinus,  qui  transit  in  patriam,  domum  non  arguendos,  et  verberibus  puniendos,  tan- 
dillgit  in  via  taiiquam  propriam,  sed  utitur  quam  servos  malos  et  pigros.  Non  tamen 
tanquam  aliena.  Qui  aliter  sapit,  ipse  sua  in-  propter  hoc  tibi  displiceat,  quia  satis  ibi  in- 
sipientia  manifestat,  quod  uibil  omnino  sa-  venies  copiam  laborandi,  tam  in  sludio  veri- 
pit.  Quomodo  ergo  posset  esse  regimen  et  tatis  quam  in  exercitio  humilitatis,  pietatis, 
ordo  prtelatorum,  qui  ita  districte  manet  in  et  cujuslibet  alterius  virtulis.  Nam  fratrum 
ordine  B.  Francisci,  si  omnes  essent  instabi-  eleemosynasquaerere,  coquinam facere, infir- 
les  et  vagabundi  per  orbem?  Iloc  vero  sen-  mis  servire,  scutellas  lavare,  et  in  omnibus 
tit,  qui  nihil  vidit  de  ordine.  humihtatis  exercitiis  laborare,  quae  dulciora 

Yeniam  ad  laborem  manuum,  ubi  taUter     fratribus  sunt  quam  multa  officia  dignitatis. 
insistis ,   utrum   sit  consihum ,   vel    prse-         Sed  quid  dicemus  de  ascendentibus  ad  ca- 
ceptum  ?  Ego  autem  dico ,  non  intendere     thedram,  cum  regula  dicat,  quod  non  curent 
B.  Franciscum  manualem  laborem,  nec  prae-     nescientes  htteras_,  hlteras  discere,  etc,  cum 
cipere,  nec  consulere,  nec  monere ;  sed  sup-     etiamEvangeUumdicat,quodnohmus  vocari 
posita  admonitione  Apostoh  \  fratribus  ni-     magistri?  Dico  ergo,  quod  regula  non  vetat 
rais  vel  minus  solhcitis  ad  laborem,  dat     studiumhtteratis,  sedilhteratis  etlaicis.  Vult 
formam  laborandi.  Quidam  enim  sic  inten-     enim  juxta  Apostolum  *,  quod  unusquisque 
debant  labori  manuah,  ut  necaretur  in  eis     in  ea  vocatione  qua  vocatus  est,  permaneat, 
devotio  orationis.   Quod  quia  periculosum     ut  ad  clericatum  de  laicatu  nuUus  ascendat ; 
erat,  cum  activa  debeat  deservire  contem-      nec  vult  quod  clerici  fiant  laici,  studium  re- 
plativae,  dedit  eis  formam  sanctissimus  Pa-     cusando  :  alioquin  ipse  transgressor  fuisset, 
ter,  ut  si  laborarent  qui  laborare  vehent,     qui  cum  paucas  htteras  sciret,  postmodum 
scirent  et  possent,  ut  sanctae  orationis  et     in  htteris  profecit  in  ordine,  non  solum 
devotionis  spiritum   non  extinguant.    Hoc     orando,  sed  etiam  legendo.  Unde  ut  scias 
enim  sequitur  in  textu  regulae  immediate.     quantum  sibi  placuerit  studium  sanctae  Scri- 
Unde  attende,  quod  non  dicit :  prcecipio,  vel     pturae,  audivi  ego  a  fratre ,  qui  vidit,  quod 
consulo  fratribus,  quod  laborent,  sed  quibus     cum  Novum  Testamentum  venisset  ad  ma- 
dedit  Dominus  gratiam  :  quod  non  solum      nus  suas,  et  plures  fratres  non  possent  simul 
inciudit  potentiam,  sed   volunlatem  labo-     habere,  dividebat  per  foha,  et  singuhs  com- 
randi;  sicutsi  diceret :  Fratribus  quibus  de-     municabat,  ut  omnes  studerent,  nec  unus 
dit  Dominus  gratiam  lacrymandi ,    lacry-      alterum  impediret.  Clericos  etiam  quos  reci- 
mentur  ita  modeste,  quod  oculos  non  amit-      piebat  ad  ordinem,  in  summa  reverentia  ha- 
tant;  non  praeciperet  lacrymari,  sicut  nunc     bebat,  et  in  morte  mandavit  fratribus,  ut 
intelhgit.  Ipse  autem  de  labore  manuum     dbctores  sanctae  Scripturse  in  summa  reve- 
vim  non  faciebat,  nisi  propter  otium  dech-     rentia  haberent,  tanquam  ilios  a  quibus  re- 
nandum  :  quia  cum  fuerit  regulae  observa-      ciperent  verba  vitae.  Unde  cum  nomen  Doc- 
tor  perfectissimus,  non  credo,  quod  unquam     toris  veneraretur,  inteUigebat  hoc  Evange- 
lucratus  fuerit  de  labore  manuum  duodecim     lium  non  vetuisse;  ahoquin  Paulus  Aposto- 
denarios,  vel  eorum  valorem,  sed  potissime     lus  Evangelio  contradiceret,  qui  se,  prima 
ad  orationem  monebat.  Non  enim  volebat,     epistola  ad  Timotheum  ^,  magistrum  gen- 
quod  illam  extinguerent   propter  lucrum.      tium  vocat :  quod  majoris  impudentiae  vide- 
Unde  provincialibus  ministris  relinquitur,      tur,  quam  si  ab  aliis  vocaretur.  Dico  ergo, 
quod  non  permittant  fratres  suos  otiosos.      quod  secundum  Evangehum  pompa  hujus 
Ego  una  tecum,  si  qui  tales  sunt,  judico     nominis  condemnanda  est,  et  nuUatus  appe- 

u  Thess.,  m,  10.  -  M  Cor.,  v,i,  20.  -  3 1  Tim.,     ^^^^^^'  ^^^ «f^^^^»^  assumeudum.  Quos enim 
ji;  1;  II  Tim.,  i,  11.  magis  decet  Evangehum  docere,  quam  qui 


AD  MAIilSTRUM  INNOMINATUM. 


631 


Evangelium  profitentur  et  servant?  Nara 
cum  dicat  Evangelium  '  :  Qui  fecerit  et  do- 
cuerit,  hic  magnus  vocabitur  in  regno  ccelo- 
rum ;  quis  sana3  mentis  dicat,  ut  magister  et 
frater  Alexander  dives  debuerit  praedicare, 
et  docere :  Beati  pauperes  spiiitu;  et  pau- 
per  eflectus,  debueritreticere?  Certe,  si  fra- 
tres  decet  addiscere  et  ruminare,  tanquam 
munda  animaiia,  verba  divina,  et  sibiipsis 
sufficiunt  in  docendo ;  quis  tam  stultus  est, 
ut  dicat,  quod  doctrinam,  quam  eos  decet 
facere  et  docere,  debeant  a  non  facientibus 
mendicare?  Condemno  igitur  tecum  in  ma- 
gisterio  pompam,  sed  commendo  officium. 
Damno  fratrem  Minorem  pomposum,  et  dico 
eum  magisterio  penitus  indignum ;  sed  com- 
mendo  studiosum,  credens  quod  nulli  ma- 
gis,  quam  tali,  competat  auctoritas  docendi 
Evangelium  Jesu  Cbristi. 

Restat  igitur,  ut  de  philosophantibus  ali- 
quid  subjungamus.  Audi,  charissime,  si- 
cut  in  caeteris,  sic  et  in  hoc  pariter  concor- 
demus.  Fateor ,  displicent  tibi  curiositates  : 
displicent  et  mihi^  et  displicent  fratribus  bo- 
nis,  et  displicent  Deo  et  angelis  suis.  Nec 
defendo  circa  scripta  pueriha  mussitantes, 
sed  detestor  eos  pariter  tecum.  Unde  et  tibi 
et  mihi  consulo,  ut  habeamus  zelum  secun- 
dum  scientiam,  ne  detestemur  plus  quam 
oportet.  Fortassis  enim  inter  peccata  minuta 
et  venialia  computandum  est.  Vix  enim 
grana  absque  paleis  colhgi  possunt,  et  verba 
divina  sine  verbis  humanis.  Haec  autem  om- 
nia  separantur  per  zelum  compunctionis  et 
fletum  devotionis,  quae  faciunt  triticum  ve- 
ritatis  a  verborum  paleis  separari.  Et  for- 
tasse  videntur  aliqui  curiosi,  qui  magis  sunt 
studiosi.  Si  quis  enim  studeret  in  dictis  hae- 
reticorum,  ut  eorum  sententias  declinando 
magis  intelligeret  veritatem,  nec  curiosus, 
nec  hasreticus,  sed  catholicus  esset.  Cum 
verba  philosophorum  aliquando  plus  valenl 
ad  intelligentiam  veritatis^  et  errorum  con- 
futationes,  non  deviat  a  puritate  in  his  ali- 
quando  studens,  maxime  cum  multae  sint 

1  Matth.,  V,  19. 


conclusiones  fidei,  quae  sine  his  terminari 
non  possunt.  Unde  si  velimus  nimis  stricte 
judicare,  fortasse  ipsos  Sanctos,  quod  im- 
pium  est,  judicabimus  curiosos.  Nam  nullus 
melius  naturam  temporis  et  maleriae  descri- 
bit,  quam  Augustinus  inquirendo  et  dispu- 
tando  in  hbro  Confessionum.  NuIIus  raelius 
exitus  formarum^  et  propaginem  rerura, 
quara  ipse  super  Genesim  ad  litteram.  Nul- 
lus  mehus  quaestiones  de  anlma  et  de  Deo, 
quam  ipse  in  libris  De  Trinitate.  NuIIus 
meliusnaturam  creationis  mundi,  quam  ipse 
in  libris  De  Civitate  Dei.  Et,  ut  breviter  di- 
cam,  pauca  aut  nulla  ponunt  magistri  in 
libris  suis,  quin  illa  reperias  in  libris 
Augustini.  Lege  Augustinum  de  Boctrina 
Christiana,  ubi  ostendit  quomodo  non  po- 
potestintelligi  sancta  Scriptura  sine  aharum 
scientiarum  peritia.  Ostendit  etiam,  quod 
sicut  fihi  Israel  asportaverunt  vasa  jEgypti, 
sic  doctores  theologi  doctrinam  philosophiae. 
Unde  multa^  quae  non  didicimus  per  Philo- 
sophos  de  dictis  philosophiae,  didicimus  per 
Sanctos,  Ac  per  hoc  non  debet  tibi  esse  mi- 
rura,  si  minus  fundati  in  scientia  (a)  intran- 
tes,  fiant  (6)  in  ordine  fundatiores.  Sed  esto , 
quod  ista  sint  reprehensibilia  et  purganda, 
non  propter  hoc  retraharis  :  quia  nullus  ad 
hoc  compellitur ;  sed  is  magis  amatur,  qui 
magis  est  taliura  aspernator.  Nec  praelati 
talia  praicipiunt,  sed  perraittunt.  Nec  pro- 
pter  tres  vel  quatuor  vitiosos,  debet  magister 
contemnere  innocentes.  Et  si  aliqui  abun- 
dent  libris  ad  tempus,  aliis  plerisque  multo 
plus  indigentibus  poterunt  dispensari,  cum 
multo  plures  egeant,  quam  abundent.  Nec  te 
raoveat,  quod  fratres  fuerunt  in  principio 
simplices  et  illitterati;  imo  raagis  debet  hoc 
in  te  fidem  Ordinis  confirmare.  Fateor  co- 
ram  Deo,  quod  hoc  est  quod  me  fecit  vitara 
B.  Francisci  eligere,  quod  non  fuit  per  ho- 
rainum  prudentiam  inventa,  sed  per  Chri- 
stum  :  et  quia  opera  Christi  non  deficiunt, 
ostenditur  hoc  opus  fuisse  divinum,  dum  ad 

(rt)  Suppl.  in  ordinem.  —  (b)  Ccet.  edit.  fundati  in- 
Irantes ,  fiant  in  scienlia. 


632  DE  TRIBUS  QUiESTIONIBUS  AD  MAGISTRUM  INNOMINATUM. 

consortium  virorum  simplicium  etiam  sa-  piens.  Rogo,  charissime,  ut  non  nimis  abun- 

pientes  non  sunt  dedignati  descendere,  at-  des  in  sensu  tuo,  nec  credas  te  prudentiorem 

tendentes  illud  Apostoli  *  :  Si  quis  est  in-  nec  meliorem  omnibus,  quos  Deus  ad  statum 

ter  vos   sapiens ,  stultus  fiat ,   ut  sit  sa-  istum  vocavit ;  et  si  vocaverit  te ,  non  recu- 

'  I  Cor.,  III,  18.  ses.  Vale  in  Domino. 


AD  MINISTROS  PROVmCIALES  ET  CUSTODES 

EPISTOLA 


DE  REFORMANDIS  FRATRIBUS  SUI  ORDINIS  » 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vatic.) 

Hac  Epistola  causas  exponit,  ob  quas  Minorum  Ordo  suo  tempore  deformari  videba- 
tur.  Monet  itidem,  ac  praecipit  Provincialibus  Ministris,  et  Custodibus,  ut  iis  causis  per 
regulae  observantiam  occurrant,  pcenas  illis,  si  secus  fecerint,  comminando. 


In  Christo  sibi  charissimis  Ministris  Pro- 
vincialibus,  et  Custodibus  universis ,  Frater 
Bonaventura  Ordinis  eorumdem  Generalis 
Minister,  et  servus,  Salutem  et  pacem,  quse 
exuperat  omnem  sensum. 

Licet  insufficientiam  meam  ad  ferendum 
onus  impositam  cognoscerem  manifeste,  per 
debilitatem  corporis^  imperfectionem  mentis, 
inexperientiam  actionis,  et  repugnantiam 
voluntatis;  quia  tamen  durum  est  contra 
stimulum  calcitrare ,  tantse  congregationis, 
et  summi  PontiQcis,  ac  per  hoc  et  altissimi 
Dei  voluntati  pertinaciter  resistendo,  sar- 
cinse  gravi  et  quasi  importabili  humeros 
supposuiimbecilles,  sperans  de  adjutorio  vir- 
tutis  Omnipotentis ,  et  confidens  de  admini- 
culo  vestrae  solllcitudinis  in  idipsum.  Nam 
etsi  sit  impossibile  homini  quantumcumque 
forti,  industrio  et  experto,  totam  tanti  oneris 
sarcinam  suis  humeris  bajulare ,  si  tamen 
divisa  in  partes,  et  humeris  imposita  diver- 
sorum  viriliter  a  quohbet  importetur,  non 
est  quantumcumque  debili  capiti,  horrore 
quodam  rei  insohtae,  desperandum.  Quoniam 


igitur  de  vestra  praesumo  industria,  sollici- 
tudine  et  zeU  vivacitate,  quod  prompti  sitis 
ad  extirpanda  mala ,  promovenda  bona,  re- 
fovenda  debilia,  et  fortia  conservanda,  vi- 
dens  me  speculatorem  datum  domui  Israel, 
ne   sauguis   animarum  de  manibus    meis 
requiratur  ,  cogitavi   qusedam   vobis  bre- 
viter  scribere,  quae  verbo  tenus,  si  in  ca- 
pitulo  generali  fuissem,  Ubentius  enodas- 
sem.  Nunc   autem    quia   pericula   tempo- 
rum  urgent,   et  leesiones  conscientiarum  _, 
necnon  et  scandala  mundanorum,  quibus 
cum   ordo    deberet    esse  sanctitatis  totius 
speculum  ,  in  diversis   orbis  partibus   in 
tsedium    vertitur ,   et   contemptum  :  quae 
mihi  de  consiho  discretorum  visa  sunt  cor- 
rigenda,  nec  penitus  tacens,  nec  omnino 
exprimens ,  nec  nova  statuens ,  nec  vincula 
superinducens ,  nec  onera  gravia  alligans 
aliis,  et  imponens  ;  sed  tanquam  annuntia- 
tor  veritatis,  breviter  exphco,  videns  iha 
nullatenus  reticenda.  Sane  perquirenti  mihi 
causas,  cur  splendor  nostri  Ordinis  quodam- 
modo  obscuratur,  Ordo  exterius  inflcitur, 


»  Cf.  Edit.  Argentin.,  an.  1495,  21,  pars.  i;  edit.      an.  1611,  18,  tom.  I;  edit.  Ven.,  an.  1754,  tom.  V, 
Vatic,  an.  1596,  tom.  VIl,  pars  iv,  467;  edit.  Ven.,       768. 


634 


AD  MINISTROS  PROVINCIALES  ET  CUSTODES 


et  nitor  conscientiariim  interius  defcedatur, 

occurrit  negotiorum  multiplicitas,  qua  pecu- 

nia,  noslri  Ordinis  paupertati  saper  omnia 

inimica,  avide  petitnr,  incaute  recipitur,  et 

incautius  contrectatur.  Occurrit  quorumdam 

fratrum  otiositas ,  quaj  sentina  est  omnium 

vitiorum,  qua  plurimi  consopiti,  monstruo- 

sum  quemdam  statum  inter  contemplati- 

vam  et  activam  eligentes,  non  tam  car- 

naliter  quam  crudeliter  sanguinem  come- 

dunt  animarum.   Occurrit  evagatio  pluri- 

morum ,  qui  propter  solatium  suorum  cor- 

porum;,  gravando  eos  per  quos  transeunt, 

non  exempla  post  se  relinquunt  vitae,  sed 

scandala  potius   animarum.   Occurrit   im- 

portuna  petitio,  qua  oranes  transeuntes  per 

terras  adeo  abhorrent  fratrum  occursum,  ut 

eis  timeant,  quasi  praedonibus,  obviare.  Oc- 

currit  sedificiorum  constructio  sumptuosa  et 

curiosa,  quse  pacem  fratrum  inquietat ,  ami- 

cos  gravat ,  et  hominum  perversis  judiciis 

multipliciter  nos  exponit.  Occurrit  multipli- 

catio  familiaritatum ,   quam  regula  nostra 

prohibet ,  ex  qua  suspiciones ,  infamationes 

et  scandala  piurima  oriuntur.  Occurrit  im- 

provida  commissio  officiorum,  quafratribus 

nondum  usquequaque  probatis^  nec  carne 

maceratis,  nec  spiritu  roboratis,  imponun- 

tur  officia  vix  portanda.  Occurrit  etiam  se- 

pulturarum  et  testamentorum  avida  quae- 

dam  invasio ,  non  sine  magna  turbatione 

cleri,  et  maxime  sacerdotum.  Occurrit  mu- 

tatio  locorum  frequens  et  sumptuosa ,  cum 

quadam  violentia ,  et  perturbatione  terra-     deinceps  locum  mutet  sine  mea  licentia  spe- 


nuUo  modo  dissimulandum  vergant  nostri 
Ordinis  detrimentum ,  licet  tepidis  et  inde- 
votis,  et  secundum  carnem  sapientibus,  con- 
siderantibus  consuetudinem,  et  allegantibus 
multitudinem ,  quasi  facilia  et  excusabilia, 
etiam   irremediabilia  videantur.   Excitetur 
ergo  cordis  nostri  devotio ,  et  fervor  ad  ze- 
lum,  et  ejectis  negotiatoribus  de  domo  Patris 
coelestis,  fratres  omnes  ad  orationis  et  devo- 
tionis  studium  accendatis,  restringatis  rece- 
ptionem  multitudinis ,  quia  modis  omnibus 
volo ,  quod  constitutio  de  receptione  stricte 
servetur.     Pravas    prcedictorum   vitiorum 
consuetudines  resecetis ,  quia  licet  videatur 
fratribus  grave,  requirit  tamen  hoc  perfe- 
clio  professionis  nostrse,  requirit  tribulatio- 
nis  incursus ,  requirit  mundus.  Clamat  hoc 
beatus  Franciscus,,  et  sanguis  Christi  asper- 
sus,  et  Dominus  de  excelsis.  Otiosos  stimu- 
letis  ad  laborem ,  vagantes  compescatis  ad 
quietem,  importune  petentibus  imponatis 
silentium,  intentos  exaltandis  domibus  pro- 
fundius  deprimatis,  familiaritates  quaerentes 
arceatis  ad   solitudinem.   Officia   praedica- 
tionis  et  confessionis  cum  multo  examine 
imponatis.    Constitutionem  de   testamentis 
olim  factam ,  et  de  novo  de  sepulturis ,  fa- 
ciatis  arctius  observari.  Locorum  vero  muta- 
tionem  nullatenus  concedatis  alicui  ante  Ca- 
pitulum  generale.  Nam  de  consilio  discre- 
torum,  propter  scandala  vitanda  juxta  prae- 
decessoris  mei  mandatum,  hoc  mihi  reservo 
dis.tricte  per  obedientiam  jubendo,  ut  nullus 


rum,  cum  nota  inconstantiae ,  non  sine  prae- 
judicio  paupertatis.  Occurrit  tandem  sum- 
ptuositas  expensarum.  Nam  cum  fratres 
paucis  nolint  esse  contenti,  et  charitas  homi- 
num  refriguerit ,  facti  sumus  omnibus  one- 
rosi,  magisque  fiemus  in  posterum,  nisi  re- 
medium  celeriter  apponatur.   Licet  autem 


ciali.  Discant  etiam  fratres  modicis  esse  con- 
tenti,  quia  vehementer  et  sapientibus,  et 
rationabiliter  formidatur  ^,  quod  oportebit 
eos  modicis  esse  contenlos,  velint^  nolint.  Si 
igitur  obedientes  fueritis  verbo  per  episto- 
lam ,  et  hoc  per  visitatores  intellexero,  quos 
volo  super  praedictis  corrigendis,  tam  in  ca- 


plurimi  reperiantur,  qui  non  sunt  culpabi-  pitibus,  quam  in  membris  diligentius  vigi- 

les  in  aUquo  praedictorum ,  tamen  omnes  lare,  gratias  agam  omnium  Conditori,  et 

involvit  haec  maledictio,  nisi  a  non  facienti-  vobis.  Quod  si  aliter,  quod  absit,  acciderit ; 

bus,  his  qui  faciunt  resistatur;  cum  luce  indubitanter  sciatis,  quod  nullatenus  patie- 

clarius  omnia  supradicta  in  maximum ,  et  i  locus  corruptus. 


DE  REFORMANDIS  FRATRIBUS  SUI  ORDINIS. 


635 


tur  conscientia  mea,  praedicta  sub  silentio 
perlransire.  Licetenim  non  sit  mei  propositi 
novis  vos  vinculis  innodare,  oportet  me  ta- 
men ,  conscientia  compellente,  totis  viribus 
extirpationi  intendere  prsedictorumj  quate- 
nus ,  vitatis  scandalis  ,  ut  tenemur^  regulae 
quam  vovimus^  sine  cujus  observatione  sal- 


vari  non  possumus,  veritatem  perspicaciter 
videamus ,  et  impleamus  professionem,  et 
totis  viribus  puritatem  custiodiamus,  quae 
impugnatur  evidenter  ex  omuibus  supradi- 
ctis.  Datum  Parisiis,  etc.  Hanc  aulem  litle- 
ram  legi  in  singulis  Convenlibus  vestrae 
Provinciae  faciatis. 


AD  QUEMDAM   PROVmCIALEM  MINISTRUM 


EPISTOLA 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vatic.) 

Hac  epistola  S.  Bonaventura  prsecipit,  ut  fratres  sui  Ordinis  caveant  a  frequentia 
discursuum,  ab  importunitate  quaestuum,  a  sumptuositate  aedificiorum,  librorum , 
vestium ,  ac  ciborum,  a  praedicatione  contra  praelatos  coram  laicis,  et  a  litigiosa 
invasione  sepulturarum  et  testamentorum. 


In  Christo  sibi  cbarissimo  Fratri  B.  Sau- 
celis  Provinciae  Ministro,  Frater  Bonaven- 
tura  Ordinis  Fratrum  Minorum  Minister 
Generalis,  et  servus,  Salutem  et  pacem  in 
Domino  sempiternam. 

Quoniam  ad  hoc  potissimum  invigilare 
debet  sollicita  cura  rectoris,  ut  in  commisso 
grege  meritum  virtutis  accrescat,  claudatur 
via  vitiis,  et  detur  moribus  disciplina,  dili- 
genti  deliberatione  praehabita,  visum  est 
tam  mihi,  quam  diffmitoribus  Capituli  Gene- 
ralis_,  ut  Ministris  singulis  aliqua,  ibidem  exa- 
minataet  discussa,  litteratorie  demandarem, 
ipsosque  sollicitos  redderem,  ad  eos  potissi- 
mum  abusus  tollendos  de  medio,  quibus  sin- 
ceritas  Religionis  inficitur,  perfectionis  cel- 
situdo  deprimitur  ,  et  sanctitatis  claritas  of- 
fuscatur.  Sane  cum  evangeUci  culminis  ob- 
servata  perfectio,  hactenus  spectabiles  et 
amabiles  nos  mundo  reddiderit,  oranique 
favore  ac  reverentia  dignos,  ecce  jam  nunc 
multitudine  in  proclivia  tendente,  et  remis- 
sius  agentibus  his  qui  praesunt,  vitiorum 

1  Cf.  Edit.  argentin.an.  1495,  20,  pars  1 ;  edit.  Vatic. 
an.  1596,  tom.  VII,  466;  edit.  Venet.  an.  1754,  tom.V, 
771. 


quaedam  sentes  cernuntur  succrescere,  quae 
dum  sacrum  hoc  venerandumque  collegium, 
despicabile  et  onerosum  reddunt  populis, 
convertunt  in  scandalum,  quod  cunctis  esse 
dehuerat  in  exemplum.  Nam  frequentia  dis- 
cursus,  et  importunitas  quaestus,  vilesnoset 
graves  efflciunt^  pro  eo  videhcet,  quod  dum 
parvis  nolumus  esse  coutenti,  et  aedificia 
sumptuosa  conamur  erigere,  vilia  summo 
studio  quaeritanteS;,  nobilia  per  incuriam  per- 
dimus,  cum  murorum  curiosa  constructio 
destructionem  pariat  animarum.  Perhorreo 
quornmdam  procacium  audaciam,  qua  con- 
tra  Patris  nostri  doctrinam  coram  laicis  prae- 
dicando  in  Ecclesia  contra  praelatos,  ipso- 
rum  acta  suggillando  consurgunt ,  nonnisi 
scandala,  jurgia,  et  odia  seminant,  et  non 
solum  ipsorum,  verum  etiam  Dei  provocant 
iram,  cum  divina  constet  lege  sancitum,  ne 
quis  maledicat  surdo,  nec  ponat  offendicu- 
lum  coram  caeco.  Sed  et  sepulturarum  ac 
testamentorum  litigiosa  et  avida  quaedam 
invasio,  cum  exclusione  illorum,  ad  quos 
animarum  cura  spectare  dignoscitur  _,  non 
modicum  nos  clero  toti  fecit  exosos,  sicut, 
experientia  docente,  percepimus,  et  ipse  san- 


AD  QUEMDAM  PROVINCIALEM  MINISTRUM  EPISTOLA,  637 

ctissimus  pater  Pontifex  summus  dominus  parcitur,  in  totius  corporis  sospitatem  pu- 

Clemens,  fratres  omnes  ad  cavendum  hu-  trens  corruptio  diffundatur.    Et  quoniam 

jusmodi,  pia  providentia,  per  me  voluit  com-  paupertas  est  nostrse  Religionis  praerogativa 

monere.  florum  autem  omnium  hanc  puto  sublimis,  ne  nobilis  haec  margarita  concul- 

potissimam  rationem  et  causam,  quod  ea^  canda  porcis  viliter  exponatur,  discursuum 

quae  provida  cura ,  per  totius  Ordinis  provi-  causam  et  quaestuum,  sumptuositatem  sci- 

dentiam  in  Generali  Capitulo  statuuntur,  par-  licet  aedificiorum,  librorumque^  vestium,  ac 

vipenduntur  a  fratribus,  et  habentur  pro  ni-  ciborum,  sic  studeas  amputare,  quod  a  pro- 

hilo.  Nec  tamen  transgressores  hujusmodi,  fessionis  exceilentia  vitae  observantia  non 

disciphnadebitacastigantur.  Sicquefitdivini  discordet.  Fcedum  est  enim,  profanumque 

permissione  judicii,  ut  spernentes  modica,  mendacium  summae   paupertatis  volunta- 

in  maxima  decidant.  Quia  cum  disciplina  ne-  rium  professorem  se  asserere,  et  rerum  pe- 

ghgitur,  insolentiae  crescunt,  ac  per  hoc  nuriam  pati  nolle^  interius  divitum  instar 

interior  neghgentia  circa  exercitationem  vir-  affluere,  et  exterius  more  pauperum  mendi- 

tutum,  exterius  procedit  in  scandalum  per  care.  Inhibeas  etiam  fiatribus  firmiter  et 

eorum  patentem  ruinam,  qui  stare  videban-  districte,  quia  tam  divino,  quam  canonico 

tur  in  oculis  aliorum.  Ex  quo  fit,  ut  saucta^  prohibetur  imperio  ,  ne  praelatorum  vitam 

ReUgionis  splendor  praefulgidus  in  pallorem  coram  populo  carpant,  sed  potius  reveren- 

degeneret,  sanctitatis  pulchritudo  sordescat,  tiam  exhibeant,  non  tantum  bonis  et  mode- 

bonae  opinionis  odor  computreat,  et  nomen  stis,  verum  etiam  dyscolis,  quia  etiam  hoc 

Domini  blasphemetur.  Ne  igitur    sanguis  exigit  sacrum  mysterium  Christificae  uiictio- 

animarum  non  solum  nostrae  solUcitudini  nis.  Mandes  etiam  fratribus  universis ,  ut 

commissarum,  sed  etiam  omnium  quae  ad  pacem  clericorum  omnium  tam  in  testa- 

lumen  sanctae  Religionis  per  viam  salutis  mentis,  quam  ia  sepulturis^  quantum  in  eis 

incedunt ,  de   nostris  manibus  requiratur ,  est,  sic  studeaiit  observare,  ut  nullam  ha- 

charitatis  tuae  zelum,  quantum  possum,  ef-  beant  contra  nos  occasionem  justae  querelae, 

ficaciori  mandato  duxi  praesentibus  excitan-  simulque  saeculo  toti  clarescat,  quod  non 

dum,  adjurans  te  per  aspersionem  sanguinis  commoda  rerum,  sed  lucra  quaerimus  ani- 

Crucifixi,  et  per  stigmata  passionis  ejus,  marum.  Denique  quia  his,  et  ahisdeordina- 

quae  in  sacro  Patris  nostri  corpore  indubita-  tionibus  innumeris,  per  statuta  Ordinis  via 

biU  claritate  fulserunt,  ut,  sicut  Christi  ser-  praecluditur,  volo  ut  per  loca  fratrum  ea  sic 

vus  fidehs  et  prudens,  ad  prsefatarum  extir-  diligenter  conscribi,  legi  facias  et  servari,  ut 

patiouem  pestium  toto  te  animi  vigore  suc-  sicut  professione  virtutum  praecipui  credi- 

cingas,  tota  mentis  attentione  invigiles,  to-  mur,  nequaquam  morum  incompositione  po- 

toque  fervore  spiritus  succendaris.  Et  pri-  stremi  merito  censeamur.  His  igitur,  charis- 

mum  quidem  ad  sanctae  orationis  studium,  sime  frater,  tam  efficaci  studio  non  cesses 

fratres  tuae  curae  commissos  efficaciter  inci-  intendere,  quod  Deus  gratum  habeat,   ut 

tans,  ad  regulae  promissae  observantiam  sin-  ego  tuae  obedientiae  promptitudinem,  et  sol- 

ceram  inducas-pariter  et  compellas,  pestife-  licitudinis  vigilantiam  ,   zelumque  Ordinis 

rosetinsolentes,nulliusferendofaciem,  evel-  sacri,  possim  non  immerito  commendare. 

lens  et  destruens,  dissipans  et  disperdens,  Et  ut  hoc  melius  fiat,  volout  praesens  series 

vel  carcerali  mancipando  custodiae,  vel  a  omnibus  fratribus  tuae  provinciae  per  te, 

communitate  sacri  collegii  expellendo,  juxta  vel  per  Custodes,  quotiens  opportunum  fue- 

quod  pietatis  et  j  ustitiae  lex  exposcit :  ne  dum  rit,  explicetur. 
crudeii  misericordia  uni  membro  putrido 


AD   AnHATEM   liEkTJE  MARI^   BLESENSIS 


EPISTOLA' 


Confirmat  cessionem  ipsi  factam  a  Petro  ministro  provinciali. 


Anno       Venerabili  et  religioso  viro  domino  abbati 
1273.  Ex  sanctae  Mariae  de  Burgo  medio  Wesensis  or- 

cartario  .    . 

Borgi-  dinis  sancti  Augustini,  caeterisque  canonicis 

""^  "■   conventus  ejusdem,  frater  Bonaventura  or- 

dinis  fratrum  minorum  generalis  minister 

et  servus,  salutem  et  pacem  in  Domino  sem- 

piteruam. 

Desiderio  multo  desideravi,  atque  desidero 
quod  omnis  turbationis  materia,  propter 
quam  de  fratribus  nostris  Blesensibus  visi 
estis  hactenus  conqueri,  de  medio,  quantum 
possit  secundum  Deum  fieri,  tolleretur,  es- 
sentque  vobis  fratres  praedicti  subjectibiles, 
quantum  decet,  orani  humilitate,  sicutolim, 
amicabiles  et  devoti :  ut  sic  ilhbata  omnino 
fraterna  staret  inter  vos  et  illos  charitas,  et 
illa  Christi  pax  quae  superat  omnem  sen- 
sum.  Cupiens  igitur  et  volens  id  facere, 
quoad  possum,  concessionem  illam  domo- 
rum,  arearum  et  platearum,  seu  rerum  qua- 
rumlibet  aliarum,  quas  (a)  frater  Petrusnostri 
ordinis  minister  provincialis  in  Turonia  cum 
beneplacito  et  assensu  fratrum  nostrorum 

1  Cf.  Thes.  anecdot.  Martene  et  Durand,  tom.  1,  Paris 
iHlfMiscellan.  Epist.  etDiplom.,  col.  1138;  edit.Ve- 
net  an.  1754,  tom.  V,  pag.  773. 


conventus  Blesensis  vobis  libere  fecit,  prout 
manifeste  apparet  in  litteris  praefati  ministri 
provincialis,  expressam  de  iis  omnibus  fa- 
cientibus  raentionem ,  approbo  et  confirmo, 
et  praedicta  omnia  quae  dominus  comes  Ble- 
sensis,  seu  quisque  alius  nomine  eleemo- 
synae  fratribus  contulit  memoratis,  volo  et 
decerno  quod  habeatis  et  libere  teneatis, 
vobisque  assero  quod  nec  ego  per  me  fa- 
ciam,  nec  per  fratres  nostros  scienter  fieri 
permittam  ahquid  contra  concessionem  prae- 
dictam,  aut  per  quod  dictarum  [b)  facta  vobis 
concessio  videatur  quomodolibet  impediri, 
et  ut  teneatis  et  indubitanter  credatis  quod 
vos  tanquam  patres,  in  Chrtsto  amicos  et 
dominos,  sicut  decet,  habere  intendiraus,  et 
pacificationem  perpetuam  vobiscum  deside- 
ramus,  omnem  assecurationem  quam  pos- 
sum  ex  parte  mea  et  fratrum  facio  vobis 
auctoritate  praesentium  super  omnibus  supe- 
rius  memoratis. 

Datum  Parisius  (c)  xin  Calendas  Aprilis , 
anno  Domini  mcclxxiii. 


(a)  Leg.  quam.  —  (6)  Suppl.  rerum.  —  (c)  Leg. 
Parisiis. 


AD  FRATREM  LAURENTJUM 

IN    ADMlNISTRATIOiSE    TUSCI^    VISITATOREM    PAUPERUM    DOMINARUM 


EPISTOLA 


ARGUMENTUM 

(Ex  Annal.  Minor.  Wadding,  ad  an.  1264,  n.  3.) 

Bonaventuia  juxta  pactum  cum  Cardinale  Protectore,  et  statutum  a  Pontifice  circa 
controversiam  (ad  Clarissas  spectantem),  visitatores  adliibuit  Ordinis  S.  Clarae,  permi- 
sitque  ut  Fratres  solita  exhiberent  Sororibus  charitatis  obsequia,  praemissis  tamen  cau- 
tionibus,  et  testimonio  publici  scrib»  firmatis  declarationibus,  nihil  horum  exhiberi  ex 
justitia,  sed  ex  charitate.  IlEec  illius  de  hac  re  ad  Tuscigs  visitatorem  Epistola. 


In  Christo  sibi  charissimo  Fratri  Lau-  supradicti,  intra  administrationem  Tusciae 

rentio,  in  administratione  Tuscia»  Visitatori  constituta,  quae  juxta  formam  inferius  an- 

pauperum  Dominarum,  F.  Bonaventura  Ord.  notatam,  libertatis  nostrae  instrumenta  pu- 

Fr.  Minorum  generalis  Minister  et  servus,  blica ,  sive  patentes  litteras  dederunt ,  vel 

salutem  et  pacem  in  Domino  sempiternam.  dederint,  exequaris.  Et  quia  opus  istud  ad 

Dignum  est  et  consonum  rationi,  quod  salutemanimarurarespicit,proquibus Jesus 

spiritualium  Ordo  virorum  ad  ea  se  prom-  Christus  sanguinera  suum  fudit,  sicpruden- 

ptum  exhibeat,  quae  divinura  honorem  res-  ter,  sicmodesle,sic  juste,  sic  misericorditer, 

piciunt,  animarum  salutem  procurant,  na-  sic  constanter,  praedicti  opus  officii  exequa- 


Fonna  turalisuntconsonapietati.  QuiaOrdosanctae     ris,  quod  laus  sit  Christo,  extirpatio  vitio 

risitan- 

daram 
Clari 
rum. 


yisitan-  daraB  veuerabili  patri  nostro  Joanni  S.  Ni-      rum  ,  aedificatio  virtutum,  et   devotarum 


ciarissa-  colai  iu  Carccre  Diacono  Cardinah  per  sum-  consolatio  animarum.   Et   ut  prosecutioni 

mum  Pontificem  est  commissus ,  et  quod  hujus  officii  valeas  attendere  ut  oportet,  mi- 

idem  Dominus  sub  spe  adjutorii  nostri  Or-  nister  tuus  teneatur  tibi,  praesentium  jus- 

dinis,  et  pro  nostra  pace  et  libertate  ser-  sione,  de  socio  idoneo  providere,  et  ad  hoc 

vanda,  eumdem  in  suam  curam  suscepit :  ipsum  Custos,  incujus  custodia  visitationem 

conveniens  est  et  decens,  quod  eidem  Do-  feceris,  si  socium  tuum  impediri  contigerit, 

mino  prompto  animo  assistamus.   De  tua  sit  astrictus.  Cum  autem  accesseris  ad  ah- 

itaque  providentia  et  probitate  confisus,  de  quod  monasterium  visitandum,  in  quo  Fra- 

fratrum  consilio  discretorum  mandamus  tibi  tres  non  resideant  :  Guardianus  proximioris 

per  obedientiam  salutarem,  quatenus  visi-  loci,  vel  ejus  vicarius  providere  tibi  de  al- 

tationis  officium  circa  monasteria  Ordinis  tero  socio  teneatur,  et  uterque  istorum  so- 

'  Cf.  Anjiai.  Minor.  auct.Waddiog,  ad  anu.  1 264,  u.  3 .  ciorum  tibi  specialiter  assignatus  ingredia- 


640  AD  FRATREM  LAURENTIUM  EPISTOLA. 

tur  tecum  monasterium,  cum  pro  visitationis  humiliter  condescendit,  in  tuto  proinde  con- 

ofllcio  fuerit   opportunum.   Forma   autem  quiescat.  Forma  vero  instrumenti  publici,,    Forma 

super  visitationis  officio,  quae  tibi  transmit-  seu  litterarum  nostrse  libertatis,  haec  est.       exhib  °a- 
titur  per  diclum  Dominum  Cardinalem,  tam         Nos  talis...  Abbatissa,  et  sorores  talis...  ^^- 

quoad  regulae  susceplionem,  quam  alia  in  monasterii,  pro  nobis  et  monasterio  nostro 

ipsa  contenta^  diligenter  observes,  et  effica-  dicimus,  et  confitemur,  et  etiam  recogno- 

citer,  secundum  graiiam  a  Domino  tibi  da-  scimus,  quod  Ordo  Fratrum  Minorum,  vel 


tam,  observare  procures  :  cavens  ab  intro- 
ductione  Fratrum  iu  ipsa  monasteria,  ex- 
ceptis  duobus  te  associantibus  ad  tuum  offi- 
cium  exequendura,  ab  omni  etiam  accepta- 
tione  munusculorum,  et  a  Cceteris  omnibus, 
quse  mali  speciem  possunt  prsetendere  quo- 
quo  modo.  Nequeprohujusmodi  absolutione 
officii  ad  me  venias,  sed  quam  citius  poteris, 
illud  exequi  studeas  diligenter.  Sic  autem 
sollicite  ac  solemniler  prsemissis  insistas, 
quod  tuum  officium  esse  possit  in  conspectu 
divinae  majestatis  acceptum,  ac  fructuosum 
et  consolatorium   monasteriis   memoratis, 


Fratres  ejusdem  Ordinis  nobis,  seu  mona- 
sterio,  seu  personis  in  eo  degentibus,  arl  ob- 
sequialia  monasterio  exhibenda  aliquatenus 
ex  debito  non  tenentur.  Et  idcirco  dicti  Or- 
dinis  Fratribus  praecavere  volentes,  ne  per 
aliqua  obsequia ,  vel  ministeria,  quae  nobis 
dicti  Fratres  de  facto,  seu  liberalitate,  vel 
mera  gratia  exhibebunt,  ex  quantacumque 
diuturnitate  temporis  possit  eis  praejudicium 
generari,  promittimus  tibi  Fratri  N.  nomine 
Ordinis  et  Fratrum  recipienti,  et  stipulanti, 
quod  ministeria,  vel  obsequia  ab  eis  taliter 
exhibenda,  nullo  unquam  tempore,  occa- 


praefatoque  Domino  Cardinali,  qui  firmam     sione  procurationis  hujus  modi,  ex  debito 


gerit  fiduciam^  quod  hujusmodi  officium  per 
te  sollicife  debeat  exerceri :  necnon  etOrdini 
nostro,  qui  sibi  ad  supportandum  hoc  onus 
quod  humeris  suis  imposuit,  in  hac  parte 
voluit  afferri  juvamen,  nihil  ob  tuum  de- 
fectum  quoad  Deum  vel  homines  valeat  im- 
putari :  quin  imo  tam  conscientia  ipsius  Do- 
mini  Cardinalis,  quam  tua  et  Fratrum  nostri 
Ordinis,  qui  sibi  de  speciali  gratia  in  hoc 


non  petemus ,  nec  super  eis  movebimus 
contra  eumdem  Ordinem,  vel  Fratres  ipsius 
Ordinis  aliquam  quaestionem.  Et  in  hujus- 
modi  rei  testimonium,  volumus  fieri  hoc 
publicum  instrumentum,  et  sigilli  conventus 
nostri  munimine  roborari. 

Datum  Assisii  ni.  Non.  Octobris  anno  Do- 
mini  1264,  Pontificatus  Domini  Urbani  IV, 
anno  3. 


AD  FRATRES  TOLOSATnS 


COLLATIONES    OCTO  ' 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Vatic.) 

Hae  collationes,  ut  impressis  hactenus  Opusculis  fertur,  a  S.  Bonavenlura  habitse  sunt 
in  conventu  Tolosano,  quibus  ad  virtutes  Religiosorum  statui  maxime  convenientes, 
fratres  suos  exhortatur. 


C.OLLATIO    PRIMA. 

De  Verbi  incarnatione. 

Vide,  anima  mea  innovata,  mirabilia  verita- 
tis.  Haec  omnia  videre  possumus,  quae  fecit 
junctura  confoederans  Deum  et  hominem  in 
verbo  quod  factum  est,  quod  fecit  Deus ,  et  osten- 
dit  nobis  ^.  Primo  vis  videre  aeternitatem  no- 
vam,  quia  qui  Filius  Dei  est  seternaliter,  caro 
factus  est  temporaliter  ?  Vide,  anima  mea  :  non 
poterat  te  redimere,  nisi  haberet  pretium ;  nec 
debebat  secundum  legem,  nisi  esset  propin- 
quus.  Homo  propinquus  erat;  sed  pretium  non 
habebat.  Deus  pretium  habebat;  sed  propin- 
quus  non  erat.  Non  debebat  nisi  homo ;  non 
poterat  nisi  Deus.  Factus  est  ergo  Deus  homo 
propinquus,  et  factus  est  noster  Jesus  vir  pre- 
tiosior  auro,  et  homo  mundo  obrizo ,  ut  dicit 
Isaias  '.  Sacculum  pecuniae  tulit  secum,  quia 
Deus  homo  in  carne  apparuit,  et  Verbum  in 
carne  quasi  pecuniam  in  sacco  abscondit,  et 
hominem  reum  redemit. 

Secundo  admittitimmensitasbrevitatem,  quia* 
Verbum  abbreviaium  fecit  Bominus  super  terram. 
Verbum,  inquam,  divinitate  immensum,  est  po- 
sitione  praesepii  abbreviatum.  Vide,  anima  mea, 
dulcia,  mirabiha,  et  omnino  tibi  necessaria. 
Tua  necessitas  non  minus,  quam  (a)  Dei  FiUo 

'  Cf.  Edit.  Argentin.,aQ.  1495,  part.  I!;  edil.  Vatic, 
an.  1596,  tom.  VII,  pag.  565;  edit.  Venet.,  an.  16H, 
lom.  II,  pag.  29;  edil.  Lugd.,  an.  1647,  lom.  II, 
pag.  549;  edit.  Venet.,  an.  1756,  tom.  XIII,  pag.  16. 
—  »  Luc.  II,  15.  —  3  Isa.,  xm,  12.  —  *  Rotn.,  n,  28. 

TOM.   XIV. 


supplebatur;  sed  tua  possibilitas  non  capiebat 
immensum,  et  major  erat  necessitas,  quam  ca- 
pacitas.  Propter  quod  mirabilis  dispensatio  con- 
silii  charitatis  divinae  providit,  ut  scihcet  daret 
nobis  Filium  quo  indigebamus,  et  parvulum 
quem  capere  poteramus.  Ideoque  ^  parvulus  na- 
tus  est  nobis,  et  filius  datus  est  7iobis. 

Tertio  admittitpulchritudo  obscuritatem  ;quia 
quidquid  jucunditatis  habeo  (6),  si  non  possum 
videre,  tam  immensae  charitatis  donum,  quid 
mihi  prodest?  Unde  in  nostro  Jesu  operta  (c) 
est  illa  facies,  in  quam  «  desiderant  angeli  pro- 
spicere,  sacco  raortalitatis  nostrae  ;  ut  non  solum 
in  visibilem  (d)  cerneremus  in  visibili  (e)  specie, 
sed  nobis  similem  amaremus  in  nostra  carne. 
Unde  in  Apocalypsi  dicitur  '^  ;  Factus  est  sol  si- 
cut  saccus  cilicinus.  Sol  justitiae  Christus  Deus 
noster,  qui  secundum  Apostolum  est  *  splendor 
gloricB,  et  figura  substantice  Patris.  Speciosior 
plane  sole  :  super  omnem  dispositionem  stella- 
rum,  luci  comparatus  ^,  invenitur  prior,  et  tamen 
propter  nos  factus  est  quasi  saccus  cilicinus 
propter  asperitatem. 

Quarto  admittit  celsitudo  abjectionem,  impe- 
rium  servitutem,  quando  non  ad  me,  sed  infra 
me  descendit,  quando  hodie  jacuit  ad  pedes 
animalium  ille,  cujus  gloriosi  pedes  vix  erant 
accessibiles  altissimis  angelorum.  Ecce  ipse  be- 

—  B  l,a.,  is,  6.  — i'^  II  Pet,'.,  I,  22.  —  7  Apoc,  vi,  2. 

—  8  Hebr.,  I,  3.  —  «  Sap.,  vii,  29. 

(o)  Hic  deest  aliquid,  /b/-M«  possibilitas  a.  — (6)  Leg. 
habeat.  —  (c)  Ccet.  edit.  aperta.  —  (d)  Item  visibilem. 

—  (e)  Item  invisibili,  una  voce. 

41 


042 


nedictus  Deus  omnia  fecit  ex  parte  sua,  ut  euni 
habeamus  :  fit  homo,  ut  ei  attineam  :  fit  par- 
vus,  ut  cum  accipiam  :  fit  visibiUs,  ut  eum 
agno?cam  :  fit  humilis,  ut  eum  attingam. 

Quinto  tortitudo  admisit  infirmitatem,  sapien- 
tia  simpUcitatem.  Ego  sum  reus,  et  coram  ejus 


COLLATIONES  OCTO. 

suit  pro  nobis,  amore  nostro  ebrius,  benedic- 
tus  Jesus,  quia  necesse  est  hominem  restitui  in 
regnum,  vel  Jesum  regem  a  regno  exulare, 
postquam  ipse  nostram  assumpsit  inopiam,  et  * 
simul  in  unum  conveniunt  dives  et  pauper.  Sic 
ergo,  anima  mea,  tuus  Jesus,  Deus  aeternus, 


sapientia  venire  erubesco.  Ego  adversarius,  et  assurapsit  novitatem,  ut  ei  attineas;  immensus 

ideo  ab  ejus  potenUa  contremisco.  Commissa  brevitatem,  ut  eum  accipias;  pulchritudo  ob- 

mea,  inquit,  pavesco,  et  ante  te  erubesco.  Ideo  scuritatem,  ut  eum  attingas;  sapienUssimus  sim- 

mira  Dei  benignitas,  quae  semper  maguificavit  pUcitatem,  ne  erubescas;  forUssiraus  infirmita- 


benefacere  nobis,  suam  abscondit  sapienUam 
in  simpUcitate,  ne  erubescam  comparere;  for- 
Utudinem  in  infirmitate,  ne  perUmescam  acce- 
dere.  Ipse  enim  est,  qui*  portat  omniaverbovir- 
iutis  suce.  Ipsum,  inquam,  tale  Verbum  factum  est 
caro  :  et  non  solum  homo  passibiUs,  sed  eUam 
in  parvuUtate  mihi  similis,  et  carne  mortaUs. 
Sexto ,  justiUa  subiit  reatum ,  quia  ne  dicas  : 
Quid  proderit  accedere,  nec  negoUum  meum 
conUngat  complere?  haec  autem  est  mea  neces- 
sitas,  quia  conceptus  sum  in  omni  malo,  et  pri- 
vatus  omni  bono  propter  culpara  meam  et  de- 


tem,  ne  contremiscas;  jusUssimus  reatum,  ut 
justificeris  a  malo;  opulenUssirnus  defectum, 
ut  locupleteris  in  bono.  Hajc  Ubertinus. 

COLLATIO    IL 

Be  timore  Domini. 

Aqua  sapienUae  salutaris  fons  vitae,  et  iniUura 
sapientiae  timor  Domini  est.  Ait  Bernardus  "^  : 
«  Oplime  refrigerans  animam  (a)  noxiis  deside- 
riis  aestuantem,  jacula  inimici  potens  exUn- 
guere.  »  ^  «  In  omnibus,  et  per  omnia  pietaU 


bitam  poenam,  et  indigeo  a  malo  relevari,  et  in      proximorum  timor  Domini  preeferendus  est.  » 


omni  bono  restitui  :  et  ideo  stupendo  consilio 
jusUUa  subiit  reatum,  ut  justificemur  a  malo; 
opulentia  defectum,  ut  locupletemur  in  bono. 
Eum  enim  ^  qui  non  noverat  omnino  peccatum,  sci- 
Ucet  innocentem  Jesum,  qui  *  peccatum  non  fecit, 
nec  inventus  est  dolus  in  ore  ejus,  *  fecit  Deus  pec- 
catum  pro  nobis,  id  est  peccati  nostri  reatum  sibi 
imposuit.  "  Dominus  posuit  in  eo  iniquitates  om- 
nium  nostrum,  -  ut  efficeremur  justitia  Dei  in 
illo.  0  vere  felicem  necessitatem,  quia  ex  quo 
Deus  homo  Jesus  nostrum  reatum  assumpsit 
solvendum,  vel  necesse  fuit  Deum  odire  seip- 
sum,  quod  est  impossibile,  vel  reconciliari  ho- 
minem  reum,  quod  quidem  est  Deo  acceptabile, 
et  ab  ipso  intentum. 

SepUmo  subiit  opulenUa  egestatem,  ut  locu- 
pletemur  in  regno.  ®  Scitis  gratiam  Domini  nostri 
Jesu  Christi,  quoniam  cum  esset  dives,  propter  nos 
egenus  factus  est,  ut  illius  inopia  diviies  essemus. 
0  quantum  deberemus  esse  locupletati,  quibus 
Deus  tantum  dedit ,  quod  nudus  et  pauper  re- 
mansit !  Vide  felicem  necessitatem,  iu  qua  se  po- 


1  Hebr.,  i,  3.  -  Ml  Cor.,  v,  21.  —  M  Petr.,  n, 
22.  —  *  Isa.,  uu,  6.  —  8  II  Cor.,  vni,  9.  —  «  Psal. 
XLviii,  3.  —  '  Bern.,  in  Evang.  Dom.  I,  posf  octav. 
Epiph.,  serm.  i ,  n.  4.  —  *  Id.,  in  Annunt.  B.  Mar., 
serm.  ii,  q.  3.  —  »  Id.,  de  vol.  nostr.  volunt.  Dei 
subjic.y  de  divers.,  serm.  xxvi ,  u.  4.  —  "  Prov.,  iii, 


^  «  Qui  timorem  Domini  semper  habet  prae  ocu- 
Us,  ^^  vice  ejus  pulchrce,  et  omnes  semitce  ejus  paci- 
ficce.  »  *'  «  Stat  propositum  Dei,  stat  sententia 
pacis  super  timentes  eum,  ipsorum  dissimulans 
mala,  et  remunerans  bona  :  ut  miro  modo  eis 
(6)  bona,  (c)  etmala  cooperentur  in  bonum.  »  In 
veritate  didici,  nil  tam  efficax  ad  gratiam  prome- 
rendam ,  retinendam ,  et  recuperandam ,  quam 
si  omni  tempore  coram  Deo  inveniaris  non  al- 
tum  sapere,  sed  timere.  Beatus  es,  si  cor  tuum 
tripUci  timore  repleveris,  ut  timeas  quidem  pro 
accepta  graUa,  longe  ampUus  pro  amissa,  longe 
plus  pro  recuperata.  Time  ergo  cum  arriserit 
gratia,  time  cum  abierit,  time  cum  denuo  re- 
vertitur.  Cum  adest,  Ume,  ne  indigne  opereris 
ex  ea.  ^^  Si  recesserit,  multo  magis  Umendum , 
quia  ubi  tibi  deficit  gratia,  ibi  deficis  et  tu. 
Time  ergo  subtraeta  graUa,  tanquam  mox  ca- 
surus.  Time,  quia  reUquit  te  custodia  tua.  "  Pro 
onmi  tempore  time  Deum,  et  ex  omni  corde 
tuo.  Tunc  demum  si  plene,  si  perfecte  timueris, 
dabit  tibi  saporem  charitatis  (d).  » 


17.  —  "  Bern. ,  in  Cant.,  serm.  xxm,  n.  15.  — 
'2  Ibid.,  serm.  uv,  n.  9.  —  i»  Ibid.,  n.  10.  —  "  Ibid., 
n.  12. 

(a)  Ita  Mabill.,  coet.  edit.  add.  in  omnibus.  — 
(b)  Suppl.  non  modo.  —  (c)  Suppl.  sed.  —  {d)  Mabill. 
dabit  caritas  saporem  aquis  tuis. 


COLLATIONES  OCTO. 


643 


COLLATIO   TIL 

De  obedientia. 

Ut  igitur  obedieutia  religiosi  Deo  sit  accepta- 
bilis,  ideo  debet  esse  prompta  sine  dilatione, 
devota  sine  dedignatione,  voluntaria  sine  con- 
tradictione,  simplex  sine  discussione,  perseve- 
rans  sine  cessatione,  ordinata  sine  deviatione, 
jucunda  sine  turbatione,  strenua  sine  pusilla- 
nimitate,  et  universalis  sine  exceptione.  Qualiter 
nos  audimus  nostros  superiores,  taliter  nostras 
exaudit  Deus  orationes.  Haec  Augustinus.  Ut  au- 
tem  melius  valeas  esse  obediens,  cogita  semper 
quando  vox  prcecipientis  sonat  in  auribus  tuis, 
quod  vocem  istam  non  tanquam  ab  homine 
audias,  sed  tanquam  ab  ipso  Deo.  Item  non  est 
obediens,  sed  negligens,  qui  secundum  expec- 
tat  mandatum.  Item  Bernardus  »  :  «  At  parum 
est  esse  subjectum  Deo,  nisi  sis  omni  creaturae 
humanae  propter  Deum  :  sive  Abbati,  tanquam 
praecellenti ,   sive  Prioribus,  tanquam  ab  eo 
constitutis.   Ego  plus  dico,  paribus  subdere, 
subdere  et  minoribus.  Et  si  vis  in  justitia  esse 
perfectus,  vade  ad  minorem,  subdere  inferiori, 
juniori  te  inclinato.  »  Nota.  Climachus  ^  ;  «  Si 
quis  erga  patris  subjectionem  suam  conscien- 
tiam  ad  summum  possedit  mundam  (a),  iste  de 
ceetero  per  singulos  dies  mortem  quasi  som- 
num,  magis  vero  vitam  expectans,  non  contur- 
batur,  cognoscens  in  solido  (6),  quia  non  ipse 
in  tempore  separationis  (c),  sed  qui  prseest,  red- 
det  rationem.  »  Idem  infra  :  «  Quando  absente 
eo  qui  praeest,  vultum  ipsius  imaginamur,  hunc 
nobis  astare  putantes,  et  omnem  collocutionem, 
vel  sermonem,  vel  cibum,  vel  aliud  quippiam 
eum  suspicamur  odire  in  nobis,  avertimus  (d), 
tunc  cognoscam,  quia  (e)  legitimam  obedientiam 
vere  exequimur.  » 

COLLATIO   IV. 

De  verecundia. 

*  «  Nescio ,  an  quidquam  gratius  verecundia 
ad  ornatum  in  moribus  hominum  esse  queat. 
Quam  pulchra  haec,  et  quam  splendida  gemma 
in  vita  et  vultu  adolescentis!  quam  vera,  et  mi- 

1  Bern.,  in  Cant.,  serm.  xlii,  d.  9.—  »  Joan.  Clim., 
Scal.  Parad.,  grad.  iv,  n.  57.  —  3  Bgrn.,  in  Cant!, 
serm.  lxxxvi,  n.  1.  —  ^  Ibid.,  n.  2.  —  b  joan.  Clim., 
ubi  sup.,  grad.  xi,  n.  3.  —  «  Ibid.,  n.  4.  —  ^  Bern., 
in  Nativ.  B.  Mar.,  de  Aquceductu,  n.  14.  —  «  Ibid., 
n.  13.  —  9  Bern.,  ad  Suger.,  epist.  Lxxviii,  n.  4. 


nime  dubia  bonce  nuntia  spei,  bonae  indolis  est 
index!  Virga  disciplinae  est  ilU,  qui  pudendis 
affectibus  imminens,  lubricae  aetatis  motus,  ac- 
tusque  leves  coerccat,  reprimat  insolentes.  Quid 
ita  turpiloquii,  et  omnis  deinceps  turpitudinis 
fugitans?  Soror  continentife  est,  indicium  co- 
lumbinae  simplicitatis,  testis  innocentice,  lam- 
pas  pudicae  mentis,  jugiter  lucens,  et  nihil  in  ea 
turpe  vel  indecorum  residere  attentat,  quod 
non  illico  prodat.  Illa  expugnatrix  malorum,  et 
propugnatrix  puritatis  innatae,  specialis  gloria 
conscientiae  est,  famae  custos,  vitae  decus,  virtu- 
tis  sedes,  virtutum  primitiae,  naturifi  laus,  et 
insigne  totius  honestatis.  »  Et  infra  *:  Quid  tam 
amicum  verecundo  animo,  quam  secretum?  Sed 
quid  tam  proprium  verecundiae,  quam  proprias 
vitare  laudes,  vitare  jactantiam?  Quid  tam  in- 
decorum,  maxime  adolescenti,  quam  ostentatio 
sanctitatis  ?  » 

COLLATIO    V. 

De  taciturnitate. 

^  «  Silentii  amicus  appropinquat  Deo,  et  la- 
tenter  colloquens,  a  Deo  illuminatur.  »  Et  in- 
fra  «  :  «  Sollicitus  de  exitu  circumcidit  sermo- 
nem,   et   qui   luctum   animcB  possidet,  quasi 
ignem  avertit  {f)  multiloquium.  »  Hcec  Clima- 
chus.  Bernardus  "^  :  «  Bonum  silentiura  a  jac- 
tantia,  bonum  a  blasphemia,  bonum  a  murmure 
et  detractione.  »  Et  infra  :  «  Sileat  a  (g)  nobis 
lingua  maledica,  lingua  blasphema,  lingua  ma- 
gniloqua,  quoniam  bonum  est  in  hoc  triplici 
silentio  salutare  Domini  praestolari.  *  Ita  tamen 
ab  his  taceas,  ne  omnino  taceas,  ne  dederis  si- 
lentium  Deo.  Loquere  illi  contra  jactantiam  in 
confessione,  ut  obtineas  veniam  de  prseterito. 
Loquere  in  gratiarum  actione  contra  murmura- 
tionem,  ut  ampliorem  invenias  gratiam  in  pree- 
senti.  Loquere  in  oratione  contra  diffidentiam , 
ut  consequaris  gloriara  in  futuro.  Confitere,  in- 
quam,  praeterita  peccata,  et  pro  praesentibus 
gratias  age ,  et  deinceps  ora  studiosius  pro  fu- 
turis,  ut  ne  ipse  quidem  sileat  a  remissione,  ab 
immissione,  a  promissione.  »  Item*  :  «  Juge  si- 
lentium,  et  ab  omni  strepitu  saecularium  per- 
petua  quies  cogit  ccelestia  meditari.  Porro  con- 

(o)  Al.  Qui  seipsum  sincera  et  pura  conscienlia 
perfectissime  religiosi  patris  obedientiae  subjecit.  — 
(6)  Al.  certus.  —  (c)  Al.  in  excessu  vitae.  —  (d)  Al. 
peccare  caverimus.  —  (e)  CcBt.  edit.  qua.  —  (/")  Al. 
refugit.  —  (g)  Mabill.  in. 


(\U 


(mLATlONES  OCTO. 


tinentisB  labor,  et  rigor  disciplinee,  psalmorum 
et  hymnorum  dulcedine  relevantur.  Pudor  de 
praeteritis,  novoe  conversationis  temperat  auste- 
ritatem.  Venturi  timor  judicii  pio  cedit  charita- 
tis  fraternae  exercitio.  Taedium  et  acediam  pro- 
cul  pellit  sanctarum  varietas  observationum.  » 
Item  *  :  «  Labor  et  latebrae,  et  voluntaria  pau- 
pertas,  haec  sunt  monachorum  insignia,  haec 
vitam  solent  nobilitare  monasticam.  » 

COLLATIO    VL 

De  devotione. 

^  «  Renuat  consolari  anima  tua  in  alienis ,  si 
vis  in  Dei  amore  delectari.  Delicata  siquidem 
consolatio  est,  nec  omnino  tribuitur  admitten- 
tibus  alienam.  »  Kt  inlra  :  «  Cujus  mens  ad 
alienas  inhiat  consolationes,  et  non  penitus  re- 
nuit  in  caducis  et  transitoriis  consolari,  ipse 
sibi  profecto  subtrahit  coelestis  gratiam  conso- 
lationis.  ^  Errat  omnino,  si  quis  coelestem  illam 
dulcedinem  huic  carni  (a),  divinum  illud  balsa- 
mum  huic  veneno,  charismata  illa  spiritus  mis- 
ceri  posse  hujusmodi  illecebris  arbitratur.  Non 
amat  veritas  angulos,  in  medio  stat  disciplina, 
omnium  (6)  studiis  delectatur.  »  Item  '* :  «  Sancta 
anima,  sola  esto,  ut  soli  illi  serves  teipsam, 
quem  ex  omnibus  elegisti  tibi.  Fuge  publicum, 
fuge  domesticos,  secede  ab  amicis  et  intimis, 
nihil  tibi  et  turbis,  nihil  cum  multiludine  caete- 
rorum.  Ipsum  obliviscere  populum  tuum,  et 
domum  patris  tui,  concupiscet  Rex  decorem 
tuum.  Secede  ergo,  sed  mente,  non  corpore, 
sed  intentione,  sed  devotione,  sed  spiritu.  »  Et 
infra  ^  :  «  Solus  es ,  si  communia  non  cogitas , 
si   non   affectas  praesentia,  si  despicias  quod 
multi  suscipiunt  (c),  si  fastidias  quod  omnes  de- 
siderant,  si  jurgia  devitas  [d),  si  damna  non 
sentias,  si  non  recorderis  injuriam.  *  Cibus  ani- 
raae  gratia  Dei ,  dulcissimus  sane  et  omnem  ha- 
bens  suavitatem,  et  delectamentum  saporis,  non 
modo  delectat^  sed  reficit,  et  medetur.  Quatuor 
sunt  signa,  quae  ostendunt  praesentiam  gratiae 
Dei.  In  primis,  si  cor  in  se  est  pacatum,  et 
quietura,  quia  in  nulla  re  requiescit,  et  impletur 
cor,  nisi  in  solo  Deo,  quamvis  et  caetera  afficere 
quidem  possunt,  implere  autem  non  possunt. 

'  Bern.,  ad  Henric.  Senon.  Archiep.,  epist.  XLli, 
sive  de  Offic.  Episcopor.,  c.  IX,  n.  37.  —  2  Id.,  super 
Qui  habitat,  n.  2,  et  in  Declani.  super  Ecce  nos,  circa 
fiu.  —  ^  Id.,  in  Ascens.  Dom.,  serm.  v,  n.  13.  —  Md., 
in  Cant.,  serm.  xl,  n.  4.  —  ^  Ibid,,  n.  5.  --  «  [d.,  in 
Anmmt.  B.  Mar.,  serni.  iii,  n.  1.  —  '  Hiec  eadem 


Secundum ,  quando  mens  et  animus  ad  devo- 
tionem  inclinari  se  sentit.  Terlium,  in  praesen- 
tia  gratiae,  tnnc  plus  solito  facies  hominis  hila- 
rescit,  et  benignam  se  ostendit.  Quartum  est 
fere  idem,  videlicet  cum  in  motibus  exteriori- 
bus  plus  homo  esl  compositus  atque  ordinatus. 

COLLATIO    VIL 

De  diligentia. 

'  «  Unum  est  quod  multos  a  perfecta  et  fer- 
venti  emendatione  retrahit :  horror  difiicultatis, 
seu  labor  certaminis.  Quoniam  vero  (e)  illi 
maxime  prae  aliis  in  virtutibus  proficiunt,  qui 
ea,  quae  sibi  magis  contraria  et  gravia  sunt, 
virilius  vincere  nituntur  :  nam  ubi  [f)  homo 
plus  proficit,  et  gratiam  ampliorem  meretur, 
ibi  {g)  magis  seipsum  vincit,  et  in  spiritu  mor- 
tificat.  ®  Duo  specialiter  ad  magnam  emendatio- 
nem  juvant,  videlicet  subtrahere  se  vioienter, 
ad  quod  natura  vitiose  inclinatur,  et  ferventer 
instare  pro  bono,  quo  amplius  quis  indiget. 
^  Quam  nocivum  est  negligere  vocationis  suae 
propositum,  et  ad  non  commissa  sensum  incli- 
nare !  ^°  Religiosus  qui  se  intente  et  devote  in 
sanctissima  vita  et  passione  Domini  exercet,  om- 
nia  utilia  et  necessaria  sibi  abundanter  ibi  in- 
venit;  nec  opus  est,  ut  extra  Jesum  aliquid 
quaerat.  "  Religiosus  fervidus  omnia  bene  por- 
tat,  et  capit,  quae  illi  jubehtnr.  Religiosus  ne- 
ghgens  et  tepidus  habet  tribulationem  super 
tribulationem,  et  ex  omni  parte  angustiara,  quia 
interiori  consolatione  caret,  exteriorem  quaerere 
prohibetur.  Rehgiosus  extra  disciplinam  vivens, 
gravi  patet  ruinae.  Qui  laxiora  quoerit,  et  re- 
missiora,  semper  in  angustiis  erit, »  etc,  ut  pa- 
tet  in  devoto  libello  de  Imitatione  Domini  nostri 
Jesu  Christi. 

COLLATIO   VIIL 

De  disciplina. 

'^  «Primo  omnium,  jugo  disciplinre  insolentia 
morum  domanda  est,  quousque  duris  ac  diuti- 
nis  seniorum  attrita  legibus  humilietur,  et  sa- 
netur  cervicosa  voluntas,  bonumque  iu  se  na- 

habeutur  iu  libro   1    de  Imitat,    Christi,  c.  Axv,  n.  3. 

—  8  ibid.,  n.  4.  —  «  Ibid.,  n.  5.  —  "  Ibid.,  u.  0.  — 
11  Ibid.,  n.  7. —  12  Bern.,  in  Cant.,  serm.  xxiir,  n.  6. 

(a)  Apud  Bcrn.,  edit.  1690,  cineri.  —  [b)  Slat,  id 
est  discipUna  et  vita  communi,  communibus.  — 
(c)  Suspiciuut.  —  ((/)  Devites.  —  (c)  Leg.  enira  vero. 

—  (f)  Leg.  ibi.  —  (9)  Leg,  ubi. 


COLLATIONES  OCTO. 


fiifi 


turee,  quod  superbiendo  amiserat,  obediendo 
recipiat.  »  Et  infra  :  «  Accedit  nimirum  discipli- 
natis  moribus  bonum  naturee,  quo  redditur 
homo  suavis  et  mitis,  homo  sine  querela,  ne- 
miiiem  circumveniens,  neminem  concutiens, 
neminem  ladens,  nemini  se  superextollens,  aut 
pr.fiferens.  *  0  quam  corapositum  reddit  om- 
nem  corporis  slatum,  nec  non  et  mentis  habi- 
tum,  disciphna !  Cervicem  submittit,  ponit  super- 
cilium,  componit  vultum,  ligat  oculos,  cachin- 
nos  cohibet,  stringit  gulam,  iram  sedat,  iormat 
incessum.  »  Nam  de  monachis  ordiuatis,  et  in- 
ordinatis,  dicit  abbas  Pastor  sic  :  «  Qui  queru- 
losus  est,  monachus  non  est.  Qui  malitiam  in 
corde  tenuerit,  monachus  non  est.  Qui  iracun- 
dus  est,  monachus  non  est.  Qui  elatus  et  verbo- 
sus  est,  monachus  non  est.  Qui  vere  est  mona- 
chu?,  semper  cst  mansuetus,  humihs,  charitate 
plenus,  et  timorem  Dei  semper  et  ubique  prae 

«  Beru.,  ad  Sophiam.  virg.,  epist.  cxni,  n.  5.  — 
=  Joan.  Clim.,  Scal.  Parad.,  grad.  l,  n.  6.  —  ^  Ibid., 
D.  30,  in  fin. 


ocuHs  habet,  ut  non  peccet.  »  Item  .loannes 
abbas  montis  Sinai  dicit  *  :  «  Monachus  est,  qui 
solum  quae  Dei  sunt  agit,  cogitat,  et  loquitur, 
Christo  unitus  in  omni  tcmpore,  loco,  et  nego- 
tio.  Monachus  est,  violentia  naturae  indesinens  (a), 
et  custodia  sensuum  indeficiens  (6).  Monachus 
est,  sanctiticatum  corpus,  expurgatum  os,  et 
illuminata  mens.  »  Et  infra  ^  :  «  Et  quis  putas 
est  fidelis  et  prudens  monachus?  Qui  sub  obe- 
dientia,  subjectione,  et  labore  doloreque  calo- 
rera  suum  custodit  inextinguibilem,  et  usque  ad 
suum  exilum  ignem  igni  adjicere,  et  fervorem 
fervori,  et  amorem  amori,  et  desiderium  desi- 
derio,  et  sollicitudinem  sollicitudini  quotidie 
non  cessavit.  »  Unde  et  Bernardus  :  «  Ule  vere 
est  monachus ,  qui  devotionem  tenet  in  choro , 
patienliam  in  capitulo,  disciplinam  in  labore, 
meditationem  in  lectione,  fervorem  in  oratione, 
castitatem  in  tentatione,  tolerantiam  in  adversi- 
tale,  humilitatem  in  prosperitate.  » 

(a)  Al.   violentus  et  assiduus  ualurae  domitor.  — 
(6)  Al.  pervigil  sensuum  custos. 


FINIS    TOMI    DECIMI   QUARTI. 


INDEX  MATERIARUM  m  IN  TOMO  QUARTO  DECIMO 


OPERUM 


SANCTI  BONAVENTURiE  CONTINENTUR 


Praefationis  loco,  ex  Prodrottio  excerpta  qufedam. 
Sermones  de  Sanctis  totius  anni  in  genere, 
sive  in  conmuni. 

1.  De  sanctis  Apostolis  serm.  1.  Species  cceli, 
gloria  stellarum. 

2.  Serm.  2.  Stella;  manentes  in  ordine  suo. 

3.  Serm.  3.  Stellce  autem  dederunt  lumen  in  custo- 
diis  suis. 

4.  Serm.  4.  Vqs  mundi  estis  propter  sermonem 
quem  locutus  sum  vobis. 

5.  Serm.  5.  Beati  oculi  qui  vident  quce  vosvidetis. 
e.Serm.  6.  Beati  oculi  quivident  quce  vos  videtis. 

7.  Serm.  7.  Beati  niundo  corde ,  quoniam  ipsi 
Deum  videbunt. 

8.  Serm.  8.  Sj  quis  diligit  me,  sermonem  meum 
servabit. 

9.  Serm.  9.  Hoc  est  prceceptum  meum,  ut  diliga- 
tis  invicem. 

10.  Serm.  10.  Vos  amicimei  estis,  si  feceritis  quce 
prmcipio  vobis. 

11.  De  sanctis  Evangellstis  serm.  1.  Audiamquid 
loquatur  in  me  Dominus  Deus. 

12.  Serm.  2  Dominus  dabit  verbum  evangelizan- 
tibus  virtute  multa. 

13.  De  uno  Martyre  serm.  1.  Magna  est  gloria 
ejus  in  Saluturi  tuo. 

14.  Serm.  2.  Gloria  et  honore  coronasti  eum,  Do- 
mine. 

15.  Serm.  3.  Non  coronabitur^  nisi  qui  legitime 
certaverit. 

16.  Serm.  4.  Mthi  autem  absit  gloriari  nisi  in 
cruce  Domini  nostri  Jesu  Christi. 

17.  Serm.  5.  Fortitudoetdecorindumentum  ejus. 

18.  De  pluribus  sanctis  Martyribus  serm.  1. 
Sancti  per  fidem  vicerunt  regna. 

19.  Serm.  2.  Beatiqui  persecutionem  patiuntw 
propter  justitiarn . 

20.  Serm.  3.  Sicut  abundant  passiones  Christi  in 
nobis,  ita  et  per  Christum  abundat  consolatio 
nostra^ 

21.  Serm.  4.  Non  sunt  condignce  passiones  hujus 
temporis  ad  futuram  gloriam. 

22.  Serm.  5.  Justi  autem  inperpetuum  vivent. 

23.  De  uno  sanctu  Confessore  serm.  1.  Beatus  vir 
qui  suffert  tentationem. 

24.  Serm.  2.  Qui  se  humiliat,  exaltabitur. 

25.  Serm.  3.  Quanto  major  es,  humilia  te  in  om- 
nibus. 

26.  Serm.  4.  Deposuit  potentes  de  sede. 

27.  Serm.  5.  Orate  pro  invicem,  ut  salvemini. 

28.  De  pluribus  sanctis  Confessoribus  serm.  1. 
Jn  omnibus  divites  factiestis  in  illo. 


9 
11 

15 

18 
21 
24 
27 
31 
34 
36 
39 
41 

43 

45 

47 
51 


53 

55 

57 

61 
65 

68 
70 
74 

77 


29.  Serm.  2.  Charitas  benigna  est.  80 

30.  De  uno  sancto   Doctore  senn.    1.  Refulsit 

sol  in  clypeos  aureos.  83 

31.  Serm.  2.  Discite  a  me  quia  mitis  sum  et  hu- 
milis  corde.  86 

32.  De  una  sancta  Virgine  serm.  1.  Veni  de  Li- 
bano,  veni,  coronaberis.  91 

33.  Serm.  2.  In  perpetuum  coronata  triumphat.  93 

34.  Serm.  3.  Gaudeamus  et  exultemus ,  et  demus 
gloriamei.  97 

35.  Serm.  4.  Audi,  filia,et  vide,  et  inclina  aurem 
tuam.  98 

36.  Serm.  Z.Diffusa  est  gratia  in  labiis  tuis.         101 

37.  De  beata  semperque  virgine  Maria  serm.  1. 
Suspice  ccelum,  et  numera  stellas,  si  poies,  106 

38.  serm.  2.Aoe,  gratia  plena,  Dominus  tecum.       110 

39.  Serm.  3.  Ave^  gratia  plena,  113 

40.  De  sanctis  Angelis  serm.  1.  Misit  Dominus 
angelum  suum^  et  liberavit  me.  116 

41.  Serm.  2.  Angeli  eorum  semper  vident  faciem 
Patris.  118 

42.  Serm.  3.  Qui  facil  angelos  suos  spiritus.  120 

43.  Serm.  4.  Angelis  suis  mandavit  de  te.  123 

44.  De  Dedicatione  Ecclesise  serm.  1.  Sanctifi- 
cavi  domum  hanc,  quam  cedificasti.  214 

45.  Serm.  2.  Vidi  civitatem  sanctam  Jerusalem 
novam.  130 

46.  Serm.  3.  Sanctificavit  tabernaculum  suum 
Altissimus.  132 

47.  Serm.  4.  Domus  mea,  domus  orationis  vocabi- 

tur.  136 

DE    QOINQUE   FESTIVITATIBDS    PUERI  JeSD.  ArgU- 

mentum.  Proefatio. 
Prima  solemnitas.  De  conceptione  pueri  Jesu. 
Secunda  solemnitas.  De  nativitate  pueri  Jesu. 
Tertia  solemnitas.  De  impositione  nominis  pueri 

Jesu. 
Quarta  solemuitas.  De  magorum  adoratione. 
Quinta  solemnitas.   De  prsesentatione  pueri  Je- 

su  in  templum. 

PASSIO    ChRISTI    BREVITER  COLLECTA    AD  UODDM 

FASCICULOUUM.—  Argumentum.— Opus  ipsum. 

Primus  fasciculus,  dominica  die,  de  oratione  in 
borto  et  captione. 

Fasciculus  secundus,  de  illusione  coram  Anna 
et  Caipha ,  et  negalione  Petri.  —  Fasciculus 
tertius,  de  coronatione  et  crucifixione.  —  Fa- 
sciculus  quartus,  de  his  quae  facta  sunt  dum 
Christus  penderet  in  cruce ,  et  de  emissione 
spu-itus.  132 

Fasciculus  quintus,  de  liis  quae  facta  sunt,  Chri- 
sto  pendente  in  cruce,  post  mortem.  —  Fasci- 


139 
140 
142 

144 
145 

149 


151 


>:n 


648  INDEX. 

culus  sextus,  de  septem  signaculis  ia  passione 
Christi  reseralis.  —  Fasciculus  septimus,  de  re 
surrectione ,  asceuaione ,  et  missioue  Spirilus 
sancti.  12>^ 

De  Passione  DoMiNiCA  OFFiciUM.—  Argumenlum. 

—  Ad  Matutiuum.  loj 
Ad  Laudes.  156 
Ad  Primam.  —  Ad  Tertiam.  157 
Ad  Sextam.  —  Ad  Nouam.  158 
Ad  Vesperas.  159 
Ad  Completorium.  160 
Philomela.  — Argumentum.  —  Opus  ipsum.  1G2 
Opds  coNTEMPLATioNis.  —  Argumentum.  —  Flo- 

res  etfructus  Arboris  SS.  Vitae.  Feria  secunda.  167 

Feria  terlia.  —  Feria  quarta.  168 

Feria  quinta.  —  Feria  sexta.  169 

Sabbato.  HO 

Dominica  die.  171 
Laddismus  de  Sancta  Cruce.  —  Argumentmu. 

—  Opus.  172 
De  SEPTEM    VERBiS    DOMINI  IN  Cruce.  —  Argu- 

mentum.  —  Primum  Verbum.  —  Secundum 

Verbum.  175 

Tertium  Verbum.  —  Quartum  Verbum.  176 

Quintum  Vcrbum.  —  Sextum  Verbum.  —  Sepli- 

mum  Verbum.  177 

CORONA  Beat.«  MARiiE  ViRGiNis.  —  Argumen- 

tum.  —  Opus.  179 

Lads  BEAT.E  ViRGlNls  .Mari^.—  Argumentum. 

—  Opus.  181 
Figurata  fuit  1.  per  foutem  qui  ascendebat  de  terra. 

—  2.  Per  lignum  vitge.  —  3.  Per  paradisum. 

—  4.  Per  arcam  Noe.  —  5.  Per  arcum.  182 
6.  Per  scalam  quam  Jacob  iu  somnis  vidit. 

—  7.  Per  Rubum ,  qui  ardebat.  —  8.  Per  vas 
in  quo  servatum  fuitmanna.  183 

9.  Per  virgam  Aaron.  —  10.  Per  slellam  et  per 
virgam,  de  quibus  prophetavit  Balaam.  —  11. 
PerconchamGedeonis.  184 

12.  Per  domum  Domini  quam  aedificavit  Salo- 
mon.  —  13.  Per  Abigail.  —  14.  Per  Judith.         185 

15.  —  Per  Esther.  18G 

—  16.  Per  columbam.  —  17.  Per  perticam  quse 
tuUt  serpentem  aeneum.  —  18.  Per  portam  clau- 
sam.  —  19.  Per  mulierem  quam  vidit  Joannes.     187 

PSALTERIDM  MINUS  B.  MaRI^  VlRGINlS.  —  ArgU- 

mentum.  —  Prima  quinquagena.  189 

Secunda  quinquagena.  191 

Tertia  quinquagena.  19-^ 

CaRMINA  SDPER  CANTICDM  SaLVE  ReGINA.  196 

PSALTERIDM  MAJDS  B.  MaRI^  VlRGINIS.  -ArgU- 

mentum.  —  Praefatio.  199 

Psalterium.  200 

Cantica.  —  Canticum  iustar  illius  Isaise.  — 
Canticum  mstar  illius  Annae.  —  Canticum  in- 
star  ilius  Mariae  221 

Canticum  instar  illius  Moysis.  —  Ciinticum  in- 
star  illius  trium  puerorum.  —  Canticum  instar 
illius  Zacbariae.  —  Canticum  instar  illius  qui 
attribuitur  Ambrosio  et  Augustino.  222 

Symbolum  instar  illius  Athanasii.  223 

LlTANI^.  224 

OfFICIDM  DE  CoMPASSIONE  B.  MaRI«   VlRGINlS. 

—  Argumentum.  —  Ad  Malutinum.  226 

Ad  Laudes.  227 

Ad  Primam.  228 

Ad  Tertiam.  —  Ad  Sextam.  —  Ad  Nonam.  229 

Ad  Vesperas.  230 

Ad  Completorium.  23 1 


Speculum  B.  Mari.*:  Virginis.  —  Argumentum. 

—  Prologus. 

Lectio  I.  Quod  in  Salutatione  Augelica    quinque 

sententice  ordinantur,  iu  quibus  (juhique  did- 

cissimae  laudes  B.  Marioe  Virginis  iusinuantur. 

Lect.  II.  Quod  B.  Virgo  Maria  libera  fuit  a  tripli- 

ci  vae  culpte  actualis,  a  triplici  vae  miseriae  ori- 

giualis,  et  a  triplici  vae  poenae  gehonnaUs. 

Lect.  III.  De  siguificationibus  uominis  Mariae;  et 

quod  B.  Virgo  mare  amarum ,  Stella  maris, 

IUuminatrix  ,  et  Domina  convenientissime  di- 

citur. 

Lect.  IV.  Nomen  Maria  B.  Virgini  quam  sifcon- 

venientissimum,  et  quod  eadem  omni  vitio  ca- 

ruit,  et  omui  virtule  claruit. 

Lect.  v.  Quod  gratia  B.  Mariae  sit  vera,  immen- 

sa,  mulUplex,  et  uUUs  valde. 
Lect.  VI.    Quod  quadruplex  gratia  in  B.  Maria 
est  consideranda,  scilicet  donorum,  labiorum, 
privilegiorum,  et  praemiorura,  et  de  eorum  sin- 
gulis. 
Lect.  vn.  Quod  novera  sint  plenitudines  iu  Ma- 
ria,  quaj  novem  ordinum  augelorum  plenitudi- 
nes  repraesentant  in  gloria. 
Lect.  viiT.  Quod  Dominus,  de  quo  dicitur  Mariae: 
Dominus  tecum,  geueraliter  est  Dominus  uni- 
versalis  omnium  rerum,  poteutissimus,  sapien- 
tissimusj  opulentissimus,  ac  indeficientissimus, 
et  cum  eo  B.  Maria  etiam  talis. 
Lect.  IX.  Quod  Dominus,  de  quo  dicitur  Mariae: 
Dominus  tecum,  specialiter  est  Dominus  crea- 
turae  rationalis,  piissimus,  justissimus,  certissi- 
mus,  ac  nominatissimus,  et  taUs  etiam  cnm 
ipso  B.  Maria. 
Lect.  X.  Quod  Dominus,  de  quo  dicitur  Mariae : 
Dominus  tecum,  tam  singulariter  est  cum  Ma- 
ria,  ut   ipsa  ejus   sit  filia    nobilissima,  mater 
dignissima,  sponsa  veuustissima,  et  anciUa  de- 
votissima. 
Lect.  XI.  Quod  Maria  propter  se  et  propter  nos 

convenientissime  aurorae  comparatur. 
Lect.  XII.  Quomodo  B.  Maria  sit  virga,  et  virga 

florens. 
Lect.  xiii.  Quomodo  B.  Maria  comparetur  regi- 

nae,  iu  palatium  cum  rege  ingredienti. 
Lect.  XIV,  Quod  B.  Maria  sit  benedicta  ob  pleni- 
tudinem  gratiae,  ob  celsitudinem  proUs,  ob  mul- 
titudinem  misericordiae  suae,  et  ob  magnitudi- 
nem  gloriaj  suae. 
Lect.  XV.  Quod  Maria  sit  benedicta  propter  septem 

virtutes  coutra  septem  capitaUa  vitia. 
Lect.  XVI.  Quis  et  qualis  sit  fructus  ventris  B. 

Mariae. 
Lect.  XVII.  Fructus  ventris  B.  Mariae  quorum  sit, 

et  quibus  debeatur. 
Lect.  xviii.  Fructus  veutris  B.  Mariae  ad  quos 
effeclus  sit  necessarius,  et  de  duodecim  utilita- 
tibus  ejus. 
Legenda  S.  Francisci.  —  Argumentum.  —  Pro- 

logus. 
Cap.  1.  De  conversatione  ejus  in  habitu  saeculari. 
Cap.  2.  De  perfecta  conversione  ejus  ad  Deum, 

et  de  reparatione  trium  ecclesiarum 
Gap.  3.  De  institutione  Religionis,  et  approbatio- 

ne  Regulae. 
Gap.  4.   De   profectu  Ordinis  sub  manu  ipsius, 

et  confirmatione  Regulae  prius  approbatae. 
Cap.  3.  De  austeritate  vitae,  et  quomodo  creaturae 
praebebant  ei  solaUum. 


232 


233 


231 


237 


241 


244 


247 


2o2 


256 


257 


259 


262 


266 


270 


272 


277 


281 


285 


288 

293 
295 

297 

300 

303 

307 


INDEX. 


619 


Cap.  (5.  Dt^  huuiilitate  et  obedienlia,  ot  de  con- 

desceusiouibu.s  diviuio  sibi  fiiclia  ad  uulum. 
Cap.  7.  De  amore  pauperlatis,  el  mira  supplelione 

defectuum. 
Cap.  8.  De  pietalis  affectu ,  et  quomodo  rationc 

careulia  videbantur  ad  ipsum  affici. 
Cap.  9.  De  fervore  charitatis,  et  desiderio  raar- 

tyrii. 
Cap.  10.  De  studio  et  virtute  orationis. 
Cap.H.  De  intelligentia  Scripturarum,  et  spiritu 

prophetife. 
Cap.  12.  De  efficacia  prsedicandi,  et  gratia  sani- 

tatum. 
Cap.  13.  De  stigmalibus  sacris. 
Cap.  14.  De  patientia  ipsius,  et  transitu  mortis. 
Cap.  15.  De  canonizatione,  ettrauslatione  ipsius. 
Incipiunt  qusedam  de  miracuUs  ipsius  post  mor- 

tem  osteusis.  Et  primo  de  virtute  sacrorum  sti- 

gmatum . 
De  morluis  suscitatis. 
De  his  quos  a  mortis  periculo  Uberavit. 
De  liberatis  a  naufragio. 
De  liberatis  a  vinculis  et  carceribus. 
De  liberatis  a  periculo  partus. 
De  cfficis  Uluminatis. 
De  liberatis  a  diversis  iufirmitatibus. 
De  non  observantibus  festum,  et  non  honoranti- 

bus  Sanctum. 
De  quibusdam  aliis  iniracuUs  diversorum  gene- 

rum. 
De  paupertate  Christi  contra  magistruu  gdi- 

LELMUM.  —  Argumeutum.  —  Quaest.  1.  Art.  1. 

De  paupertate  quautum  ad  abrenuntiationem. 
Art.  2.  De  paupertate  quantum  ad  meudicitatem. 
Quaest.  2.  Utrum  pauperes  vaUdi,  et  maxime  re- 

gulares,  ad  opera  manuaUa  uuiversaliter  sint 

astricti. 
Apologia  pauperdm.  —  Argumentum.  —  Pro- 

logus. 
Respousionis  primte  cap.  1 ,  in  quo  calumniatoris 

perversa  iutentio  detegitur,  verae  condescen- 

siouis  Christi  subUmis  perfectio  declaratur. 
Cap.  2,  iu  quo  capitaiis  error  circa  notificationem 

perfectionis  et  imperfectioniseliditur,  et  veree 

perfectionis  exemplaritas ,  et  differentia  ipsius 

ad  imperfectionem  refertur. 
Cap.  3,  in  quo  evangeUcse  perfectionis  integritas 

panditnr,  ejusque    status  sublimis  et  gradus 

multiformis  aperitur. 
Responsionis   secundae  c^p.  1 ,  in  quo  appeti- 

tus  marlyrii  de  se  perfectus    ostenditur,    et 

contra  fuga  de  se  imperfecta  monstratur. 
Cap.  2,  in  quo  abstiuenliae  laus  et  perfectio  de- 

claratur,    et  ejusdem  impugnatio  calumniosa 

refeiUtur. 
Cap.  3,  iu  quo  jejunu  arctitudo  ut  consona  per- 

fectioiii  defenditur,  etejus  multiplex  commen- 

datio  subiufertur. 
Responsionis  tertiae   cap.  1,  in  quo  voluntaria 

et  penuriosa  paupertas  fundamentum  evange- 

Ucae  perfectionis  astnutur,  et  quae  huic  videri 

possuul  contraria,  dissolvuntur. 
Cap.  2,  in  quo  possessionum  leviticarum  et  eccle- 

siasticarum  affluentia  monstratur  perfectioui 

paupertatis  non  esse   contraria  ,  sed  et  com- 

meudr.tio  divitiarumoiteuditurnon  esse  secura. 
Cap.  3,  in  quo  abreuuntiationis  ratio    falsa  eli- 

ditur,  etpenuriosae  paupertatis  duodenaria  pree- 

rogativa  monstratur. 


3!1 

31.U 

319 

323 
326 

329 

333 
337 
341 
343 


345 
348 
350 
353 
354 
356 
357 
358 

360 

361 


364 
374 


100 


410 


411 


416 


422 


431 


437 


448 


455 


470 


480 


—  Res- 


-Res- 


Responsionis  quarta»  cap.  1  ,  in  quo  religio 
careutium  loculis  ab  errore  defeuditur,  et  ve- 
rum  jus  possessionis  ecclcsiaslicae  declaratur. 

Cap.  2,  in  quo  professio  Fratrum  Jliuorum  vera- 
citer  carere  ostcnditur  etapproprialione  rerum 
immobilium,  sivemobilium,  etproprietatepecu- 
niarum,  tam  in  proprio,   quam  in  communi. 

Cap.  3,  iu  quo  evangelizantium  pauperum  fruc- 
tificatio  multiformis  ostendilur ,  eorumque 
status  a  muiUplicibus  cavillatiouum  versutus 
defensatur. 

LIBELLUS  APOLOGETICUS  IN  EOS  QUl  ORDINI  FRA- 
TRUM  MINORUM  ADVERSANTUR.  —  Argumeutum. 

—  Quaestio   adversariorum  prima ,  cuni  res- 
ponsione. 

Quaest.  2.  —  Responsio. 

Quffist.  3.  —  Responsio. 

Quaest.  4.  —  Responsio. 

Qusest.  5.  —  Responsio. 

Quaest.  6.  — Responsio.  —  Quaest.  7. 

Responsio.  — Quaest.  S.  —  Responsio. 

Quaest.  9.  —  Responsio. 

Quaest.  10.  —  Responsio. 

Quccst.  11.  —  Responsio.  —  Quaest.  12. 

ponsio. 
Quaest.  13.  —  Responsio. 
Quaest.  14.  —  Responsio.  —  Quaest.  15. 

ponsio.  —  Quaost.  16.  —  Responsio. 
Quaest.  17.  —  Respousio.  —  Quaest.  18.  —  Res- 

ponsio. 
Quest.  19.  —  Responsio. 
Quaest.  20.  —  Responsio. 
Quaest.  20.  —  Responsio. 
Quaest.  21.  —  Responsio. 
Quaest.  22.  —  Responsio. 
Quare  fratres  minores  pr.edicent  et  confes- 

s;ONES   AUDiANT.    —  Argumeutum.  —  Opus 

ipsum. 
Plenitudo  potestatis   Papae  triplex.  —  RaUo  dis- 

Unctionis  ecclesiarum  in  plures  diceceses. 
Officium  plebauorum  quale  sit.  —  Ad  quid   te- 

noanlur  subditi  plebanis  suis.  —  Quibus  de 

causis  statutum  sit,  ut  quilibet  GdcUs  semel  in 

anno  proprio  sacerdoti  confileatur  peccata  sua. 

—  Proprius  sacerdos  quis. 
Quemadmodum  plebanus  potest  interdum  vices 

suas  aiU  committere,  ita  a  forUori  summas  Pou- 

Ufex.—  Ordo  Fratrum  Minorum  in  sublevamen 

oneris  insUtutus,  nou  iu  praejudicium  pleha- 

norum. 
Praedicationis  et  confessionis  praecipua  necessitas. 
Bonus  plebanus  quis  sit.  —  Insufficiens  plebauus 

quis. 
Plebauus  nuUus  quis.  —  An  qui  confessus  est  re 

Ugioso,  leneatur  iterum  coufiteri  plebano. 
Causae  propter   quas  expedit  reUgiosos  habere 

copiam  audieudi  confessiones,  et  casus  in  qui- 

bus  possunt  eas  audire. 
Casus  in  quibus  excommunicaUo  non  Ugat. 
Forma  petendi  ab  episcopo  facullatem  audieudi 

coufessiones. 

ExPOSlTiO    IN    REGULAM    FRATRUM   MINORDSI.    — 

Argumentum.  —  Confirmatio  Regulie. —  Expo- 

sitio  confirmationis  Regulae. 
Cap.  1.  In  nomine  Domini  incipit  Regula,  et  vita 

Fratrum  Minonim.  —  Expositio. 
Cap.  2.  De  his  qui  volunt  vitam  istam  accipere, 

et  qualiter  recipi  debeant.  —  Expositio. 
Cap.  3.  De  divino  officio,  et  jejnnio,  etquomodo 


491 


498 


505 


521 
52  i 
525 
52G 
527 
528 
529 
530 
531 

532 
533 

534 

536 
537 
538 
538 
539 
540 


543 
543 


544 


545 
546 

547 

548 


549 
553 


550 
558 
562 


650 


INDEX. 


Fratres  debeant  ire  per  mundura. —  Expositio. 
Cap.  4.  Quod  Fratres  non  recipiant  pecuuiam.— 

Exposilio. 
Cap.  0.  Do  modo  laborandi.  —  Expositio. 
Cap.  6.  Qaod  Fratresnihil  sibi  approprient,  etde 

eleemosyna  petenda,  et  de  fralribus  infirmis. 

—  Exposilio. 

Cap.  7.  De  poenitentia  fratribus  peccantibus  im- 

ponenda.  —  Ivxpositio. 
Cap.  8.  De  electione   generalis  mmistri    bujus 

Iraternitatis,   et  de  capitulo    Pentecostes.  — 

Expositio. 
De  praedicatoribus.  —  Expositio. 
Cap.  10.  De  admonitione  et  correctione  Fratrum. 

—  Expositio. 

Cap.  11.  Quod  fratres  uon  iugrediaui.ur  monas- 

teria  monacbarum.  —  Expositio. 
Cap.  12.  De  euntibus  ad  Saracenos  et  alios  infi- 

deles.  —  Expositio. 
Continuatio  confirmationis  Regulse.  —  Expositio. 
Determinationes  QU^.STI0NL'U   circa  regulam 

S.  Francisci.  —  Argumentum.  —  Preefatio. 
Quaestiol.  Cur,  tot  exislenlibus  sanctis  etappro- 

balis  or.linibus,  novam  regulara  facere  volue- 

rit  S.  Franciscus. 
Qaest.  2.  Cur  Fratres  Jlmores  populo  prfedicent, 

et    confessiones     audiant  ,    cum    auimarum 

curam  ordinarie  nou  suscipiant.  —  Qusest.  3. 

Cur  Fratres  Minores  litterarum  studio  vacent. 
QuBBst.  •».  Cur  Fratres  Minores  nibil  babeant  pro- 

prium.  nec  in  speciali,  nec  in  comrauni. 
Quaest.  5.Cur  Fratrcs  Miuores  non  degant  in  de- 

serto.—  Qusest.  6.  Cur  Fralres  Minores  babeaut 

magnos  conventus. 
Quaest.  7.  Cur  Fratres  Minores  plura  coUigant, 

vel  servent,  quam  sufficiant  ad  uuius  diei  vic- 

tum.  —  Queest.  8.  Quare  plura  nunc  petanl 

Fratres  Minores,  quam  olim. 
Quaest.  0.  Quae  sit  causa  impatientise  penuriae  in 

fine  praecedentis  quaestionis  dictae. 
Quaest.  10.  Cur  non  recipiantui  omnes  ad  Ordi- 

nem. 
Quaest.  11 .  Cur  Fratres   Minores   non  laborent 

manibuspro  victu.  —  Quaest.  12.  An  de  quali- 

bet  religione  possit  quis  transire  ad  religionem 

S.  Francisci. 
Quaest.  13.   An  de  religione  S.  Francisci ,  post 

factaiu  in  ea  professionem,  possit  quis  transire 

ad  aliam.  —  Quaest.  14.  An  liceat  Ordioi  Mino- 

rum  ejicere  aliquem  pro  demeritis,  vel  egresso 


570 

574 
5S1 


5S3 


588 


589 
590 

593 

597 

598 
599 

600 


601 


602 


603 


604 


606 


607 


608 


609 


poenilenti  et  petenti,  receplionem  denuo  dene- 
gare.  610 

Quaest.  13.  An  omnes  venientes  ad  religionem 
S.  Franciscisint  recipieudi.  —  Quaest.  16.  Cur 
aliqui  in  religione  sint  moribus  pravi.  612 

Quaest.  17.  Cur  non  omnes  ('yscoli  e  religioue 
ejiciantur. — Qusest.  18.  Inquibus  bona  religio 
coguoscatur  ,  et  una  melior  altera  judicetur.        613 

Quaest.  19.  Quas  ob  cansas  in  vila  religiosa  Ordi- 
nes  deficiant,  et  in  quibusdam  caeremonialibus 
proficere  videantur.  614 

Quaest.  20.  Quare  inter  religiosos  aliquando  dis- 
sensiones  sint.  —  Quaest.  21.  Religiosi  quae 
facla  sua  celare  debeant.  616 

Quaest.  22.  Cur  religiosi  Ordinis  S.  Francisci  ad 
mensas  divitum  accedant.-  617 

Quaest.  23.  Quare  religiosi  plus  honorent  divites, 
(juam  pauperes.  —  Quaest.  24.  Quomodo  possint 
Fratres  Minores  domos,  bortos ,  libros,  etc. , 
possidere.  618 

Quaest.  25.  AnFratres  Minorestransgredianturre- 
gulam,  cum  pecunias,  quae  sibi  pro  eleemosyna 
erogantur,  per  alios  recipi  et  couservari  faTjiaut.    619 

Quaest.  26.  An  Fratres  Miuores  recipiant  eleemo- 
sjTiam  ab  iis,  qui  iujusta  lucra  sectantur.  620 

Quaest.  27.  Quare  plures  clerici  religiosos  odio 
babeant.  621 

De  eo  quod  Christus,  ET  APOSTOLI  ,  ET  DISCI- 
PULI  EJU3  discalceati  incesserunt,  sive  de 
SANDALiis  APOSTOLORUM.  —  Argumeulum.  — 
Epistola,  seu  opus  ipsum.  622 

De  TRIBUS    QU^STIONIBUS    AD    MAGISTRUM  INNO- 

MiNATUM.  —  Argumeutum.  —  Epistola,  seu 
opus  ipsum.  627 

Ad  MINISTROS  provinciales  et  custodesde  re- 
formandis  fratribus  sui  obdinis.  —  argu- 
mentum.  —  Epistola.  633 

Ad  quemdam  Provincialem  Ministrum.  —  Argu- 
mentum.  —  Epistola.  636 

Ad  abbatem  B.  Mari^  Blesensis.  —  Epistola.    638 

AD  FRATREM  LaURENTIUM  ,  IN  ADMINlSTRATlONE 
TUSCi.E   VlSITATOREM   PaUPERUM  DOMINARUM. 

—  Arguraentum.  —  Epistola.  639 
Ad  Fratres  Tolosates   Collationes  octo.  — 

Argumentum. —  Coll.  1.  De  Verbiincarnatione.  641 

Coll.  2.  De  timore  Domini.  642 
Coll.  3.  De  obedientia.  —  Coll.  4.  De  verecundia. 

— Coll.  3.  De  taciturnitate.  643 
Coll.  6.  De  devotione.  —  Coll.  7.  De  diligcntia. 

-  CoU.  8.  De  disciplina.  644 


FINIS  INDICiS   TOMI  DECiMI   QUARTl. 


VSSOMTIONB.  —  BX  T¥P1S  OOTBENIN-CHALAMDnE  FILII. 


620  bis. 


****«*M/W**VWWIA«l*W( 


WiWWVVVVVVWVWVVVWWmVimVWMVVWWWWVVWWWIMWbWWVVVVWVVVV' 


ww  uvvwwwv^-ivwwwv* 


GONGLUSIO  ET  EPILOGUS 

MAGISTRJ  SRNTENTIAIUIM 


Haec  de  pedibus  sedenlis  supersoliiiraexcelsuin,  quos  Seraphini  dnabus  alis  veiabant, 
scriptori,  elsi  non  auditori,  commeniorasse  sufiiciat  :  qui  a  facie  exorsus  sedentis,  per 
media  ad  pedes  usque,  via  duce,  perveni. 


In  ista  parte  circa  litteram  quajritur  qua- 
liter  intelligitur  illud  verbura  ultiraum,  pe- 
dibus  sedentis  :  et  primo  quaeritur,  quis  sit 
sedens,  et  quid  solium,  et  quae  via. 

Resp.  Dicendum  quod  sedens  iste  (a)  Deus 
est,  sive  Christus,  qui  requiescit  in  summa 
pace,  quae  exuperatomnera  sensura.  Solium 
autem  potest  dici  sancta  Scriptura  propter 
sui  eminentiam  ;  etiam  anima  sancta,  quai 
dicitur  sedes  sapientiae,  aut  certe  gloriosissi- 
ma  Virgo  Maria,  in  quara  descendit  ad  ha- 
bitandura  Dorainus ;  vel  etiara  natura  assura- 
pta,  in  qua  posuit  tabernaculura  suum.  Fa- 
cies  autem  hujus,  est  majestas  divinitatis, 
quam  videbimus,  cum  erimus  gloriosi.  Pe- 
des  vero,  sive  via,  sunt  opera  fraalia  ;  quae 
sunt  velata,  sicut  illaquae  pertinent  ad  finera 
mundi.  Media  vero  inter  Dei  raagnitudinera 
aeteruam,  et  nostram  magnificationem  futu- 
rara,  Gunt  opus  creationis ,  et  redemptionis. 
Scripsit  (6)  igitur  Magister  a  facie  majesta- 
(a)  Ctet.  edii.  sedes  ista.  —  (6)  Ley.  Incoepit. 


tis  in  primo  \  et  decurrit  per  raedia  in  se- 
cundo  et  tertio ,  et  terminavit  in  pedibus, 
sive  in  imis,  in  quarto.   Isti  autem  pedes 
nunc  sunt  velati ;  sed  tunc  discooperientur, 
quandofaciesmanifestabitur:hocautemerit, 
quando  Deus  ita  erit  conspicuus,  ut  videa- 
tur  a  singulis  nobis  in  singulis  nobis,  videa- 
tur  ab  altero  in  altero,  videatur  in  semet- 
ipso,  videatiir  in  creaturis  omnibus,  videa- 
turetiara  per  corpora  in  omni  corpore,  quo- 
cumque  fuerint  spirituahs  corporis  oculi, 
acie  perveniente,  directi.  Tunc  videbimus, 
amabimus  ,    laudabimus  :  tunc    apparebit 
Christus  vita  nostra,  et  nos  apparebimus 
cum  ipso  in  gloria.  Ad  quam  nos  perducat 
Pontifex  et  Praecursor  noster  Jesus  Christus 
Filius  Dei,  et  beatae  Mariae  Dominae  et  adju- 
tricis  nostrae,  sua  pia  misericordia ;  cui  est 
benedictio,  et  claritas,  et  sapientia  et  gra- 
tiarum  actio  ,  honor,  et  virlus,  et  fortitudo 
per  infinita  saecula  saeculorum.  Araen. 

'  Subaud.  libro. 


SANCTI   BONAVENTURiE   IN   SENTE.NTIARLM   LIBROS  COMMENTARIORUM   FINIS. 


TOM.    VI. 


r 


I 


^ 


I5C3   '